Skip to main content

Full text of "Revista Dituria islame 197-234.PDF"

See other formats 


DITURIA ISLAME 

Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore 

Boton 

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves 
Prishtine 

Kryeredaktor 
Mr. Rexhep Suma 

Redaksia 

Bahri Simnica, Driton Arifi, 

Mr. Fahrush Rexhepi, 

Mr. Flamur Sofiu, Nexhat Ibrahimi, 

Mr. Qemajl Morina, Sabri Bajgora, 

Dr Sylejman Osmani 

Gazetar ne redaksi 

Ramadan Shkodra 

Lektor 

Isa BaJQinca 

Korrektor 

Skender Rashiti 

Kopertina & Red. teknik 

Ymridin Trinaku 

Operator kompjuterik 

Nuhi Simnica 



Adresa 

"Dituria Islame", 

Rr. "Bajram Kelmendi", nr. 84. 

10000 Prishtine 

Tel & Fax. 038/224-024 

www.dituriaislame.net 
E-mail: dituriaislame@hotmail.com 
dituriaislame@yahoo.com 



Parapagimi: 

Evrope 25 € Amerike 40 USA $ 

Shtypi: 
"Koha" - Prishtine 

Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen! 



E d i t o r i a I i 
Drama e vetevrasjeve 

"Piu vajgur dhe i dha fund jetes"; "75-vje9ari varet ne litar ne nenkulmin e shte- 
pise"; "Me litar ne fyt i jep fund jetes"; "Vetevaret e moshuara" etj. etj., - ketajane 
vetem disa nga titujt qe gati per 9do dite i gjejme ne faqet e shtypit tone te perditsh- 
em. Kurse Kurani ndalon rreptesisht kete fenomen duke thene: "Mos mbytni veten 
tuaj (duke mbytur njeri-tjetrin). Vertet, All-llahu eshte i meshirueshem per ju. Kush 
ben kete (qe ndaloi Zoti) qellimisht dhe tejkalon kufijte, Ne do ta hedhim ate ne nje 
zjarr te forte. Dhe kjo eshte lehte per All-Uahun". [Kur'an, 4:29-30] 

Jeta eshte vete njeriu, ajo eshte dhurate dhe e shenjte prej Vete AUahut xh.sh., dhe 
kjo dhurate duhet fmuar e respektuar e jo t'i leme hapesire djallit te mallkuar qe te 
kete kontroll mbi kete dhurate hyjnore. Vetevrasja, apo si njihet ne terminologjine e 
psikologjise, suicidi, vazhdon te mbetet nje objekt studimi per shume eksperte te ke- 
saj fushe dhe te shume fushave te tjera, por njekohesisht eshte shnderruar ne nje 
sfide dhe preokupim per eksperte perkates, po psikologet ende sikur nuk e kuptojne 
perse njerezit kryejne vetevrasje. Faktoret biologjike, si semundjet psikike, pastaj 
faktoret psikologjike, pasojat e traumes se luftes, papunesia, varferia, paperspektiva 
ekonomike, -jane faktore percaktues te kesaj dukurie. Po ashtu nje faktor mjaft ndi- 
kues ne rritjen e vetevrasjeve eshte edhe moskujdesi per identitetin dhe mireqenien 
shpirterore ne kete kohe krize sociale e ekonomike. 

Qytetaret e Kosoves, te lodhur nga skamja, ose per shkaqe te tjera, nuk ngurroj- 
ne t'ia shkrepin vetes. Numri i vetevrasjeve ne Kosove eshte ne rritje ne krahasim 
me 30 vjet me pare, ku indeksi ka qene 1.6, ndersa sot eshte 3.8 per 100 mije bano- 
re. Kjo tregon per trefishin e rritjes te numrit te vetevrasjeve. Per ta evituar kete, me 
njerezit duhet punuar seriozisht, qysh nga femijeria. Nje pjese e njerezve ende jane 
me trauma te luftes,te tjere perballen me veshtiresi te kohes - ekonomike, emocio- 
nale, shpirterore etj.. Por edhe mediet, dhe sidomos televizionet, nuk e kane luajtur 
rolin e tyre sa duhet, kur te kihet parasysh se jane pushteti i katert dhe kane mundur 
te kontribuojne ne zvogelimin e kesaj drame qe po i kushton shume shoqerise sone 
kosovare. Po ashtu mungon organizimi i emisioneve me kete karakter dhe me anali- 
za te thella te ketij problemi jetesor, ku do te kishin pjesen e pergjegjesise edhe ho- 
xha e prifti qe ndikojne drejtperdrejt ne mbushjen e vakuumit shpirteror me lende 
morale, qe do te forconin personalitetet e luhatshme dhe do te stabilizonin individin 
dhe shoqerine e gjere. Normalisht qe Fjalet e AUahut kane ndikim te drejtperdrejte 
ne shpirtrat e njerezve, gase jane fjale hyjnore dhe te Krijuesit tone. Gjithashtu, ve- 
ndimmarresit tane duhet te mendojne qe sa me shpejt te futin lenden fetare ne insti- 
tucionet shkoUore, nese mendohet seriozisht per parandalimin e kesaj drame, dhe 
gjithkush duhet t'i beje pyetjen vetvetes sa ka ndikuar ai vete qe te parandalonte nje 
person per te marre kete vendim tragjik. 



Ne kete numer 


pos te tjerash ^^| 


Imazhiiarabevedhe 

myslimaneve ne letersine 

boterore 


Tewekuli [mbeshtetjal 
neAllahunxh.sh. a 

4 


4 

Dukuria e lypjes 

ne mes nevojes dhe mashtrimit 

6 


Femiia i epruvetes - Alternativa 
bashkekohore per furnizim 
mefemijeP! ^ 

1 


Kurani, tekuptuarit 
dhevleraeleximittetij 


Aktuale _J 



dituria islame / 226 



Ne shenjester 



Nga punimet e Simpoziumit Nderkombetar ne Universitetin e Damaskut 

^^Imazhi i arabeve dhe myslimaneve 
ne letersite boterore^^ 

Mr. Qemajl Morina 



Prej 5-7 prill 2009, ne Fakultetin 
e Filologjise dhe Shkencave 
Shoqerore, ne amfiteatrin nr. 6, 
te Universitetit te Damaskut, 
zhvilloi punimet, Simpoziumi Nder- 
kombetar ne temen bosht: "Imazhi i 
arabeve dhe myslimaneve ne letersite 
boterore". Ne punimet e ketij simpoziu- 
mi, moren pjese mbi 80 pjesemarres nga 
universitete te ndryshme te Botes Arabe, 
por edhe nga universitete evropiane, - te 
cilet gjate tri diteve, sa zgjati simpoziu- 
mi, shqyrtuan feshtjen e imazhit te ara- 
beve dhe myslimaneve ne letersite 
boterore nga aspekte te ndryshme. 

Hapjen e simpoziumit e beri Prof. Dr. 
Vail Mual-la, rektor i Universitetit te 
Damaskut, nen patronatin e te cilit u 
mbajt simpoziumi, kurse te pranishmit i 
pershendeti zevendesministri i Arsimit. 
Seancen e pare e udhehoqi Dr. Vehbi 
Rumije, profesor i letersise arabe ne Fa- 
kultetin e Filologjise prane Universitetit 
te Damaskut, kurse me kumtese u para- 
qit Maxhide Hamud nga Universiteti i 
Damaskut me temen "Imazhi i arabeve 
ne novelen e Amerikes Latine". Ajo per- 
mendi disa shembuj te imazhit te arabe- 
ve ne letersite e asaj pjese te botes. Me 
kumtesen e dyte u paraqit Qemajl Mori- 
na, nga Fakulteti i Studimeve Islame i 
Prishtines me temen" Imazhi i arabeve 
ne epiken shqiptare". Pershendetja e te 
pranishmeve ne emer te Kosoves zgjoi 
nje interesim shume te madh ne amfite- 
atrin e madh, ku ishin te pranishem, per- 
ve9 pjesemarresve, nje numer i madh 
studentesh pasuniversitare. Kumtesa e 
trete, autor i se ciles ishte Abdul Maxhid 
Zurakit nga Universiteti i Bejrutit, mba- 
nte tituUin "Imazhi i turkut mysliman ne 
dy romane te Ismail Kadarese", ku behej 
fjale per imazhin e turqve ne dy novelat 
- "Ura me tri harqe" dhe "DauUet ne 
shi". Kumtesa e katert me tituU "Imazhi 
i arabit ne France", u paraqit nga Xhihad 
Selum nga Universiteti Tishrin i Sirise, i 
cili i bente nje veshtrim kesaj dukurie ne 
baze te pervojes, sepse ai kishte jetuar 
ne France prej me shume se dy deka- 
dash. 

Seancen e dyte e udhehoqi, studiues- 
ja nga Bullgaria Bina Rehanova. Me ku- 




Foto e perbashket e pjesemarresve ne Simpozium 



mtesen e pare "Imazhi i Pejgamberit a.s. 
ne shkrimet bashkekohore te autoreve 
perendimore", u paraqit Abdu Nebij Is- 
tef, nga Universiteti i Damaskut, kurse 
studiuesi Tajib Burdbale, nga Universi- 
teti i Algjerise, u paraqit me temen 
"Imazhi i algjerianit ne novelen bashke- 
kohore fi-anceze". Pedagogu nga Siria, 
Iljaz Halef, u paraqit me temen "Imazhi 
i arabit ne novelen Sol Pilo "Udhetimi 
im per ne Kuds - Jerusalem". Nderkohe 
qe studiuesi nga Holanda, Sejord - Jorin 
Monijadra, Universiteti Grongen, u pa- 
raqit me temen "Drama e dashurise ne 
mes myslimaneve dhe jomyslimaneve 
ne letersine holandeze". 

Punimet e seances se trete i udhehoqi 
pedagogu nga Emiratet e Bashkuara 
(Universiteti i Abu Dhabi-t), Abdullah 
Shami. Kumtesa e pare u lexua nga Me- 
sud Amshush, nga Universiteti i Adenit, 
dhe mbante titullin Imazhi i jemenasve 
ne shkrimet e udhepershkruesve gjerma- 
ne", ku permendi interesimin e madh te 
gjermaneve per ta vizituar Jemenin si vi- 
zitore, po edhe si hulumtues qe nga ko- 
het me te hershme. Kurse studiuesja 
Savsen Kutejni nga Universiteti "Al- 
Ba'th" i Sirise, u paraqit me kumtesen 
"Imazhi i arabeve dhe myslimaneve ne 
letersine e udhepershkruesve franceze". 
Nderkohe qe pedagogia nga Universiteti 
i Damaskut, Moha Bijari, paraqiti kum- 
tesen me titull "Imazhi i vendeve te Sha- 
mit ne udhetimet e Lamartinit dhe 



Volterit", ku permendi pershtypjet e ke- 
tyre dy shkrimtareve te medhenj franc- 
eze me rastin e vizitave te tyre ne Sham. 
Orientalistja Irena Fajnovski- Mihajl 
nga Universiteti i Bukureshtit (Rumani), 
u paraqit me kumtesen "Udhepershkru- 
esit rumune ne Lindjen e Mesme", kurse 
Ibrahim Al-Mirashi nga Universiteti i 
Sigones (Spanje), paraqiti kumtesen me 
titull "Imazhi i arabeve ne letersine 
amerikano-arabe". 

Seancen e katert e drejtoi Husejn 
Xhum'a, profesor i letersise prane Uni- 
versitetit te Damaskut dhe kryetar u 
Unionit te Shkrimtareve Arabe. Kumte- 
sa e pare ne kete sesion u paraqit nga 
prof. Ratib Suker, Universiteti "Al- 
ba'th" i Sirise, dhe ajo mbante titullin 
"Imazhi i arabeve dhe myslimaneve ne 
letersine e Lorkes". Pas tij u paraqit Ma- 
hmud Al-ali, nga Universiteti Husajn 
bin Talal i Jordanit, me temen: "Lisingu 
i Lindjes- drama "Natani i urte" si mo- 
del". Pasoi kumtesa e Dr. Ismail Ahmetit 
nga Universiteti i Prishtines, me titullin 
"Drama e Andaluzise ne vepren e Seidi 
Jahjase te Sami Frasherit", e cila u prit 
me shume interes nga te pranishmit, per 
shkak te historise se dhembshme te And- 
aluzise si dhe per shkak te autoritetit qe 
Sami Frasheri gezon ne Boten Islame. 
Kryesuesi e paraqiti referuesin me fjalet: 
"Meqenese Kosova prej nga vjen refer- 
uesi, kaloi neper periudha te veshtira, 
prandaj ai vendosi per objekt trajtimi te 



dituria islame / 226 



merrte dramen e Andaluzise". Kurse ori- 
entalistja nga Universiteti i Bohumit te 
Gjermanise, u paraqit me kumtesen 
"Imazhi i turqve dhe arabeve ne roma- 
nin "Turqia" te Limartin Muzbahut". 
Ndersa pedagogu nga Universiteti i Gu- 
tenbergut ne Suedi, u paraqit me kum- 
tesen "Ne mesin e iiaremit diie pleqve - 
nje tregim erotik nga Suedia". 

Seancen e peste e drejtoi Omer Sejjid 
Abdulfetaii, profesor ne Universitetin e 
Kajros. Kumtesen e pare e lexoi profe- 
sori nga Universiteti "Al-al-bejt" nga 
Jordani, me titull "Imaziii i arabeve ne 
fjalet e urta persiane", e pastaj pasuan 
tre profesore nga Universiteti i Teheranit 
- Bihnaz Bijami me kumtesen "Imazhi i 
gruas arabe ne tregimet erotike irania- 
ne", Shikva Husejni "Imazlii i arabit ne 
tregime te shkurtra iraniane", Hajder 
Hudari "Imazlii i arabeve ne tekstet 
shkollore te Iranit". Per te vazhduar me 
kumtesat e tyre profesor Muhamed Te- 
vfik Savaf, me titull "Imazhi i arabeve 
ne letersine izraelite" dhe Omer Sejid 
Abdulfetah, nga Universiteti i Kajros, 
kumtesen "Imazhi i Islamit dhe mysli- 
maneve ne letersine bashkekohore te 
Etiopise". 

Ne seancat gjashte, shtate dhe tete, te- 
me shqyrtimi ishte "Imazhi i arabeve 
dhe myslimaneve ne shkrimet e orienta- 
listeve evropiane", te cilet treguan nje 
interesim te madh per ate pjese te botes, 
sidomos per aspektin shoqeror dhe fetar 
te jetes se arabeve dhe myslimaneve. 
Kjo eshte arsyeja pse nga shume studiu- 
es arabe e myslimane, orientalistet jane 
trajtuar si dore e djathte e kolonializimit 
evropian ne shekujt tetembedhjete e 
nentembedhjete dhe si pararoje e push- 
timeve ushtarake te vendeve arabe e my- 
slimane nga ana e vendeve evropiane. 
Per kete shkak kjo teme zgjoi debate te 
shumta nga pjesemarresit, sidomos ori- 
entalists qe ishin te pranishem ne sim- 
pozium. 

Vlen te theksohet se ne fund te 9do 
seance, kishte diskutime nga te pranish- 
mit si dhe pergjigje nga referuesit. Kjo 
menyre e diskutimeve dhe e ballafaqim- 
it te mendimeve i bente shume intere- 
sante punimet e simpoziumit. 

Ne fund te simpoziumit, para te pran- 
ishmeve u lexuan konkluzat e Simpoziu- 
mit, te cilat i kishte hartuar nje komision 
i ve9ante. 

Konkluzat e Simpoziumit "Imazhi i 
arabeve dhe myslimaneve ne letersite 
boterore" 




Dy pjesemarresit nga Kosovo ne Simpoziumin e Damaskut 



Universiteti i Damaskut - Fakulteti i 
Filologjise dhe Shkencave Shoqerore - 
Katedra e Gjuhes Arabe dhe Letersise 
(5-7 prill 2009) 

Komisioni per Konkluza ne perberje: 
Prof. Dr. Ibrahim Esseafin ( Universiteti 
i Jordanit), Prof. Dr. Ratib Sukker (Uni- 
versiteti Al-Ba'th - Siri), Dr. Elrika Shti- 
li (Universiteti Bohum - Gjermani), 
Diti9 Rujke (Universiteti Gutenburg - 
Suedi), Prof Dr. Masud Amshush (Uni- 
versiteti i Adenit - Jemen), pasi kishte 
ndjekur me vemendje per tri dite kumte- 
sat e lexuara dhe debatet e shumta qe 
ishin zhvilluar ne kete simpozium, del 
me keto konkluza: 

1. Kumtesat e lexuara te botohen ne 
nje liber te ve^ante, i cili do t'u 
shperndahet universiteteve arabe 
dhe te huaja, si dhe atyre qe jane te 
interesuar per te. Pjesemarresve u 
jepet afat nje muaj per t'i ripunuar 
kumtesat e tyre. 

2. Pjesemarresit propozojne qe simp- 
oziumi te behet tradicional te mba- 
het ne Universitetin e Damaskut 
dhe ne universitete te tjera arabe. 

3. Programet shkollore te obligohen 
me dy tema te reja: "Imazhi i ara- 
beve dhe myslimaneve ne letersite 
boterore" dhe "Imazhi i tjetrit ne 
letersine arabe dhe islame". 

4. Te intensifikohet interesimi per du- 
kurine e orientalizmit dhe studimin 
e tij ne aspektin gjuhesor, kulturor 
e civilizues si dhe ne kontekstin e tij 
historik dhe objektiv. 

5. Te punohet me seriozitetin me te 
madh per ndryshimin e imazhit te 
arabeve dhe myslimaneve tek tjet- 
ri, me te gjitha mjetet e mundshme. 



6. Te punohet ne hartimin dhe boti- 
min e librave shkollore ne gjuhen 
angleze dhe ne gjuhe te tjera, per 
t'u njohur me qyteterimin arab 
dhe islam. 

7. Te behet intensiflkimi i dialogut ne 
mes qyteterimeve, te terhiqet ve- 
mendja nga rreziku i parullave si: 
"Orienti eshte orient dhe Perendi- 
mi eshte perendim, dhe kurre nuk 
do te takohen". 

8. Intensiflkimi i hulumtimeve ne ter- 
ren dhe shmangia e paragjykimeve 
me rastin e studimit te imazhit te 
arabeve dhe myslimaneve ne bote. 

9. Avancimi i programeve per studim- 
in e imazheve dhe zbatimin e tij ne 
tema qe kane te bejne me te, si? 
eshte letersia krahasimtare. 

10. Stimulimi i studimeve objektive 
bashkekohore perendimore lidhur 
me Boten Arabo-Islame dhe per- 
krahje materiale e morale e institu- 
cioneve universitare qe ndermarrin 
nje aktivitet te ketille. 

11. Perkrahja e mesimit te gjuhes ara- 
be per te huajt dhe stimulimi i tij, 
qe te krijoje ura afrimi dhe mire- 
kuptimi ne mes arabeve dhe sho- 
qerive e qyteterimeve te tjera. 

12. T'i kushtohet rendesi imazhit te 
arabeve dhe myslimaneve, duke 
ndjekur ato qe shfaqen ne filma, 
ekrane televizive, ose faqe te inter- 
netit lidhur me kete teme. 

13. Studimi i librave dhe planprogra- 
meve shkollore perendimore lidhur 
me imazhin e arabeve dhe mysli- 
maneve, me te cilat pajisen nxene- 
sit. 



dituria islame / 226 



Hadith 



Dr. Sylejman Osmani 

Dukuria e lypfes 
ne mes nevojes dhe mashtrimit 

iJj- jL: jii I> ajt^: J ui ijii^ fc jJL-j 4dp aIji J;;^ yi ^^( jCaJ^i ;v ^3 of" diiu j ^J 'j^ 

CiilAi Jl ijjli UUI? UJiJi^L ^ JWj ^jLaJ^l Uilk^ij jloijoJi Ji^-ij au!\^ uidapij jlft^jJj uia^-T ui 
LJarj-li L^il il J\i 1» aoL bjf- -ll-j aILp aU\ ^_j1^ ^Uil Jj-^j M ^J-i^ 'V ^Uli a» ^'U UjOi ^•^^'^Lt jsiilj 

iuCfii^ ?ji ^^-^^^^J ^ '^" Aiilujil s.,^^ 01 [%^ dlJ ],^ iJiA jL^j -OLp iUl ^^!L,«> 4JU1 J>*'j Jl^ ^^ ^.Ja.vj 

il Transmeton sahabiu i mirenjohur, Enes bin Maliku, se nje njeri nga ensaret kishte ardhur te Muhamedi a.s. per 

g te lypun Pejgamberi a.s. i tha: "A nuk ke asgje ne shtepine tende?! Po gjithsesi (ia ktheu). Kant nje qilint, me nje 
pjese te tij mbulohemi, ndersa pjesen tjeter e shtrojme, dhe kam nje ene, nga e cilapime uje". Pejgamberi as. i 
tha: "M'i sill ato te dyjat". (pasi i solli) Pejgamberi a.s. i mori ne doren e tij dhe tha: Kush i blen keto te dyja? 

^ Nje njeri tha: line i blejper nje derhem. Pejgamberi a.s. tha, duke eperseritur dy apo tri here: Kushjep me shume 
se nje derhem? Nje njeri tha se ai do t'i merrteper dy derheme dhe Pejgamberi a.s. ia dha atij". I mori dy derhe- 

^ met, ia dha ensariut (lypesit) dhe i tha: "Me njerin derhem bli ushqim dhe dergoja familjes sate, kurse me tjetrin 
bli nje sepate dhe sillma mua". Ai e solli sepaten, kurse Pejgamberi a.s. me doren e tij, ia vuri bishtin e pastaj i 
tha: "Shko, mblidh dru dhe shiti, e te te mos shoh (te sillesh ketu) per pesembedhjete dite rresht". Njeriu shkoi te 
mblidhte dru dhe i shiste ato. Kur u kthye (pas xhami ditesh,) kishte fituar dhjete derheme. Me disa prej tyre g 
kishte blere rroba e me te tjerat ushqim. Pejgamberi a.s. i tha: "Kjo eshte me mire per ty sesa lypja te behet njol- 

S le nefytyren tende Diten e Gjykimit. Lypja nuk i lejohet kujtperveQ tre vetave: 

K 1. Atij qe eshte ne varferi ekstreme 

g 2. Atij qe ka rene ne borxh te rende 

m 3. Atij qe ka nevoje per pagesen e gjakut (pas vrasjes dhe marreveshjes per pagesen). 

Lypja eshte nje dukuri e zakon- se keshtu xhemati i pranishem do te jete 

shme te cilen e hasim kudo shume me i ndjeshem dhe do t'i dale ne 

dhe ngado qe shkojme. Ne hy- ndihme; me pas ne dalje vendos nje 

rje te xhamise xhematin i pret shtroje ku xhemati do te duhej t'i hidh- 



i 



ypja eshte nje dukuri e zakon- 
shme te cilen e hasim kudo 
dhe ngado qe shkojme. Ne hy- 
rje te xhamise xhematin i pret 
nje mase e madhe lypesish, te cilet me 
fjale qe prekin ndjenjat e xhematit, ker- 
kojne meshiren qe fshihet ne xhepat e 
tyre. Shume nga ata mbajne ne dore 
shkrime nga me te dhimbshmet, per fat- 
keqesi te ndryshme personale e familja- 
re. Njeri thote se i eshte djegur shtepia; 
tjetri shfaqet si viktime e nje fatkeqesie 
ku i eshte demtuar e tere familja, dhe di- 
sa prej tyre gjenden ende duke u kuruar 
ne spital! Nuk jane te rralla rastet kur di- 
kush prej tyre hyn ne xhami dhe me ze 
te larte tregon problemin e vet; e tera du- 
ke qare e duke u dridhur, duke menduar 



nin te hoUat e tyre. Nuk kalojne ndryshe 
as udhetaret ne autobus apo ata qe jane 
duke ecur rruges dhe kryejne obligimet 
ditore. Kete hall e kane edhe dyqanet e 
shumta qe zakonisht frekuentohen nga 
lypes te shumte, dhe kjo perseritet disa 
here ne dite. Nuk jane te rralla rastet kur 
del pas trokitjes ne dere per te pritur mi- 
kun, aty prane e gjen lypesin, i cili me 
dore te shtrire te ndryshon humorin ne 
nje situate kur ndoshta nuk je ne gjendje 
t'i ndihmosh. Nese del me mikun per te 
pire nje kafe apo per te ngrene nje dreke, 
dora e shtrire e lypesit te ngulfat dhe ta 



ndal ate ne fyt. Marre ne pergjithesi, 
ngado qe shkojme, perpara na dalin ly- 
pes endacake qe shtrijne doren. Nuk mu- 
nd te themi se ata jane te marre dhe nuk 
dine 9fare bejne, ngase ata analizojne 
shume me vemendje situatat dhe shume 
here edhe dukjen e jashtme a veturen qe 
pret ne semafor. Shikimi ne shtepite e 
lagjes, dikton trokitjen e deres. Lypes te 
shumte, te gjinive dhe grupmoshave te 
ndryshme. Nena me femije qe shume 
here jane te shtrire pertoke edhe ne ku- 
shte me te veshtira, kur moti eshte i lig, 
dhe ben te ftohte. Te zbathur e te zdesh- 
ur, te ulur ne debore, shtrijne doren e ly- 
pjes. 

I gjendur para situatave te tilla, njeriu 
e ndien veten i stepur! Ndalesh dhe me- 



dituria islame / 226 



ndon: A thua lypesi te cilin e shoh vazh- 
dimisht duke kerkuar para xhamise apo 
diku tjeter, nuk ka tubuar te holla sa per 
te blere bile nje pale mbathje mesatare 
qe mbathin shtresa me e gjere e njerezve 
dhe nuk kushtojne me shume se dy apo 
tre euro!? A nuk e pashe javen e kaluar 
pas namazit te xhumase, te kishte mble- 
dhur nje shume te mire parash qe i kishte 
dhuruar xhemati bujar, ne mesin e te 
cileve ndoshta kishte edhe me te nevo- 
jshem se vete lypesi!? 

Megjithese shume here profesionin e 
tyre nuk e aktrojne bukur dhe nuk te bej- 
ne te bindesh se jane te denje per t'u ndi- 
hmuar, prapeseprape njeriu ndihet keq 
nese nuk u jep qofte edhe ndonje mete- 
lik. Ne shpirtin tone eshte sforcuar ndje- 
nja se duhet ta ndihmojme lypesin ne 
ffaredo situate dhe sido qe paraqitet, qo- 
fte edhe hipur ne kale te bardhe. Ndosh- 
ta kjo nuk behet gjithmone per hir te 
Allahut. Mund te kete edhe faktore te 
tjere qe per baze kane besetytnite e 
ndryshme dhe besimet e gabuara se, po 
nuk i dhe lypesit, mund te te ndodhe 
ndonje fatkeqesi ne pasuri ose familje, 
mund te kesh fat te keq dhe te behesh 
pesimist. Ndoshta dikush tere fatin dhe 
miresine e mbeshtet ne trajtimin e lype- 
sit dhe bujarine ndaj tij. 

Nga kjo dukuri vuajne edhe shoqerite 
e zhvilluara. Ne fdo situate eshte e ne- 
vojshme nje njohuri e sakte rreth kesaj 
dukurie nga se vuajne edhe shoqerite e 
pasura. Duhet t'u japim pergjigje disa 
dyshimeve te mundshme, te cilat i sillen 
njeriut ne mendjen e tij 9dohere qe para 
lypesit vihet ne siklet. A duhet ta ndih- 
moje patjeter apo ka mundesi te vendose 
vete duke vleresuar gjendjen dhe rretha- 
nat? Paraqitja e lypesit a nenkupton nje 
akt te kryer! Duhet t'i japesh dhe nuk ka 
zgjidhje tjeter! A paraqet mekat dhe ne 
ffare shkalle te mekatit trajtohet refuzi- 
mi i tij? Ndoshta keto jane vetem disa 
prej dilemave qe mund t'i kete ndonjeri 
prej nesh, kur gjendet para situatave te 
tilla. 

Ne 9do situate tere kjo dukuri, per ne 
ka nje prapavije fetare, qe buron nga 
ndjenja e besimit, prandaj mbi kete pa- 
rim edhe duhet ta trajtojme, duke i dhe- 
ne nje pergjigje te duhur dhe te bazuar. 

Per ne eshte shume e rendesishme te 
dime se cili eshte koncepti i Islamit mbi 
kete dukuri dhe se si duhet te orientohet 
perceptimi i besimtarit ne rastet e tilla. 
Per trajtimin e kesaj dukurie, kemi per 



baze argumentet fetare nga Kurani dhe 
Syneti, te cilat e detajizojne ne mase te 
duhur dhe japin pergjigje te sakte, me se 
njeriu largon dyshimin nga vetja dhe 
shlyen ndjenjen e mekatit. Argumentet 
fetare trajtojne dy palet qe qendrojne 
perballe njera-tjetres: Lypesin dhe duku- 
rine e lypjes, si dhe doredhenesin dhe 
bujarine e tij. Shikuar nga pikepamja is- 
lame, ne do te mundohemi te japim nje 
pergjigje ne lidhje me kete dukuri shu- 
me te perhapur. 

Bujaria ne Islam 

Ajetet e Kuranit dhe hadithet e Muha- 
medit a.s. na njoftojne per shpirtin bujar 
te Islamit, e, sa te shumta jane ato... 
Allahu na urdheron qe te ndaj me nga 
pasuria jone qe e kemi fituar me mund 
dhe djerse. Ne parim, Allahu eshte pro- 
nari absolut i tere asaj qe ekziston, kurse 
ne jemi pronare te perkohshem, prandaj 
eshte e drejte e Tij ta percaktoje meny- 
ren e ndarjes dhe te shpenzimit. Nuk ka 
thirrje per ndihme me te fuqishme se ajo 
qe ben Allahu ne Kuran, duke u premtu- 
ar atyre qe bejne miresi e bujari, shper- 
blime te Uojllojshme. Atyre u shtohen 
shperblimet dhe ngrihen ne pozitat duke 
u graduar per dhenien e pasurise ne rru- 
ge te Allahut. Ata qe japin per hirin e Tij, 
kane garantuar nje borxh shume te maj- 
me qe Allahu do t'ua ktheje Diten e 
Gjykimit. Ne gradat me te larta qendro- 
jne besimtaret qe ushqejne te varfrit, te 
mjeret, jetimet, te zenet rob lufte e te tje- 
ret qe kane nevoje. Ne pozita te tilla do 
te jene ata qe ushqejne te tjeret, duke sy- 
nuar kenaqesine e Allahut pa kerkuar 
shperblim e falenderim apo ndonje kom- 
pensim moral a material. Per ate qe bej- 
me per Allahun, shperblimi i denje duhet 
kerkuar vetem prej Tij. Shembullin e atij 
qe jep per Allahun dhe ne rrugen e Tij, 
Allahu e krahason me kokrren- faren 
nga e cila mbin kalliri qe ka 100 kokrra, 
e Ai ia shumefishon atij qe do. 

Allahu ka kerkuar nga i pasuri ndih- 
me, bujari e solidaritet me te gjitha kat- 
egorite qe e meritojne, duke ia kujtuar 
miresite ndaj tij dhe duke i premtuar 
shperblimin ne boten tjeter. Ne anen tje- 
ter, ka lavderuar te varfrin qe, me gjithe 
skamjen, permbahet ne ate mase sa ata 
qe nuk e njohin, e mendojne te pasur. I 
tilli nuk ekspozohet para njerezve, nuk e 
shtrin doren, nuk simulon, nuk paraqitet 
si sharlatan, e nuk ankohet, edhe pse per 
kete ka nevoje. Me kete gjendje synon 



shperblimin e Allahut, eshte e qarte se ai 
arrihet ne menyra te ndryshme, njera 
prej te cilave eshte durimi ne situata te 
varferise. I pasuri e arrin me pasuri, ku- 
rse i varfri me varferi. Ne situate te tille 
besimtari duhet te duroje para skamjes, 
duke perballuar me te gjitha sakrificat e 
mundshme. 

Eshte ligj i Allahut qe njerezit te spro- 
vohen ne menyra te ndryshme: me frike, 
me uri, me demtim te pasurise, me vdek- 
jen e te dashurve, me demtime frutash e 
te mbjellash, dhe gjithsesi Allahu i per- 
gezon ata qe durojne. Nuk ka dyshim se 
keto situata, te shumten rezultojne me 
skamje e varferi, por besimtari parapra- 
kisht pergatitet te jete i vetedijshem, te 
duroje e ne kete menyre te meritoje 
shperblimin e Allahut dhe meshiren e 
Tij. 

Hadithet e Pejgamberit ushqejne kete 
segment duke e detajizuar edhe ne ele- 
mente me te imta. Ato jane ne perputhje 
te plots me ajetet e Kuranit, i sqarojne 
dhe komentojne ato duke i zberthyer ne 
menyre te denje. Muhamedi a.s. nxitonte 
per miresi dhe ishte me i shpejte se era e 
furishme. Megjithese ne shtepine e tij 
nuk rezervonte asgje nga ushqimet, gji- 
thsesi aty gjendej di9ka per lypesin. Kur 
vete nuk kishte mundesi te ndihmonte, 
deren e bamiresise ua hapte te tjereve. 
Ne 9do rast nxitja per te dhene eshte fe- 
me bosht ne kodin e te folurit te Muha- 
medit a.s., e po ashtu edhe ne praktiken 
e tij. Edhe shoket e tij u edukuan ne nje 
fry me te tille. Ishin zemergjere dhe buja- 
re duke sjelle shembullin me te mire. 
Mjafton fakti se per t'i ndihmuar te tje- 
ret, shume here ndane pronen e tyre du- 
ke u vellazeruar me ata qe deri ne ate 
kohe as nuk i njihnin. Eshte shume i njo- 
hur vellazerimi ne mes muhaxhireve dhe 
ensareve atehere kur muhaxhiret nga 
Meka erdhen duarthate ne Medine. Ebu 




dituria islame / 226 



Bekri kishte shpenzuar shume pasuri per 
te liruar shume prej atyre qe ishin rober. 
Ai kujdesej per mireqenie materiale te 
nje numri te ashabeve, dhe atyre u jepte 
rregullisht. 

Gjithsesi myslimani frymezohet nga 
argumentet e tilla fetare, sepse ato para- 
qesin esencen e udhezimit te tij dhe jane 
peshoja me e drejte per vleresim te sakte 
te te gjitha 9eshtjeve. Bujaria eshte cilesi 
shume e kerkuar e mysHmanit, prandaj 
ai e shpreh ate vazhdimisht dhe sa here i 
jepet mundesia. Kete nuk e ben as per 
mburrje dhe as per mendjemadhesi a di- 
fka te ngjashme, por e ben vetem per 
AUahun dhe synon te arrije kenaqesine e 
Tij. Eshte shume mire e njohur bujaria 
islame, qofte ne rrethin individual ose ne 
ate shoqeror. Mbi te gjitha, Islami kete 
feshtje e ka rregulluar me ligj, duke per- 
caktuar shume qarte te drejtat e shtresa- 
ve qe kane nevoje. Aty gjejme zgjidhjen 
me te drejte per te gjitha shtresat sociale. 

Nxitja per pune, angazhim 
dhe fitim nga hallalli 

Thirrjen islame per bujari, dhe solida- 
ritet me te gjithe ata qe kane nevoje, du- 
ke u ofruar ndihme morale e materiale, 
duhet ta kuptojme drejt pa e devijuar per 
asnje 9ast. Kjo nuk nenkupton ndertimin 



e nje strukture parazitesh, e cila jeton ne 
kurriz te te tjereve dhe ha nga mundi i 
atyre qe punojne dhe fitojne me djerse. 
Islami ne asnje menyre nuk e perkrah 
kete mentalitet. Perkundrazi, e denon. 
Ne asnje menyre nuk lejohet pervetesi- 
mi i pasurise se te tjereve, dhe nuk ka 
dyshim se lypja paraqet nje shkelje te 
tille, ngase lypesi ne nje menyre ose ne 
nje tjeter merr pa te drejte pasurine e tje- 
trit. Natyrisht, ketu kemi per qellim ka- 
tegorite e lypesve endacake, qe bredhin 
ngado. 

