NUMER231 I VITI24 | TETOR 2009 | OHUL-KA'OE 1430 | REVISTE MUJORE, FETARE, SHKENCORE E KULTURORE | gMIMI1€
www.dituriaislame.net
KERKONI DITURINE
NGA DJEPI DERI
NE VARR
KERKONI
DITURINE
ISLAME
^-piiTiiinriai
«
m^
PERMBAJTJA
"LfBBDKE
ALL-liJ\HUMMELEBBEIK"
TEPERGIIG1EM,0ALLAHUIM,
TEPERGIIGIEM...
TEPERG1IG1EM1Y,
QEJENJEBHEIVETEM...
AjniSINANI
Haxhi keildm i identitetit
shpJrterorfS
DrSulepanOSMANI
NemigeneHaxhJtfS
DrJusufEL-KARDAVI
N[laleseniehaxhJnjtefl4
DritonARIFI
Haxhi, obligjnijetesori
myslimanitfl?
HamdiNUHIU
Pse Haxhi?! fl8
DrMusliVERBANI
PiishjaeHaxhitdhe
denimetpershkakte
leshinieveneHaxhf20
Mr.FamurSOFlU
Dispozitatekuitanit
leshimeteHaxhitperte
ciiatduhetprerekuitan
dhekuitaniihaxhit-hedji
m
Dr. Fahrush REXHEPI
Rendesia e Haxhit, kushtet dhe rregullat e
tij fll
Mr. Qemajl MORINA
Si duhet trajtuar edukimi fetar ne shkollat
publike? f51
Lidhur me debatin: Per apo kunder edukimit fetar ne shkolla?
Ka disa dite qe ne te perditshmen "Infopress" te Prishtines, eshte
hapur debati, nganjehere edhe me tone te ashpra, lidhur me kerkesen e
Bashkesise Islame, per futjen e lendes edukimi fetar ne shkollat publike
te Republikes se Kosoves.
Mr. Ramadan ASLLANI
Figura morale e Ervehese f44
Orhan BISLIMAJ
Dej-juthizmi i burrit ne raport me
bashkeshorten f47
Nexhat IBRAHIMI
Vendi dhe roll i
sakrifices ne Islam
f25
Mr.SamirB.AHMETI
Mbreteria e Arabise
Saudite F28
Besart SHALA
Muhamed El Batani
f30
Abdullah KLINAKU
Haxhi ne aspektin
shpirteror dhe social
f37
Atdhe IBRAHIMI
Haxhi rmgetim i
perjetshem f40
Beslm MEHMETI
Keshilla per sjellje
te mirefillta gjate
Haxhit f42
Poezi
Sheh Galibi f46
Interviste me haxhi
Muharrem Jusufin
Haxhi para dy
dekadave f54
DrrURA ISLAME / REVISTE MUJORE, FETARE, SHKENCORE E KULTURORE / Boton: Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves, Prishtine / Kryedaktor: Mr. Rexhep Suma /
Redaksia: Bahri Simnica, Driton Arifi, Dr. Fahrush Rexhepi, Mr. Flamur Sofiu, Nexhat Ibrahimi, Mr. Qemajl Morina, Sabri Bajgora, Dr. Sulejman Osmani /
Gazetar ne redaksi: Ramadan Shkodra / Lektor: Isa Baj^inca / Korrektor: Skender Rashiti / Redaktor artistik, teknik dhe operator kompjuterik: Edib All Agagjyshi/
Adresa: Dituria Islame, rr. "Bajram Kelmendi" nr. 84, 10000 Prishtine / Tel&Fax: 038 224 024 / email: dituriaislame@hotmail.com / dituriaislame@y3hoo.com /
www.dituriaislaine.net /Parapagimi: Evrope 25 € / Amerike 40 USA$ / Shtypi: Koha, Prishtine / Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen!
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
E D I T O R I A L I
Haxhi si nje realitet praktik
Bindja dhe fuqizimi i thelle ne Allahun xh.sh. motivon
besimtarin qe te marre udhetimin drejt Vendeve te Shenjta
(Meke dhe Medine), nga te cilat njera njihet si vendlindje
e Islamit, dhe tjetra si zhvillimi dhe shtrirja e Islamit, qe ka
konotacionin e vet kohor dhe hapesinor. Normalisht qe duke
u nisur ngafakti se perveg deshires se madhe qe ndien haxhiu
per te qendruar ne k'eto vende, ku do te kryeje ibadetet qe
lidhen me kete kusht te peste te Islamit, ai ne vetvete duhet te
ushqeje edhe ndjenjen e humanitetit dhe dashurise edhe per
myslimanet e tjere te ardhur nga te kat'er an'et e planetit, qe
se bashku te kryejne kete ritual fetar. Meka,Medina, Arefati,
Minja, Myzdelife, Xhemerati, - te gjitha keto vende i kujtojne
besimtarit, ne kete rast haxhiut, vuajtjet dhe sakrificat sublime
qe i Derguari i Allahut xh.sh., Muhamedi a.s., dhe shoket e tij
kane bere per kete dite, qe ne te jetojme te lire ne vendet tona
dhe te praktikojme publikisht besimin tone. Haxhi esht'e nje
nga ngjarjet me te rendesishme te kalendarit islam. Ai mbetet
nje obligim fetar per gdo mysliman, burre e grua, qe esht'e ne
gjendje ta kryeje, te pakten nje here gjatejetes, nese i lejojne
mjetet financiare. Allahu xh.sh. thote: " Per hir te Allahut,
vizita e Shtepise (Qabese) esht'e obligim per ate qe ka mund'esi
udh'etimi tek ajo,.... " (Ali Imran, 97)
Per 14 shekuj myslimanet mblidhen ne Meke duke ndjekur
shembullin e Profetit tone, Muhamedit a.s. dhe duke rikujtuar
historine e profeteve Ibrahim a.s. dhe birit te tij, Ismailit
a.s. Ne dit'en e Arafatit, dita e n'ent'e e muajit Dhul-hixhe,
te gjithe haxhinjte mblidhen ne rrafshin e Arafatit, 6 milje
jasht'e Mek'es, ne nj'e dite lutjesh dhe adhurimi per Zotin e
bot'eve. Dita e nes'erme 'esht'e dita e Kurbanit, qefestohet nga
myslimanet ne gjithe planetin. Ky tubim madheshtor, qe b'ehet
nj'e here ne vit, dallohet nga ibadetet a lutjet e tjera qe bejne
pjes'e n'e shtyllat efes'e islame - nga namazi, nga zekati dhe nga
agj'erimi - sepse ky tubim organizohet n'e te njejtin vend dhe
n'e te njejten koh'e per te gjithe myslimanet e botes. Haxhiu
kujton me kureshtje fjal'et efundit t'e Muhamedit a.s. drejtuar
mysliman'eve dhe njer'ezimit. "Vini re, o njer'ez, d'egjojini fjal'et
e mia dhe kuptojini ato! Duhet ta dini se myslimani 'esht'e
v'ellai i myslimanit dhe myslimanet jane nj'e v'ellazeri. Asgj'e
nga perkatesite e t'e v'ellait nuk 'esht'e hallall per myslimanin,
perveg asaj qe ai ia lejon vet'e. Prandaj, nuk duhet t'i b'eni
padrejt'esi vetes. O Allah, a e p'ercolla mesazhin? Pejgamberi
a.s. ka th'en'e: "Kush e kryen Haxhin dhe nuk u nenshtrohet
me epsheve t'e shfrenuara, atij i shlyhen m'ekatet dhe ai b'ehet
i paster si ate dite kur e ka lindur e ema", dhe tha: "Haxhi
'esht'e pastrim (i pergjithshem, fizik e shpirteror), per t'e nuk
ka gjykim tjet'er pervegse shp'erblim me Xhennet". Ai porositi
fuqish'em Ymetin e tij me ketofjale qe nuk i tret dot koha.
"Vertet, kam I'en'e pas n'e mesin tuaj at'e qe, nese kapeni pas saj,
nuk do t'e shmangeni kurr'e m'e pas - digka t'e spikatur: Librin
e Allahut dhe Sunetin tim". Allahu t'e gjithe haxhinjve ua
pranoft haxhin dhe per hajr Kurban Bajrami (aid ad-ha).
Mr.Rexhep SUMA
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
Fetare
-^
P J E S A
t'^^&&mW:
i?¥tw^:Mstiiramr.
pr», T !'*|f ■■»''■• ^ — ■" — nrrTSf
Ajni SINANI
Haxhi kerkim
i identitetit
shpirteror
Qabeja eshte nje gur kristali ne udhekryqin e kater horizonteve;
ajo eshte nje kub i thjeshte, anet e te cilit shikojne nga kater
anet kryesore; ajo eshte poll i fiksuar dhe zemra e te gjitha
levizjeve te besimit islam. Haxhinjte myslimane mesyjne
drejt saj nga te gjitha anet e botes dhe nga ajo rrezatojne ne
rrathe koncentrike. Ajo eshte kibla e te gjitha xhamive. Theket
e te gjithe qilimave, ku behen lutjet dhe shikimet e te gjithe
besimtareve gjate namazit, jane te magnetizuara nga ky pol i
jetes spirituale. (R. Garod)
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
Te gjithe myslimanet ne zemrat
e tyre kultivojne dashurine ndaj
Mekes dhe enderrojne te vijne ne
gjirin e saj mikprites, Nenes se
qyteteve. Ata nga te gjitha skajet e
botes mesyjne ate, sepse shkuarja
atje eshte qellimi, destinimi dhe
fundi i te gjitha udhetimeve. Meka
eshte zemra e universit islam, ngase
ne qendren e saj eshte Qabeja,
faltorja e pare e ndertuar ne Toke,
ne te cilen madherohet e adhurohet
Allahu, Zoti i Vetem dhe i Vertete:
"SHTEPIA (XHAMIA)
E PARE E NDERTUAR
PER NJEREZ, ESHTE
AJO NE BEKE (MEKE),
E DOBISHME,
UDHERREFYESE PER
MBARE NJEREZIMIN."
(ALI -IMRAN, 96)
Qabeja, me brendine e saj te
zbrazet nga ^faredo lloj idhujtarie,
pa figura, statuja, afreska
apo piktura murale, ofron nje
atmosfere dhe ambient shpirteror
qe besimtarit i mundeson te zbraze
zemren e tij nga gdo gje tjeter dhe
te kujtoje e te adhuroje vetem
Zotin, te Padukshmin. Aty nuk
degjohet asgje tjeter perveg lutjeve
te besimtareve qe gumezhijne si
bletet. Duke shkuar ne Qabe, ne
kthehemi drejt Zotit. Deshmimin
dhe pranimin qe i kane bere
shpirtrat tane Allahut per Zot
me "kalu bela", ne e shprehim
dhe manifestojme me forma te
ndryshme. Prandaj ardhja ne
Qabe do te thote lirim nga prangat
qe ngushtojne shpirtin tone dhe
me kete i mundesojme atij qe te
perkujtoje pa pengese premtimin/
mithakun e dhene. Qabeja ka
formen e kubit dhe prandaj quhet
Ka'ba, qe ne gjuhen arabe do te
thote 'kub'. Ajo ka dimensione,
te cilat, sipas te te kuptuarit
pitagorian te harmonise, jane
reciprokisht ne lidhje harmonike.
Qabeja ka domethenie me rendesi
kozmike madje edhe metakozmike.
Ajo mban harmonine kozmike.
Kater qoshet e saj tregojne per
kater drejtimet kryesore, te cilat
paraqesin kater shtyllat e kozmosit
tradicional. Prandaj, te jesh aty, do
te thote te jesh ne qender.
rreth saj. Pastaj Allahu i ka urdheruar
melaiket qe gjendeshin ne toke, te
ndertonin nje faltore te ngjashme me
f altoren e qiellit, dhe te benin tavaf
rreth saj sikurse benin tavaf banoret e
qiellit rreth Bejtul Ma'murit.
Meleket e kane ndertuar Qabene
me mijera vjet para se te krijohej
Ademi a.s.. Kur Ademi, pas nje kohe
qe kishte kaluar ne Xhennet, eshte
QABEJA TOKESORE DHE
QIELLORE
Qabeja eshte qendra e aspiratave
dhe deshirave tona. Te gjitha mihrabet
e xhamive te botes jane te drejtuara
tek ajo dhe jane te lidhura me nje linje
te padukshme me te. Qabeja ne Toke
gjendet nen Qabene (Bejtul Ma'mur),
qe gjendet ne qiell, pra ajo qendron ne
boshtin qe bashkon QieUin dhe Token.
Sipas nje transmetimi, Allahu i
Madherishem ka ndertuar Bejtul
Ma'murin nen Arsh dhe i ka
urdheruar melaiket qe te bejne tavaf
zbritur ne Toke, meleket i kane thene:
"Bej tavaf rreth kesaj faltoreje, sepse
ne jemi duke bere tavaf ne te tash
2000 vjet. Ademi i ka degjuar melaiket
dhe kishte filluar te bente tavaf. Kete
kishin bere edhe pasardhesit e tij
deri ne kohen e Nuhut. Ne kohen
e Nuhut a.s., kur ishte permbytur
Toka, Qabeja eshte ngritur ne qiell.
Ajo eshte ruajtur nga permbytja. Me
pas eshte rindertuar nga Ibrahimi
- babai i besimit, ndersa me ardhjen
e Muhammedit a.s., eshte pastruar
perfundimisht nga te gjithe idhujt.
Ne nje rast Pejgamberi i pyeti
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
^-piiTiiinriai
«
m^
DOSJA E HAXHIT
ashabet: "A e dini ^'eshte El-Bejtul
Ma'mur (faltorja qiellore e banuar
dendesisht)?" Ashabet u pergjigjen:
"Kete e dine me mire All-Uahu dhe
Pejgamberi i Tij". Pejgamberi a.s.
u tha: "Ajo eshte shtepia ne qiellin
e shtate (nen Arsh), e cila gjendet
saktesisht permbi Qabe. (Jdo dite
ne te hyjne 70 mije melaqe dhe nuk
kthehen me."
Qabeja eshte epiqendra
shpirterore, morale, fetare
e hapesinore e fese islame
dhe atdheu shpirteror i ^do
myslimani. Ne drejtim te saj
ndertohen mihrabet e te gjitha
xhamive dhe kthehen fytyrat e
te gjithe myslimaneve te botes
gjate faljes. For, ne drejtim te saj
madje duhet te kthehen jo vetem
QABEJA QENDER E ENERGJISE
SHPIRTERORE
Ne drejtim te Qabese lirohen
energji te medha shpirterore nga
miliona besimtare, dite e nate,
gjate faljes ne namaz. Prandaj
ajo eshte qender terheqjeje, ku
graviton e gjithe forca e tyre
shpirterore dhe me pas ajo e
shperndan ate energji ne forme
valesh magnetike ne te gjitha
anet, fuqia e se dies ndihet deri
ne skajet me te largeta te botes
myslimane.
fytyrat dhe kraharoret tane, po
edhe zemrat, shpirtrat, mendjet
dhe mendimet tona. Myslimani
duhet te jete i vetedijshem qe
te gjitha pikat ne toke, me linja
te padukshme, jane te lidhura
me qendren unike, Qabene, ne
drejtim te se ciles e kthen pese
here ne dite ne namaz fytyren e
vet. Shtepia e Zotit gjate gjithe
kohes eshte nikoqire e miliona
besimtareve te sinqerte, te cilet
per vite te tera kane qene ne
pritje te vizites se ketij vendi te
shenjte.
HAXHI
Haxhi zhvillohet ne nje pike te
caktuar gjeografike, ne Meke, dhe ne
nje kohe te caktuar. Ai eshte udhetim
dhe shkuarje me qellim, dhe gdokush
qe leviz ne kete rruge, me perpjekje
dhe devotshmeri, arrin lumturine
dhe te verteten. Haxhi eshte pergjigje
ndaj thirrjes se Ibrahimit, bere qysh
prej mijera vjetesh, nje ze qe jehon
neper kohe dhe qe ze vend ne zemren
dhe shpirtin e miliona besimtareve.
Ky lume qeniesh njerezore nuk ka
shteruar kurre. Neper shekuj, ata kane
ardhur me numer te madh neper
"Deren e Shpetimit (Babu Selam)",
duke thene:
"LEBBEJKE
ALL-LLAHUMME LEBBEJK"
TE PERGJIGJEM, ALLAHU
IMJE PERGJIGJEM...
TE PERGJIGJEM TY,
QEJE NJE DHE I VETEM...
Haxhi eshte nje mundesi per te
gjithe besimtaret qe, nga te gjitha anet
e ndryshme te botes, te shpejtojne drejt
Qabese se shenjte, qe me pendim dhe
lutje te pastrojne trupin dhe shpirtin
nga mekatet dhe, kur te kthehen, te
kthehen ne vendin e tyre si te rilindur.
Ai ofron nje pamje impozante
me njerez me ngjyra dhe pamje te
ndryshme, te diet ne Haxh jane te
barabarte dhe nuk ka asnje dallim
ne mes tyre, ashtu sikurse ne Diten
e Ringjalljes, kur njerezit do te
qendrojne te barabarte para AUahut
duke pritur fatin e tyre, kur nuk do te
merren parasysh prejardhja, raca dhe
ngjyra e tyre, dhe ku dallimi i vetem
do te varet nga niveli i devotshmerise.
Haxhi eshte kthim drejt Burimit dhe
udhetim ne kerkim te zbulimit te
identitetit shpirteror. Ky identitet
shpirteror, i cili i mungon njeriut te
sotem, eshte nje nevoje jetike dhe
qendron mbi te gjitha identitetet
e tjera, sepse ne mungese te tij, ai
rrezikon te ardhmen e vet.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
rofrurprni:
Dr. Sulejman OSMANI
Ne rrugen e Haxhit
Haxhi paraqet nje nga pese shtyllat
perberese te Islamit. Kategoria e
tij obliguese eshte bere e qarte me
Kur'an dhe Synet. Ne kete eshte urdk i
tere Ymeti islam dhe po ashtu ka edhe
ujdine e shkoUave juridike islame,
m^e gjithe diversitetin e natyrshem ne
mendime rreth shume geshtjeve qe
kane te bejne me te.
Haxhi paraqet tubimin me madhor
te myslimaneve, aty nga mbare bota
tubohen njerez duke iu nenshtruar
rreguUave dhe riteve te njejta, dhe
ne menyra te ndryshme shkrihen
dallimet ne mes tyre. Nga vende te
ndryshme marrin rrugen drejt Mekes,
me qellimin e vetem qe t'i pergjigjen
Zotit te tyre, ngase Ai i ka thirrur per
te ardhur aty. Dallimet e shumta dhe
etnitetet e ndryshme i bejne edhe me
te dashur ne mes tyre, shtojne besimin
dhe bindjen ne AUahun. Ai i ka thirrur
qe te vijne aty te shohin Madherine
e Tij dhe te shtojne besimin duke u
kenaqur me miresite qe ua dhuron.
Haxhinjte jane deshmitare te dobive te
shumta qe jane drejtperdrejt prodhim
i Haxhit. Aty kerkojne miresite e
ve^anta dhe kenaqesite e AUahut, Qe
dhuron per te gjithe ata qe kryejne
kete obligim madhor islam.
Pa dyshim qe ne gjithe ate qe
AUahu ka obliguar, ka shume urtesi,
per te cilat shkruhet me kenaqesi,
por ne kesaj radhe, ne nje version te
shkurtuar, do te bejme nje njoftim
rreth Haxhit si kategori obliguese,
menyrave te mundshme te kryerjes se
Haxhit per te perfunduar me Arafatin
si shtylla kryesore e Haxhit.
HAXHI SI KATEGORI OBLIGUESE
(FARZ)
Bazuar ne Kur'an dhe ne Synet,
Haxhi eshte (farz), kategori obliguese
per qdo mysliman qe ploteson
kushtet per kryerjen e tij, dhe ka
ne dispozicion mundesite per te
marre kete rruge. Haxhi si dispozite
obliguese eshte fuqizuar permes ajetit
Kur'anor: " Per hir te AUahut, vizita e
Shtepise (Qabese) eshte obligim per
ate qe ka mundesi udhetimi tek ajo, e
kush nuk beson, AUahu nuk ka nevoje
per askend." (Ali Imran, 97)
Ne radhitjen paraprake te ajetit,
AUahu ben te qarte vegorite e Qabese
dhe shenjat e qarta qe jane aty dhe
ne ambientin hapesinor perreth saj.
Ajo eshte faltorja e pare e ngritur per
njerezit, e dobishme e udherrefyese
per mbare njerezimin. Aty gjendet
vendi i Ibrahimit, kush hyn ne te,
eshte i sigurt, prandaj Allahu e ka
obliguar viziten per te gjithe ata qe
gjejne mundesi.
Ky varg Kur'anor eshte argumenti
i drejtperdrejte, nga i cili eshte nxjerre
obligueshmeria e Haxhit, ndersa
hadithet e kesaj kategorie, jane te
shumta. Ne mesin e tyre eshte hadithi
ku Pejgamberi a.s. thote se Islami
eshte ngritur mbi pese shtylla:"
Deshmia se nuk ka zot tjeter perve^
AUahut dhe se Muhamedi a.s. eshte i
derguar i Tij, falja e namazit, dhenia
e zekatit, agjerimi i Ramazanit dhe
shkuarja ne Haxh per ate qe ka
mundesi." (Buhariu dhe Muslimi)
Haxhi permbushet si obligim
nese besimtari e kryen kete detyre,
qofte edhe nje here ne jeten e vet,
natyrisht nese permbush obligimet
e tjera qe lidhen me dispozitat e
Haxhit, si mosha madhore, menguria
etj.. Argumenti i drejtperdrejte per
obligimin nje here gjate gjithe jetes,
kemi hadithin qe transmeton Ebu
Hurejra, i cili tregon se ne nje rast
Pejgamberi a.s. kishte mbajtur nje
ligjerate (hutbe), ku kishte thene:
"O ju njerez! Allahu per ju e ka bere
obligim haxhin, prandaj kryejeni kete
detyrim (shkoni te beni haxhin). Nje
njeri tha:" A per qdo vit, o i derguar i
AUahut? Kete e perseriti tri here, kurse
Pejgamberi a.s. heshtte. Me ne fund
Pejgamberi a.s. tha:" Po te thosha po
(per gdo vit), do t'ju obligohej, e ju nuk
do te mund ta beni kete."^
Nuk eshte i qendrueshem mendimi
i atyre dijetareve qe thone se Haxhi,
si obligim, duhet te perseritet se paku
nje here ne pese vjet.
Haxhi ka qene i njohur edhe ne
periudhen paraislame, mirepo kishte
shume devijime.
Vete Pejgamberi a.s. e kishte
bere Haxhin edhe para periudhes
se obligimit. Ai i kryente ritualet
sipas mesimeve te trasheguara nga
Pejgamberi Ibrahim a.s.. Kishte
qendruar ne Arafat dhe kryente
Haxhin pa anuar aspak nga ato
qe kishin bere injorantet dhe
pabesimtaret.^
Ka disa mendime rreth vitit te
sakte kur haxhi eshte bere obligim.
Argumentet me te qarta jane se
Haxhi si kategori obliguese per
myslimanet, eshte fuqizuar ne vitin
nente pas hixhretit. Ne mesin e
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
^-■iiri!|fiii.gl»
DOSJA E HAXHIT
dijetareve eshte bere nje polemike
ne lidhje me shkallen emergjente qe
kerkon zbatimi i urdhrit per kryerjen
e Haxhit, gjegjesisht, nese duhet te
kryhet menjehere sa te permbushen
kushtet, ne vitin e pare te mundshem,
apo, me gjithe kushtet e plotesuara,
ka mundesi qe te vonohet per heren
tjeter, natyrisht duke mos u vonuar
radhazi, ngase gjendja e pergjithshme
mund te ndryshoje, ndersa obligimi i
zbatimit te urdhrit mbetet fuqiplote,
sepse njeriu ka kaluar neper
periudhen e mundesise per te kryer
Haxhin. Mendimi me i preferuar i
hap deren mundesise se shtyrjes-
voneses per nje periudhe te caktuar,
por jo te zgjatur.
Ky mendim paraqet nje zgjidhje
shume radonale dhe te arsyeshme,
sidomos ne ditet e sotme, kur nuk
mund te mendohet se te gjithe ata
qe hyjne ne f azen e obligimit, ta
kryejne Haxhin menjehere. Eshte e
pamundur te perballohet nje fluks
kaq i madh i myslimaneve qe vijne
nga vendet e ndryshme te Botes
Islame. Ky mendim pershtatet edhe
me rrethanat e sotme, kur mundesia
e shkuarjes ne Haxh eshte kushtezuar
edhe me rreguUore te ndryshme
qe shkojne ne favor te kryerjes se
obligimit me shume lehtesi dhe behet
i mundur kontroUimi i tere ecurise
se procedurave te Haxhit, qofshin
ato fetare apo administrative. Ne
anen tjeter, nese themi se Haxhi eshte
obligim qe duhet te kryhet pa asnje
vonese, atehere si mund ta mendojme
realizimin e tij duke pasur parasysh
numrin e madh te myslimaneve ne
tere boten, te diet kane mundesine
per ta kryer kete obligim? Sigurisht qe
eshte nje di^ka e pamundur.
HAXHI I ZOTIMIT
Ne kategorine e Haxhit te
detyrueshem Uogaritet edhe kur njeriu
zotohet se do ta beje Haxhin nese
reaUzon ndonje qellim te caktuar ose
permbush ndonje deshire, e te tjera
si kjo. Natyrisht, ne rast nje zotimi te
tille, kerkohet qe veprimi te perputhet
me dispozitat islame dhe ne te te
kete miresi. Ne asnje rast, zotimi nuk
eshte i vlefshem nese kemi te bejme
me ndonje veprim qe paraqet shkelje
fetare dhe lidhet me mekat.
HAXHI BEDEL (SI ZEVENDESIM)
Nese dikush e kryen Haxhin per
nje tjeter, si zevendesim, pas vdekjes
apo per shkak te semundjes, kur nuk
shpresohet se do te kthehet ne gjendje
qe ta kryeje vete ate, Haxhi i tille eshte
i vlefshem dhe permbush obligimin.
Ne medhhebin hanefi kjo eshte
shume e preferuar dhe e porositur.^
HAXHI I FEMIJES JOMADHOR
Edhe femijet e moshes jomadhore,
para pubertetit, mund te shkojne
ne Haxh, dhe prinderit nga Haxhi
i femijeve qe i shoqerojne gjate
kryerjes se obligimeve, perfitojne
shume, mirepo, sipas mendimit
me real te dijetareve, nga shkollat
juridike islame, Haxhi i tyre nuk
Uogaritet si kryerje e obligimit. Ata,
gjithsesi duhet ta bejne Haxhin pasi
te permbushin kushtet e tij, qe ne kete
rast eshte mosha (hyrja ne bylyk).
HAXHI NAFILE
Nese myslimani kryen obligimin
e Haxhit nje here ne jete, praktikisht
ka permbushur detyrimin qe del
nga pese shtyllat e besimit dhe nuk
kerkohet ta perserise kete si kategori
obliguese. Megjithate, ai mund te
vazhdoje te shkoje ne Haxh edhe here
te tjera, ne menyre vuUnetare (nafile),
dhe kjo do te ishte nga veprimet me te
lavderuara ne fushen e ibadeteve.
Nuk rekomandohet qe dikush te
kryeje Haxhin per tjetrin, nese kete
paraprakisht nuk e ka bere per veten,
sipas gjykimit kjo eshte afer zones se
ndalimit. Disa nga shkollat juridike
ndalimin e shprehin shume qarte.
Ne kohet e sotme, per arsye praktike,
nxirren fetva me te dlat kerkohet qe
te mos perseritet Haxhi vullnetar
(nafile), ne menyre qe t'u lihet
mundesia per ta kryer ata qe duan ta
bejne kete per here te pare. Kjo eshte
me interes te vegante, sidomos ne
vendet ku per nje mundesi udhetimi
konkurrojne me qindra e mijera
individe.
MENYRAT E KRYERJES SE HAXHIT
E tere ecuria e ceremonive te Haxhit
perbehet nga shume veprime, te
dlat ne disa segmente dallojne ne
varesi nga nijeti se per dlen menyre
eshte percaktuar. Ai qe merr rrugen
e Haxhit, kur arrin ne ndonjeren nga
pikat e caktuara per veshjen e petkut
te Haxhit (ihramit) ne momentin kur
e ben nijetin, eshte mire (synet) te jete
i vetedijshem se per glare menyre te
kryerjes se Haxhit ka vendosur. Edhe
pse nuk prish pune qe me vone, deri
ne nje periudhe te caktuar, te beje
ndonje zgjedhje tjeter perbrenda tri
praktikave te njohura.
Ne baze te asaj qe u tha, duhet
ta bejme te qarte se per kryerjen
e Haxhit ka tri menyra dhe ne te
gjitha situatat ka te beje me caktimin
e lidhshmerise ne mes Haxhit dhe
umres, gjegjesisht se a do ta kryeje
Haxhin vetmas apo do ta bashkoje
me umren, dhe t'i kryeje se bashku,
me nje veprim. Sikur u tha, Haxhi
eshte tri llojesh:
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
1. EL IFRADU (KRYERJA E HAXHIT
VETMAS)
Ne momentin kur haxhiu vesh
ihramin, e ben nijetin se do ta kryeje
vetem Haxhin, fillon leximin e telbijes
duke thene "Leb-bejke bihaxhin".
Me pastaj vazhdon rrugen derisa te
hyje ne Meke, ben tavafin e arritjes
(kudumin) dhe vazhdon te mbetet i
veshur ne ihrame derisa te vije koha
e veprimeve te Haxhit. Qendron ne
Arafat, naten e kalon ne Muzdelife, i
hedh guralecet, kryen tavafin kryesor
(El If ada), sa'jin (vrapimin ne mes
Safas dhe Merves), i hedh guralecet ne
ditet e mbetura. Pas perfundimit te te
gjitha veprimeve qe lidhen me Haxhin,
nese do, kthehet ne mikatin e mekasve
dhe vesh rishtazi ihramin, ne menyre
qe te kryeje umren. Sipas medhhebit
Shafii dhe Maliki, kjo eshte menyra me
e vlefshme e kryerjes se Haxhit.
Nje kohe te gjate haxhinjte nga
Kosova, Haxhin e kryenin ne menyre
masive ne kete menyre.
2.TEMETU (NDARJA E UMRES NGA
ECURIAE HAXHIT)
Umreja i paraprin Haxhit kur me
rastin e veshjes se ihramit, fillimisht,
nga mikati, behet nijeti per kryerjen
e umres, duke thene: "Lebejke bi
umretin". Haxhiu hyn ne Meke,
ploteson veprimet e umres duke bere
tavafin, sa'jin, rruan apo shkurton
floket dhe keshtu perfundon umren e
lirohet- heq ihramin.
Me pastaj eshte i lire deri ne diten
e tete te muajit Dhul -Hixhxhe,
kur i vesh ihramet duke qene ne
vendbanimin e tij ne Meke, qendron
ne Arafat dhe i kryen veprimet
e Haxhit, sipas radhes, deri ne
perfundimin e tyre. Keshtu, haxhiu
ka kryer umren e plote duke e pasuar
me Haxhin e plote, qe te dyja ndarazi.
Sipas medhhebit Hanbeli kjo eshte
menyra me e vlefshme e kryerjes se
Haxhit.
Qe kjo menyre e kryerjes se Haxhit
te jete e vlefshme, eshte obliguese qe
Haxhi dhe umreja te jene patjeter ne
vijen lineare, domethene te kryhen
ne nje udhetim, dhe kjo gjithsesi ne
kohen e Haxhit. Ky eshte mendim
unanim i fukahenjve (xhumhurit).
3. EL KIRAN (BASHKIMI I
VEPRIMEVE TE HAXHIT DHE
UMRES)
Kur haxhiu vesh ihramin, e ben
nijet kryerjen e Haxhit dhe te umres
duke thene: " Leb-bejke bihaxhin ve
umretin". Kur arrin ne Meke, kryen
tavafin e kudumit (me rastin e arritjes),
ben sa'jin dhe pastaj vazhdon te
qendroje ne veshjet e haxhit (ihrame)
derisa te vije koha per fillimin e
veprimeve te Haxhit. Ai qendron ne
Arafat, naten e kalon ne Muzdelife, i
hedh guret dhe kryen tavafin kryesor
(El Ifada), ben sa'jin ne mes Safas e
Merves, dhe keshtu kryen te gjitha
veprimet e tjera qe lidhen me Haxhin.
Ne kete rast nuk ka nevoje qe, per
shkak te umres, te kryeje edhe nje tavaf
dhe sa'jin. Per kete i mjafton ajo qe ka
bere per Haxhin. Sipas mendimit te
shumices se dijetareve (xhumhurit),
atij qe kryen Haxhin sipas kiranit, i
mjafton nje tavaf dhe nje sa'j. Nese e
ka kryer me rastin e arritjes ne Meke,
me nijetin e umres, kete nuk e kryen
pas perfundimit te Haxhit. Ne te
kunderten, duhet ta kryeje.
Sipas medhhebit Hanefi, kjo eshte
menyra me e vlefshme per kryerjen
e haxhit.* Kur kryhet Haxhi Temetu
dhe Kiran, eshte e detyrueshme te
pritet kurban. Per kete mjafton se paku
nje dele, qe duhet te pritet ne Meke
gjate diteve te caktuara per prerjen e
Kurbanit. Nese nuk ka mundesi ta beje
kete, atehere duhet te agjeroje dhjete
dite, prej tyre, tri derisa te gjendet
ne Haxh, dhe keto duhet te kryhen
gjithsesi, me se voni deri diten e
Arafatit. Ne te kunderten, obligohet te
prese kurban. Shtate ditet e tjera duhet
f i agjeroje pasi te kthehet ne shtepi.
QENDRMI NE ARAFAT
Ne diten e nente te muajit Dhul-
hixhe haxhinjte qendrojne ne
rrafshnalten e Arafatit. Koha e pare per
qendrim fillon qe nga zevali (mesdita
kur dielli eshte ne zenit) dhe zgjat
deri ne agimin e dites tjeter (dites
se Bajramit). Sipas disa dijetareve,
koha e pare per qendrimin ne Arafat
nis qe nga agimi i dites se Arafatit.
Nese haxhiu brenda kesaj periudhe
kohore qendron ne Arafat, qofte edhe
per ndonje moment, Uogaritet se ka
permbushur shtyllen kryesore te
Haxhit. Natyrisht, keto jane limitet qe
percaktojne fillimin dhe mbarimin, se
pemdryshe, brenda kesaj periudhe
kemi limite te tjera kohore. Aty
qendrojne duke u lutur dhe duke
kerkuar miresite qe AUahu u ka
premtuar.
Haxhinjte qendrojne ne Arafat gjate
tere dites. Sipas shumices se dijetareve,
eshte vaxhib qe haxhiu te jete ne Arafat
deri ne perendimin e diellit, e pastaj
te levize drejt MuzdeUfes, keshtu qe,
me qendrimin e tij, ben Udhjen ne mes
dites dhe nates.
Ky qendrim paraqet tubimin me
madheshtor te myslimaneve, te diet qe
te gjithe tubohen ne nje vend dhe per
te njejtin qeUim.
Qendrimi ne Arafat eshte shtylla
kryesore, pa te cilen Haxhi nuk eshte
i vlefshem dhe, nese dikujt i kalon
pa kryer qendrimi ne Arafat, qofte
edhe per ndonje moment, Haxhi i tij
eshte i pavlefshem dhe gjithsesi duhet
ta perserise nje here tjeter. Faktin se
qendrimi ne Arafat paraqet shtyllen
kryesore te Haxhit, e gjejme ne
hadithin e Muhamedit a.s.:" El haxhu
Arefetun" / Haxh eshte Arafati. Kjo
nenkupton se ky veprim eshte vete
Haxhi, prandaj pa te Haxhi nuk eshte i
vlefshem.
Veprimi me i vlefshem ne kete dite
eshte lutja. Pejgamberi a.s. thote: "Duaja
me e vlefshme eshte ajo e Arafatit.
Duaja me e vlefshme qe kam thene une
dhe pejgamberet para meje, eshte:"
LA ILAHE IL-LA LLAHU
VAHDEHULASHERIKE
LEHU, LEHUL MULKU, VE
LEHUL HAMDU, VE HUVE
ALA KUL-LI SHEJIN KADIJR".
(TIRMIDHIUDHETETJERET).
(1) Muslim! me koment te Neveviut 9/101 .(2)
Tefsiri i Kurtubiut 4/143. (3) Vehbetu Ez Zuhejli
" El Fikhul Islamiju ve Ediletuhu" 3/41 . (4)
Abdulgani El Gunejmi " El-lubab fi sherhil
kitab 1/169 .
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
10
DOSJA E HAXHIT
Dr. Fahrush REXHEPI
Rendesia e Haxhit, kushtet dhe rregullat e tij
Dihet se menjehere pas muajit te
Ramazanit, fillojne muajt e Haxhit,
te diet, sipas kalendarit henor, jane
muajt sheval, dhul-ka'de dhe dhjete
ditet e para te Dhul-hixhes. Per kete
adhurim (ibadet) Allahu xh.sh. ne
Kur'an thote: "Haxhi eshte ne muajt e
mirenjohur".^ (El-Bekare, 197).
Me shprehjen "muaj te
mirenjohur" nenkuptojme muajin e
dhjete, njembedhjete dhe muajin e
dymbedhjete (dhjete ditet e para te
muajit te dymbedhjete) te kalendarit
islam. Ne stinen e Haxhit, kushdo qe
ndodhet ne Qabe ose ne rrethinen
e saj, eshte i sigurt, siq theksohet ne
Kur'an: "Dhe kur shtepine (Qabene)
e beme vend kthimi dhe vend sigurie
per njerezit"...^ (El-Bekare,125).Ne
kete muaj te shenjte, ne Qabe dhe ne
rrethinen e saj ndalohen vrasja, lufta,
konfliktet dhe gjithgka tjeter qe eshte
ne kundershtim me vlerat njerezore.
Per kete arsye Allahu xh.sh. ka
urdheruar qe kushti i peste i Islamit
te kryhet ne kete muaj te shenjte.
NORMA E HAXHIT NE ISLAM
Kryerja e Haxhit sipas Sheriatit
islam eshte farzi Ajn dhe nje prej
pese shtyllave te Islamit (detyrim
individual) i argumentuar ne Kur'an
dhe ne Synetin e Pejgamberit a.s., qe
eshte bere obligim nga fundi i vitit te
nente h.. (Jdo mysliman a myslimane
qe ka pasuri, e ka per obligim qe.
brenda mundesive shendetesore dhe
materiale, te kryeje kushtin e peste
te Islamit-Haxhin. Njeriu qe kryen
kete obligim, quhet haxhi, kurse vete
ceremonia e kryerjes se kesaj detyre
quhet Haxh, ose, sig perdoret tek ne
- haxhillek.
Ky f arz i Islamit vertetohet ne
Kur'an dhe hadith. Si deshmi po
permendim disa ajete te Kur'anit, te
cilat flasin per kete kusht-detyrim
islam: "Per hir te All-Uahut, vizita e
Shtepise (Qabese) eshte obligim per
ate qe ka mundesi udhetimi tek ajo"^
(Ali-Imran, 97.)
Gjithashtu Allahu i
Lartemadheruar ne Kur'anin
famelarte thote: "Dhe thirr nder
njerez per haxhin, se te vijne ty
kembesore e edhe kalores me deve te
rraskapitura, qe vijne prej vendeve te
largeta".! (El-Haxh,27).Po ashtu, ka
disa dijetare te diet konsiderojne se
kryerja e Haxhit eshte bere obligim
ne ajetin: "E kryeni haxhin dhe
umren per hir te Allahu t"...^ (El-
Bekare,196).
Per te qene Haxhi i pranuar
(Mebrur) tek Allahu xh.sh., duhet
te jemi te pergatitur mire per haxh,
te mos bejme mekate gjate kohes
se Haxhit, te mos bejme hipokrizi
dhe qe, pas Haxhit, te mos bejme
mekate. Vetem me plotesimin e
ketyre kushteve Haxhi mund te
jete i vlefshem dhe i pranuar. E per
Haxhin (Mebrur), Pejgamberi a.s. ka
thene: "Per haxhin mebrur nuk ka
shperblim tjeter perveq Xhennetit".
(Buhariu dhe Muslimi).
KUSHTET E OBLIGUESHMERISE
SE HAXHIT
Qe nje mysliman te obligohet per te
kryer Haxhin, duhet t'i plotesoje keto
kushte:
1. Te jete mysliman: Haxhi eshte
nje prej pese shtyllave te Islamit,
per te cilin obligohen vetem
myslimanet. Nga jomyslimani
nuk kerkohet kryerja e Haxhit,
perveg nese ai paraprakisht
pranon Islamin. Nese myslimani
ka kryer Haxhin dikur dhe me
pastaj ka braktisur fene islame, pas
pranimit te serishem te Islamit,
perseri duhet ta kryeje Haxhin (e
ka farz), nese ka mundesi, ngase
duke mohuar Islamin, i ka shlyer
te gjitha veprat e kryera me heret.
Allahu i Lartmadheruar ne Kur'an
thote: "Kush e mohon (tradhton)
besimin, ai ka asgjesuar vepren e
vet dhe ne boten tjeter eshte prej te
shkaterruarve".-'' (El-Maide,5)
2. Liria: Mbeshtetur ne faktin
se Haxhi eshte obligim qe kryhet
jo vetem me qendrim fizik, porse
nderlidhet edhe me posedim te mallit
(pasurise), liria eshte kusht qe Haxhi
te jete i obliguar, sepse robi nuk ka
te drejte ne pasurine e zoterise se tij,
nderkohe qe ai nuk posedon pasuri
vetanake.Po ashtu, qe ai te mos jete
i kercenuar nga ndonje denim apo
burgosja, e te ngjashme nga prijesi
tiran apo nga armiku.
3. Te jete i moshes madhore:
Per te qene Haxhi obligim (farz)
per nje besimtar, eshte kusht
mosha madhore e tij. Haxhi nuk
eshte obligim per femijet, sepse
obligimet fillojne me arritjen e
fazes se pubertetit, qe do te thote
se mosha madhore eshte kusht qe
Haxhi te behet farz (obligim) per nje
mysliman. Ne rast se kryen haxhin
nje person i moshes jomadhore,
haxhi i tij nuk eshte pengese,
vegse konsiderohet nafile (veper
vullnetare) dhe, pasi te arrije moshen
madhore, ai duhet ta kryeje Haxhin e
obliguar (farz).
11
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
^'%^
i^^'^'i^fmWi
"DHE KUR SHTEPINE
(QABENE) E BEME VEND
KTHIMIDHEVENDSIGURIE
PER NJEREZIT"...
(EL-BEKARE,125)
4.Te jete i arsyeshem-i mengur:
Arsyeshmeria dhe shendeti i mire ne
aspektin mendor, eshte parakusht
qe Haxhi te behet obligim-farz
per secilin mysliman. Haxhin nuk
e ka obligim ta kryeje person! i
semure menderisht. Mirepo, nese
person! e kryen Haxhin, kur te jete
i shendoshe dhe me pastaj semuret
menderisht, Haxhi qe e ka kryer,
konsiderohet i drejt dhe nuk eshte
i obliguar per ta kryer serish, kur te
shendoshet.
5. Te kete mundesi materiale:
Mundesia materiale eshte kusht, ne
menyre qe dikush te obligohet per
te kryer Haxhin -kete f arz te fese
islame. Mirepo, nese nje skamnor e
kryen Haxhin me nijetin per ta kryer
farzin e Haxhit (d.m.th., haxhin qe
eshte obligim nje here gjate jetes),
ky haxh do te ishte i drejte dhe nuk
do te jete i obliguar ta kryeje kur te
krijoje mundesi per ta kryer.
I obliguar per kryerjen e
Haxhit konsiderohet personi qe
posedon mjete - per shpenzime
mesatare per rruge dhe pa u
ngushtuar materialisht, pasi te kete
plotesuar nevojat themelore dhe te
domosdoshme ne familje si: shtrojen,
shtepine, furnizimin me ushqim
derise te kthehet nga Haxhi, libra
per mesim, mjete te nevojshme per
mbarevajtjen e zanatit a te profesionit
me te cilin siguron kafshaten e gojes
per familje, larjen e borxheve etj..
Nese dikush posedon shtepi, e cila
nuk i nevojitet per banim, ose mobilje
qe nuk i perdor, ose toke te cilen
e nuk e punon, ose teprica te tjera
te ngjashme me to, qe i tejkalojne
nevojat e tij, eshte i detyruar t'i
shese ato per te siguruar mjetet per
Haxh, nese me shitjen e tyre mund te
siguroje mjete te mjaftueshme.
Eshte me rendesi te theksojme
se vonimi i Haxhit per shkak te
pamundesive per te blere dhurata per
te afermit, nuk mund te jete arsyetim,
sepse kjo nuk eshte prej kushteve te
Haxhit. Ai qe per kete arsye e shtyn
Haxhin ose per arsye se nuk mund
t'u sjelle dhurata te afermve pasi te
kthehet nga Haxhi, dhe vdes para
se ta kryeje kete obligim (farz), ai ka
vdekur me mekat.
6. Haxhi nuk eshte obligim per
nje mysliman, perveg nese posedon
mjete te nevojshme ne kohen e muajit
te Haxhit ose ne kohen e nisjes se
haxhinjve nga vendi i tij. Nese kishte
pasuri me perpara, po ate e kishte
shpenzuar para ketyre muajve, atehere
nuk e ka obligim Haxhin, sepse AUahu
xh.sh. ne Kur'an thote: "Haxhi eshte ne
muajte caktuar". (El-Bekare 197).
FARZET E HAXHIT
1. Ihrami: Me hyrjen ne Ihram
nenkuptohet marrja e vendimit per
kryerjen e Haxhit. Me Ihram hyjme
ne obligimet e Haxhit edhe me
mendje (nijet), edhe me obligime ne
praktike, ashtu sig hyjme ne namaz
fillimisht me nijetin e pastaj me
tekbirin fillestar dhe me veprime te
tjera. Telbin mund ta zevendesoje
qdo lloj i te permendurit te AUahut
apo sigurimi i Kurbanit te Haxhit
dhe marrja e tij me vete (qe ishte
zakon tek arabet qe u venin ne qafore
shenjat e deveve te caktuara per
kurban, te cilat i thernin pastaj ne
Qabe).
Pas hyrjes ne Ihram, eshte kusht
heqja dore nga marredheniet intime
gjersa te mos kryhet qendrimi
ne Arefat dhe tavafi tek Umra.
Kontaktet bashkeshortore para
Arefatit, e prishin Haxhin. Edhe pse
e prish haxhin (kush vepron sikur u
tha me siper) personi ne fjale duhet
te vazhdoje t'i kryeje ceremonite e
tjera te Haxhit dhe te there nje dash
(kurban) si denim, dhe ne vitin e
ardhshem ta kryeje Haxhin. Ne
lidhje me kete teme, Pejgamberi
a.s. ka thene ne nje hadith: "Duhet
te there nje kurban, ta perfundoje
haxhin e filluar dhe vitin e
ardhshem serish ta kryeje Haxhin".
(Ebu-Davudi dhe Bejhekiu). Ndersa,
nese ka pasur marredhenie intime
pas rruarjes se kokes, po para
tavafit, ne kete rast duhet te there
nje dash, sepse femrat jane ende
ne Ihramin e tyre, po ne kete rast
delikti eshte me i vogel, prandaj
mjafton vetem therja e nje dashi
per kompensim dhe jo perseritja e
Haxhit.
2. Qendrimi ne Arefat ne kohe
te caktuar: Qendrimi ne Arefat,
qofte edhe per nje kohe te shkurter,
eshte farz, koha e ketij qendrimi
fillon prej kur dielli gjendet ne zenit
(dreke), diten e nente te Dhul-hixhes
deri ne agimin e dites se dhjete te
Dhul-hixhes. Ai qe ne kete kohe nuk
qendron ne Arefat, qofte per pak
kohe dhe pavaresisht nese qendron
ne kembe apo ulur, zgjuar a ne
gjum, ai nuk ka bere haxh, sepse
Pejgamberi a.s. ka thene: "Haxhi
eshte Arefat. Ai qe prezanton ne
tubimin e nates (se Bajramit) ne
Arefat, para ardhjes se agimit, ai ka
arritur ne Haxh". Eshte kusht qe ne
Arefat te qendrohet doemos i paster
nga xhenabeti me abdes, por pastrimi
dhe te marret e abdesit eshte synet
i forte. Lejohet dhe konsiderohet i
kryer farzi i tille nese femra eshte me
menstruacion (hajz) dhe ne kohe pas
lindjes (nifas) gjate kohes sa eshte
duke qendruar ne Arefat.
3. Tavafuz-Ziare (Tavafi qe kryhet
pas qendrimit ne Arefat): Ky tavaf
eshte i njohur si tavaful-Ifada.
Allahu i Madheruar ne Kur'an
thote: "...Dhe le te sillen (te bejne
tavaf) rreth shtepise se lashte". (El-
Haxhxh, 29). Ky tavaf duhet te behet
pas hedhjes se guraleceve ne diten e
pare, te dyte ose te treten e Kurban-
Bajramit. Prej ketij obligimi haxhiu
mund te lirohet vetem nese vdes pas
Arefatit, perndryshe duhet ta kryeje
tavafi-ziaren.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
12
DOSJA E HAXHIT
Vaxhibet e Haxhit jane obligime te
rendesishme qe kompletojne gjithe
proceduren dhe rregullat e Haxhit.
Moskryerja e vaxhibeve nuk e prish
Haxhin, por perben nje mangesi, e
cila kompensohet me therje kurbani
ne Harem, dhe kjo nese shkak i
moskryerjes se tyre eshte ndonje
fatkeqesi personale.Ndersa, nese
shkak i moskryerjes se vaxhibeve
eshte ndonje fatkeqesi natyrore,
haxhiu ne kete rast nuk eshte i
detyruar te there kurban. Duhet
ditur se kurbani theret per shkak
te moskryerjes se ndonje vaxhibi te
Haxhit, pa marre parasysh nese eshte
lene qellimisht apo jo, ose gabimisht.
Ai qe nuk e kryen qellimisht, eshte
mekatar me i madh. Me therjen
e Kurbanit vetem permiresohen
gabimet e Haxhit, kurse, per shkak te
mekatit te kryer, pas permiresimit te
gabimeve duhet te behet tevbe.
VAXHIBET E HAXHIT
1. Ihrami; Haxhi dhe Umreja
nuk mund te kryhen pa Ihram. Me
veshjen e Ihramit nenkuptohet qe
haxhiu ka vendosur te kryeje Haxhin
apo Umren. Per sa i perket nijetit per
veshjen e Ihramit, ate mund ta bejme
vetem me zemer.
2. Sa'ji-vrapimi ne mes kodrave
Safa dhe Merve: Vrapimi duhet te
filloje prej kodres Safa deri ne kodren
Merve, qe konsiderohet nje sjellje.
"...DHELETESILLEN
(TE BEJNE TAVAF) RRETH
SHTEPISE SE LASHTE"
(EL-HAXHXH,29)
Keshtu duhet te veprohet shtate
here. I semuri dhe ai qe nuk mund te
ece, lejohet ta beje sa'jin me mjete te
tjera te bartjes. Sa'ji duhet te kryhet
patjeter pas tavafit.
3. Qendrimi ne Muzdelife:
Musdelifja eshte vend ne mes
Arefatit dhe Mines, ku haxhiu e
ka obligim (vaxhib) te qendroje
qofte edhe per nje kohe te shkurter.
Personit te semure, te dobet fizikisht,
qofte grua a burre, qe frikesohet per
shendetin apo nga rrethana te tjera
per shkak te grumbullimit te madh
te njerezve, i lejohet te mos qendroje
ne Muzdelife. Koha e qendrimit aty,
sipas medhhebit hanefi, eshte prej
para agimit e deri ne lindjen e diellit.
4. Hedhja e guraleceve: Guralecet
se pari hidhen ne diten e pare te
Kurban-Bajramit ne Xhemeretul
akabe (Guri i madh), kurse ne dy ditet
e tjera hidhen ne te tri xhemeratet.
Ne xhemren e pare duhet te hidhen
shtate guralece nje nga nje. Koha e
hedhjes ne kete xhemre fillon prej
sabahut te dites se Bajramit deri ne
sabahun e dites se dyte. Ne diten e
dyte dhe te trete idhen guralecet ne
te tri xhemeratet nga shtate, duke
filluar nga i vogli, tek i mesmi dhe ne
fund, ne xhemretul akabe. Me rastin
e ^do hedhjeje, duhet te shqiptohet
fjala 'All-Uahu ekber". Ne vend te
te semurit dhe te dobetit, guralecet
mund t'i hedhe dikush tjeter, qe eshte
i afte, i shendoshe.
5. Rruajtja a prerja e flokeve:
Rruajtja a prerja e flokeve eshte
prej normave obliguese (vaxhib)
te Haxhit. Sipas dijetareve islame,
rruajtja e flokeve eshte me e
lavderuar se prerja e tyre. Kjo vlen
per meshkuj, kurse per gra eshte
me e parapelqyer prerja e flokeve.
Personi qe nuk ka floke, sipas
hanefinjve, duhet te rruaje koken
me mjete te rrojes. Koha e rruajtjes
a prerjes se flokeve fillon pas
hedhjes se guraleceve ne xhemretul
akabe dhe zgjat deri ne diten e trete
te Kurban-Bajramit.
6. Tavaful veda: Ky eshte tavafi
lamtumires, qe eshte vaxhib per
secilin haxhi qe nuk jeton ne Meke.
Nese dikush largohet nga Meka pa e
kryer kete tavaf, po te kete mundesi,
duhet te kthehet per ta kryer tavafin,
se perndryshe, nese nuk mund te
kthehet, duhet te prese nje kurban
per kompensim.
SYNETET E HAXHIT
Tavaful Kudumi, pastrimi apo
marrja e abdesit para veshjes
se Ihramit, pastaj qendrimi dhe
fjetja ne Mine ne naten e Arefatit,
bujtja ne Muzdelife, qendrimi ne
Mine gjate diteve te hedhjes se
guraleceve, falja e dy rekateve pas
veshjes se Ihramit, zbulimi i krahut
te djathte ne tri sjelljet e para te
tavaful kudumit, ecja e shpejte
ne tri sjelljet e para te ketij tavafi,
pastaj nisja nga Mina per ne Arefat
ne diten e nente te Dhul-hixhes pas
lindjes se diellit, vrapimi ne sa'j ne
mes shenjave, shqiptimi i shpeshte
e telbijes, ihrami te jete prej dy
pjesesh te bardha dhe pastrimi para
hyrjes ne Meke.
Literatura e konsultuar: 1 . Haxhi, rregullat
e kryerjes se haxhit, Abdulhamid Mahmud
Tuhmaz, SH.K. "Drita-Gjilan" Gjilan, Shtepia
Botuese "Drita e Jetes" Gjilan, 2004. 2. Pese
shtyllat e fese islame, Fahrudin Ebibi, Irfan
Abazi, Taxhedin Bislimi, Jusuf Zimeri,
Shkup, 1419/1998 3. Fikhul Ibadat, mrPlamur
Sofiu, Prishtine, 2008. 4. Hutbet e xhumase.
Imam Imer Jusufi, Kerc^ove, 2006. 5. Ligjerata
javore, Fehmi Raqipi, Logos-A, biblioteka
Mendimi Islam, Shkup 2006.
13
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
ruLwrnii:
Dr.JusufEL-KARDAVI
Ndalese me haxhinjte
FLLADI I DITEVE TE BEKUARA
Ne keto dite fisnike, te cilat
konsiderohen prej diteve me te
dashura tek Allahu xh.sh.dhe veprat
e mira gjate ketyre diteve jane me
te dashura tek Allahu sesa gjate
diteve te tjera, e ato jane dhjete ditet
e para te muajit Dhul-Hixhxhe,
gjate te cilave Allahu xh.sh. ia ka
ligjesuar njeriut qe t'l afrohet Atij sa
me shume me: tehlil (duke thene:
la ilahe il-lall-llah), tekbir( Allahu
Ekber),tesbih (subhanall-llah),
tahmid (elhamdu lil-lah), lemoshe,
vepra te mira dhe me agjerim. Ne
keto dite te bekuara drejt nesh fryn
era e haxhinjve, drejt nesh fryn flladi
i Haxhit, vjen ere e mire nga Toka
e Shenjte, nga Meka e bekuar. Drejt
TEPARETTANEPESEKOHET
E NAMAZEVE I QUANIN
"PESHORETEDITES",
XHUMANE E QUANIN
"PESHORETEJAVES",
MUAJIN E RAMAZANIT E
QUANIN "PESHORETE
VITIT", NDERSA HAXHIN
E QUANIN "PESHORE TE
JETES".
nesh fryjne keto erera dhe fllade,
qe te nuhatim aromen e tyre dhe te
jetojme ne kete atmosfere hyjnore,
ne atmosferen e ketij rituali dhe
obligimi madheshtor, i cili eshte
shtylla e peste e Islamit, vizita e
Shtepise (Qabese) per ate qe ka
mundesi udhetimi tek ajo.
ADHURIMET ISLAME
MATERIALE DHE FIZIKE
Islami na ka ligjesuar obligime,
rituale dhe adhurime, disa prej te
cilave dijetaret i quajne adhurime
fizike, e disa te tjera i quajne
adhurime materiale, ndersa disa
te tjere kane elemente ndermjet
adhurimeve fizike e materiale.
Namazi eshte adhurim fizik, qe
e ben me trupin tend, i tille eshte
edhe Agjerimi, kurse Zekati eshte
adhurim material.
HAXHI ESHTE ADHURIM
MATERIAL DHE FIZIK
E Haxhi eshte adhurim
gjitheperfshires: adhurim fizik
dhe adhurim material. Njeriu
gjate Haxhit perpiqet dhe orvatet,
mundohet me trupin e tij,
zhvendoset prej vendit te tij ne ato
toka te shenjta, dhe jeton nje jete te
thjeshte, qe eshte e ngjashme me
jeten e kampisteve dhe endacakeve
ne shatorre, fie mbi dhe e guralece,
leviz duke u rrotulluar rreth Qabese,
duke ecur ndermjet Safase dhe
Merves, - te gjitha keto kerkojne
perpjekje fizike, ecje e levizje.
Nga nje aspekt tjeter, kerkohet
edhe pasuria. Njeriu ka nevoje te
domosdoshme per pasuri - qe te
udhetoje ne ato vende. Allahu nuk
kerkon nga njeriu qe te shkoje ne
ato vende duke ecur ne kembe.
po ai shkon hipur mbi ndonje
mjet udhetimi. Per kete arsye, nga
mundesite e udhetimit per Haxh,
konsiderohet qe te posedoje ushqim
dhe mjet udhetimi. Nese deshirojme
te shprehemi me shprehje
bashkekohore per ushqimin
dhe mjetin e udhetimit,themi: te
posedoje shpenzimet e udhetimit
per ne Shtepine e Allahut, dhe
shpenzimet e qendrimit te tij ne
Token e Shenjte gjate kohes se
nevojshme per te, gdo njeri, aq
sa ka nevoje per vete, pa bere
shperdorime dhe as koprraci, dhe
t'u lere femijeve te tij aq sa kane
nevoje dhe sa u mjafton atyre derisa
te kthehet, e te mos i lere ata pa
asgje. Per kete arsye, Haxhi eshte
adhurim fizik dhe material. Meqe
Haxhi eshte adhurim i kushtueshem
deri ne kete mase, Allahu xh.sh. e
ka obliguar nje here gjate jetes se
njeriut. Namazi duhet te falet per
qdo dite nga pese here; zekati jepet
kur te plotesohet numri i caktuar ne
kafshe (njehere ne vit) ose kur njeriu
t'i korre (vjele) frutat; agjerimi eshte
obligim per ^do vit nga nje muaj,
ndersa Haxhi nje here gjate jetes se
njeriut, lehtesim per njerezit. Per
kete arsye, te paret tane pese kohet
e namazeve i quanin "peshore te
dites", Xhumane e quanin "peshore
te javes", muajin e Ramazanit e
quanin "peshore te vitit", ndersa
Haxhin e quanin "peshore te jetes".
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
14
DOSJA E HAXHIT
DISA URTESI TE OBLIGIMIT TE
HAXHIT
1- BINDJA DHE NENSHTRIMI
NDAJ ALLAHUT XH.SH.
Islami erdhi me adhurim
ndaj Allahut xh.sh., qe Allahu
te thote: "Kam urdheruar dhe
kam ndaluar", ndersa robi
thote: "Degjova dhe respektova
(Urdhrin)". Allahu te ka urdheruar
qe te shkosh ne keto toka, te
degjosh e te respektosh, te sillesh
rreth Qabese shtate here, as pese
e as dhjete here jo, po shtate
here, domethene shtate, te fillosh
rrotullimin prej Gurit te Zi, e nuk
te llogaritet rrotullimi rreth Qabese
(tavafi) vegse prej Gurit te Zi.Guri
i Zi nuk eshte objekt adhurimi tek
myslimanet, si^ pretendojne disa
misionare, jo, Guri i Zi eshte fillimi
i tavafit. Myslimanet nuk adhurojne
gurin dhe as Qabene, po ato jane
simbole. Myslimani, kur rrotullohet
rreth Qabese, e puth Gurin e Zi ose
e pershendet me dy duart e tij apo
ben me shenje nga ai duke thene:
Bismil-lahi vall-llahu ekber (ne
emer te Allahut, Allahu eshte me i
Madhi).
Besimtari rrotullohet rreth Qabese
shtate here duke iu bindur dhe
nenshtruar Urdhrit te Allahut
xh.sh. dhe duke E lutur Ate, e ne
veganti ndermjet Ruknit Jemanij
dhe Gurit te Zi. Pastaj i fal dy rekate
pas Mekami (vendit te) Ibrahimit (i
tere vendi i Qabese eshte Mekami
Ibrahim, sikur te falej ne cilindo
vend te Qabese, do te vlente dhe do
te zere vendin e Mekami Ibrahimit),
fal nje namaz te lehte te perbere
prej dy rekatesh, ashtu qe te mos
i lendoje njerezit e as t'i ngushtoje
ata. Ne rekatin e pare, pas sures
El-Fatiha, lexon suren El-Kafirun,
ndersa ne rekatin e dyte, gjithashtu
pas sures El-Fatiha, lexon suren
El-Ihlas. Pastaj pi uje prej ujit te
Zemzemit, dhe E lut Allahun kur
ta pije ujin, duke thene: "O Allahu
im, kerkoj nga Ti dituri te dobishme,
furnizim te gjere dhe sherim nga
^do semundje". Pastaj haxhiu shkon
ne Safa dhe Merve, qendron ne ate
koder, ku ka qendruar Pejgamberi
a.s., dhe e ka filluar ecjen (sa'jin)
prej Safase, dhe ka ecur shtate
xhiro, e e ka mbaruar ecjen ne
Merve.
Ndermjet Safase dhe Merves
ekzistojne dy shenja te gjelbra te
dukshme e te qarta, ndermjet te
cilave haxhiu duhet te vrapoje,
duhet te jete me i shpejte ne ecje,
duke e kujtuar ate qe i ka ndodhur
nenes se Ismailit a.s. (Haxheres),
kur ajo vraponte per te kerkuar
uje per foshnjen e saj, e me mall
E luste Allahun, derisa Allahu
nxori prej tokes dhe prej nen
kembeve te saj ujin "Zemzem".
Haxhi eshte gjallerim i kujtimeve
te vjetra dhe te reja: kujtimet e
Ibrahimit a.s. nga e kaluara, dhe
kujtimet e Muhammedit a.s. nga
e tashmja. Ne ato dite, myslimani
jeton me Ibrahimin a.s. dhe me
Muhammedin a.s., duke Iu bindur
Allahut xh.sh..
Ibrahimi a.s. i gjuajti guralecet
atehere kur djalli deshiroi ta cyste
dhe ta joshte e ta provokonte qe
te mos e bente Kurban te birin,
Ismailin a.s. .Myslimani I bindet
Allahut te Lartesuar dhe E adhuron
Ate me gjuajtjen e guraleceve.
Disa njerez thone: (J'eshte vlefta
e gjuajtjes se guraleceve? Gjuajtja
e guraleceve personifikon te keqen
(sherrin), per kete arsye njeriu
duhet ta gjuaje kete te keqe. Eshte
simbol per shpalljen e rezistences,
kembengulje per luftimin e te
keqijave. Ne kete menyre njerezit
e perfytyrojne kete geshtje, saqe
per gjuajtjen e guraleceve njerezit
thone: shejtani i madh, shejtani i
mesem dhe shejtani i vogel, ose:
gjyshi, biri dhe nipi. Njerezit e
perfytyrojne djallin, per kete
arsye e gjuajne me guralece,
madje dikush e gjuan edhe me
kepucet e tij e me gjera te tjera
edhe se kjo nuk eshte e lejuar.
Haxhi eshte i mbushur me kete
gjuhe simbolike, e simbolika eshte
gjuhe internacionale, qe mund ta
kuptoje qdo njeri. Pra,Haxhi eshte
personifikim i parimit te adhurimit
per Allahun.
HAXHI ESHTE GJALLERIM
I KUJTIMEVE TE VJETRA
DHE TE REJA: KUJTIMET
E IBRAHIMIT A.S. NGA E
KALUARA, DHE KUJTIMET
E MUHAMMEDIT A.S. NGA
E TASHMJA. NE ATO DITE,
MYSLIMANI JETON ME
IBRAHIMIN A.S. DHE ME
MUHAMMEDIN A.S., DUKE
IU BINDUR ALLAHUT XH.SH.
2- UNITETI DHE HARMONIA
Allahu xh.sh. i mbledh njerezit
nga te gjitha anet e botes, nga Lindja
e Perendimi, arabet dhe joarabet,
nga ngjyrat e ndryshme ndermjet
te bardheve e te zinjve, nga popujt
e ndryshem, me poste e pozita te
ndryshme, nga shtetet e ndryshme,
Islami i ka shkrire ne nje vend,
besojne ne Nje Zot, pasojne nje
Pejgamber, drejtohen nga nje kible,
kryejne te njejtat rituale, thirrja e
tyre eshte e njejte:
"LEBBEJKE ALLAHUMME
LEBBEJK...".
Islami erdhi per te personifikuar
unitetin e myslimaneve me
kete obligim. Uniteti islam
manifestohet ne kete Haxh, ne
kete sezon madheshtor. Nuk ka
dallim ndermjet myslimaneve
gjate ketyre ritualeve dhe para
Shtepise se Allahut (Qabese), te
15
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
gjithe jane te barabarte. Ne kete
obligim manifestohet universaliteti
i Islamit. Kjo eshte feja universale,
feja e te bardheve dhe te zinjve, feja
e lindoreve dhe perendimoreve, feja
e te gjitha racave, ngjyrave, gjuheve
dhe vendeve. Ky eshte nje kongres i
myslimaneve nga mbare bota, ne te
nuk ka ftuar ndonje mbret, kryetar,
qeveritar apo minister, po ka ftuar
Zoti i roberve, AUahu i Lartesuar. Ai
i ftoi njerezit ne kete vend, ne te cilin
personifikohet universaliteti i Islamit.
3 - PAQJA
Prej kuptimeve qe personifikon ky
Haxh, eshte "paqja". Haxhi eshte
udhetim i Paqes, gjate tij njeriu
duhet te jete i qete, paqesor dhe
tolerant, saqe edhe grindja eshte
e ndaluar gjate kohes se Haxhit.
Mos u grind me shokun tend, as
me ate prej te cilit blen apo te cilit i
shet digka. Behu i qete, i thjeshte,
i bute e shpirtbute, derisa te kaloje
ky udhetim ne paqe. Faqe madje
edhe me kafshet, haxhiut nuk i
lejohet t'i gjuaje gjallesat tokesore,
as lepujt, as thellezat, as dreret
ose kafshe te ngjashme me to (el-
Maide, 95.) Allahu xh.sh. deshiron
qe myslimani te jete paqesor ne keto
toka te shenjta, paqesor me kafshet,
madje edhe me bimet, gjate kohes se
Haxhit ne Meke nuk priten as bimet
e as bari i saj, perveq druve te zjarrit
per ndezje ose digka e ngjashme
me to. Gjate muajve te Haxhit,
nuk lejohet as lufta (el-Huxhurat,
13.) Keshtu deshiron Islami, qe t'i
mesoje myslimanet te jetojne ne
vende te paqes, ne muajt e paqes, ne
nje gjendje (i veshur me ihrame) te
paqes, perveg nese dikush i sulmon
ata. Nese sulmohen, atehere ata do
te vetembrohen.
HAXHI I PRANUAR
(I KRYER ME DINJITET) PA
MEKATE E I RESPEKTUAR
(TEK ALLAHU), PER KETE
S'KASHPERBLIM(TJETER)
PERVEQSEXHENNETI"
(TABERANIU)
4- BARAZIA
Prej parimeve qe personifikohen
ne obligueshmerine e Haxhit, eshte:
parimi i barazise, vlera e barazise.
Islami erdhi per te eliminuar
dallimet, per t'i zhdukur keto
dallime qe bejne vegime ndermjet
njerezve, nga racat e tyre, ngjyrat,
pozitat, vendet dhe nga gjera te
ndryshme qe kane bere klasifikime
ndermjet njerezve. Islami erdhi
per ta shpallur barazine ndermjet
njerezve. Te gjitha adhurimet
e Islamit, obligueshmerite dhe
ritualet e tij, konfirmojne kuptimin
e barazise. Kur te shkojne njerezit
te veshur me ihrame per ne Haxh, i
zhveshin te gjitha shenjat dalluese e
i veshin keto rroba te bardha, qe jane
me te afertat dhe mund t'i ngjajne
veshjes me te cilen varroset i vdekuri
mysliman (qefinit), per t'ua kujtuar
njerezve Ahiretin (boten tjeter), ua
kujton Diten e llogarise. Njerezit
i zhveshin gjerat qe i dallojne nga
njeri-tjetri, njerezit i sheh t'i kene
veshur keto rroba te bardha e nuk
mund te dallosh udheheqesin nga
nepunesi, as te pasurin nga i varfri,
e as ministrin nga rojtari, - te gjithe
jane te barabarte. Haxhi erdhi per
te konfirmuar barazine per te cilen
dallohet Islami. Qyteterimi ekzistues
eshte qyteterim dallues i racave
dhe ngjyrave,saqe edhe kishat
tek perendimoret jane te ndara,
ekzistojne kisha per te bardhet dhe
te tjera per te zinjte, ata nuk e dine
barazine.
HAXHI I PRANUAR DHE
KUSHTET E TIJ
Myslimani ndien (nevojen) per
nje mbushje te besimit me te forte
sesa mbushja e zakonshme. Per
kete arsye, shume njerez shkojne
si mekatare ne ato vende dhe
kthehen te penduar nga efekti i
kesaj mbushjeje, madje shume
njerez pendimin e tyre e varin me
Haxhin. Haxhi ia jep besimtarit
kete mbushje, e sidomos Haxhi i
pranuar, per te cilin Pejgamberi a.s.
ka thene: "Umra deri ne umre eshte
mbulese-falese kunder e mekateve
te haxhiut (te bera ndaj Allahut
xh.sh. ),ndersa Haxhi i pranuar (i
kryer me dinjitet) pa mekate e i
respektuar (tek Allahu), per kete
s'ka shperblim (tjeter) pervegse
Xhenneti" (Taberaniu ne "Evset"
(J'eshte Haxhi i pranuar, per
te cilin njerezit luten per njeri-
tjetrin duke thene: Allahu ta befte
Haxhin te pranuar, mundin tend te
falenderuar dhe mekatet te falura?
Perktheu nga Gj. Arabe Mr. Faruk Ukallo
"Ligjeratat e Shejh El-Kardavit"„ Kajro,
2005, vellimiVI.
■)■
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
16
^-■iiiifiiirftgij
^2
DOSJA E HAXHIT
DritonARIFI
Haxhi, obligim jetesor i myslimanit
"DHETHIRRNDERNJEREZ
PERHAXHIN,SETEVIJNE
TY KEMBESORE E EDHE
KALORESMEDEVETE
RRASKAPITURA,QEVIJNE
PREJRRUGEVETELARGETA."
(EL-HAXHXH,27)
Ishte kjo thirrja me te cilen AUahu
i Lartmadherishem iu drejtua te
derguarit te tij, Ibrahimit a.s., pasi
kishte perfunduar ndertimin e
Shtepise se Shenjte-Qabese, ne
vendin e shenjte ne Meke. Kjo
thirrje kumboi fuqishem ne zemrat
e atyre qe kishin besuar Zotin e asaj
Shtepie, i beri ata qe t'i pergjigjeshin
fteses me plot respekt, perulje dhe
kenaqesi. Te Shtepise se Shenjte, se
dies, gjate gjithe epokave historike,
iu drejtuan njerezit ne pergjithesi,
kurse besimdrejtet ne veganti, ne
shenje madherimi e shenjterimi per
vendin e begatshem, dhe vendzbritjen
e shumices se dergesave hyjnore-
Shpalljeve te AUahut Fuqiplote. Ata
e mesyne Qabene, ndertimi i se dies
eshte realizuar, sipas transmetimeve
me te sakta, nga babai i njerezimit,
Ademi a.s., po qe eshte rindertuar me
vone nga Ibrahimi a.s. dhe i biri i tij,
Ismaili a.s. Sido qe te jete, shenjteria
i eshte dhene Qabese dhe rrethines
se saj; Mekes, qysh kur AUahu xh.sh.
krijoi qiejt dhe Token.
HAXHI, PERKUFIZIMI DHE
OBLIGUESHMERIA E TIJ
Ne jurisprudencen islame, me
Haxhin nenkuptojme "Viziten e
Qabese me qellim te paster per
AUahun, per te kryer rituale te
caktuara, duke vizituar vende te
caktuara, dhe kjo ne kohe te caktuar".
Madje ky perkufizim eshte shume i
perafert edhe me kuptimin gjuhesor
-etimologjik te fjales Haxh, e cila
thelbesisht ka domethenien e te
synuarit te vazhdueshem drejt nje
gjeje qe e madheron njeriu \ Prandaj
perzgjedhja ishte shume adekuate
nga ana e Ligjvenesit, qe kete shtylle
te Islamit ta quante me kete emer,
ngase sedli besimtar synon udhetimin
drejt Mekes se Shenjte, sepse ajo ka
zene nje vend te vegante ne zemren
e tij, duke e konsideruar vendin
me te dashur mbi faqen e Tokes.
Haxhi eshte obligimi dhe shtylla e
peste e Islamit, dhe AUahu i obligoi
besimtaret qe ate ta kryejne nje here
ne jete. Per obligueshmerine e tij flasin
disa versete Kur'anore, prej te cilave:
l.Fjala e Allahut xh.sh. :"E kryeni
haxhin dhe umren per hir te AU-
llahut,.." (El-Bekare, 197). Ky eshte
nje urdher, dhe urdhri nenkupton
obligueshmerine per te ngarkuarit me
normat sheriatike, nese nuk ekziston
ndonje argument qe e zbret ate urdher
nga shkalla e obligueshmerise.
2.Pastaj, edhe me i drejtperdrejte
dhe me deddiv eshte verseti, ku
AUahu xh.sh. thote :" Per hir te AU-
Uahut, vizita e shtepise (Qabese)
eshte obligim per ate qe ka mundesi
shkuarjeje tek ajo, e kush nuk e beson
(ai nuk e viziton); AU-Uahu nuk
eshte i nevojshem per (ibadetin qe
bejne) njerezit." (Ali Imran, 97). Po
ashtu Muhamedi a.s. e beri te qarte
kete obUgueshmeri per besimtaret
ne hadithet e tij, duke e konsideruar
ate prej shtyllave mbi te dlat eshte
ngritur Islami. Ai ne hadithin e tij te
mirenjohur qe e transmeton Abdullah
ibn Umeri r.a. thekson: "Islami eshte
ndertuar mbi pese shtyUa: Shehadetin
-deshmine se s'ka zot tjeter perveg
AUahut, dhe se Muhamedi eshte rob
dhe i Derguar i Tij, . . .duke permendur
ne fund " dhe shkuarjen ne Qabe per
ate qe ka mundesi"^. Njekohesisht
obligueshmeria e Haxhit eshte
konstatuar me konsensusin e te gjithe
dijetareve islame, prandaj nuk ka
hapesire per medyshje ose kontestim te
tij. Por, per daUim nga obligimet e tjera,
Haxhi eshte nje obligim jetesor, qe
nenkupton se, nese e kryejme nje here
ne jete, do te lirohemi nga obligimi, e
nese e kryejme me shume se nje here
gjate tere jetes, ate e bejme vetem si
nafile-ibadet vuUnetar, me se AUahu
nuk na ka ngarkuar. Kete e ben te qarte
per ne Muhamedi s.a.v.s. ne hadithin
qe e transmeton Ebu Hurejre r.a. duke
thene: "O ju njerez, Haxhi eshte bere
obligim per ju, prandaj kryejeni ate".