Te shumta jane ajetet qe flasin mbi 
vleren e punes dhe te punetorit, fitimit te 
ndershem dhe miresine qe dhuron 
Allahu ne raste te tilla. Sa per argument- 
im, po cekim disa prej tyre: "Thuaj: 
"Punoni, se Allahu, i Derguari i Tij dhe 
besimtaret do te shohin punen tuaj. Se 
shpejti do te ktheheni tek Ai Qe di te du- 
kshmen dhe te padukshmen, e Ai do t'ju 
njoftoje per ate qe keni here." 

Nese tekstin e ajetit ua referojme ly- 
pesve qe kerkojne pa te drejte pasurine e 
tjereve, mund te verejme qarte nje ker- 
cenim te rrepte ndaj tyre. Allahu i therret 
te gjithe ne pune e angazhim, perpjekje 
per jete dhe mireqenie materiale. Nje 
dite te gjithe do te kthehemi te Allahu 
dhe puna e fdokujt do te behet publike, 
sepse Ai e di me se miri ate qe njeriu ka 




fshehur ne shpirtin e tij. Ai qe ka shtrire 
doren e lypjes, ka mundur te shtiret para 
njerezve se ka nevoje duke i mashtruar 
dhe duke pervetesuar pasurine e tyre, 
por Diten e Gjykimit Allahu do ta beje 
publike ate qe ka fshehur njeriu. 

Ne lidhje me komentin e ajetit, mufe- 
siri i mirenjohur, imam Kurtubiu, thote:" 
Urdhri (per pune) ka domethenie te per- 
gjithshme ... Ne kete kuptim Ibn Kethiri 
sjell hadithin e transmetuar nga imam 
Ahmedi, ku Pejgamberi a.s. thote: "Po te 
bente ndonjeri prej jush nje pune qofte 
edhe ne nje shkemb pa dere e pa dritare, 
puna e tij do te behet publike, ne 9fare- 
do menyre." Ajeti eshte shume i qarte: 
Allahu urdheron per pune te ndershme 
pa mashtrim e keqperdorim. 

Nese nje pune e here perbrenda nje 
shkembi, ne izolim total, do te behet pu- 
blike, atehere 9'mendojme per ata qe me 
veprimet e tyre ekspozohen para njerez- 
ve dhe pa u turperuar fare. 

Atij qe ben nje pune te mire, Allahu 
nuk ia humb mundin. Allahu thote:" Sa 
per ata qe besojne dhe bejne vepra te mi- 
ra, sigurisht qe Ne nuk do t'ua humbim 
shperblimin punemireve." 

Ne kete jane te barabarte, si meshku- 
jt ashtu edhe femrat; kete e premton 
Allahu per qe te qetesuar 9dokend, pa 
marre parasysh gjinine, llojin, racen apo 
etnine. "Dhe Zoti iu pergjigj lutjes se 
tyre: "Une nuk do t'ia humb mundin as- 
kujt nga ju qe ka here vepra, qofte ma- 
shkull apo femer. Ju jeni njelloj (ne 
shperblim)." 

Ne mesin e shkaqeve te zbritjes se ke- 
tij ajeti ceket se Umu Seleme- njera nga 
grate e Pejgamberit a.s.- i kishte thene 
atij se ne lidhje me hixhretin-migrimin 
nga Meka ne Medine- perjetimet, mu- 
ndimet, lavderimet e shperblimet qe do 
t'i gezojne, Allahu ka cekur vetem burr- 
at. Si pergjigje per kete pyetje, Allahu 
kishte zbritur kete ajet te Kuranit, duke e 
here te qarte se Ai nuk ia humb shper- 
blimin askujt. 

Ajete me domethenie te tille ka shu- 
me. Ato duhet te formojne nje koncept te 
duhur per besimtarin, qe te edukohet ne 
baze te tyre, te punoje e te fitoje nga hal- 
lalli. Te mos jetoje ne kurriz te te tjere- 
ve, te mos behet barre e individit apo 
shoqerise, duke e shtrire doren e lypjes. 

(Vijon) 



dituria islame / 226 



Me shkas 



Kurani, te kuptuarit 
dhe viera e leximit te tij 



Hatixhe Ahmedi 



a 



Kurani famelarte trans- 
formoi krejtesisht je- 
ten shoqerore, ndri9oi 
horizontet dhe i mbu- 
shi ato me lumturi e vertetesi; ai shkak- 
toi nje revolucion te madh ne shpirtrat 
dhe zemrat e njerezve, ne mendjet e ty- 
re, ne personalitetin e tyre, ne jeten so- 
ciale e politike. Kete revolucion arriti ta 
shkaktonte dhe perjetesonte ne nje me- 
nyre te tille, saqe per katermbedhjete 
shekuj, ne 9do moment, gjashte mije e 
gjashteqind e gjashtedhjete e gjashte ve- 
rsetet (ajetet) e tij te lexohen me respekt 
dhe nderim, nga gjuhet e me shume se 
njeqind milione njerezve. Duke i eduku- 
ar ata, dhe njekohesisht duke ua pastru- 
ar shpirtrat dhe zemrat e tyre. Per sa u 
perket shpirtrave, per ta Kurani gjithmo- 
ne ka qene mjet i zhvillimit dhe perpa- 
rimit te tyre; per mendjet ka qene nje 
orientim e drite; per jeten, vete jeta dhe 
lumutria. Nje liber i tille eshte i pakraha- 
sueshem dhe i pashoq, eshte nje 9udi, 
nje mahnitje e nje mrekulli." (Said Nu- 
rsi). 

Kurani mbi librat 
e tjere hyjnore 

Kurani famelarte eshte libri i shenjte 

i fundit i myslimaneve, i zbritur nga ana 

e Allahut xh.sh. pejgamberit me te madh 

dhe te fundit, Muhamedit a.s.. 

Kurani famelarte posedon shume ve- 

fori, te cilat e dallojne dhe e ngrene mbi 

librat e tjere hyjnore. 

Disa nga pikenisjet e ketyre veforive, 

jane keto: 

a) Kurani famelarte ka ardhur deri tek ne 
ashtu sikur i ka zbritur Pejgamberit 
a.s., ne frymen origjinale pa pesuar 
asnje ndryshim. Origjinaliteti dhe 
persosmeria e tij do te vazhdojne te 
ruhen deri Diten e Kiametit. 
Asnjeri nga librat e shenjte te mepar- 
shem nuk e ka ruajtur formen origji- 
nale te zbritur nga Allahu xh.sh.; disa 
nga keta libra kane humbur ne teresi, 
ndersa disa te tjere jane deformuar 
me nderrime te shumta. 
Se Kurani famelarte do te ruhet i pa- 
prekur persosmerisht deri Diten e Ki- 
ametit, Allahu i Madheruar na ka sig- 
uruar me kete ajet: 



Asnje gjuhe tjeter nuk mund ta ruaje pastertine, poezine 
dhe rimen e Kuranit perve? gjuhes se paster letrare arabe 



f, 



** > ^ i J.MM 







^Ijill tidh j;*i i^y 4>i ifk 
oUdj (J95U y 



? ? 



^u^i 



"Ne ta zbritem ty Kur'anin (o Muha- 
med) dhe Ne do ta ruajme ate." 
Prandaj eshte e vertete se Allahu e ru- 
ajti Kuranin deri me sot nga ndryshi- 
met, dhe gjithashtu do ta ruaje deri ne 
Diten e Kiametit. 

b) Kurani i shenjte nuk zbriti pernjehere, 
por ne pershtatmeri me kohen dhe 
ngjarjet qe e kerkonin, zbriten ajetet 
ne menyre graduale, nje pas nje, ma- 
dje here pas here edhe nje sure e tere. 
Zbritja graduale e Kuranit ka munde- 
suar lehtesime per mesimin per- 
mendsh te Kuranit dhe te kuptuarit e 

tij- 

c) Kurani- Kerimi eshte libri i fundit hy- 
jnor; pas ketij libri nuk do te vije me 
liber tjeter hyjnor. Dispozitat e Kura- 
nit do te vazhdojne dhe nuk do te 
ndryshohen deri Diten e Kiametit, 
ndersa librat e meparshem ishin te de- 
rguar per nje periudhe te caktuar koh- 
ore dhe dispozitat e tyre vlenin vetem 
per ate kohe, dhe jo deri ne Diten e 
Kiametit. 

d) Kurani- Kerimi eshte libri i derguar 
per mbare njerezimin. Ai eshte i mbu- 
shur me te verteta dhe urtesi, qe do t'i 
plotesojne nevojat e secilit shekuU. 



^88 -. «\>i<t\>, 

Perkthimi i Kuranit 
nuk mund te na jape njohuri 
te plote te ajeteve kuranore 

Qe ta kuptojme drejt dhe mire dome- 
thenien e fjales kuranore, se pari nevo- 
jitet te lexojme librat e kelamit, fikhut 
dhe ahlakut. Dihet shume mire se keta 
libra jane te perpiluar nga Kurani dhe 
Hadithi, ose me thjesht materiali i ketyre 
lendeve eshte nxjerre nga dy burimet 
kryesore baze - Kurani dhe Hadithi. Per- 
kthimi i Kuranit nuk mund te na jape 
njohuri te plote te ajeteve kuranore, por 
ndonjehere, ruajnaZot, behet edhe shka- 
ktar qe lexuesi te hidhet ne mendime, 
duke mos i ditur lendet e lartpermendu- 
ra, nuk e di shkakun e zbritjeve dhe qe- 
llimin e te shprehurit te tille, kjo ndikon 
qe ai te futet neper labirinte, saqe te dale 
nga feja. 

Prandaj mund te themi me plot be- 
sim, qe Kurani famelarte nuk mund te 
perkthehet ne asnje gjuhe te botes dhe 
fdo perkthim nuk eshte origjinali i tij, 
perve9se nje komentim i Kuranit (tefsir). 
Kete mund ta dime edhe nga pervoja, se 
edhe nje vjershe te vetme bile, nuk 
mund te arrijme ta perkthejme rrenje- 
sisht. Ndersa, per sa i perket Kuranit, na 
mbetet vetem te themi se e kemi shpje- 



dituria islame / 226 










guar deri diku, sepse kuptimi i plote i 
Kuranit nuk mund te nxirret nga perkth- 
imet. Te kuptojme domethenien e plote 
te nje ajeti, d.m.th. te arrijme te kupto- 
jme se 9fare deshi te thoshte Allahu i 
Madheruar ne kete ajet. Nese ndokush e 
lexon nje perkthim te nje ajeti, ai nuk ka 
arritur te kuptoje dhe mesoje deshiren e 
Allahut. Ai ne kete rast e ka kuptuar ate 
qe esiite e perktliyer. Feja nuk mund te 
mesoiiet vetem nga perktiiimi i Kuranit. 
Nese ia japim ndokujt perkthimin me te 
mire te Kuranit, qe ta mesoje fene e tij, 
eshte me keq se t'ia ofrojme dikujt nje 
derrase ne mes te oqeanit, sepse me ate 
derrase njeriu mund te dale gjer ne bre- 
gdet, nese nuk ia del te dale, vdes dhe, 
nese eshte me iman, do te shkoje ne 
Xhennet. Kurse ai qe mundohet ta meso- 
je fene nga perkthimi i Kuranit, mund ta 
humbe imanin. Ose, me thjesht, i sheh 
notuesit duke notuar ne det dhe thote se 
te notosh qenka lehte, gjithkush mund te 
notoje, kjo pra i ngjet sikur te hedhim ne 
oqean nje te ri qe nuk di te notoje, dhe 
ai, duke i pare te tjeret se kjo qenka e le- 
hte, hidhet drejt ne uje. Keshtu eshte 
edhe te mbeshteturit vetem ne kuptimin 
e perkthimit te Kuranit, sepse, duke me- 
nduar se ia del notit, ngulfatet ne teresi. 
Kjo eshte 9eshtje serioze qe te kercenon 
me jobesim, sepse t'i japesh kahje te 
kundert kuptimit te ajeve, bie ne kufer, 
ndersa kufri te shpie ne Xhehennem. 

Madje te mesuarit e fese nuk arrihet 
as nga te lexuarit direkt te tefsirit dhe 
hadithit, sepse, te kuptosh Kuranin dhe 
Hadithin gabim, ose te kesh dyshim ne 



to, - te humbet imani. Hazreti Ebu Bekri, 
meqe e dinte mire kete urtesi, thoshte: 
"Po te komentoj Kuranin sipas mendim- 
it tim, atehere mua, cili vend (ne toke) 
me bart dhe cili qiell me strehon (me qe- 
ndron siper). 

Te kuptosh librat burimor te tefsirit, 
nevojitet te arrish te kuptosh njezet 
shkenca kryesore, ose me thjesht te me- 
sosh nje periudhe. Te lexosh hadith dhe 
tefsir, pa i ditur rrenjet e shkencave feta- 
re, i perngjet sikur ai qe eshte i semure 
nga lukthi, per t'u forcuar, ha bakllava 
dhe brumera. Sa kohe qe ky i semure, se 
pari duhet te mbaje diete e me pastaj te 
konsumoje ushqime te renda, per t'u for- 
cuar. Prandaj, pa i mesuar lendet kryeso- 
re, nuk mesohet feja drejt. Ne qofte se 
nje njeri merr persiper dhe menjeheree 
futet ne leximin e perkthimit te Kur'anit, 
tefisirit dhe hadithit, keto s'do mend se i 
kupton gabim, prandaj humb edhe fene 
edhe imanin. Edhe tefsiret burimore, te 
lexohen nga joprofesionistet, jane te 
demshem. 

Hadithi shpjegon Kuranin 

Te kuptosh Kuranin, nevojitet te dish 
shpjegimet se si i ka bere ResuluUahu 
s.a.s. Ndersa, qe te kuptosh Synetin, ne- 
vojitet te dish shpjegimet e ashabeve 
dhe te dijetareve. 

Ne ditet e sotme shohim se ka shume 
perkthime, bile disa prej tyre permbajne 
edhe mendime personale. Armiqte e Is- 
lamit dhe novatoristet, mezi presin te 
shfrytezojne rastin dhe te prishin kupti- 
min e Kuranit, prandaj kjo, mund te the- 



mi lirisht, eshte nje helm, sepse, kur i le- 
xojne te rinjte dhe ata qe nuk kane dituri 
te thelle, ne mendjet e tyre mund te ngja- 
llen dyshime dhe kontradikta. 

Komentimin e drejte te Kuranit dhe 
dhenien e kuptimit te plote i beri vetem 
ai te cilit i zbriti, pra Muhamedi a.s. ne 
kohen e tij, ndersa tek ne u percoll me 
ane te haditheve. Keto hadithe i kane ku- 
ptuar vetem ashabet dhe imamet muxh- 
tehide, e myslimanet jane mbeshtetur 
sipas mesimit te ketyre dijetareve. Pra- 
ndaj eshte e pamundur te mesohet feja 
nga perkthimi i Kuranit dhe haditheve. 
Pra, secili mysliman, se pari duhet ta 
mesoje fene e vet nga librat e (ilmihalit), 
te cilet jane perpiluar nga dijetaret e 
Ehli-Synetit. 

Me lexim te Kuranit, arrijme 
kenaqesine e Allahut 

Disa nga te humburit, thone: "Nuk ka 
vlere leximi i Kuranit pa ia ditur kuptim- 
in e tij, lexoni perkthimin ne gjuhen 
amtare". Imam Gazaliu thote se Imam 
Ahmedi, ne nje hadith kudsi, transmeton 
se Allahu i Madheruar thote: "Ai qe le- 
xon Kuran, qofte duke e kuptuar ate, 
qofte duke mos e kuptuar, e arrin kena- 
qesine Time". 

Vlera e leximit te Kuranit famelarte 
ne gjuhen arabe, eshte e shume e madhe. 
Tani do te shpalosim disa nga keto vlera. 
1. Kush e lexon Kuranin ne gjuhen 
arabe, ne kete rast ai ka bere ibadet, 
ky lexim e afron njeriun prane 
Allahut; edhe nese e lexon pa e kup- 
tuar ate, ka fituar sevab. Ndersa, ne 
qofte se e lexon dhe e kupton, ne kete 
rast ai ka fituar shperblim mbi shper- 
blim. Allahu i Madheruar thote: 
"Ata qe e lexojne librin e Allahut, e 
falin namazin dhe japin nga begatite 
me te cilat Ne i kemi furnizuar, japin 
fshehurazi dhe haptazi, ata shpresoj- 
ne nje fitim qe kurre nuk u humbet. 
Qe Ai (Allahu) do t'u plotesoje shper- 
blimin e tyre, e edhe do t'u shtoje nga 
miresia e Tij, vertet Ai eshte mekat- 
fales dhe shume mirenjohes". Ne aje- 
tin e pare shihet se ata qe e lexojne 
Librin e Allahut, jane lavderuar, ma- 
dje ata qe e lexojne Kuranin, arrijne 
nje shperblim te ibadetit sikurse kur e 
falin namazin, pra shkon deri ne ate 
shkalle, saqe leximi i Kuranit arrin ne 
shkallen sa te krahasohet me nje iba- 
det te rendesishem, sikur eshte falja e 
namazit, duke u bazuar ne ate qe per- 
mendet perpara. 



10 



dituria islame / 226 



Pejgamberi a.s. thote: "Kush lexon 
nje shkronje nga Libri i Allahut, per 
ate ka nje te mire. Per nje te mire je- 
pen dhjete sevabe. Une nuk po them 
se Elif Lam Mim eshte nje shkronje 
(hart), porse them se Elifi eshte nje 
shkronje, Lami nje shkronje dhe Mi- 
mi nje shkronje". Nga kjo shihet se, 
ai qe lexon Kuran, ka fituar sevabin e 
ibadetit, dhe kjo eshte ve9anti qe e 
dallon Kuranin, dhe eshte dhurate ve- 
tem per ata qe lexojne vazhdimisht, 
sepse pasurojne shpirtrat dhe pastro- 
jne zemrat e tyre. 

2. Leximi i Kuranit ne gjuhen arabe 
behet, ne enyre qe te ruhet Libri i 
Allahut nga pershkrimet dhe zeve- 
ndesimet, ashtu si9 ngjau me librat e 
meparshem hyjnore. Edhe per ata qe 
nuk e kuptojne domethenien e fjaleve 
te Allahut te Madheruar, eshte prem- 
tuar shperblim i madh, kjo eshte nje 
nga menyrat me te rekomandueshme 
per ruajtjen dhe ardhmerine e origji- 
nialitetit te Librit te shenjte. 
Prandaj shumica e njerezve kane 
shprehur deshire te madhe per mesi- 
min e leximit te Kuranit, derisa nje 
pjese e tyre e kane mesuar permendsh 
Kuranin, duke u here hafeze. Shumi- 
mi i lexuesve te Kuranit (kiraet), 
specialisteve te leximit te tij dhe 
njohesve te thuket te rregullave te tij 
(kurra), dhe i njerezve qe e kane me- 
suar permendsh (hafezet), ka ndikuar 
duke dhene rezultat qe Kurani te per- 
hapet ne 9do ane, pra Libri i Allahut 
te jete i pranishem dhe te qarkuUoje, 
te jete i pranishem ne gjuhet e njere- 
zve. Me nje fjale, kjo ka mundesuar 
qe askush te mos marre guximin per 
te nderruar ijalet e tij, ngase njohesit 
eksperte te tij (arif) i kercenuan ash- 
per se do te jepnin llogari ata qe ten- 
tuan nje menyre te tille. Per dihet se 
gjate historise nuk u perjashtuan raste 
kur njerez injorante zgjaten gjuhet e 
tyre te dobeta ne Librin e Allahut, dhe 
ne keso rastesh, keta armiq te Islamit, 
moren pergjigjen dhe u mbyllen gojet 
e tyre, nga ekspertet e Kuranit dhe 
shkencave kuranore, nga dijetaret 
islame (alime), nga lexuesit e mirefil- 
let te Kuranit (kurra) dhe nga njerezit 
qe paten nderin dhe e mesuan perme- 
ndsh kete liber madheshtor (hafezet). 

3. Krijimi i nje gjuhe te vetme ne mesin 
e myslimaneve, te forcuarit e njesh- 
merise fetare, te lehtesuarit e marre- 
veshjes dhe ndihmes ne mes tyre per 
zbulimin e shkaqeve, shpie ne arritjen 



e forces se radheve te tyre, shtimin e 
fuqise dhe ngritjen e fjaleve te tyre. 
Kjo eshte nje politike e larte hyjnore, 
dhe kjo politike ka treguar sukses. 
4. Lexuesve te perhershem te Kuranit, 
atyre qe e lexojne dalengadale, pa u 
ngutur, sigurisht qe ky lexim u hap 
rrugen per meditimin e te kuptuarit te 
tij dhe zgjeron edhe me tej gjokset e 
tyre ne mundesine e praktikimit te tij 
gjate jetes se perditshme. Ai qe e le- 
xon Kuranin vetem duke e lexuar, 
neser mundohet dhe e lexon duke me- 
dituar kuptimin e tij, pastaj fillon te 
veproje sipas urdhrave te drejte te tij. 
Nga kjo menyre, lexuesi transformo- 
het prej nje shkalle ne nje shkalle me 
te larte. 

Ikja nga paragjykimet 
e gabuara 

A mund te parashtrojme tash kete 
pyetje: "A mund t'i mohojne pikat qe ra- 
dhitem me pare, ose a mund t'u kunder- 
vihen pikave te meparshme ata qe nuk e 
duan origjinalin e Kuranit ose e deshiro- 
jne ne gjuhet e tyre, per shembull shqi- 
ptaret - ne gjuhen shqipe, turqit - ne 
gjuhen turke e boshnjaket - ne gjuhen 
boshnjake? Kur e themi kete, kemi para- 
sysh faktin qe ata jane myslimane: "A 
do te mund te thoshin se ne nuk e besoj- 
ne se leximi i Kuranit ne gjuhen arabe 
hyn ne radhen e ibadeteve dhe nuk pre- 
sin sevap nga kjo veper? 

Gjithashtu a mund te thone: "Ne nuk 
kemi problem se njeshmeria e gjuhes 
kuranore do te mundesoje qe Kurani yne 
te ruhet ne origjinal deri ne Diten e Kia- 
metit, eshte larg nga pershkrimet dhe 
ndryshimet, dhe vazhdimisht e ruan uni- 
tetin e myslimaneve?" 

Ata qe jane myslimane, nuk mund te 
kene nje qendrim te tille. Duke u bazuar 
ne kete, se nuk do te mund te thoshin nje 
gje te tille, atehere duhet te pajtohen dhe 
te jene zoterues te Kuranit ne gjuhen ori- 
gjinale arabe, sepse te beret ibadet i se- 
cilit popull ne gjuhen amtare te tij, te 
lexuarit e Kuranit ne gjuhe amtare, te 
kenduarit e kametit ne gjuhe amtare, - 
nuk ka asnje vlere shkencore dhe fetare, 
prandaj duhet te ikin nga paragjykimet 
dhe iluzionet e tilla. 

Nuk ka mundesi te refuzosh arshin 
(fronin) e Librit te shenjte. Ky fron 
(Arsh) eshte origjinali ne gjuhen arabe. 
Ndersa ai qe e zbriti dhe e shkroi Kur- 
anin ne ate fron (Arsh), eshte Allahu i 
Madheruar? Sikur mbreti te leshonte 
fronin e tij, f'mbetet nga forca dhe kre- 



naria mbreterore? Ja pra, kete Kuran 
Allahu e ka here qe fjalet e tij te jene ku- 
rora, ia ka veshur atij kuroren e mreku- 
llise, ndersa origjinalin e tij ne gjuhen 
arabe, e ka bere pasqyre te kesaj mrekul- 
lie dhe krenarie. 

"Ai eshte nje liber ngadhenjyes (i pa- 
shoq). Atij nuk mund t'i mvishet e pa- 
verteta ne asnje ane; eshte i zbritur prej 
te Urtit, te Lavdishmit". 

Eshte e padiskutueshme se secili nga 
popujt eshte perkrahes i gjuhes, tradites, 
kultures dhe vlerave te veta. Edhe ne e 
duam popullin tone, atdheun dhe shtetin 
tone, vlerat tona kombetare dhe gjuhen 
tone te paster shqipe. Por, ne te njejten 
kohe, ne e duam edhe pasurine tone me 
te shenjte, Fene tone, Kuranin tone dhe 
gjuhen arabe, ne te cilen ka zbritur 
Kurani. 

Kohe pas kohe hasim edhe shume 
thenie dhe sjellje te shemtuara, e se prej 
nga manifestohet burimi i tyre, nuk di- 
het, o nga nacionalizmi i tepert, ose nga 
armiqesia fetare. P.sh. theniet e shpesh- 
ta: "Perse Kurani zbriti ne gjuhen arabe, 
perse erdhi Pejgamberi a.s. nga mesi i 
arabeve?" Kjo na kujton ajetin kuranor, 
ku Beni Israilet i drejtohen Hz. Musait 
duke i thene: "O Musa, na e bej edhe ne- 
ve nje Zot (statuje) si zotat qe i kane ata, 
sikur qe i kane ata (ai popull)", ndersa 
Hz. Musai a.s. utha: "Vertetjujeni pop- 
ull qe nuk dini (injorante- xhahil). Veret, 
ai popull (qe po adhuron idhuj), eshte i 
shkaterruar ne ate (adhurim) dhe ajo qe 
vepruan, eshte e asgjesuar (nuk sjell do- 
bi)" . Nga kjo shihet se sa e gabueshme 
ishte kjo sjellje dhe kjo vetedije e ulet e 
tyre. 

Shtrohet pyetja: A kemi te drejte ne, 
nje qenie e varfer dhe e dobet, te akuzoj- 
me Krijuesin dhe Zoteruesin e dy bo- 
teve, Allahun? 

Secili mysliman 

duhet te pervetesoje gjuhen 

arabe aq sa ka mundesi 

Sikur Allahu te mos ishte i lire te 
vepronte ate qe deshiron, dhe te sundoje 
ashtu sikur deshiron Ai, - nuk do te ishte 
Zot. Nese Ai ka vepruar ne kete menyre, 
patjeter duhet ta dime se ketu ka nje 
urtesi, pra myslimanit i ka hije qe te ule 
koken para kesaj dhe te pranoje Urdhrin 
dhe Dispoziten e Allahut. 

Ne Risalen e Imam Shafiiut hasim 
keto shprehje: "Ata qe nuk u perkasin 
popujve arabe, eshte e nevojshme t'i 
pershtaten gjuhes arabe, sepse ajo eshte 
gjuha e te Derguarit te mbare njerezimit. 



dituria islame / 226 



11 



'A 




^K^KBfL*'^ 


y 1 ^^^^0^^^ tflM^flT' ^^^h^v^^Vk^^^^^^^^^I 


^^^^hQk^* 


fj>^f ^ *^ J^ ^j^ ^p i.^B ^H mI' j^ ^|L WHI^KIe^^^^^^^I 


^BSSSBm^^imM 




^^^rVH^^^ 







Muhamedit a.s., te Derguarit te Allahut. 
Ata qe e pranuan fene e tij me plot dash- 
uri, duhet ta pranojne edhe gjuhen e tij. 

Secili mysliman duhet te pervetesoje 
gjuhen arabe aq sa ka mundesi, deri ne 
ate mase, sa te kete mundesi te deshmo- 
je dhe ta shprehe fjalen e deshmise (She- 
hadetin), se nuk ka Zot tjeter perve9 
Allahut dhe se Muhamedi eshte rob dhe 
i Derguar i Tij, ta lexoje Librin e 
Allahut, Kuranin, ta permende Allahun 
(dhiker) me tekbire (lartesim) dhe tesbi- 
he (lartesim- pastrim)". 

Nga kjo kuptojme se secili besimtar 
eshte i obliguar qe lutjet e namazit, lex- 
imin e Kuranit dhe dhikrin ta mesoje ne 
gjuhen arabe, ngase vetem keshtu arrihet 
grada e sevabit dhe shenjteria e ibadetit. 

Sepse, po te vazhdonte secili popull 
te pyeste: "Pse Allahu i Madheruar nuk 
e dergoi Pejgamberin nga mesi yne? Pse 
nuk e zbriti Kuranin ne gjuhen tone 
amtare?, - atehere keto pyetje nuk do te 
kishin te ndalur njera pas tjetres. 

Prandaj neve na bie te themi se 
Allahu, ffaredo qe vepron, vepron drejt. 
Ta pervetesojme fene dhe ta perveteso- 
jme deri diku gjuhen e Pejgamberit te 
Tij te fundit, ta kuptojme ate dhe te jeto- 
jme sipas urdhrave dhe porosive te Tij. 
Pra, e tera qe na takon neve, eshte vetem 
kaq. 

Atyre qe u munduan ta perkthejne 
Kuranin ne gjuhen tone amtare, duke fil- 
luar qe nga hoxhallaret e vjeter, te cilet i 



mesuan nxenesit e tyre, e deri tek ata qe 
hodhen me penat e tyre ne flete - kupti- 
min e Fjales se Allahut xh.sh., - do t'u 
jemi gjithmone mirenjohes duke E lutur 
Allahun qe sa me lart te shperbleje ve- 
pren e tyre madhore. Ata u bene shkak- 
tare qe Kurani te jete i kuptuar edhe ne 
gjuhen shqipe. Pika tek e cila arriten hu- 
lumtimet e shumta shkencore deshmon: 
"Kurani nuk behet ndryshe perve9se 
gjuhen arabe. Kurani i perkthyer ne ndo- 
nje gjuhe tjeter nuk zihet Kuran po tef- 
sir, komentim i Kuranit. Prandaj origji- 
nali i tij i pandryshuar deri Diten e Kia- 
metit, eshte ne gjuhen arabe. Dijetari i 
famshem Said Nursi thote: "Asnje gjuhe 
tjeter nuk mund ta ruaje pastertine, po- 
ezine dhe rimen e Kuranit perve9 gjuhes 
se paster letrare arabe". 

Mesimi i leximit dhe mesimi 

permendsh (hifzi) 

ne traditen shqiptare 

Per sa i perket mesimit te leximit te 
Kuranit ne traditen shqiptare, qysh me 
ardhjen e osmanlinjve dhe kontakteve te 
popuUit shqiptar me kete popull, jane 
marre rregullat e tyre, bile ne shume vise 
ne Maqedoni, ne Serbine Jugore dhe 
pjeserisht ne Kosove, rregullat kryeke- 
put thuhen nga kjo gjuhe. Nga vitet 1950 
ne trojet shqiptare perdorej libri abetare, 
e cila ne popull njihej me emrin supare, 
te cilen e kishte shkruar autori Ali Haj- 



dar. Kjo metode nuk ishte e lehte per 
pervetesim, por linte gjurme shume te 
thella ne mendjet e njerezve, saqe ata qe 
e mesonin, nuk do ta harronin me kurre, 
edhe pse shumica e tyre e mbyllnin pas 
nje kohe. Ne vitet 1900 ishte tradite qe 
secili prind te dergonte femijen e tij ne 
xhami per te mesuar Kuranin dhe rregul- 
lat baze te akaidit, fikhut dhe ahlakut. 
Keto rregulla mesoheshin ne nje liberth 
te vogel, i cili quhej Shiriti Salat. Ishte 
liber qe rrallekush nga gjeneratat e vitit 
1900 te mos e dinte. Ky mesim dhe inte- 
resim shfaqej, sepse interesi i prinderve 
ishte i madh. Madje shumica e tyre va- 
zhdonin te mesonin hifzin. Mesimi per- 
mendsh i Kuranit zakonisht zgjaste 2 
vjet, e, ne fund, demonstrohej nxenia 
permendsh prane kolegjiumit te perbere 
nga shume hoxhallare eminente, te cilet 
e degjonin me vemendje zoterimin per- 
mendsh te Kuranit. Shume, shume rralle 
tolerohej ndonje gabim, dhe, kur vinte 
dita e provimit, mesimi kishte arritur pi- 
ken kulmore. 

Menyra e mesimit te hifzit 

ishte metoda turke, 

per vite te tera kishte 

treguar sukses ne keto troje 

Kjo metode aplikohej duke e mesuar 
fdo te njezeten faqe (nga fillimi i xhuz- 
it), pastaj prape riktheheshin dhe 
mesonin faqen qe pasonte, dhe perseris- 
nin faqen e mesuar me pare, keshtu qe 
nuk harronin ate qe kishin mesuar, por 
as nuk lodheshin shume ne pervetesimin 
e Kuranit. Ne te kaluaren kishte pak fa- 
milje ne mesin e te cilave nuk gjendej 
ndonje njeri qe e dinte Kuranin perme- 
ndsh. Me kalimin e kohes, kjo tradite 
mjerisht u rrallua, ketu ndikuan edhe 
shkaqet sidomos ne periudha komuniste, 
e cila la vrage te pashlyera ne zbehjen e 
tradites islame. Lusim Allahun qe kjo 
tradite e mesimit te leximit te Kuranit 
dhe e mesimit permendsh (hifzit) te rik- 
thehet ne mesin tone, ku te mbjelle pat- 
jeter frytet e saj, te cilat, insha-Allah, do 
t'i korrim ne te ardhmen, apo do t'i korr- 
in gjeneratat tona te ardhme, ashtu sikur 
qe u pasuruam ne nga frytet qe na lane 
trashegim gjysherit tane .Nuk na mbetet 
tjeter perve9se t'i lutemi Allahut te na 
zgjeroje njohurite tona ne mesimin e 
leximit te Kuranit dhe motoja jone te 
jete: "O Zot, ma bej Kuranin behar te 
shpirtit dhe nur te zemres sime, m'i lar- 
go dhimbjet dhe ma menjano deshper- 
imin me anen e Tij." 



12 



dituria islame / 226 



Ahlak 



Tevekkuli (mbeshtetja) ne Allahun xh.sh. 



Dr. Rijad Ibn Muhamed 
El-Musejmiri 

Perhapja e injorances ne forma te 
9udishme ne mesin e Ymetit, 
eshte nje dukuri e pakuptimesi 
ne Fe, nje 9eshtje qe nuk eshte e 
padukshme per 9do njeri qe ka sy e te 
pare te shendoshe. 

Prandaj, nga kjo nuk mund te shpeto- 
het edhe nese posedohen diploma aka- 
demike dhe pozicione te hijerarkise me 
te larte. Injoranca per te cilen e kemi fja- 
len, ka te beje me bazat e Fese dhe bes- 
imit, e te mos flasim per 9eshtje te tjera 
te Legjislatives dhe dispozitave islame. 
Rezuhat i kesaj injorance eshte besimi i 
gabuar ne Njeshmerine e Allahut xh.sh., 
pavaresisht nga qartesia e kesaj 9eshtje- 
je- 

Prandaj, po te shtrohet 9eshtja e teve- 
kkulit (mbeshtetjes) ne Allahun xh.sh., 
ose 9eshtja e frikes dhe shpreses ne Te, 
ose 9eshtjete tjera qe i takojne domenit 
te ibadetit (adhurimit), te cilin nuk lejoh- 
et ta bejme kurrsesi per dike tjeter per- 
ve9se per Allahun xh.sh., - do te shihet 
se shume njerez kane pikepamje, te kup- 
tuar te gabuar per keto 9eshtje. E, te kup- 
tuarit e ketyre 9eshtjeve ne menyre te 
shtremberuar e te gabuar, jep shtytje per 
bestytni dhe mekate te pafalshme. 

Prandaj, keto 9eshtje duhet te perzgji- 
dhen, te pastrohen e te sqarohen per te 
qene keshille per myslimanin, dhe kjo 
do te behej ne menyre me te mbeshtetur 
e te argumentuar duke i ndjekur veprat e 
pejgambereve te Allahut xh.sh.. 

Nuk eshte i vogel numri i te 

tilleve qe tevekkulin e kane 

ne kryetare, mbreter, 

personalitete e ministra 

per kryerjen e nevojave 

dhe kerkesave te tyre 

Prandaj, nje nga 9eshtjet me kunder- 

thenese, e paqarte dhe problematike, 

eshte ajo e tevekkulit (mbeshtetjes) ne 

Allahun xh.sh. 

Pra, nuk eshte i vogel numri i te ti- 
lleve qe tevekkulin e kane ne kryetare, 
mbreter, personalitete e ministra per 
kryerjen e nevojave dhe kerkesave te ty- 
re. Parashtrohet pyetja: Cila eshte e ver- 
teta e tevekkulit, si duhet kuptuar ai dhe 
9'eshte vlera dhe pesha e tij? 



E verteta per tevekkulin eshte mbeshtetja absolute ne Allahun xh.sh. 
per te gjitha feshtjet, qofshin ato per te arritur nje dobi te caktuar, ose 
per te penguar nje dem te caktuar 



E verteta per tevekkulin eshte: Mbe- 
shtetja absolute ne Allahun xh.sh. per te 
gjitha 9eshtjet, qofshin ato per te arritur 
nje dobi te caktuar, ose per te penguar 
nje dem te caktuar. 

Tevekkuli eshte ibadet madheshtor, ai 
nuk ben t'i drejtohet askujt perve9 tek 
Allahu xh.sh.. Besimtari i sinqerte mbe- 
shtetet vetem ne Ate, per 9do 9eshtje, si9 
jane: kerkimi i furnizimit e i ndihmes, 
per sherim e shendet, per pengimin e se 
keqes e demit, - dhe ai beson bindshem 
se nuk ka furnizues perve9 Allahut 
xh.sh., se nuk mund te te ofroje ose te te 
pengoje dikush di9ka perve9 Allahut 
xh.sh., se Ai eshte i Lartmadheruari, Kr- 
ijuesi, Mbikeqyresi dhe Zoti i te gjitha 
boteve. Ai, jo nje here, ne Librin fisnik 
ka urdheruar per mbeshtetje te sinqerte, 
per se thote: "... e mbeshtetju All-llahut, 
se AU-Uahu eshte mbrojtje e mjaftue- 
shme." (El-Ahzab, 48) 

Ne suren En-Neml, ajeti 79, thote: "E 
ti pra, mbeshtetu ne All-llahun, se me te 
vertete ti je ne te drejten e sigurt." 

Allahu e ka ber mbeshtetjen kusht per 
te qene besimi i shendoshe. Ja se 9 'tho- 
te: "Dhe vetem All-llahut mbeshtetjuni, 
nese jeni besimtare te sinqerte." (El-Ha- 
did, 23) 



Gjithashtu ne Kuran thuhet: "... ve- 
tem Atij mbeshtetjuni, nese jeni te dore- 
zuar (vendimit te Tij)." (Junus, 84) 

Shembuj nga tevekkuli 
(mbeshtetja) i pejgambereve 

Kurani prezanton shembuj te mrekul- 
lueshem per tevekkulin e pejgambereve, 
te cilet i drejtuan popujt e tyre ne vepra 
te mira dhe i larguan nga te keqijat. Nje- 
ri prej tyre ishte Hudi a.s., i cili qenien e 
tij ia kushtoi porosise me te cilen ishte 
ngarkuar. E keshilloi dhe ia terhoqi vere- 
jtjen popullit te tij, po nuk hasi ne mire- 
kuptim dhe degjueshmeri, perkundrazi, 
hasi ne mosbesim, ne mekate dhe fyerje 
te renda. Ja se 9'thote Kurani: "Ata tha- 
ne: O Hud, ti nuk na solle ndonje argu- 
ment, e ne nuk i braktisim zotat tane per 
ijalen tende dhe nuk te besojme ty. Ne 
nuk themi tjeter vetem se dikush prej zo- 
tave tane te ka goditur me 9mendje!..." 
(Hud, 53-54) 

Megjithate, Hudi a.s. thirrjen e tij e 
beri me ngulm e largpamesi, ashtu si9 
ben besimtari i konsoliduar me Zotin e 
tij dhe qe ka mbeshtetje absolute ne Te, 
nga njera ane, e, nga ana tjeter, i irituar 
nga pakujdesia e torollaksia e tyre, u ku- 



r^^m 


BH?.iS4j 




1 


> • 


1 



dituria islame / 226 



13 



ndervihet ne menyre te prere: ". . .Ai tha: 
Une iu kam mbeshtetur All-llahut, Zotit 
tim dhe Zotit tuaj, sepse nuk ka asnje 
nga gjallesat, qe Ai te mos e kete nen su- 
ndim, vertet, Zoti im eslite i drejte." 
(Hud, 54-56). 

Ediie Ibrahimi a.s. qendroi i paluiiat- 
shem kunder kokefortesise se t'et dhe 
popuUit te tij, mu ashtu si9 i ka hije bes- 
imtarit te cilit i fie besimi ne zemer.Ai 
popullin e vet e thirri me urtesi, butesi 
dhe deshmi, megjithate hasi ne kokefo- 
rtesi dhe zemer ne te cilen besetytnia ki- 
shte zene vend. Keshtu qe, populli i tij i 
bente kurthe, e me ne fund per nje muaj 
mblodhi dm dhe ndezi zjarrin per te dje- 
gur Ibrahimin a.s.. Njerezit u tubuan per 
te pare se 9'po ndodhte, dhe njeheresh e 
fyenin Pejgamberin e Allahut, mirepo, 
kur erdhi 9asti qe ai te hidhej ne zjarr, 
ate as qe e kaploi paniku dhe as frika, 
por e tha ijalen madheshtore: "Mua me 
mjafton All-Ilahu, e sa mbeshtetje e mire 
qe eshte Ai." 

Nje ijale qe nuk e thote kush perve9 
mu'minit, me te cilen nuk shprehet ve- 
tem mbeshtetesi i sinqerte.Andaj, kur u 
mbeshtet ne Allahun, Ai i mjaftoi, e me- 
qe ishte i sinqerte ndaj Tij, u lirua dhe 
shpetoi; pikerisht per kete edhe ijalet e 
te Madhit Allah: "Po Ne i thame: O 
zjarr, behu i ftohte dhe shpetim per Ib- 
rahimin! 

Ata deshen t'i benin atij (Ibrahimit) 
kurth, po ne ata i beme me te deshtuar- 
it". (Enbija, 69-70). 

Tani eshte fjala per kryeparin e tevek- 
kulit(mbeshtetesit)- Muhamedin a.s. je- 
teshkrimi i te cilit eshte perplot me 
mbeshtetje te pashoqe dhe bindje ma- 
dheshtore ne Allahun xh.sh.. Ai migroi 
me Ebu Bekrin r.a. dhe hyne ne shpelle, 
ku u strehuan dhe u fshehen. Nderkaq, 
mushriket (idhujtaret) iu vune per t'i 
ndjekur e per t'u rene ne gjurme, dhe u 
ndalen te shpella, pikerisht prane hyrjes 
se saj. Me ate rast, sahabiu Ebu Beker u 
frikesua, mos valle do t'i ndodhte ndon- 
je e keqe pejgamberit te Allahut, e i cili 
iu drejtua me fjalet: "O pejgamber i All- 
llahut, po ta ule ndonjeri koken e te 
shikoje, do te na shohe, pergjigjja e pej- 
gamberit, me plot bindje, siguri e mbe- 
shtetje ne Allahun, ishte: "Mos u desh- 
pero, se Allahu eshte me ne". Ne vendin 
e quajtur "Hamraul-esed" idhujtaret u 
tubuan per ta luftuar Muhamedin a.s. 
dhe shoket e tij, po Pejgamberi me sho- 
ket dolen me nje guxim dhe trimeri te 
papare, me vendosmeri e zemergjeresi 
per t'u perballur e per t'u ndeshur me 




turmen qe u kishte dale ne prite. Mirepo, 
kjo ushtri ishte e bashkuar dhe e mbe- 
shtetur absolutisht ne Allahun Nje, duke 
kerkuar suksesin nga Lartmadheria e 
Tij. Shih per kete fjalen e All-llahut 
xh.sh.: "E atyre (shokeve te pejgamber- 
it) qe dikush u tha: populli (idhujtaret) 
eshte tubuar t'ju sulmojne, pra kini fri- 
ke! Ajo, vetem ua shtoi edhe me shume 
besimin, e thane: Neve na mjafton qe 
kemi All-llahun, Ai eshte mbrojtesi me i 
mire! E ty te te mos brengosin ata qe 
perpiqen per mosbesim, ata kurrsesi nuk 
mund te demtojne asgje All-llahun. All- 
llahu me urtesine e Vet, deshiron qe 
atyre te mos u takoje kurrfare e mire ne 
boten tjeter, dhe ata kane nje denim te 
madh". (Ali Imran, 173-174). 

Ibn Abbasi r.a. thote: Ibrahimi a.s. e 
tha fjalen: "Me mjafton AU-llahu dhe sa 
mbeshtetes i mire eshte Ai", - kur e ho- 
dhen ne zjarr, e Muhamedi a.s. e shpre- 
hu kur dikush tha: "...populli (idhujtaret) 
jane tubuar t'ju sulmojne, pra kini fri- 
ke!" 

Relacioni ne mes tevekkulit 
(mbeshtetjes) dhe shkakut 

Tevekkuli ne Allahun xh.sh. nuk refu- 
zon marjen ne konsiderate te shkakun, 
perkundrazi, marja ne konsiderate e 
shkakut eshte fryt i tevekkulit (mbesh- 
tetjes) se sinqerte, i Fese se shendoshe, i 
besimit te forte dhe i bindjes se fuqish- 
me. Por, e keqja e se keqes qendron ne 
faktin qe mbeshtetja te qendroje kryeke- 
put ne sebeb (shkakun), nderkaq te harr- 
ohet musebbebi (shkaktari), e Ai eshte 
Allahu xh.sh.. Po sjellim dy shembuj ko- 
nkrete. Per te pritur pasardhes, duhet 
bere martesa. Per te pritur te ardhura 
mujore, duhet te merresh me ndonje 
veprimtari, e keshtu me radhe.Prandaj, 
njeriu duhet te beje ate qe eshte ne kom- 
petencat e tij, pastaj gjen shprehjen te- 
vekkuli. Merjemja r.a. lindi pa martese, 
dhe kjo eshte mrekulli, sofra e Isait a.s. 
zbriti nga qielli, edhe kjo eshte mrekulli. 



Llojet e tevekkulit 
(mbeshtetjes) 

Ka kater lloje te mbeshtetjes. 

Lloji i pare. Eshte mbeshtetje ne 
Allahun xh.sh. per te gjitha 9eshtjet, 
qofte per te arritur nje te mire, qofte 
per te penguar nje te keqe, dhe ky lloj 
i mbeshtetjes eshte kusht per besimin 
e shendoshe. 

Lloji i dyte. Kjo eshte mbeshtetje ne krij- 
esen, ne te cilen nuk mund te kete 
gisht askush perve9 Allahut te Lart- 
madheruar, si9 jane: renia e shiut, 
sherimi i te semurit, realizimi i 
ndihmes, etj., 9eshtje te cilat jane spe- 
cifika hyjnore. Keshtu qe, nese mbe- 
shtetja absolute behet ne fenomenet 
natyrore te lartshenuara, - kjo pa 
diskutim eshte besetytni e cila shkak- 
ton hyrjen ne xhehenem per mot e 
jete. 

Lloji i trete. Kjo eshte mbeshtetje ne 
krijesat, si9 jane: kryetare, mbreter, 
personalitete e pergjegjes te cileve 
Allahu u ka mundesuar per te evituar 
nje te keqe te caktuar, ose per te ofru- 
ar nje te mire te caktuar, - edhe kjo 
eshte besetytni, meqe mbeshtetja ab- 
solute duhet te jete ne Allahun xh.sh. 

Lloji i katert. Kjo eshte mbeshtetje ne 
njeri-tjetrin ne veprimtarite e perdit- 
shme, por perseri mbeshtetja absolute 
I takon Allahut xh.sh.. 

Kush i permbahet 

mbeshtetjes absolute 

ne Allahun xh.sh.? 

Mbeshtetjes absolute ne Allahun e 
Lartmadheruar i permbahet ai qe eshte i 
kenaqur me Allahun per Zot te tij, me 
Islamin per fe te tij dhe me Muhamedin 
a.s. per pejgamber te tij. 



Perktheu: 
Ataullah Aliu 



14 



dituria islame / 226 



Qasje 



Femija i epruvetes - Alternativa 
bashkekohore per furnizim me femije?! 



Driton Arifi 

Eshte natyrshmeri e mbjelle ne 
intuiten e njeriut, deshira dhe 
aspirata jetesore per te lene pas 
vetes pasardhes e trashegimta- 
re. Me kete intuite njeriu ka lindur dhe 
eshte krijuar nga Krijuesi i Gjithedijsh- 
em. Madje, sa me shume qe i afrohet 
moshes se pjekurise, njeriu nje gje te ti- 
lls e shpreh te fuqizuar me teper ne per- 
sonalitetin e tij. Ketu nuk kemi kurrfare 
dallimi ne mes te gjinive, racave, ose 
shtresave sociale. Qe te dy: mashkulli e 
femra, pastaj: i pasuri e i varfri e kane te 
fiksuar kete natyrshmeri ne shpirtin e ty- 
re. Por, ajo gje qe provokon dhe ngjall 
gjithnje e me teper kete ndjenje, eshte 
fakti se te gjithe jane te bindur se kane 
per te vdekur dhe ketij realiteti i dorezo- 
hen te gjithe njerezit, pa dallim. Prandaj, 
asnjeri nuk do te deshironte te vdiste dhe 
t'i keputej zinxhiri gjenealogjik i tij, re- 
spektivisht te mos linte pas vetes asnje 
trashegimtar. Perkundrazi, njerezit de- 
shirojne qe edhe pas vdekjes, te mbetet 
dikush qe bart sado pak tipare te tyre ne 
kete bote. Keto cilesi, a priori, i ruajne 
pasardhesit e njeriut. 

Per te realizuar kete enderr jetesore, 
AUahu -i Lartmadherishem- percaktoi 
qe rruge e vetme e shendoshe dhe legji- 
time te jete martesa legjitime. Me ane te 
marteses njeriu arrin te shijoje, perve? te 
tjerash, edhe kenaqesine e femijeve, ke- 
naqesi qe eshte konstatuar edhe ne shu- 
me citate kuranore. I Lartmadherishmi 
ne Librin e Tij fisnik thote: "Pasuria dhe 
femijet jane stoli e jetes se kesaj bote, 
kurse veprat e mira (fryti i te cilave eshte 
i perjetshem) jane shperblimi me i mire 
te Zoti yt dhe jane shpresa me e mire." 
(Kehf, 47). 

Zoti i Plotfuqishem synoi qe me kete 
citat, po dhe me te tjera te ngjashme, te 
na e aprovoje kete intuite njerezore, si 
dhe te vere ne pah ngazellimin tone qe 
kemi per pasurine dhe femijet. E konsta- 
toi kesisoj, ngase Ai Vete na kishte kriju- 
ar te tille. Porse na e terhoqi vemendjen 
se punet e tjera, te mbara e te mira, kane 
me shume peshe tek Ai, prandaj le te 
jemi racionale ne kete analogji. 



Ruajtja e llojit njerezor, synim i Ligjvenesit Fuqiplote 



m^^- 



■i' .^-^ X*>^ 



y-"'.'" y ^- 



^■i 



\' 






■,S^^\ 








Steriliteti dhe rruget 
sheruese te tij 

Megjithate, jo te gjithe bashkeshorte- 
ve Allahu u mundesoi te perjetojne ke- 
naqesine e te pasurit femije. Ai terheq 
vemendjen e thote: "... Ai krijon fka te 
doje; Ai i fal vetem femra atij qe do; e i 
fal vetem meshkuj atij qe do. Ose u fal 
9ift, meshkuj e femra, por ate qe do, e le 
pa femije (steril); Ai eshte i dijshem, i 
fuqishem". (Esh-shura, 49-50). 

Ketu vihet ne spikame qe steriliteti, 
ose paaftesia e ndonjerit prej bashkesho- 
rteve per te pasur femije, edhe nese nuk 
eshte parim ose gjendje normale, nuk 
nenkupton se ajo s'ka mundesi te ndo- 
dhe. Njeriu i gjendur perballe nje sfide 
te tille, gjithnje ka hulumtuar qe te gjeje 
shtegdalje e te realizoje aspiraten e tij 
intuitive, ta degjoje - qofte edhe vetem 
nje here ne jete- thirrjen "Baba "ose" 
Nene". 

Ne kohen bashkekohore shkenca 
mjekesore ka regjistruar te arritura te 
paimagjinuara ne kete rrafsh.Ajo tanime 
ka tejkaluar fazen qe kete problematike 
ta konsideroje enigme te pazgjidhur ose 
kod te padeshifrueshem. Alternativa qe 
ofroi shkenca sot, eshte ajo qe quhet "fe- 
kondim-mbaresim artificial", qe eshte 



here i mundshem dhe realizohet jashte 
mitres se nenes. Ndersa femija qe lind 
ne kete menyre, meqenese nuk eshte 
mbaresuar ne barkun e nenes, quhet "fe- 
mije i epruvetes". I atribuohet epruvetes, 
ngase i tere procesi i fekondimit ose 
mbaresimit zhvillohet ne laboratore, res- 
pektivisht jashte mitres se nenes. 

Realizimi i pare i mbaresimit artifici- 
al qe dha rezultatet e para tek njerezit, 
daton nga viti 1977, dhe kjo qe arritur ne 
Britanine e Madhe, kurse "femija i pare 
i epruvetes" quhej Luisa Broun. Menje- 
here pas kesaj ndodhie, mjetet e inform- 
acionit shperndane kete lajm bombastik 
dhe, shume shpejt, u mor vesh anekend 
botes. Pastaj proceset e tilla vazhduan 
papeshuar dhe, shume prej tyre, madje 
mundesuan lindjen e binjakeve, trinja- 
keve, po dhe me shume foshnja pernje- 
here. 

Meqenese ne realizimin e ketij "pro- 
gresi" shkencor, myslimanet nuk dhane 
hisene e mundit te tyre, doemos detyro- 
hemi te krijojme nje botekuptim te qarte 
kundrejt tij, e me pastaj te kristalizojme 
qendrimin sheriatik ne lidhje me te. 

Besoj qe nje gje e tille nuk duhet te 
ngjalle asnjelloj naiviteti tipik tek ndo- 
kush, e kete te arritur shkencore ta kup- 



dituria islame / 226 



15 



toje se eshte sfidim ose perngjasim i 
cilesise se krijimtarise, per se ve9ohet i 
Lartmadherishmi Allah. "Femija i epru- 
vetes" nuk eshte tjeter ve9se kombinim 
e mbaresim artificial i fares se dy bash- 
keshorteve, te cilat, nuk ka asnje dileme, 
jane te krijuara nga i Gjithefuqishmi 
dhe Krijuesi yne. Nderhyrja e tille njere- 
zore ne procesin e mbaresimit artificial, 
ka te beje me shume me shfrytezimin e 
mundesive mendore, qe te perfitojme 
nga ajo qe ka krijuar Zoti, e jo me naty- 
ren e krijimit. Kete e kuptojme edhe me 
mire kur te konstatohet se tere bashke- 
ngjizja e tille nderlidhet me Deshiren 
dhe VuUnetin e Zotit: do apo s'do Ai t'ia 
dhuroje jeten fares se tille nepermes fry- 
mezimit te tij me shpirt. E kete, eshte e 
ndershme dhe reale ta kene te qarte edhe 
ata te cileve u solli koke9arje te kuptuar- 
it e mirefiUte te klonimit te njeriut ose 
edhe te 9faredo gjallese tjeter. 

Megjithate, do teishte joracionale per 
ne, nese 9do te arritur nga duart e huaja 
ta refuzonim vetem per faktin se nje gje 
e tille nuk eshte realizuar nga ne mysli- 
manet. Ashtu si9 do te ishte jokonsekue- 
nte nga pikepamja islame, nese 9do 
prodhim bashkekohor qe na servohet 
prej kujtdo qofte, ta konsumonim pa e 
vene fare nen thjerren e se drejtes se 
Sheriatit. Do pasur parasysh kjo, - ve9- 
mas kur e dime fare mire qe aspektet e 
nderit, ruajtjes se gjenealogjise dhe vijes 
trasheguese te njeriut, - qe te gjitha keto 
jane prej gjerave te ndjeshme ne kon- 
ceptin islam, qe Allahu synon t'i ruaje 
me perpikshmeri dhe kujdes te madh. 
Ndoshta kjo eshte edhe specifike per ne 
myslimanet, kjo qe te tjereve ndoshta as 
u bene shume pershtypje. 

Nocioni "femije i epruvetes" 
dhe menyra e realizimit te tij 

Shprehja "femije i epruvetes", ose 
"fekondimi artificial-jo i natyrshem-" 
ose "nena alternative", - qe te gjitha ka- 
ne kuptimin e "perdorimit te mitres se 
nje gruaje tjeter per ta bartur faren e fe- 
konduar(zigoten) nga spermatozoidi i 
mashkullit dhe vezorja e femres, te cilet 
kryesisht jane bashkeshorte. Gruaja e ti- 
lle e bart foshnjen dhe e lind, e me pas- 
taj e marrin bashkeshortet, e rrisin dhe 
kujdesin per te, duke e konsideruar si 
femije legjitim te tyre". 

Ne kete menyre mund te perfundojme 
se per here te pare ka ndodhur qe nena te 
mos e kete lindur femijen e vet. 

Qeshtja e "femijes se epruvetes", do 
theksuar se, ne Perendim, eshte ngritur 



mbi parimin makiavelist qe trumbetoh- 
et: "qellimi e arsyeton mjetin", gje qe ne 
konceptin islam nuk qendron, sepse, 
perve9 synimit qe duhet te jete i 9ilter, 
edhe mekanizmat duhet te jene te paster. 

Kjo 9eshtje, meqenese ka lindur ne 
shekuUin e kaluar, s'do mend se konsi- 
derohet di9ka e re dhe kerkon qasje jur- 
idike nga dijetaret bashkekohore islame. 
Nje gje te tille ata edhe e kane bere, mi- 
repo, per te mos u thelluar ne mendimet 
individual te ndonjerit prej tyre, eshte 
me e arsyeshme t'u referohemi vendi- 
meve te dala nga akademite gjegjese te 
fikhut islam. 

Paraprakisht, duhet ta bejme te qarte 
se "fekondimi-mbaresimi artificial" 
realizohet ne menyra dhe forma te ndry- 
shme, dhe ne do te mundohemi te perm- 
bledhim ato kryesoret, duke u shtuar 
edhe vendimet e "Akademise se Fikhut 
Islam", qe vepron ne kuader te Organi- 
zates se Liges Islame, me sell ne Meke. 

Menyrat e "mbaresimit artificial" dhe 
dispozitat e dala perkitazi me to: 

E para: Eshte menyra sipas se ciles 
behet bashjkengjizja -fekondimi i sper- 
matozoidit te marre nga bashkeshorti me 



vezoren e marre nga nje grua, e cila nuk 
eshte bashkeshorte e tij, e me pastaj te 
behet mbjellja e fares se bashkedyzuar 
(zigotes) ne mitren e bashkeshortes se 
vet. 

E dyta: Te merret spermatozoidi i nje 
mashkulli te huaj, e me pastaj te behet 
mbjellja e tij ne mitren e gruas se atij qe 
deshiron te kete femije. 

E treta: Te behet mbaresimi -bashke- 
dyzimi jashte mitres, i fares se dy bash- 
keshorteve, e me pastaj te mbillet ajo 
fare e bashkedyzuar ne mitren e nje gru- 
aje tjeter, e cila pranon vuUnetarisht nje 
shtatzeni te tille. 

E katerta: Te behet bashkedyzimi i 
fares se nje burri dhe nje gruaje te huaj 
jashte mitres, e me pastaj ajo fare e ba- 
shkedyzuar te mbillet ne mitren e bash- 
keshortes se atij qe deshiron te kete 
femije. 

E pesta: Te behet mbaresimi - bash- 
kedyzimi i jashtem i fares se dy bashke- 
shorteve, e me pastaj te mbillet ne 
mitren e bashkeshortes tjeter, te te njejtit 
burre (nese burri ka me shume se nje 
grua). 




16 



dituria islame / 226 



Te gjitha keto pese menyra jane te 
ndaluara me konsensus te te gjithe dije- 
tareve pjesemarres ne seancen e mbajtur 
nga kjo Akademi. 

Arsyeja eshte e qarte: ne te gjitha ke- 
to raste behet perzierja e gjenealogjise, e 
fares dhe femija realisht humb lidhjen 
me prinderit e vertete te tij, gje qe ne ko- 
nceptin islam eshte absolutisht e papra- 
nueshme. 

E gjashta: Te merret spermatozoidi 
(fara)e bashkeshortit e te bashkedyzohet 
jashte mitres, neper laboratore-epruveta 
me vezoren e bashkeshortes se tij, e me 
pastaj ajo fare e bashkedyzuar te mbillet 
ne mitren e se njejtes bashkeshorte. 

E shtata: Te merret spermatozoidi i 
bashkeshortit e te mbillet ne vendin ade- 
kuat te mitres se gruas se tij, qe ndryshe 
quhet "fekondim- mbaresim artificial i 
brendshem". 

Keto dy forma te fundit jane te lejua- 
ra, sipas vendimit te dale nga Akademia 
e Fikhut Islam , nese jane te nevojshme. 



por domosdoshmerisht duhen marre te 
gjitha masat parandaluese, qe ne ndonje 
menyre ose tjeter mund te shpien ne 
perzierjen e fares ose ne humbjen e gje- 
nealogjise se vertete te foshnjes. 

Keto ishin vendime unanime te kesaj 
Akademie eminente, nga te cilat shihet 
qartazi se hapja e rruges ne kete rrafsh, 
pa kurrfare kriteresh e standardesh mo- 
rale, etike e fetare, mund te sjelle pasoja 
negative, nga te cilat Sheriati islam sy- 
non t'i ruaje njerezit. Pasoja te tilla mu- 
nd te kete ne aspektin e trashegimise, ne 
kontekst te faktit se ke do te trashegoje 
ai femije qe lind ne kete menyre: cilin 
baba e cilen nene? Prej kujt do te kerko- 
nte perkujdesje femijerore dhe nen ame- 
sine e kujt do te rritej? Keto jane vetem 
pak nga problemet e shumta qe lindin 
nga moskujdesi ne fSshtje te tilla, per se 
sigurisht ne Sheriatin islam merren masa 
preventive tejet te perpikta, qe do te pen- 
gonin ndodhjen e tyre. 




Femija i epruvetes 
"alternative humane" 
apo rruge fitimprurese 

Sigurisht qe ne shikim te pare, ose 
nese gjykojme a priori, do t'i shkonte 
nder mend ndonjerit prej nesh se objek- 
tiv i tere mundit njerezor mjekesor ne 
kete fushe, eshte permbushja e kerkeses 
intuitive te 9do 9ifti bashkeshortor, per 
te gezuar kenaqesine e pasjes femije. 
Pra, kjo e arritur te komentohet si nje akt 
human, qe synon lumturimin e njerezve. 
Ne nuk mund te mohojme prerazi qe nje 
gje te tille ndoshta edhe te mos kete sy- 
nuar ndonjeri prej atyre qe kane hapur 
kete rruge. Por, realiteti i sotem deshm- 
on se shume prej klinikave anekend bo- 
tes, te cilat jane ngritur per kete qellim, 
perfitojne nga nje veprimtari e ketille 
shuma te majme te hollash dhe perfitime 
fmanciare marramendese. 

Kompania e pare qe u ngrit ne Evr- 
ope, ishte "Kompania Nderkombetare 
Evropiane" me sell ne Frankfurt. Nje e 
ngjashme me te, ne Amerike u ngrit ne 
shtetin Mifigan, por sot me e njohura ne 
kete rrafsh, konsiderohet "Kompania 
Storks". 

Ne fillim, nje veprim i tille kushtonte 
me dhjetera mijera dollare (afro 50 mije 
doUare), por, fale konkurrences e cila 
nuk kurseu as kete fushe , gjejme se kos- 
tot per realizimin e nje procesi te tille (i 
cili tashme nuk eshte teper i komplikuar 
dhe kushtues), fmimet tani i jane afruar 
paksa racionales. Duhet ditur se hisene e 
madhe te ketyre shumave e marrin kom- 
panite e formuara enkas per kete synim 
"human", te cilat kane vershuar te gjitha 
qendrat boterore, ndersa nje shume tejet 
simbolike marrin, normalisht, edhe ato 
gra "vullnetare" qe kane pranuar qe fe- 
mija i huaj te rritet ne barkun e tyre. At- 
je, perkitazi me kete jane formuar edhe 
kompani ndermjetesuese, madje ne kete 
sfere jane te angazhuar edhe avokate. 
S 'eshte fudi se kohet e fundit klinika te 
kesaj natyre jane perhapur edhe ngado 
ne Boten Islame, dhe ato kryejne vepri- 
mtari te tille pa pushim. Nga ajo per se 
jemi deshmitare e qe praktikohet ne shu- 
micen e klinikave te kesaj natyre, marr- 
im vesh se kriteret morale e fetare ne 
klinika te tilla nuk kane edhe aq shume 
vlere, dhe gjerat per te cilat ne po flasim, 
atyre nuk u bejne edhe aq shume persh- 
typje. Ndersa lajmet qe na zgjuan kersh- 
erine para pak kohe ne lidhje me klinikat 
e tilla edhe ne Kosove, sinjalizojne se 
nga nje amulli e tille nuk jemi kursyer as 
ne si qytetare te Kosoves. Per nje te ver- 
tete duhet te bindemi thelle, se Islami 
nuk mbyll rruge para njerezve e t'i priv- 
oje ata nga te mirat dhe kenaqesite e 
kesaj bote, por ai hap kanale alternative, 
te cilat jane te ligjshme dhe absolutisht 
me te shendosha. 



dituria islame / 226 



17 



Fikh 



Burimet qe nuk jane argumente 
per dispozitat e Sheriatit 



Xhum'a Emin Abdul Aziz 

Ky fondament trajtohet keshtu: 

1. Besimi i vertete, 

2. Adhurimi i sakte dhe angazhimi per 
ta luftuar te keqen 

3. Burimet qe nuk jane burime te dis- 
pozitave te Sheriatit, si9 jane frymez- 
imi, ideja, zbulimi dhe endrra. 

Imani-besimi i vertete, adhurimi i sa- 
kte dhe angazhimi per ta luftuar te keq- 
en: besimi i vertete realizohet me bindje 
te sakte dhe ndjekje te sinqerte, sikurse 
adhurimi i sakte realizohet me sinqeritet 
dhe vendosmeri (nijet) dhe me respek- 
tim te veprave te Pejgamberit s.a.w.s.. E 
per sa i perket angazhimit per ta luftuar 
te keqen, ai eshte shume llojesh, si: an- 
gazhimi per te luftuar kunder epshit, ku- 
nder hamendjes dhe ai kunder shejtanit. 
Prej miresive te Allahut ndaj roberve te 
Tij, eshte dergimi i pejgambereve dhe 
zbritja e librave. Po ashtu Allahu e per- 
krahu njeriun duke percaktuar nje en- 
gjell fisnik, i cili eshte perballe shejtanit 
te mallkuar, prandaj, sa here qe shejtani 
e urdheron njeriun per di9ka, nderhyn 
melaqja dhe e urdheron per ate qe ka ur- 
dheruar Allahu. Njeriu eshte i pajisur me 
te menduar, e po ashtu Allahu perballe 
shpirtit qe urdheron shume per te keqija, 
ka krijuar shpirtin e qete, i cili urdheron 
per te mira. 

Allahu i Lartesuar gjithashtu i ka 
dhuruar njeriu drite, mendjemprehtesi 
dhe te menduar, keshtu qe i men9ur 
eshte ai qe udhezohet ne rrugen e drejte 
(ne Islam). 

shejtani mundohet ta luftoje 

zemren e njeriut me dy arme: 

me epshet, me qellim 

qe t'ia prish moralin 

dhe me dyshimet 

Njeriu duhet te zbatoj patjeter ate per 
se eshte i urdheruar, te largohet nga ajo 
qe e ka te ndaluar, te jete durimtar ne ve- 
primin e urdhrave dhe ne braktisjen e te 
ndaluarave. Ne mes veprave te urdheru- 
ara e atyre te ndaluara dhe durimit, 
shejtani mundohet ta luftoje zemren e 
njeriut me dy arme: me epshet, me qell- 
im qe t'ia prish moralin dhe me dyshim- 
et me qellim qe t'ia shkaterroje te mend- 
uarit dhe besimin e tij, por prej miresise 



"Imani i vertete, adhurimi i sakte dhe angazhimi per ta luftuar 
te keqen, - jane drite dhe kenaqesi te cilat i hedh Allahu ne zem- 
ren e atyre roberve qe Ai deshiron. Frymezimi, ideja, zbulimi 
dhe endrra nuk jane burime te dispozitave te Sheriatit. Keto 
mund te konsiderohen si burime, me kusht qe te mos vijne ne 
kundershtim me dispozitat dhe tekstet e fese" 




se Allahut eshte se njeriut i ka dhuruar 
ate qe i kundervihet armikut te vet, i ka 
dhene durimin me te cilin u kundervihet 
epsheve dhe ndjenjave te keqija; i ka 
dhuruar bindjen e plote qe t'u kundervi- 
het dyshimeve. Te verteten e ka thene 
Allahu: "Dhe prej tyre Ne heme prijes 
qe me urdhrin Tone udhezojne, pasi qe 
ata (qe i beme prijes) ishin te durueshem 
dhe ndaj argumenteve Tona ishin te bi- 
ndur". (Es-Sexhdeh: 24). 

Vertet besim i sinqerte eshte ai me te 
cilin zbukurohet myslimani, e ky besim 
eshte qe sjell jete te begatshme-te mire: 
"Kush ben veper te mire, qofte mashkull 
ose femer, e duke qene besimtar, Ne do 
t'i japim atij nje jete te mire (ne kete 
bote)...". (En-Nahl:97). Ky besim eshte 
drite me te cilen ecen myslimani: "... i 
dhame drite, me te cilen ecen mes njere- 
zve...". (El-En'am:122); "...Atij te cilit 
Allahu nuk i jep drite, ai nuk ka per te 
pasur drite". (En-Nur:40). Besimi eshte 
shpirti me te cilin ngjallet myslimani: 
"Keshtu, me urdhrin tone, Ne te shpall- 
em edhe ty shpirtin (Kuranin)..." (Esh'- 
Shuara:52). Besimtari jeton nje jete te 
qete, nese i jep Zoti begati, ai falender- 



on; e nese e godet ndonje fatkeqesi, ai 
duron; kur ben ndonje mekat, kerkon 
falje. Valle, pas kesaj jete te begatshme 
ne kete bote, pa dyshim qe besimtari nuk 
ka me qene i humbur as ne kete bote dhe 
as i deshtuar ne jeten tjeter (Ahiret). Te 
verteten e ka thene Allahu xh.sh.: "...Ne- 
se ju vjen nga Une udhezim (liber e pej- 
gamber), kush i permbahet udhezimit 
Tim, ai nuk ka per te humbur (ne dynja) 
dhe as nuk ka per te deshtuar (ne jeten 
tjeter). E kush ia kthen shpinen udhezi- 
mit Tim, do te kete jete te veshtire...". 
(Taha: 123-124). 

Ne besimin e sinqerte besimtari ndien 
kenaqesine e besimit, ngase ai eshte i 
kenaqur qe Allahun e ka Zot, qe Islami 
eshte feja e tij, qe Muhamedi s.a.w.s. 
eshte Pejgamber dhe Lajmetar nga 
Allahu. E si te mos e ndieje kete kenaqe- 
si besimtari, i cili thote: Vetem Ty te 
adhurojme dhe vetem prej Teje ndihme 
kerkojme. Pra, besimtari E adhuron 
Allahun per shkak se E do dhe eshte i 
kenaqur me Te, e falenderon dhe i ka fri- 
ken vetem Atij. Ai te cilit Allahu ia jep 
kete mundesi, do te jete me pejgambe- 
ret, me te sinqertet, me deshmoret dhe 



18 



dituria islame / 226 



me te miret. Sa shoke te mire jane keta. 
Ti, o besimtar, me kete besim te sinqerte 
je kenaqur ne kete bote, e si nuk do te 
kenaqesh ne boten tjeter? Ti ne mesin e 
njerezve jeton me kete besim, i cili te 
obligon qe t'i vaziidosh lidlijet familjare 
apo slioqerore me ate qe i ka nderprere 
me ty, ta falesii ate qe te ka bere zullum 
- dem, t'i japesli atij qe nuk te ka dliene. 
Mu per kete arsye Allaliu te pranon ty si 
njeri te mire ne kete toke, e urdheron 
Xhibrilin dlie melaqet e tjera qe te te du- 
an ty. Do te jetosh me dashuri dhe 
harmoni ne mesin e njerzeve. "Nuk ka 
dyshim se ata qe besuan dhe bene vepra 
te mira, atyre i Gjithemeshirslimi do t'u 
krijoje (ne zemrat e tyre) dasiiuri". (Me- 
rjem: 96). Besimtari eshte shok sliume i 
sinqerte dhe i afert, dhe nuk ka dobi prej 
atij qe nuk eshte i sjellshem dhe i sin- 
qerte. 