Njeri e pyeti:" A eshte obligim per qdo
vit, o i Derguar i Allahut? Muhamedi
a.s. heshti derisa e perseriti ai tri here
pyetjen, e pastaj u pergjigj: "Sikur te
thosha po, do f ju obligohej per gdo
vit dhe ju nuk do te kishit mundesi
ta kryenit"^. Pra, meshira e Allahut
ne kete obligim eshte evidente, nga
se jane marre parasysh rrethanat dhe
mundesite tona skajshmerisht, duke na
obliguar me kete shtylle madheshtore
vetem nje here gjate jetes.
URTESITE DHE DOBITE E HAXHIT
SI SHTYLLE E ISLAMIT
Eshte shume i qarte fakti se AUahu
nuk i ngarkon njerezit me asnje
obligim, dhe as i ndalon ata nga
gfaredo ndalese perveg nese ne to
fshihen urtesi, miresi dhe begati
madheshtore, pavaresisht se a i
dime apo nuk i dime ne ato. Dihet
se esenca e Haxhit eshte tubimi i nje
numri te madh njerezish qe synojne
gilterimin e shpirtit te tyre ne nje
kohe e dla u kujton atyre te kaluaren
17
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
"EKRYENIHAXHINDHEUMREN
PERHIRT!AU.-lU\HUr..."
(EL-BEKARE,197)
interesante te nje grupi njerezish qe i
ka begatuar Allahu me dhuntite e Tij,
e ketu hyjne pejgamberet, te sinqertet,
deshmoret dhe bamiresit. Ky tubim
behet ne nje vend ku ekzistojne fakte
te fuqishme e te gjalla, te cilat pa
dyshim qe manifestojne Madherine e
Krijuesit tone. Myslimanet nga bota
anekend synojne ato vende qe ishin
enderr e secilit prej tyre, i vizitojne
ato duke shprehur peruljen, shpresen
dhe deshiren e flakte per faljen e
AUahut Fuqiplote per mekatet e tyre
te shumta. Keshtu, pra, kur aspiratat
njerezore tubohen per nje qellim te
tille dhe ne nje vend te tille e ne nje
kohe te tille, s'ka dyshim se meshira
dhe falja e Zotit zbret mbi ta, nje
gje qe e ve ne dukje edhe hadithi i
Muhamedit a.s.: "Asnjehere nuk eshte
pare djalli i mallkuar me i poshteruar,
e as me i nengmuar, e as me i
zemeruar sesa ne Diten e Arafatit".
Eshte i zemeruar dhe i poshteruar,
sepse sheh qe njerezit po i kthejne
shpinen atij, largohen nga pasimi i
rruges se tij te devijuar dhe mesyjne
ecjen drejt shtigjeve te sigurta qe i do
Allahu, dhe njekohesisht ka garantuar
falje per ata qe me sinqeritet kane
arritur ne ato vende te shenjta. Ne
keto vende myslimani e liron vetveten
nga te gjitha brengat e preokupimet
e kesaj bote, qofte edhe perkohesisht,
duke synuar keshtu nje rrugetim jete,
gnimi i te cilit eshte falja, meshira
dhe kthimi ne shtepi i liruar nga barra
e rende e mekateve, te cilat realisht
kishin veshtiresuar tej mase jeten e
tij shpirterore. Kjo eshte nje enderr
dhe aspirate e gdo besimtari, prandaj
me realizimin e saj, ai veren nje
lehtesim te mahnitshem shpirteror,
qe i mundeson atij nje jete te lumtur
deri ne vdekje, por gjithsesi shperblim
madheshtor pas vdekjes, atehere kur
do ta takoje AUahun e Madherishem,
e Ai te jete i kenaqur me te.
Ndersa, ne aspektin politik e social,
Haxhi i ngjason nje kongresi te
madh nderkombetar, ku besimtaret
tubohen per t'u informuar nga
afer per progreset dhe te arriturat
e vellezerve te tyre anekend botes,
ne njeren ane, por edhe te marrin
vesh drejtpersedrejti per problemet,
veshtiresite, preokupimet dhe sfidat
me te cilat ballafaqohen ata neper
rajonet ku jetojne, ne anen tjeter.
Eshte ky nje rast ideal edhe per
prijesit shpirterore e politike te Botes
Islame, qe te qajne hallet e popuUates
qe ata udheheqin, si dhe t'i ofrojne
njeri-tjetrit pervoja konstruktive e te
mirefillta, nese ato ekzistojne. Ata, me
kete rast, do te diskutojne gjithsesi per
zgjidhjen e problemeve te ndryshme
bashkekohore. Ndersa aty dijetaret
dhe shkencetaret myslimane kane
mundesine optimale qe te ofrojne
dhe te prezantojne arritjet ne fushat e
tyre akademike, dobia e te cilave do
te duhej te zgjerohej e te perhapej, ne
menyre qe te perfshije edhe rajonet
e tjera, ku ata nuk veprojne dhe as
jetojne.
RITUALET E HAXHIT
Ashtu si^ njihet ne Sheriatin islam, se
^do shtylle ose obligim fetar ka farzet
-gjerat pa plotesimin dhe kryerjen e
te cilave ai do te ishte i papranuar tek
Allahu i Lartmadherishem, po ashtu
edhe Haxhi ka farzet ose shtyllat e
veta, te cilat, sipas shkoUes juridike
hanefite, jane dy:
a) Qendrimi ne Arafat dhe
b) Tavafi i vizites-Haxhit (Tavafu ez-
zijareh)
E vaxhibet e Haxhit, per moskryerjen
e te cilave obligohemi te therim
kurban, jane:
a) Vrapimi ne mes Safase dhe Merves-
Sa'ji;
b) Qendrimi ne Muzdelife;
c) Gjuajtja e guraleceve tek
Xhemeratet per tri dite radhazi;
q) Shkurtimi ose rruarja e flokeve; dhe
f) Tavafi Lamtumires(Tavaful-Veda').
[1] Fikhul Islamijj ve edil-letuhu ,Dr. Vehbet
Zuhejli Vell.3 ,fq. 2064 .Darul Fikr.Damask.
2004.[2]Transmeton Buhariu dhe Muslim!
por edhe koleksionuesit e tjere te hadithit.
[3]Transmeton Muslimi 92 \ 975 .KapituUi i
obligueshmerise se Haxhit .
Hamdi NUHIU
Pse Haxhi?!
Rrugetimin do ta fillojme ketu, ne
germadhat e mendjes dhe zemres te
lidhur pas horizontit blu! Ndoshta
pamja do te na qendise brengat nje
nga nje, sikur te ishin pjese te nje
rrefimi pa fund.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
18
DOSJA E HAXHIT
Sikur vezullimi te fishkellente nga
era e rende ne shkretetire. Dikur jeta
dukej e renduar, e larget, e strukur
nen mendesine arkaike. Tashme ka
nje arsye per secilen pyetje te dale
ne skenen e ndjenjave. Ndoshta
vargu i tyre do te ishte i gjate deri
ne kozmos, ndoshta bishterimi i tyre
do te rikthente fuqine e dogmes, por
ne esence, fillimi eshte mu aty!
Ibrahimi a.s., sipas rrefimeve
kur'anore, ishte babai i te gjithe
Pejgambereve te Allahut. Zaten ai
thirrej edhe si "Halilullah" - "Mik i
Allahut". U kthyem tek Ibrahimi a.s.
per te kuptuar e mesuar rendesine
e te qenit rob i Allahut, i nenshtruar
ndaj Allahut, thirres, i sprovuar e
pelegrin. Zaten jeta jone ne kete bote
eshte nje pelegrinazh, qe fillon me
ardhjen tone ne kete bote, e mbaron
ne momentin e futjes nen toke. Ne
boten e mepastajme kemi korrjen e
te mbjellave nga ky pelegrinazh jete.
Ndoshta per dike do te jene shekuj
thatesie, po per disa te tjere do te
kete fryte te llojllojshme, te cilat jane
te pershkruara ne gjuhen e paster
te Kur'anit. Bota e njihte Shtepine e
Shenjte, Qabene!
INJORANCA, MOSBESIMI
DHE VESET E KEQIJA, E SOLLI
NJEREZIMIN NE ATE NIVEL SA
TE BENTE TAVAF RRETH QABESE
EDHE LAKURIQ
Por, ndryshkja e zemrave nga
injoranca, mosbesimi dhe veset e
keqija, e solli njerezimin ne ate nivel
sa te bente tavaf rreth Qabese edhe
lakuriq. (Jmenduria e njerezve arriti
deri ne ate shkalle! Ibrahimi a.s.,
babai i sakrificave dhe historise se
popujve ne rruzullin tokesor, eshte
rrefimi i nje tregimi te boshatisur.
Ai, se bashku me djalin e tij, Ismailin
a.s., u kujdesen qe te ndertonin
Shtepine e Shenjte, Qabene! Zaten,
kur ne kryejme pelegrinazhin ne
Haxh, kujtojme gati gdo detaj te jetes
se Ibrahimit a.s..
Ne kete menyre mesojme
komunikimin e nje babai me femijen
e tij, mesojme sakrificen e tij ne
rrugen e Zotit, mesojme durimin
e gruas se tij Haxheres, mesojme
vendosmerine e djaloshit te tij,
Ismailit a.s. .Jeta e Ibrahimit a.s. eshte
mesim dhe shembull per popuj
te tere, se si te jetojne ne paqe me
Allahun dhe ne dashuri e harmoni
me te gjithe njerezit e tjere. Ai per
asnje moment te jetes se tij nuk u
largua nga rruga islame, edhe pse
djalli u mundua ta bindte qe ta
kthente veten prej vendosmerise
dhe bindjes ne rrugen e Zotit. Djali
i Ibrahimit a.s., gruaja e tij dhe vete
ai e gjuanin djallin me gure, duke
e larguar prej veprimit te tij per te
thyer urdhrat e Zotit.
HAXH I PRANUAR TEK ALLAHU,
NUK KA SHPERBLIM TJETER
VEgSE PARAJSEN
Kur shkojme dhe kryejme Haxhin,
ne nuk guxojme te kuptojme se
po bejme vetem nje shetitje ne
Shtepine e Shenjte dhe misioni yne
te perfundoje me kaq. Ne shkojme
atje per t'u vetedijesuar se ne
rrugen e Zotit do te flijojme edhe
veten, po edhe familjen tone, dhe
do te bejme ^mos qe Allahu te jete i
kenaqur me ne. Djallit te mallkuar
i japim mesazhin se ai nuk guxon
per asnje moment te jetes sone te na
mashtroje e te na nderroje mendjen
rreth realizimit te urdhrave te Zotit
me perpikeri.
Mesazhet dhe urtesite e Haxhit
jane te pafundme. Ndoshta vete
jeta jone perfshihet aty! Jo rastesisht
Resulullahu a.s. ka thene: "Nje
Haxh i pranuar tek ALLAHU, nuk
ka shperblim tjeter vegse parajsen."
Haxhi eshte kusht i Islamit, i cili
duhet te realizohet nga myslimanet
nje here ne jete, pikerisht nese
ka mundesi materiale. Me kete
nenkuptojme se myslimanet e kane
obligim te behen te pasur ne kete
bote, se perndryshe, pa pasuri, nuk
kryhen as kushtet islame, siq jane
Haxhi e Zekati, po edhe kushtet e
tjera islame. Islami e urren gjendjen
qe myslimanet te jene te papune,
parazite dhe te mos kerkojne
zgjidhje te efektshme ne kete bote.
Islami eshte kunder njerezve.
te cilet, ne emer te asketizmit, e
urrejne kete bote dhe nuk punojne
ne te, e ne kete menyre behen
barre e komunitetit mysliman.
Nese Allahu nuk na mundeson
te jetojme permes nje zanati te
mesuar ne ndonje shkolle te mesme
ose te larte, atehere e kemi per
obligim te mesojme ndonje zanat
tjeter, me qellim qe te mos rrime
duarkryq dhe te behemi barre e
shoqerise. Allahu e urren te varfrin
mendjemadh, kurse Pejgamberi a.s.,
ne nje thenie te tij, thekson: "Dora
qe jep, eshte me e mire sesa dora qe
merr". Kur Omeri r.a. gjente disa
te rinj qe rrinin ne xhami tere diten
dhe ishin te varfer e nuk dilnin
te kerkonin rreskun e Zotit, ai me
shkopin e tij i rrihte, me qellim
qe t'i mesonte te mos beheshin
barre e shoqerise, po te kerkonin
furnizimin e Zotit.
Haxhi eshte vellazerim, dashuri,
mirekuptim, falje dhe lutje. Sot
jane te njohura te gjitha keto terme
ne teori, po ne praktike asnjeri
prej tyre nuk realizohet. Dikujt i
behet e pamundshme qe te kerkoje
furnizimin e Allahut ne kete bote,
ndersa vellai qe ka furnizim me
bollek, nuk kujdeset per te duke u
arsyetuar se ai ka punuar per ate
bollek dhe nuk ka nevoje per ta
ndare me vellain e tij. Arsyetime te
ketij lloji gjejme shume ne mesin e
shoqerise sone. Ne ndoshta edhe
i kryejme te gjitha ritet e Haxhit,
por kemi humbur prej jeteses sone
konceptin e miresise, meshires,
paqes e dashurise. Bota eshte futur
ne zemrat tona dhe i ka egersuar
ato. Te rinjte sillen keq me te vjetrit,
te vjetrit nuk i mesojne te rinjte
dhe nuk i vleresojne kontributet e
tyre. Bota eshte shnderruar ne nje
ferr, te cilin po e perjetojme me syte
tane. Po i kthyem syte nga titulli
i ketij shkrimi per te pyetur veten
Pse haxhi?!, - me siguri pergjigjja e
kesaj pyetjeje do te merrte nje jete
te tere hulumtimi. Prandaj, E lusim
Zotin qe keto shkronja te shkruhen
ne veprat tona te mira. Ku ta dime,
ndoshta lexuesi do te perjetoje edhe
episodin tjeter!
19
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
[OfMI'flJi:
Dr. Musli VERBANI
Prishja e Haxhit dhe denimet per shkak te leshimeve ne Haxh
PRISHJAE HAXHIT
Haxhi prishet per shkak te nje prej
ketyre tri geshtjeve:
a. Per shkak te mosqendrimit ne
Arafat
- Duhet theksuar se, nese haxhiu
nuk qendron ne Arafat, qofte me
qellim a pa qellim, qofte me vetedije a
pa vetedije, prej mengjesit te dites se
nente te Dhul-Hixhes e deri ne agimin
e dites se pare te Kurban-Bajramit,
Haxhi i tij prishet dhe ai haxhi duhet
ta beje haxhin kaza vitin e ardhshem.
Argument per qendrimin ne
Arafat eshte hadithi i Pejgamberit
a.s.: "Haxhi eshte Arafat" dhe per
kete jane pajtuar te gjithe ekspertet e
jurisprudences islame.
b. Per shkak te kontaktit martesor
- Te gjithe dijetaret pajtohen se
kontakti martesor (intim) e prish
Haxhin, prandaj, po te ndodhe nje
kontakt i tille, haxhiu duhet ta beje
kaza vitin e ardhshem.
Kontakti martesor mund te ndodhe:
para qendrimit ne Arafat;
pas qendrimit ne Arafat dhe
pas tavafit kryesor (Ifada).
Nese ndodh kontakti martesor
para qendrimit ne Arafat, Haxhi nuk
pranohet edhe nese haxhiu vazhdon
t'i kryeje obligimet e tjera. Perve^ kesaj,
haxhiu e ka vaxhib kryerjen e haxhit
kaza dhe prerjen e nje deleje Kurban.
Nese ndodh kontakti martesor pas
tavafit kryesor (Ifada), Haxhi nuk
prishet, por ne kete rast eshte vaxhib
prerja e nje deveje Kurban.
Nese haxhiu nuk ben marredhenie
martesore / intime/ po vetem kontakte
te tjera, si f.v. perqafim, ledhatim apo
puthje me bashkeshorten, e ka vaxhib
te prese nje dele Kurban.
c. Per shkak te Ihsarit (pamundesise
apo semundjes), e cila pengon
kryerjen e farzeve
Nese haxhiu e ben nijet kryerjen e
Haxhit a te umres, por i ndodh ndonje
pengese, si f.v. se muret, bllokohet
rruga nga armiku, - Haxhi prishet
dhe haxhiu e ka vaxhib te prese nje
kurban dhe ta beje kaza Haxhin vitin
e ardhshem. Zoti i Lartmadheruar ne
Kur'an thote:
Kryeni haxhin dhe umren per AU-
Uahun. Nese ne kete rruge pengoheni,
preni Kurban. ( El-Bekare, 196)
Eshte i njohur rasti kur Muhamedi
a.s. me ashabet , pasi e kishin bere
nijet per ta kryer umren, i qene afruar
Mekes, kishin arritur ne Hudejbie dhe
aty qene penguar prej idhujtareve
kurejshe. Kur erdhi dita e pare e
Kurban Bajramit Pejgamberi a.s. preu
nje deve Kurban dhe i qethi floket e
hoqi Ihramin. (Buhariu)
Kur haxhiu pengohet per te kryer
Haxhin ose Umren per shkak te
semundjes ose per shkak te bllokimit
te rruges nga armiku, duhet te kryeje
tri veprime:
1. 1 qeth floket, lirohet nga Ihrami
dhe vishet me rroba te rendomta;
2. Pret nje dele Kurban dhe
3. Kur t'i mundesohet, e kryen
Haxhin ose Umren kaza, por, nese
nuk i plotesohen kushtet, nuk e ka per
obligim kete veprim.
gKA NUK E PRISH HAXHIN, POR
PAGUHET DENIMI
- Nese ne Haxh nuk kryhet ndonje
vaxhib, paguhet me denim, d.m.th.
kompensohet dhe Haxhi nuk prishet.
- Nese ne haxh veprohet di^ka
qe perben ndalese te rende,
atehere paguhet me denim, d.m.th.
kompensohet dhe Haxhi nuk prishet.
Denimi mund te jete:
- me prerje te Kurbanit
- me dhenie te Sadakase ose
- me Agjerim.
Denimet per shkak te veprimeve
te parreguUta qe kryhen gjate Haxhit,
jane:
- denimi per shkak te veshjes se
rrobave te qepura;
- denimi per shkak te perdorimit te
parfumit;
- denimi per shkak te prerjes se
flokeve;
- denimi per shkak te prerjes se
thonjve;
- denimi per shkak te gjuetise.
DENIMI PER SHKAK TE VESHJES
SE RROBAVE TE QEPURA
- Nese haxhiu ( burre) vesh rroba
te qepura dhe i mban nje dite te plote
ose nje nate te plote, pret nje dele
Kurban.
- Nese haxhiu (femer) mbulon
fytyren e saj nje dite te plote ose nje
nate te plote, pret nje dele Kurban.
- Veshja e rrobave te qepura eshte
prej ndalesave te Haxhiut ne Ihram,
sepse Muhamedi a.s. e ka ndaluar te
vishen rroba te qepura per haxhiun ne
Ihram.
DENIMI PER SHKAK TE
PERDORIMIT TE PARFUMIT
Nese haxhiu gjate kohes kur eshte
ne Ihram, parfumos nje pjese te trupit,
si p.sh. doren, kemben, tere koken, -
atehere ai pret nje dele Kurban.
- Nese parfumos vetem nje pjese te
nje gjymtyre a organi te trupit, si p.sh.
nje pjese te dores, nje pjese te kembes
ose nje pjese te kokes- jep sadaka.
- Nese dy tri e me shume here
perdor parfum- per secilen here pret
nga nje dele Kurban.
- Edhe perdorimi i yndyrave (per
lyerje te fytyres etj.) obligon prerjen e
deles Kurban, pa marre parasysh nese
eshte i perzier me parfum ose jo.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
20
^-■iiiifiiirftgij
^2
DOSJA E HAXHIT
- Yndyra per sherim te plageve, nuk
obligon Kurban.
DENIMI PER SHKAK TE PRERJES
SE FLOKEVE
Zoti i Madheruar ne Kur'an thote:
"Dhe mos i rruani kokat tuaja,
perderisa te mos arrije Kurbani ne
vend (ne thertoren e caktuar ne
Mine)".(ElBekare, 196)
Nga ky ajet kuptohet se rruarja e
flokeve apo prerja e tyre gjate Haxhit
eshte e ndaluar.
- Nese floket e kokes ose qimet e
mjekres bien vetvetiu, per kete nuk ka
ndonje denim.
- Nese haxhiu i pret ose qeth nje te
katerten e flokeve a me shume, pret
nje dele Kurban.
- Nese haxhiu i pret apo qeth floket
me pak se nje e katerta, jep sadaka.
- Edhe berberi, edhe i rruari, qe te
dy denohen sikur e theksuam me
lart.
DENIMI PER PRERJEN E THONJVE
- Nese haxhiu i pret thonjte e njeres
dore, pret nje dele Kurban.
- Nese haxhiu pret thonjte e nje, dy
tre apo kater gishtave, per secilin gisht
jep sadaka.
- Nese pret thonjte e pese gishtave,
por jo te njeres dore por te duarve dhe
te kembeve, - ateheree per secilin gisht
jep sadaka.
DENIMI PER SHKAK TE GJUETISE
Zoti i Madheruar ne Kur'an thote:"E
ju eshte ndaluar gjuetia e tokes derisa
te gjendeni ne Ihram. (gjate kryerjes se
haxhit). Frikesojuni Allahut para te CiUt
te gjithe ju do te tuboheni".(El Maide
96)
Per shkak te gjuetise gjate kohes se
Ihramit, ka tri Uoje denimesh:
- denimi me Kurban;
- denimi per te ushqyer te varfer;
- denimi me agjerim.
Ne varesi se gfare kafshe gjuan,
po me ate mase pret Kurban prej
kafsheve te buta ose paguan vleren e
kafshes se gjuajtur.
- Denimi eshte i parapare per
haxhiun, qofte te gjuaje me qellim, pa
qellim ose sepse do te kete harruar.
- Kush shtie ndaj nje kafshe gjahu,
e nuk e vret po vetem e plagos, -
atehere shihet gjendja e gjahut, nese
eshte plagosur rende - atehere pritet
Kurban, mirepo nese eshte plagosur
lehte, atehere jepet sadaka.
DENIMI PER SHKAK TE
MOSKRYERJES SE NDONJE
VAXHIBI TE HAXHIT
Haxhi nuk prishet nese nuk kryhet
nje prej vaxhibeve te Haxhit, por per
kete mosveprim ka denime.
Denimet per moskryerjen e ndonje
prej vaxhibeve te Haxhit, jane:
1. Denim per mosqendrimin ne
Muzdelife;
2. Denimi per mosgjuajtjen e
guraleceve;
3. Denimi per papastertine gjate
Tavafit dhe
4. Denimi per moskryerjen e Sa'jit.
DENIMI PER MOSQENDRIMIN NE
MUZDELIFE
Kush nuk qendron ne Muzdelife
pa arsye, ai duhet te prese nje dele
Kurban, per shkak te lenies se
vaxhibit.
Kush nuk qendron ne Muzdelife
per shkak te ndonje arsyeje te
detyrueshme, nuk pret Kurban.
Prej ketyre arsyeve, jane: semundja,
paaftesia dhe pamundesia per shkak
te pleqerise dhe turma e madhe,
per grate. Argument per kete kemi
hadithin e Muhamedit a.s. - kur e
kishte liruar f amiljen e tij te mos
qendronte ne Muzdelife, per shkak te
turmes se madhe.
Argument tjeter eshte edhe baza
e Sheriatit qe eshte ngritur mbi
tolerancen dhe meshiren per roberit.
DENIMI PER MOSGJUAJTJEN E
GURALECEVE
Gjuajtja e guraleceve eshte prej
vaxhibeve te Haxhit, dhe mosgjuajtja
e tyre obligon prerjen e nje deleje
Kurban.
- Nese haxhiu nuk i gjuan guralecet
ne kater ditet e para te Kurban
Bajramit, pret nje dele Kurban.
- Nese prej njezet e nje guraleceve,
sa eshte e parapare per t'i gjuajtur
ne dite, haxhiu i gjuan vetem shtate,
atehere pret nje dele Kurban, sepse
shumica merr dispoziten e se teres.
- Nese prej njezet e nje guraleceve,
sa eshte e parapare per t'i gjuajtur ne
dite, nuk i gjuan kater, atehere jep
vetem sadaka.
DENIMI PER SHKAK TE
MOSKRYERJES SE SA'JIT NE MES
SAFES DHE MERVES
Kush nuk e kryen Sa'jin, ai pret
nje dele Kurban, sepse Sa'ji eshte nje
prej vaxhibeve te Haxhit. E leshimi i
21
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
vaxhibit, ka per denim prerjen e nje
Kurbani.
DENIMI PER SHKAK TE KRYERJES
SE TAVAFIT NE GJENDJE TE
PAPASTER (PA GUSELL DHE PA
ABDEST)
Kemi tri lloje tavafesh: 1. Tavafi
Thelbesor (IFADA), 2. Tavafi
Pershendetes dhe Lamtumires dhe
3. Tavafi i Umres
1. Tavafi Thelbesor (Ifada)
- Tavafi thelbesor eshte pjese
perberese e Haxhit (ruken). Nese
haxhiu e kryen kete tavaf i papaster
(xhunub) ose gruaja me menstruadon,
duhet te pritet nje deve Kurban.
- Nese haxhiu e perserit Tavafin
para perfundimit te diteve te Haxhit
(tri ditet e Kurban Bajramit), nuk pret
deve Kurban.
- Nese haxhiu e perserit Tavafin pas
perfundimit te diteve te Haxhit (pas
tri diteve te Kurban Bajramit), pret nje
dele Kurban.
- Nese haxhiu nuk eshte i papaster
(xhunub), por kete tavaf e kryen pa
abdest, pret nje dele Kurban, por nese
merr abdest dhe e perserit, atehere
nuk pret Kurban.
2. Tavafi Pershendetes dhe
Lamtumires
- Nese haxhiu e ben Tavafin
Pershendetes ose Lamtumires i papaster
(xhunub), pret nje dele Kurban.
- Nese haxhiu kete tavaf e kryen pa
abdest, ai jep vetem sadaka.
3. Tavafi i Umres
- Nese haxhiu Tavafin e Umres
e ben i papaster (xhunub), ose pa
abdest, - pret nje dele Kurban.
Mr.FlamurSOFlU
■■-^r ■■'■■ T'.- ii nf
Dispozitat e kurbanit
leshimet e Haxhit per te cilat duhet prere kurban dhe kurbani i haxhit-
Adhurimet ne fene islame jane te
shumta dhe eshte e percaktuar nga
ana e Ligjdhenesit te vetem, Allahut
te Lartesuar, - se si te kryhen dhe kur
te kryhen. Ne kete rast edhe prerja e
kurbanit eshte nje forme dhe menyre
e shprehjes se adhurimit ndaj Allahut
te Lartesuar. Dispozitat e kurbanit
jane te percaktuara ne menyre shume
te qarte dhe te hollesishme; ne do te
permendim disa prej tyre fare shkurt.
Para se te hyjme ne shpjegimin
e dispozitave, duhet te japim
shpjegimin e nocionit kurban. Fjala
kurban ne kuptimin terminologjik
'afrim', 'per t'u afruar', kurse ne
kuptimin e Sheriatit islam me kete
fjale kuptohet therja apo prerja e
ndonje kafshe, se dies eshte hallall
t'i hahet mishi, me synimin per t'lu
afruar Allahut xh.sh.. Kurbani me i
mire eshte nese pritet gjate diteve te
Kurban-Bajramit. Mu per kete arsye,
Pejgamberi a.s. ka thene:
"KUSHKAMUNDESIPERTE
PRERE KURBAN DHE NUK
PRErjEMOSAFROHETTEK
YENDI KU FALEMI NE aE MOS
EFALEBAJRAMINMENE)"
(IBN MAXHE)
NORMA E KURBANIT
Therja e kurbanit per Kurban-
Bajram, eshte vaxhib. Argumenti me
te cilin vertetohet norma se kurbani
eshte vaxhib per ate qe i ploteson
kushtet, eshte ajeti i dyte i kaptines
el-Kevther: "..., andaj falu per Zotin
tend dhe pre kurban"; po ashtu si
argument mund ta permendim edhe
hadithin e siperpermendur.
KUSH OBLIGOHET PER KURBAN
Qe dikush te kete detyrimin per
te prere kurban, duhet t'i plotesoje
keto kushte:
1. te jete mysliman;
2. te jete i lire;
3. te jete vendes;
4. te jete i afte psikikisht;
5. te kete hyre ne moshen madhore;
6. te jete i pasur. Kush ka diten
e Kurban-Bajramit aq pasuri, sa
pasuria e tij arrin vleren e nisabit,
ai detyrohet/ obligohet per te prere
kurban.
SHENIM:
Njeriu eshte i obliguar te prese
kurban vetem per veten e tij, dhe
nuk detyrohet te prese per femijet e
vet te vegjel ose me te meta psikike.
KOHA E PRERJES SE KURBANIT
Prerja e kurbanit e ka kohen e
caktuar; ai nuk bene te pritet para
kohe dhe as pas kohe. Koha e prerjes
se kurbanit te Bajramit fillon prej
agimit te dites se Kurban-Bajramit
dhe vazhdon derisa te perendoje dielli
ne diten e trete te Kurban-Bajramit.
Ne qytete ose fshatra ku falet bajrami,
kurbani duhet te pritet pasi te falet
bajrami derisa te perendoje dielli ne
diten e trete, kurse ne fshatra te vogla,
ku nuk falet bajrami, koha e prerjes se
kurbanit fillon qe nga hyrja e kohes se
namazit te sabahut dhe do te zgjase
derisa te perendoje dielli ne diten e
trete te bajramit.
SHENIM:
Kur ndodh qe, per shkaqe te
arsyeshme, te mos mund te shkohet
ne xhami per ta falur bajramin,
kurbani mund te pritet pasi te kaloje
koha e faljes se namazit te bajramit.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
22
^-■iiriinri.gi»
DOSJA E HAXHIT
Po qe se ndodh qe dikujt nga
qyteti i duhet te dergoje kurbanin
e tij per ta prere ne ndonje fshat ku
nuk falet bajrami dhe ai kurban do
te pritet para se te falet bajrami, nje
kurban i tille eshte i vlefshem.
KUSHTET QE DUHET T'l
PLOTESOJE KURBANI
Per te qene i vlefshem, kurbani
duhet t'i plotesoje keto kushte:
1. kurbani te jete bageti: dhi, lope,
buallice ose deve. Nuk eshte kusht
qe keto shtaze te jene detyrimisht
meshkuj a femra, mund te jene
nga te dy llojet. Po ashtu duhet te
permendim se shtaza e eger nuk
lejohet te pritet kurban;
2. kurbani te jete shtaze pa te meta
dhe e shendoshe;
3. kurbani te kete moshen qe
kerkohet. Delja e dhia, per t'u prere
kurban, duhet te kete mbushur nje
vit. Qengji mund te pritet kurban
edhe kur te kete mbushur gjashte
muaj, me kusht qe te jete i rritur
sikur te kishte nje vit. Nese pritet
lopa apo buallica, kusht eshte te
kene mbushur dy vjet, kurse deveja
te kete mbushur pese vjet.
gKA LEJOHET DHE gKA NUK
LEJOHET TE PRITET KURBAN
Kafshet qe lejohet te priten kurban:
1. Deveja qe ka mbushur pese vjet.
2. Lopa qe ka mbushur dy vjet.
3. Buallica qe ka mbushur dy vjet.
4. Delja qe ka mbushur nje vit.
Lejohet te prite dhe qengji qe ka
mbushur gjashte muaj, me kusht qe
te jete i trashe/ i rritur.
5. Dhia qe ka mbushur nje vit.
6. Kurbani qe nuk ka fare brire qe
nga lindja.
7. Kurbani qe nuk ka nje pjese te
bririt.
8. Shtaza e tredhur, po me mire te
mos jete.
Kafshet qe nuk lejohet te priten kurban:
1. Kafsha e eger, edhe nese lejohet
t'i hahet mishi.
2. Kafsha qe eshte e verbuar ne te
dy syte.
3. Kafsha qe eshte e verbuar vetem
ne njerin sy
4. Kafsha qe ^alon sa te mos mund
te shkoje duke ecur deri tek vendi i
therjes. Nese ndodh qe ajo te mund te
ece me tri kembe, duke galuar me te
katerten, por disi arrin deri tek vendi i
therjes, lejohet te pritet kurban.
5. Kafsha qe eshte shume e lige.
6. Kafsha qe e ka te keputur
gjysmen e me teper te nje veshi.
7. Kafsha qe e ka te keputur
gjysmen e me teper te bishtit.
8. Kafsha qe nuk i ka shumicen e
dhembeve, po nese i ka me teper se
gjysmen, lejohet te pritet kurban.
9. Kafsha e cila, qe nga lindja, nuk
ka veshe.
10. Kafsha qe i ka te keputura
majat e sisave.
PER SA PERSONA VLEN KURBANI
Delja ose dhia vlen si kurban
vetem per nje person. Kafshet e
medha te prera kurban, si deveja,
lopa dhe buallica vlejne per shtate
veta si kurban, po me kusht qe
te gjithe ta kene bere nijetin per
kurban. Nese vetem njeri prej shtate
personave te mos e kete bere nijetin
e kurbanit, kurbani i tille nuk eshte i
vlefshem per asnjerin prej tyre.
NDARJA E MISHIT DHE LEKURES
SE KURBANIT
Rekomandohet qe kurbani te
ndahet ne tri pjese, nje pjese te
ndalet per familjen, nje pjese t'u
jepet te varferve dhe nje pjese t'u
jepet te afermve. Me se miri eshte
qe krejt mishi i kurbanit te jepet
sadaka. Sa i perket lekures, ajo nuk
duhet te shitet, po duhet te jepet
sadaka. Po ashtu nuk lejohet qe
theresi te shperblehet me mishin e
kurbanit ose me lekuren e kurbanit.
SHENIM:
1. Prerja e kurbanit per Bajram
eshte vaxhib, dhe nga ky obligim
nuk lirohet mukel-lefi edhe nese
ndodh qe te kaloje koha e prerjes
se kurbanit pa u prere. Nese ndodh
qe dikush ta kete blere kaf shen
per kurban, po te mos e kete
therur derisa te kene kaluar ditet
e Bajramit, ne kete rast ky person
duhet ta jape sadaka kurbanin te
gjalle, ose ta there dhe mishin ta jape
sadaka, e kurrsesi te mos haje fare
nga mishi i tij. Por, nese ndodh qe
te mos e kete blere fare kafshen per
kurban, edhe pse e ka pasur vaxhib,
ai duhet te jape sadaka sa eshte
vlera e nje kurbani.
2. Po qe se ndodh qe kafshen per
kurban, pasi te jete blere, te kete
humbur, te kete ngordhur ose te jete
vjedhur, ne nje rast te tille, personi
obligohet te bleje nje tjeter kafshe
per kurban. Po, nese e gjen kurbanin
e pare, pasi ta kete blere tjetrin, ai
vete duhet te zgjedhe se cila kafshe
eshte me e mire qe ta prese kurban,
ose, nese ka mundesi, t'i prese te dy.
23
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
3. Nese nje njeri i varfer, i cili nuk
e ka vaxhib kurbanin, blen ndonje
kurban, e ka vaxhib per ta prere.
Po qe se ketij i humb ose ia vjedhin
kurbanin, ai duhet te bleje nje tjeter
kafshe per ta prere kurban.
4. Lejohet te autorizohet dikush
per te prere kurban.
5. Nuk lejohet te shiten as mishi
dhe as lekura e kurbanit.
DELIKTET NE HAXH PER TE
CILAT DUHET PRERE KURBAN
Kompensimi me kurban per
deliktet gjate Haxhit, ndahet ne dy
grupe:
1. kompensimi me kurban - nje
kafshe e trashe (deve, lope etj.), dhe
2. kompensimi duke prere kurban
ndonje kafshe te imet, si dele, dhi etj.
KOMPENSIMI ME KURBAN - NJE
KAFSHE E TRASHE (DEVE, LOPE
ETJ.)
Kompensimi me kurban - nje
kafshe e trashe (deve, lope) vlen ne
keto raste:
1. Nese haxhiu tavafi ziaren
e ben duke qene i papaster
(xhunub), dhe nuk e ka perseritur
derisa ka qene ne Meke; nese e ka
perseritur, nuk eshte i detyruar te
prese kurban;
2. Nese haxhiu, pas qendrimit ne
Arefat, ben marredhenie intime para
se te rruhet ose te qethet. Mirepo,
nese ndodh qe haxhiu te kete pasur
marredhenie intime para qendrimit
ne Arefat, haxhi i tij nuk vlen dhe
konsiderohet i prishur.
KOMPENSIMI DUKE PRERE
KURBAN NJE DELE, DASH A DHI
Kompensimi duke prere kurban
nje dele, dash a dhi, vlen per keto
raste:
1. Nese haxhiu parfumos nje pjese
te trupit teresisht;
2. nese ngjyros koken, mjekren
dhe duart me kane, ose me ndonje
boje tjeter qe ka arome;
3. nese vesh rroba te qepura dhe i
mban gjate tere dites;
4. nese e mban koken te mbuluar
gjate tere dites;
5. nese rruan se paku nje te
katerten e kokes, te mjekres, te
qafes, te nensqetullave, te vendeve
te turpit;
6. nese i pret thonjte, qofte edhe te
njeres dore a kembe;
7. nese e kryen tavaful kudumin i
papaster (xhunub);
6. nese e leshon me pak se
gjysmen e tavafu ziares;
9. nese nuk e kryen sa'jin;
10. nese nuk qendron ne
Muzdelife;
11. nese nuk i hedh guralecet ne
Mine;
12. nese e prish haxhin per shkak
te marredhenieve intime;
13. nese ben marredhenie intime
pas rruarjes, por para se ta kete bere
tavafi ziaren;
14. nese i eshte zgjuar epshi per
shkak te prekjes ose puthjes se
ndonje femre;
15. nese e shtyn kohen e rruarjes,
tavafu ziaren apo hedhjen e
guraleceve deri pas Bajramit;
16. nese rruhet ne ndonje vend
jashte haremit;
17. nese kryen ndonje veprim te
haxhit para tjetrit.
HEDJI (KURBANI I HAXHIT)
Hedj quhet kurbani qe dergohet
per t'u prere ne harem.
Hedj (kurban) mund te jete deveja,
lopa, delja, dashi, dhia ose cjapi.
Hedji me i vogel mund te jete dele,
desh, dhi ose cjap. Thene shkurt, si
hedj vlen qdo shtaze e cila vlen per
kurban.
Hedji per llojet temett'u e kiran
te haxhit, duhet te pritet gjate
diteve te Kurban-Bajramit. Mishi i
kurbanit hedj qe pritet, mund t'u
jepet varfanjakeve qe jane ne harem
dhe atyre qe jane jashte haremit.
Hedji nuk lejohet te milet, dhe,
nese ndodh qe te milet, qumeshti u
jepet te tjereve. Po qe se ndodh qe
hedji te ngordhe apo t'i shkaktohet
ndonje e mete e madhe, duhet te
zevendesohet me nje tjeter, kurse me
te parin pronari i tij mund te veproje
si te doje, f.v. ta prese per vete, ta
shese etj..
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
24
Shkencore
P ] E S A
NexhatlBRAHIMI
Vendi dhe roli
i sakrifices
ne Islam
Te dhenat historike, arkeologjike,
tabelat e ndryshme prej qeramike
apo rrasat prej guri dhe figurat e
hieroglifet e skalitura neper muret
e shpellave dhe sidomos ne Librat
e Shenjte, tregojne se sakrifica
(kurbani) ishte pjese me rendesi
ne jeten e popujve ne te kaluaren.
Edhe adhuruesit e trupave qiellore,
edhe animistet sakrificen e trajtonin
pozitivisht. Duke sakrifikuar vlera
materiale, e here-here edhe vete
njeriun, ata deshironin f i zbusnin
shpirtrat hyjnore, te fitonin simpatine
e tyre dhe ne kete menyre te kishin
ndihmen e zotave gjate jetes shume
te veshtire. (Ez-Zumer, 3). Te dhenat
ekzistuese shkencore deshmojne
se sakrifica ishte e rrenjosur thelle
edhe te popujt e vjeter, si asirianet.
25
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
persianet, greket, iliret, fenikasit,
egjiptianet, arabet paraKur'anor dhe
popuj te tjere.^
2. SAKRIFICA, E LASHTE SA EDHE
NJERIU
Sakrifica nuk eshte karakteristike
vetem e popujve primitive,
pabesimtare, po edhe e popujve
qiellore, te cilet pranuan porosine
hyjnore ne kontinuitet. ^
Kjo dhurate e AUahut me dergimin
e pejgambereve si udhezues
te njerezise, ishte per arsye te
pamjaftueshmerise se njeriut qe te
ekzistonte vetvetiu, i pavarur nga
^do gje dhe per ^do gje. I lene pa
ndihmen hyjnore, njeriu do te ishte
i raftnuar, egoist e primitiv, prandaj
intervenimi hyjnor njeriun e lartesoi
dhe e fisnikeroi, kurse sakrificen e tij e
beri altruiste, humane dhe sociale. ^
Sakrifica nenkupton gatishmerine
e njeriut per sprove, prandaj
fatkeqesite, po edhe favoret, jane filtra
per sprovimin e njeriut. Trim e hero
nuk eshte vetem pse thote se eshte,
po trim eshte nese, ne rast fatkeqesie,
tregohet dhe deshmohet para AUahut
dhe para vetes ne brendine e vet, sipas
qellimit te vet, e pastaj edhe ne jashtesi
ndaj te tjereve, sipas percaktimit te
Krijuesit te Madherishem.
AUahu i Madherishem njerezit e Tij
te dashur e te zgjedhur shpesh i ve ne
sprova te ndryshme dhe kesodore ka
per qellim te tregoje dhe te deshmoje
sinqeritetin dhe perkushtimin e tyre
ndaj Zotit Nje dhe te Vetem. Per
kete Muhamedi a.s. thote se shkalla
e disa njerezve eshte me e madhe
ne varesi nga shkalla e sprovave qe
do te perjetoje. Me kete veprim ata
pervetesojne dashurine, kenaqesine,
afersine dhe, natyrisht, shperblimin e
AUahut ne kete dhe ne Boten tjeter.
Keshtu, me sprova me te renda
u sprovuan Pejgamberet e Allahut,
pastaj te dashurit e Tij (evliate) dhe
besimtaret e mire e ata me pak te
mire, ne varesi nga fuqia, sa mund
te bartin, sepse AUahu askend nuk
e ngarkon me ate qe nuk mund
ta perballoje. Dijetaret mendojne
se vetem njerezit e humbur nuk
sprovohen, sepse ata i jane kushtuar
jetes se embel ne kete bote dhe
jetes se hidhur ne boten tjeter. Per
dallim prej kesaj kategorie njerezish,
njerezit e mire brengosen nese nuk
sprovohen per nje kohe. Kjo eshte
shenje se ata gjenden larg meshires
se Allahut xh.sh... Lidhur me kete
theksojme nje hadith te Muhammedit
a.s., te cilin e transmeton Ebu
Hurejre: "Kur Allahu e do nje njeri,
e ve ne sprove, qe ta degjoje lutjen e
tij te perunjtur." (Bejhekiu sipas Ebu
Hurejres).
3. HUMBJA SI GUR SPROVE
Humbja ze vend me rendesi ne
Islam dhe ne pergjithesi. Ajo eshte
nje faktor me rendesi ne testimin
e perkushtimit te ndonje njeriu
kundrejt di^kaje. Por a eshte humbja
ne qdo rast gur sprove? Jo, natyrisht
nuk eshte. Humbja eshte test i
perkushtimit, test i zotimit, kur ne
vete permban qellimin,vullnetin dhe
sinqeritetin per hir dhe dashuri te
dikujt. Vetem atehere humbja eshte
sakrifice, kurban.
Kete e verteton Kur'ani mjaft qarte:
"Kurre nuk do ta arrini sinqeritetin
e plote me besim (as kenaqesine e
lumtur ne Xhennet) derisa te mos
e jepni me te dhembshmen (me te
dashuren) e pasurise suaj. (Jkado qe
jepni (per Zotin), All-Uahu ate e di."
(AU Imran, 92).
Mesazhi eshte i qarte: myslimani
duhet te sakrifikoje gdo gje te dashur
dhe te gmueshme ne kete bote, me
perkushtim dhe dashuri ndaj Allahut
te Madherishem dhe ndaj Pejgamberit
te AUahut:
"Thuaj (o i derguar): "Ne qofte
se eterit tuaj, djemte tuaj, vellezerit
tuaj, bashkeshortet tuaja, farefisi
juaj, pasuria qe e fituat, tregtia
qe frikesoheni se do te deshtoje,
vendbanimet me te cilat jeni te
kenaqur, (te gjitha keto) jane me
te dashura per ju se AU-llahu, se
i derguari i Tij dhe se lufta per ne
rrugen e Tij, atehere, pritni derisa
AU-llahu nuk i ve ne rrugen e drejte
njerezit e prishur.'" (Et-Tevbe, 24).
"...TEKALL-LLAHUNUK
ARRINASMISHIEAS
GJAKU I TYRE, POR TEK Al
ARRINBINDJAJUAJ.
AIASHTUJUANENSHTROI
ATO JUVE, QE TA
MADHERONI ALL-LLAHUN
PERUDHEZIMETQEJUA
BERI. BAMIRESVE MERRU
MYZHDE."
(EL-HAXHXH, 36-37)
Sakrifica prandaj eshte zotim
i vegante per sinqeritetin dhe
perkushtimin. Esenca e saj eshte
kur ne menyre te vetedijshme dhe
vuUnetarisht humbet digka e dashur
dhe e gmueshme nga njeriu, per hir
dhe dashuri ndaj Allahut dhe per
kenaqesine e Tij.
Perve^ cilesise se deshmimit te
sinqeritetit dhe perkushtimit, sakrifica
ka edhe cilesine e shpagimit, keshtu
qe ne besim te shf aqet ne te dy format
e veta, edhe si deshmi konkrete e
sinqeritetit dhe perkushtimit, edhe si
shpagim i disa mekateve. Sakrifica ne
Islam rregullohet edhe me dispozita
fetare, keshtu qe merr karakter ligjor,
detyrues per myslimanet.
Keshtu arrijme ne faktin qe
sakrificen si nocion i pergjithshem ta
kundrojme ne dy permasa:
- Sakrifica, si akt i percaktuar formal
ne f e dhe
- Sakrifica, si nje element i
brendshem, ze vend te rendesishem
ne thelbin e kryerjes se detyrimeve
dhe ibadeteve te tjera fetare ne
pergjithesi.*
4. SAKRIFICA SI AKT FORMAL I
PERCAKTUAR NE FE
Qe nga fillimi i jetes ne kete bote,
ekziston institucioni i sakrifices
- kurbanit. Forma me e zakonshme
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
26
^-■iiriinri.gi»
DOSJA E HAXHIT
dhe me e shpeshte e sakrifikimit ishte
flijimi (prerja, therja) i nje kafshe te
caktuar shtepiake. Arsyeja qendron ne
faktin se kafshet paraqisnin nje vlere
ekzistenciale per njeriun, dhe njerezit
sakrifikonin pikerisht gjene me te
shtrenjte dhe sublime qe posedonin.
Kur'ani deshmon se qysh me
Ademin a.s. eshte konstituuar
dispozita Kur'anore e sakrifices - per
prerjen e Kurbanit. Sakrifica vazhdon
edhe te pejgamberet e tjere, sikurse
te Ibrahimi a.s. dhe bijte e tij. Sidomos
ky institucion eshte i lidhur me
Ibrahimin dhe Ismailin a.s., kur te dy
u sprovuan me vleren me te shtrenjte,
babai ta sakrifikonte te birin, kurse
i biri te sakrifikohej nga babai, si
permbushje e premtimit te Ibrahimit
a.s. dhene AUahut, e per dashurine
dhe kenaqesine e AUahut. Kete sprove
te perkushtimit dhe nenshtrimit ndaj
Urdhrit te AUahut xh.sh.., Ai e nderoi
fcrahimin a.s. me tituUin e "Mikut"
personal te Tij (Halil-ur-Rrahman),
qe ishte shperblimi me i bukur per
sakrificen madheshtore te Ibrahimit
a.s..
Ne kete menyre u konstituua
edhe institucioni aktual i prerjes se
Kurbanit nder pasardhesit e Ismailit
a.s. dhe u koniirmua ne kohen e
Muhammedit a.s., per te mbetur si
forme e percaktuar e sakrifices ne
Islam deri ne Diten e Fundit. Krahas
karakterit personal ndermjet AUahut
dhe njeriut qe pret Kurbanin, permasa
me e larte e mundshme, sakrifica
posedon edhe permasen me te gjere
shoqerore dhe sociale:
"Devete (therjen e tyre per kurban)
jua kemi bere prej dispozitave te AU-
Uahut, e ju prej tyre keni dobi, prandaj
permendeni Emrin e AU-Uahut duke
qene ato (te pergatitura per therje) ne
kembe, e kur te shtrihen ato ne toke
(dhe t'u dale shpirti), hard prej tyre
dhe ushqeni nevojtarin dhe ate qe lyp.
Ashtu, ato jua veme ne sherbimin tuaj
qe te jeni mirenjohes. Tek AU-Uahu
nuk arrin as mishi e as gjaku i tyre, por
tek Ai arrin bindja juaj. Ai ashtu jua
nenshtroi ato juve, qe ta madheroni
AU-Uahun per udhezimet qe jua
beri. Bamiresve merru myzhde." (El-
Haxhxh, 36-37).
Krahas permases sociale te
sakrifices / Kurbanit, thelbi i sakrifices
megjithate mbetet permasa personale
ndermjet Krijuesit dhe njeriut, sepse
"tek AU-Uahu nuk arrin as mishi e as
gjaku i tyre, por tek Ai arrin bindja
juaj", arrijne veprat sinqerisht te
vepruara nga njeriu. '
5. PERMASA E BRENDSHME E
SAKRIFICES
Derisa sakrifica eshte ajo garanda
e ^mueshme me te cilen konfirmohet
dhe manifestohet nenshtrimi,
dashuria dhe perkushtimi i delire,
sinqeriteti ne kryerjen e gf aredo
aktiviteti (sidomos fetar) eshte
i lidhur ngushte me nodonin e
sakrifikimit. Ne qdo perpjekje ka
sakrifikim. Per ta bere te vlefshme nje
pune, sakrifikohet koha e lire; per ta
ndihmuar dike ne nevoje, sakrifikohet
nje pjese e pasurise etj.. Njesoj ndodh
edhe me aktivitetet fetare. Gjate
kohes se agjerimit, njeriu sakrifikon
duke mos ngrene e pire, duke mos
menduar e vepruar pa i analizuar
gjerat mire etj.. Per kete arsye, AUahu
ne nje hadith kudsij thote:
"Agjerimi eshte Imi dhe vetem Une
shperblej per te, kurse gdo veper
e mire shperblehet dhjetefish a me
shume." (Buhariu).
Edhe Zekati dhe Sadakatul-fitri
eshte sakrifikim i nje pjese te pasurise.
Kjo behet per kenaqesi te Allahut dhe
me shprese per shperblimin e Tij.
Sakrifica e Haxhit ne kohen tone
nuk qendron ne rrezikshmerine e
jetes, sepse rrethanat e udhetimit
kane ndryshuar teresisht, po qendron
ne luften shpirterore per t'u thene JO
forcave negative ne brendine tone,
dhe per t'i riorientuar potendalet
tona materiale drejt qellimeve fetare,
ne kundershtim me kerkesat gjithnje
e me te medha konsumuese dhe
materialiste.
Xhihadi eshte aktiviteti ne te cilin
manifestohet me se qarti sakrifica.
Xhihadi eshte perpjekja qe Fjala
e Tij te behet me e larta, e jo lufta
shfrytezuese, skllaveruese e vrasese
(siq pretendojne jomyslimanet).
Personi ne xhihad angazhohet ne
rrugen e Allahut me jeten, pasurine,
kohen e lire dhe me privimin
nga komoditeti qe posedon. Ai e
sakrifikon veten ne angazhime,
sprova, rreziqe, dhembje e
vuajtje, ofendime e pergmime nga
pabesimtaret, per dashurine dhe
kenaqesine e Allahut, si kur lufton
me dije, fjale e pene, ashtu edhe me
lufte.
Prandaj, xhihadi ne te gjitha format
e tij, ne brendine e vet permban
sakrifikimin e sinqerte te njeriut
per dashurine ndaj Krijuesit, dhe
shpesh ka ndodhur qe njeriu te kete
humbur shendetin, pasurine dhe
jeten e tij. Rezultat i kesaj eshte statusi
i shehidit ne rrugen e Allahut; ai me
sakrifikimin e tij E deshmon AUahun
si Krijues te tij te mirefillte. (Jfare
shkalle ka shehidi tek AUahu dhe
gfare jane shperblimet dhe begatite qe
njeriu shehid i gezon te Krijuesi i tij,
- eshte e mirenjohur dhe per kete nuk
do te flitet me kete rast.'^
6. PERFUNDIM
Persiatja e besimtareve rreth
sakrifices dhe sakrifikimit ne
Islam, duhet te behet preokupim i
vazhdueshem. (Jdo besimtar dhe njeri
ne pergjithesi, duhet te gjeje menyren
dhe rrugen per pjesemarrje personale
ne ndonje forme te sakrifikimit ne
rrugen e Allahut, brenda mundesive
te tij objektive.
Allahu nuk e do gjakun as trupin e
Ismailit, po e do gatishmerine e tyre
per sakrifice. As nga ne nuk kerkohet
derdhja e gjakut, po gatishmeria per
te mposhtur sfidat e botes aktuale, ne
Emer te Allahut.
(1) Grup autoresh, Smisao i znacaj kurbana,
Sarajeve, 1978; Ekrem Sarik(;ioglu, Historia e
feve, Shkup, 2008; dhe sureja El-En'am ajeti
136. (2) Allahu xh.sh.. thote: "Nuk pati popuU
qe nuk pati te derguar." (Fatir, 24). "Ne kemi
derguar pejgambere para teje, per disa pre]
tyre te kemi njoftuar me rrefimet e tyre, e
per disa nuk te kemi njoftuar" (Gafir, 78).
(3) Sulejman Masovic, Univerzalni znacaj
kurbana, ne: Grup autoresh, op. cit., fq. 40.(4)
http://www.znaci.com/osnovi_vjerovanja/
osnovi/art7_0.html . (5) http://www.znaci.com/
osnovi_vjerovanja/osnovi/art7_0.html (6) http://
www.znaci.com/osnovi_vjerovanja/osnovi/
art7 O.html
27
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
BOTA ISLAME BASHKEKOHORE
Mr.SamirB.AHMETI
MBRETERIA E
ARABISE SAUDfTE
Pozita gjeografike e Mbreterise:
Arabia Saudite renditet nder shtetet
me te medha ne kontinentin e
Azise, e cila bie ne regjionin e Azise
Jugperendimore, perkatesisht ne
Gadishullin Arabik. Arabia Saudite
kufizohet ne veri me Jordanine,
Irakun dhe Kuvajtin, ne lindje me
shtetet e Gjirit Persik (apo Arabik),
ne jug me Umanin dhe Jemenin,
kurse ne perendim me Detin e Kuq
dhe Gjirin e Akabes. Kryeqytet i
Mbreterise Saudite eshte Rijadi.
Mbreteria e Arabise Saudite, duke
shpallur bashkimin e saj, u themelua
ne vitin 1932, nga Abdul Aziz Al
Saud. Ka sistem Mbreteri (monarki
trashegimtare).
Siperfaqja dhe banoret: Eshte
shteti me i madh ne Gadishullin
Arabik, ka nje siperfaqe 2. 250. 000
km^, duke i siguruar vetes 80% te
siperfaqes ne Gadishull. Numri i
banoreve arrin deri ne 24. 573. 000
(sipas statistikes se vitit 2005), dhe
keshtu vjen i katerti me radhe ne
rajon per nga popullsia, pas Turqise,
Iranit dhe Irakut. Arabia Saudite,
per nga rritja e popullsise, ze vendin
e pare ne Azine Jugperendimore.
Lindshmeria arrin shkalle te larte,
kurse shkalla e vdekshmerise eshte
relativisht e ulet.
Perqindja e myslimaneve: Fe
zyrtare ne Mbreterine Saudite
eshte feja islame dhe perqindja e
myslimaneve eshte 100%. Ketu
zbatohen kater medh-hebet sunite,
e medhhebi me i perhapuri dhe qe
perdoret ne jurisprudencen islame,
eshte ai hanbeli. Ekziston edhe
pakica shi-ite, me 7% te popullates,
shumica e tyre e perqendruar ne
Lindje te Mbreterise. Mbreteria e
Arabise Saudite eshte i vetmi vend
qe nuk eshte okupuar nga te huajt,
qysh prej shpalljes se Muhamedit
a.s. per pejgamber e gjer me tani.
Monedha e Arabise Saudite eshte
Rijali (1 SAR = 0. 26727 $, ose = 0.
18788 Euro).
Klima: Ne Arabine Saudite
mbizoteron klima shkretinore, me
temperatura te larta, kurse reshjet
jane te rralla dhe te pakta. Ne
shkretetira mund te mos bjere asnje
pike shiu per vite te tera, kurse
sasine me te madhe te reshjeve e
marrin viset me te larta, perkatesisht
malet.
Gjendja ekonomike: Ekonomia
saudite, si rezultat i shtimit te
prodhimtarise se naftes, ka arritur
nje zhvillim historik, duke filluar
nga mesi i dekades se shtate te
shekullit njezet e gjer tani. Kjo
rritje ^oi ne nje perparim shume te
shpejte te vendit. Nafta dhe gazi ne
Mbreterine Saudite konsiderohen
burimet me te rendesishme
natyrore, prandaj me te drejte
thuhet se Arabia Saudite pasurine
me te madhe e ka naften, e cila
konsiderohet edhe pasuri nacionale,
ngase i siguron te ardhura te
konsiderueshme financiare. Rajonet
qe posedojne sasi te medha te naftes
jane ato qe gjenden prane brigjeve te
Gjirit Persik. Arabia Saudite, per nga
sasia e naftes, ne vitin 1957 ka qene
ne vendin e peste ne bote, ne vitin
1978 ka zene vendin e trete, kurse
ne vitin 1992 kaloi ne poziten e pare
ne bote. Prodhimtaria bujqesore
e Arabise Saudite perqendrohet
kryesisht ne keto bime: elb, grure,
miser, oriz, hurma, rrush, portokaj,
banane etj.. Ekzistojne rajone te
konsiderueshme me kullota dhe
livadhe, dhe per keto ze vendin
e trete ne Azine Jugperendimore,
prandaj eshte e drejte te thuhet se,
aq sa ka vende shkretetinore, po
aq ka edhe vende me livadhe. Bari
mbin menjehere pas shirave dhe
zhvillohet me nje rritje te shpejte,
po aq sa edhe thahet. Edhe blegtoria
mesatarisht eshte e zhvilluar; aty
behet kultivimi i deleve, dhive,
deveve, kuajve, gomereve dhe
shpezeve.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
28
pA2m
BOTA ISLAME BASHKEKOHORE
Qytetet me te njohura: Qytetet
me te njohura ne Arabine Saudite
jane: Meka, Medina, Rijadi
dhe Xhid-da. Meka e Medina
konsiderohen qytete te shenjta
ne fene islame, prandaj per ^do
vit vizitohen nga miliona haxhinj
myslimane, qe vijne nga te gjitha
viset e botes.
Meka: Meka konsiderohet qyteti
me i njohur dhe me me vlere ne
Boten Islame, i ciU ndodhet ne
krahinen e Hixhazit, gjegjesisht ne
perendim te GadishuUit Arabik.
Meka ka disa emra; prej tyre
jane edhe keta: Ummu-1-Kura,
El Harem, El Beledu-1-Amin, El
Beledu-1-Emin. Ne Meke gjendet
vendi me i shenjte i fese islame,
Qabeja, e cila konsiderohet kibla
e myslimaneve, ngase te gjithe
myslimanet e globit drejtohen nga
ajo gjate faljes se namazeve, njesoj
sikur aty vijne myslimane nga
gjithe bota per kryerjen e njeres
nga pese shtyllat e fese islame,
Haxhit. Meka konsiderohet e
shenjte qysh nga koha e Ibrahimit
a.s. dhe Ismailit a.s.; e shenjte ne
kohen e injorances dhe, me ne
fund, per t'u kompletuar shenjteria
e saj me zbritjen e Shpalljes nga
ana e Allahut xh.sh. permes
melekut Xhibril tek Pejgamberi yne
i fundit - Muhamedi a.s. .
Disa nga vegorite e Mekes:
- Siperfaqja tokesore: 850 /km^
- Numri i banoreve: l,7milion
(2008).
- Dendesia mesatare: 4.200 /km^
Medina: Medina konsiderohet
qyteti i dyte me radhe per nga
rendesia ne fene islame, ngase aty
Pejgamberi a.s. ndertoi xhamine
e tij, e cila quhet El Mesxhidu n-
nebevij-ju. Medina ndodhet ne
krahinen e Hixhazit, ne perendim
te Mbreterise Saudite. Llogaritet
kryeqendra e pare e Shtetit Islam,
te cilin e themeloi Muhamedi
a.s., me te arritur ne Jethrib. Pra,
Medina ne kohen e injorances
quhej Jethrib, kurse pas hixhretit,
Pejgamberi a.s. e quajti Medinetu
r-resul dhe El Medinetu-1-Munev-
veretu. Nga xhamite e tjera me
vlere ne Medine jane edhe xhamia
e Kubas, xhamia e dy kibleve,
si dhe vendi i bekuar El Beki'u.
Medina renditet e katerta prej
qyteteve te medha te Mbreterise
per nga popullsia.
Disa nga vegorite e Medines:
- Siperfaqja tokesore: 173 km^
- Numri i banoreve: 1.3 milion
(2006).
- Dendesia mesatare: 1868 /km^
Riadi: Riadi eshte kryeqyteti i
Mbreterise Saudite, i cili ndodhet
ne krahinen e Nexhdit, mu ne mes
te GadishuUit Arabik, gjegjesisht
te Mbreterise. Riadi konsiderohet
nga qytetet me te medha te botes,
per nga shpejtesia e zgjerimit dhe
zhvillimit. Brenda nje gjysme
shekulli, Riadi, nga nje qyteze
e vogel dhe me vendbanime te
pakta, si dhe me shtepi nga llo^i
e me tenda, arriti te shnderrohej
ne nje qytet bashkekohor dhe i
pakrahasueshem per nga zhvillimi
dhe perparimi i mrekullueshem i
tij.
Disa nga vegorite e Riadit:
- Siperfaqja tokesore: 1,554 /km^
- Numri i banoreve: 5.9 milion
(2008)
- Dendesia mesatare: 3,024/km^
- Renditet nder qytetet me te
rregulluara dhe me te bukura ne
tere boten.
Xheda konsiderohet qyteti i
dyte saudit pas Riadit per nga
madhesia. Ndodhet mu ne
mes te bregdetit lindor te Detit
te Kuq, prandaj edhe quhet
qender ekonomike dhe turistike
e Mbreterise, qe e lidh ate me
Afriken dhe me vendet e tjera.
Xheda llogaritet ure lidhese ne mes
Mbreterise dhe haxhinjve pertej
Detit te Kuq, te atyre haxhinjve
qe udhetojne me aeroplan dhe te
disave prej tyre, qe vijne permes
udheve tokesore.
Disa nga vegorite e Xhedes:
- Siperfaqja tokesore: 1,320 /km^
- Numri i banoreve: 3,400,000
(2007).
- Dendesia mesatare: 2,921/km^.
29
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
BOTA ISLAME BASHKEKOHORE
UNIVESITETET NE MBRETERINE
SAUDITE
Mbreteria e Arabise Saudite ka
gjithsejt 26 universitete dhe 21
institute e fakultete te tjera te ndara.
Kurse ka gjithsej 27 aeroporte: 5
nderkombetare, 5 krahinore dhe 17
vendore.
Historia e perhapjes se Islamit.
Thirrja islame filloi ne Meke, prej
dites se pare te zbritjes se Shpalljes
hyjnore nga ana e Allahut xh.sh.
permes melekut Xhibrit tek
Muhamedi a.s.. Pastaj perhapja e
Islamit u zgjerua menjehere pas
hixhretit nga Meka ne Medine, per
te marre me pastaj permasa me te
medha. Islami u perhap dhe u shtri
ne tere Xheziren Arabe pas glirimit
te Mekes, ne vitin e 8 hixhri ose 630
miladi.
Disa ajete kur'anore qe sinjalizojne
disa vende te Mbreterise Saudite:
"Pasha fikun dhe ullirin! Dhe
(kodren) Turi Sina-en! Dhe kete
qytet te sigurise!" (Et-tin: 1-3).
Qyteti, ka te beje me Meken.
"Shtepia (xhamia) e pare e ndertuar
per njerez, eshte ajo ne Beke
(Mekke), e dobishme, udherrefyese
per mbare njerezimin". (Al Imran:
96). Shtepia (xhamia), ka te beje me
Qabene. "Po nese hipokritet dhe ata
qe kane zemra te semura, edhe ata
qe perhapin genjeshtra ne Medine,
nuk ndalen, Ne do te bejme qe ti te
dominosh mbi ta e pastaj ata nuk
do te jene f qinje me ty ne te, vetem
nje kohe te shkurter". (El Ahzab:
60). Medina - domethene qyteti i
Pejgamberit a.s. .
"... E edhe ne diten e Hunejnit,
kur ju mahniti ju numri i madh ..."
30
(Et-tevbe: 25). Hunejn, eshte vendi
ku ka ndodhur beteja e Hunejnit,
ne mes Mekes dhe Medines.
Disa nga ngjarjet historiko-islame
te rendesishme, qe ndodhen ne
territorin e Saudise:
Lindja e Pejgamberit te fundit
- Muhamedit a.s. , ne 571 m, ne
Meke. Martesa e Muhamedit a.s.
me Hadixhen r.a., ne 595 m, ne
Meke. Fillimi i Shpalljes, zbritja e
Kur'ani dhe thirrja islame, ne 610
m, ne Meke. Shperngulja e pare
dhe e dyte e myslimaneve, ne
615, 616 m, ne Habeshe. Vdekja e
zonjes Hadixhe r.a. ne vitin 10 pas
Shpalljes, ne Meke. Tri takimet e
Pejgamberit a.s. me ensaret, ne vitet
11, 12 e 13 pas Shpalljes, ne Meke.
Hixhreti i myslimaneve se bashku
me Pejgamberin a.s., ne vitin 622 m.
Beteja e madhe e Bedrit, ne vitin e
2-te hixhri. Lufta e Uhudit, ne vitin
e 3-te hixhri. Lufta e Hendekut, ne
vitin e 5-te hixhri etj.
Disa nga ashabet e varrosur ne
Arabine Saudite:
Ebu Bekr Es-sid-dik r.a.,Umer
ibn El Hat-tab r.a., Uthman ibn
Af-fan r.a., Abdur-rahman ibn
Avf r.a. Sa'd ibn ebi Vekas, Seid
ibn Zejdi, Hamza ibn Abdul
Mut-talib r.a. - Perveg ketyre
- ashabeve qe permendem me
siper, ka edhe shume te tjere, p.sh.
nga deshmoret e Bedrit, Uhudit,
Hajberit, Hunejnit, nga betejat me
murtedet dhe shume beteja te tjera.
Mirepo ata nuk i cekem per shkak
te numrit te madh te tyre dhe
hapesires se kufizuar.
Literature e konsultuar:
1) Dr. sc. Riza I. gAVOLLI; Gjeografia
Regjionale e Azise, Universiteti i Prishtines,
Prishtine, 1998; 2) Nexhat H. Rexha, Nazif
Gashi; Gjeografia 8 ShkoUa e mesme e ulet,
LIBRI SHKOLLOR, Prishtine, 2007; 3) Mr.
Mesh'hur Hasen Hamud, Dr. Hasen Jusuf
Ebu Semur dhe Umer Muhammed El-
Armuti, Mevsuatu-1-Alemi-l-Islami, boton:
Vekaletu-n-Neiimi Li-1-i'lani ve-t-Tiba'ati,
Amman - Jordani, viti: 1994 m / 1414 h; 4)
Amir B. Ahmeti; ATLAS I BOTES ISLAME,
Logos-a, 2009, Shkup; 5) Munif Abdu-1-Aziz
Ata, Dr. Fuad Kablan; Udhamaau -1-Islami,
boton: Daru -1-Jusufi, Bejrut - Liban, botimi i
pare, viti: 2000 m / 1421 h; Ueb faqe: 6) http://
ar. wikipedia. org/wiki
:i*v^
NJOFTIM
Bashkesia Islame e Kosoves dhe
Medreseja e Mesme 'Alauddin' ne Prishtine,
njoftojne te gjithe te interesuarit se edhe
kete vit organizojne dhe udheheqin
prerjen e kurbanave per nevojat e
Medresese se Mesme 'Alauddin' ne Prishtine
me paralelet e saj ne Prizren dhe Gjilan.
Pagesa mund te behet ne zyrat e
Keshillit vendor te Bashkesise Islame dhe
ne Medrese.
Me gjeresisht mund te informoheni ne teh
038/22-44-44 , 044/186-220 ; 044/186-221
QmimiikurbanitlOOC
'SHTEPIA (XHAMIA) E
PARE E NDERTUAR PER
NJEREZIT, ESHTE AJO
QE U NGRIT NE BEKE
(MEKE), E DOBISHME
DHE UDHERREFYESE
PER MBARE
NJEREZIMIN.
ATYKASHENJATE
QARTA, VENDI I
IBRAHIMIT, DHE KUSH
HYNNETE,AIESHTEI
SIGURT"
AU IMRAN, 96-97
"LEBBEJKE
ALL-LLAHUMME
LEBBEJK"
KUR HAXHIU E LE
VENDINETIUETE
KUJTOJE DAUEN E
TIJ NGA KJO BOTE
ME VDEKIEN, DREJT
DITESSEKIAMETT
DHENGJARJEVETE
VESHTIRA QE JANE NE
MESTYRE.POASHTU
KUR Al TA VESEH
IHRAMIN, LE TA KUJTOJE
VESHJENEQEFINITTE
TU DHE DAUEN PARA
ALLAHUTMENJEVESHJE
TJETER NGA VESHJA E
BANOREVE TE DYNJASE"
IBNI KUDAME
DUAJA ME E VLEFSHME
ESHTE AJO E ARAFATIT
DUAJA ME E VLEFSHME QE
KAMTHENEUNE
DHE PEJGAMBERET
PARA MEJE, ESHTE:
LA IU\HE IL-LA LLAHU
VAHDEHULASHERIKE
LEHU, LEHUL MULKU, VE
LEHUL HAMDU, VE HUVE
ALA KUL-LI SHEJIN KADUR"
TIRMIDHIUDHETtTJERET
HAXHI I PRANUAR
(I KRYER ME DINJITET) PA
MEKATE E I RESPEKTUAR
(TEKALLAHU),PERKETE
S'KASHPERBLIM(TJETER)
PERVEgSE XHENNETI"
TABERANIU
TE PERGJIGJEM, ALLAHU
IM, TE PERGJIGJEM...
TE PERGJIGJEM TY,
QEJENJEDHEIVETEM...
HAXHIUKURTESHOHE
QABENE,LETESIELLENE
ZEMRENETIJMADHESHTINE
ESAIDHELfTEFALENDERQJE
ALUHUN PER KETE MUNDESI
QEIKADHURUAR...,NDERSA,
KURTESHFAQETPARATIJ
MEDINA, LETEKUJTOJESE
AIESHTEVENDIQEZGJODHI
ALU\HUPEREMIGRIMINETE
DERGUARITTETU.ATYESHTE
SHTEPIAETUDHEVARRII
TIJ.KURTENDODHETPARA
VARRIT,LETAPERGATISE
ZEMREN PERMADHESHTIMIN
DHERESPEKTIMINETJ.
PERFYIYROATEFYIYRETETU
HSNIKE,DHEDERGOJISELAM
EDUESEPEJGAMBERIA.S.E
NDIENPRANINEDHESELAMIN
TEND".
IBHIKUDAME
"PER HIR TE ALL-
LLAHUT, VIZITA E
SHTEPISE (QABESE)
ESHTE OBLIGIM PER
ATE QE KA MUNDESI
SHKUARJEJE TEK AJO,
E KUSH NUK E BESON
(Al NUK E VIZITON),
ALL-LLAHU NUK ESHTE
I NEVOJSHEM PER
(IBADETIN QE BEJNE)
NJEREZIT."
All IMRAN, 97
"LEBBEJKE
ALL-LLAHUMME
LEBBEJK"
^.^
NJOFTIM
Bashkesia Islame e Kosoves dhe
Medreseja e Mesme 'Alauddin' ne Prishtine,
njoftojne te gjithe te interesuarit se edhe
kete vit organizojne dhe udheheqin
prerjen e kurbanave per nevojat e
Medresese se Mesme 'Alauddin' ne Prishtine
me paralelet e saj ne Prizren dhe Gjilan.
Pagesa mund te behet ne zyrat e
Keshillit vendor te Bashkesise Islame dhe
ne Medrese.
Me gjeresisht mund te informoheni ne teh
038/22-44-44 ; 044/186-220 ; 044/186-221
Qmimiikurbanit100€
w^
PERSONALITETE
BesartSHALA
Muhamed El Batani
Ebu Abdullah Muhamed ibn
Xhabir ibn Sinan el-Harrani es-Sabi
el-Batani, i njohur ne Evrope me
emrin Albategnius, ishte astronom
dhe matematikan arab mysliman i
shekullit IX.
El Bataniu u lind me 850 ne
Batan (nje krahine ne Harran),
Mesopotami.^ Babai i tij ishte Xhabir
ibn Sinan el Harrani, i cili gezonte
reputacion si punues i instrumenteve
ne Harran. El Bataniu po ashtu kishte
aftesi per punimin e instrumenteve
astronomike, mjeshteri qe i kishte
mesuar nga i ati. Me pastaj ai shkoi
ne qytetet Antiok dhe Rrakah te
Sirise, ku mori mesime te avancuara
ne shkence, duke iu perkushtuar
studimeve ne astronomi,
trigonometri, algjeber, gjeometri
dhe gjeografi. Po ashtu merrej me
vrojtime astronomike, te cilat i bente
me saktesi te mrekullueshme.
Qyteti err-Rrakah, prej nga el
Bataniu kishte bere shumicen e
vrojtimeve, perparoi kur Harun er-
Rashidi u emerua si Halifi i peste i
dinastise Abasite, me 14 shtator 786,
dhe e ndertoi edhe me shume kete
vend. Ky qytet u riemerua me emrin
el-Rashid ne ate kohe, por deri ne
kohen kur el Bataniu filloi vrojtimet
e tij atje, iu kthye emri err-Rrakah.
Qyteti gjendej ne pjesen perendimore
te brigjeve te lumit Eufrat, kurse ne
Antiok te Sirise El Bataniu themeloi
nje observator, i cili mbajti emrin e tij.
Nga fundi i shek. IX ai emigroi
ne Kasr el-Xhiss, qe gjendej afer
Samaras, dhe atje punoi deri ne fund
te jetes se tij. Vdiq ne vitin 929.