Qetesia shpirterore 
dhe siguria 

Qfare lumturie, 9fare kenaqesie me 
kete besim, 9fare qetesie dhe sigurie : 
"Ata qe besuan dhe besimin e tyre nuk e 
ngaterruan me besim te kote, atyre u ta- 
ken te jene te sigurt dhe ata jane ne rruge 
te drejte". (El-En'am:82). ^fare qetesie- 
rehatie dhe sigurie shpirterore: "Ndersa 
atyre qe besuan, bene vepra te mira dhe 
ate qe iu shpall Muhamedit, e besuan, e 
ajo eshte e verteta prej Zotit te tyre, Ai 
atyre ua shlyen mekatet dhe ua permire- 
son gjendjen". (Muhamed: 2). Si te mos 
jete besimtari i lumtur, kur, nese i jepet 
ndonje begati, ai E falenderon Krijuesin 
e tij, e nese e godet ndonje fatkeqesi, 
duron, - ai pra ne 9do kohe dhe gjendje 
eshte i rrethuar me te mira. 

Vertet lumturia e ndjek dhe e shoqe- 
ron gjate gjithe jetes, po edhe ne fastin e 
vdekjes: "E, s'ka dyshim se ata qe thane: 
"Allahu eshte Zoti yne", dhe ishin te pa- 
luhatshem, atyre u vijne engjejt (ne prag 
te vdekjes dhe u thone): te mos frikeso- 
heni, te mos pikelloheni, keni myzhde 
Xhenetin qe ju premtohej. (u thone) Ne 
kujdesemi per ju, si ne jeten e kesaj bote, 
ashtu edhe ne boten tjeter, ku do te keni 
ate qe deshironi dhe giith9ka kerkoni. 
Pritje e nderuar prej Atij Qe i fal mekatet 
dhe qe eshte Meshirues!". (Fussilet:30- 
32). Kjo lumturi nuk i jepet perve9se atij 
qe Allahu e do prej roberve te Tij, ngase 
Allahu i jep (pasuri etj.) ne kete bote, 
edhe atij qe E do, edhe atij qe nuk E do, 
por besimin nuk ia jep perve9se atij qe E 
do, e atij qe i ka dhene besimin, ate e ka 
dashur Ai. 



Ty te ka mbetur te pyesesh si te arri- 
jme qe ne te na doje Allahu dhe te na 
begatoje me kete kenaqesi te besimit? 

"Thuaj: "nese E doni Allahun, atehe- 
re ejani pas meje, qe Allahu t'ju doje, 
t'ju fale mekatet tuaja, se Allahu eshte 
Qe fal shume, meshirom shume". (All 
Imran: 31). Dhe ja, keshtu rruges i perc- 
aktohen shenjat e saj, prandaj permbaju 
rruges se Pejgamberit s.a.w.s., per te 
arritur qe Allahu te te doje. Degjo se 9fa- 
re ka thene Isa a.s.: "Kerkojeni dashuri- 
ne e Allahut duke i urrejtur ata qe bejne 
mekate, kerkoni qe t'i afroheni Allahut 
duke u larguar nga ata (mekataret), dhe 
kerkojeni kenaqesine e Zotit duke qene 
te pakenaqur me ta. Thane: o Isa e me 
cilet te rrime ne? Ai tha: Rrini me ate qe 
jua kujton takimin me Allahun, me ate 
qe ndikon me fjale qe t'jua forcoje 
imanin, dhe me ate qe me vepren e tij ju 
nxit qe te punoni per Ahiret". 

Vleren e jetes Umeri r.a. e perkufizon 
ne tri 9eshtje, per se thote: Po te mos ja- 
ne tri gjera, nuk kisha deshiruar te jeto- 
ja: sikur te mos kisha mundur me qene 
bujar per ne rrugen e Allahut, kalimi i 
nates dhe qendrimi me njerezit te cilet i 
zgjedhin fjalet me te mira, kur flasin si- 
kur qe i zgjedhin hurmat me te mira. 
"Perkufizoje veten tende me ata qe lusin 
Zotin e tyre mengjes e mbremje, e qe ka- 
ne per qellim kenaqesine (razine) e Tij, 
dhe mos i hiq syte e tu prej tyre e te 
kerkosh bukurine e kesaj bote, dhe mos 
iu bind atij qe ia kemi shmangur zemren 
e tij prej kujtimit ndaj Nesh dhe i eshte 
dhene epshit te vet, sepse puna e tij ka 
mbaruar". (El-Kehf: 28). 

E transmeton deri tek ne Ibn Tejmije 
ate qe e kane thene disa nga selefet (gje- 
nerata e pare): Disa nga te paret tane (se- 
lefet salihi) kane thene: Shkathtesia e 
besimtarit eshte se flet me urtesi, edhe 
po qe se ai nuk degjon asnje gje me heret 
per ate, e nese i vjen ndonje lajm, ajo 
eshte drite mbi drite, ngase shkathtesia e 
tij e ka gjithmone burimin nga Zoti i tij, 
qe nese besimtarit i ofrohet kjo bote, 
thote: "Po kthimi eshte vetem te Zoti 
yt", e nese nuk i ofrohet kjo bote , thote: 
"Dhe se kthimi i fundit do te jete te Zoti 
yt". Besimtaret gjithmone do te jene te 
gezuar per miresite dhe begatite e 
Allahut, ngase keta I jane pergjigjur 
Allahut edhe pasi i ka goditur ndonje 
plage, ndersa per ata qe bene mire dhe u 
ruajten, eshte nje shperblim i madh: "E 
atyre (shokeve te Pejgamberit) qe dik- 
ush u tha: "PopuUi (idhujtaret) eshte tu- 
buar per t'ju sulmuar, pra kini frike!". 



Ajo, vetem ua shtoi edhe me shume bes- 
imin, e thane: "Neve na mjafton qe kemi 
Allahun, Ai eshte mbrojtesi me i mire! 
Dhe ata, pa i gjetur kurrfare e keqe, fitu- 
an begati e miresi te medha nga Allahu 
dhe e arriten edhe kenaqesine e Tij, 
Allahu eshte dhurues i madh". (All 
Imran: 173-174). 

Ne nuk i adhurojme njerezit: 

Per te shijuar shijen e besimit-imanit, 
myslimani duhet te veproje sipas idese, 
besimit dhe bindjes qe nuk ka kurrfare 
lidhje me ndonje njeri, pavaresisht se 
kush eshte ai. Ai qe e ka adhuruar Muha- 
medin, ai ka vdekur, e kush e adhuron 
Allahun, Ai eshte gjalle dhe nuk vdes. 
"Muhamedi nuk eshte tjeter vetem i der- 
guar. Edhe perpara tij pati te derguar (qe 
vdiqen ose u vrane). E nese ai vdes ose 
mbytet, a do te ktheheshit ju prapa (nga 
feja ose nga lufta)? E kushdo qe kthehet 
prapa, ai nuk Iben dem Allahut aspak, 
kurse Allahu do t'i shperbleje mirenjo- 
hesit". (All Imran: 144). Dallim i madh 
eshte ne mes respektimit te dijetareve, 
vleresimit te luftetareve, te atyre qe jane 
te begatshem, dhe adhurimit te person- 
ave duke te befasuar adhurimi i tyre dhe 
duke i gjykuar ata si te dashur te Allahut, 
e mandej duke pasur bindjen se 9do gje 
qe e thote ky, eshte nje lloj frymezimi 
dhe se 9do mendim i tij eshte i vertete, 
dhe se i tilli sheh pas perdes, e fal nama- 
zin e sabahut ne Kajro, namazin e drekes 
ne Meke, namazin e iqindise ne Medine, 
namazin e akshamit ne Kuds, e pastaj 
kthehet duke fluturuar neper atmosfere 
per ta falur namazin e jacise ne Sejjidil 
Bedva 

Kjo nuk do te thote se ne e mohojme 
ekzistimin e kerameteve te evliave - ke- 
te, nese do Allahu, do ta shpjegojme ho- 
llesisht- por ne i percaktojme se cilat 
jane burimet qe merren si argumente per 
dispozitat e Sheriatit dhe nga cilat buri- 
me nxirren dispozitat e tilla. Me ane te 
ketyre burimeve, do te kesh mundesi qe 
te njohesh tek 9do thirrje te sakten dhe te 
pasakten e saj. Do te shohesh pas pak 
shatehatet e disave qe i marrin endrrat e 
tyre si argument per te vendosur ndonje 
dispozite ne Sheriatin islam. Ajo se ne 
deshirojme te terheqim verejtjen ketu, 
eshte ajo qe ka thene imam Hasan el-Be- 
na, se frymezimi (ilhami), ndjenjat, zbu- 
limi dhe endrra nuk konsiderohen si 
argumente per dispozitat e Sheriatit, - 
ato mund te merren si argument me nje 
kusht, vetem po qe se nuk bien ndesh me 
dispozitat e besimit dhe tekstet (ajetet 



dituria islame / 226 



19 



dhe hadithet). E gjithe kjo nuk eshte e re 
ne fe, po vetem rifreskim i asaj qe njere- 
zit e kane harruar ate qe eshte permend- 
ur me heret per shkak se tek myslimanet 
me pastaj eshte paraqitur Ibn Tejmijeh 
r.a., qe thote : endrra per te cilen nuk ka 
argument qe argumenton per saktesine e 
saj, sipas unanimitetit te te gjitheve, nuk 
lejohet me te argumentohet. Kjo verteto- 
het edhe nga thenia e Pejgamberit 
s.a.w.s. qe ka thene: "Endrra eshte tri 
llojesh: endrra e cila vjen prej Allahut, 
endrra per te cilen i flet njeriu vetes, dhe 
endrra qe vjen prej djalht". Kenaqesia e 
Allahut qofte mbi Uthman bin Afanin, 
qe, kur kishte hyre tek ai Enes bin Ma- 
liki (r.a.)- ky kishte shikuar nje grua te 
bukur gjate rruges derisa po shkonte tek 
Uthmani r.a.- i cili, kur hyri Uthmani 
r.a., i tha: Pse po hyni tek une kur ne fy- 
tyren tuaj ka gjurme te zinase (kurver- 
ise)! Enesi pyeti: A po te vjen shpallja 
pas Pejgamberit s.a.w.s.? Uthmani tha: 
Jo, ve9se ky eshte rezultat i veshtrimit te 
thelle". 

Me gjithe vleren e ketij veshtrimi, 
prapeseprape ky nuk mund te konsidero- 
het si argument per dispozitat e Sheria- 
tit. Po ashtu Ibn Abbasi r.a. ka thene: Ne 
zbatimin e veprave te mira, ka ndrifim 
ne fytyre, drite ne zemer, fuqi ne trup, 
shtim te rreskut (furnizimit) dhe shtim te 
dashurise ne zemrat e krijesave. Ne zba- 
timin e veprave te keqija, ka nxirje te fy- 
tyres, erresim te zemres, dobesim ne 
trup, pakesim te rreskut dhe pezm ne ze- 
mrat e krijesave. 

Shatehatet qe i mohojme 

Degjo disa nga shatehatet e disave: 
njeri nga prijesit i ka thene njerit prej 
rojtareve te tij: eja ketu dhe sill shtrojen 
e lekures, ne te cilen ekzekutohet i denu- 
ari dhe shpate! Roja i tha: (^'ka ndodh- 
ur? Ai tha: te kam pare ne enderr duke 
ma kthyer shpinen dhe duke ma afruar 
qafen. E komentuesi i endrrave te mia 
ma komentoi duke me thene se ti po mu- 
ndohesh te me besh ndonje te keqe ne 
menyre te fshehte, kurse haptazi po me 
nenshtrohesh! Roja i tha: Ti nuk je Ibra- 
himi a.s. dhe komentuesi i endrrave te 
tua nuk eshte Jusufi a.s.. Me ane te kesaj 
endrre, valle, deshiron t'u presesh koken 
roberve"!!!.. 

Endrra tek disa mistike konsiderohet 
si argument per nxjerrjen e dispozitave 
te sheriatit, sikur ata fare te mos e kene 
lexuar Fjalen e Allahut xh.sh.: "...Sot 
persosa per ju fene tuaj, plotesova ndaj 
jush dhuntine Time, zgjodha per ju Isla- 




min fe...". (El-Maide: 3). Nga endrra 
nuk mund te nxirret ndonje norme, per- 
ve9 nese ate do ta kete pare ndonje pej- 
gamber - sikur qe ka ndodhur me 
zoterine tone, Ibrahimin a.s., kur kishte 
pare enderr per ta prere Ismailin a.s.- ose 
nese endrren e miraton ndonje pejgam- 
ber, sikur ka ndodhur qe Pejgamberi 
s.a.w.s. kishte miratuar endrren me te 
cilen eshte vendosur menyra e thirrjes se 
ezanit, se perndryshe, endrra nuk mund 
te merret kurrsesi si argument. 

Ajo qe te ben te qeshesh dhe te qash, 
eshte qe disa thone: Mua me ka folur 
Zoti im ne zemer, e pastaj vazhdon e 
thote: Ju jeni ata qe i bartni fjalet tuaja 
prej te vdekurit (njeriut) deri tek i vde- 
kuri (njeriu), ndersa fjalet tona rrjedhin 
nga i Gjalli, i Cili nuk vdes kurre, e ma- 
ndej thote: eshte e sakte per ne ajo qe ne 
shpalosim, e per ne nuk ka vlere senedi 
(zinxhiri i transmetimit). Me kujtohet 
mua ajo qe kishte ndodhur ne burg ne 
kohen e Abdu Nasirit, kur vellezerit my- 
slimane shihnin endrra te shumta dhe, 
kur zgjoheshin, i komentonin duke per- 
gezuar per ardhjen e shpetimit nga 
Allahu. Dhe keshtu, kur filluan te shtoh- 
eshin endrrat dhe komentuesit e tyre, 
atehere disa nga vellezerit filluan te tho- 
shin per veprimin e tille "agjencia e si- 
hariqit", pergezim e jo largim duke u 
nisur nga aspekti i argetimit. Pas gjithe 
kesaj, ne pyesim njeri tjerin: Valle, a ka 
thene Hasan el-Bena ate qe kane thene 
keta mistike dhe a i ka pranuar dhe mira- 
tuar mendimet e tyre apo i ka kundersh- 
tuar ata dhe i ka sqaruar gabimet e tyre, 
dhe qendrimin e tij ndaj mistikeve, kur 
ai thirrjen e vellezerve myslimane e qua- 
jti "e verteta mistike". 



^ka eshte sufizmi, qe te na 
behet e qarte ajo qe e ka 
thene ai (Hasan el-Bena)? 

Per sufizmin si term, eshte thene: 

Rrenja e fjales sufizem rrjedh nga 
perdorimi i rrobave te leshta: Ne pyesim 
a eshte me i merituar qe te jete evlia ai 
qe vesh rroba te leshta. Vertet, ne forme 
talljeje, njeri prej tyre paska thene: Po te 
qendronte devotshmeria ne bartjen e le- 
shit, atehere pa dyshim se delja do te flu- 
turonte. 

Imam Ibn Tejmije r.a. thote: Termi i 
tills eshte shfaqur per here te pare ne 
Basra nga disa nxenes te Abdul Vahid 
bin Zejdit, i cili ishte njeri prej nxenesve 
te Ebu el-Hasen el-Basriut. Ibn Tejmije i 
jep perparesi mendimit se te tillet e kane 
perdorur veshjen tyre prej leshi per 
shkak te zuhdit (asketizmit). 

Disa nga dijetaret kane thene se ky 
term u mvishet cilesive te lavderuara qe 
kane pasur ata, ose per arsye se zemrat e 
tyre kane qene te pastra. 

E disa prej dijetareve te tjere kane 
thene: Ky term rrjedh nga as'habu sufa 
r.a.. 

As'habu sufa jane njerez te cilet e 
adhuruan Allahun me adhurimin me te 
sinqerte, kane qene shume te devotshem 
ashtu si duhet ndaj Allahut, kane luftuar 
ne rrugen e Allahut ne menyren me te 
mire, e kane perhapur dijen dhe miresi- 
ne; atyre, kur u eshte dhene ndonje urdh- 
er e kane kryer me gjithe vullnet, kur e 
ka kerkuar nevoja, ata kane dale ne xhi- 
had per hir te Allahut; nuk kane qene si- 
kur te varfrit qe rrinin neper teqe, te cilet 
hanin, pinin, faleshin dhe flinin. 

Po e sheh se kuptimi i shprehjes sufi 
ndryshon tek dijetaret, sikunderqe dije- 
taret kane shfaqur mendime te ndryshme 
rreth qendrimit ndaj sufizmit, sikur vi- 
jon: 



20 



dituria islame / 226 



A lejohet perdorimi 
i ketij termi? 

Perdorimi i lietij termi lejohet ne as- 
pektin fetar, kur me te synohet ana pozitive 
e ketij dhe qe perkufizohet vetem per mys- 
limanet. Ti do te lexosh Fjalen e Allahut 
xh.sh.:"Ndersa murgerine ata vete e shpi- 
ken...". (El-Hadid: 27). Ne kete ajet Allahu 
i Lartesuar i permend ne aspektin e qortim- 
it, por ne do te verejme se Pejgamberi 
s.a.w.s. kete term e ka perdorur ne aspektin 
e se mires tek myslimanet. Pejgamberi 
s.a.w.s. ka thene: "Murgeria e ketij Ymeti 
eshte shkuarja ne xhihad". 

Kurani e qortoi murgerine, kurse Pej- 
gamberi s.a.w.s. e perdori kete shprehje 
ne aspektin e edukimit per myslimanet. 
Vertetohet ne hadith te sakte, se Pejga- 
mberi s.a.w.s. ka thene: Une per ju jam 
ne pozite te babes per t'ju mesuar ju, 
ndersa Kurani thote: "Muhamedi nuk ka 
qene babai i asnjerit prej burrave tuaj, 
por ai eshte i derguari i Allahut...". (El- 
Ahzab:40). 

Disa nga dijetaret jane te mendimit se 
nuk lejohet te thuhet per Muhamedin 
s.a.w.s. 'babai i besimtareve', edhe pse 
grave te tij u thuhet 'nenat e besimtare- 
ve'. Por lejohet te thuhet se ai eshte per 
ne ne pozite te babait per secilin prej 
nesh, e nuk thuhet se ai eshte babai apo 
prindi yne. Megjithekete, ka disa nga di- 
jetaret qe lejojne nje veprim te tille, por 
me e arsyeshme eshte te hiqet dore prej 
kesaj... 

Degjo per kete qendrim: Transmeto- 
het se dy burra kishin ardhur te Pejgam- 
beri s.a.w.s. Njeri prej tyre kishte folur, e 
njerezit ishin habitur nga menyra dhe fo- 
rma e te shprehurit. E Pejgamberi 
s.a.w.s., ne ate rast, kishte thene: "Ver- 
tet, shpjegimi i mire eshte magji". 

Nese thuhet: Si ka mundur Pejgambe- 
ri s.a.w.s. ta emertoje shpjegimin e mire 
si magji, kur dihet se magjia eshte veper 
e ndaluar si ne aspektin logjik dhe ne ate 
fetar.... Pergjigjja do te ishte: Ketu for- 
ma e te shprehurit nga Pejgamberi 
s.a.w.s. eshte bere ne menyren alegorike 
e jo thelbesore, prandaj oratori ndikon 
ne zemer kur shprehet shume mire, sikur 
qe magjistari i huton zemrat e atyre qe 
jane te pranishem duke i fshehur mash- 
trimet e veta para te tjereve. Prandaj ne 
aspektin e ndikimit, shpjegimi i mire 
eshte emertuar si magji. 

Valle, a nuk lejohet te perdoret shpre- 
hja e tille (sufi) me kuptimi alegorik nga 
ana e imam Hasan el-Benas, i cili i per- 
shkruan cilesite e xhematit te tij me 
shprehjen "e verteta sufite".? 



Ne 9eshtje te veprimeve kritikuese ka 
rregulla dhe respektimi i ulemave eshte 
veper e kerkuar dhe e deshiruar, ngase te 
tillet, nese ia qellojne shpjegimit, kane 
dy shperblime, e nese gabojne, ata e ka- 
ne nje shperblim. Prandaj me prioritare 
eshte qe te paragjykohet mire per dijeta- 
ret. 

Degjo se 9fare sjelljeje ka Prof Dr. 
Jusuf Kardavi, i cili na meson ne se si te 
mbajme qendrimin tone ndaj dijetareve, 
nese ata thone di9ka qe nuk pershtatet 
me bindjen tone. Ky, kur flet per dije- 
tarin Muhamed Abduhu, thote: "Jane 
marre nga dijetari Muhamed Abduhu- 
shiko se sa me edukate shprehet duke 
thene foljen ne trajte joveprore "jane 
marre"- disa mendime, te cilat kane te 
bejne me te'vilin (shpjegimin e thelle) e 
Kuranit si: fjalet e tij rreth tregimit per 
Ademin a.s., fjalet e tij rreth zogjve 
"ebabil" etj. E arsyeton (Dr.Karadavi) 
ate (Abduhun) per shkak se civilizimi 
perendimor ka qene perballe tij dhe se 
ate e ka 9uditur shume, prandaj, per kete 
arsye, ai ka ndikuar ne mendjen e tij dhe, 
i tilli, eshte munduar qe tekstin t'ua nen- 
shtroje kuptimeve te reja. Prej edukates 
eshte qe ai qe deshiron te permiresoje 
ndonje person, idene dhe vepren e tij 
duhet fuse brenda kornizes se historise, 
dhe sidomos duhen shikuar koha dhe 
vendi kur e ku ka jetuar ai, e jo te bejme 
krahasime me kohen dhe vendin kur e 
ku jetojme ne. Realisht, disa 9eshtje qe 
me heret nuk ishin te qarta, ne kohen 
tone jane krejtesisht te qarta. Allahu e ka 
meshiruar ate qe e permban veten dhe i 
jep 9do punetori ate qe meriton, dhe be- 
het deshmitar para Allahut". 

E pe, vellai im, se si duhet te flasim 
per dijetaret dhe se si duhet t'i respekto- 
jme ata? 

Nga kjo kuptohet se ne mund te per- 
dorim ndonje term, i cili, nese perdoret 
ne aspektin pozitiv, ka kuptim te mire 
per myslimanet. Pra, nuk ka gabuar ima- 
mi Hasan el-Bena kur thirrjen e velle- 
zerve myslimane e quajti "e verteta 
sufite", duke e perdorur kete nocion me 
qellim pozitiv ndaj myslimaneve. Kete 
do ta shpjegojme, me lejen e Allahut te 
Lartesuar. 

Pershtypje e gabuar: Tek disa njerez 
ekziston pershtypje e 9uditshme, nese 
atyre u permend tesavufm-misticizmin. 
Tek ata ne nje rast te ketille paraqitet nje 
pamje e deformuar duke marre me mend 
tubimet e dhikrit te mbushura me risi, 
gjera te papranueshme e mite te shumta. 
Kur u permendet tesavufi-misticizmi, u 



kujtohet tesavufi filozofik, i cili e ka bu- 
rimin nga hinduset dhe greket e vjeter, 
dhe pershtypjet e tyre jane se sufizmi 
gjithmone eshte besim panteist dhe se 
gjithmone i parafytyron shatehatet e 
shkaterrimtareve, si: Halaxhi Ibn Are- 
bijj, el-Farabiju dhe te tjeret. Vertet, ne 
kete aspekt ne nuk i kundershtojme bi- 
ndjet e tyre, po si te mos i kundershtoj- 
me, kur dihet se ka prej ketyre qe kane 
thene: Ne shputen e kembes se Pejga- 
mberit s.a.w.s. eshte boshti kryesor i bo- 
tes, se ne 9do shpute te kembes se pejga- 
mbereve eshte nga nje evlia prej evliave 
te Zotit te Lartesuar. Se ne kete toke jane 
shtate udhezues, prijes dhe persona fis- 
nike, sa here qe vdes ndonjeri prej tyre, 
Allahu sjell zevendesin e tij, dhe keshtu 
vazhdimisht trashegohet dija e njohurive 
te brendshme (ilmi batini) dhe e njohuri- 
ve te jashtme deri ne Diten e Kiametit. 

Aq larg kane shkuar, saqe te tillet i 
kane komentuar disa ajete kuranore ne 
menyre te gabuar. Disa prej tyre, kur e 
komentojne ajetin: "O ju qe besuat! Luf- 
toni jobesimtaret qe keni afer jush, e le 
ta ndiejne prej jush grushtin e forte ku- 
nder tyre...". (Et-Tevbe: 123), kane the- 
ne se ketu eshte fjala per epshin, per te 
cilin jemi urdheruar ta luftojme; ngase 
epshi eshte e keqja me e afert e njeriut. 

Per ajetin: "Ne e derguam Nuhun te 
populli i tij..." thone: me shprehjen Nuh 
qellim eshte mendja dhe ata kane bindje 
se Allahu xh.sh. ka hedhur tek ata fjale 
nga te cilat kane dobi. Kur per keta Ibn 
Salahi thote: Imam Ebul Hasen el-Vahi- 
diju komentatori i Kur'anit r.a. ka thene: 
Nese tek ata ka qene bindja se ky eshte 
komenti i ajetit, kane here kufer, e nese 
nuk kane pasur bindje se ky eshte kome- 
nti i ajetit, ata kane ndjekur rrugen e ko- 
mentuesve te komentit te brendshem, ne 
te cilin ka shume hamendje dhe paqar- 
tesi. 

Per te gjitha keto nuk diskuton asnje 
mysliman, sepse jane veprate refuzuara, 
te cilat duhet te luftohen doemos, por li- 
nd pyetja: A eshte 9do sufist ne kete grup 
dhe ne keto devijime, dhe a jane qe te 
gjithe ata qe here ne te djathte e here ne 
te majte veprojne dhe flasin fjale te refu- 
zuara dhe te papranueshme? 

Mendimi i dijetareve 
te ehli-synetit per sufizmin 

Degjo se 9fare thote Ibn Tejmije r.a.: 
Nen petkun e sufizmit jane shume grupe 
qe jane bidatxhinj (risiberes) dhe zendi- 
ke, por tek dijetaret nuk konsiderohen si 
sofiste Halaxhi dhe Ibn Arebiju. Pastaj 



dituria islame / 226 



21 



Ibn Tejmije qendrimin e dijetareve e kla- 
sifikon keshtu: 

Nje grup i dijetareve i qortojne duke 
thene se ata jane bidatxhinj dhe te dale 
nga korniza e ehli-synetit. 

Disa te tjere kane shkuar ne ekstrem 
duke thene se sofistet jane me te miret 
dhe me te dobishmit prej njerezve, pas 
pejgambereve. 

E pastaj (Ibn Tejmije) jep mendimin e 
tij duke thene: Te tillet jane angazhuar 
ne adhurimin-degjueshmerine e Allahut 
sikurse jane angazhuar shume te tjere 
prej adhuruesve, pra ne mesin e tyre (su- 
fisteve) ka te atille qe kane qene te 
devotshem, te atille qe kane qene te per- 
mbajtur, pra jane besimtare, dhe kishte 
prej tyre qe kishin here mekate, qe jane 
penduar ose nuk jane penduar. 

Vazhdon e thote: Kjo eshte nje tem- 
atike per te cilen ka divergjenca, si thote 
ky - Une jam hanbeli; ai thote - Une jam 
eshari. I kam lexuar librat e Eshariut dhe 
te nxenesve te tij me te medhenj, si: 
librat e Ebu Beker Bakilanjiut, po ashtu 
kam lexuar librat e malikiteve, shafi- 
iteve, hanbeliteve, dijetareve te hadithit 
dhe te dijetareve sufiste, qe te gjithe keta 
jane unanim ne feshtjen e besimit" . 

Qendrimi yne 

Vertet sufizmi filozofik, i cili eshte i 
afert me mendimet e murgerise budiste, 
krishtere, panteiste, me ate bindje se nje- 
riu duhet te jepet pas botes tjeter dhe se 
duhet te heqe dore nga jeta e kesaj bote, 
qe ne kete menyre formon gjenerata per- 
tace dhe jo punetore, sufizmi i cili i jep 
rendesi rregullimit te varrezave neper 
xhami, qe rreth tyre te sillen njerezit du- 
ke vepruar gjera te ndaluara; keto i refu- 
zon 9do i men9ur e jo me myslimani, qe 
e kupton dhe e njeh fene e tij. 

Kete lloj te tesavufit-misticizmit e re- 
fuzojme dhe e kundershtojme ne menyre 
te qarte dhe te prere, por per sa i perket 
tesavufit te muxhahidineve, si Abdullah 
bin Mubareku ose Shekik el-Belha, 
tesavufi i ketyre buron nga thellesia e 
besimit, Islamit, miresjelljes. Ky eshte 
tesavufi qe eshte kujdesur per adhurim- 
in e vertete, per ndjenjen e bute dhe 
eshte kujdesur qe njerezit te vdesin si 
shehida. 

Tesavufi i cili nxit per kryerjen e ob- 
ligimeve ne menyren me te mire, e lar- 
gon njeriun prej mekateve, i mundeson 
qe te shijoje dhe te kenaqet me besimin- 
imanin, i cili ndikon ne zemren e tij, 
ngase dijetari qe nuk ka zemer, eshte si- 
kur druri qe nuk ben hije dhe fruta. Be- 



simi eshte mendja dhe zemra, prej ketu 
shihet se dijetaret gjithmone i kane kon- 
sideruar te bashkuar mendjen dhe zem- 
ren. A nuk e ke pare se si Ibn el-Kajjimi, 
ne librin e tij "Medarxhus-Salikin", flet 
se si zemra jote qan, se si syte e tu lotoj- 
ne, se si trupi yt rreqethet sikur ti po e 
sheh Xhenetin me sy. Apo Ebu Hamid 
el-Gazaliu t'i shpjegon gabimet e Aris- 
totelit ne idet e tij, gabimet e Platonit ne 
mendimet e tij. Po ashtu ate qe flet Ibn 
El-Xheuziu, Ibn Ata es-Skenderiu, El- 
Xhunejdiu. Per El-Xhunejdiun Ibn Tej- 
mije ka thene: el-Xhunejdiu ka qene 
prijes i nje xhemati, imam i udhezuar, ka 
qene me i miri per te dhene mesim dhe 
me i miri per edukim. Ibn Kajjimi ne 
librin e tij "Medarishu-s-Salikin", e ka 
lavderuar kete (Xhunejdiun), e ka lavde- 
ruar Ebul Hasen esh-Shadhiliun e shume 
te tjere. 

(^fare do te thuash per sufizmin e aty- 
re qe kane qene dijetare dhe kembengu- 
les ne fe, si: Fudajl bin I'jadi, Ibrahim 
bin Ed'hemi, Ebu Sulejman Daraniu, 
Sehel bin Abdilah et-Teseturij, e te cilet 
e kane rreguUuar sufizmin sipas rregu- 
llave te Sheriatit dhe na kane ofruar stu- 
dime rreth motiveve te shpirtit, rreth asaj 
se duhet pastruar nijeti kur te veprojme, 
se si duhen praktikuar miresia dhe qen- 
drimi gjate adhurimit te Allahut, sikur ti 
po E sheh Ate, se, nese nuk E sheh ti, Ai 
te sheh ty. 

Kur ata i studiojne argumentet e 
Allahut, ne veten e tyre dhe ne gjithesi, 
duke u angazhuar per te mesuar te tash- 
men dhe te kaluaren, ta ngrene person- 
alitetin islam tashme te humbur duke iu 
permbajtur Kuranit dhe Synetit. 

A duhet qe pas kesaj te refuzohet te- 
savufi teresisht? Nuk ka kurrfare te 
keqeje ne ndarjen e di9kaje, ngase per- 
gjithesimi i dispozitave nuk eshte pro- 
gram shkencor. 

Degjo se 9fare thote njeri prej nxene- 
seve te imam Hasan el-Benas: Eshte pa- 
rim ne sufizem qe shpirti te pastrohet 
nga cytjet negative dhe qe ai te ngrihet 
ne shkallen me te larte njerezore, dhe su- 
fizmi konsiderohet si nje prej metodave 
te edukimit, prandaj ne vellezerit mysli- 
mane edukimin e shpirtit e konsideroj- 
me si baze te thirrjes sone per formimin 
e personit. E pastaj vazhdon e thote: 
Nuk do te thote kjo qe myslimani, me 
ane te kesaj metode, te ve9ohet prej sho- 
qerise dhe qe kete metode ta marre si 
menyre te furnizimit, grumbuUimit te 
pasurise, sundimit te njerezve, te arrije 
fame dhe autoritet. Me keqardhje te ma- 



dhe e permendim kete se ka disa prej 
prijes ve te tarikateve qe kane devijuar 
bashke me ithtaret e tyre nga rruga e dre- 
jte, dhe jane vetmuar nga shoqeria. Te 
tillet kur kane verejtur levizjen e velle- 
zerve myslimane dhe pasi u eshte preza- 
ntuar atyre ideja e tyre gjitheperfshirese, 
disa prej tyre i terheq kjo ide, ndersa te 
tjeret vellezerve myslimane u shpallen 
lufte ne vendet rurale. Valle, a nuk eshte 
ajo qe ka kuptuar profesori qe kishte jet- 
uar me ta? 

Nese 9uditesh, eshte per t'u 9uditur 
me fjalet e atyre: se vellezerit myslima- 
ne jane sofiste dhe bidatxhinj, kurse nje- 
riu -sikur po e sheh- shpjegon se sofistet 
qe kane devijuar, i kane luftuar vellezer- 
it myslimane. Dje na luftonin sofistet e 
devijuar per shkak se ne kemi devijuar 
nga mundesia e kuptimit te sakte sipas 
tyre, e tash po luftohemi ne se qenkemi 
sofiste dhe bidatxhinj. Nuk ka fuqi dhe 
as force, peve9se me ndihmen e Allahut 
te Lartesuar dhe te Madheruar. 

E verteta qe ne e besojme 

Nga kjo kuptohet se ne nuk e refuzoj- 
me teresisht sufizmin, e si mund ta refu- 
zojme teresisht kur ka prej tyre qe e kane 
perhapur Islamin ne Afrike? (J'mund te 
themi per ata qe e ngriten flamurin e xhi- 
hadit ne viset e Senusiteve ne Libi, Me- 
hditet ne Sudan, po ashtu ne Algjeri, 
Tunizi, Merakish dhe ne shume vise te 
tjera islame eshte perhapur Islami fale 
dijetareve te medhenj sofiste? 

Si dispozite e prere per kete 9eshtje 
eshte: Ka prej tyre dijetare te devotshem 
dhe muxhahidine; ka prej tyre edhe injo- 
rante ne fene e tyre, por ka mashtrues 
dhe genjeshtare. Te tillet i has ne 9do 
grup te xhemateve myslimane.. A ka ga- 
buar imam Hasan el-Bena kur thirrjen e 
vellezerve myslimane e ka emertuar si 
"e verteta sufiste"? Mendoj se ai ia ka 
qelluar. Allahu me se miri e di!. 

O Zoti yne, Zoti i Xhibrailit, Mikailit 
dhe Israfilit, Krijuesi i qiejve dhe Tokes, 
Njohesi i se padukshmes dhe se duksh- 
mes! Ti je Ai Qe gjykon ne mes roberve 
te Tu kur ata kane divergjenca ne mes 
tyre. Udhezona ne qe ne ato ku ka mos- 
pajtueshmeri,- te kuptojme te verteten. 
Ti je Ai Qe e udhezon ne rruge te drejte 
ate qe do. 

Perktheu: 
Flamur Sofia 



22 



dituria islame / 226 



Fikh 



Veprat penale lendime trupi 
(me pak se mbytje) 



Nexhat Ibrahim! 

Veprim penal - lendime trupi 
konsiderohet: "armiqesia e 
shprehur ne trupin e tjetrit 
duke i shkaktuar lendim apo 
demtim fizik, veprim ky i cili nuk perfu- 
ndon me vdekjen e viktimes. Sipas me- 
ndimit te juristeve te shkolles juridike 
Hanefite, vepra penale lendime trupi 
mund te jete dy llojesh; veprim penal me 
qellim dhe veprim penal gabim. 

Veprim penal me qellim eshte kur au- 
tori i vepres, duke shprehur armiqesi me 
paramendim, ka per qellim rezultatin e 
vepres, kurse veprim penal gabim eshte 
kur autori i vepres, me veprimin e tij ka 
arritur rezultatin e vepres, lendimin e 
tjetrit, por pa qellim armiqesie. Sipas 
ketij parimi, vihet ne pah se te vepra pe- 
nale lendime trupi, dispozita nuk ndry- 
shon me ndryshimin e mjetit, por sipas 
pasojes dhe qellimit te armiqesise. 

Duke marre parasysh faktin se te ve- 
pra penale lendime trupi, per shqiptimin 
e sanksionit, nuk merret parasysh mjeti i 
autorit te vepres, por pasoja e vepres, 
pavaresisht nga qellimi dhe mjeti, juri- 
stet islame kete veprim e ndajne ne kater 
lloje, qe jane: 

1. Amputimi (Prerja) e gjymtyreve te 
trupit. Ne kete lloj gjymtimi bejne 
pjese duart, kembet, gishterinjte, sy- 
te, vetullat, hunda, veshet, buzet, flo- 
ket e te ngjashem me to. 

2. Humbja e vleres se pjeseve te trupit 
me gjymtyren ekzistuese. 

Nga kjo nenkuptohet se eshte fjala 
per raste kur kryhet armiqesi ndaj 
individit dhe me te shkaktohet humb- 
ja e vleres dhe e funksionit te gjym- 
tyres se trupit, edhe pse ajo ekziston 
formalisht, si p.sh. humbja e degjim- 
it, te pamit, shijimit, te folurit, humb- 
ja e te menduarit etj. 

3. Plaget dhe lendimet ne koke e fytyre. 
Ne kete lloj, sipas juristeve islame te 
medhhebit Hanefit behet fjale vetem 
per lendimet qe pesojne ne koke e 
fytyre, si p.sh, ne balle, mjeker etj., e 
nuk behet fjale per lendime trupi. 

4. Plage te trupit 



Te vepra penale lendime trupi, per shqiptimin e sanksionit, nuk 
merret parasysh mjeti i autorit te vepres, por pasoja e vepres, 
pavaresisht nga qellimi dhe mjeti 



Ne kete lloj perfshihen te gjitha lendi- 
met e tjera te trupit, te cilat nuk per- 
fundojne me amputimin e tyre ose 
humbjen e funksionit te tyre. 

Sanksioni i vepres penale 
lendime trupi 

Meqe theksuam edhe me pare se vep- 
ra penale lendime trupi mund te jete me 
qellim dhe gabim, ne vazhdim do te fla- 
sim per sanksionin e secilit lloj ne ve- 
9anti. 

I-Sanksionimi i vepres penale 
lendime trupi me qellim 

Sanksionimi i vepres penale lendime 
trupi me qellim ekzekutohet per te gjitha 
Uojet e lendimeve, si ato te amputimit te 
gjymtyreve, humbjes se funksionit te ty- 
re, plaget ne koke dhe plage trupi. 
Rregulli juridik islam ne kontekst te per- 
caktimit te sanksionit per kete veper 
penale, thote: "Ne 9do veper qe mund te 
ekzekutohet Kisasi, e qe eshte me qell- 
im, ekzekutohet kisasi, e ne 9do veper 
qe nuk mund te ekzekutohet Kisasi, ob- 
ligohet pagimi i "dijjes" apo demshper- 



blim (El Ershu ). Ne te gjitha keto lloje 
ekzistojne sanksionime esenciale dhe 
sanksione zevendesuese. 

1. Sanksionimi i Amputimit te gjym- 
tyreve te trupit Sanksionimi i vepres pe- 
nale amputimi i gjymtyreve te trupit 
mund te jete sanksionim esencial dhe 
sanksionim zevendesues. 

a. Sanksionimi 
esencial - Kisasi 

Juristet islame (fukahenjte) jane uni- 
ke ne mendimet e tyre se personi qe 
kryen veprim penal, me te cilin shkakton 
prerjen e ndonje pjese te trupit, ndaj tij 
ekzekutohet Kisasi, do te thote me auto- 
rin veprohet ngjashem, si9 ka vepruar ai 
me personin ndaj te cilit eshte kryer kri- 
mi. Argumenti per ligjesimin e ketij san- 
ksionimi eshte ajeti kuranor, ku Allahu 
xh.sh. thote: 

"Ne u caktuam atyre ne te (Tevrat) 
kundermasat ndeshkuese: njeriu (mby- 
tet) per njeriun, syri per syrin, hunda per 
hunden, veshi per veshin, dhembi per 
dhembin, por edhe plaget kane kunder- 
mase". 



j^^4 /'^ii<: / .^^r^ 


'-JH 


1 CH^'J^^'^Wa 




Lig22: 0)A!)\ ) 


H 



dituria islame / 226 



23 



Shkaku pse juristet islame i kushtuan 
kujdes te ve9ante ketij lloji te sanksioni- 
mi, eshte ngjashmeria e sanksionimit me 
vepren, qe nenkupton se sanksionimi ne 
asnje menyre nuk ben te jete me i rende 
sesa vepra. Prandaj ne sherbim te kesaj 
ishte edhe rregulli "Ne fdo veper qe mu- 
nd te ekzekutohet Kisasi, e qe eshte me 
qellim, ekzekutohet kisasi, e ne 9do ve- 
per qe nuk mund te ekzekutohet Kisasi, 
obligohet pagimi i ""dijje"s" apo 
demshperblim" (El Ershu). Mbeshtetur 
ne kete parim, nenkuptojme se ekzisto- 
jne raste dhe gjendje kur vepra penale 
ndodh, po nuk mund te ekzekutohet 
Kisasi. 

Shkaqet qe pengojne 
ekzekutimin e Kisasit 

Kur kemi folur per mbytjen me qell- 
im, kemi theksuar edhe shkaqet e pergj- 
ithshme qe pengojne ekzekutimin e 
sanksionimit te Kisasit, shkaqe qe vlejne 
edhe per vepren penale lendime trupi, 
por ekzistojne edhe disa shkaqe te ve9a- 
nta qe pengojne ekzekutimin e kisasit 
per kete veper penale. Shkaqet qe pen- 
gojne ekzekutimin e sanksionimit per 
kete veper penale, jane: 

Humbja e ekuivalences 

Nese nuk ekziston ekuivalenca ne 
mes autorit te vepres dhe personit ndaj 
te cilit kryhet vepra, atehere nuk mund 
te ekzekutohet sanksionimi i Kisasit. Si- 
pas juristeve te shkoUes juridike Ha- 
nefite, mosplotesimi i ekuivalences Uog- 
aritet ne gjini dhe ne numer. 

Kater medhhebet pajtohen me rregu- 
llin e fikhut "mashkuUi mbytet per fem- 
ren dhe femra mbytet per mashkullin", 
kur eshte fjala per ekzekutimin e kisasit 
per veper penale mbytje me qellim, dhe 
kjo rregull ngeli parim edhe per vepren 
penale lendime trupi te tre medhhebet e 
tjera perve? hanefiteve. Argumenti i 
xhumhurit eshte se aty ku ekzekutohet 
kisasi per mbytjen, ekzekutohet edhe per 
pjese te trupit. Dijetaret e medhhebit 
hanefit nuk gjykuan me kete rregull per 
vepra penale lendime trupi, por vepruan 
me rreguUen tjeter, dhe vepren lendime 
trupi e trajtuan si 9eshtje pasurie, pran- 
daj zbatimin e kesaj rreguUe nuk e bene 
te barabarte per te dy gjinite ne ekzeku- 
timin e Kisasit per lendime trupi. 



Sipas kesaj, del se, sipas mendimit te 
dijetareve te medhhebit Hanefit, nuk 
ekzekutohet Kisasi per vepren penale le- 
ndime trupi- respektivisht - prerje e gjy- 
mtyreve ne mes mashkullit dhe femres. 

Ngjashem me kete eshte edhe barazia 
per nga numri, qe nenkupton se, nese 
shume njerez ia keputin doren apo ndon- 
je gjymtyre dikujt tjeter, ndaj tyre nuk 
ekzekutohet sanksionimi i prerjes se du- 
arve te tyre, per shkak te pabarazise se 
numrit. 

Ngjashmeria 

Qe te mund te ekzekutohet sanksioni 
i Kisasit per vepren penale lendime tru- 
pi, patjeter duhet te jete e mundur ngja- 
shmeria ne veprim. Argument per kete 
kemi ajetin kuranor, ku AUahu xh.sh. 
thote: "...por edhe plaget kane kunder- 
mase". Pastaj ajetin tjeter, ku Allahu 
xh.sh. thote: "Pra, kush ju sulmon ju, 
kthejani sulmin atij edhe ju, po ne ate 
mase." 

Nga kjo nenkuptohet se tejkalimi i 
armiqesise me shume sesa vepra, eshte 
veprim i ndaluar, sepse gjaku i te pande- 
hurit eshte i mbrojtur, me perjashtim te 
demtimit sa eshte krimi i tij. 

Ngjashmeria duhet te ekzistoje ne ve- 
prim, ne vend dhe emer, ne vlefshmeri 
dhe, sipas hanefiteve, edhe ne demsh- 
perblim. 

Ngjashmeria ne veprim 

Per ekzekutimin e Kisasit eshte kusht 
qe te garantohet evitimi i padrejtesise 
dhe krimit. Evitimi i padrejtesise nuk 
mund te garantohet vetem nese behet 
fjale per amputimin e gjymtyreve nga 
nyja e tyre, si p.sh. amputimi i dores apo 
i krahut nga nyja e tyre, ose amputimi i 
kembes apo gjurit nga nyja e tyre, qe 
nenkupton pjesen qe ka kufirin ku per- 
fundon. 

Nga kjo nenkuptohet se, nese prerja 
eshte here jo ne nyje, atehere, sipas han- 
efiteve, nuk ekzekutohet kisasi. 

Dijetaret islame jane unike ne mendi- 
met e tyre se sanksioni i Kisasit nuk ek- 
zekutohet ndaj vepres penale thyerje e 
ashtit te gjoksit, shpatulles, por ne kete 
rast duhet te paguhet demshperblim "El 
Ersh" i plote, per shkak se ne kete rast 
nuk mund te kete ngjashmeri ne mes 
sanksionimit dhe vepres. 



Ngjashmeria 
ne vend dhe viere 

Sipas mendimit te fukahenjve islame, 
nuk mund te pritet dora per ndonje pjese 
tjeter te trupit, e as dora e majte per do- 
ren e djathte, e as gishti i madh per gish- 
tin tregues etj.. Gjithashtu nuk hiqet 
dhembi ve9se per dhembin e ngjashem 
me te. Nga kjo nenkuptohet se patjeter 
duhet te ekzistoje ngjashmeria ne mes 
pjeseve. 

Ngjashmeria nga viera 

Sipas parimeve te Sheriatit islam, qe 
te ekzekutohet kisasi per vepra penale 
lendime trupi, patjeter duhet te ekzistoje 
edhe ngjashmeria ne mes pjeses qe eshte 
shkaterruar me armiqesi dhe asaj qe pri- 
tet si sanksionim. Ne kete kontekst nuk 
mund te pritet dora e shendoshe per dor- 
en e paralizuar, ose kemba e shendoshe 
per te paralizuaren. E gjithashtu nuk 
mund te pritet dora e plote per doren se 
ciles i ka munguar di9ka ose kemba. E 
nese eshte situata ndryshe, si p.sh. te 
kryhet armiqesi ndaj njeriut dhe t'i pritet 
dora e shendoshe, kurse autori i vepres e 
ka doren te paralizuar, atehere dijetaret 
islame jane unike ne mendimin e tyre se, 
nese personi mbi te cilin eshte kryer 
vepra penale, mund te zgjedhe, ka te 
drejte te kerkoje prerjen e dores se auto- 
rit, edhe pse eshte e paralizuar, ose te 
kerkoje demshperblim Ersh te plote. 

B. SANKSIONIMI 
ZEVENDESUES 

Ne rastet kur nuk mund te ekzekuto- 
het sanksionimi i Kisasit per ndonje nga 
arsyet e permendura, atehere ekzekuto- 
het sanksionimi zevendesues, qe eshte 
pagimi i gjakut (Ed-dijjetu) dhe demsh- 
perblimi (El Ershu). 

Pagimi i gjakut - Ed-dijjetu 

E theksuam se ne disa raste, edhe pse 
ka ndodhur vepra penale dhe sanksioni- 
mi i saj eshte kisasi, ne pamundesine e 
ekzekutimit te kisasit, atehere obligohet 
pagimi i "dijjes". 

Gjymtyret- pjeset e trupit, per te cilat 
duhet te paguhet Ed-dijjetu jane kater 
grupesh, qe jane: 
- Gjymtyre qe ne trupin e njeriut jane 

vetem nga nje. 



24 



dituria islame / 226 



- Gjymtyre qe ne trupin e njeriut jane 

nga dy. 

- Gjymtyre qe ne trupin e njeriut jane 

nga kater 

- Gjymtyre qe ne trupin e njeriut jane 

nga diijete. 

Grupi i pare: 

Ne grupin e pare bejne pjese ato gjy- 
mtyre qe ne trupin e njeriut jane vetem 
nga nje, per te cilat ne vazhdim do te fla- 
sim ve9 e vef: 

1. Hunda: 

Nese dikujt i pritet hunda, atehere per 
te duliet paguar nje "Ed-Dijje" e plote. 
Kjo vertetohet me iiadithin e Pejgambe- 
rit s.a.v.s., i transmetuar nga Amr b. 
Hazmi, i cili kishte bartur shkresen e 
Muhamedit a.s. deri ne Jemen, ne te 
cilin, perve9 te tjerasli, thuhet: 

"Vertet ne mbytje (jo me qellim) pa- 
guhet dija prej 100 deve, e edhe per hu- 
nden, nese pritet teresisht, paguliet nje 
'dijje'." 

2. Gjulia: 

Nese dikujt i pritet gjulia me te cilen 
flet, atehere per te duhet paguar "ed- 
dijje-n" e plote (100 deve). Kete e verte- 
ton hadithi i Pejgamberit a.s., ku thuhet: 
"Edhe per gjuhen ka 'ed-dijje'". 

Per sa i perket gjuhes se memecit, qe 
nuk mund te flase, sipas mendimit te 
shumices se fukahenjve islame, paguhet 
kompensim me vleren sa e percakton 
gjykatesi, kurse sipas mendimit te imam 
Ahmed b. Hanbelit, duhet te paguhet 1/3 
e "dijjes", kurse per gjuhen e femijes, i 
cili ende nuk ka filluar te flase, sipas 
shumices se fukahenjve, paguhet "dijje" 
e plots, e sipas hanefiteve, kompensim 
sipas vleresimit te gjykatesit. 

3. Penisi: 

Nese dikujt i pritet penisi, pavaresisht 
se per cilen moshe behet fjale, atehere 
paguhet "dijje" e plote dhe kjo ne baze 
te hadithit te lartpermendur, ku Pejga- 
mberi a.s. ka thene: 

"Edhe per penisin "dijje" e plote". 

Kur eshte fjala per prerjen e penisit te 
impotentit, atehere, sipas mendimit te 
juristeve te shkolles se hanefiteve dhe 
hanbeliteve, nuk paguhet "dijje" e plote, 
por ne forme arbitrazhi, kurse sipas sha- 
fiinjve dhe malikinjve, edhe ne kete rast 
paguhet "dijje" e plote. 



Grupi i dyte: 

Ne grupin e dyte bejne pjese gjym- 
tyre te trupit 9ift, do te thote qe jane nga 
dy, si p.sh. duart, kembet, veshet, syte, 
nofuUat, buzet, vetullat, gjinjte etj.. Per 
prerjen e ketyre pjeseve, qe ne trupin e 
njeriut jane nga dy, ekziston parimi se, 
nese pritet njera prej tyre, atehere duhet 
paguar gjysme "dijjeje" (50 deve) e nese 
priten te dy pjeset, atehere duhet paguar 
"dijje" e plote. 

Grupi i trete: 

Ne grupin e trete bejne pjese te gjitha 
ato gjymtyre te trupit, te cilat jane nga 
kater dhe per secilen qe demtohet vef e 
ve9, paguhet nga '/i e "dijjes". 

Grupi i katert: 

Ne kete grup bejne pjese gjymtyre qe 
jane nga dhjete, si gishtat e dores dhe te 
kembes. Per 9do gisht te kembes ose te 
dores, i cili pritet me armiqesi, paguhen 
nga dhjete deve, e kete e argumenton ha- 
dithi i Pejgamberit a.s., ku ka thene: 

"Per 9do gisht nga gishtat e dores a te 
kembes paguhen nga dhjete deve". 

Per sa u perket dhembeve, nese i thy- 
en te gjithe dhembet, atehere duhet te 
paguhet "dijje" e plote, e nese thy en 
vetem ndonje dhemb, atehere per 9do 
dhemb paguhen nga pese deve. Edhe 
kete e verteton hadithi i Pejgamberit a.s., 
ku thote: 

"Per 9do dhemb nga pese deve". 



Sanksionimi per humbjen e 
vieres se organit qe ekziston 

Ekzistojne raste kur njeriu atakon tje- 
trin dhe e demton ate ne ndonje pjese te 
organizmit te tij, duke i shkaktuar dem - 
humbjen e vieres se gjymtyres se trupit, 
edhe nese ajo formalisht ekziston, si 
p.sh., t'i shkaktoje humbjen e te degjuar- 
it, edhe pse veshi ekziston, ose t'i shkak- 
toj verberi, edhe pse syri ekziston. Nga 
kjo nenkuptohet se formalisht pjesa e 
trupit ekziston, por nuk kryen funksion- 
in e tij. Ne kete lloj bejne pjese shume 
veprime, si9 jane: humbja e pese shqisa- 
ve, qe jane: te paret, te degjuarit, te pre- 
kurit, te shijuarit, te kerkuarit, pastaj 
humbja e te folurit, paralizimi i dores, 
kembes, demtimi i penisit etj.. Ne kete 
lloj dijetaret kane radhitur me shume se 
njezet demtime te ndryshme. 

Rregulla per sanksionimin e kesaj 
vepre penale eshte qe te behet prove 
maksimalisht qe edhe per kete lloj te ve- 
primeve penale te ekzekutohet sanksion- 
imi, por, nese eshte e pamundur, atehere 
duhet paguar "dijje" e plote per secilen 
ve9 e ve9. 

Plaget dhe lendimet 
ne koke dhe fytyre 

Me nocionin "Esh-shexh-xhetu" ne 
terminologjine e kodit penal te jurispru- 
dences islame nenkuptojme plaget dhe 
lendimet e shkaktuara vetem ne koke 
dhe fytyre. 



. ^iiSi? (uk «ii\ ^s-W «Ai\ ^%^i (i^ 



." i? -r * * 






4liliA<ii\q 



dituria islame / 226 



25 



Plaget dhe lendimet ne koke dhe fyty- 
re, sipas shkolles juridike hanefite, mu- 
nd te jene njembedhjete lloje, qe jane: 

1. (El Harisatu), eshte gervishtja e leku- 
res pa dale gjak. 

2. (Ed-damiatu), konsiderohet atehere 
kur del gjak, po nuk rrjedh. 

3. (Ed-damijetu) eshte kur del gjak dhe 
rrjedh mbi lekure. 

4 (El badiatu) konsiderohet plaga e cila 
e 9an mishin. 

5. (El mutelahimetu) plaga qe e 9an mi- 
shin ne thellesi, po nuk arrin deri ne 
asht. 

6. (Es-simhaku) prerja e mishit deri ne 
thellesi, kur duket cipa e holle qe e 
ndan mishin prej ashtit. 

7. (El Muved-dihatu)konsiderohet plaga 
qe pret cipen e holle qe ndan mishin 
nga ashti, dhe ashti duket. 

8. (El hashimetu) konsiderohet plaga qe 
shkakton thyerjen e ashtit pa e hequr 
nga vendi i tij. 

9. (El munekiletu) konsiderohet plaga qe 
shkakton thyerjen e ashtit dhe nxjerr- 
jen e ashtit nga vendi. 

10. (El am-metu) plaga qe arrin te leku- 
ra e trurit 

1 1 . (Ed-damigatu) plaga qe pret lekuren 
e trurit dhe e demton ate. 

Sanksionimi i plageve dhe 
lendimeve ne koke dhe fytyre 

Sanksionimi i plageve dhe lendimeve 
ne koke dhe fytyre mund te jete esencial, 
qe eshte Kisasi, nese ekziston mundesia 
e ekzekutimit, ose ai alternativ (zevend- 
esues), qe eshte kompensimi "El Ershu". 




sjJIdJ oIii Jlo 
\^XoJt^ I9,JLdI i^^lg 

J - - ■ J - c - • 

yg^Luu Ld lOJbJ CiLLaJI 

M t - * 

JJUL&JI J-I^AJI 




Saksionimi esencial - Kisasi 

Per ekzekutimin e Kisasit ne jurispru- 
dencen islame per veprat penale me qe- 
llim, veprohet sipas rreguUes juridike qe 
thote:"Nese eshte i mundur ekzekutimi i 
kisasit, atehere ekzekutimi i tij eshte i 
detyrueshem, e nese eshte absurd, atehe- 
re ekzekutohet pagimi El Ershu. Nga kjo 
rregull nenkuptohet se ne te gjitha plaget 
per te cilat ka mundesi ekzekutimi i kis- 
asit, ekzekutohet dhe, ne te kunderten, 
behet kompensim, respektivisht vepro- 
het me sanksionim alternativ, (zevende- 
sues). 

Juristet islame pajtohen se te lloji i 
shtate i plageve (El muvedihatu), ekze- 
kutohet sanksionimi esencial-kisasi, per 
shkak se keshtu ishte edhe gjykimi i Pej- 
gamberit a.s., si dhe per shkak te munde- 
sise se ekzekutimit, sepse ekziston kufiri 
perfundimit te plages, qe eshte ashti. Me- 
ndimi i tyre bazohet ne ajetin kuranor, 
ku Allahu xh.sh. thote: "...por edhe pla- 
get kane kundermase". 

Per sa u perket plageve te tjera, per- 
ve9 Elmuved-dihatu, sipas mendimit te 
imam Ebu Hanifes, shkollave juridike te 
shafiinjve dhe hanbelinjve nuk ekzekut- 
ohet sanksionimi i kisasit per shkak te 
pamundesise. Ky mendim mbeshtetet 
edhe ne hadithin e Pejgamberit a.s., ku 
ka thene: "Nuk ekzekutohet kisasi ne 
plaget e tjera perve9se ne elmuvediha- 
tu". 

Kurse sipas mendimit te imam Muha- 
medit, ne llojet e plageve para El muve- 
dihatu, ekzekutohet kisasi, sepse mund 
te llogaritet barabaresia e plages me 
sanksionimin. 




Sanksionimi alternativ 
(zevendesues) 

Theksuam edhe me pare se per kete 
lloj te vepres penale, ne raste te pamu- 
ndesise se ekzekutimit te sanksionimit te 
kisasit, ekzekutohet sanksionimi alter- 
nativ i quajtur "El Ershu". Ky lloj sa- 
nksionimi - "El Ershu" mund te jete i 
percaktuar (i fiksuar) dhe mund te jete i 
papercaktuar (i pafiksuar). 

Ershi i fiksuar eshte atehere kur ligj- 
venesi ka fiksuar sasine e caktuar te pa- 
surise si sanksionim te vepres penale, 
dhe ekzekutimi i te cilit obligohet per 
lendime trupi, atehere kur eshte pagimi i 
plots i "dijjes" ose i nje gjysme "dijje- 

je". 

Ershi i pafiksuar eshte atehere kur li- 
gjvenesi nuk ka fiksuar sasine e caktuar 
te pasurise, por nje gje e tille ngel ne ko- 
mpetencen e gjykatesit. Rregulla juridi- 
ke thote: Per veprat penale lendime 
trupi, per te cilat nuk ekzekutohet kisasi 
dhe nuk ka sasi te caktuar te pageses 
(Ed-Dijjetu), ka kompensim sipas per- 
caktimit te gjykatesit. 

Juristet islame jane unike se ne llojet 
e plageve, para Elmuved-dihatu nuk 
kane ersh te fiksuar, kurse ne llojet pas 
El muved-dihatu kane sasine e fiksuar 
per shkak te argumetit. Llojet e veprave 
penale per te cilat ekziston argument 
tekstual per percaktimin e ershit, jane si 
vijon: 

-El Mudihatu - per kete lloj paguhet sa- 
sia prej pese deveve, dhe kjo ne baze 
te hadithit te transmetuar nga Amr b. 
Hazmi, se Pejgamberi a.s. ka thene: 
"Per plagen el mudihatu pese deve". 

- El hashimtu - Per kete lloj te plageve 

paguhet 1/10 e devese, gjegjesisht 
dhjete deve. Kete e verteton hadithi i 
transmetuar nga Ibni Hazmi, ku Pej- 
gamberi a.s. ka thene: "Per plaget el- 
hashimetu dhjete deve." 

- el Am-metu - Per kete lloj te plageve 

duhet paguar 1/3 e "dijjes", respekti- 
visht 30 deve. Kete e verteton hadithi 
i Pejgamberit a.s., ku ka thene: 
"Per plaget Alam-metu 1/3 e "dijje"s" 

- Ed-damigatu gjithashtu paguhet 1/3 e 

"dijjes", respektivisht 30 per analogji 
me elme'mumetu. 



26 



dituria islame / 226 



Kendi rinor 



Adoleshenca 
nga kendveshtrimi i adoleshenteve 



Afrim Ahmeti 

Pa dyshim se nje prej periudhave 
me te veshtira dhe me me 
shume sfida ne jete, eshte ado- 
leshenca. Gjate adoleshences, 
natyrisht edhe une isha shpesh pre e kur- 
theve te ndryshme, kurse keto probleme 
u intensifikuan tmerrshem ne kohen kur 
fillova te vijoja shkoUen e mesme. 

Qe ne fiUim, deshira per t'u treguar 
para te tjereve, ishte shkas i marrezive te 
shumta qe beja panderprere. Nderrimi i 
ambientit, i shoqerise dhe pervoja e re 
ne nje jete me intensive, ishin arsye 
shtese te kryerjes se puneve, te cilat per 
pikepamjet e mia sot, jane me hi? se hi- 
fi, kurse prapavija e tyre s'kalon as ma- 
rgjinat e naivitetit femijeror. 

Ndryshimet ne jete ishin shume te 
theksuara, deshira per t'i pervetesuar te 
tjeret, qofte edhe me ndonje budallallek, 
ishte e ngulitur fuqishem ne zemren ti- 
me, kurse une as qe i mendoja pasojat e 
asaj kohe te kote. 

Sa kalonte koha, rezistenca ndaj ma- 
rrezirave qe beja, ishte shume e madhe 
nga me te rriturit, kurse shoqeria ime 
ishte vendburim i vazhdueshem i tyre. 
Kalimi i diteve , mbase zbehu efektin e 
tyre, kurse ajo qe thithnim ne shkolle, 
ishte tejet pak per perballimim e ketyre 
probleme ve. 



Shkolla, "vendi i mesimnxenies" 
ishte here stimuluesi kryesor i marrezive 
te mia dhe te miqve te mi. Pas fdo dite, 
edhe pse vullneti i mesimdhenesve ishte 
shume i madh, shoqeria e bente te veten, 
une isha pjese e pandashme e probleme- 
ve te adoleshences. Me kalimin e viteve, 
mbase kthimi ne realitet, e beri ate qe 
shkolla s'arriti ta bente kurre. 

Vertet ndiej keqardhje per menyren e 
funksionimit te sistemit te tashem te ar- 
simit ne vendin tone, qe te rinjve tane 
s'u ofron asgje pervef argetimit te de- 
mshem per ta. 

Feja stabilizon fazen 
e adoleshences 

Jo kot, feja llogaritet si prehja me e 
mire e njeriut ne te verteten. Kuptimi 
themelor i fese perben lidhjen me te ve- 
rteten, e kjo lidhje na u pamundesua nga 
sistemi komunist qe udhehiqte arsimin 
tone dhe shoqerine ne teresi. 

Mungesa e kesaj zgjidhjeje te perher- 
shme u pasqyrua shume ne rinine tone, 
si ne adoleshence po ashtu, edhe me tu- 
tje. 

Imoraliteti, zinaja si dhe shkaterrimi i 
tradites sone islame e kombetare, ishin 
prej pasojave me te demshme nga ky 
keqarsimim. 

Koha e emertuar "shpate me dy tehe" 
preu pa meshire shpresat per rini te pa- 




ster e te suksesshme, kurse nje shkolle, 
ku minifundi, madje edhe kostumet e 
plazhit jane normale, dhe ne te cilen nje 
mbulese islame e femres eshte fondame- 
ntale e cinike, - s'ka 9'te prodhoje tjeter 
pervefse njerez te pamoralshem, qe 
s'gjasojne aspak me te paret tane, qe 
ishin njerez te fese e te kombit. 

Feja ndihmon absolutisht 

ne zgjidhjen e problemeve 

te adoleshenteve 

Ne perballimin e sfidave te kesaj faze 
te jetes se njeriut, me te vertete feja u ka 
munguar shume adoleshenteve ne jeten 
shkollore. Futja e lendes fetare ne shko- 
llat e mesme te Kosoves, do te ishte nje 
perparesi e madhe per nxenesit, mbrojt- 
je e moralit , nxitje per mesim e per shu- 
me te mira, qe nuk mund te numerohen. 
Mirepo, ajo qe eshte me e keqja, eshte se 
futja e lendes fetare nuk ka gjetur ende 
perkrahje nga udheheqja e arsimit . Futja 
e lendes fetare kesaj kategorie te shoqe- 
rise nuk do t'i konvenonte, sepse do te 
rikthente moralin e nxenesve, dhe sido- 
mos te vajzave, e kjo as qe deshirohet 
nga pushtetaret tane. Dihet se ne shkoll- 
at tona vajzat vine me shume se gjysme- 
lakuriqe, dhe kjo aspak nuk i pengon 
mesimdhenesit, drejtorine dhe pushteta- 
ret tane, kurse, po te vinte nje vajze me 
shami ne koke, e e moralshme, kjo do t'i 
pengonte shume, do t'i pengonte deri ne 
ate mase, sa do ta perjashtonin nga shko- 
lla. 

Natyrisht, mosha e adoleshences ker- 
kon me shume perkushtim, pune dhe 
perpjekje. Si fdo i ri, une kerkoj perspe- 
ktive per veten time, kurse ky nocion ne 
vendin tone per kohen qe po flasim, 
eshte rrallehere i perdorshem, per te mos 
thene, s'hyn fare ne fjalorin e shqipes 
sone. Pas mbarimit te shkollimit te me- 
sem, ne te ardhmen, une besoj me shpre- 
se, qe te angazhohem si ne pune, ashtu 
edhe ne studime. 

Deshira per te prekur majat e dijes 
dhe arsimit vlon pa pushuar si vullkan 
ne brendi te zemres sime, kurse etja per 
te zbrazur kete potencial qe kam une, si 
fdo moshatar imi, eshte e madhe. Besoj 
ne nje te ardhme te ndritur, prandaj edhe 
duame shume... 



dituria islame / 226 



27 



Psikologji 



Disa strategii per VI shpetuar 
nervozizmit ne zyren e punes 



Avdyl Rrahmani 



Lodhje e stres 

Te gjitheve besoj se u ka ndodhur te 
ndiheni te lodhur dhe te stresuar ne fill- 
im te javes. Ideja qe do te riktheheni mi- 
dis rremujes se zyres, zhurmave dhe 
urdhrave, ju ben te mbuloheni dhe te 
mos deshironi asgje me shume se ngroh- 
tesine e shtratit tuaj. Megjithate, ka disa 
menyra qe mund t'jua bejne gjerat me te 
lehta. 

Ne zyren tuaj duhet te krijoni te nje- 
jtin ambient te ngrohte dhe komod, qe 
do te deshironit ta kishit ne shtepine tu- 
aj. Te shkeputeni per 9do nje ore pese 
minuta nga puna. Kjo do t'ju ndihmoje 
qe te rifilloni gjithfka me me shume 
energji. Nese ne zyre duhet te shkoni pa- 
tjeter, pavaresisht nga 9do lloj neverie 
qe ju pushton vetem kur e mendoni kete 
gje, atehere permbajuni disa rregullave 
shume te thjeshta per te luftuar ate qe 
ekspertet kane filluar ta klasifikojne si 
nje sindrome te vertete. 

Ja 9fare duhet te beni: 

1 - Kujdesuni per zyren a per vendin e 

punes si per dhomen tuaj te gjumit. 
Te dobishme do te ishin vazot me lule 
ngjyre te kuqe, e cila eshte shume en- 
ergjike. Ndonje fotografi qetesuese, e 
cila permban ndonje peizazh te bu- 
kur, do te ndihmonte shume. 

2 - Largohuni nga marredheniet e tendo- 

sura me koleget dhe me shefat. Bejini 
vetes pak autokritike. Mundohuni te 
flisni ngadale dhe me pak, ne te ku- 
nderten do te krijoni shume antipati 
ne ambientin e punes. 

3 - Mesoni artin e "shkeputjes": t'i lej- 

osh vetes pese minuta pushim pas 9do 
ore pune, kjo do t'ju ndihmoje shume 
qe te rifreskoni trurin dhe te rifilloni 
punen me me shume energji. Te besh 
nje shetitje ne zyre, nje telefonate 
ndonje shoku a nje te afermi, - do te 
ndihmonte shume ne vazhdimin e pu- 
nes me me zell. 

4 - Mesohuni te thoni Jo. Nuk behet fjale 

qe te refuzoni te punoni, por, nese ke- 
ni shume pune, duhet te vendosni se 
cilat gjera jane primare. 

5 - Duhet te levizni shume shpesh, ne 
menyre qe te mos rrini per shume ko- 



Te shkeputeni per ?do nje ore pese minuta nga puna. 
Kjo do t'ju ndihmoje qe te rifilloni gjith^ka me me shume 
energji 



he ne te njejten pozite. Kjo do t'ju 
shkaktonte probleme ne tendosjen e 
muskujve dhe me qarkullimin e gjak- 
ut. Beni pak sport karrigeje, shtrini 
qafen, kembet dhe pas punes, meso- 
huni te dilni dhe te qetesoheni mire e 
mire ne ndonje vend ne te cilin ka 
gjelberim. 

6 - Mesoni te qeshni dhe te beni shaka 

ne pune. Tregoni ndonje barsolete, 
dergoni dhe merrni e-mail nga shoket 
tuaj. Mund te beni nje shaka dhe nder 
sy eproreve, kjo do t'ju ndihmoje qe 
te krijoni nje situate me shoqerore ne 
ambientin e punes. 

7 - Duhet te keni shume kujdes qe ne 
vendin e punes te mos merreni me 
thashetheme te kota, duhet te mendo- 
heni para se te thoni di9ka te rendesi- 
shme, qe mund te ofendoje nje nga 
koleget tuaj. 

8 - Nese nuk keni nje lloj veshjeje te ca- 

ktuar nga vendi i punes, te veshesh 
rroba te rehatshme, kjo do t'ju ndih- 
monte shume. Nuk eshte e thene qe te 
rrini gjate tere kohes te krekosur, apo 
dhe ne maje te takave, kjo do t'ju 
shkaktonte shume siklet. 