Vepra Fihrist (Lista) eshte punim i
perpiluar nga libershitesi Ibn Nedim
me 988. Ai jep shenime te plota
rreth literatures arabe, e cila ishte
ne dispozicion gjate shekullit X, dhe
pershkruan shkurtimisht disa nga
autoret e kesaj literature. Ibn Nedimi
El Bataniun e pershkruan si:
. . .nje nder vrojtuesit e famshem
dhe udheheqes ne gjeometri,
astronomi teorike dhe praktike. Ai
perpiloi nje punim mbi astronomine,
me tabela qe permbanin te dhena nga
vrojtimet e tij qe u kishte bere Diellit
dhe Henes, duke dhene keshtu
pershkrime me te sakta sesa ato
nga Ptolemeu ne Almagest. Ne kete
punim ai jep te dhena mbi levizjet
e pese planeteve, me te dhena te
permiresuara, si dhe kalkulime te
tjera te nevojshme astronomike. Disa
nga vrojtimet qe permenden ne librin
e tij te tabelave, jane bere ne vitin 880
dhe me vone me 900. Askush nuk
njihet ne fene islame qe te kete arritur
persosmeri te ngjashme ne vrojtimin
e yjeve.^
KONTRIBUTET NE ASTRONOMI
Pa dyshim qe punimi me i
famshem i El Bataniut eshte Kitab
el Zixh, qe ka 57 kapituj. Fillon me
ndarjen e sferave qiellore ne shenja te
horoskopit dhe ne shkalle.
Kalkulimet matematikore te
bera ne prapavije, ishin prezantuar
si operacione mbi thyesat
seksagesimale (te gjashtedhjeta) dhe
35
funksionet trigonometrike.
Ne kapitullin e katert te ketij
punimi. El Bataniu paraqiti te dhenat
nga vrojtimet qe kishte bere ai
personalisht, duke vazhduar pastaj
deri ne kapitullin 26 me elaborimin
e problemeve te ndryshme
astronomike, ku perfshin ne nje
mase edhe materiale nga Almagesti
i Ptolemeut. Levizjet e Diellit, Henes
dhe pese planeteve, te cilet njiheshin
ne ate kohe, jane diskutuar nga
kapitulli 27 deri ne kapitullin 31,
kurse dy kapitujt e fundit bejne fjale
rreth konstruktimit te oreve diellore
dhe konstruktimit te instrumenteve
te ndryshme astronomike.
El Bataniu ne vepren e tij el-Zixh
kishte katalogizuar 489 yje, kurse
nder arritjet kryesore te tij ishte
percaktimi i gjatesise se vitit diellor,
kur beri perllogaritje mbreselenese
me nje saktesi te larte dhe erdhi
ne perfundimin 365 dite, 5 ore, 46
minuta dhe 24 sekonda, vleresim ky
i cili dallon vetem per 2 minuta nga
vlera reale.
El Bataniu perdori metodologji
unike vleresimi per saktesine ne
tabelat e tij, ai kalkuloi dhe percaktoi
vlerat e ekuinokseve ne 54.5" per
vit, apo 1° ne 66 vjet dhe vleresoi
pjerrtesine eliptike te boshtit te Tokes
me 23 shkalle e 35 minuta.
Ai gjithashtu zbuloi levizjen e
apogjese se Diellit dhe zbuloi se
apogjeja ishte ne gjatesi prej 82
shkallesh^ me se edhe permiresoi
gabimin e Ptolemeut prej 17
shkallesh, pasi ai apogjene e kishte
vleresuar me 65 shkalle. El Bataniu
studioi tekstet klasike duke i
verifikuar dhe rafinuar keto punime.
Ai po ashtu kishte permiresuar disa
nga kalkulimet e Ptolemeut per
sa i perket orbites se Henes dhe te
planeteve.
PERSONALITETE
Nder te arriturat e tjera te tij ishin
edhe percaktimi i gjatesise se vitit
tropikal, pastaj zbulimi i azimutit dhe
percaktimi i vendndodhjes se tij ne
qiell, si dhe parashikimi i eklipseve
dhe punime rreth paralaksit. El
Bataniu kishte bere vrojtime te sakta
te fenomeneve astronomike, si^
ishin eklipset e Diellit e te Henes dhe
konstatoi se distanca ne mes Diellit
dhe Tokes eshte e ndryshueshme dhe
si rezultat i kesaj jane edhe eklipset
unazore te Diellit dhe eklipset e plota.
Punimi i tij me i rendesishem qe
permban tabelat astronomike te
njohura si el-Zixh el-Sabi, fillimisht
ishte perkthyer ne gjuhen spanjoUe
ne shek. XIII, me urdher te mbretit
nga Kastilja, Alfonso X, e me pastaj
u perkthye edhe ne gjuhen latine
nga Plato Tiburtinus prej Tivolit, me
1116, me tituU De Motu Stellarum
(Mbi levizjet e yjeve) dhe ishte botuar
ne Nuremberg me 1537. Ky punim
i el Bataniut kishte pasur ndikim te
madh jo vetem ne astronomine e
Botes Islame, por edhe ne zhvillimin
e astronomise dhe trigonometrise
sferike ne Evrope gjate mesjetes dhe
ne fillim te renesances.''
Nje ribotim i kesaj vepre ishte
paraqitur ne Bolonje me 1645.
Duhet te theksojme se qe te dy
keto perkthime kane mbijetuar,
doreshkrimi i perkthimit te Platos
gjendet ne Vatikan, kurse Biblioteka
Escorial gjithashtu posedon nje
doreshkrim te El Bataniut, qe eshte
nje traktat mbi kronologjine e
astronomise.
El Bataniu eshte i rendesishem ne
zhvillimin e shkences per disa arsye,
por njera prej tyre eshte edhe ndikimi
i madh i punes se tij tek shkencetaret
si^ ishin: Tiko Brahe, Johan Kepler,
Galileo dhe Koperniku, i cili e kishte
permendur se i detyrohej El Bataniut
dhe e kishte cituar ate ne librin qe ka
inicuar Revolucionin kopemikan, De
Revolutionibus Orbium Coelestium.
KONTRIBUTET NE MATEMATIKE
Ne shekuUin IX, sikurse edhe sot,
njeriu studionte mrekuUite e krijimit
nga ana e Zotit dhe reladonin Toke
- qiej, prandaj nuk eshte e guditshme
pse myslimanet drejtuan vemendjen
nga trigonometria sferike, dhe El
Bataniu ishte ithtari krysor i saj.
Ne matematike El Bataniu prodhoi
nje varg relacionesh trigonometrike,si
p.sh.
A
+ iaji-'i3
Ai po ashtu zgjidhi ekuadonin sin
X = a cos X, qe e ^oi ne zbulimin e
formules:
n
alnx =
v/TT?
Per dallim nga Ptolemeu, i cili
perdori menyra gjeometrike. El
Bataniu perdori metodologjine
trigonometrike, e cila ishte
nje avancim i rendesishem ne
matematike.
Ai kishte dhene formula te
rendesishme trigonometrike per
trekendeshat kenddrejte, si p.sh.: b
sin(A) = a sin (90° - A).
El Bataniu ishte nder themeluesit
e trigonometrise dhe ndihmoi ne
zhvillimin e kesaj fushe. Ai po ashtu
ishte nder matematikanet e pare arabe
qe futi ne perdorim sinuset, duke
qene plotesisht i vetedijeshem per
superioritetin e tyre mbi kordet greke.
El Bataniu beri prezantimin e plote
te funksioneve te umbra extensa
dhe umbra versa (tangjenteve dhe
kotangjenteve), te cilat i perdori ne
trigonometrine sferike dhe formuloi
tabela me kotangjentet te shprehur ne
shkalle^, per ^do shkalle nga 1° deri
ne 90°.
Perpilimi i tabelave nga ana e tij me
kotangjentet, bazohej ne reladonin
cota=cosa/sina . ''
Regiomontanus, i cili u lind me
1436 ne Konigsberg, ishte njeri
nder shkencetaret qe ^moi dobine
e tangjenteve, nje gje qe e ^oi deri
tek rishikimi i plote i punes se El
Bataniut.^
El Bataniu po ashtu zbuloi
funksionet redproke te sekantit dhe
kosekantit dhe u mundua ta perdorte
algjebren per te zgjidhur problemet
matematikore, per te cilat greket
perdomin gjeometrine.
36
Ai ishte ne dijeni te relacionit ne
mes pjeseve anesore dhe kendeve per
trekendshin e pergjithshem sferike, e
cila shprehet permes formules cos a =
cos b cos c + sin b sin c cos a.^ Po ashtu
tek trekendeshi kenddrejte sferik dha
formulen cos p - cos b sin a?
El Bataniu ishte nder gjenite me te
medhenj te botes qe kontribuoi ne
ngritjen intelektuale njerezore dhe
pasuroi trashegimine shkencore, duke
shtuar zbulime te reja ne astronomi,
algjeber dhe trigonometri. Ai u
be i famshem per vrojtimet e tij te
planeteve dhe trupave qiellore, dhe
disa nga zbulimet e tij ende vazhdojne
te zgjojne interesimin e shkencetareve.
Te gjithe shkencetaret evropiane
pajtohen se El Bataniu ne shkence
ishte me i ditur se Ptolemeu.
Astronomi francez Lalande, kishte
thene se El Bataniu ishte nder njezet
astronomet me te mire te gjithe
botes, kurse George Sarton autori i
encikopedise se njohur Introduction
to the history of science, ate e
pershkruan si astronomi me i mire i
kohes se tij dhe nje nder shkollaret me
te medhenj te Islamit.
Po ashtu vlen te permendim se,
per nder te ketij dijetari, krateri
Albategnius ne Hene, me diameter
prej 136 kilometrash, eshte emeruar
sipas tij.
1 . Ali Abdullah Al-Daff a, Muslim contributions
to Mathematics, f aqe 70, viti i botimit 1977.()2.
W Hartner, Dictionary of Scientific Biography,
viti i botimit 1990. 3. William Whewell, History
of the Inductive Sciences, from the earliest
to the present time, volumi i pare, faqe 178,
botues: D. Appleton and Company, pa vit
botimi. 4. H. A. R. Gibb, J. H. Kramers, E.
Levi-Provenvcal dhe J. Schacht (red.). The
Encyclopaedia of Islam, volumi i pare, faqe
1104-5, botues: Luzac and Company, vitii
botimit 1960. 5. Ali Abdullah Al-Daffa, Muslim
Contributions to Mathematics, faqe 70, viti i
botimit 1977. 6. Carra De Vaux, 'Astronomy
and Mathematics', The Legacy of Islam, faqe
389, botues: Oxford University Press, viti
i botimit 1931. 7. Rene Taton, History of
Science: The Beginnings of Modem Science,
volumi i dyte, faqe 17, botues: Basic Books,
viti i botimit 1964. 8. J. R Scott, A History of
Mathematics: From Antiquity to the Beginning
of the Nineteenth Century, faqe 52, botues:
Taylor and Francis Ltd, viti i botimit 1969. 9.
Howard Eves, An Introduction to the History
of Mathematics, faqe 194, botues: Holt,
Rinehart and Winston, viti i botimit 1969.
KULTURORE
P J E S A
Abdullah KLINAKU
Haxhi ne aspektin
shpirteror dhe
social
Obligimet fetare si obligime
te caktuara nga Allahu i
Lartesuar, kane refleksione
shumedimensionale. Ndikimet
e tyre ne jeten individuale dhe
shoqerore jane te pranishme
gjithmone ne forma te ndryshme
manifestimi. Obligimet islame
edukojne e formojne individin
dhe shoqerine e pergatisin dhe e
aftesojne per te bartur dhe per te
qene perfaqesues te denje te Allahut
ne toke. Haxhi, si nje nga adhurimet
e ve^anta ne fene islame dhe si
shtylle e fese islame, eshte nga
adhurimet qe ka ndikime te ve^anta
ne aspektin shpirteror dhe social te
njeriut.
37
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
NDIKIMI I HAXHIT NE ASPEKTIN
SHPIRTEROR TEK NJERIU
Duke qene plotesisht te
vetedijshem se obligimet islame
per qellim primar kane edukimin
shpirteror, per shkak se ai eshte
shtylla e personalitetit te individit,
edhe Haxhi ka efekte dhe ndikime
te medha ne aspektin shpirteror.
Nga ndikimet e Haxhit ne aspektin
shpirteror ne forme te drejtperdrejte
ose terthorazi, mund t'i permendim
keto:
1. Obligimi per Haxhin motivon
individin qe, me gjithe veshtiresite
e medha, ta kryeje kete obligim,
me qellim qe te arritje shperblimin
tek Allahu. Kjo arrihet permes
te kuptuarit se Haxhi eshte nga
obligimet me te rendesishme fetare.
Ebu Hurejre rrefen se Pejgamberi
a.s. ka thene: "Mekatet e vogla
te bera ne mes dy umreve jane te
falura. Kurse per Haxhin e pranuar,
nuk ka shperblim tjeter perve^
Xhenetit (Mutefekun Alejhi).i
Deshira dhe vullneti i besimtarit
per te kryer Haxhin buron prej kesaj
baze, gjegjesisht prej deshires se tij
per te kryer nje nder obligimet e
Allahut xh.sh.. Kesodore ai deshiron
qe shpirtin e tij ta mesoje te behet i
disiplinuar ne kryerjen e Urdhrave
te Allahut dhe i nenshtrar ndaj
Allahut. Ky motiv e ben shpirtin e
besimtarit te gatshem per sakrifice
dhe te durueshem ne veshtiresi.
2. Obligimi per Haxhin e nxit
njeriun qe te ruhet edhe nga mekatet
me te vogla, me qellim qe te arrije
shperblimin e Allahut xh.sh..
Muhamedi a.s. thote: "Kush e kryen
Haxhin pa bere marredhenie intime
dhe pa shkelur dispozitat e tij, ai
kthehet (i paster nga mekatet) sikur
ate dite kur e ka lindur e ema".
(Buhariu dhe Muslimi) Ruajtja nga
mekatet ka tri dimensione: I pari
eshte se besimtari, para se te marre
rrugen per Haxh, pendohet per
mekatet e tij sinqerisht, me qellim
qe para Allahut te jete i penduar.
Dimensioni i dyte: ruajtja nga
mekatet gjate periudhes se Haxhit,
me qellim te pranimit te Haxhit dhe
faljes se mekateve nga Allahu xh.sh..
Si dhe dimensioni i trete: ruajtja nga
mekatet pas kthimit nga Haxhi, me
qellim qe te jetoje nje jete te paster
nga mekatet. Kur ( haxhiu) e le
vendin e tij, le te kujtoje daljen e tij
nga kjo bote me vdekjen, drejt Dites
se Kiametit
3. Udhetimi i njeriut per Haxhin,
me qellim qe t'i pergjigjet thirrjes se
Allahut e inspiron ate te mendon
rreth udhetimit te fundit nga kjo
bote dhe takimit final me Allahun
xh.sh.. Kjo forme e meditimit
e shtyn njeriun qe te pendohet
sinqerisht, te pajiset me me te
miren dhe me te pastren e pasurise
dhe te beje sa me shume vepra
te mira. Kete meditim e ben me
madheshtor edhe veshja e Ihramit.
Perzgjedhja e pasurise, pershendetja
me familjen dhe te afermit, takimi
me te panjohur, veshja e Ihramit,
pendimi per mekate, te qaret e te
penduarve..., te gjitha keto lene
gjurme te pashlyeshme ne shpirtin
e besimtarit dhe, me siguri, per
shpirtin e gdonjerit do te jete ky ilagi
me i mire i pastrimit shpirteror. Ibni
Kudame thote: "Kur ( haxhiu) e le
vendin e tij, le te kujtoje daljen e tij
KUR (HAXHIU) E LE VENDIN
ETU,LETE KUJTOJE DAUEN
ETU NGA KJO BOTE ME
VDEKJEN, DREJT DITES SE
KIAMETIT DHE NGJARJEVE
TEVESHTIRAQEJANENE
MES TYRE. POASHTU KUR
AITAVESHEIHRAMIN.LETA
KUJTOJE VESHJEN E QEFINIT
TE TIJ DHE DAUEN PARA
ALLAHUT ME NJE VESHJE
TJETER NGA VESHJA E
BANOREVETEDYNJASE"
IBNI KUDAME
nga kjo bote me vdekjen, drejt Dites
se Kiametit dhe ngjarjeve te veshtira
qe jane ne mes tyre. Po ashtu kur
ai ta veshe Ihramin, le ta kujtoje
veshjen e qefinit te tij dhe daljen
para Allahut me nje veshje tjeter nga
veshja e banoreve te dynjase".^
4. Ne shpirtin dhe mendjen e
njeriut ne momentet e para kur
i takon ato Vende te Shenjta, ai
formon imazh te vegante per ato
vende. Ne mendjen e tij bashkohet
e kaluara historike, e lexuara ne
Kur'an dhe e ardhmja e perjetesise.
Shpirti i besimtarit qe formohet
ne keto tri dimensione, i kalon
dimensionet e materiales dhe futet
ne boten e imazheve e te sekreteve
te Allahut, te zbuluara per te
sinqertet dhe te drejtet. Shpirti i
tille edhe vdekjen e sheh jete, sepse
jeta per te ka tjeter dimension
dhe nje kuptim me te gjere. Ibni
Kudame thote: "(haxhiu) Kur
te shohe Qabene, le te sjelle ne
zemren e tij madheshtine e saj dhe
le te f alenderoje Allahun per kete
mundesi qe i ka dhuruar..., ndersa,
kur te shfaqet para tij Medina, le te
kujtoje se ai eshte vendi qe zgjodhi
Allahu per emigrimin e te Derguarit
te Tij, aty eshte shtepia e tij dhe
varri i tij. Kur te ndodhet para
varrit, le ta pergatise zemren per
madheshtimin dhe respektimin e tij.
Perfytyro ate fytyre te tij fisnike, dhe
dergoji selam e dije se Pejgamberi
a.s. e ndien pranine dhe selamin
tend".[vi]
Perve^ ketij aspekti, Haxhi ka
ndikimin e tij shume evident edhe
ne aspektin shoqeror. Nga ndikimet
e Haxhit ne aspektin social, mund te
permendim keto:
1. Pasuria hallall per ne Haxh.
Besimtari qe duhet ta kryeje Haxhin,
e ka obligim ta kete pasurine hallall,
te fituar ne rruge te lejuar dhe te
ruajtur ne forme te lejuar. Sulejman
Vehbi Gavo^i thote: "(haxhiu) Duhet
te zgjedhe mallin e tij me te paster
per ta shpenzuar ne nje rruge te
madherueshme".^ Fitimi i pasurise
mbi keto parime, nenkupton
qe besimtari i tille veprimtarine
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
38
^-■■iy'Bnriai
^
^
DOSJA E HAXHIT
T I ,
\
y
&'•
shoqerore duhet ta kete te paster
dhe larg nga te gjitha rruget e
kriminalitetit, fajdes, kamates,
mashtrimit, vjedhjes, ryshfetit...,
e formave te tjera te fitimit te
pasurise ne rruge te jashteligjshme,
duke qene i vetedijshem per faktin
se Allahu pranon vetem te lejuaren
dhe te miren. Kjo forme fitimi
dhe jetese ndikon qe shoqeria
islame te jete e paster nga dukurite
shkaterruese.
2. Pajtimi dhe rregullimi
i marredhenieve ne mes
myslimaneve para nisjes per Haxh.
Myslimani eshte i obliguar qe, para
se te niset per Haxh, te pajtohet
dhe te kerkoje hallallin vellait te
tij mysliman per shqetesimin dhe
padrejtesine qe mund t'i kete
shkaktuar. Po ashtu besimtari eshte
i obliguar qe t'ua kthej borxhin
atyre qe ua ka. Pajtimin mes tij
dhe te tjereve, si dhe kthimi i
borxhit do te ndikojne ne shtimin
e sigurise se vendit dhe rrethit ku
jeton besimtari. Siguria, stabiliteti,
mireqenia dhe besimi reciprok
karakterizojne shoqerine islame, e
Haxhi jep nje kontribut shume te
madh dhe ka nje ndikim te ve^ante
ne ngritjen e kesaj karakteristike te
shoqerise islame.
3. Barazia e njerezve. Haxhi
me obligimet qe i ka caktuar
Allahu xh.sh. dhe Pejgamberi a.s.,
deshmon per barazine e njerezve
ne Islam. I ziu, i bardhi, i verdhi,
pa marre parasysh ngjyren,
shefat e shteteve, komandantet,
intelektualet, barinjte, te pasurit e te
varfrit , pa marre parasysh poziten
dhe statusin shoqeror, - qe te gjithe
ne Haxh jane te barabarte. Ata jane
te veshur ne Ihramin e bardhe qe
te gjithe, jane te rreshtuar ne nje saf
dhe te mbeshtetur krah per krahu
me njeri-tjetrin. Ne mes tyre lind
dashuria per shkak te besimit e jo
per shkak te interesit. Pavaresisht
nga veshtiresite, Haxhi nuk eshte
obligim vetem per meshkujt;
eshte obligim edhe per femrat.
Ato jane pjesetare te ketij adhurimi
madheshtor dhe anetare te nje
kongresi te madh islam.
4. Kongresi i madh. Haxhi
shfaqet edhe si kongresi i madh
i myslimaneve. Aty marrin pjese
myslimanet nga te kater anet e
botes, me problemet, hallet dhe
preokupimet e tyre. Aty njihen fiset,
shoqerite dhe kombet ne mes tyre.
Formohet afersia nga myslimanet
e gjithe botes dhe ata fillojne ta
ndiejne veten si pjese e vertete e
nje trupi. Barazia ne gjuhe, ngjyre,
pozite a prejardhje, - e shnderron
Haxhin ne nje kongres klasik dhe
modern shume madheshtor. Ne
aspektin klasik nenkuptojme se,
kur Haxhi ishte obligim per robin-
skllavin dhe per zoteriun e tij, bota
tjeter ndodhej ende ne ndarjet e
klasave shoqerore. E po ashtu, kur
Haxhi ishte obligim per femra,
bota tjeter kishte probleme per ta
konceptuar femren si njeri. Ndersa
ne aspektin modern, nenkuptojme
se Haxhi si adhurim, eshte i ve^ante
per karakteristikat e tij nga te gjitha
organizimet e kongreseve dhe
organizmave te tjere nderkombetare.
5. Bashkimi dhe vellazerimi ne
mes myslimaneve. Haxhi, ne kohen
e caktuar dhe ne vendin e caktuar
i bashkon myslimanet nga e gjithe
bota, pa marre parasysh konceptet
ndarese te tyre rreth geshtjeve fetare.
Aty te gjithe jane pjese e nje safi,
te gjithe kane nje Kible, te gjithe I
drejtohen nje Allahu, te gjithe duan
dhe respektojne nje Pejgamber dhe
te gjithe deshirojne te njejten gje, -
Xhenetin dhe faljen e mekateve nga
Allahu. Sulejman Vehbi Gavogi thote:
"Haxhilleku forcon jeten shoqerore
dhe bashkejetesen vellazerore ne mes
njerezve" .^Te gjitha keto i njesojne
dhe unifikojne myslimanet, prandaj
duhet te lene gjurme te pashlyeshme
tek te gjithe myslimanet. Ai unifikim
dhe ai bashkim qe shfaqet gjate
kesaj periudhe te Haxhit, duhet te
vazhdoje edhe pas Haxhit.
(1) Imam Neveviu, Rijadus-Salahin, Perkthimi
shqip Logos A, fq 356 (2) Ibni Kudame,
Muhtesar Minhaxhul-Kasidin, Kajro 2004, si
dhe perkthimi i tij shqip "Rruga e lumturise
se perjetshme" faqe 35. (3) Po aty. (4) Vehbi
Sulejman Gavo^i, Shtyllat e Islamit, AIITC
1999, Tirane, fq 321
39
DITURIAISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
[afMrra
Atdhe IBRAHIMI
Haxhi rrugetim i perjetshem
Qabeja eshte faltore e AUahut, drejt
se dies besimtaret kthehen pese here
ne dite dhe te cilen, sipas Urdhrit te
Tij, e ndertoi Ibrahimi alejhisselam,
qe te jete vend ku te tubohen njerezit
e tere botes "Shtepia (xhamia) e
pare e ndertuar per njerezit, eshte
ajo qe u ngrit ne Beke (Meke), e
dobishme dhe udherrefyese per
mbare njerezimin. Aty ka shenja te
qarta; vendi i Ibrahimit, dhe kush
hyn ne te, ai eshte i sigurt"(Ali
Imran, 96-97). "S'ka dyshim se ata
qe nuk besuan dhe pengojne prej
rruges se Allahut dhe prej xhamise
se shenjte ( Qabese), te cilen Ne
e beme te barabarte per njerezit,
qofshin vendes ose te ardhur, dhe,
kushdo qe te perpiqet te beje ndonje
te keqe a ndonje mekat, Ne kemi per
t'ua shijuar nje denim te idhet". (El-
Haxhxh,25)
HAXHI JEP SHPRESE PER FALJEN E
MEKATEVE
Haxhi, si njeri nga pese kushtet
elementare te besimit islam, ka
rendesi shume te madhe per
myslimanet, sepse, me shkuarjen
ne Haxh, myslimanit i shtohet edhe
me shume dashuria per AUahun
xh.sh. dhe per Pejgamberin e Tij,
Muhamedin a.s.. Qendrimi perreth
Shtepise se Shenjte besimtarin e
forcon edhe me shume ne besimin e tij
dhe njekohesisht atij i jep shprese per
faljen e mekateve nga AUahu xh.sh..
Besimtaret, sot me shume se kurre
me pare, kane nevoje per faljen e
mekateve nga AUahu xh.sh., prandaj
Haxhi eshte nje mundesi shume
e mire qe besimtari te pastrohet
perfundimisht nga mekatet e tij dhe
ne kete menyre te filloje nje jete te
re, jete e cila e gon ne shpetim e jo ne
shkaterrim...
Muhamedi a.s. thote: "Kush e kryen
Haxhin ne rregull dhe pa gabime,
behet i paster sikur te jete i lindur nga
e emaperseri".
Zemrat e besimtareve gjithmone
kane nevoje qe te kenaqen, duke
shijuar embelsine e imanit te tyre.
Atyre qe e vizitojne Qabene, Shtepine
ku sot prehet i qete trupi i Pejgamberit
tone, Muhamedit a.s., u shtohet edhe
me shume embelsia e imanit te tyre,
sepse ata kane kryer tashme edhe nje
obligim mjaft te rendesishem, per te
cilin jane porositur nga AUahu xh.sh.,
dhe kryerja e nje obligimi me te cilin
besimtari porositet nga AUahu xh.sh.,
eshte lehtesim i madh shpirteror dhe
nje shenje tjeter pozitive, qe deshmon
se besimtari ka frike e respekt per
AUahun xh.sh. dhe se ne zemren e tij
ndien dashuri te madhe per AUahun
dhe per Pejgamberin e Tij "Per hir te
Allahut, vizita e Shtepise (Qabese)
eshte obligim per ate qe ka mundesi
udhetimi tek ajo". (Ali Imran, 97).
HAXHI MBJELL KUJTIME TE
THELLA PER VUAJTJET DHE
SAKRIFICAT E PEJGAMBERIT NE
RRUGEN E DAVES
AUahu xh.sh. deshiron gjithmone qe
zemrat tona te jene te pastruara nga
mekatet dhe ato te ndiejne afersine
me Rrijuesin e tyre dhe, me shkuarjen
ne Haxh, besimtari i sinqerte e ndien
vertet se eshte me afer Krijuesit te
tij dhe, duke i kujtuar me pastaj
sakrificat e medha qe pati Pejgamberi
yne ne ruajtjen dhe perhapjen e fese
islame, ai behet edhe me i forte ne
kuptimin shpirteror, fetar dhe moral,
sepse, duke perkujtuar shembelltyren
njerezore dhe profetike te Ibrahimit
a.s., dhe te Pejgamberit tone te
fundit, Muhamedit a.s., besimtari
njekohesisht ia kujton vetes se tij se
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
40
^-■■iy'Bnriai
^
^
DOSJA E HAXHIT
edhe ai duhet te ece rruges se drejte
dhe te mos devijoje nga mesimet e
Pejgamberit, te dashurit te zemrave
tona: "Pra, keshtu; kush madheron
ate qe AUahu e beri te shenjte, ajo
eshte me e dobishme per te tek Zoti
i vet". (El-Haxhxh,30). Besimtaret e
sinqerte, kudo dhe kurdohere, jane
te misheruar me Fjalen e Allahut
xh.sh., prandaj ata nuk ngurrojne
asnjehere qe t'i pergjigjen thirrjes se
Krijuesit te tyre, qofte edhe atehere
kur u duhet te sakrifikojne di^ka me
shume nga vetja e tyre ose edhe nga
familja e tyre, sepse ata gjithmone
Uogarisin per shperblimet e Allahut
xh.sh., te cilat jane te vazhdueshme
ne Ahiret per ata qe i kryejne me
perkushtim Urdhrat e Tij, prandaj,
ne suaza te tere atyre sakrificave,
besimtari pajiset edhe me disa veti
pozitive, te cilat ndikojne qe ai te
ndryshoje rrenjesisht ne karakterin
e tij. Pra, besimtari ne kete kontekst
gjithmone mund te shnderrohet nga
nje njeri te cilit i mungojne vlerat
me sublime morale, ne nje njeri qe
ka vlera te gmueshme morale dhe
ka individualitet te vegante prej
nje besimtari, i cili nuk bie lehte
ne grackat qe i pergatit shejtani i
mallkuar: "(vijne) Per te qene te
pranishem ne dobite e tyre dhe qe
ta permendin AUahun ne ato dite te
caktuara (ne shenje falenderimi) dhe
qe i ka furnizuar me kafshe. Hani, pra,
prej tyre ( kurbaneve) dhe ushqeni te
ngushtuarin e te varfrin"(El-Haxhxh,
28)
Sot mjerisht disa hanxhinj, te
diet shkojne ne haxhillek, kthehen
ashtu sig shkojne. Ata kthehen
pa ndryshuar asgje ne vetite dhe
konkretisht ne sjelljet e tyre morale.
Sigurisht qe kjo eshte per te ardhur
keq, sepse Allahu xh.sh. e zbriti Fjalen
e tij dhe Haxhin e beri obligim per
ata qe kane mundesi ta kryejne, ne
menyre qe besimtaret te permiresojne
veten e tyre, dhe sjelljet e mira ne
Haxh te reflektojne ne menyre
te njejte edhe ne familjet dhe ne
pergjithesi ne rrethin ku besimtaret
myslimane jetojne: "pra, largohuni
nga ndytesite e idhujve dhe nga fjalet
shpifese". (El- Haxhxh,30)
MEKA NJE VEND I PASTER
QE PASTRON NJEREZIT NGA
MEKATET
Eshte obligim paresor i qdo
mysUmani qe te jete pasqyre e mire
per rrethin ku jeton, sepse, duke
qene i tille, besimtari e deshmon
me se miri besimin e tij te sinqerte
para te tjereve, meqe praktika e
deshmon me se miri besimin e secilit.
Besimtaret e sinqerte jane pikerisht
ata qe jane me te dashurit tek Allahu
xh.sh. ose, siq i pershkruan Allahu ne
Kur'anin famelarte: "Ata qe, kur Ne u
mundesojme vendosjen ne toke, e f alin
namazin, japin zekatin, urdherojne
per te mire dhe largojne prej se keqes.
Allahut I takon perfundimi i geshtjeve".
(El-Haxhxh, 41) Le f ia kujtojme vetes
gjithmone obUgimet qe ne i kemi si
besimtare, ne ruajtjen dhe perhapjen
sa me te gjere te kesaj feje, gjithmone
duke perkujtuar Ibrahimin a.s. dhe
pejgamberet e tjere me te diet Zoti
eshte i kenaqur gjithmone, Allahu ne
Kur'anin e tij famelarte thote: "Kujto
kur Ne e udhezuam Ibrahimin per
ne vendin e Shtepise (Qabese), te mos
me beje Mua shok, pastroje Shtepine
Time per ata qe e vizitojne (bejne tavaf ),
qe qendrojne ne kembe duke u falur,
duke u perkulur, dhe qe bejne sexhde".
(El-Haxhxh, 26) Besimtari gjithmone
duhet te jete prijes i atyre qe nisen per
te bere pune te mira, dhe i atyre qe
kane per qellim qe kete fe ta ngrene ne
piedestalet me te larta. Allahu xh.sh. do
te jete i kenaqur me ne vetem atehere
kur ne nuk do t'i shkelim dispozitat e
Tij dhe do te jetojme sipas parimeve
te fese islame, duke i thirrur njerezit
ne besimin tone te drejte dhe duke
i njoftuar ata per haxhin dhe per
dispozitat e tjera te Islamit, si feja e
vetme e pranuar tek Allahu xh.sh., nese
deshirojme qe te jemi te lumtur ne kete
bote dhe te shpetuar ne Boten tjeter. . .
"Dhe thirr nder njerez per haxhxhin,
se te vijne ty kembesore e edhe kalores
me deve te rraskapitura, qe vijne prej
rrugeve te largeta". (El-Haxhxh, 27)
Le ta kujtojme Haxhin si nje rrugetim
te perjetshem, nga i dli besimtari
mysUman asnjehere nuk lodhet duke
kerkuar dobite e tij.
41
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
DOSJA E HAXHIT
[OfMI'flJi:
BesimMEHMEn
Keshilla per sjellje te mirefillta gjate Haxhit
Me te vertet dhuntite e Allahut
jane te shumta dhe te pa numeru-
ara, mire po nga bujaria e Allahut
eshte se ai dhuron dhe jep edhe me
shume me kusht qe te jemi f alende-
rues, ne librin e shenjte thote "Nese
falenderoni, do t'ua shtoj te mirat, e
nese perbuzni, s'ka dyshim, denimi
Im eshte i veshtire!"^ Vella i nderuar
ne keto dite kemi shume njerez qe
AUahu i zgjodhi per kryerjen e nje
obligimi shume te rendesishem per
Muslimanin, ata i ftoi Krijuesi fuq-
iplote ta plotesojne nje kusht nga
kushtet e Islamit.Dispozitat e haxhit
u paraqiten ne temat e meparshme,
mirepo do te perqendrohemi ne disa
keshilla shume te rendesishme te
cilat i ndihmojne haxhiut ne kryerjen
e ketij obligimi madheshtore, si dhe
do ta ndihmojne ne sjelljet me meri-
tore te cilat i takojne nje haxhiu cili
merr rrugen e haxhit. Nga sjelljet dhe
veprat morale te haxhiut.
1. PASTRIMI I NIJETIT DHE
SINQERITETI NDAJ ALLAHUT
XH.SH.
Me kete veper madheshtore duhet
njeriu ta pastron nijetin dhe ta kete
per qellim te vetem kenaqesine e
Allahut, se kjo veper madheshtore
behet vetem per hir te Allahut xh.sh
e jo per ndonje qellim apo privilegje
tjeter ose arritje e ndo nje titulli.
Haxhi kryhet per hire te dashurise
qe kemi ndaj Allahut duke kerkuar
meshiren e Tij , dhe duke shpresuar
ne shperblimin e Tij, si dhe duke u
frikesuar nga ndeshkimi i Allahut.
Ky sinqeritet eshte shume i rende-
sishem dhe Allahu na urdheron per
te duke thene: "E duke qene se ata
nuk ishin te urdheruar me tjeter,
pos qe ta adhuronin Allahun me nje
adhurim te sinqerte ndaj Tij, qe te
largohen prej ^do besimi te kote, ta
falin namazin, te japin zekatin, se ajo
eshte feja e drejte"
2. KESHILLIMI DHE NAMAZI
ISTIHARE:
Preferohet qe qdo haxhi te kerkon
keshilla nga ata te cileve ju beson ne
geshtjet fetare nga hoxhallaret te lagjes
apo fshatit, nga ata te diet kane dituri
fetare dhe te diet njihen me moralin
e tyre te larte dhe respekt e sjellje te
mira. Keto keshilla do ta ndihmon
haxhiun ne realizimin e objektivave te
tija gjate kryerjes se haxhit.
3. SHKRIMI I VASIETIT
(TESTAMENTIT)
4. (Jdo musliman duhet ta lene vasi-
etin (testamentin) per pas ardhesit e
tij. Sidomos kur e kemi parasysh se
haxhiu po niset ne nje rruge te gjate
e dla ka plote veshtiresi si dhe plote
mundim, andaj preferohet tua lene
amanet familjes se tij devotshmerine
ndaj Allahut si dhe tu tregoj per
obligimet qe i ka ndaj te tjereve si dhe
obligimet e atyre ndaj tij.
5. PENDIMI I SINQERTE PER TE
KALUAREN E TIJ
Njeriu eshte krijese e cila gabon dhe
ekspozohet prane gabimeve dhe sfi-
dave te ndryshme te cilat edhe e qojne
ne mekate te ndryshme, kete fakt e
pohon edhe i Derguari a.s. ku thote:
"(Jdo njeri eshte mekatar (gabon) dhe
me te miret nga mekataret jane ata te
diet pendohen (pendimtaret)."^
Andaj haxhi eshte nje mundesi e
pendimit dhe kerkohet nje pendim
i sinqerte, si dhe te kerkohet hallalli
nga ata te diet kemi gabuar ose u
kemi hy ne hak.
6. MESIMI I DISPOZITAVE DHE
gESHTJEVE TE FESE
gdo musliman ka per detyre dhe
obligim te kete dituri elementare per
dispozitat fetare per jeten e tij, mirepo
kjo nuk nenkupton te jete hoxhe apo
mualim, por te pakten geshtjet esenci-
ale te cilat kane te bejne me obligimet
e tij ditore dhe te cilat nderlidhen me
hallall dhe haram, ashtu edhe haxhiu
ka nevoje te pakten ta shton dituri
per geshtjet te cilat i ndihmojne per
kryerjen e obligimeve te tij gjate hax-
hit, mirepo te pakten patjeter per qdo
geshtje te haxhit per te cilat nuk ka di-
turi ta pyes udheheqesin ose hoxhen
te cilin e shoqeron gjate haxhit.
7. ZGJEDHJA E SHOQERISE SE
MIRE
Preferohet qe haxhiu mundesisht
ta zgjedh edhe shoqerine e cila e
shoqeron ne haxh. Nje rrugetim i tille
ka nevoj per nje shoqerim te mire cili
te ndihmon dhe i cili krahas kesaj te
keshillon ne te mire dhe te perkujton
Allahun xh.sh.