9 - Gjate punes suaj mundohuni te beni 

dhe ndonje pune te lehte fizike, kjo 
do t'ju ndihmoje qe te mbani trupin 
tuaj ne forme. 

10 - Mbani gjithnje nje krem per duart, 
per te here nje masazh te thjeshte. Do 



te shikoni se do te ndiheni shume me 
te lehtesuar. 
11- Gjithmone kujdesu per renditjen e 
dokumenteve dhe te teksteve qe ke 
mbi tavolinen e punes, sepse kjo do te 
ndikoje shume ne lehtesimin e leviz- 
jeve te mausit te kompjuterit tend. 

12. Per ta freskuar gojen tuaj gjate pu- 
nes, mundesisht duhet te mbani afer 
vetes bombone mentoli, qe sistemi 
nervor te funksionoje me mire. Kjo 
vlen kur nuk keni dike ne zyre, sepse, 
po qe se perdor bombone kur dikush 
eshte prane jush per ndonje 9eshtje 
me rendesi, kjo do te thote se ju nuk 
jeni serioz ne punen tuaj. 

13. Kur jeni nervoz, kurre mos merrni 
vendime te rendesishme, sepse kjo do 
ta ngaterronte shume punen tuaj. Me 
mire per ju do te ishte t'i refuzoni ato 
gjate kohes kur jeni nervoz dhe, pasi 
te qetesoheni, atehere te veproni. 

14. Porosia e fundit do te ishte: perpiqu 
qe punen qe ke sot para vetes, me 9do 
kusht ta perfundosh. Mos i ler punet 
qe te grumbullohen, sepse kjo do ta 
dobesonte shume marrjen e vendime- 
ve. Behuni si ora e sakte, po mos u 
beni si ora qe t'ju kurdise 9dokush. 
Kurdise vetveten duke planifikuar 
punet dhe duke i vendosur secilen ne 
vendin e saj. 




28 



dituria islame / 226 



Flete nga ditari 



Dhjete vjet te debimit te shqiptareve me dhune ne Maqedoni 



B 1 1 a c a 



Vaj femije, vaj te mturish, klithma e renkime. Nuk ishim te sigurt ku do te ndalej ky tren. 

Me kujtohej nga librat viti 1 945-ta kur me tren ishin bartur meshkujt dhe ishin tretur me mija shqiptare 

ne Tivar, ashtu sa ishim edhe ne ne ate mesnate. Ne Bllace hyme me 1 prill 1999, ne oren 8,00 

te mengjesit me friken se ku po na zbresin, ku po na presin, ku po na masakrojne 



Mr.Ramadan Asllani 

Ojkonimi Bllace e Shkupit 
ka nje histori me te gjate 
dhe me te hershme se ajo 
e 1999-s. Dhe si duket, 
verehet nje perterirje e historise para 
50 vjetesh, por ne nje forme tjeter 

Shumekush e ka degjuar emrin 
Bllace, por nuk e ka ditur ku eshte. 
Shumekush ka kaluar neper Bllace, 
por nuk e ka ditur qe eshte aty. Shu- 
mekush e rikaloi Bllacen, shume- 
kush e mesoi Bllacen, askush nuk 
do ta harroje Bllacen. Kete e harruan 
vetem ata qe linden para 65' vjetesh, 
ndoshta edhe historianet qe nuk u 
moren sa duhet dhe si duhet me te. 
E po Bllaca e djeshme dhe e sotme 
e Shkupit eshte nje histori e vjeter e 
karvanit shqiptar, qe nuk e kemi di- 
tur. Tani e mesuam, e perjetuam dhe 
kurre mos u perseritte. Po, Bllacen e 
mesoi edhe bota, edhe ai ne Kinen e 
larget ne Tibet, ku eshte Bllaca. Ku 
eshte Bllaca eshte shqiptari, eshte 
perkohesisht edhe shkau. Bllaca si- 
nonimi shqiptar! 

Ne vjeshten e 1 944-es 

jane pushkatuar e masakruar 

111 shqiptare bllacjane 

Lexues te nderuar te kesaj revi- 
ste, te ndjenjes dhe te shpirtit te de- 
buar me dhune nga Kosova, Bllaca 
e Shkupit, e karvanit te shqiptaresise 
eshte ojkonim etnik shqiptar ne tru- 
allin e llirides, eshte edhe varr etnik, 
por edhe shprese etnike. Ne histor- 
ine e derisotme kombetare shqiptare 
ne Kosove (me sa dime) perben var- 
rin me masiv para 65 vjetesh. 

Ne vjeshten e 1 944-es jane push- 
katuar e masakruar 111 shqiptare 
bllacjane. Ne disa libra eshte evi- 
dencuar shifra prej 128 sish^ Kete e 
kishin bere po ata qe e bene edhe 
para dhjete vjetesh ne Kosoven e 
djegur dhe te shkaterruar. Edhe kar- 
vani i djeshem ne Bllace ishte me 



varre, ishte me plage, ishte me gjak, 
ishte me lot e me gka nuk ishte... 

Te gjithe jemi personazhe e krye- 
personazhe te nje roll. Nuk patem 
kohe t'i shkallezojme rolet paresore 
e dytesore. Jemi ne aktin kryesor 
perfundimtar te pershkuar me per- 
plot sakrifica te te gjitha moshave, 
gjinive, besimeve - por gjithnje duke 
mbetur vetem shqiptare. 



Secili qe ra neper Bllace, ka liber 
te posagem me te madh se ky shkr- 
im imi qe po e lexoni sot. Kemi ditar 
me te ngjeshur. Kemi shkruar qe me 
pare nuk keni ditur, duke i lare: kush 
me gjak, kush me lot, kush me ker- 
bag, kush me shamje, kush?!... Dhe 
u vendosem ne trojet e lashta tona 
prej plengjeve tona. Prape te velle- 
zerit prej vellezerve, te motrat prej 




dituria islame / 226 



29 



motrave, por vetem per Atdhe - Me- 
medhe Kosoven prape e kemi! Dhe 
lliriden - Shqiperine Lindore! 

Ky shkrim imi eshte vetem nje 
shkronje shqiptare, eshte nje udhe- 
tim i perbashket me shqiptaret e Ko- 
soves, i nje korridori qe po na hapej, 
i nje binari te zi. Edhe sa trena te tje- 
re do te kalojne e kane kaluar me 
ne?!. Secili prej nesh kemi fotografi 
te vegante, te posagme qe nuk du- 
am ta shohim, sikur na eshte merzi- 
tur vetvetja. 

Ah shpirt! Ah zemer! Lo^ka e ne- 
nes! -jane klithma trishtuese me va- 
rre ne shtepi, me varre me vete. Ue, 
ue, ue! - jane po ashtu klithma. Kli- 
thma femijesh qe linden per ta perm- 
bushur shpirtin e keputur te nenave, 
zemrat e tyre, logkat e nenave. 

Lavdi! Lavdi! lavdi! - jane urimet. 
Urime krushqish dasmore qe po nu- 
serojne e dhenderojne per lirine e 
Kosoves me flamuj kombetare shu- 
me bij e bija atdhetare. Edhe Kosova 
bozhure se shpejti nje nuse! Ai gjer- 
gjef do te qendiset nga ju motra me 
etnografine tuaj te pershkuar neper 
keto mote. Ju me pjellorine tuaj do ta 
kompensoni ate qe nenat ne lufte i 
flijuan. Rrofte Kosova e Pavarur 
Shqiptare! 

Debim pas debimi 

Te henen, me 29 mars 1999, ne 
oren 15,00 ne lagjen "Arberia " (ish- 
"Dragodani"), paradite u duk nje 
shqetesim i banoreve te kesaj lagje- 
je. Te gjithe kishin marre nga nje 
gante me gjera elementare, por nuk 
vonoi shume dhe u kthyen serish ne 
shtepite e tyre, duke e konsideruar si 
panik. Por, kjo nuk qe panike, por nje 
debim i dhunshem policorserb, duke 
u perforcuar edhe me police special 
me nje veture te blinduar. Ata u kish- 
in thene banoreve te lagjes "Arbe- 
ria", qe t'i leshojne shtepite. 

Duke filluar aty-ketu te behet ndo- 
nje rezistence per te mos i leshuar 
shtepite, masa e madhe e grave dhe 
e femijeve kishin vershuar lagjen, 
kurse forcat speciale policore kishin 
filluar te hynin ne zyret e perfaqesu- 
esve te huaj te UNHCR-it dhe te ve- 
zhguesve si dhe te asociacioneve te 
ndryshme te huaja. Kjo ka ndodhur 
ne oren 15,00 ne lagjen "Arberia 2". 
Ne kete lagje u grumbulluan qytetare 
te ndryshem dikush me veture e dik- 
ush kembe, te diet kishin marre 




edhe ndonje gante me gjera ushqim- 
ore. Disa prej nesh u organizuan me 
veture. Axha Hasim dhe vellai Hajri- 
zi, i kishin veturat. Edhe ne kishim 
ne dispozicion nje kombi "Ford", por 
nuk mund ta nxirrnim nga garazha 
per shkak se na e kishin zene udhen 
me nje veture tjeter, keshtu u detyru- 
am te udhetojme me nja dy komba 
te miqve. 

U nisem kah rruga e varrezave e 
zbritem te hekurudha per t'u kthyer 
per Shkup. Te semaforet ne fund te 
shkalleve te "Arberise", na ndaien 
policia speciale me ushtare. Filluan 
t'i ndalin veturat nje nga nje, duke i 
plagkitur njerezit, por edhe vetura. 
Islamit prej Vushtrrise ia moren ve- 
turen "Pasat" dhe te hollat. Bashkim 
Zekes, kombin "Volkswagen", kurse 
axhen Hasim dhe vellain Hajrizin i 
leshuan pasi i pla?kiten neper xhe- 
pa. Ne qe ishim ne kombin e Agim 
Zekes nuk na bene gje perveg djalit 
te Islamit qe ia moren 50 DM, dhe na 
kthyen nja 100 metra prapa. Pasi 
mbeta vetem me familje, u detyrova 
ta vozis kombin e Agimit qe te mos 
mbetemi ne mes te rruges dhe ne 
meshiren e bishave te egra. U nisa 
kah rruga e ngushte dhe e fshehte 
per te dale te "Qafa" qe ta takoja ve- 
llain tim Sabitin me femije, qe i zbrit- 
en nga kombi i Bashkimit pasi ia 
konfiskuan. 

U solla deri te banka e Lublanes 
por nuk i takova. Ktheva, majtas ne 
nje rruge dhe te ambulanca u rikthe- 
va ne rrugen e meparshme. U ndala 
te semaforet e "Dores" dhe gruaja 
doli te shesh njerezit kah vinin tepo- 
shte "Arberise" se mos po e sheh ve- 
llain dhe kusheririn me femije. Nuk i 



pa dhe vazhduam serish te dalim ne 
rruge te shkolla fillore "Meto Bajrak- 
tari" per te shkuar te Ismaili. Ne ate 
rruge kam takuar te gjithe qe i zbri- 
ten: vellain me familje, kusheriren 
me femije dhe kunaten e saj me fe- 
mije. E mora vellain dhe disa sende 
te Emines dhe shpejt u futa ne rrug- 
en per te Ismaili. I futa femijet ne de- 
ren e Kurteshit, sepse ajo e Ismailit 
ishte e mbyllur dhe po e pres Emi- 
nen. 

U vendosem te Ismaili Ismaili (tani 
ka nderruar jete) ne ish rrugen "Ve- 
llazrim Bashkim" te Prishtines. Ne 
naten e 29 marsit, 30 dhe diten e 31 
marsit deri ne oren 16,00 ndejtem 
aty. 

Me 31 mars 1999 ne oren 16,00 
na debuan edhe nga aty. Policia 
speciale e gjuajten vellain Sabitin 
me femije ne krah dhe me dy femijet 
e mi prane tij, por per fat nuk i rroku 
plumbi, kurse ne ende nuk kishim 
dale. Kur degjuam krismat u zmbra- 
psem te dera. Pastaj doli Mahmudia 
perpara me gruan time dhe i kap per 
krahu kinse jane te semura per te 
arsyetuar vonesen qe t'i shpetojme 
ndonje torture apo vrasjeje. U bash- 
kuam me kolonen e njerezve te 
mbushur skaj me skaj rruges. Vetu- 
rat nuk kishin nga te kalonin, milicet 
speciale na shtynin prapa, te tjeret 
na tregonin kahjen. Njerezit nuk 
dinin se nga shkonin - here ecnim e 
here ndaleshim. 

Ne nje vagon famiija e ndare 

Vellai me femijet e mi ishte ne nje 
kupe vetem 7 metra larg meje ne te 
njejtin vagon, por nuk arrita te bash- 
kohem me ta. Perveg kesaj, isha 



30 



dituria islame / 226 




shuttle i kenaqur kur iu pergjigja thi- 
rrjeve se jam aty, qe behej permes 
zerave te percjelle njeri-tjetrit. Une 
dhe gruaja gjate tere udhetimit kemi 
qendruar ne lavatoren e trenit, e cila 
kundermonte nga nje ere shume e 
rende. Ne tren nuk kishte vend as sa 
e kishim trupin. Njerezve u binte te 
fikte nga ngushtimi. U sos edhe uji 
per pije per t'ua rikthyer shpirtin nje- 
rezve te alivanosur. 

Vaj femije, vaj te rriturish, klithma 
e renkime. Nuk ishim te sigurt ku do 
te ndalej ky tren. Me kujtohej nga li- 
bra! viti 1945-ta kur me tren ishin ba- 
rtur meshkujt dhe ishin tretur me 
mija shqiptare ne Tivar, ashtu sa 
ishin edhe ne ne ate mesnate. Ne 
Bllace hyme me 1 prill 1999, ne oren 
8,00 te mengjesit me friken se ku po 
na zbresin, ku po na presin, ku po na 
masakrojne. 

Bllace, 1 prill 1999 

Livadhet dhe arat qe shtriheshin 
pergjate anes se majte te lumit Lep- 
enc ishin perplot me shqiptare te Ko- 
soves, te moshave dhe te gjinive te 
ndryshme, ne fytyrat e te cileve shi- 
hej pikellimi i papershkrueshem. Se- 
cilit i mungonte dikush. Shumekush 
nuk dinte per te afermit e tij, per rre- 
thin e ngushte familjar. Kishte raste 
te kidnapimit te burrit, te gruas, te fe- 
mijes e te tjera, qe edhe sot pas 
dhjete vjetesh ende nuk jane identi- 
fikuar. 

Nga lodhja e sterlodhja shumica e 
te debuarve kishin rene ne toke si te 
alivanosur. Ishim ne Bllacen shqipta- 
re, ne token pa krisme dhe pa vrasje 
shkinore dhe ato pak minuta pushim 
e kishin efektin e madh perta. Njere- 



zit vinin permes hekurudhes ne 
kolone dy nga dy. Binaret e trenit ru- 
heshin me milice shkie te armatosur, 
qe mbanin rendin e te debuarve. Te 
debuarit ishin te ngarkuar me te se- 
mure, foshnje dhe me ndonje cope 
plagke qe kishin pasur mundesi ta 
marrin ne shpejtesi. 

Bllacjanet na ndihmuan me 
te gjitha mundesite 

Ne token e qete te Bllaces ne Ma- 
qedoni, ndihej vaji i foshnjave, por 
edhe gjema e te semureve. Njeko- 
hesisht ishte nje permallezim, kur 
shihje perpjekjet e shqiptareve te 
Maqedonise qe na vinin ne ndihme 
me vrap. 

Ne Bllace dhe kudo tjeter shqipta- 
ret e ketij vendi na priten shkelqy- 
eshem, por jo edhe autoritetet 
maqedonase. Shqiptaret e aneve te 
ndryshme te Maqedonise ishin ne 
gjendje mobile dite e nate. Ne kufi 
na sollen buke, qumesht, uje, batani- 
je dhe gjera te tjera elementare. Ne 
koder policia maqedonase nuk linte 
askend per te kryer ndonje sherbim, 
telefonate apo takim me njeriun e 
vet, por as te udhetosh me taksi per 
te farefisi. 

Per gjithe ate grumbull njerezish, 
vetem tri tavolina ishin vendosur per 
te regjistruar te debuarit ose me mire 
te themi per te marre „vizen" per te 
dale nga ajo gjendje hakerrimtare, 
ku qindra e mijera njerez prisnin ne 
radhe per ate sherbim te statusit te 
refugjatit. Askush nuk te orientonte 
kah t'ia mbash. Kishte njerez qe prit- 
nin me dite te tera per te kaluar ke- 
mbe, kurse me veture edhe me 
shume dite. Meqe disa ish-nxenes te 



mi me takuan, ata na keshilluan qe 
te regjistrohemi sa me pare per te 
mundur te dalim nga ajo rremuje qe 
s'dinte askush se ?'po behej. Sapo 
filloi transportimi yne prej aty, njerez 
te tjere vinin panderprere nga Koso- 
va, por hynin edhe te vendkalimi zyr- 
tar i kufirit. Ishim te rrethuar me forca 
policore speciale maqedonase, duke 
na mbajtur me nje grope dhe perp- 
jeteze me gjithe bagazhin dhe femi- 
jet qe kishim. 

Bllaca dhe strehimi 

Hipem ne autobus aty kah ora 
24.00 te 1 prillit 1999. Nuk dinim se 
ku po shkojme. Pasi na zbriten kup- 
tuam se jemi ne Gostivar. Ishte ora 
2.00 e mesnates, kur na vendosen 
ne Xhamine e Mahalles ne kete qy- 
tet, me 2 prill 1999. Na priten shume 
mire, na dhane ushqim, na regjistru- 
an dhe pas pak erdhi nje familjar per 
te na marre ne shtepi, por ne nuk 
shkuam, sepse kishte dy muaj qe nje 
shok i axhes Hasim - Qazimi na ki- 
shte ftuar ende pa na debuar, por ne 
nuk donim ta leshonim Kosoven, de- 
risa dhuna na detyroi. Neve na vinte 
keq te shkojme diku tjeter pa iu par- 
aqitur atij, keshtu qe ate nate bujtem 
ne Xhamine e Mahalles ne Gostivar. 

Te nesermen perseri na sollen 
ushqim per mengjes dhe shkuam te 
Qazimi, ku me pare ishte vendosur 
famiija e axhes Hasim. Ata na vend- 
osen te shtepia e Nijazi Islamit ne 
rrugen "Shumatoska" nr. 50. Ishte 
nje shtepi ku kishte banuar nje grua 
me femije, por na i leshuan neve, 
meqe ishim me shume. Na sollen 
ushqim, shtroje e mbuloje, te cilat 
ishin prej individeve te ndryshem go- 
stivaras, ndihmat e te cileve kane 
vazhduar deri ne kthimin tone ne 
Kosove. 



Fusnotat: 

1 . Eshte fjala per te pushkatuarit bllacjane, qe 
me nuk jane ne kete jete. 

2. Fadil Curri, "Ah fati im ne peshoje"; Rexhep 
Bunjaku "Kosova, besa dhe tradhtia"; Ra- 
madan Asllani, "Avdyl Dura me bashkelu- 
ftetare per Shqiperine Etnike", etj.), qe ne 
popull njihet si Masakra e Bllaces. 



dituria islame / 226 



31 



Vrojtim 



Klonimi, shkeija e dinjitetit njerezor 



Rrustem Spahiu 

Kjo teme ka zgjuar interesim te 
madh ne publik e sidomos ne 
qarqet shkencore mjekesore, 
si dhe ne ato fetare e filozofi- 
ke. Shkencetaret konsiderojne se ekzis- 
tojne vetem dy aspekte te studimit te 
qelizave ame: i pari eshte real dhe bazo- 
het ne hulumtimet shkencore. I dyti ka 
natyre etike dhe bazohet ne perspektiven 
fetare dhe filozofike. 

Komunikimi i pamjaftueshem 
ne mes dijetareve 
dhe teologeve mbi 
^eshtjet biologjike 

Jeta e njeriut, si9 mendojne shumica e 
teologeve dhe filozofeve, nuk eshte ve- 
tem nje zinxhir i grumbullimit te persos- 
ur te atomeve ne mes tyre dhe nuk mund 
te sillet vetem ne te dhenat molekulare. 
Fillimi i jetes se njeriut, thone teologet 
dhe filozofet, nuk mund te zbulohet me 
eksperimente shkencore. Keto mendime 
te ndryshme mbi temen qe ka te beje me 
jeten e njeriut, hapin nje dialog te domo- 
sdoshem ne mes shkencetareve e teolog- 
eve dhe kerkojne qe ky dialog te mbahet 
i hapur, bile edhe atehere kur teologet 
nuk pajtohen ne te vertete me dallimet 
ne mes fakteve dhe vlerave. Veshtiresite 
dalin nga komunikimi i pamjaftueshem 
ne mes dijetareve dhe teologeve mbi 96- 
shtjet biologjike. Hamendja e dijetareve 
qe te diskutojne mbi vlerat dhe lenia pas 
dore e teologeve, qe t'i hulumtojne fak- 
tet, ka ndikim negativ ne mundesine e 
arritjes se konsensusit mbi 9eshtjen e 
klonimit te njeriut. Bashkesise moderne 
hulumtuese i duhet ekspertiza teknike ne 
llogarite e afrimit te plot ne mes temave 
shkencore dhe etike. Eshte interesante te 
permendet se kjo deri me sot nuk ka 
ndodhur. 

Ne historine e mjekesise ne Islam, 
p.sh., arsimimit pedagogjik te mjekeve i 
shtohej edhe arsimimi fetaro-filozofik. 
Ibn Hindu, mjeku mesjetar, ne vepren e 
vet "Miftah Et-Tib (Qelesi i mjekesise) 
thote: "studentet qe deshirojne te stu- 
diojne mjekesine, duhet te fiUojne me 
logjiken e etiken" dhe shton: "Para se 
studenti te fiUoje te studioj mjakesine, 
me pare duhet te studioj e etiken, per ta 
pastruar shpirtin e vet nga perlyerjet e 



Klonimin vleresohet si shkelje kunder dinjitetit njerezor dhe 
konsiderohet si rebelim kunder atributit te Zotit Krijues. 
Klonimi do te sillte komplikime te renda shoqerore juridike, si^ 
jane problemet rreth identitetit, kurores dhe barazise njerezore 



9do te keqeje, dhe ta pervetesoje vitalite- 
tin ndermjet imitimit ose spekulimit". 
Ne te njejten gje vjen ne perfundim edhe 
Davud El Antaki, gjithashtu mesues 
mesjetar. Ne librin e vet (Doracak per 
njerezit e talentuar), se studenti, para 
studimeve te veta te mjekesise, gjate ar- 
simimit te vet ne medrese, patjeter duhet 
t'i nenshtrohet zgjedhjes se lendeve te 
ndryshme. Gjithashtu, libri i rreguUave 
per mjek ne nje spital osmanli, te the- 
meluar ne shekullin XVI ne Edrene, 
udhezon qe mjeku duhet te mesoje dhe 
te njohe patjeter fene, dhe disiplinat rac- 
ionale. Udhepershkruesi i njohur osma- 
nli dhe shkencetari Evlia Qelebia tregon 
se studentet ne kohen e tij ishin aq te 
shkathet ne mesimin e filozofeve antike, 
Platonit, Sokratit, Hipokritit, Filkosit, 
Aristotelit, Galenit e Pitagores, saqe dis- 
kutonin per mendimet e tyre te perbash- 
keta. Si Hebraizmi dhe Krishterimi edhe 
Islami e ka historine e vet te paster etike. 
Nje hulumtim mbi etiken tradicionale 
islame jo shume heret, paraqet pese sis- 
temet e ndryshme te vleres, qe jane zhvi- 
lluar tek myslimanet: 

1. Trashegimia persiane, me degjuesh- 
merine si vlere qendrore. 

2. trashegimia greke, me evdaimonin si 
vlere qendrore 



3. trashegimia sufiste me anihilacionin 
(fena) si vlere qendrore 

4. trashegimia arabe, me vitalitetin (mu- 
rua) si vlere qendrore 

5. me ne fund, trashegimia islame, me 
vetedijen mbi Zotin-Allahun (takva) 
dhe veprat e mira si vlere qendrore. 

Argumentet kunder klonimit 

Secili sistem i vlerave, natyrisht, ka 
zgjedhje te ndryshme te koncepteve dhe 
parimeve. Kur njeriu rritet ne njeren prej 
ketyre traditave, atehere parimet etike te 
tij dallohen prej atyre qe ka arritur ne 
ndonje tradite tjeter. Keto pese parime 
ose kritere (numri i ketyre ndryshon prej 
njeres shkoUe ne tjetren) rregullojne hu- 
lumtimin logjik te zgjedhjeve dhe rregu- 
Uave etike ne Islam. Argumentet kunder 
klonimit te njeriut jane radhitur ne krite- 
rin e pare dhe te dyte, ndersa kunder ke- 
tyre leja e klonimit terapeutik bazohet 
ne te pesten. Ekzistojne veshtiresi te ca- 
ktuara per te arritur konsensusin qe ka te 
beje me problemet juridike dhe etike tek 
myslimanet. Njeri prej problemeve 
eshte edhe ky se tek myslimanet nuk ka 
ndonje autoritet kryesor, i cili te vendo- 
ste perfundimisht per 9eshtje juridike 
dhe etike. Eshte shume individual proce- 
si i marrjes se vendimeve qe ka te beje 




32 



dituria islame / 226 



me lendet juridike ne Islam, e kjo eshte 
per shkak se nuk ekziston ndonje auto- 
ritet qendror, i cili rregullon rastet fetare 
dhe etike. 

Dijetaret islame japin gjith9ka nga 
vetja dhe pastaj prezantojne mendimin e 
vet individual (ixhtihad). Secili dijetar 
ka te drejten e mendimit te vet. Nje dok- 
ument juridik osman, Meselle, i cili du- 
hej te modifikonte lendet juridike, mbi 
kete gje thote si vijon: "Nje ixhtihad - 
zgjedhje individuale mbi 9eshtjet juridi- 
ke nuk mund ta anuloje tjetrin". Mese- 
lle, neni 16. Mbi te gjitha, inkurajon 
shume shumesia e mendimeve sipas 96- 
shtj eve juridike (nje thenie e Pejgambe- 
rit a.s. eshte: Dallimi ne mendime eshte 
nje lloj meshire). 

Ne fund, duhet te shtojme se konsen- 
susi ne mes te dijetareve, ne te kaluaren 
arrihej rrallehere, vetem me rastin e par- 
imeve themelore te Islamit, si ekzistenca 
e Zotit dhe Njesia e Tij, Pejgamberlluku 
i Muhamedit a.s dhe domosdoshmeria e 
besimit. Bile, edhe atehere kur ekziston 
konsensusi mbi lendet juridike, ai nuk i 
obligon gjeneratat e ardhshme, ashtu si9 
nuk i obligon vendimi individual per nje 
9eshtje juridike, dijetaret e tjere. Per 
shkak te rrjedhjes se ketille te gjerave, 
me veshtire eshte ne Islam sesa ne Kri- 
shterim, p.sh., te merret vendimi per 
klonimin e njeriut dhe per shume gjera 
te tjera praktike, qe kane te bejne me 
kete. Kjo gjithashtu sqaron shkakun pse 
ne mesin e dijetareve myslimane ekzis- 
ton nje spekter i gjere mbi temen e qua- 
jtur klonim. Edhe pse procesi i marrjes 
se vendimeve per 9eshtje juridike dhe 
etike eshte individual ne Islam, prape- 
seprape pjesetaret e feve te ndryshme, 
dhe sidomos pjesetaret e Islamit, Krish- 




terimit dhe Hebraizmit duhet te kene de- 
shire per bashkepunim te ndersjelle kur 
ka te beje me temat qe i perkasin njere- 
zimit ose ekzistimit te planetit Toke. Pas 
ketyre verejtjeve teorike mbi veshtiresi- 
te e 9eshtjeve juridike dhe etike ne Is- 
lam, duhet te shikojme edhe ne burime, 
ku do te gjejme udhezime qe do te na 
ndihmojne ne gjetjen e pergjigjes per 96- 
shtjen e klonimit te njeriut. 

Jeta e njeriut e shenjte 

E para, Kurani e ngre jeten e njeriut 
ne graden e shenjterise dhe paraqet rreg- 
ulla mbi paprekshmerine e tij. 

Rrefimi mbi krijimin e Ademit, se ne 
te eshte futur shpirti i Zotit, dhe renia ne 
sexhde e melaqeve para tij, qe pasoi pas 
kesaj, jane shenjat e qarta se njerezit qe- 
ndrojne mbi te gjitha krijesat e tjera te 
krijuara nga Zoti. Njerezit e bartin me 
vete shpirtin e Zotit, i cili i ngjall dhe u 
dhuron logjiken. Mu ky shpirt i Zotit e 
ben jeten e njeriut te shenjte. Ne shpirtin 
njerezor ekziston di9ka qe nuk eshte ma- 
terial dhe di9ka qe nuk lejon te redu- 
ktohet, kategorikisht te tracendirohet 
nga themeli ne kete bote. Ne baze te ke- 
tij shpirti te Zotit, arrijme poziten tone 
dominuese ne shkallen ontologjike. Per 
kete arsye, dijetaret myslimane kloni- 
min e vleresojne si shkelje kunder din- 
jitetit njerezor. 

Argumenti tjeter kunder klonimit te 
njeriut, ka te beje me paraqitjen e Nje- 
sise se Zotit ne Islam. Ne Kuran Zoti 
paraqitet si Ai Qe i jep dhe i merr shpir- 
trat. Disa, por jo shume, klonimin e nje- 
riut e marrin si rebelim kunder atributit 
te Zotit Krijues. Mbi te gjitha, klonimi 
mund te merret si perzierje e njeriut ne 
ligjet e natyres. 

Disa dijetare myslimane klonimin e 
njeriut e konsiderojne si gjymtyre te na- 
tyres njerezore (fitre). Zoti eshte Krijues 
(Fatir) i te gjitha gjerave, dhe krijimi i 
Tij duhet te mbetet ashtu si9 eshte. Klo- 
nimi konsiderohet si degradim dhe 
shtremberim-prishje (ifsad) e krijimtari- 
se se Zotit. Lidhur me shtremberimin 
(ifsad) e krijimtarise se Zotit, Kurani 
thote: "Perqendro vetveten tende sinqer- 
isht ne fene i larguar prej 9do te kote (e 
ajo fe), feja e Allahut ne te cilen i krijoi 
njerezit s'ka ndryshim (mos ndryshoni) 
te asaj natyrshmerie te krijuar nga 
Allahu, ajo eshte feja e drejte, por shu- 
mica e njerezve nuk e dine." 

Argumentet e tjera kunder klonimit te 
njeriut bazohen, si9 vijon: Kur'ani merr 
parasysh dallimin ne mes gjinive. Burri 



dhe gruaja jane te krijuar per te plotesu- 
ar njeri-tjetrin ne nje familje, dhe shum- 
ezimi natyral per njeriun eshte bashkimi 
seksual. Mbi te gjitha, nevoja e burrit 
dhe gruas per njeri-tjetrin, gjithashtu 
eshte e bazuar per bashkepunim ne fa- 
milje dhe ne jeten shoqerore. Mungesa e 
babait dhe nenes ka pasoja fatale ne edu- 
kimin e femijeve. Perve9 kesaj, Islami i 
jep rendesi te madhe ruajtjes se prejar- 
dhjes familjare. 

Shikuar ne pergjithesi, argumentet 
kunder klonimit te njeriut, ne Islam 
mund te radhiten ne kete menyre: e para, 
argumentet qe bazohen ne shenjterine e 
jetes dhe dinjitetin e njeriut; e dyta, ar- 
gumentet qe bazohen ne krijimin: vetem 
Zotit I takojne krijimi, jeta dhe vdekja, e 
klonimi eshte shirk i djallezuar; e treta, 
argumentet qe bazohen ne rregullat e 
natyres (fitra): Zoti i ka krijuar njerezit 
ne cilesi te burrit dhe te gruas, klonimi 
ketu prek dhe e ndryshon kete ligj-proc- 
es te caktuar nga Zoti. Dhe, me ne fund, 
argumenti i katert qe bazohet ne intere- 
sin e pergjithshem: klonimi do te sillte 
komplikime te renda shoqerore juridike, 
si probleme rreth identitetit, kurores dhe 
barazise njerezore. 

Klonimi i njeriut 
sipas qendrimit islam 

Eshte e tepert te permendet se ne lit- 
eraturen bashkekohore per secilin argu- 
ment qe flet kunder klonimit, mund te 
gjendet edhe kunderargumenti. Kjo nuk 
na habit kur kemi parasysh strukturen 
pluraliste ne marrjen e vendimeve etike- 
juridike ne Islam. 

Per shembull, dijetari i madh islam 
egjiptian, Jusuf Kardavi, nuk e konside- 
ron klonimin e njeriut si provokim ndaj 
Zotit, sepse, sipas mendimit te tij, 9do 
gje ndodh me pajtueshmerine e Zotit. 
Ngjashem me kete, kritikohet edhe secili 
argument i riprodhimit sipas klonimit, 
sepse behet nese jo per shkak te paso- 
jave te veta. Shumica e dijetareve mysli- 
mane, te cilet nuk mund te pajtohen per 
9eshtjen se cilat prej shkaqeve kunder 
klonimit te njeriut mund te merren, 
megjitheketee pajtohen se klonimi i 
njeriut, sipas qendrimit islam, nuk lejo- 
het dhe nuk mund te arsyetohet fetarisht. 

Ne fund po permendim fj aline e njo- 
hur, me te cilen perfundojne debatet: ve- 
tem Allahu e di te verteten e teresishme. 



dituria islame / 226 



33 



Me shkas 



Roll i mbuleses ne parandalimin 
e f rregullimit social dhe krimit 



Arta Tahiri 

Nga pikepamja islame, hixhabi 
ze nje vend te rendesishem ne 
sferat poetike, kulturore dhe 
shoqerore. Hixhabi forcon 
shendetin moral e personalitetin e pava- 
rur te njeriut dhe behet pengese qe grua- 
ja te konsumoje energjine dhe rinine e 
saj ne rrugen ekspozimit te kote te vetes 
se saj. Ne kete drejtim, Islami grate i ka 
cilesuar si edukatore te bazave morale e 
shoqerore dhe prej tyre ka kerkuar qe, ne 
raste te ndryshme, te kene sjellje te per- 
shtatshme dhe, ne te njejten kohe, te 
kene kujdes per levizjet dhe veprimet qe 
ndermarrin. Zoti i Madherishem ne 
Kuranin famelarte ka percaktuar kufijte 
e hixhabit. Nga burrat kerkon qe te mos 
i ndotin syte e tyre me mekate dhe grate 
i fton qe te ruajne kufijte e shoqerise, te 
mos nxjerrin ne pah bukurite e tyre dhe 
te mos behen nismetare te levizjes sho- 
qerore drejt imoralitetit. Ne fene islame 
ekzistojne menyra dhe rregulla mbi me- 
nyren e veshjes. Eshte normale qe njere- 
zit e 9do shoqerie, duke respektuar keto 
baza dhe duke u bazuar tek traditat dhe 
kuhura e tyre, zgjedhin menyren e te 
veshurit. 

Baza e mbuleses islame 

eshte forcimi dhe ngritja 

e aftesive njerezore 

Ne te vertete, hixhabi eshte nje lloj 
mekanizmi per rregullimin e marredhe- 
nieve te shendosha midis gruas dhe bu- 
rrit. Mbulesa e pershtatshme behet 
shkak qe gruaja, larg deshirave epshore, 
te kete nje hapesire me te shendoshe dhe 
me te sigurt per te zhvilluar aktivitete. 
Ne kete menyre baza e mbuleses islame 
eshte forcimi dhe ngritja e aftesive nje- 
rezore, si te grate, ashtu edhe te burrat. 
Zoti i Madherishem ka kerkuar qe atmo- 
sfera shoqerore te jete e pershtatshme 
dhe e paster per aktivitete shoqerore te 
grave e burrave dhe ka kerkuar, gjitha- 
shtu, qe shoqeria te mos e shikoje gruan 
vetem si nje mjet perdorimi. Nga aspek- 
ti islam, gruaja, ashtu si burri, eshte nje 
njeri me vlere dhe luan nje rol ky9 ne 
edukimin e gjeneratave dhe zhvillimin e 
shoqerise. Pra, eshte e nevojshme qe 
identiteti i saj njerezor, te respektohet. 

Duke iu permbajtur veshjes islame, 
shmangen shikimet e pakendshme te 



njerezve, dhe kjo do te kontribuonte ne 
zvogelimin e zenkave, ne forcimin e ba- 
zamentit familjar dhe krijimin e nje at- 
mosfere qetesie. 

Nje grua, e cila mbulon veten e saj, i 
informon ata qe ajo eshte me teper sesa 
trupi dhe pamja e saj. Ajo ka nje mend- 
je, ka nje zemer, ka nje personalitet, ka 
nje besim. Permes nje procesi te ketille, 
statusi i saj ngrihet. Ajo ka dinjitet e 
nder dhe pret qe te trajtohet si e tille. Ajo 
refuzon te perdoret si nje loder e vetme 
per bukurine e saj dhe kenaqesite e burr- 
ave. Grate ofrojne me shume sesa terhe- 
qjen e tyre fizike dhe hixhabi, ne Islam, 
garanton qe te shihet me shume se aq. 
Perkundrejt opinionit publik, statusi i 
gruas ne Islam eshte i ngritur me lart se- 
sa ne 9do sistem social. Nga ana shpirte- 
rore, ajo ka te njejtat obligime dhe 
shperblime qe kane edhe burrat, ndersa 
nga ana sociale ajo eshte e vleresuar dhe 
e nderuar si nene, vajze, grua dhe kon- 
tributdhenese ne shoqeri. 

Mbulesa islame 

dhe modestia konsiderohen 

viera ne shoqerine njerezore 

Sa me te prirura te jene grate ndaj 
ngacmimeve e shfaqjes se hireve te tyre, 
aq me e ngacmuar eshte natyra e burrit 
qe e shikon ate. Hixhabi gjithashtu burr- 
in e 9liron nga kjo deshire natyrale per te 
veshtruar dhe per t'u kenaqur me terheq- 
shmerine e grave. Ai (hixhabi) ndihmon 
9lirimin e tij nga deshirat e shikimit, qe 
mund te jene joshese. Me hixhabin, 
shqetesimi i te dy paleve, i grave dhe 
burrave, 9lirohet, keshtu qe ata kane mu- 
ndesine t'u drejtohen motive ve dhe qell- 
imeve te tilla, si bukuria shpirterore. Nje 
grua e devotshme e mbulon veten, si per 
dobine e saj, ashtu edhe per shoqerine. 
Mbulesa islame dhe modestia, zakonisht 




konsiderohen si dy vlera ne shoqerine 
njerezore dhe ne ve9anti ne shoqerine is- 
lame, dhe keto dy shprehje gjithmone 
perdoren perkrah njera-tjetres. Hixhabi 
ka te beje me teper me pamjen e jashtme 
dhe ka lidhje me trupin e njeriut. Mode- 
stia eshte ndjenje e brendshme dhe per- 
soni qe eshte zbukuruar me kete ndjenje, 
mund te kontroUoje shume lehte deshi- 
rat epshore. Ne Kuranin famelarte mod- 
estia eshte shpjeguar si nje lloj pastertie, 
kontrollim i vetvetes dhe nje lloj "hixh- 
abi i brendshem", i cili e mbron njeriun 
nga mekatet. 

Kemi rastin e nje vajze kanadeze, 
Meri, e cila, sapo eshte here muslimane. 
Ajo per vete ka zgjedhur emrin Fatime 
dhe thote: "Hixhabin e kam pranuar per 
shkak te sigurise qe krijon tek psikika e 
njeriut." Sipas mendimit te saj, aspektet 
e ndryshme te hixhabit zgjojne tek grua- 
ja ndjenjen e identitetit njerezor dhe, per 
shkak te qellimit qe ekziston ne te, hi- 
xhabi edhe jetes se njeriut i fal drejtim. 
Hixhabi shoqerise i percjell mesazhin e 
moralit dhe spiritualitetit. 

Nuk jane te pakta rastet qe tregojne se 
veshjet ekstravagante te vajzave po beh- 
en objekt perdhunimi e ngacmimi seksu- 
al nga meshkujt. Kjo tregon se nje vajze 
e mbuluar me hixhab nuk eshte objekt 
provokimi, por nje menyre parandalimi 
te 9rregullimit social e krimit. 

Ngacmimi i femrave te mbuluara (me 
hixhab) nga meshkujt i ngjan kesaj lepi- 
reseje, ku malli i mbuluar eshte i mbroj- 
tur nga faktore /te jashtem. 

Po te bejme nje krahasim te dy shoqe- 
rive te ndryshme, aty ku te gjitha grate, 
femrat, jane te mbuluara, me nje shoqeri 
krejt te kundert, ku femra eshte plotesi- 
sht e ekspozuar, shohim se numri i per- 
dhunimit, numri i krimit, per arsye te 
femrave, ndermjet meshkujve, divorcet 
si arsye e tradhtise bashkeshortore, nu- 
mri i vajzave te trafikuara ose i atyre qe 
ushtrojne me deshire profesionin e pros- 
titucionit, perdorimi i drogave e alkoolit 
e te tjera te ngjashme me keto te liga, - 
eshte shume me i madh se ne shoqerine 
e pare. Ne shoqerine e pare disa nga keto 
dukuri jane ose te padegjuara, ose jane 
jashte konceptit te tyre social-shoqeror. 
Te gjitha keto fakte tregojne arsyet pse 
femra myslimane e mbuluar, me modes- 
tine e saj, luan nje rol kaq te madh ne 
parandalimin dhe 9rregullimin social te 
shoqerise. 



34 



dituria islame / 226 



Histori 



Fisi Kurejsh dhe Kusaj ibn Kilabi 



Mr. Samir B. Ahmeti 



Fisi Kurejsh 

Autori i librit "Lisanul Arab - Gjuha e 
arabeve" Ibn Mendhuri thote: Emri ku- 
rejsh rrjedh nga folja "kareshe", qe nen- 
kupton 'mblodhi', 'tuboi', 'bashkoi', 
'grumbulloi dhe fitoi', ose edhe nga "ik- 
tereshe" - 'perfitoi'. Prandaj, pikerisht 
me kete domethenie u quajt fisi "Kure- 
jsh". Ky fis eshte fisi i Pejgamberit tone 
- Muhamedit a.s.. Babai i tyre ka qene 
Nadr ibn Kenane dhe 9do pasardhes i tij 
konsiderohet kurejshit. Kurejshitet jane 
quajtur me kete emer per shkak te tu- 
bimit te tyre ne Meke, meqe kishin qene 
te shperndare perreth saj. Tubimin e fisit 
kurejsh e beri Kusaj ibn Kilabi, i cili u 
quajt "Muxhem-mi'i", qe domethene: 
'tubues', 'mbledhes'. Nje transmetim 
tjeter na sjell Ibn Mendhuri dhe thote se 
fisi kurejsh eshte quajtur me kete emer, 
sepse ata ishin tregtare dhe fitonin nga 
tregtia, e nuk merreshin me bujqesi. 

Historiani bashkekohor Dr. Tevfik 
Berru, ne lidhje me emrin e fisit Kurejsh 
thote se per kete emer ka transmetime te 
ndryshme, e prej tyre jane: 

1- Nadr ibn Kenane, eshte njeri prej pa- 
raardhesve te tyre, i cili ishte i njohur 
me ofi9in Kurejsh. 

2- Fisi kenane - trashegimtaret e te birit 
te Nadrit -, perderisa merrej me tregti 
dhe fitonte nga ajo, bente edhe mble- 
dhjen e pasurise, e fjala arabe "Et-ta- 
krish-kurejsh" domethene: 'mbledhje 
dhe fitim'. 

3- Thuhet se. Fiber ibn Malik ibn Nadr 
kishte tre djem, te cilet ishin shpern- 
dare dhe me pastaj ishin mbledhur ne 
nje vend. Atehere fisi Bekr tha: "Tek- 
ar-reshe benu Xhendele", d.m.th.: Te 
bijte e Benu Xhendele's u mblodhen 
dhe u tubuan. 

4- Historiani i shquar Muhamed ibn 
Sa'd, autori i librit "Et-tabekatul Ku- 
bra" thote: "Emri Kurejsh, ka dal nga 
fjala (Et-takrish), qe nenkupton: 
'mbledh', 'tuboj', sepse Kusaj ibn 
Kilabi mblodhi familjet kenanase dhe 
se bashku me ato familje, luftuan ku- 
nder fisit Huza. Pasi kishin mposhtur 
fisin Huza, Kusaj ibn Kilabi mori 
sundimin e Mekes dhe mbikeqyrjen e 
Qabese, dhe per kete arsye ai u quajt 



"Muxhem-mi'i - mbledhes", apo 
"Kurejsh" qe e ka te njejtin kuptim. 

Historianet e shquar Ebu Ubejd dhe 
Ibn Abdul Birri kane thene se shumica e 
historianeve perkrahin mendimin se 
Nadr ibn Kenane ka qene kurejshit dhe 
pastaj te gjithe pasardhesit e tij u quajten 
kurej shite. 

Imam Muslimi shenon nje hadith te 
Pejgamberit a.s. ne librin Vlerat, kapit- 
ulli Vlera e gjenealogjise se Pejgambe- 
rit a.s., nga koleksioni i tij i quajtur "Sa- 
hihu Muslim". Transmetohet nga Vaile 
ibn El Eska'a r.a. te kete thene: E kam 
degjuar te Derguarin e AUahut xh.sh. 
(Paqja dhe shpetimi i AUahut qofshin 
per te) se ka thene: "Allahu nga bijte e 
Ismailit zgjodhi Kenanen, nga Kenane 
zgjodhi Kurej shin, nga Kurej shi zgjodhi 
te bijte e Hashimit, nga bijte e Hashimit 
me zgjodhi mua". 

Ne kohen kur Ismaili a.s. u martua 
me nje vajze te fisit Xhurhum, pasardh- 
esit e Ibrahimit a.s. ne Meke filluan te 
shtoheshin. Allahu xh.sh. i bekoi pasard- 
hesit e Ismailit a.s., njeri prej djemve te 
te cilit ishte Adnani. Djemte e Adnanit u 
shumuan, dhe prej tyre u be i njohur Me- 
idd ibn Adnan. Nga pasardhesit e Meidit 
u dallua Mudari. Kurse nga pasardhesit 
e Mudarit u afirmua Fiber ibn Malik ibn 
Nader - Kurejsh. Pastaj emri Kurejsh 
dominoi mbi te gjithe emrat e tjere, dhe 
ky fis u afirmua me kete emer. Mandej, 
te gjithe arabet u pajtuan per vlerat e la- 
rta te gjenealogjise se kurej shiteve, si 
dhe per nderin, retoriken gjuhesore, te 
folurit e paster, ngritjen e moralit, tri- 
merine dhe bujarine e kurej shiteve. 



Kusaj ibn Kilabi 

Kilab ibn Murre ka qene i martuar me 
Fatime bint Sa'd ibn Sejl, e cila i lindi 
atij Zuhre'n dhe Kusajj'in. Kur Kilabi 
vdiq, Kusajji ishte foshnje ne djep. Pas 
vdekjes se Kilabit, ne Meke kishte ardh- 
ur Rebia ibn Hiram - nga Udhre prej fisit 
Kuda'a, fis qe banonte ne Jug te Palesti- 
nes se sotme, qe ishte pjese e Shamit te 
atehershem - me te cilin u martua Fatim- 
ja. Kusaj in e mori nena e tij dhe shkuan 
tek vendbanimet e Rebia's, kurse Zuhre, 
vellai i Kusaj it, mbeti ne Meke, sepse ai 
ishte i rritur dhe ishte here burre. E atje 
Rebia's Fatimja i lindi Rizahun. Pas nje 
kohe, Kusaj i ishte ngaterruar nje dite me 
nje moshatar te tij, i cili e kishte Iyer 
duke i thene se nuk ishte nga fisi i tyre, 
po i ardhur. Atehere Kusaj i shkoi tek e 
ema i mllefosur nga ajo qe kishte degju- 
ar, dhe i tregoi se 9'i kishte thene djalo- 
shi. Ajo i tha se ishte e vertete ajo qe 
kishte degjuar, se familjen e babait te tij 
- vellane (Zuhre) dhe axhallaret - i ki- 
shte ne Meke. Por i tha te mos shqeteso- 
hej, se familja e tij eshte me e mire se 
familja e atij djaloshi, si dhe baballaret e 
tij jane me te ndershem se baballaret e 
atij tjetrit, sepse - i tha: "ti je kureshit. 
Vellane dhe te bijte e axhallareve te tu i 
ke ne Meke, afer Shtepise se shenjte te 
Zotit". Por, pasi e verejti Kusajin se 
ishte i interesuar qe t'i bashkohej familj- 
es se vet ne Meke, nena e luti ate qe te 
mos nisej menjehere, para se te vinte 
ndonjeri prej muajve hurum - ne te cilet 
ndalohej lufta - mos po i ndodhte ndon- 
je e keqe. Pasi kishte arritur ne Meke, 
Kusaj i, fale personalitetit te tij te fmuar, 
gradualisht filloi te afirmohej ne mesin e 



i-f*- 







it 









dituria islame / 226 



35 



mekasve. Ne ate kohe, kujdesin per Qa- 
bene e kishte njeri nga fisi Huza'a, i cili 
quhej Hulejl ibn Hubshije. Nderkohe 
nuk shkoi shume kohe dhe Kusaji u ma- 
rtua me vajzen e Hulejlit, Hub-ba'n. 

Pas vdekjes se Hulejlit, Kusaji verejti 
se ai ishte me i merituari se te gjithe te 
tjeret nga fisi Huza'a apo Benu Beker, 
per te marre persiper mbikeqyrjen e Qa- 
bese. Atehere Kusaji bisedoi me fisin e 
tij Kurejsh dhe me Benu Kenane, e me 
pastaj i thirri per t'u dakorduar, qe t'i de- 
bonin nga Meka fisin Huza'a dhe fisin 
Benu Beker. Ata iu pergjigjen fteses se 
Kusajit. Kusaji kishte kerkuar ndihme 
edhe nga vellau i tij prej nene - Rizah 
ibn Rebia, i cili, se bashku me vellezerit 
e tij nga babai, i erdhi ne ndihme Kusa- 
jit. Nderkohe, pas nje lufte te ashper ne 
mes fisit Kurejsh e Benu Kenane, ne 
njeren ane dhe fisit Huza e fisit Benu 
Beker, ne anen tjeter, Kusaji arriti t'i 
mposhtte dhe me pastaj edhe te debonte 
nga Meka fisin Huza'a dhe fisin Benu 
Beker. 

Familjet e fisit te Kusaj ibn Kilabit, u 
tubuan ne brendesine e Mekes, nga mesi 
i shekullit V miladi, dhe prej asaj kohe 
anetaret e fisit te tij u quajten Kurejsh. 
Pasi kishte debuar fisin Huza'a nga Me- 
ka, Kusaji u dha leje familjeve kurej shi- 
te qe t'i ndertonin shtepite e tyre perreth 
Qabese. Me heret njerezit nuk guxonin 
te ndertonin di9ka rreth Qabese, per 
shkak te shenjterise se saj. Mirepo Ku- 
saji ndertimet perreth Qabese i arsyeto- 
nte per faktin se, qendrimi prane Qabese 
ishte mbrojtje e saj, dhe kurejshitet u zo- 
tuan se do te kujdeseshin dhe do ta ruan- 
in ate nga ndonje rrezik eventual. Kusaji 
nuk kishte lene hapesire te madhe ne 
mes Qabese dhe atyre shtepive qe nder- 
toi per familjet e fisit te tij, vetem aq sa 
ishte e mundur te behej tavafi rreth Qa- 
bese. Familjet e fisit Kurejsh me shtepite 
e tyre u vendosen perreth Qabese nga te 
kater anet, sikur te ishin fortifikata. Aty 
Kusaji ndertoi nje shtepi te gjere, te ci- 
len e quajti "Daru n-nedve", qe te mbli- 
dheshin ne te kryepleqte e familjeve 
kurejshite, per t'u konsultuar ne kohe lu- 
fte a paqeje, ne rast te ndonje marre ve- 
shjeje, martese, shkurorezimi, udhetimi 
apo tregtie. Pastaj Kusaji mori persiper 
El Hixhabetu, Es-sikajetu, Er-rifadetu, 
El-livau dhe En-nedvetu. Pra, keshtu 
Kusaji arriti te zoteronte ne Meke te gji- 
tha postet e vlefshme, qe nderlidhen me 
feshtje te fese dhe te dynjase. 

Kusaj ibn Kilabi ka qene kryetar i po- 
pullit te tij. Fjala e tij nuk thyhej, po 



gjithnje respektohej dhe te gjithe i nen- 
shtroheshin. Perderisa arrite te bashkon- 
te fisin e tij Kurejsh ne Mek, qe kishin 
qene te shperndare ne vende te ndrysh- 
me rreth Mekes e edhe larg saj ne Xhe- 
ziren Arabe, Kusaji kishte merita per t'u 
nderuar, sepse pati shume veshtiresi de- 
risa arriti ta mposhtte, pas nje lufte te 
ashper, fisin Kuza'a dhe ta debonte nga 
Shtepia e shenjte Qabeja. 

Kusaji ne kohen e pleqerise kishte 
porositur qe postet e rendesishme te sip- 
erpermendura t'i merrte i biri, Abdu 
Ddari. Mirepo, djali tjeter i Kusajit, Ab- 
du Menafi, dhe bijte e tij Hashimi, Abdu 
Shemsi, El Mutalibi dhe Nevfeli, per 
shkak te atyre posteve, paten rene ne ko- 
nfiikt me Abdu D-darin dhe me bijte e 
tij. Ne fund, u moren vesh qe El Hixha- 
betu, E 1-livau dhe En-nedvetu t'u 
takonin bijve te Abdu D-darit, ndersa 
Es-sekajetu dhe Er-rifadetu t'u takonin 
bijve te Abdu Menafit. Hashimi ishte me 
i madhi prej bijve te Abdu Menafit, te 
cilit iu besuan te dy postet. Ishte piker- 
isht Hashimi nga kurejshitet, ai qe filloi 
udhetimin e dimrit te karvaneve ne drej- 
tim te Jemenit, si dhe ate te veres drejt 
Veriut - shteteve te Shamit dhe Egjiptit, 
si dhe ne kohen e tij Meka lulezoi per sa 
i perket zhvillimit te tregtise. 

Gjate kohes se sundimit te Kusaj ibn 
Kilabit dhe te pasardhesve te tij ne Me- 
ke, ky qytet kishte lulezuar ne te gjitha 
pikepamjet. Fama e Mekes u rrit ne tere 
Xheziren Arabe. Prandaj, me te drejte, 
Meka u quajt kryeqender e arabeve. Ha- 
shimi, si udheheqes mekas qe ishte, ki- 
shte lidhur marreveshje me Perandorine 
Romake - Bizantine per fqinjesi te mire. 
Meka kishte rritur autoritetin jashte, 
ashtu si9 kishte rritur edhe zhvillimin e 
brendshem. Banoret e Mekes kishin arri- 
tur shkathtesi tregtare te pakrahasuesh- 
me nder banoret e vende ve te tjera. 

Ne njerin prej udhetimeve qe pati, 
Hashimi kaloi neper Jethrib, ku pa nje 
vajze te familjes Benu Nexh-xhar nga 
fisi Hazrexh. Ajo quhej Selma bint Amr, 
e cila i pelqeu dhe me te u martua. Pas- 
taj, Hashimit ajo i lindi nje djale, te cilin 
e quajti Shejbe. Hashimi te birin e tij, 
Shejben, se bashku me t'emen, per nje 
kohe i la tek familja e gruas ne Jethrib, 
kurse ai vete, si i pasur qe ishte, bente 
tregti te madhe. Ne njerin prej udhetime- 
ve tregtare te veres, Hashimi, derisa po 
kthehej nga Shami,vdiq ne qytetin Gaza 
te Palestines se sotme. Nderkohe Shem- 
si kishte vdekur ne Meke, kurse Neufel 
kishte vdekur ne Selman te Irakut. Pas 



vdekjes se Hashimit, ate e trashegoi i ve- 
llai El Mutalibi, i cili mendoi per te birin 
e vellait Shejben. El Mutalibi shkoi ne 
Jethrib dhe kerkoi nga Selma qe t'i me- 
rrte Shejben me vete ne Meke. El Muta- 
libi e hipi Shejben mbi deve dhe, kur 
arriti ne Meke, njerezit mendonin se 
Shejbe ishte nje rob i El Mutalibit, pra- 
ndaj filluan t'a therrisnin Abdul Muta- 
lib, qe domethene 'Robi i El Mutalibit'. 
Emri Abdul Mutalib dominoi mbi emrin 
e vertete - Shejbe, saqe kete emrin e fu- 
ndit njerezit e harruan. El Mutalibi, pas 
nje kohe vdiq ne Redman te Jemenit, 
dhe ate do ta zevendesonte i biri i vellait 
te tij, Abdul Mutalibi. 

Abdul Mutalibi, gjate kryerjes se de- 
tyrave qe kishte - Es-sikajetu dhe Er-ri- 
fadetu -, hasi ne veshtiresi, dhe sidomos 
te detyres Es-sekajetu, sepse ne ate kohe 
kishte vetem nje djale - Harithin, ndersa 
per t'u dhene haxhinjve per te pire, ujet 
duhej te merrej nga disa puse, qe ishin te 
shperndara, e pastaj ujet te derdhej ne 
disa bazene afer Qabese, ne menyre qe 
haxhinjve t'u sigurohej uje. Kjo ishte nje 
pune e mundimshme, per shkak te mu- 
ngeses se ujit Zem-zem, i cili ishte mby- 
llur nga Mudad ibn Amr El Xhurhumi 
qe para disa shekujsh. 

Abdul Mutalibi ishte betuar qe, nese 
do t'i mundesohej te kishte dhjete djem, 
njerin prej tyre do ta flijonte per Perend- 
ine e kurejshiteve. Shpresa e tij u realiz- 
ua, prandaj nuk i mbeti tjeter rruge ve9se 
t'i mblidhte dhjete djemte e tij dhe te 
shkonte tek Qabeja. Aty u shkroi emrat 
te dhjeteve, per t'u hedhur shortin, e 
shorti i ra Abdullahut - djalit me te vogel 
te Abdul Mutalibit. Babai u merzit, po 
megjithate, vendosi ta priste te birin, 
Abdullahun, ne menyre qe te realizonte 
zotimin e tij. Mirepo, kurejshitet nderm- 
jetesuan tek Abdul Mutalibi dhe e poro- 
siten qe te pyesnin nje falltore ne 
Jethrib, e cila ishte e njohur asokohe. 
Abdul Mutalibi shkoi ne Jethrib dhe, pa- 
si ia tregoi rastin falltores, ajo i tha: 
Merri dhjete deve dhe hidh shortin ne 
mes tyre dhe Abdullahut, dhe, sa here qe 
t'i bjere shorti Abdullahut, shto dhjete 
deve te tjera. Kete e vazhdoi Abdul Mu- 
talibi derisa numri i deveve arriti ne nje- 
qind, e pastaj shorti u ra deveve. Pra, 
keshtu Abdul Mutalibi preu njeqind de- 
ve, vetem e vetem per te shpetuar te 
birin me te vogel e me te dashur te tij - 
Abdullahun. Tere mishin e atyre deveve 
e kishte shperndare per banoret e Mekes. 



36 



dituria islame / 226 



Analize 



Kushtetuta historike e Medines 



Abdullah Klinaku 

Profeti Muhammed s.a.s. qe nga 
mosha dyzetvje9are kur iu be i 
obligueshem transmetimi i 
Shpalljes hyjnore, vazhdimisht 
punoi qe ate ta perhapte nder njerez. 
Shpallja me te cilen u obligua Muham- 
medi s.a.s., ishte Islami, i cili pas 23 
vjetesh do te merrte formen e fese uni- 
versale, qe rregullon tere jeten dhe vep- 
rimtarine e njeriut, duke filluar qe nga 
ajo individuale, familjare, shoqerore, 
shteterore e deri tek rregullimi i marre- 
dhenieve nderkombetare. Per te marre 
formen e duhur kjo fe, Muhammedit 
s.a.s. iu desh nje periudhe 23-vje9are 
thirrjeje ne kete fe. Kjo periudhe eshte e 
ndare ne dy epoka kryesore: e para - me- 
kase, gjegjesisht periudha derisa Muha- 
medi s.a.s. beri thirrje ne Meke, qe zgjati 
per 13 vjet, dhe periudha - medinase, e 
cila perfshin 10 vjet te qendrimit te Mu- 
hamedit s.a.s. ne Medine, qe nga emigri- 
mi; kjo periudhe mund te quhet edhe pe- 
riudha e ndertimit te shtetit islam. Gjate 
periudhes se pare normat qe Allahu i 
zbriti, kishin te benin me ngritjen dhe 
formimin shpirteror dhe ate organizues 
ne nivel vellazeror, por jo normativo- 
juridik dhe organizativo-shteteror. Gjate 
kesaj periudhe Muhamedi s.a.s. ishte pe- 
jgamber qe therriste per Besimin e pa- 
ster ne Allahun s.t. dhe per vellazerimin 
ne mes myslimaneve. Mbi keto dy pari- 
me u ndertua ajo elita e njerezve qe per 
nje kohe te caktuar mbi supet e tyre te 



Per sa u perket te drejtave dhe detyrimeve baze, keto mund t'i perm- 
bledhim duke theksuar se ky dokument sanksiononte barazine for- 
male - para gjyqit dhe ligjit te gjithe jane te barabarte; njihte te 
drejten e fese dhe lejonte edhe organizimin e jetes te hebrenjve sipas 
ligjit te tyre; madje fdo grupi social ne Medine, i ndare ne vija fetare, 
i njihte edhe te drejten qe te organizonte tregun sipas ligjit te tyre; te 
drejten per gjykim a bartte nga individi ne institucionin shteteror 



ndertonin shtetin islam, i cili do te 
shnderrohej ne nje perandori shprese, 
besimi, shpetimi dhe gezimi. 

Muhamedi a.s. 
formon shtetin islam 

Pas perpjekjeve 13-vje9are per te he- 
re thirrje ne Meke, pas mundit dhe per- 
sekutimeve te medha qe kishte pesuar, 
Muhamedin a.s. Allahu xh.sh. e mesoi 
dhe e urdheroi te emigronte ne Medine 
(Jethribi i atehershem). Hixhreti i Muha- 
medit s.a.v.s. ka nje rendesi tejet te ma- 
dhe, dhe kjo eshte sepse, pas emigrimit, 
qe themeluar shteti islam. Shteti, sipas 
teorise juridike, politike dhe sociale, ko- 
nsiderohet si arritja me e madhe e njere- 
zimit. Muhamedi a.s., i mesuar dhe i 
edukuar nga Allahu, mori hapin vendim- 
tar per formimin e shtetit islam. Nje 
shtet nuk mund te ekzistoje pa tri eleme- 
nte substanciale - territori, popullsia dhe 
pushteti, elemente qe asokohe ishte po- 
thuaj e pamundur te ndertoheshin ne for- 
men e duhur ne Meke. Muhamedi a.s., 
njeri i mrekullive si ne shkencat natyro- 
re po dhe ne ato sociale, e kuptoi qarte 



se kishte nevoje per nje vend te popuUu- 
ar me myslimane shumice, ku do ta ve- 
ndoste ligjin islam me pushtetin islam. 

Krahas themelit te xhamise 

behet edhe vellazerimi 

i myslimaneve 

Me shkuarjen ne Medine, ne vitin 
622 (viti 1 Hixhri), Muhammedi a.s. fil- 
loi te korrte frytet e punes se tij a.s. dhe 
te shokeve te tij, te filluar qysh 13 vjet 
me pare. Thene me mire, Muhamedi a.s 
erdhi ne Medine per te vendosur kulmin 
e nje themeli te ndertuar ne Meke per 13 
vjet, nje themeli te ndertuar mbi imanin 
(besimin) ne Allahun, mbi vellazerine 
dhe dashurine ne mes myslimaneve. Me 
te arritur ne Medine, Muhamedi a.s. vuri 
themelin e xhamise, beri vellazerimin e 
myslimaneve emigrants e vendes e pas- 
taj filloi edhe nxjerrjen e akteve, te cilat 
do te benin afrimin dhe sigurimin ne 
shtetin islam te pakicave fetare dhe 
kombetare. Kjo u be me aktin juridik te 
quajtur Karta-Kushtetuta e Medines. 




dituria islame / 226 



37 



Struktura e popullsise 
se Medines 

Gjate kesaj kohe ne Medine jetonin 
myslimanet qe kishin emigruar nga Me- 
ka dhe qe quheshin muhaxhir-emigran- 
te, myslimanet nga Medina, qe quhesliin 
ensare-ndilimetare, hebrenjte, te ndare 
ne dy fise kryesore, si dhe disa grupe te 
vogla paganesh. Kjo strukture njerezisli, 
perve9qe ndaiiej sipas fese, ndahej edlie 
sipas prejardhjes etnike, si arabe, perse, 
9ifute, dhe me tutje keto etni ndaheshin 
ne fise. Tere kjo nenkupton se Medina 
ishte nje vend qe kishte nje populisi te 
shumellojshme, shumica derrmuese e te 
cileve ishin mysHmane. Shumllojshme- 
ria zoteronte si ne aspektin e etnise, si ne 
aspketin e fese, ashtu edhe te kultures 
dhe zakoneve. E tere kjo shumllojshmeri 
do te reflektohej ne momentin e nxjer- 
rjes se Kushtetutes se ketij qyteti-shtet. 

Struktura e Kartes se Medines 

Karta e Medines si dokument, eshte 
ruajtur ne orgjinalin e saj dhe eshte per- 
cjelle per gjenerata. Ajo ka pasur fatin te 
perkthehet edhe ne shume gjuhe te bo- 
tes, perfshire edhe gjuhen shqipe. Karta 
e Medines eshte percjelle te disa dijetare 
dhe autore te ndryshem, duke pesuar 
ndryshime ne nene (ne aspektin nume- 
rik). Ta zeme, ne disa libra permenden 
47 nene a 52 nene. P.sh., Dr. Muhamed 
Hamidullah ne libri, Muhamed a.s. I, si 
dhe ne disa te tjere ka 72 nene. Arsyeja 
pse kemi levizje nenesh eshte per shkak 
se disa autore disa nene i kane futur ne 
njeri-tjetrin per shkak te ngjashmerise, 
ose nenet ku permenden fiset me emer, 
por qe te drejtat dhe detyrat kane qene te 
njejta, jane futur ne nje nen. Megjithate, 
substanca nuk ndryshon dhe kundershti 
ne parime nuk ka. Kjo Karte eshte e 
ndare ne kater pjese; 9do pjese ka nje 
numer te ndryshem te nenesh. Fillon me 
emrin e Allahut s.t., dhe pastaj tregohet 
se ne mes kujt eshte lidhur Marreveshja. 
Kjo pjese trajtohet si preambule dhe 
eshte: Ne emer te Allahut, Meshiruesit, 
Meshireberesit. 

Ky eshte akt i Pejgamberit a.s., i lidh- 
ur ndermjet besimtareve myslimane ku- 
rej shite dhe banoreve te Jethribit, si dhe 
pasuesve qe u bashkohen dhe luftojne 
bashke me ta.' 



^eshtje krahasimore 

ne mes Kartes se Medines 

dhe disa dokumenteve 

juridiko-historike 

Duke u bazuar ne faktin se njerezimi 
vazhdimisht ka organizuar jeten dhe ma- 
rredheniet shoqerore sipas kapaciteteve 
dhe njohurive te tij, e kuptojme se sundi- 
mtaret vazhdimisht kane nxjerre akte me 
te cilat kishin vendosur rregullat e sho- 
qerise. Kjo forme e organizimit hierar- 
kik eshte nje forme me e avancuar se 
anarkia ne shoqeri. Megjithate, format e 
hierarkise qe kane vendosur sundimtar- 
et, shpeshhere kane qene me te demsh- 
me se sa fdo forme e anarkise, sepse me 
to ishin vendosur rregulla anormale, ma- 
dje edhe shfarosese, vetem per te ruajtur 
pozicionet e veta ne shoqeri. Per t'i im- 
ponuar shoqerise rregullat, sundimtaret 
kishin vendosur dokumente juridike dhe 
me to kishin vendosur rregulla per sho- 
qerine. Nga shume dokumente te nxje- 
rra, ne histori disa jane me te njohura, te 
ruajtura ne orgjinalin e tyre, kurse 
shume prej tyre jane demtuar dhe kane 
humbur. Nga dokumentet me te rende- 
sishme qe njohim, eshte ky dokument 
juridiko-historik, qe po e quajme Karta e 
Medines. Meqe po e trajtojme si te vefa- 
nte kete dokument, duhet te terheqim 
edhe vijen e krahasimit ne mes tij dhe 
disa dokumenteve te tjera nder me te 
njohurat juridiko-historike. Qellimi i 
krahasimit eshte per te vene ne dukje se 
Karta e Medines eshte nje dokument qe 
dallohet nga te tjerat dokumente klasike. 
Dallimet nga keto dokumenta jane, si ne 
aspektin procedural, material e permba- 
jtesor, ashtu edhe ne ate historik. 

Karta e Medines 
dhe Kodi i Hamurabit 
(1694 para eres se re) 

Karta e Medines eshte hartuar nga su- 
ndimtari-burreshtetasi Muhamedi a.s. 
dhe ka marre pelqimin e popullit, qofte 
mysliman ose jo. Rreth ketij dokumenti 
jane pajtuar myslimanet nga Meka, mys- 
limanet nga Medina, fiset hebraike si 
dhe fise te tjera me prejardhje perse ose 
arabe, qe ishin pagane. Po ashtu rreth 
ketij dokumenti ishin te bashkuar te var- 
ferit dhe te pasurit, pushtetaret dhe te su- 
nduarit, madje nga tere keta qe dhene 
verdikti rreth ketij dokumenti. Ishin te 
bashkuar si Ymet rreth nje dokumenti i 
cili ishte propozuar nga Udheheqesi i 
ketij vendi, i cili kishte edhe fuqine e 
ekzekutimit te sanksioneve dhe ruajtjen 
e ligjshmerise ne vend. 



Per sa u perket te drejtave dhe detyri- 
meve baze, keto mund t'i permbledhim 
duke theksuar se ky dokument sanksio- 
nonte barazine formale - para gjyqit dhe 
ligjit te gjithe jane te barabarte; njihte te 
drejten e fese dhe lejonte edhe organiz- 
imin e jetes te hebrenjve sipas ligjit te 
tyre; madje 9do grupi social ne Medine, 
i ndare ne vija fetare, i njihte edhe te 
drejten qe te organizonte tregun sipas li- 
gjit te tyre; te drejten per gjykim a bartte 
nga individi ne institucionin shteteror 
etj. 

Kodi i Hamurabit ishte nxjerre nga 
sundimtari dhe i ishte imponuar popullit 
te tij. Sipas te dhenave, Hamurabi, sund- 
imtar i Babilonise, pretendonte te ishte 
sundimtare me veti hyjnore. Ligji i tij 
zbatohej detyrimisht dhe ishte i detyrue- 
shem, pa konsultim paraprak. Ai prete- 
ndonte se ato ligje ia kishin sjelle hyjnite 
dhe pikerisht ate e kishin obliguar per ta 
transmetuar. Madje Hamurabi, ne pjesen 
e prologut, mallkon ata qe nuk e respek- 
tojne kete kod sa eshte gjalle ai, si dhe 
pas vdekjes se tij. Kjo eshte nga aspekti 
procedural. 