8. SJELLJA E MIRE GJATE
UDHETIMIT
Kjo geshtje eshte shume me rendesi
per realizimin e rehatshem te ketij
obligimi madheshtor. Duke vizituar
kete vend te shenjte dhe duke pas
parasysh numrin e madh te haxhil-
ereve gjate nje kohe te caktuar dhe
ne vend te caktuar mund te konsta-
tojme se kjo eshte nje nga mrekullite
madheshtore dhe shembull e sjel-
Ijes njerezore dhe vellazerore mes
njerezimit. Sikur se na porosit Allahu
xh.sh. qe per mes kesaj turme te mad-
he dhe hapesires se vogel ta marrim si
shembull ne jeten tone te perditshme
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
42
DOSJA E HAXHIT
II
II
II
' laii
gr" i ■ if
^iirmji.
ne vendet tona, aty verehet meshira
e AUahut xh.sh. mund te verejme
njerezit se si respektohen, si ndih-
mohen si nuk pertojne qe ne qdo gast
apo menyre t'i ndihmojne njeri-tjetrin,
mirepo edhe me shume nga kjo eshte
se ne rast ku mund te nevrikosen
apo hidherohen ata falin njeri tjetrin
me plote gezim dhe lumturi. Andaj
haxhiu duhet te kete kujdes ne sjelljet
e tija, si me shoket ashtu me mik-
pritesit , organizatoret dhe me mbare
muslimanet qe gjinden ne ate vend.
Aty jane te gjithe te barabarte nuk
ka kombe me i mire se ndonje komb
tjeter, aty dallimi i vetem qe vlen eshte
mes te mireve eshte ne bamiresi dhe
devotshmeri.
9. RESPEKTI I RREGULLAVE TE
ORGANIZATORIT
AUahu krijoi njerezit te ndryshem
ne shume aspekte ne fizionomine e
tyre, ne psikologjine, ne adete dhe
sjellje, keshtu qe eshte fakt se nuk
mund kurre te arrijme qe t'i kenaqim
te gjithe, mirepo zbatimi i rreguUave
dhe ligjeve na e mundeson nje baras-
peshe mes njerezve, dhe kjo eshte me
se e nevojshme gjate kohes se Hax-
hit, rreguUoret dhe ligjet qofshin ato
nga shteti apo nga organizatori jane
ne dobi te haxhilereve, andaj eshte
shume e rendesishme respektimi dhe
zbatimi i tyre e sidomos percjellja
e direktivave te hoxhallareve me te
cilet shoqerohet haxhiu. Te gjitha keto
lehtesojne shume realizimin e te gjitha
qellimeve tona qe kemi parapare me
kete obligim te madherishem.
NUKEKATEPLOTESUAR
BESIMIN IMANIN Al I CILI
NUKJA DONE YELLAITTE VET
ATE QEJA DONE VETES.
BUHARIUDHEMUSLMI
10. NDIHMATJEREVE
Angazhimi maksimal ne ndi-
hmesen e tjereve eshte nja nga
virtytet e larta te haxhiut. Keto dite
qe i kalon haxhiu ne haxhillek jane
ditet me te gmuara tek AUahu xh.sh
andaj bamiresia dhe miresjellja jane
rast i mire per te fituar sa me shume
sevape e ne ve^anti ne sherbimin
e haxhilereve tjere, andaj ai qe cili
ka mundesi trupore apo materiale
mos te nguron qe ta shtrije doren e
ndihmeses gdo kujt kush ka nevoje
dhe gdo kujt ka mundesi, sepse etika
e haxhit eshte devotshmeria dhe
bamiresia ne praktike aty ku ka zhur-
me, aty ku ka kallaballek, aty ku ka
veshtiresi dhe kerkohet sjellja e mor-
alshme mund te verehen muslimanet
e mire. I Derguari a.s na porosite:
"Me i miri nga ju eshte ai cili ka sjel-
ljet me te mira."*
11. SHFRYTEZIMI I KOHES NE
IBADET
Koha e haxhit eshte e kufizuar
me dite te caktuara dhe ^do ^ast
eshte i rendesishem andaj duhet qe
maksimalisht te shfrytezohet koha
ne namaz me xhemat, ne dhiker, dhe
perkushtim ndaj Allahut xh.sh , ne
vepra te mira. Duhet te kemi kujdes
mos ta mundojme dhe lodhim veten
ne sendet e kota, sig ndodh shetitja
neper tregje te shumta dhe vizita e
vendeve ose ndertesave te bukura te
cilat shkaktojne lodhje e pastaj ndiko-
jne ne qellimin tone kryesor qe kemi
marr kete udhetim te bekuar.
Keto ishin disa nga porosit per sjel-
ljet e haxhiut gjate ketyre diteve te
bekuara per lehtesimin e kryerjes se
haxhit. Andaj te kujdesemi per sjelljet
tona dhe mos t'i harrojme porosite e
shumta te Derguarit a.s.
Dhe ne fund e permbyllim kete
teme me porosine e Muhamedit a.s.
e cila po ta kishim ne muslimanet
parasysh gdo kohe do te ishin sjelljet
tona shume me te ndryshuara. Thote
i Derguari i Allahut a.s.: Nuk e ka te
plotesuar besimin, Imanin ai i cili nuk
ja done vellait te vet ate qe ja done
vetes.'
(l)Ibrahim,7 . (2) El-Bejine,5 (3) Tirmidhiu. (4)
Tirmidhiu. (5) Buhariu dhe Muslimi
43
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
L E T E R S I
^-■iiiy'iinriai
Mr. Ramadan ASLLANI
Figura morale e Ervehese
Ndikimi edukues i islamit ne vepren "Erveheja" te Muhamed Kygykut - pamit
Letersia e bejtexhinjve, e cila eshte
zhvilluar ne mbarim te shek. XVIII
dhe ne fillim te atij XIX, shenon nje
periudhe te nje levizjeje letrare, qe
eshte shkruar me alf abet oriental,
kryesisht arab dhe turk. Kjo letersi,
edhe pse e shkruar me alfabetet e
siperthena, ishte me fjale te gjuhes
shqipe, natyrisht me nje leksik nga
gjuhet ndikuese arabe e turke, te
frymezuar nga realiteti i kohes - nga
ai i pushtimit osman ne hapesirat
shqiptare. Letersia ne fjale, qe
eshte kryesisht poezi, prej
nga edhe rrjedh kjo fjale -
"bejte", kishte dy geshtje te
rendesishme per popullin
dhe kulturen shqiptare.
E para, permes ketyre
shkrimeve, eshte ruajtur
dashuria ndaj gjuhes,
kombit dhe besimit; e dyta,
eshte ruajtur nga asimilimi
dhe shkombetarizimi prej
nje gjuhe dhe populli tjeter.
Perfaqesuesit e kesaj
levizjeje letrare kane
trajtuar tema te ndryshme
- te guximshme per
realitetin dhe zakonet e
kohes, duke filluar nga
ajo e parase ne poezine
e Hasan Zyko Kamberit
"Paraja"; temen e agallekut
ne poezine "Teferiqi ne Beige" e
Nezim Frakulles - Beratit dhe, se
fundi, temen me te rendesishme
- ate te moralit dhe nderit te femres
shqiptare te besimit islam, qe
paraqitet ne poemen "Erveheja" te
Muhamed Kygykut - (Jamit, e cila
per kohen ishte nje "top veper".
Ishte "top veper", sepse asokohe,
femres nuk i jepej vend ne letersi,
por as ne shoqeri ne menyre te
barabarte me mashkullin. Fjala e
gruas ishte pothuaj tabu - e ndaluar.
kurse ajo e burrit ishte vendosese.
Nderkaq, Muhamed Kygyku - (Jami,
figuren e femres shqiptare islame e
ngriti mbi burrin dhe moralin e tij.
Ne shkrime thuhet se
frymezimin per ta shkruar kete
teme, perkatesisht kete poeme -
Muhamedi e mori nga nje legjende
romantike, saktesisht nga nje liber
turqisht me titullin REVZA, qe ka
kuptimin e lulishtes, kopshtit me
lule:
edukim fetar islam, i qendroi besnik
burrit te saj, duke vuajtur lloj-lloj te
pavertetash, po edhe torturash deri
ne vdekje, por, pa thene Zoti, ajo
nuk nderroi jete.
PERIPECITE E ERVEHESE
PER RUAJTJEN E NDERIT
DHE TE MORALIT
Erveheja eshte nje figure e njohur
e femres ne letersine e bejtexhinjve,
e cila, si nje nuse e sapomartuar me
burrin e saj, ishte e bukur dhe
e pashme, qe vertet terhiqte
vemendjen e gdo mashkulli per
te guar dashuri me te, por edhe
per ta marre per grua, vegse ajo
nuk epej:
\
Erveheja qe nje grua,
Qe s'kish shoqe n'ate dite,
Vajze dhe si u martua,
Posi hena kur ben drite.^
Pa digjoni nje hiqajet
ne zemanera te fare,
Ne Revza e ben rivajet
punera qe kane gjare}
Ndoshta, simbolikisht ka te beje
edhe me Ervehene^, saktesisht me
bukurine e saj te rralle nder ato nuse
te sapomartuara, e cila i qendroi
besnik burrit te saj, duke e ruajtur
nderin dhe moralin e femres. Ketu
eshte edhe esenca e ketij shkrimi: nje
femer shqiptare e ndikuar nga nje
44
Nga kushtet e veshtira
te jetes, burri i Ervehese
detyrohet te shkoje ne kurbet,
duke ia lene nusen te vellait me
bese dhe shprese, se ai do te
kujdesej per te, per ta ushqyer,
veshur e mbathur, brenda
mundesive. Ndonese i vellai i
premtoi se do te kujdesej per
te dhe ai te shkonte ne kurbet pa
merak, ndodhi e kunderta. I vellai
e tradhtoi fjalen e dhene kurbetgiut
dhe i kerkoi dashuri kunates -
Ervehese.
/ vellaj me tjetre ane
U kthe te sos amanetne
Vurifesten me nje ane
Erdhi e gjet Ervehene.
"Ervehe, moj jetegjate!"
Menjehere briti e thirri:
"Un'i mjeri dit'e nate,*
^im^Si i ia^^
Jit
^
L E T E R S I
Erveheja, e edukuar ne frymen
e besimit dhe te nderit islam, nuk
pranoi te binte pre e epsheve te
kunatit, i cili ne shenje te inatit e
shpifi si nje nuse te pamoralshme, e,
si^ u tha ne fillim, fjala e burrit ishte
vendimtare. Sipas ligjeve te kohes,
Erveheja duhej te mbyte] me gure
nga njerezit. Me dhune Ervehene
e nxjerrin ne nje vend te keq dhe e
goditin me gure, per ta mbytur, dhe
e lene ne ate gjendje. Fatmiresisht,
pa Urdhrin e Zotit, ajo nuk kishte
nderruar jete dhe, pas pak kohe, per
fatin e mire te saj, aty prane kishte
kaluar nje arab i pasur dhe e dergoi
ne shtepine e vet, te gruaja. Ne kete
familje, Erveheja arrin te sherohet
dhe te nise te punoje, por nuk e
le te qete arabi, dhe, me pastaj,
edhe sherbetori i tij do t'i vardisej
Ervehese se bukur, por ajo, duke
qendruar e palekundur ne moralin
dhe nderin e saj, vazhdoi te priste te
shoqin qe e kishte ne kurbet:
Jo qe jam e martuare,
Po dhe te mos keshe burre,
Nefiqir s'me ka shkuare
Zina qe te benje kurre.^
Per te perzene Ervehene nga
pasaniku, sherbetori beri nje
veper te rende jonjerezore, duke ia
mbytur djaUn pasanikut dhe duke
ia lene fajin Ervehese.
HUMANIZMI I ERVEHESE
DHE RIFILLIMI I JETES ME
BURRIN
Pasaniku e deboi Ervehene nga
shtepia, duke i dhene 400 florinj,
si shperblim qe kishte sherbyer
tek ai. Me vone pasaniku e kuptoi
se Erveheja nuk ishte dorasja, por
kete e mesoi kur tashme ishte bere
vone - ajo kishte shkuar. Ne rruge
e siper, Erveheja pa nje hajdut
qe po e varnin per 400 florinj,
dhe ajo u tregua nje humanitare,
sepse i dha florinjte e saj per
ta shpetuar hajdutin. Hajduti i
vardiset per ta marre per grua,
por ajo nuk i dorezohet, dhe ai e
shet si robereshe tek nje kapiten
i anijes. Edhe kapiteni mahnitet
nga bukuria e Ervehese, por ajo,
si gjithnje. Qendron e palekundur
ndaj asnje kerkese burrash:
Q'ate nate kapedani
Zu e drodhi mustaqene;
Qe po dolli nga limani,
Desk tefli me xharine.
NDERI, MORALI DHE
BESNIKERIA, NE REND TE PARE
Si duket, nga nje stuhi e detit
anija qe fundosur dhe valet e
ujit e kishin nxjerre Ervehene
skaj bregdetit, te alivanosur.
Fatmiresisht e takoi nje oborrtar,
i cili e mori dhe e strehoi ne
shtepi, duke u kujdesur per te,
por njekohesisht Erveheja, me
Urdhrin e Zotit, filloi te sheronte
te semuret.. Duke e pare se
Erveheja ishte nje grua e mire, e
ndershme dhe e moralshme, por qe
kishte pesuar nga njerez te keqij,
pak para se te nderronte jete, e
beri mbretereshe. Me pastaj, tek
Erveheja vijne i shoqi, i kunati,
sherbetori e hajduti per te kerkuar
sherimin e syve. Erveheja kishte
kerkuar qe se pari te rrefenin te
verteten e mire dhe te keqe te jetes
se tyre, pastaj do t'i sheronte. Pasi
kishin rrefyer gjithe ato qe kishin
bere ndaj Ervehese, ajo mori burrin
e vet dhe rifilluan jeten e nderprere
prej kohes kur burri i saj ishte ne
kurbet, kurse te tjeret i fall.
Kjo histori e dhembshme e nje
femre shqiptare, qe sakrifikon jeten
e saj deri ne vdekje, por jo edhe
humbjen e moralit dhe te nderit
njerezor, fetar e kombetar, eshte nje
shembull i rralle i besnikerise dhe
i dashurise se nje gruaje per burrin
e saj te dashur, te cilin nuk mund
t'ia zevendesonin as pasaniku, as
kapiteni, as oborrtari - perve^ atij me
te cilin kishte nisur dashurine e pare
naten e marteses dhe gjate kohes sa
kishte dashur fati qe ata te jetonin
bashke, deri ne marrjen e rruges per
kurbet.
Eshte shume e rralle nje figure e
tille femre, e cila e bie veten deri
45
te vdekja me gure, por pa pranuar
dashurine dhe tradhtine e kunatit,
ndonese burrit te saj i kishte
premtuar se do te kujdesej per te.
Figura te tilla te femres, - te
ruajtjes se besnikerise dhe te nderit
familjar, kombetar e fetar, ka edhe
ne letersine e mevonshme shqipe,
por jo ne keto kushte torturimi
e turperimi, sig ka ndodhur ne
poemen "Erveheja" te Muhamed
Kygykut - (Jamit, kur te kihen
parasysh koha dhe trajtimi i femres
ne ate kohe dhe ne ate shoqeri.
Mendoj se e tere kjo qendrese e
Ervehese eshte bere ne saje te nje
edukimi fetar islam te femres, e cila
duhet t'i perkushtohet fatit qe i ka
paracaktuar Zoti, derisa te jete gjalle
burri aktual, pa marre parasysh se
ku gjendet ai - ne kurbet, ushtar
(nizam) apo gjetiu. Perveg nje
qendrese te kesaj nuseje, ketu gjen
shprehjen edhe deliresia shpirterore
e saj, e cila si nje shpirt i tille arrin
t'i perballoje te gjitha peripecite
jetesore dhe, ne fund, jeta e saj te
rikthehet me burrin ne pallatin
mbreteror, bile edhe te gjithe ata qe
e keqperdoren, te shkonin per te
kerkuar sherimin prej saj.
Le te jete ky nje shembull
edukimi dhe emancipimi njerezor i
femres dhe nje deliresi shpirterore
per njerezit qe i adhuron gdokush e
ne veganti Zoti i Gjithmeshirshem.
1. Dr. Sabri Hamiti, Letersia e vjeter shqipe
per klasen e pare te shkoUave te mesme,
Shtepia botuese "Libri shkoUor", Prishtine,
1999, £. 229.; 2. Sipas emrit te Ervehese eshte
quajtur edhe poema "Erveheja" e Muhamed
Kygykut - (Jamit, ne te cilen kane punuar
tre autore. Se pari ka punuar Muhamedi,
me pas Hajdar Gjiroksatriti, i ciU e pastroi
nga disa fjale te huaja, kryesisht orientale
dhe se fundi Jani Vreto, i ciU e pershtati dhe
e botoi ne Bukuresht, me 1888, qe ekziston
edhe sot e asaj dite nje botim i tille. ; 3. Grup
autoresh, Historia e letersise shqipe, l-II,
Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mesimore i
Krahines Socialiste autonome te Kosoves,
"Rilindja", Prishtine, (botim i trete), 1975,
f. 218. ; 4. Dr. Sabri Hamiti, Letersia e vjeter
shqipe per klasen e pare te shkoUave te
mesme, Shtepia botuese "Libri shkoUor",
Prishtine, 1999, f. 231. ;5. Dr. Sabri Hamiti,
Letersia e vjeter shqipe per klasen e pare te
shkoUave te mesme, Shtepia botuese "Libri
shkoUor", Prishtine, 1999, f. 232.
P O E Z I
^-■iiiifiiirftgij
«s;y
Sheh Galibi
Stamboll 1757 -Stamboll 1799
Errtrin e vertete e ka Mehmed. Poete kane qene edhe i ati, Mustafa
Reshid Efendi, dhe i gjyshi, Mehmed Efendi. Ne poezite, ne
fUlim ka perdorur pseudonimin Esad, pastaj, Galib. Mesimet e
para i mori nga i ati, nga i dli mesoi edhe persishten. Pastaj mori
mesime gjuhe dhe letersie nga shehu i teqes (selise) mevlevite te
Gallates, Hysejin Dede, dhe nga Hoxha Nesh'et Efendiu. Filloi te
thure poezi ne moshe te re. Beri imitime te poezive te mjeshterve
te kaluar FuzuE, Hajali Bej dhe Nedim, si dhe te disa poeteve te
kohes. Mori per model rrymen letrare Sebk-i Hindi dhe Shevket
Buhariun. Sistemoi nje Divan ndersa ishte ende njezet e kater vjeg
dhe dy vjet me vone, pasi ne nje kuvend u lavderua shume vepra
"Hajdarabad" e Nabiut dhe u tha se ishte e paperseritshme, mori
te shkruaje rrefimin poetiko-lirik "Hiisn-ii A§k" (Bukuri dhe
Dashuri) me teme veshtiresite e arritjes se dashurise pasionante
hyjnore, qe eshte nje nga mesnevite me te suksesshme te letersise
se Divanit, te dlen e perfundoi ne nje kohe shume te shkurter prej
gjashte muajsh.
Me deshiren e familjes dhe lutjen e Ebubekr (Jelebiut, Galibi u
kthye ne Stamboll per ta perfunduar aty ne teqen mevlevite te
Jenikape-se, edukimin mistik te HUuar ne Konja. Ne fund, Galibi
i dli e kishte edukuar shpirtin dhe zoteronte nje frymezim dhe
ekzaltim te theUe mistik, ndersa ishte ende tridhjete e kater vjeg
u caktua sheh i teqes (selise) mevlevite te Gallates. Sulltan SeKmi
in, i dli i pelqente shume poezite e Galibit dhe ishte edhe vete
poet dhe kompozitor, here pas here i bente vizite teqes mevlevite
te Gallates, ndiqte ritualet mistike, nderkaq qe e ftonte Sheh
GaKbin ne PaUat dhe zhvUlonte me te biseda konfidendale. Me
kerkesen e Sheh Galibit, suUtani meremetoi edhe teqen, edhe
tyrben e Mevlanait (poetit dhe mistikut Mevlana Xhelaleddin
Rumi, themeluesit te tarikatit mevlevit). Galibi qe thote se e mori
te fshehten nga Mesnevija, qe pyet "Te fala nga e dashura per ne a
s'ka?" duke e rikrijuar formen poetike tardije, dhe qe pranohet si
poeti i madh i fundit i poezise se Divanit, bashkon ne vetvete, nga
kater poetet e medhenj paraardhes, Urizmin e Fuzuliut, turqishten
e paster stamboUase te Bakiut, shprehjen entuziaste dhe te
sinqerte te Nedimit dhe mendimet e fuqishme te Nabiut.
Krahas Divanit, ka lene sprovat letrare "Hiisn ii A§k Mesnevisi",
"§erh-i Cezire Mesnevi", "Sohbetii's-Safij^e" dhe "Tezkire-i
§u'ara-yi Mevleviyye".
Gazel
Imzot je; respekt ne bote ne paga, prej teje e kam;
Ne paqa emer mes te dashuruarve, prej teje e kam!
Begati e jetes, krijues i shpirtit tint te gjalle meje;
Nga jeta ndonje fitim ne paga, prej teje e kam!
Trajten iluzore ngjyr' e bukurise tende ma ka ndriguar
Iluzion lulesh, pranvere ne paga, prej teje i kam!
Ne kohen tende fati as nje therrime s'me ngacmoi;
diell i ndritshem, ne vajtofsha, prej teje e kam!
Ti: qiriri; une: flutura e malluar qe vjen rrotull teje;
Qdo nate te te perqafoj ne daga, prej teje e kam!
Deshmor i dashurise sate jam; gjoksi: mal me lule-zjarr;
Kandil ne tyrbe, qiri ne varr ne paga, prej teje i kam!
Kush me sheh keshtu, ciklon ne rere me pandeh;
Asgje mes asgjese jam; gdo gje qe kam, prej teje e kam!
Kur isha margaritar per ty, te vetem pse me le?
Pluhurin mbi pasqyre te zemr'es prej teje e kam!
Me lotet-gjak, kup'es ngjyre agimi m'i dhe, saki!
Turbulline n'agimin e kuvendit me vere, prej teje e kam!
Zoteria yn'e i larte, strehimi i Galibit eshte tek Ti!
Ne koke nje qylafkrenarie ne paga, prej teje e kam!
Gazel
S'erish vark'e zemr'es u thye e doli n'ane;
Si shishe e rrokullisur ne rrugen me gurishte ra!
Kur ne kuvend te botes pjesetohej basm' e qellimit,
Pjese nga dashuria, nje zem'er cope-cope na ra!
Here me shtambe te veres supit, kupen nen sqetull,
1 semuri i deshperuar ne dere te dashnores ra!
N'sa pranvera erdh' e bilbili u poq me trendafilen,
Radh' e pritjes me durim zemr'es se pavendosur i ra!
Zemra u dha pas nishanit-h'en'e te yjesise sefaqes;
Mua, nga fati im ky yll i zi me ra!
Syt'e drenushe u pulit'en nga kenaq'esi e bashkimit
E klithen: "O Zot!" Dhe rruga ne pritjen e saj me ra!
Dhe mbeti Galibi i title, admirues i rruges mevlevite;
Dikush emer efame braktisi, dikush pas tyre ra!
Nga Antologji e poezise klasike turke I poezia e divanit, 2009,
perktheu Mithat Hoxha, perzgjodhi E.A.
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
46
Familiare
P J E S A
Orhan BISLIMAJ
Dej-juthizmi i
burrit ne raport
me bashkeshoiten
Dej-juthizmi si nocion identifikon
mospasjen xhelozi te burrit ndaj
bashkeshortes se vet, per digka
qe, natyrshem, duhet te xhelozoje.
Fjala 'dej-juth' (qe ne gjuhen
shqipe njihet si 'dojuz' dhe eshte
epitet shume i keq), ne hadithe
te Pejgamberit a.s. ka ardhur
pikerisht per nje burre qe nuk
xhelozon bashkeshorten e vet, qofte
kjo per sa i perket dukjes se saj,
veprimeve dhe tipareve te saj, qe
moraUsht jane te papranueshme
dhe fetarisht te ndalueshme. Perve^
kesaj, 'dej-juth' nenkupton burrin
"i cili nuk xhelozon ndaj familjes
se vet dhe as nuk turperohet".
Prandaj, ne gjuhen arabe, 'dej-juth'
quhet "bashkeshorti i gruas se
pandershme".
47
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
F A M I L J A
"BURRATJANEPERGJEGJES
PER GRATE, NGASE ALLAHU
KA GRADUAR DISA MBI
DISATETJERE..."
(EN-NISA, 34)
Nderkaq, me 'dej-juthizem'
ne kete punim kemi te bejme me
qendrimin e secilit bashkeshort, qe
miraton zhveshurine ekstreme te
gruas se tij dhe nuk e kundershton
ate, e as e xhelozon, pa marre
parasysh se burrat e huaj, pa pasur
asnje qellim, shohin pjeset vitale
te trupit te saj. Per kete qendrim te
shemtuar, bashkeshorti eshte fajtor i
drejtperdrejte, sepse ndikimi i tij ne
familje duhet te jete i pashmangshem
dhe autoritativ.
BURRI ESHTE KRYESUES I
FAMILIES
Prej aspekteve qe f avorizojne
dominimin e burrit ne familje, eshte
fakti se ai eshte i pari i familjes.
Sikurse ^do organizim tjeter ne
shoqeri, qe ka te parin e vet, edhe
familja ka nevoje per nje udheheqes,
i cili bart barren kryesore per te.
Kur'ani famelarte ka percaktuar
qe ne familje kete funksion ta
kete mashkulli, pra burri. AUahu
i Lartesuar ne Kur'an ka thene:
"Burrat jane pergjegjes per grate,
ngase Allahu ka graduar disa mbi
disa te tjere..." (En-Nisa, 34); ndersa
Pejgamberi a.s. ka thene:
"(Jdonjeri prej jush eshte bari dhe
gdonjeri prej jush eshte pergjegjes per
tufen e tij. Imami (prijesi) eshte bari
dhe eshte pergjegjes per tufen e tij.
Burri eshte bari ne familjen e vet dhe
pergjegjes per tufen e tij, gruaja ne
shtepine e bashkeshortit te vet eshte
pergjegjese per tufen e saj. . ."
I pari i familjes, bashkeshorti, bart
pergjegjesine e udheheqjes se familjes
dhe ndertimit te saj sipas dispozitave
te fese islame. Nga ky aspekt, atij i
takon qe te ushtroje ndikimin e tij, qe
secili anetar i familjes ta jetoje jeten
sipas besimit islam. Rrjedhimisht,
edhe ndaj bashkeshortes, qe ajo ta
mbuloje trupin e vet. Te vishet sipas
rregullave te Sheriatit islam dhe te
distancohet prerazi nga ^do forme e
zhveshurise. Me 'zhveshuri' kemi per
qellim ekspozimin e trupit te femres
(perveg pjeseve te lejueshmeve, si?
jane: fytyra, duart dhe kembet gjer ne
zogtha) ndaj meshkujve te huaj, me
te diet potencialisht lejohet martesa,
pa marre parasysh nese kjo behet
duke lakuriqesuar nje pjese te trupit,
apo duke veshur rroba te ngushta, te
tejdukshme dhe provokuese.
BURRI E KA 'EMANET'
BASHKESHORTEN
Burri eshte ai qe merr persiper
gruan dhe jo e kunderta. Allahu ka
dashur qe natyrshem gruaja t'i kete
disa kufizime si krijese, qe burri
nuk i ka. E, pikerisht per keto arsye,
burri eshte epror i bashkeshortes:
"... e burrave u takon nje perparesi
ndaj tyre (grave)." (El-Bekare, 228).
Kjo epersi e burrit, nuk eshte fituar
nga ana e tij, por eshte autorizim
nga Krijuesi. Si e tille, nuk eshte
themeluar per t'i bere privilegj burrit,
ndonese as kjo nuk mohohet , po
me shume per t'i dhene pergjegjesi
atij, e tera kjo bazuar ne favoret
qeniesore te mashkuUit kundrejt
gruas. Meqe burri, ne parim, eshte
pergjegjes per te siguruar gjerat jetike
te familjes,perfshire ushqimin, pijen,
veshmbathjen dhe gjerat e tjera qe
i nevojiten familjes dhe qe duhen
siguruar jashte ambientit familjar.
Gruaja, duke marre parasysh
edhe shenjterine e moralit, pastaj
faktin se asaj jashte shtepise nuk i
lejohet te udhetoje pa "mahremin"
(mashkullin me te cilin i ndalohet
martesa), pastaj se eshte e dobet
fizikisht, nuk eshte e ngarkuar me
sigurimin e jeteses. Njeheresh, kjo e
privon ate qe te pavaresohet ne jeten
e saj. Si e tille, eshte e mbeshtetur ne
burrin e vet per ^do nevoje te saj dhe
eshte emanet i tij prej AUahut. Keshtu
e ka saktesuar Pejgamberi a.s., ne
ligjeraten e tij ne Haxhin lamtumires,
kur para te pranishmeve ka thene:
"Ju porosis qe ndaj grave te jeni
te kujdesshem, sepse ato jane nen
betimin tuaj dhe nuk e kane te lejuar
te bejne gfaredo qofte vete. Allahu jua
ka dhene grate emanet dhe Ai ju ka
lejuar qe t'u afroheni. . ."
BURRI DIKTON VESHJEN E
BASHKESHORTES
Fakti qe burri eshte pergjegjes per
geshtje te rendesishme, si^ eshte
sigurimi i jeteses, rezulton se ai
ka te drejta te medha ne familje,
respektivisht ndaj bashkeshortes.
Bazuar ne kete relacion, eshte
themeluar dhe sistemuar sfera e
marredhenievenderbashkeshortore,
perfshire fejesen, lidhjen e
kurorezimit, pastaj dhe te drejten per
shkurorezim, etj., e ne te gjitha keto
raste burri ka epersine e iniciatives.
Po ashtu atij i eshte dhene e drejta
qe, ne rast nevoje, te ndermarre
edhe masa disiplinore ndaj gruas
qe tregon shenja kryelartesie apo
mosrespekti (En-Nisa, 34).
Ne keto rrethana, burri e ka te
drejten e tij te rezervuar per dukjen
dhe percaktimin e veshjes se
bashkeshortes sipas rregullave te
Sheriatit. Gruas i mbetet te zgjedhe
masen dhe shijen, por jo sferen e
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
48
^-■■iy'Bnriai
^
^
F A M I L J A
mbulimit te pjeseve te trupit. Kjo
eshte e rreguUuar nga AUahu.
Kundrejt kerkesave sheriatike te
burrit, gruas nuk i lejohet kurrfare
padegjueshmerie. Pejgamberi a.s.
ka thene: "A tyre (grave) kurrfare
padegjueshmerie nuk u lejohet, e
nese megjithate e bejne, Allahu ju
lejon qe t'i largoni prej vetes suaj,
qe te ndaheni prej tyre ne shtrat, t'i
rrihni, por jo shume. Nese heqin
dore prej kesaj dhe behen perseri te
degjueshme, duhet t'u jepni ushqim
dhe veshmbathje si u ka hije." Fjala
"el-ma'ruf " - si u ka hije, qe ka
^
ardhur ne kete hadith, e ka kuptimin
"ne pershtatje te plote me fene dhe
traditen". Prandaj, ne marresheniet
bashkeshortore, bashkeshortja
mbetet e obliguar, qe t'u pershtatet
ambicieve te burrit; te vishet sipas
deshires se tij; te zbukurohet vetem
per te; t'u pergjigjet kerkesave te tij;
te permbushe porosite e tij dhe ta
respektoje ate maksimalisht.
Per degjueshmerine qe gruaja
duhet te tregoje ndaj bashkeshortit,
me se miri tregon edhe ky hadith
(Kajs bin Sa'd), i cili ka thene:
"Erdha te nje vend i gjelberuar,
kur i pashe njerezit se i benin sexhde
nje Merzubani - Satrapi te tyre, e une
thashe: O i Derguari i Allahut, a mos
te bejme sexhde ty? (Pejgamberi a.s.)
Tha: sikur te urdheroja qe ndaj dikujt
prej njerezve te behet sexhde, do t'i
urdheroja grate qe te bejne sexhde
ndaj burrave te tyre, pasi Allahu u
ka mundesuar te drejta /tek burrat e
tyre."
BURRI ESHTE PERGJEGJES
PER ZHVESHURINE E
BASHKESHORTES
Nga ajo qe u tha me lart, u vertetua
se burri eshte i pari i f amiljes dhe
mban pergjegjesine per bashkeshorten
e tij, ne te gjitha aspektet, pra edhe
per (zh)veshjen e saj. Perderisa
koncepti i veshjes se gruas ndodh
sipas miratimit te burrit, kjo do te
thote se edhe zhveshuria e saj ndodh
me dijen e tij. Ketu fillon pergjegjesia
e burrit per veshjen e keqe te gruas
apo per lakuriqesimin e pjeseve vitale
te trupit te saj. Ai eshte pergjegjes per
lejimin e nje veshjeje te ketille dhe per
mospengimin e saj. Sepse, burri, ashtu
sikurse di te ngreje zerin e tij kunder
ndonje veprimi te gruas ne cilesine e
saj si amvise, po ashtu ai di te ngreje
zerin edhe kunder (zh)veshjes se saj.
Veganerisht kur dihet se burri eshte
mirembajtes i familjes, ndersa gruaja
eshte vartese e tij. Pra, faji kryesor
qendron tek burri, i cili nuk e obligon
bashkeshorten e tij qe te duket si i ka
hije njeriut.
Le te themi se ka prej burrave, qe
nuk kane vetedije te mjaftueshme
islame, sa te binden se grate e tyre
te vene mbulesen islame. Por ata,
per nje arsye a nje tjeter, kane nje
vetedije te arsyeshme se gruaja
nuk guxon te dale jashte shtepise
se saj me veshje ekstravagante dhe
zhveshje ekstreme. Megjithate,me
kete qendrim te tyre, sado pak te
matur, tregojne nje pergjegjshmeri
bashkeshortore, ani pse mbulesa
eshte rruga e vetme e mire, dhe e
kunderta e saj eshte mekat. Meshkujt
e ketille duket se kane nje vleresim
te pranueshem per shenjterine
e moralit publik, pasi ushtrojne
ndikim te bashkeshortet e tyre, qe
ato ta mbulojne pjese derrmuese
te trupit te tyre dhe te mos e vere
trupin e zhveshur te tyre ne diskurs
te marketingut moral. Prandaj, keta
tipa burrash mund te shpetojne
nga te qenet 'dej-juthiste'.Mirepo,
ne ane tjeter, gfare mund te thuhet
per ata bashkeshorte, bashkeshortet
e te cileve manifestojne zhveshuri
ekstreme, e ata i gezohen kesaj? A
thua e bejne kete qe grate e tyre te
duken sa me atraktive per meshkujt
e tjere?! A thua deshirojne qe grate e
tyre, me zhveshjen e tyre te imitojne
kulturat e brishta te kohes, qe jane
bere sinonim i gmoralizimit?! A jane
te vetedijshem burrat e ketille se, q'u
duhet njerezve te huaj shpalosja e
gjoksit, ravijezimi i trupit e belit, per
sa kohe qe ata, po edhe grate, e dine
se interferimi i imazhit te tyre, eshte
i rezervuar per atraksion seksual?
A mos do te thote kjo se me keto
veprime synohet oferta e (g)moralit
dhe gatishmeria per imoralitet? (Jfare
synohet ne te vertete?! . . .
Per hir te prirjes nga e mira,
mund ta pranojme se asnjeri prej
ketyre qellimeve nuk synohet! Por,
megjithate,mbase eshte i vertete
konstatimi ne vijim: grate qe
demonstrojne zhveshje ekstreme
dhe provokuese, me dukjen e tyre
jonormale dhe me trupin e tyre,
pergjithesisht synojne terheqjen
e vemendjes se meshkujve per
respektim ndaj tyre, duke u
bazuar ne konceptin e provokimit
emocional dhe epshor. Prandaj, te
"JU POROSIS QE NDAJ
GRAVE TEJENITE
KUJDESSHEM, SEPSE
ATO JANE NENBETIMIN
TUAJ DHE NUKE KANE TE
LEJUARTE BEJNE QFAREDO
QOFTE VETE. ALLAHU JUA
KA DHENE GRATE EMANET
DHE AI JU KA LEJUAR QE
T'U AFROHENI..."
49
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
F A M I L J A
^-■iiiifiiirftgij
^2
gjithe ata bashkeshorte qe lejojne
dhe miratojne nje dukuri te ketille te
bashkeshorteve, kane treguar haptazi
mjerimin e burrerise, pafuqishmerine
e tyre, qe gruan ta kene atraksion
vetem per vete dhe, si te tille, jane
bere pjese e dej-juthizmit."
Sepse, me kete miratim te tyre,
ata kane rrenuar konceptin e
mireqenies se njeriut, dhe per kete
kane pergjegjesi para Allahut.
Thuhet se xhelozia e mashkullit
per ruajtjen e pervetesimit te
femres, eshte nje instinkt i lindur
tek te gjithe meshkujt, prej njerezve
dhe kafsheve, perveg nje lloji prej
tyre, me sa kemi degjuar a lexuar,
qe eshte derri. Te gjitha kafshet
xhelozojne ne pervetesimin e
femres, madje deshirojne qe asnje
mashkull tjeter te mos afrohet prane
saj, perve^ derrit, i cili nuk merzitet
per kete. Ky eshte nje leksion i
mire per njeriun. E burri qe nuk e
xhelozon bashkeshorten e vet dhe
as qe turperohet per te pahijshmet
e saj, si dhe per shfaqjen e pjeseve
vitale te trupit te saj, ne hadithet e
Pejgamberit a.s. eshte quajtur dej-
juth. Ai, ne Diten e Gjykimit do te
kete denim te rende. Transmeton
Abdullah Ibnu Omer se Pejgamberi
a.s. ka thene:
"Tre vetave Allahu ua ka ndaluar
Xhennetin: konsumuesit te alkoolit,
i cili vdes pa u penduar, femijes
qe nuk i permbush detyrimet e
veta ndaj prinderve, dhe dej-juthit
(joxhelozit ndaj familjes se vet), qe
miraton te keqen (ndytesine) ne
familje."
BURRI ESHTE PERGJEGJES PER
(MOS)RUAJTJEN E FAMILJES
Bashkeshorti i cili pajtohet me
veprimet e pahijshme te gruas se vet,
ka rene ne mekat edhe nga aspekti
i mosruajtjes se familjes se tij nga
veprimet qe Allahu i ka cilesuar se
jane te ndaluara dhe gojne ne zjarr te
Xhehennemit. Kundrejt kesaj, Allahu
i lartesuar ka urdheruar ne Kur'an:
"O ju qe besuat, ruani veten dhe
familjen tuaj prej nje zjarri, lenda
djegese e te cilit jane njerezit dhe
guret..." (Et-Tahrim,6). Porosia e
ajetit, i adresohet pikerisht te parit
te familjes - burrit. Po ashtu, me lart
eshte cituar se Pejgamberi a.s. ka
thene: "burri eshte pergjegjes per
tufen e tij . . ." Bashkeshorti eshte i
obliguar qe te ruaje vetveten e tij
dhe familjen e vet prej atyre puneve
qe jane te demshme dhe qe jane
shkak i denimit me zjarr. Allahu i
Lartesuar, bashkeshorten ia ka lene
emanet burrit, e burri, ne kete rast, jo
vetem qe nuk kujdeset ne menyren
me te mire per kete emanet, por ai
ate e ben simbol te se keqes. Sepse,
derisa bashkeshorti perkrah gruan
e vet, moralisht dhe materialisht,
ne veprimet e pahijshme te saj, qe
ajo te promovoje pa kurrfare turpi
ekstravagance dhe veshje joislame, ai
eshte bashkepjesemarres ne te keqen
e saj. Pergjegjesia e tij, pa dyshim,
eshte e madhe dhe rendohet, ne
proportion me imazhin e keq qe
pershfaq bashkeshortja. Sepse,
mbulesa nuk behet vetem per
arsye individuale, po behet, mbi te
gjitha, per te ruajtur moralin publik,
respektivisht per te penguar renien e
moralit dhe perhapjen e imoralitetit.
Veg kesaj, me veshje te pahijshme
dhe joislame, bashkeshortja
shnderrohet ne nje ikone destruktive
edhe per femijet, te diet jane te
prirur t'i ndjekin prinderit. Ne te
gjitha rastet, jo vetem bashkeshortja,
po edhe bashkeshorti, per shkak te
pozites se tij qendrore ne familje,
nuk mund te shfajesohet dot nga
pergjegjesia.
(1) "El-Mu'xhemul vesit"- Vi, (grup
autoresh), StamboU, Turqi, 1989/1410, fq.
306. (2)Dr.Ruhi El-Balbaki, "El-Mevrid"-
kamus arebij-inklizij, 1997, Bejrut, fq. 558.
(3)Sahihul Buhari, kitabul xhum'ati, babu:
el-xhum'atu fil kura vel mudun, nr. 844.
(4)Dr. Jusuf Ramig "Hutbe te zgjedhura
te Muhamedit a.s." - perkthim Nexhat
Ibrahimi e Miftar Ajdini, botimi i dyte,
1417/1997, Prizren, fq. 105-106. (5)Dr.
Jusuf Ramig "Hutbe te zgjedhura..." op.cit.
fq.l04. (6)Emri 'Merzuban', qe perkthehet
si Satrap, eshte emri i nje gjykatesi te nje
province te vjeter persiane. (7)Suneni i
Daremiut, kitabu: es-salatu, babu: en-nehju
en jesxhude liehadin, nr. 1427. (8)Musnedi i
Ahmedit, kitabu: musnedul muketh-thirine
mines-sahabeti, babu: Musnedu Abdilah bin
Omer bin El-Hattab, nr. 5117.
KRYESIA E BASHKESISE ISLAME
TEREPUBUKESSEKOSOVES,
SHPALL
KONKURS
Per pranimin e 4 nepunesve ne
Departamentin e te Rinjve prane Kryesise se
Bashkesise Islame te Republikes se Kosoves
KUSHTETPERKONKURRIM
1. Fakulteti teologjik ne vend ose jashte
2. Aftesi organizative te punes
3. Aftesi komunikuese me te rinjte
4. Njohja e gjuheve te huaja dhe e punes me
kompjuter
Konkursi mbetet i hapurlO dite pas
publikimit ne revisten "Dituria Islame"
PS. Dokumentacioni perkates me kerkesa,
duhet te dorezohen prane Sekretarise se
Kryesise se BIK-ut ne Prishtine.
KRYETARI
Myftiu, Mr. Naim Ternava
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
50
^-■inifiiiraigi»
M E
S H K A S
Mr. Qemajl MORINA
Si duhet trajtuar edukimi fetar ne shkollat publike?
Lidhur me debatin: Per apo kunder edukimit fetar ne shkolla?
Ka disa dite qe ne te perditshmen "Infopress" te
Prishtines, eshte hapur debati, nganjehere edhe me
tone te ashpra, lidhur me kerkesen e Bashkesise Islame,
per futjen e lendes edukimi fetar ne shkollat publike
te Republikes se Kosoves. Ne baze te diskutimeve
te deritanishme, shihet se rreth kesaj nisme te BIK-
se, e cila eshte tejet me rendesi, sepse ka te beje me
edukimin e bijve dhe bijave tona, jane shfaqur mendime
diametralisht te kunderta. Ne nje ane, jane barrikaduar
perkrahesit e propozimit te BIK-se per futjen e lendes
edukimi fetar ne shkollat publike, kurse, ne anen tjeter
kemi mendimin e kundert, qe i thuhet nje "Jo" e madhe
futjes se kesaj lende ne sistemin shkollor te Republikes
se Kosoves. Si grupi i pare, ashtu edhe i dyti, natyrisht
qe kane argumentet e veta.
Ajo qe vlen te theksohet me kete rast, eshte se te
dy grupet, ^eshtjen ne fjale e veshtrojne me teper ne
rrafshin emocional sesa ne ate real. Perkrahesit e idese
se futjes se edukimit fetar mendojne qe shkollat publike
te kthehen ne "medrese", kurse kundershtaret e kesaj
ideje kane frike se nxenesit do te behen "hoxhallare".
SI KOMB NUK PO MESOJME NGA PESIMET TONA,
GJATE HISTORISE. NE VEgANTI NGA ATO NE
ASPEKTIN FETAR
Pa pasur nevoje te hyjme ne elaborimin e metutjeshem
te argumenteve te njeres apo pales tjeter, duhet theksuar
se ne si komb nuk po mesojme nga pesimet tona
gjate historise. Ne ve^anti nga ato ne aspektin fetar
51
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
^-■■iy'Bnriai
M E
S H K A S
^
^
apo shpirteror. Ne kohen kur popujt e tjere perreth
nesh keto gjera, per te cilat ne po i debatojme, i kane
tejkaluar dhe tash kjo lende eshte pjese e kurrikulave
shkollore, ne kemi filluar debatin nese duhet apo nuk
duhet te inkorporohet edukimi fetar ne planprogramet
e shkollave publike. Kjo po behet per arsyen e vetme qe
eshte - t'i ikim identitetit tone fetar. Mirepo, konsideroj
qe vete hapja e debatit eshte nje zhvillim pozitiv ne
shoqerine tone, ngase debatohet per nje kerkese te
nje subjekti, qe ne kete rast eshte kerkese e BIK -se
dhe e besimtareve islame. Per fat te keq, duhet thene
pa ekuivoke se spektri yne politik dhe nje pjese e
inteligjencies
sone, jo vetem qe iken nga identiteti fetar i shumices
derrmuese te popullit tone, por edhe ate e konsideron
si nje barre qe po renkon mbi supet e saj. A eshte ky
qendrim i denje per eliten tone politike dhe intelektuale,
le te mbetet ne ndergjegjen e tyre?! Me kete rast vlen
te theksohet se shkolla eshte institucion edukativo-
arsimor, ne te cilin brezi i ri mesohet me boten dhe
jeten reale. Kjo eshte arsyeja pse mendoj ne shkollat
tona te sistemit publik, eshte koha qe krahas njohurive
qe marrin nxenesit per shkencat shoqerore e ekzakte,
atyre duhet t'u jepet mundesia qe te mesojne edhe per
njohurite themelore te fese qe i perkasin.
Feja eshte nje fakt historik dhe arritje qyteteruese,
qe nuk mund te menjanohet nga jeta e perditshme,
pra as nga shkolla. Pikerisht ky fakt na obligon qe te
mendojme seriozisht per futjen e KULTURES FETARE
ne shkollimin e rregullt, me se do te ndryshohej nje
trajtim ndryshe i fese nga ai ne te shkuaren, dhe te
ofrojme nje program me gjitheperfshires ne formimin e
personalitetit te njeriut, si ne aspektin e edukimit, ashtu
edhe ne aspektin e arsimimit.
Ne te vertete, programet shkollore ne te shkuaren,
qe prej edukimit dhe arsimimit parashkollor e deri
tek ai i larte, kane qene te njeanshme ne pikepamje te
trajtimit nje-ideologjik te te gjitha problemeve te jetes
njerezore. Ketu nuk eshte fjala per faktin se ne procesin
edukativo-arsimor nuk merr pjese vetem shkolla, po
edhe prinderit, edhe bashkesia (fetare), por edhe per ate
se kultura fetare ben pjese ne arsimimin e pergjithshem
kulturor, sepse me permbajtjen e vet perfshin lende te
rendesishme individuale shkollore, sikur jane: letersia,
historia, arti, pedagogjia, psikologjia, filozofia, kultura
muzikore e te tjera.
FUTJA E KULTURES SE FESE NE SHKOLLE DUHET
TE KETE PER SYNIM NATYRALIZIMIN E NDJENJES
FETARE
Me tej, meqe feja eshte botekuptim i llojit te vet, te
cilin njeriu mund ta barte ne natyren e tij ose ta marre
nga prinderit, perkatesisht nga bashkesia (fetare), eshte
jokonforme qe ne programet shkollore te imponohet
botekuptimi i njellojshem, i cili njekohesisht eshte edhe
antifetar. Sepse shkolla si institucion shoqeror dhe
publik, nuk ka te drejte te percaktoje (te edukoje dhe
arsimoje) vete brezin e ri.Te drejte, sidomos kur eshte
fjala per edukimin e brezit te ri apo te femijeve tane,
kane edhe prinderit. Raporti i shkolles dhe prinderve ne
te shkuaren ka qene, mund te thuhet lirisht, nje raport
i subjektit dhe objektit, ku shkolla si subjekt caktonte
planin dhe programin e edukimit te femijeve tane, kurse
prinderit ishin vetem vezhgues, e femijet objekt te atij
plani e programi, sidomos ne ate pjese te edukimit dhe
arsimimit kur per prinderit ishte me rendesi aspekti fetar.
Natyrisht, nuk duhet pritur qe programet shkollore
te identifikohen me programet religjioze te bashkesive
fetare, dhe as qe ato programe te shpien ne vleresimin
e religjionit te caktuar, por me te drejte duhet kerkuar
qe ato te pushojne te jene antireligjioze, te cilat te
perjashtojne ^faredo diturie religjioze, duke krijuar
tek nxenesit nje standard moral te dyfishte. Prandaj,
futja e kultures se fese ne shkolle duhet te kete
per synim natyralizimin e ndjenjes fetare, qe do te
thote lirine e identifikimit me perkatesite religjioze
- kulturore specifike si miresjellje normale individuale
dhe kolektive. Per kete shkak, kultura religjioze nga
shkollimi i rregullt as qe eshte dashur te flaket, pra edhe
pyetja nese duhet inkorporuar ose jo ne plan-programet
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
52
^-■■iy'Bnriai
^
^
M E
S H K A S
shkollore, eshte e tepert, vegmas tash kur shoqeria
jone gjithnje e me shume po behet e vetedijshme
per domosdone e gdo lloj pluraliteti, sikur edhe per
gatishmerine qe per te gjitha specifikat e zhvillimit tone
historiko - qyteterues te flitet haptas dhe ne te gjitha
vendet. Pra, problemi nuk eshte a te inkorporohet ne
procesin edukativo-arsimor edhe feja ne shoqerine
tone multikulturore dhe multikonfesoionale, por ne
5'menyre te behet kjo. A te studiohet feja si aspekt i
diturive shoqerore-humaniste, ose si lende e vegante,
apo kjo detyre t'u besohet bashkesive fetare, te cilat,
ne bashkepunim me MASHT-in, do te hartonin plan-
programet, te cilat do t'i kenaqnin kriteret shkollore
edhe sipas permbajtjes, edhe sipas intensitetit? Me fjale
tjera, feja mund te studiohet si arritje qyteteruese, si
dukuri shoqerore, si botekuptim i njeriut mbi boten,
si aspekt specifik i komunikimit njerezor me boten
metafizike, si njoftim interkonfesional apo ndjenje
fetare, tash dhe ne menyre te caktuar, e gdo feje te
vegante si menyre praktike e mendimit dhe miresjelljes,
si botekuptim specifik i formesuar ne mesimet specifike
fetare. Dhe,ne fund, feja me mesime mund te perjetohet,
ne xhami, kishe apo sinagoge, mund te jetohet ne
familje dhe bashkesi, si ndjenje me e thelle e lidhjes
ndermjet njeriut dhe Zotit, e njeriut dhe bashkesise se tij
te ngushte dhe te gjere.
Kultura fetare, qofte si aspekt i lendeve te caktuara,
qofte si lende e vegante ne shkolle, duhet te kete
dimensionin interkonfesional, sepse vetem ashtu
mund ta plotesoje synimin e vet ne shoqerine
multikonfesionale, gfare eshte jona. Mesimi fetar ne
suaza te bashkesive fetare edhe me tej duhet kultivuar
zgjeruar dhe perkryer.
DEB ATI I HAPUR ESHTE POZITIV, POR DUHET
TE KEMI PARASYSH QE TE RUHEMI NGA
DILETANTIZMI NE KONSTATIMET QE JAPIM
Per me teper jemi te mendimit se kuvendimi mbi
futjen e kultures fetare ne shkolla, eshte nje rast per te
gjitha bashkesite fetare qe te preokupohen me seriozisht
mbi permbajtjen programore te librave shkollore te
mesimit fetar, si ne rrafshin e jetes familjare ashtu
edhe ne rrafshin e zhvillimit edukativo-arsimor te
nxenesit. Ne te vertete, disa aspekte te edukimit dhe
arsimimit fetar, sepse kjo ka te beje me vegantine e gdo
feje, eshte e mundur te sendertohen vetem ne suaza te
familjes, perkatesisht bashkesise fetare. Se kendejmi,
konsiderojme qe, edhe pse futja e kultures fetare ne
shkollimin e rregullt eshte nje veprim i arsyeshem, ajo
duhet te jete e shkalleshkallshme, e painponueshme
dhe e lehte. Ne te vertete, edukata fetare (mesimi
per njohurite themelore te fese) se pari kultivohet ne
familje, pastaj zgjerohet ne bashkesine e caktuar fetare,
kurse shkolla do te duhej vetem ta vazhdonte dhe ta
orientonte drejt ate proces te filluar, duke e ushtruar
nxenesin ne dallueshmeri, shoqeri dhe paqedashje me
botekuptimet e tjera te ndryshme fetare. Keshtu mesimi
mbi fene, kulturen fetare ne shkolle, do te ishte lende
edukative e jo indoktrinare. Ne kete rast, miresjellja me
parashenje religjioze (gjysmehene, kryq, ylli i Davidit
etj.) do te behej normale dhe e kuptuar. Kjo eshte me
rendesi te kihet parasysh sidomos kur eshte fjala per
mjediset ku jetojne bashkesite fetare pakice, te cilat
manifestimin e tyre religjioz me se miri e shprehin ne
familje dhe bashkesite fetare.
Prej nje edukimi te ketille religjioz, Kosova si nje
shoqeri multietnike dhe multikonfesionale, do te kishte
vetem dobi dhe do te ishte shembull edhe per popujt
e tjere te rajonit dhe me gjere. Aq me teper sepse ne si
popull jemi te njohur qe kemi kultivuar tolerancen e
mirekuptimin nderfetar ne menyren me te mire. Prandaj
mund te them se kete vlere qe ka kultivuar populli yne
per shekuj, per se jemi nje shembull i mire, eshte koha
qe ta perligjim edhe ne sistemin e arsimimit, fillimisht
nxenesit te mesojne per historine e feve te popullit tone
gjate historise, te mesojne per manifestimin tolerant e
fisnik te fese ashtu sig na mesojne librat hyjnore dhe te
mesojne per parimet fillestare e themelore te fese qe i
perkasin.
Ne si komb, nuk kemi nevoje qe ne kete faze te
zhvillimit tone politiko-shoqeroro te hapim fronte te
reja, duke u marre me te shkuaren. Punonjesit e arsimit,
ne te gjitha fazat e historise sone kane qene ne nivelin
e misionit te tyre. Institucionet tona te arsimit, barten
mbi supet e tyre barren me te rende te edukimit dhe
arsimimit te rinise sone, ne kushte tejet te veshtira. Ne
veganti ne dy dekadat e fundit te okupimit serb. Ne te
njejten kohe, edhe institucionet tona fetare asnjehere
nuk kursyen qe te japin kontributin e tyre aq sa diten
dhe paten mundesi.
Prandaj, me geshtjen qe eshte feme debati, eshte mire
te merren kompetentet e arsimit. Ne krye te MASHT-
it kemi njerez kompetente, te diet ia duan te miren
Kosoves dhe popullit te saj. Ata jane te interesuar qe
ne te gjitha ciklet e shkollimit te kemi nje arsimim sa
me cilesor, qe nxenesit tane te dalin sa me te pergatitur.
Sepse te gjithe ne, si prinder dhe si pedagoge, jemi
te interesuar qe femijet tane te edukohen dhe te
arsimohen sa me mire. Zaten, ky eshte edhe obligimi
yne, si institucione te arsimit dhe institucione fetare te
Republikes se Kosoves. Sidomos tash kur e kemi shtetin
tone te pavarur. Jemi ne gjendje qe problemet tona t'i
zgjidhim vete, ne interesin e vendit tone.
Krejt ne fund, debati i hapur eshte pozitiv, por
duhet te kemi parasysh qe te ruhemi nga diletantizmi
ne konstatimet qe japim, te debatojme ne menyre
profesionale, duke marre parasysh pervojat e popujve
e shteteve te tjera, e jo duke iu referuar postulateve
te se shkuares moniste. Te debatojme, vegse te jemi te
pergjegjshem e jo euforike ne mendime e paragjykues
per procesin.
53
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
^-■■iy'Bnriai
INTERVISTE
^
^
Interviste me haxhi Muharrem Jusufin
Haxhi para dy dekadave
Haxhi Muharrem Jusufi eshte lindur ne vitin 1935 ne
Majac te Podujeves. Qe nga viti 1995 jeton ne Prishtine.
Ne moshen 55-vjegare ka kryer Haxhin. Deri me tani
e ka vizituar Qabene shtate here. Para pese muajsh ka
mesuar ta lexoje Kur'anin ne gjuhen arabe; edhe pse
ne moshen 73 vjeg, Kur'anin e lexon rrjedhshem, si nje
djalosh i ri.
Dituria Islame: Na thoni si ju lindi ideja per te shkuar ne
Haxh?
Haxhi Muharrem Jusufi: Une ne Haxh per here te pare
kam qene ne qershor te vitit 1990, por ideja ime ishte
qysh nja 20 vjet me perpara ta kryeja kete obligim, sepse
e kemi borxh. Me Tefik ef. Gashin, ai dhe une ishim me
bashkeshortet tona, ne nje kombi/furgon, qeme nisur
per haxhillek. Me ne ishin edhe tre persona te tjere. Une
ne Stamboll pata shkuar me autobus, kurse ata paten
ardhur me kombi nepermjet Greqise, ngase Bullgaria
nuk na lejonte. Ne Stamboll jemi takuar dhe jemi nisur
per ne Hangare (Ankara) per te marre vizat e Haxhit.
Aty kemi pritur dy dite per viza dhe me pastaj jemi nisur
per ne kufi te Irakut, ku jemi detyruar te fleme nje nate.
Nga Stambolli deri ne zonen kufitare kemi udhetuar
pese dite. Me pastaj ne Bagdad kemi qendruar dy net;
aty faleshim ne xhamine Synetije dhe na thoshin se aty
falej ish-kryetari i Irakut, Sadam Hysejni. Kemi fjetur
neper fusha edhe pse kishte hotele, por ajri ish me i
paster dhe na pelqente te flinim mbi disa sungjera qe i
patem blere. Dua te theksoj se po ashtu ne "ekipin" tone
ishte edhe nje furgon tjeter, ne te cilin kishte 11 veta.
Ne Arabine Saudite, se pari zbarkuan ne Medin dhe e
falem xhumane. Aty qendruam 10 dite dhe ndienim
nje kenaqesi te paperjetueshme. Per ymrin tim nuk
kam pasur kenaqesi me te madhe, sa edhe lotet me
perziheshin me gezimin. Vajin s'mund ta ndalja nga
kenaqesia qe Allahu xh.sh. na e mundesoi te vizitonim
ato Vende te Shenjta. Nga Medina jemi nisur per ne
Meke, ku u vendosem ne nje banese privat. Kujtoj se
nje pjese e Mekes ne ato vite nuk ishte pase ndertuar
ende. Ushqimin e pergatisnim vete dhe kalonim
jashtezakonisht mire, po ndienim nje frike se mos do te
humbnim neper Harem.
Dituria Islame: Sa pati zgjatur udhetimi juaj dhe gfare
telashesh pat'et hasur?
Haxhi Muharrem Jusufi: Udhetimi yne ishte bukur i
gjate, afro pese jave. Nuk jemi vonuar shume per t'i
marre viza ne Ankara, sepse mulla Tefiku takoi nje
shok te vetin, i cili punonte ne Ambasaden e Saudise
dhe na e lehtesoi proceduren, se sipas rregullit duhej
te prisnim nje jave te tere. Po ashtu dua te cek nje detaj
shume interesant: Ne Bagdad qeme detyruar te rrinim
dy dite e dy net, sepse ne nje pike karburanti shitesi,
ne vend qe ta mbushte kombin me nafte, kishte shtene
benzine, keshtu qe na e demtoi makinen dhe u desh nje
intervenim i mekanikut. Kjo na vonoi ne kete udhetim.
Dituria Islame :Qfare ishin ndjenjat tuaja kur arritet ne
Meke?
Haxhi Muharrem Jusufi: Ai gezim s'mund te
pershkruhet. Kam qare sa s'mund ta pershkruaj me
fjale. Jo vetem une, po edhe shoket e mi. Vetem Allahu
kujt ia ban nasib me shku e me e vizitu ate vend! Ne ate
kohe kishte shume ndryshime nga gjendja e tashme aty:
p.sh. uji i Zem-zemit ishte brenda thelle dhe neve na
dukej shume i guditshem; po ashtu ne xhemrat kishte
shume kallaballek dhe ishte rrezik; edhe pse autoritetet
policore na udhezonin si duhej, populli (haxhinjte)ishin
pa saber.
Dituria Islame: Qfare dallon kryerja e Haxhit ne ditet e sotme
nga ajo kohe?
Haxhi Muharrem Jusufi: Une mendoj se ajo kenaqesi
dhe lezeti e ai respekt qe ishte atehere, me duket se
ne ditet e sotme nuk eshte, dhe hanxhinje e tashem me
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
54
^-■■iy'Bnriai
^
2/
INTERVISTE
duken me dembela, sepse ne kohen tone asnje vakt
nuk linim pa shkuar per ta falur ne Harem, edhe pse
e kishim goxha larg banesen. Ne shkonim rregullisht.
Kurse tash nuk i japin rendesi fare kesaj dhe falen duke
menduar se ku te falesh, eshte njesoj. Une them se nuk
eshte njesoj si kur falesh ne periferi si ne Harem. Une
kete nuk e pelqej, ndoshta eshte mire, po une asnjehere,
qe shtate here shkoj ne Haxh, dhe asnje vakt s'e kam
lene pa e falur ne Harem. E tash, si ta kryejne Haxhin,
s'merziten shume dhe humbin interesimin per t'i falur
vaktet ne Harem. Mua me duket se edhe deshira per
haxhin eshte me e dobet dhe me e zbehte.
Edhe pse jam 73 vje^, prape mund te udhetoj me
autobus per Haxh.
Dituria Islame: Na kujtoni nje ndodhi te Haxhit, g'ju ka
mbetur ne koke nga ajo kohe?
Haxhi Muharrem Jusufi: Kenaqesine e heres se pare qe
kam qene ne Qabe, nuk e kam perjetuar asnjehere me
vone, por kishim droje mos po gabonim ndonje rit te
Haxhit, edhe pse mulla Tefiku mundohej vazhdimisht
te na tregonte e te na mbante ne suaza te kushteve qe
kerkohen ne Haxh. Tash, sa here qe shkoj, ndihem me i
lire. E vetmja gje qe me pengon tash, eshte gjuha arabe,
kurse Meka e Medina tash per mua jane krejt normale.
Megjithekete, nje rast me ka mbetur ne koke dhe nuk e
harroj kurre. Ne nje mengjes heret dola me shoke per
ta falur sabahun dhe humba prej tufes e mbeta vetem.
Edhe taksit nuk me merrnin. Derisa po qendroja aty
diku, m'u afrua nje arap me gruan e vet dhe me moren
me makinen e vet e, ne saje te adreses, me dergoi deri
te hoteli. Une desha t'ia paguaja, po ai nuk pranoi t'ia
paguaja kurrsesi dhe me la nje fjale qe sot e perdor edhe
une kur i bej dikujt mire. Ai me tha: "Dua vetem dua
(lutje) te besh per mua".
Dituria Islame: Sa ishte e veshtire per ty te ishe haxhi dhe si
tepriti rrethi?
Haxhi Muharrem Jusufi: Vertet ka qene me shyhret
ne kohet e mehershme qe te vizitoje Qabene. Rrethi e
familja na priten shume mire, sepse kete vizite ne Qabe
e beme per here te pare dhe na vizituan shume njerez.
Hedije u kishim blere gjithkujt. E pamja (pritja) ka
zgjatur me shume se nje muaj. Vinin njerez e na e benin
per hajr, se ishte kenaqesi. Une, sepse jam haxhi, ndiej
edhe nje obligim me shume, se e di se ku kam qene.
Dituria Islame: A ta merr mendja me u nis'e prape me
autobus per ta here Haxhin?
Haxhi Muharrem Jusufi: Me gjithe deshire, kesaj pune,
edhe pse jam i moshuar, s'i pritoj hig. Shume qejf kam
me u nise. Neper Irak, kur kemi kaluar para 20 vjetesh,
kemi pritur ne radhe per te marre buke, se nuk kishte
mjaft, dhe buka jepej ne kohe te caktuar. Kemi pare
shume lypes rruges. Aspak nuk ndiej lodhje per kete
udhe. Nese me jepet rasti, do te shkoj perseri.
Dituria Islame: Sa te holla keni paguar per Haxh ne ate
kohe dhe a ishte kusht qe t'i nderroje parat'e tefarketari
apo jo?
Haxhi Muharrem Jusufi: Une kam qene bashke me
bashkeshorten dhe me ka kushtuar 3,400 DM. Kjo
shume per dike ishte shume e madhe per ate kohe, por
per mua nuk ka qene ndonje shume e madhe. Per ato
dite qe kemi qendruar atje, kemi shpenzuar rreth 7000
DM. Une personalisht nuk e kam arritur kohen kur
njerezit shkonin te farketari per t'i nderruar parate; ajo
ka qene me heret kur njerezit ishin shume takva dhe
te perpikte e, per t'u ruajtur prej haramit, i nderronin
parate te farketari, sepse ai i fiton me djers, gjithe diten
mbi zjarr.
Dituria Islame: Sa keni mundesi qe te kujdeseni per pese
kohet e namazit ?
Haxhi Muharrem Jusufi: Te them te drejten, qe nga
viti 1956 une i fal pese kohet e namazit e, kur nuk
mundem, i fal kaza, dhe namazin nuk e le kurre. As
gjate luftes s'e kam lene asnje namaz pa e falur; as tash
nuk e le kurre.
Dituria Islame: A keni porosi per haxhinjte e rinj, qe do te
shkojne sivjet?
Haxhi Muharrem Jusufi: Elhamdulilah qe Allahu ua
ka mundesuar te viztojne Qabene dhe kam nje porosi:
te pajisen me saber, se, nese s'e kane kete arme, per ta
do te jete shume zor. Ne Haxh shejtani asnjehere s'ka
mundur te me devijoje as te me mashtroje, dhe kam
qendruar si duhet e i kam perballuar sulmet. Ne Haxh
dy gjera duhet te jene: shendeti dhe sabri. E ketyre qe
do te nisen sivjet, Allahu u dhashee shendet dhe saber
e te kene kujdes atje, sepse nuk dihet a ua sjell Zoti me
per te shkuar ne ate Vend te Shenjte dhe, ne dashte
Allahu per t'ua pranuar duate, do te kthehen ne shtepi
sikur ate dite kur i kane lindur nenat e veta. Le ta
largojne dembellekun, saber le te bejne, sepse vend me
te shenjte ne rruzull te tokes s'ka.
Dituria Islame : Sa e lexoni dhe a ju pelqen revista Dituria
Islame?
Haxhi Muharrem Jusufi: Une asnjehere nuk ngihem me
leximin e Diturise Islame. Me pelqen shume, sepse eshte
reviste serioze, qe ka ruajtur me vullnet traditen islame
dhe vlerat islame ne trojet tona. Perve^ kesaj, une i
kam edhe 400 tituj librash qe i lexoj vazhdimisht. Edhe
pse nuk kam qene ne shkolle, lexim-shkrimin e kam
mesuar pak gjate sherbimit ushtarak. Qe pese muaj
kam mesuar te lexoj edhe arabisht dhe po kenaqem
duke lexuar Kur'an. Te them te drejten, per kater muaj,
elhamdulilah, kam mundur t' mesoj germat arabisht
dhe po lexoj Kur'an. Ky eshte nimeti me i madh i
Allahut, kur e lexon kelamullahun ne gjuhen origjinale.
Intervistoi: Rexhep SUM A
55
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
^im^Si i ia^^
AKTIVITETE
Jit
^
NGA VIZITA E MYFTIUT
NE PRESHEVE E
BUJONOC
Myftiu Temava: Orga-
nizimi i jetes fetare ne
Luginen e Presheves te
behet ne perputhje me
vullnetin e qytetareve, duke
marre parasysh spedfikat
dhe orientimet e popuUates
autoktone te kesaj treve.
Ne kuader te aktiviteteve
qe ka zhvilluar Krye-
sia e BI te Kosoves gjate
muajit Ramazan, Myf-
tiu i Kosoves, Mr. Nairn
Temava, i shoqeruar nga
bashkepunetoret, Sekre-
tari i Kryesise se BIK-se,
Resul Rexhepi, Kryeimami
Sabri ef. Bajgora, anetari i
Kryesise, Fahrush Rexhepi,
pergjegjesi per veprimtari
botuese, Ahmet Sadriu
dhe profesori i Medresese,
Jakup (Junaku, nje dite
pas Nates se Kadrit, me
16 shtator 2009 qendruan
ne Luginen e Presheves,
ku moren pjese ne mani-
festimin tashme tradicional,
qe mbahet ne dy qendrat
e Lugines, ne Presheve e
Bujanoc, kushtuar Nates se
Kadrit.
Vizita e Myftiut dhe
shoqeruesve te tij ne Lugi-
nen e Presheves tek masa
kishte zgjuar nje interesim
te madh, ngase kjo ishte
vizita e pare qe i behej
Lugines pas perfundimit
te Luftes se fundit (1999)
nga ndonje autoritet i ketij
niveli, qofte nga skena poli-
tike, qofte edhe nga skena
fetare.
Per te pritur delegacionin
e larte nga Kosova, qe kete
dite kishte mesyre Luginen
e Presheves, ne vendin e
quajtur Crep te komunes se
Kamenices, pak para pikes
kufitare te Dheut te Bardhe,
kishin dale perfaqesuesit
e keshillave te Bl-ve te
Bujanocit e Presheves, res-
pektivisht Ragmi Destani
- kryeimam ne KBI-se te
Bujanocit dhe njeheresh
anetar i Kryesise se Bl-se te
Kosoves, i cili perfaqeson
Luginen, pastaj Dr. Adnan
Ahmeti - kryetar i keshil-
lit te Bl-se te Presheves,
- te shoqeruar nga bash-
kepunetoret e tyre. Perveg
bashkepunetoreve te tyre,
nikoqireve, per ta pritur
delegacionin e larte nga
Kosova, u ishin baskuar
edhe perfaqesues te push-
tetit vendor te Bujanocit.
Per shkak te rrethanave qe
tashme dihen, afer pikes
kufitare te Dheut te Bardhe,
u desh te linim veturat
tona dhe te vazhdonim me
vetura te nikoqireve, ngase
autoritetet serbe nuk i njo-
hin ende targat e Kosoves.
Ne piken e kontroUit te
Kosoves, kaluam me proce-
dure normale, e po prisnim
pak me interes se si do te
sillej me ne policia kufitare
e Serbise, ngase disa nga ne
kishim vetem dokumente
identifikues te Republikes
se Kosoves. Zaten, me kete
pasiguri arritem ne piken
kufitare serbe (ne token
shqiptare) afer fshatit Kon-
gul. Aty ishin bashke police
serbe e shqiptare, ose sikur
i thone policia multietnike.
Ne udhetonim me 4 vetura
dhe per kete udhetim auto-
ritetet serbe ishin ne dijeni,
prandaj nje oficer serb i
policise, u ofrua tek veturat
tona per te kerkuar doku-
mentet.
Tre nga ne, oficerit te
policise serbe i dhame
leternjoftimet e Republikes
se Kosoves.
Oficeri i polices serbe, pas
verifikimit, ne tre qe kishim
leternjoftimet e Kosoves, na
i mori, per te na i dhene kur
do te ktheheshim.
Ajo qe vlen te permen-
det me kete rast, eshte se
shumica prej nesh shkonim
ne Presheve e Bujanoc,
tek vellazerite tane pas nje
dekade, kurse vete Myftiu,
Mr. Nairn Ternava pas plot
12 vjetesh. (Besim Mehm-
eti)
NE BUJANOC MYFTIU
U PRIT NGA KRYETARI
I KOMUNES SHAIP
KAMBERI
Nga pika kufitare e Kon-
gulit, morem rrugen drejt
Bujanocit, ku Myftiu u ndal
ne nje takim me kryetarin
e Kuvendi komunal Shaip
Kamberit, i cili shoqerohej
nga bashkepunetoret.
Kryetari Kamberi, fillimisht
e falenderoi Myftiun per
viziten dhe e njohu ate me
arritjet, sfidat dhe prob-
lemet, me te cilat ballafaqo-
hen qytetaret e Bujanocit.
Nga sfidat qe permendi,
kryetari Kamberi vegoi
mungesen e teksteve te his-
torise, letersise dhe muzika
shqiptare per nxenesit e
shkoUave fillore e te mesme
te Lugines. Ai tha se nga
10 shkoUa fillore, sa ka
komuna e Bujanocit, 6 jane
ne gjuhen shqipe. Me tutje,
duke folur per gjendjen ne
arsim, kryetari Kamberi tha
se kane 2 shkoUa te mesme,
nje ne gjuhen shqipe e nje
ne gjuhen serbe. Ai po ash-
tu permendi edhe kerkesen
e institucioneve te Lugines
qe te shihet mundesia
per hapjen e fakulteteve
ne gjuhen shqipe, meqe
autoritetet serbe te arsimit
tash nuk i njohin diplomat
e Universitetit te Prishtines.
Viziten e Myftiut Ternava
ne Lugine, kryetari Kam-
beri e quajti si historike
dhe shume domethenese
per banoret e atjeshem. Ai,
gjate bisedes me Myftiun,
u interesua te mesonte
qendrimin e BIK-se per
organizimin e jetes fetare ne
Luginen e Presheves.
Pasi pergezoi per punen e
bere dhe rezultatet e arritu-
ra, Myftiu Ternava e njohu
kryetarin Shaip Kamberi
me vizionin dhe qendri-
min e Bl-se te Kosoves per
organizimin e jetes fetare
ne Lugine. "Pavaresisht
se gfare mund te shfaqe
ndonje individ, ne si BIK
jemi te vendosur qe jeten fe-
tare te besimtareve te kesaj
ane ta organizojne vete
besimtaret e Lugines ne
bashkepunim e bashkeren-
dim dhe nen mbikeqyrjen
e perkrahjen e Bashkesise
Islame te Kosoves." Myf-
tiu tha se e di si frymojne
besimtaret e kesaj ane,
dhe e di mire orientimin
e tyre. "Eshte interes yni,
- theksoi ai, qe te kemi nje
organizim te mirefillte te
jetes fetare ne Lugine- ne
bashkepunim me BIK-ne e
Kosoves, pjese organike e
se dies eshte edhe Lugina
e Presheves. Ne na ndajne
kufijte e imponuar, por nuk
kemi nevoje te ndahemi
shpirterisht, prandaj duhet
te organizohemi sig eshte
me semiri".
IQINDIA NE XHAMINE
E CORROTICES
Pas takimit me kryetarin e
Kuvendit komunal te Bu-
janocit, nje pjese e delega-
cionit te Kryesise se BIK-se
mbeti ne Bujanoc per te
marre pjese ne nje ligjerate.
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
56
^-■■iy'Bnriai
^
^
AKTIVITETE
qe do te mbahej nga Keshil-
li i BI se Bujanocit, ndersa
Myftiu, i shoqeruar nga
pjesa tjeter, u nisen drejt
Presheves. Nikoqiret tane
kishin parapare qe namazin
e iqindise ta falnim ne
xhamine e bukur te fshatit
Corrotice te komunes se
Presheves. Ne kete fshat,
respektivisht tek xhamia,
arritem pak me vonese,
po, megjithate, aty takuam
xhamatin qe sapo kishin fa-
lur namazin e iqindise. Pas
nje pershendetjeje shume
vellazerore, dhe pas falem
edhe ne namazin e iqin-
dise, Myftiu Temava u foli
shkurtimisht xhematlinjve
te tubuar per rendesine e
Ramazanit, per vleren e
Nates se madhe te Kadrit
dhe per qellimin e vizites
qe po i bente Lugines.
Ne xhamine e Corretices
takuam edhe imamin
Nexhmedin Ademi- nje ish-
student i FSI-se te Prishti-
nes. Duhet thene per kete
fshat se kishin ndertuar nje
xhami te bukur, qe eshte
per lavdate e lakmi.
NE SHTEPINE E
KULTURES NE
PRESHEVE PRITJE
MADHESHTORE PER
MYFTIUN
Nga Corrotica vazhduam
rrugen per Presheve. Gjate
rruges morem vesh se
salla e shtepise se kultures
"Abdullah Krasniqja"
ishte e mbushur plot me
xhematlinj nga Presheva e
rrethina, qe ishin mbledhur
aty per te degjuar ligjeraten
e Myftiut per Naten e
Kadrit, nje manifestim qe
mbahet tashme tradidonal-
isht ne Presheve per Naten
e Kadrit.
Hyrja ne sallen e shtepise
se kultures per te gjithe
qe emodonuese, po edhe
me emodonuese ishte per
te pranishmit ne ate salle,
sepse ata i vizitonte nje
udheheqes a prijes fetar nga
Kosova,
pas nje dekade. Per te pritur
Myftiun dhe shoqeruesit
e tij, ne hyrje te shtepise se
kultures kishin dale imamet
dhe xhematlinjte, qe i bene
nje pritje madheshtore.
Fillimisht te pranishmeve
iu drejtua kryetari i KBI-
se te Presheves, dr. Adan
Ahmeti, i dli falenderoi
Myftiun dhe shoqeruesit e
tij per viziten.
Dalja ne foltore e Myftiu te
Kosoves, nga te pranishmit
u prit me nje interesim
shume te madh, kurse
pershendetja e Myftiut per
qytetaret e Presheves, ne
emer te Kryesise se Bashke-
sise Islame te Republikes se
Kosoves, nga te pranishmit,
qe kishin mbushur sallen,
dhe nje numer i konsid-
erueshem qe qendronin
ne kembe ne hapesirat
ndihmese te salles, u prit
me duartrokitje te gjate.
Myftiu fjalen e tij e koncep-
toi ne perputhje me gjend-
jen ne Presheve e Bujanoc.
Pjesa e pare e fjales se Myf-
tiut qe e karakterit didaktik
e shpjegues per muajin e
madheruar te Ramazanit,
per rendesine dhe dobite
e agjerimit, per qellimin
social e edukues te ketij
muaji. Ne pjesen e dyte te
fjales se tij, Myftiu foli per
nevojen e organizimit te
jetes fetare, respektivisht te
institucioneve qe do te jene
pergjegjese per zhvillimin e
jetes fetare islame ne Lugi-
nen e Presheves. Myftiu u
angazhua qe organizimi
i jetes fetare ne Luginen
e Presheves te behet ne
perputhje me vullnetin e
qytetareve, duke marre
parasysh specifikat dhe
orientimet e popullates
autoktone te kesaj treve.
Para te pranishemve,
Myftiu shpalosi edhe
platformen e organizimit
te institucioneve fetare ne
Luginen e Presheves. Ai
u shpreh per nje orga-
nizim te pavarur, duke
ruajtur lidhjen organike
me Bashkesine Islame te
Kosoves si edhe deri me
tash, si dhe perfaqesimin
e institucioneve te Lugi-
nes ne forumet e BIK-se.
Myftiu beri thirrje qe para
interesave personale te vi-
hen interesat kombetare e
fetare te qytetareve te kesaj
ane. Ai tha se pret qe deri
ne festen Kurban- Bajramit
do te kete nje qartesim
institucional te Lugines per
sa i perket organizimit te
jetes fetare. Fjala e Myftiut
u nderpre disa here nga
duartrokitjet e te pra-
nishemve.
Myftiu fjalen e tij e perfun-
doi me premtimin qe do te
vizitoje me shpesh Lugi-
nen, per se u shpreh se nuk
do jete aq e vone, si kjo pas
12 vjetesh.
Duhet thene se ne sallen e
Shtepise se kultures ishte
i pranishem edhe depu-
teti i vetem shqiptar ne
Kuvendin e Serbise, Rizah
Halimi. Mediet lokale dhe
ato qe kane perfaqesi ne
Luginen e Presheves, viz-
ites se Myftiut i kushtuan
nje vemendje te madhe,
madje televizionet lokale
xhiruan ne teresi fjalen e tij.
Pas perfundimit te mani-
festimit, pak para kohes se
iftarit, u nisem kembe drejt
restorantit "Evropa". Perg-
jate rruges shume qytetare
te rastit ndalonin per te
pershendetur Myftiun, dhe
te gjithe e pergezuan per
viziten.
PRESHEVA SE SHPEJT
DO KETE NJE XHAMI
TE BUKUR
Pas iftarit, namazin e ak-
shamit e falem ne xhamine
e re, qe ishte ne ndertim e
siper, nje xhami qe ia kane
lakmi te gjitha qendrat jo
vetem te Kosoves, po edhe
ne rajon. Sipas kompe-
tenteve te Keshillit, xhamia
se shpejti do te perurohet
solemnisht.
Kjo xhami, per bukurine e
saj te dalluar, qe nje bef asi
e kendshme per ne, kurse
preshevaret kishin arsye
te ndiheshin krenare per
te, ngase ishin ne rruge
te realizimit te nje objekti
madheshtor.
Pas namazit te akshamit,
morem rrugen drejt Bu-
janocit, ku u beme bashke
me pjesen tjeter te delega-
cionit tone, dhe prej andej
drejt Kosoves, gjithnje te
shoqeruar nga kompe-
tentet e keshillave te Bl-se
te Presheves e Bujanocit, qe
na shoqeruan deri ne Crep
te Kamenices.
57
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
^im^a i ia^^
AKTIVITETE
^
^
MYFTIU TERNAVA
VIZITOI KROACINE
Rijeka me Qender Islame
Me ftese te Kryetarit te Bash-
kesise Islame te Kroadse, h.
Shefko ef . Omerbashig, nga
2 deri 4 tetor 2009 qendruan
per vizite zyrtare ne Kroaci,
Myftiu i Kosoves Mr. Nairn
lemava i shoqeruar edhe
nga sekretari i Kryesise se
BIK, Resul Rexhepi dhe
referent! finandar, Kasim ef .
Gerguri. Shkak i qendrimit
ne Kroad te delegadonit
tone qe manifestimi me
rastin e fillimit te ndertimit
te Qendres Islame ne qytetin
bregdetar kroat, Rijeke, per
se nikoqiret kishin ftuar
shume personalitete nga
Kroada, rajoni e Bota Islame.
Perpos takimit me nikoqiret
ne Qendren Islame ne Za-
greb, delegadoni yne, gjate
qendrimit ne Zagreb e Rijeke
pati takime te shumta me
homologe nga vendet e ra-
jonit, si me reisin e BI te BeH
Dr. Mustafa Cerig, kryetarin
e BIF te Maqedonise, reisin
Sulejman ef.Rexhepin etj.Po
ashtu Myftiu Temava pati
nje takim me presidentin
kroat. Stipe Mesig Ministrin
e Vakefit te Katarit, Aimad
AbduUa Al-Marri, Mini-
strin e Kultures se Kroadse,
Prefekttn e Zagrebi ate te
Rijekes si dhe shume person-
alitete te tjera nga Kroada,
Bosnja e rajoni.Me pas me
3 tetor, Myftiu Temava qe i
pranishem ne manifesttmin
e venies se gurthemelit te
Qendres Islame ne qytetin
e Rijekes, ne kete solemnitet
moren pjese mbi 7000 veta,
ne mesin e te dleve Kryetari i
Kroadse, z. Stipe Mesig, Min-
istri i Kultures se Kroadse,
Mrnistri i Vakufit te Katarit,
Aimad Abdulla Al-Marri,si
dhe perfaqesuesit e bash-
kesive fetare nga rajoni.Pas
Zagrebit, tanime edhe qyteti
i bukur kroat bregdetar,
Rijeka, se shpejti do te behet
me Qender Islame.
(R. Shkodra)
MYFTIU TERNAVA
PRITI KOMANDANTIN
E RI TE KFOR-IT LTG.
MARKUS BENTLER
Myftiu i Kosoves, Mr
Nairn Temava, priti ne
takim njohje Komandan-
tin e ri te KFOR-it, LTG
Markus Bentler, te ciUt i
shprehu mireseardhje dhe
i uroi sukses ne drejtimin
e trupave te KFOR-it me
misionin ne Kosove.Myf-
tiu Temava tha se forcat e
KFOR-it, tash e nje dekade
ruajne dhe garantojne paqen
dhe stabilitetin ne Kosove e
ne rajon.
"Si deri tash, edhe ne te ar-
dhmen, ne jemi te perkush-
tuar qe te bashkepunojme
me forcat paqeruajtese qe
sherbejne ne Kosove" -tha
myftiu Temava.Myftiu,
gjithashtu, falenderoi Ko-
mandantin e KFOR-it, LTG
Markus Bentler edhe per
gatishmerine e KFOR-it per
te bashkepunuar me bash-
kesite fetare.Myftiu Ter-
nava shprehu mbeshtetjen
e fuqishme te tij dhe te
Bashkesise Islame per pra-
nine e NATO-s ne Kosove.
Myftiu tha se BIK eshte e
perkushtuar qe te kultivoje
tolerance e mirekuptim
nderfetar e ndemadonal, si
vlera te popuUit te Kosoves.
Komandanti i KFOR-it,
LTG Markus Bentler, tha
se KFOR-i eshte ketu qe te
ruaje paqen dhe stabilitetin
e Kosoves. Komandanti foli
edhe per rolin e bashkesive
fetare ne krijimin e klimes se
afrimit e te mirebesimit ne
mes komuniteteve qe jetojne
ne Kosove.
MYFTIU VIZITOI INSTI-
TUTIN PARASHKOLLOR
"LULISHTJA E DRITAVE"
Myftiu i Kosoves, Mr. Nairn
Ternava i shoqeruar nga
kryeimami, Sabri Bajgora
dhe pergjegjesja per De-
partamentin e Grave , znj.
Besa IsmajU, me 13 tetor
vizituan Institutin parash-
koUor "Lulishtja e Dritave"
ne Prishtine, ku u priten nga
Ardite Boshnjaku-Nushi
menaxhere e Institutit.Znj.
Boshnjaku pasi qe e njohu
Myftiun dhe shoqeruesit
e tij me pune e institu-
tit, e f alenderoj ate dhe
kryesine e BI per perkrahje
e mbeshtetje. Boshnjaku
tha se ne ne kete Institut
femijet tane po i pergatisim
per shkoUim te rreguUt,
shpresoj qe po i edukojme
mire.Ndersa myftiu pasi qe
ka pergezuar per punen qe
bejne, u shpreh se eshte i
kenaqur kur sheh nje kujdes
e nje edukim te tiUe te femi-
jeve tane. "Eeshte urdher i
AUahut qe te kujdesim per
femijet tane. Kryesia e BIK
do te mbeshtes dhe do te
perkrah kete dhe institute
te ngjashme qe kujdesen
per edukimin e femijeve
parashkoUor" ka shtuar
myftiu Temava. Myftiu
gjate vizites se institutit, ne
shenje perkrahje per pune
qe bejne, menaxheres ia
dhuroje nje lavatriqe dhe nje
frigorifer.
KA NISUR NDERTIMI I
GODINES SE FSI
Kohe me pare respektivisht
ne fillim te shtatorit ka nisur
qe te realizohet edhe prak-
tikisht projekti per nderti-
min e godines Fakultetit te
Studimeve Islame te Prishti-
nes.Godina e FSI do te nder-
tohet ne hapesiren ne mes
selise se kryesise se BIK dhe
nderteses se tashme te FSI.
Sipas projektit godina e FSI,
ne baze do te kete nje siper-
faqe prej 3500 m katrore,
kabinetet per mesim, kabi-
netet per profesore, nje salle
e amfiteatrit modem, nje
DITURIA ISLAME 231 I TETOR 2009
58
^-■■iy'Bnriai
^
^
AKTIVITETE
hapesire per nje biblioteke ,
salla leximi, nje restorant, si
dhe hapesira tjera ndihrnese
si parkingu etj.Godina e
FSI-se do te ndertohet fale
donadonit nga shoqata
"Zaid bin SuUtan" nga
Emiratet e Bashkuara Arabe.
Projekti peshon afro 1 mil-
ion euro,kurse kohezgjatja e
punimeve do te jete 14 muaj
, keshtu qe vitin e ardhshem
akademik studentet e FSI
ta fillojne ne ndertese te
re. Punimet, i kryen N.N.
TAU-GEN-Inginiering", nga
Lipjani.
(R. Shkodra)
NE PEJE KOMPANIA
"DEVOLLI GROUPS"
NDERTON XHAMI
le premten, me 9 tetor 2009,
ne nje solemnitet rasti, ne
qytetin e Pejes, respektivisht
ne lagjen "Dardania 1" u vu
guri i themelit te xhamise.
Kerkesa e besimtareve qe ne
kete lagje te kishin nje xhami
ku te mund f i kryenin
ceremonite fetare ka qene e
kamotshme, mirepo vetem
tash nisi te behet realitet, tash
kur financimin e ndertimit te
xhamise e ka marre persiper
kompania e njohur pejane
"Devolli Grooups", pronare
Blerim e Shkelqim Devolli,
bijte e rahmetliut haxhi Ibra-
him Devolli -themelues i
kesaj kompanie, emrin e te
dUt do ta mbaje xhamia. Ne
solemnitetin e organizuar
qene te pranishem edhe ish-
Myftiu i Kosoves, Dr. Rex-
hep Boja, pastaj Kryeimami
Sabri ef. Bajgora, kryetari i
Kuvendit te BIK-se Xhabir
Hamiti, pergjegjesi per
veprimtari botuese i kryesise
se BIK-se, Ahmet Sadriu,
perf aqesuesit e KBI-se te
Pejes me ne krye Nexhmedin
Hoxhajn, perfaqesues te Ku-
vendit komunal, perfaqesues
te familjes e kompanise De-
volli si dhe shume qytetare
te tjere. I shoqeruar nga
tekbiret e te pranishmeve,
gurin e themelit e vuri ish-
Myftiu, tani dekan i FSI-se te
Prishtines, Dr. Rexhep Boja, i
dU pershendeti te pranishmit
ne emer te Myftiut Naim
temava dhe te Kryesise se
Bl-se te Kosoves. Dr. Boja, ne
fjalen e tij tha, nder te tjera:
"Sot eshte nje dite e vegante,
ngase jemi tubuar qe te veme
gurthemelin e nje xhamie,
finandmin e se dies do ta
bejne vellezerit tane nga
kompania "Devolli". Lusim
Zotin qe ketyre f ua shtoje
pasurine, dhe njekohesisht
presim qe shembuUin e kom-
panise "Devolli" ta ndjekin
edhe kompani te tjera te
Kosoves, te dlave Zoti u ka
dhene pasuri". Ne mani-
festim pershendeten edhe
kryetari i KBI-se te Pejes,
Nexhmedin ef. Hoxha, dhe
perfsaqesuesi i kompanise
"Devolli". Duhet thene se
edhe truaUin per ndertimin e
xhamise e ka blere kompania
"Devolli Groups". Sipas nje
parallogarie, xhamia pritet
te kushtoje afro 350 mije
euro, - na thane perfaqe-
suesit e kompanise "De-
volli". Ndersa kryetari i KBI
-se te Pejes, Nexhmedin ef.
Hoxhaj, na tha se nje falen-
derim te posa^em e meriton
Drejtorati i Urbanizmit i
Kuvendit komunal, i ciU ka
kryer te gjitha procedurat
per lejen e xhamise. Ne fund,
te themi se kjo eshte xhamia
e pare (duke mos Uogaritur
rindertimet), qe ndertohet ne
qytetin e Pejes qe prej shume
dekadash.
(R. Shkodra)
VITIA, NDIHMON
SKAMNORET
Keshilli i Bashkesise
Islame i Vitise, ne saje te
aktiviteteve te tij, ne fund
te muajit Ramazan ka
grumbulluar mbi 15.000
kg. miell , 500 kg patate
, si dhe nje sasi te konsid-
erueshme fasuleje, qepe e
gjera te tjera ushqimore ,
te cilat u jane shperndare
300 familjeve skamnore.
Nderkohe , 150 pako me
nga 13 artikuj ushqimore
jane shperndare nga disa
imame dhe prej disa fir-
mave ushqimore qe kane
kontribuar ne menyre
vullnetare. Keto ndihma
jane shperndare ne emer
te shoqates "Bereqeti",
e cila funksionon ne
kuader te KBI-se te Vitise.
Po ashtu KBI i Vitise ka
organizuar nje tribune
fetare ne shtepine e kul-
tures "Gursel e Bajram
Sylejmani", qe u mbajt me
24.08.2009, ku u shtjelluan
temat "Vlera shpirterore e
Agjerimit" nga Dr. Xhabir
Hamiti dhe "Historiku i
Agjerimit dhe rendesia
e tij" nga Dr. Fahrush
Rexhepi.
Duhet theksuar se nder an-
gazhimet dhe organizimet e
tjera te KBI-se te Vitise, jane
mbajtur Ugjerata te rregullta
per degjuesit ne radion
lokale "Radio Zeri i Po-
zheranit ", nga Dr. Fahrush
Rexhepi, Fehim ef.Abazi,
Husamedin ef .Hoxha dhe
Muhamet ef.Zuka. Per dal-
lim nga vitet e shkuara, ne
kete vit KBI i Vitise per here
te dyte ka bere grumbul-
Umin, respektivisht mbled-
hjen e Zekatit ne miell,
patate, f asule, dhe shume
gjera te tjera ushqimore e
veshmbathje.
Po ashtu si aktivitet ka qene
dhe vizita e Kryeimamit ne
xhami te komunes sone ne
vazhdimesi, ku jane mbajtur
Ugjerata te rregullta prej
Kryeimamit dhe imameve.
(F. Abazi)
DUA HATMEJE NE
PLESHINE
Ne Pleshine te Ferizajt, me
30.08.2009, u mbajt duaja
e hatmes se 12 nxenesve te
kesaj xhamie. Imami i kesaj
xhamie, Mensur ef .Avdyli,
u shprehu mireseardhje
Isa ef .Tershanes, anetar
i Kryesise se Bashkesise
Islame, Sylejman ef . Roshajt,
Kkryeimam i KBI -se te
Ferizajt etj. Hatme kane
bere keta nxenes: Albulena
Uksmajli, Arbnora Bajrak-
tari, Blerina Avdyli, Besarta
Avdyli, Neime Bajraktari,
Mirjeta Hoxha, Suzana
Bajraktari, Vahide Bjraktari,
Endrit ShatroUi, Kujtim
Avdyli, Burhan Avdyli dhe
Shkelqim Hoxha.
Isa ef.Tershani, ne fjalen e
tij, tha se kjo dite per fshatin
eshte nje feste,si dhe per
imamin e per punen e tij
te palodhshme. "Une uroj
imamin e kesaj xhamije ef
Mensur Avdylin, - tha ai.
Nese nuk flet gjuha, flasin
emocionet, flet edhe vendi.
Ky vend eshte nje burim
prej te dlit kane dale kuadro
te njohura, prej te cileve
kane mesuar edhe te tjeret.
Pejgamberi a.s ka thene:
"Me i miri prej jush eshte
ai qe e meson Kur'anin dhe
ua mson te tjereve." Prandaj
duhet te jeni krenare qe jeni
xhemat te ketij vendi dhe
xhemat i ketij imami"- per-
fundoi ai. Kryeimami i KBI-
se te Ferizajt, ef. Sylejman
Roshaj tha se te mesosh dhe
te lexosh Kur'anin eshte nje
vlere, e kete vlere e kupto-
jne me mire ata qe e njohin
Kur'anin. Te lexosh Kur'anin
do te thote te bisedosh
me AUahun xh.sh., sepse
fjalet e Kur'anit jane Fjalet
e Tij.Duane e hatmes e beri
imami i fshatit Duraj te Ka-
ganikut, Fidaim ef. Fazliu.
(M. Avdyli)
59
DITURIA ISLAME 231 I TETOR 2009
INFO
KUVAJTI DO TE
KRIJOJE NJE BANKE
ISLAME
Keshilli i Ministrave te
Kuvajtit vendosi per
krijimin e nje banke te re
islame me tre te katertat
e aksioneve qe do te jene
falas per konsumatoret
ne Kuvajt.'Warba Bank',
e cila do te behet banka e
katert islame ne Emirate,
do te kete nje kapital prej
100 milione dinaresh
(350 milione euro),
prone deri ne 24% nga
Autoriteti i Investimeve ne
Kuvajt, fondet sovrane te
Kuvajtit. 76% e aksioneve
te mbetura, baras me
265 milione dollare te
paguara nga shteti, do te
shperndahen ne menyre te
barabarte midis 1.1 milion
kuvajtianeve..
KOPJA ME E VJETER E
KUR'ANIT E RUAJTUR
NE KUDS
Daton qe nga v. 870 kopja
me e vjeter e Kur'anit
e shkruar me dore. Ajo
ruhet ne Muzeun islamik
ne qytetin e shenjte te
Kudsit. "Kjo eshte kopje
e shkruar mbi lekure
dreri dhe konsiderohet
si Kur'ani me i vjeter
ekzistues i shkruar me
dore ne bote", - thote
Khezr Salamat, drejtuesi
i muzeut. "Nje kopje e
Kur'anit gjithashtu eshte
duke u mbajtur ketu se
bashku me kopje te tjera
islamike me dore dhe
punime te artit islamik
nga rajone te ndryshme
islame, qe u perkasin 10
shekujve te fundit, te
tilla si kaligrafi, arte
dekorative, vizatime mbi
gure, arme, monedha ,
dru, xham dhe qeramike,
te cilat, qe te gjitha e
kane lulezuar artin dhe
^-■iiiifiiirftgij
m^
qyteterimin islamik",
- shtoi ai. Biblioteka "Al-
Aksa", e themeluar ne
V. 1922, ndodhet afer
muzeut, e cila ruan 15
mije kopje te shkruara
me dore dhe libra mbi
geshtje islame, historine,
gjuhen arabe, si dhe artin
islamik". Ka edhe disa
kopje te shkruara me dore
me te vjetra, qe datojne
ngav 1181, si"TalkhisEl-
Moshabehah fi el-Rasm"
e shkruar nga Khatib
Bakdadi.
STUDIUESI MYSLIMAN
GJERMAN FITON
gMIMIN NE GARAT E
KUR'ANIT NE DUBAI
Autori i njohur dhe
studiuesi gjerman
mysliman, Murad
Hoffman, u zgjodh si
personaliteti i edicionit
te 13 nderkombetar, ne
garat Kur'anore te Dubait,
"Hoffman fitoi gmimin
per shkak te shkrimeve
te tij te medha, permes te
cilave ai paraqiti mesimet
islame te botes dhe
sherbimet e tij per Islamin
dhe myslimanet," -njoftoi
kryetari i komitetit te
organizimit, Ibrahim Ebu
Melha. Hoffman ishte nje
katolik i lindur ne vitin
1931 ne Schaumburg, qe
gjendet ne veriperendim
te Gjermanise, por me
vone kaloi ne Islam, me
1980. Nga 1961-1994, ai ka
punuar si ambasador ne
Zvicer, France, Jugosllavi,
Algjeri dhe ne Marok.
PRESIDENTI I
RUMANISE KERKON
NGA UDHEHEQESIT
BOTERORE QE TE
STUDIOJNE ISLAMIN
Presidenti rumun Traian
Bashesku, u beri thirrje
udheheqesve boterore per
te studiuar mesimet islame
dhe per f u familjarizuar
me fene hyjnore. Duke
marre pjese ne nje darke
Ramazani, te organizuar
nga Keshilli i Myftinise
rumune, Bashesku tha se
ne menyre qe te vendose
marredhenie miqesore me
publikun, gdo burre shteti
duhet te mesoje ne Udhje me
mesimet e tyre fetare. "Si nje
president, une kam shkuar
ne disa dasma myslimane,
ku u familjarizova me
traditat islame" .Ministri
Turk i (Jeshtjeve Fetare,
Ali Bardakoglu, i cili ishte i
pranishem ne kete ngjarje,
iu drejtua shkurtimisht
grupit qe u ndoq nga
zyrtaret e qeverise dhe
figura fetare te Rumanise, si
dhe nje numer i dijetareve
myslimane te rajonit te
Ballkanit. Ministri vleresoi
Uderet myslimane te
vendeve te Ballkanit,
per perpjekjet e tyre per
promovimin e paqes midis
feve.
SPANJA DO TE
ORGANIZOJE
EKSPOZITEN E
FOTOGRAFISE ISLAME
Nje ekspozite fotografike
me titull "Arti Islamik
ne 5 kontinente" do te
mbahet ne Qendren me
bazat ne Madrid-Spanje
dhe Marok, ne fillim te
nentorit. Ekspozita kerkon
te fute artin islamik per
qytetaret spanjolle dhe
per te inkurajuar ata qe
te marrin informacione
mbi artin islamik. Qendra
eshte themeluar nga
komuna e Madridit ne
Spanje, ne menyre qe t'i
njohe nga afer emigrantet
me stilin e jetes ne vend.
Perveg ekspozitave
te ndryshme, jane
planifikuar edhe kurse
ne arabisht, nga qendra,
e cila perbehet nga nje
biblioteke e pajisur,
perfshire burime per
kulturen islame ne Marok.
KOLEGJI I PARE ISLAM
DO TE FILLOJE NE
MARSEJE, FRANCE
Kolegji i pare islam ne
Marseje, me emrin Ibn
Haldun, te historianit
dhe filozofit te shquar
mysliman te shekullit te
14, zyrtarisht do te hapet
javen e ardhshme. Ne vitin
e ardhshem akademik
"Kolegji islam Ibn
Haldun", i cili eshte nje
institut privat, pret rreth
40 studente myslimane ne
3 klasa. "Per momentin,
vetem nxenesit e rinj jane
te mirepritur, por kolegji
per gdo vit ka ne plan te
shtoje nje nivel te larte,
ne menyre qe studentet
mund te diplomojne si
studiues te ditur brenda
kater vjetesh", - tha
dekani i kolegjit, Ngazou
Muhsin. Ai vazhdoi
duke thene se vajzat
myslimane nuk kane per
obligim te respektojne
vellon islame, por ato
nuk jane te ndaluara ta
mbajne hixhabin, "sepse
ne sinqerisht respektojme
bindjet islame". Kolegji
u themelua ne juglindje
te Frances, per t'i
permbushur nevojat e
myslimaneve lokale,
dhe ofron kurse islame,
mesime per historine dhe
gjuhen arabe, krahas
programeve zyrtare te
vendosura nga Ministria e
Arsimit ne frengjisht..
NDERTIMI I NJE
QENDRE KULTURORE
E ARGETUESE ISLAME
NE MINESOTA
Qendra kulturore e
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
60
'W
INFO
argetuese islame per
NE ZVICER
myslimanet se bashku
garave. Ceremonia e
myslimanet e rinj ishte
PLANIFIKOHET TE
me ndjekesit e feve te
dhenies se shperblimeve
ndertuar ne Minesota,
HAPET MUZEU PER
tjera dhe ata festuan
u mbajt ne Departamentin
krahine amerikane.
QYTETERIME ISLAME
perkatesine e tyre fetare.
e Tregtise dhe Industrise
Palmbo Mathieu, drejtor i
Nje muze eshte
ne Dubai ne prani te
Qendres rinore somaleze
planifikuar te ndertohet
KRYEMINISTRI
Muhamed bin Rashid
ne Minesota, tha, se
ne qytetin e La Chaux-
BULLGAR BEN THIRRJE
AI Maktum, sundimtari
qendra eshte ndertuar per
de-Fonds ne Zvicer, per
PER TE MBAJTUR
i Dubait, dhe Maxhid
te permbushur nevojat
te prezantuar kulturen
GJALLE TRADITEN
bin Muhamed bin Rashid
sociale te myslimaneve
islame dhe qyteterimin
ISLAME
AI Maktum, kryesues
te rinj dhe per te krijuar
e evropianeve. Nadia
Kryeministri i Bullgarise
i Shoqerise Artistike
nje atmosfere te mire per
Karmus, e cila ka
konsideron traditen
dhe Kulturore ne Dubai.
te rriturit shendetesore.
paraqitur idene, thote
islame si nje faktor
Perfaqesuesit e Indise,
sociale dhe nderveprimin
se evropianet jane
kryesor ne perforcimin e
Sudanit dhe Nigerise
e njerezve ne shoqeri. Ai
kryesisht ne dijeni te rolit
paqes ne mes kombeve
ishin tre fituesit e pare qe
gjithashtu shtoi se qendra
te qyteterimit islam per
dhe racave te ndryshme.
kane marre 250, 200 dhe
eshte ndertuar ne token
avancimin e njerezimit.
Me rastin e Fiter-Bajramit,
150 mije derheme, dhe
me nje siperfaqe prej 300
"Ky muze ka per qellim te
per pakicat arabe ne
7 fituesit e ardhshem (4
mije m2 dhe shpenzimet
prezantoje kete qyteterim
Bullgari, Boiko Borisov
ne 10) u jane dhene nga
prej 48 milione $ per
te pasur te popullit, ne
foli per bashkejetese
65 mije derheme secilit.
myslimanet e ketij rajoni.
Perendim dhe te njohe nga
paqesore ne mes
Murad Hoffman, autori
numri i te cileve eshte 150.
afer aspektet e ndryshme
besimeve te ndryshme.
i famshem mysliman
te kultures islame". Ideja e
Duke shprehur urimet
gjerman dhe studiues, u
NJE SHKOLLE DUHET
pare u prezantua ne vitin
e tij per audiencen, ai
shperblye me 1 milion
TE OFROJE NJE
2000 dhe ajo u angazhua
deklaroi: "Permiresimi
derheme si figure e
DHOME PER LUTJE
per te gjetur vendin e
i dashurise, miqesise.
shquar islame ne gare.
PER STUDENTET
duhur per ndertimin e
miresise dhe ruajtjes
MYSLIMANE
muzeut. "Ne kemi filluar
se traditave islame.
PROTESTAT NE
Nje gjykate e Berlinit
projektin, edhe pse ne jemi
do te luaje nje rol te
SRINAGAR PER
vendosi qe nje shkolle
perballur me veshtiresi
rendesishem ne nxitjen
SAKRILEGJIN E
komunale duhet te
financiare, dhe shpresojme
dhe perforcimin e paqes
KUR'ANIT
siguroje nje vend per lutje.
te nise realizimi nga fundi
ne mes kombeve te
Qindra njerez bllokuan
per studentet myslimane.
i vitit te ardhshem".
ndryshme. Ai theksoi:
nje rruge kryesore ne
se perndryshe ajo do te
"Bullgaria eshte
Srinagar, per te shenuar
demtoje te drejten e lirise
CEREMONIA E DITES
konsideruar si nje
protesten e tyre kunder
se fese, te garantuar nga
SE ISLAMIT NE HAVAI
vend unik ne lidhje me
perdorimit te Librit te
Gjermania. Ne nje padi
Ceremonia e Dites se
perpjekjet e bera nga
shenjte ne nje prodhim
te ngritur nga nje student
Islamit eshte zhvilluar ne
qytetaret per rritjen e
fishekzjarresh. Problemet
mysliman 16-vje9ar,
pranine e myslimaneve
unitetit ne mes tyre.
filluan kur banoret e
Gjykata Administrative ne
amerikane ne bregdetin
realizimit te objektivave
Rambagh dhe Natipora
Berlin tha se Kushtetuta
Alamo te krahines ne
te perbashketa
vune re se fishekzj arret
garanton "lirine jo vetem
ishullin Oahu Hawaii
bashkejeteses paqesore
mbajne mbishkrime
te besimit ose mosbesimit
ne Shtetet e Bashkuara.
dhe per te krijuar paqe
me vargje kur'anore.
ne zemren e tij, por edhe
Ceremonia u mbajt pas
midis feve dhe kulturave
Duke protestuar kunder
lirine per te manifestuar
vendimit te Parlamentit te
te ndryshme ne vendin e
ketij veprimi, banoret e
besimin". Duke u
Havait per te caktuar nje
tyre".
mbledhur ne Baighpora,
mbeshtetur ne ekspertizen
dite si Dita e Islamit, per
ne rrugen Srinagar-Chrar-
e nje dijetari te Islamit,
te nderuar veprimtarine e
NJE I RI NGA INDIA
e Sharief, u organizuan
gjykata vendosi qe pjese
myslimaneve ne zbatimin
DOLI I PARI NE GARAT
kunder prodhimit te
te veganta te namazit
e programeve fetare, botes
NDERKOMBETARE TE
ketyre fishekzjarreve.
jane te rendesishme per
shkencore dhe kulturore.
KUR'ANIT NE DUBAI
Policia konfiskoi te gjitha
myslimanet dhe per kete
Safi Hakim, kryetar i
Ibrahim Hafiz Sejid
fishekzjarret nga te gjitha
arsye "ne nuk duhet t'i
Shoqates Islamike te
Ahmed Muhamed,
dyqanet ne zone, dhe
lejojme nje myslimani te
Havuait, tha se Dita
hafez Indian i Kur'anit,
u ofroi siguri atyre gjate
devotshem, te lutet disa
e Islamit ishte nje dite
zuri vendin e pare ne
protestes, ne perputhje me
orejashte shkolles".
historike qe e kremtuan
edicionin e 13 te ketyre
ligjin
61
DITURIA ISLAME 231 I TETOR2009
F A O T A
F IT N D I T
^^^^0-— ^^^^^0
^E^I^^D m
^Hi^^^Q B
^^^HF^^^^n
^^^^^^^^Q Bti^ pi
m S
Q ra pi
Q Ea E9
Q El^ E9
HORIZONTALISHT
10- Perkthyesi i Kur'anit ne gjuhen
shqipe (foto).
11. Gadishulli me i madh ne bote.
12. Kyg.
13. Shtetarab.
14. Rally Sport,
1 5. Qe ka te beje me nje dege te
rendesistime te mjekesise.
1 6. Zbukurim ne ngjyra te
ndryshme, qe qendiset ne rroba ose
behet ne ^orape.
17. Lak peri a vrime e hapur ne nje
rrobe per te mberthyer ne te
kopsen.
22, Nyje e perparme e mbiemrave
te gjinise femerore,
23, Amator ne nje profesion.
24, International Mobile
Telecommunications (stikurt),
25, Bime e viseve tropikale te
Amerikes, qe i ka gjethet te gjata e
me gjemba dtie qe ben kokrra te
medha vezake me nje tufe te vogel
gjethesh ne maje.
26, Mirenjohja,
27, Vend i thate, toke qe s'mban
lageshti, terik (shq.).
28, Leng i pangjyre, i djegshem,
shume i avullueshem e me nje ere te
mprehte i cili perftohet nga bashkimi i
alkooleve ne mjedis acidi dhe
perdoret kryesisht ne mjekesi, ne
parfumeri e ne teknike (shq.).
29, Republika,
30, Banor i nje krahine stiqiptare.
31, Pjesa e siperme e trupit te njeriut
qeqendron mbi qafe,
32, Figure ne lojen e stiahut, kala.
33, Felliqem a perlytiem stiume,
behem me boje, me balte etj.,
Laturisem.
35. Fjale qe i thuhen dikujt pert'i
shprehur nje deshire te mire per te
ardhmen.
36. Peremer vetor.
37. Urani.
38. Adem Demagi (nistoret).
39. Grumbull avujsh uji, qe rrine
pezull lart ne qiell.
40. Firme e njohur hotelerike ne
Turqi.
41. Flota detare.
42. Kaliumi.
43. Monopolizim,
44. Diktatori vietnamez, Ho Stii,
45. Kafstie e eger mali.
46. Harketari.
VERTIKALISHT
1 . Thirrja ne namaz pernnes ezanit.
2. Shesh i rrumbullaket i shtruar
bute ne mes te nje cirku, stadiumi a
amfiteatri, ku zhvillohen lojna ose
ndeshje, jepen shfaqje akrobatike
etj.
3. Lloj shale prej druri me dy kaptej
te lidhur me brinje.
4. Liber fillestar per te mesuar
shkrim e kendim (sh.shq.).
5. Futbollisti spanjoll Juan
Francisco Martinez Modesto.
6. Kryetari i Bashkesise Islanne te
Kosoves, Terrnava (shq.).
7. Amperi.
8. Dredhimi, lakimi.
9. Arke per te rritur insekte.
14. Qe ka te beje me te paret e
popullit shqiptar.
17. Firme italiane e autobuseve.
18. Themeluesi i Turqise se sotme,
Kemal Mustafa.
19. Familje bimesh barishtore si
nena etj., me gjethe te kembyera e
te perkunderta dhe me luie te
vogla.
20. Figure e perrallave shqiptare e
ballkanike, qe perfytyrohet si nje
zezak trupmadh, i fuqishem e i
frikshemu
21. Stitrat i ulet, prej derrasash
etj., minder.
22. Zberthimi i fjaleve ose i fjalive
ne pjeset perberese per te
percaktuar vierat e tyre
gramatikore, leksikore etj.
23. India.
24. Praruar.
26. Teresia e organeve, qe kane
lidhje ndermjet tyre dhe qe se
bashku kryejne nje funksion te
caktuar te organ izmit.
29. Kryeqyteti jordanez.
31. Ish-presidenti shqiptar, Alia.
33. Shoku, dashamiri.
34. Ramadan Krasniqi.
36. Zjarr i madh i mishit e i gjakut
(fig.).
37. Burimi, gurra.
38. I afermi.
40. Nistoret e deshmorit te kombit,
Adrian.
41. Rexhep Ismajli (nistoret).
43. Xhauli.
44. Remoriri.
Autor: Agim B. GASHI
DITURIAISLAME231 I TETOR2009
62
DITURIA ISLAME
KANEVOJEPERJUDHE
JU KENI NEVOJE PER
DITURINE ISLAME
i
REKLAMONI NE
DITURINE
ISLAME
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11