Ndersa, per sa i perket permbajtjes, 
ky kod sanksiononte pabarazine forma- 
le juridike, para ligjit nuk ishin te bara- 
barte te gjithe, nuk njihte lirine fetare, 
nuk bente rreguUimin dhe nuk njihte te 
drejten e tregut dhe ekonomise etj.. Ky 
kod kishte karakter te qarte klasor, sepse 
sanksiononte pabarazine formale juridi- 
ke. Per personat qe u perkisnin klasave 
dhe shtresave te ndryshme shoqerore, 
per te njejtin delikt, parashiheshin deni- 
me te ndryshme, perkatesisht parashihej 
mbrojtje e ndryshme juridiko-penale.^ 

Karta e Medines dhe 

kushtetuta e Athines, 

e hartuar nga Aristoteli, 

si dhe shkrimet e Konfu^it 

me karakter juridik 

Per sa i perket krahasimit ne mes 
Kartes se Medines dhe ketyre dokumen- 
teve, dallimi substancial eshte ai proce- 
dural dhe material. Si9 thame edhe me 
pare, Karta e Medines eshte bere nga 
burreshtetasi i cili kishte fuqine marrjes 
se vendimit dhe ekzekutimit te tij, si dhe 
posedonte mekanizma per ruajtjen e li- 
gjshmerise. Nderkaq, dokumentet e Ko- 
nfu9it dhe Kushtetuta e Athines ishin 
dokumente te shkruara nga filozofe pa 
fuqi ekzekutive ne shtet. Idete e tyre 
kishin alternativa te mundshme, po jo 
edhe te ekzekutueshme; mendimet e tyre 
pasuronin mendimin juridik e politik, 
por nuk detyronin ekzekutimin e tyre ne 



38 



dituria islame / 226 



praktike. Madje per Kushtetuten e Athi- 
nes thuhet nga shume studiues se eshte 
vetem nje pershkrim i qytetit te Athines.^ 

Karta e Medines dhe Magna 
Carta Libertatum (1215) 

Magna Carta Libertatum njihet si nje 
dokument tejet i rendesishem liistoriko- 
juridik. Madje shumica e teoricienteve 
perendimore e cilesojne si akti me i re- 
ndesishem juridik. Magna Carta Liber- 
ttatum eshte nje akt shteteror-juridik ne 
Angli, i nxjerre me 15 qershor 1215, nga 
mbreti John LackLand; me te rreguUo- 
heshin kryesisht marredheniet e kishes 
se feudaleve dhe mbretit.^ 

Nderkaq, Karta e Medines nuk njeh 
klasa te tilla; ajo nuk rreguUon poziten e 
burreshtetasit dhe grupeve te interesit ne 
Medine; ajo rreguUon marredhenien e 
shendoshe ne mes pushtetit dhe popuUit, 
ne mes grupeve te ndryshme fetare qe 
jetonin aty, si dhe veprimtari te tjera me 
interes te pergjithshem per shoqerine. 

Karta e Medines dhe 
kushtetutat bashkekohore 

Disa kushtetuta bashkekohore, te njo- 
hura si kushtetuta demokratike, per- 
mbajne elemente te perbashketa me 
Kushtetuten e Medines. Nder to ve90j- 
me: parimin per barazi para ligjit, syni- 
min qe me kushtetute te arrihet paqja 
dhe mireqenia ne mes popullit te vendit, 
sigurimin dhe luften per vendin ne rast 
rrezikimi nga armiku, bartjen e fesht- 
jeve te drejtesise nga duart e popullit ne 
pushtet, fondin e sigurimit shteteror etj. 

Megjithate, Kushtetuta e Medines 
shquhet shume me shume per te drejtat 
fetare. Hebrenjte i gezonin te gjitha te 
drejtat fetare, ata kishin te drejte te orga- 
nizonin jeten e tyre mbi ligjin e vet, por 
pa cenuar interesin e shtetit islam. Ata 
kishin te drejte te organizonin edhe eko- 
nomine ne menyre te pavarur nga mysli- 



manet (kishin tregun e tyre). Ne lidhje 
me kete shih:Neni 17. Eshte detyre e te 
gjithe myslimaneve te ndihmojne dhe 
t'u ofrojne sjellje miqesore 9ifuteve, te 
cilet kane hyre ne marreveshje me ta. 
Asnje shtrengim i ffaredo Uoji qofte nuk 
duhet ushtruar mbi ta dhe nuk duhen 
ndihmuar armiqte e tyre kunder tyre. 

Neni 27. Qifutet e fisit Benu Auf, qe 
jane pale e kesaj marreveshjeje dhe jane 
perkrahes te myslimaneve, duhet t'i per- 
mbahen me vendosmeri fese se tyre dhe 
myslimanet te tyres. Perve9 feshtjeve 
fetare, myslimanet dhe 9ifutet duhet te 
konsiderohen se i perkasin nje grupi te 
vetem. Nese ndonje prej tyre kryen 
shkelje brutale, ose thyen betimin, ose 
eshte fajtor per ndonje krim, ai meriton 
te ndeshkohet per krimin e tij. (Keto te 
drejta vlejne per te gjitha fiset 9ifute ne 
Medine, dhe jane te cekura ne Kushte- 
tute). 

Rregullimi i shtetit te Medines 
ne baze te kesaj Kushtetute 

1 . Fillon me Emrin e AUahut 

2. Thekson se ne mes kujt dhe cilave fise 
lidhet marreveshja 

3. Citon se te gjithe pjesemarresit ne 
kete marreveshje perbejne popullin e 
Medines pa perjashtim (trajtohen si 
Ymet) 

4. Medina themelohet si bashkesi fetare, 
territoriale dhe politike 

5. Banoret e saj jane myslimanet e ikur 
nga Meka, myslimanet e Medines 
dhe jomyslimanet (hebrenjte dhe pa- 
ganet) dhe te gjithe ata qe pranojne 
pushtetin qendror te Islamit 

6. Te gjithe shtetasit, pa marre parasysh 
perkatesine fetare, jane te barabarte 

7. Ndalohet hakmarrja dhe derdhja e 
gjakut ne mes banoreve 

8. Ceshtjet e drejtesise mbeten kompete- 
nce e pushtetit 




9. Muhamedi s.a.v.s. njihet si kryetar i 
ketij shteti 

10. Formohet fondi i sigurimit shoqeror 
per blerjen e shtetasve te vet qe zihe- 
shin rober te luftes, dhe per paguarjen 
e 9mimit te gjakut 

1 1 . Ndalohet tirania ne 9do forme dhe u 
ndalohet te gjithe ve qe ta fshehin kri- 
minelin 

12. Mes banoreve te Medines duhet te 
mbizoteroje paqja, toleranca dhe ndi- 
hma reciproke 

13. Nuk i lejohet asnje personi te lidhe 
marreveshje me ndonje shtet apo t'i 
shpalle lufte, pa qene kompetent. Kjo 
e drejte i takon vetem pushtetit 

14. Zbatimin e kesaj kushtetute e garan- 
ton AUahu dhe Pejgamberi i Tij dhe 

15. Ne rast te ndonje mosmarreveshje, 
duhet t'u drejtohen Librit te AUahut 
dhe Muhamedit s.a.v.s. 

Ky eshte nje informacion shume i 
ceket per Kushtetuten e Medines, por qe 
tregon se si Pejgamberi a.s. kishte rreg- 
uUuar shtetin dhe te drejtat e shtetasve te 
tij, ne baze. Muhamedi a.s. i ka dhene 
botes shume: ia ka percjelle mesazhin e 
AUahut, ia ka mesuar tolerancen, paqen, 
respektin, lirine shpirterore dhe fizike, 
po - si po ia kthen bota atij te Dashuri to- 
ne, paqja dhe bekimi i AUahut qofshin 
per te? Fatkeqesisht bota e lire, e Ai 
s.a.v.s. vete i vuri themelet e lirise se 
vertete, nuk di ta 9moje dhe ta ruaje 
Thesarin e tij, ta kuktivoje tolerancen qe 
ai mboUi, ta ruaje paqen qe ai vendosi. 
Pejgamberi i njerezimit nuk kishte me- 
suar kurre askend per te urrejtur dike; 
Pejgamberi na ka mesuar t'i duam dhe 
t'i besojme te gjithe pejgamberet dhe te 
vendosemi ne mbrojtjen e tyre edhe kur 
sulmohen ata. Nuk eshte e drejte, ve9se 
eshte turp i madh, per disa vende te bo- 
tes qe nxisin urrejtje ndaj Pejgamberit te 
njerezimit. 

Ne lidhje me Karten e Medines, si 
myslimane te ketij vendi, e kemi oblig- 
im qe te punojme dhe ne librat, qofte te 
shkoUave fiUore a te mesme, dhe qofte 
ne ata universitare, duhet te theksohet 
qarte se kushtetuta e pare ne bote eshte 
Kushtetuta e Medines. Kjo duhet te mes- 
ohet nga aspekti teoriko-shkencor dhe 
nga kjo kushtetute te merren parime 
baze per hartimin e kushtetuta ve te reja. 



Fusnotat: 

1. Ismaili, H., Burime te Zgjedhura Juridike I, 
Prishtine, 2001. 

2. Po aty. 

3. HamiduUah, M. Muhamed s.a.v.s 1977, fq, 174. 

4. Ismaili, H. fq 99. 



dituria islame / 226 



39 



Portret 



Muhamed ibn Musa el Havarizmi 



Zbuluesi i Algjebres 



Besart Shala 



Muhamed ibn Musa el Hava- 
rizmi, ishte matematikan, 
astronom dhe gjeograf my- 
sliman me origjine nga 
Persia. Pati lindur rreth vitit 780 ne Ha- 
varizm, qe ne ate kolie ishte pjese e Pe- 
randorise Persiane, ne Uzbekistanin e 
sotem, dhe vdiq me 850. Pjesen e shum- 
te te jetes se tij e kaloi si shkencetar ne 
Shtepine e Dijes ne Bagdad. Algjebra e 
tij ishte libri i pare i zgjidhjeve sistema- 
tike te ekuacioneve lineare dhe kuadra- 
tike. Keshtu qe nga shume shkencetare, 
ai konsiderohet baba i algjebres.' Per- 
kthimi latin i Aritmetikes se tij, qe ben 
ijale mbi numrat indiane, e njohu Pere- 
ndimin me sistemin e numrave decima- 
ls, ne shekuUin XII. 

E rishikoi gjeografme e Ptolemeut 
dhe punoi disa vepra shkencore mbi as- 
tronomine. 

Kontributi i tij nuk kishte ndikim ve- 
tem ne fushen e matematikes, por edhe 
ne gjuhe po ashtu. Fjala algjeber rrjedh 
nga fjala al-xhabr, njera nga dy opera- 
cionet e perdorura per te zgjidhur ekua- 
cionet kuadratike, si9 jane pershkruar ne 
librin e tij . 

Ne librin e Ibn el Nadimit Kitdb el- 
Fihrist gjejme nje biografi te shkurter te 
Havarizmit se bashku me nje liste te li- 
brave qe kishte shkruar ai. Havarizmi 
shumicen e punimeve te tij i perfundoi 
pergjate periudhes 813-833. 

Kontributet e tij me te medha 

ne fushen e matematikes, 

astronomise, gjeografise 

dhe hartografise 

Pas ardhjes se Islamit ne Persi, Bag- 
dadi u be qender e studimeve shkencore, 
por edhe e tregtise, keshtu qe dhe shume 
tregtare dhe shkencetare edhe nga vend- 
et me te largeta, si Kina dhe India, shko- 
nin ne kete qytet, gje qe, si9 duket, e 
kishte here edhe Havarizmi. 

Ai ne Bagdad punoi si shkencetar ne 
Shtepine e Dijes te themeluar nga halifi 
Me'mun, vend ky ne te cilin studioi di- 
siplina te ndryshme shkencore dhe ma- 
tematiken, ku ketu perfshihej edhe perk- 
thimi i doreshkrimeve shkencore nga 
greqishtja dhe sanskritishtja. 

Kontributet e tij me te medha ne fush- 
en e matematikes, astronomise, gjeogra- 
fise dhe hartografise kane dhene bazat 
per inovacionet e mevonshme ne algjeb- 



Havarizmi poashtu i beri disa permiresime shume te rendesishme 
teorise dhe konstruksionit te oreve diellore, te cilat u trasheguan nga 
te paret e Indianeve dhe Heleneve. Ai beri tabela per keto instru- 
mente, te cilat e shkurtuan kohen shume, qe nevojitej per kalkulime 
specifike. Oret e tij diellore ishin universale dhe mund te vrojtoheshin 
nga fdo vend ne bote. Qe nga ajo periudhe oret diellore jane perdorur 
shume, per shkak te caktimit te kohes se namazeve. Hija katrore, 
instrumenti i cili perdorej per cakimin e lartesise lineare te objektit, 
ne nderthurje me alidade per vrojtimin kendor, po ashtu eshte zbuluar 
nga Havarizmi ne shekuUin IX 




Muhamed ibn hAusa el Havarizmi 

er, trigonometri dhe fusha te tjera te 
interesit te tij. Qasja e tij logjike dhe sis- 
tematike per zgjedhjen e ekuacioneve 
kuadratike dhe lineare i dha forme disip- 
lines se algjebres, fjale kjo e cila derivoi 
nga libri i tij i famshem, el-Kitab el-mu- 
khtasar fi hisab el-xhabr va'1-mukabala. 
Ky liber u perkthye ne gjuhen latine per 
here te pare ne shekuUin dymbedhjete. 

Libri i tij Mbi Kalkulimet me numrat 
indiane, i shkruar rreth vitit 825, parimi- 
sht ishte pergjegjes per perhapjen e sis- 
temit numerik Indian ne Lindjen e Mes- 
me dhe me pastaj edhe ne Evrope. Ky 
liber eshte perkthyer poashtu ne gjuhen 
latine ne shekuUin dymbedhjete, me tit- 
ull Algoritmi de numero Indorum. Si pa- 
soje e perkthimit te emrit te autorit ne 
gjuhen latine si Algoritmi, eshte para- 
qitur edhe termi algoritem. 

Disa nga kontributet e tij jane bazuar 
ne astronomine e hershme te persianeve 
dhe babilonasve, si dhe tek numrat indi- 
ane dhe burimet e tjera nga greket. 

Havarizmi i sistematizoi dhe i korrek- 
toi te dhenat e Ptolemeut per sa i perket 



gjeografise, duke iu referuar Afrikes dhe 
Lindjes se Mesme. Nje liber tjeter me 
rendesi eshte edhe libri i tij Kitab sural 
al-ard "Siperfaqja e Tokes" e perkthyer 
si Gjeografi, e cila i prezantoi koordina- 
tat e lokaliteteve te njohura ne Gjeogra- 
fine e Ptolemeut, mirepo me te dhena te 
permiresuara, si vlerat per gjatesine e 
detit Mesdhe dhe te lokacioneve te qy- 
teteve ne Azi dhe Afrike. 

Perkthimet e tij ne gjuhen 

latine, paten ndikim te madh 

ne avancimin e bazave te 

matematikes ne Evrope 

Ai po ashtu asistoi ne konstruktimin e 
hartes boterore per halifin Me'mun, si 
dhe mori pjese ne projektin per percak- 
timin e perimetrit te Tokes, mbikeqyri 
punen e 70 gjeograteve per krijimin e 
hartes per boten e njohur te atehershme.^ 

Kur punimet e tij u kopjuan dhe kalu- 
an ne Evrope, me ane te perkthimeve ne 
gjuhen latine, paten ndikim te madh ne 
avancimin e bazave te matematikes ne 
Evrope. Po ashtu shkroi per pajisje te 
ndryshme mekanike, si astrolabi dhe ora 
diellore. 

El-Kitab el-mukhtasar fi hisab el- 
xhabr va-1-mukabala, eshte liber matem- 
atike i shkruar rreth vitit 830 te eres se 
re. Termi algjebra ka prejardhje nga em- 
ri i nje prej operacioneve baze me ekua- 
cione (el xhabr), si9 eshte pershkruar ne 
librin e tij. Ky liber eshte perkthyer ne 
gjuhen latine me 1 145, nga autori Robe- 
rt prej (^esteri/Chester (Segovia), me tit- 
ull Liber algebrae et almucabala. Nje 
kopje unikate ne gjuhen arabe e ketij li- 
bri eshte ruajtur ne Oxford dhe eshte 
perkthyer ne gjuhen angleze me 1831 
nga autori F. Rosen, ndersa perkthimi la- 
tin gjendet ne Cambridge. 



40 



dituria islame / 226 



Menyra e Havarizmit per zgjidhjen e 
ekuacioneve lineare dhe kuadratike ishte 
qe se pari te reduktohej ekuacioni ne nje 
nga gjashte format standarde(ku b dhe c 
jane numra te plote pozitive): 

katrori barazi me rrenjen (ax^ = bx) 

katrori barazi me numrin (ax^ = c) 

rrenja barazi me numrin (bx = c) 

katrori dhe rrenja barazi me numrin 

(ax^ + bx = c) 

katrori dhe numri barazi me rrenjen 

(ax^ + c = bx) 

rrenja dhe numri barazi me katrorin 

(bx + c = ax^). 

Ne hbrin MacTutor History of Mathe- 
matics nga autoret John J. O'Conner dhe 
Edmund F. Robertson eshte thene se nje 
nga perparimet me te medha dhe me te 
rendesishme qe jane here nga matema- 
tikanet arabe, kishte filluar ne kete kohe 
me punen e Havarizmit, ose, me sakte- 
sisht, me filHmin e algjebres. Ai ishte nje 
largim revolucionar nga koncepti grek i 
matematikes, qe ishte kryesisht gjeome- 
tria. Algjebra ishte teori unifikuese, e cila 
lejoi qe numrat racionale, iracionale, 
gjeresite gjeometrike e te tjera, qe te gji- 
tha te trajtoheshin si "objekte algje- 
brike". Matematikes i feh nje shteg te ri 
zhvillimi aq te gjere ne koncept, saqe 
nuk do te kete ekzistuar ndonjehere, dhe 
siguroi metodologji per zhvillimet e ar- 
dhshme te kesaj lende. Nje aspekt tjeter 
me rendesi i prezantimit te ideve algje- 
brike, ishte se ia mundesoi matematikes 
qe ta aphkonte veten ne nje menyre qe 
me perpara ishte e panjohur.' 

Havarizmit shenoi nje fillim 

te ri te metodologjise 

jotradicionale te studimit 

dhe kalkulimit 

Tabelat astronomike te Sind dhe Hi- 
nd, eshte punim i cili permban rreth 37 
kapituj mbi kalkuHmet astronomike e 
kalendarike dhe 116 tabela me te dhena 
astronomike e kalendarike, si dhe tabela 
me vlera te sinuseve. Kjo eshte njera nga 
punimet e shumta arabe bazuar ne meto- 
dologjine indiane te astronomise, e njo- 
hur si sind-hind. Punimet permbajne ta- 
bela me te dhena per levizjet e Diellit, 
Henes dhe pese planeteve qe kane qene 
te njohur ne ate kohe. Ky punim shenoi 
kthese ne astronomine islame. Derisa 
nje pjese e shkencetareve merrej me per- 
kthimet e punimeve te te tjereve, duke e 
mesuar ate qe atehere me ishte zbuluar 
nga te tjeret, puna e Havarizmit shenoi 
nje fiUim te ri te metodologjise jotradi- 
cionale te studimit dhe kalkulimit. 

Punimi origjinal ne gjuhen arabe ka 
humbur, por versioni i astronomit spanj- 



m:^^^^^^^. 



^Jl ' 
^.^^^} '^'- 



I 









&A^it 






I 



JkfcjQ^^ioV^ 



oil Maslamah Ibn Ahmed el-Maxhriti, 
ka mbijetuar ne perkthim latin.*. Kater 
doreshkrimet e perkthimit latin, jane te 
ruajtura ne Bibliotheque publique (Cha- 
rtres), ne Bibliotheque Mazarine (Paris), 
ne Bibliotheca Nacionala (Madrid) dhe 
ne Bodleian Library (Oxford). 

Havarizmi poashtu i beri disa permir- 
esime shume te rendesishme teorise dhe 
konstruksionit te oreve diellore, te cilat 
u trasheguan nga te paret e Indianeve 
dhe Heleneve. Ai beri tabela per keto in- 
strumente, te cilat e shkurtuan kohen 
shume, qe nevojitej per kalkulime speci- 
fike. Oret e tij diellore ishin universale 
dhe mund te vrojtoheshin nga 9do vend 
ne bote. Qe nga ajo periudhe oret diello- 
re jane perdorur shume, per shkak te 
caktimit te kohes se namazeve. Hija ka- 
trore, instrumenti i cili perdorej per ca- 
kimin e lartesise lineare te objektit, ne 
nderthurje me alidade per vrojtimin ken- 
dor, po ashtu eshte zbuluar nag Havari- 
zmi ne shekullin nente.* 

Matesi i pare i lartesise u 

zbulua nga Havarizmi ne 

shekullin e nente, ne Bagdad 

Matesi i lartesise se sinusit eshte per- 
dorur per kalkulimet astronomike. Eshte 
pedorur per te percaktuar kohen, posafe- 
risht kohen e namazeve, me ane te vroj- 
timit te diellit apo yjeve. Quadrans Vetus 
ishte mates universal, nje mjet gjenial 
matematikor i zbuluar nga Havarizmi ne 
shekullin nente, dhe me vone i njohur po 
me kete emer ne Evropen mesjetare nga 
shekulli trembedhjete. Mund te perdorej 
per fdo lartesi ne Toke dhe ne fdo stine 
te vitit, per te percaktuar kohen ne ore 



nga lartesia e Diellit. Ky instrument 
eshte i ranguar si i dyti per nga rendesia 
dhe pedorimi ne mesjete, pas astrolabit. 

Punimi i trete me radhe per nga rend- 
esia, eshte Kitab sural al ard apo Siper- 
faqja e Tokes, e perkthyer si Gjeografia, 
e cila ishte perfunduar me 833. Eshte nje 
rishikim dhe version i kompletuar i Gje- 
ografise se Ptolemeut, permban nje liste 
prej 2402 koordinatave te qyteteve, si 
dhe te dhena te tjera gjeografike te sho- 
qeruara me nje prezantim gjitheperfshi- 
res. 

Vetem nje kopje e ketij punimi ka 
mbijetuar dhe ajo eshte ruajtur ne Bibli- 
oteken Universitare te Strasburgut. 
Ndersa perkthimi i saj ne gjuhen latine 
gjendet ne Biblioteken Kombetare te 
Spanjes ne Madrid. 

As kopja e punimit ne gjuhen arabe 
dhe as perkthimi ne gjuhen latine, nuk 
permbajne harten boterore te punuar nga 
Havarizmi, mirepo autori Hubert Dauni- 
cht kishte arritur ta rikonstruonte ate ha- 
rte duke perdorur te dhenat e shenuara 
nga Havarizmi ne kete liber. 

Po ashtu ne kete liber u korrektua 
(mbi)vleresimi i Ptolemeut per detin 
Mesdhe, dhe u theksua se oqeani Atlan- 
tik dhe ai Oqeani Indian jane ujera te ha- 
pura dhe jo dete te mbyllura, te rrethuara 
nga toka, sif kishte thene Ptolemeu. 

Disa prej doreshkrimeve ne gjuhen 
arabe te Havarizmit, sot gjenden ne Be- 
rlin, Stamboll, Kajro dhe Paris. Autori 
shkroi gjithashtu dy libra per konstruk- 
timin dhe perdorimin e astrolabeve. Ibn 
Nadimi, ne permbledhjen e tij te librave 
arabe Kitab al Fihrist, gjithashtu per- 
mend librin qe ben fjale per oret diellore 
dhe ate te historise, mirepo keto dy pu- 
nime kane humbur. 

Per shkak te kontributit te madh dhe- 
ne per shkencen, e ne ve9anti ne matem- 
atike, Havarizmi konsiderohet te jete 
njeri nder shkencetaret me te 9muar ne 
historine e njerezimit. 

Si falenderim dhe respekt per punen e 
madhe qe ka bere ne shume disiplina 
shkencore, krateri El Havarizmi ne anen 
e larget te Henes, eshte emeruar sipas 
emrit te tij. 



Fusnotat: 

1. Gandz, Solomon (1936). The Sources of al- 
Khawarizmi's Algebra. 

2. "al-Khwarizmi". Encyclopedia Britannica. 

3. John J. O'Connor; Edmund F. Robertson, "Mu- 
hammad ibn Musa al-Khawarizmi, MacTutor 
History of Mathematics archive. 

4. Neugebauer, Otto (1962). The Astronomical 
Tables of al-Khawarizmi. 

5. David A. King (2002), "A Vetustissimus Arabic 
Text on the Quadrans Vetus", Revista History of 
Astronomy. 



dituria islame / 226 



41 



Persiatje 



Gjashte pjesetare te familjes Goga 
pa shenje varri nga terror! serb 



Enver Zhinipotoku 



Famiija me e vjeter 
ne qytetin me te ri ne Kosove 

Ferizaj eshte qyteti me i ri ne Koso- 
ve, krahasuar me qytetet e tjera. Ve- 
ndbanimet perreth tij jane shume me 
te vjetra se vete qendra urbane. Nde- 
rtimi i hekurudhes ne vitin 1873 neper 
kete vendbanim, merret si pikenisje e 
urbanizimit te kesaj qendre, sot nder 
me te medhate ne vend. 

Famiija e pare qe u ngulit ne kete 
vend ende te pabanuar, ketu e dy she- 
kuj me pare, eslite ajo Goga. Dy velle- 
zer te kesaj familjeje, sipas Sami 
Goges (1929), sot me i vjetri i kesaj fa- 
miljeje, kishin ardhur nga nje fshat i 
Malesise se Mbishkodres si muratore, 
dhe ishin vendosur se pari ne fshatin 
Jezerc, e pas nje kohe njeri qe vendo- 
sur ne lagjen Sherret, e tjetri ne Feri- 
zajn e sotem. 

Emri, qe u be mbiemer i familjes 
Goga, lidhet me profesionin e te pare- 
ve te tyre. Edhe sot termi Goga, sipas 
fjalorit, ka kuptimin 'ai qe ben mur'. Por 
qyteti nuk e mori emrin e kesaj familje- 
je, edhe pse ajo konsiderohet zanafill- 



Familja Goga eshte me e vjetra ne qytetin e Ferizajt dhe 
themeluese e ketij vendbanimi ne gjysmen e pare te shek. XIX, 
qe asokohe njihej si ngaster e fshatit Nikadin. 
Gjate nderrimit te pushtuesve prej vitit 1912 e ketej u rezistoi 
dhe u perballe me te gjithe ata, duke arritur qe lavdia liri- 
dashese e kesaj familjeje, per Urine e Kosoves te shndrise 
permes tri figurave te saj: Rizah, Faik dhe Mustafe Goges. 
Per me teper, gjashte pjesetare te saj nga terrori serb jane 
edhe sot pa shenje varri 




Xhamia e Mulla Veselif ne Ferizaj 



ese e tij. U desh qe ketu te vinte Feriz 
Shasivari nga Talinoci i Jerlive, disa 
vjet me vone dhe, kur ndertoi hanin e 
pare ketu, ne fillim te viteve '40 te 
shek. XIX, Ferizaj mori emrin e hanxh- 
iut te pare te tij. 

Te pa ret e tyre te 

merreshin me bujqesi 

e blegtori per te krijuar 

nje pasuri te mire 

Edhe pse ne kete vend, Goget er- 
dhen me profesionin e muratoreve, to- 
ka e re e mire, me uje te mjaftueshem, 
perbri lumit, beri qe te paret e tyre te 
merreshin me bujqesi e blegtori per te 
krijuar nje pasuri te mire. 

Sipas deshmive te Ismail Goges, i 
cili jetoi 96 vjet dhe vdiq me 1965, te 
cilat sot i transmeton 
djali i tij, Samiu: "Ai (Is- 
maili) kishte gjuajtur le- 
puj pertej hekurudhes si 
i ri, ne kohen kur Ferizaj 
kishte vetem 9 shtepi e 
3 bunare". 

Vellazeria Goga u be 
e fuqishme ekonomik- 
isht duke krijuar pasuri 
te patundshme, madje 
16 dyqane. Meqe Feri- 
zaj ishte ne mes te dy 
qyteteve te rendesish- 
me kulturore e ekono- 
mike shqiptare, Shkupit 
e Prizrenit, famiija Go- 
ga, me oden e tyre, be- 
het vendstrehim dhe 
bujtine e te gjithe atyre 
qe i zinte nata ne rruge. 
Ne oden e haxhi All Go- 
ges kishin bujtur njerez 
qe njiheshin e nuk nji- 
heshin, kalonin naten 
ne kete ode bujare, qe 



beri emer sidomos kur zot shtepie u be 
Ismail Goga. 

S\g pohon sot Sami Goga, ne vitin 
1912, kur pushtohet Kosova, yrfija se- 
rbe kishte hyre ne oden e tyre (nje ofi- 
cer dhe 7 ushtare)! Ate nate ne oden e 
Gogeve ndodheshin 4 familjare dhe 
nje mysafir tjeter nga Suhareka me ka- 
ter pende buaj. 

Mbi familjen Goga do te 
zbrazej gjithe mllefi serb 

Ismail Goga si nikoqir, u jep te gjith- 
eve kafe, dhe per kete gjest e "falend- 
eron" oficeri serb dhe si "shperblim", 
ushtaraket serbe marrin me vete Baj- 
ram Gogen dhe pese mysafiret e i pu- 
shkatojne tek shkolla e sotme "Tefik 
Qanga" e Ferizajt rreth 500 m nga oda 
e Gogeve, ku kriminelet kishin pire 
kafe. 

Dhe ?'prej asaj kohe, mbi familjen 
Goga do te zbrazej gjithe mllefi serb 
ne format me te ndryshme, dhe sa me 
gjate qe rendonte, aq me shume tek 
pjesetaret e saj thadronte ndjenjen e 
atdhedashurise, duke e ujitur ate me 
shpresen, e cila si fanar per disa dece- 
nie do te ndrigonte per shume bije te 
saj, nder te cilet me se shumti do te 
shquheshin: Rizah, Faik e Mustafe 
Goga, duke e bere keshtu kete familje 
nder ato qe ne rrethin e Ferizajt te jete 
nder me te ^muarat. 

Ka^aku dhe anti-komunisti 
Rizah Goga 

Shqiptaret si popull i pushtuar e me 
fat tragjik, perjetuan nderrimin e push- 
tuesve njeri pas tjetrit. Pas rivendosjes 
se pushtetit serb me 1918, Jugosllavi- 
se se Versajes, qe ne popull njihej si 
Serbia e Dyte, ky pushtet shtrihej ane 
e kend Kosoves duke paralajmeruar 
se, shqiptaret per 23 vjet me radhe, do 



42 



dituria islame / 226 



te perjetonin padrejtesite me te medha 
nacionale e sociale. 

Gjate viteve 1918- 22 mbi familjen 
Goga fillon presioni per t'u shperngulur 
ne Turqi, por per fat kjo nuk ndodh, 
meqe ne vitin 1923 mbyllet perkohe- 
sisht ajo rruge. 

Shtypjen serbe mbi kete familje gja- 
llnike dhe te pavarur ekonomikisht, qe 
ishte bere hale ne sy te pushtuesve, e 
perjetonin rende te gjittie, por me se 
rendi Rizatiu, i cili istite burreruar si 
rrapi midis furtunash. Njeri me karakt- 
er te forte e temperament, ai vret se- 
rbin Stanistia, birin e nje feudali, te 
lidhur ngushte me pushtetin e kohes. 
Per kete arsye pustiteti i ish-Jugoslla- 
vise se krajlit, burgosi Rizati, Ismajl 
dtie Xhemajl Gogen. Nga burgu, Riza- 
tiu iken, Ismajlin e lirojne si te pafa- 
jshem, kurse Xhemajl Goga vdes ne 
burg dhe nuk i dihet as varri. 

Kjo beri qe Rizahu patjeter te dilte 
ne mal ka^ak per disa vite bashke me 
shume shqiptare te rebeluar qe nuk 
perfillnin pushtetin e kralit dhe per po- 
pullin ishin nje fije shprese, meqe, sa 
here qe pushteti donte te ushtronte 
terror mbi popullaten civile, domosdo 
mbante parasysh dhe mbillte shprese 
ne rezistencen kapake. 

Nje amnisti e Mbretit Aleksander, ki- 
shte falur edhe Rizah Gogen, i cili 
kthehet ne shtepi, ben jete te qete, por 
duke mos e hequr armen nga brezi. 

Pushtimi fashist i Jugosllavise Mo- 
narkiste, pushteti i se dies ua kishte 
sjelle shqiptareve lakun ne fyt, u prit 
lehte dhe qete nga keta te fundit. 

Gjate viteve 1941-44 Rizah Goga, 
bashke me vellezer e kusherinj, u an- 
gazhuan ne pushtetin e kohes. Ai va- 
zhdimisht me nga dy-tre luftetare te 
familjes se tij ishte vullnetar ne mbrojt- 
jen e kufijve te Kosoves Lindore nen 
komanden e Mulla Idriz Gjilanit, per te 
parandaluar sulmet e ^etnikeve serbe. 

Ne vjeshten e vitit 1943 ne Ferizaj 
ndodhi nje ngjarje, e cila do te ndrysh- 
onte tragjikisht rrjedhen e fatit te Rizah 
e Faik Goges dhe te gjithe familjes me 
te vjeter te Ferizajt. Sip shpjegon Sami 
Goga, udheheqes policie ne ate kohe 
ne Ferizaj ishte Shaban Komoni nga 
Gjakova. Ne resorin policor sherbente 
edhe Faik Goga, i cili ishte autorizuar 
qe, me 5-6 police te tjere, te bente pa- 
trullimin dhe bastisjen ne shtepine e 
Pero (Samarxhise) Gerkovipit, ku dy- 
shohej se komunistet serbe po organi- 
zonin digka. Ne mesin e policeve te 
ekspedites ishte edhe Hasan Berisha 
nga Nikadini, i cili hyri ne bodrum te 



shtepise, nders Faik Goga patrullonte 
katin perdhes. Ne bodrum Hasani gjen 
komunistin serb Trajko Gerkovip me 
nje serbe, te cilet shtireshin sikur po 
benin dashuri. Aty Gerkovipi plagos 
me revole Hasanin, i cili e therret ne 
ndihme Faikun, qe perleshet me Trajk- 
on, i cili kishte vene si mburoje femren 
serbe, por megjithate Faiku e vrau du- 
ke u plagosur edhe vete. Propaganda 
serbe dhe historiografia komuniste per 
50 vjet kishin perhapur versionin zyrtar 
qe ishte gelltitur si karrem, sikur Trajko 
Gerkovigi, si komunist, kishte bere ve- 
tevrasje per te mos rene ne duart e fa- 
shisteve. Per serben, e cila ishte e 
pranishme kur qe vrare Gerkovig, as- 
njehere nuk eshte thene as cila ishte, 
as 5'kishte ndodhur me te, duke tentu- 
ar qe kjo ngjarje te fshihej. Te dy te 
plagosurit Hasan Berisha e Faik Goga, 
ishin sheruar dhe kishin vazhduar te 
kryenin detyren e policit deri ne vend- 
osjen e pushtetit komunist. 

Eshte interesante te theksohet se 
ne naten e ardhshme, pas vrasjes se 
Gerkovigit (sekretar i PK ne Ferizaj) 
qene vrare 31 serbe, te cilet gjate Ju- 
gosllavise se vjeter ishin treguar krim- 
inele ndaj shqiptareve. Rizah Goga, 
pas vendosjes se pushtetit komunist, 
meqe kishte vendosur te mos dorezo- 
hej i gjalle ne organet e ketij pushteti, 
per t'i lehtesuar shoket e tij, pranoi se 
i kishin vrare ai me grupin e tij. 

Kjo beri qe pas fitores se komuniz- 
mit, ne nentor 1944, nga famiija Goga, 
detyrohen qe grupeve antikomuniste, 
te cilat vepronin maleve te Kosoves, 
t'u bashkoheshin 6 meshkuj: Rizahu, 
Faiku, Ejupi, llmiu, Ahmeti dhe Muha- 
rremi. Katerte fundit, pa bere asnje faj, 
por per t'i ikur hakmarrjes se pushtetit 
komunist, i cili kete familje e kishte 
identifikuar si antikomuniste te pakom- 
promis. 

Pas luftes se Ferizajt, date 2 dhjetor 
1944, forcat komuniste arrestojne Fe- 
jzen (vellane e Rizahut) qe ishte halllig 
dhe e masakrojne mizorisht nen zhur- 
men e daulleve ne plojen ferizajase te 
Dhjetor-Janarit 1945, pa i lene as gjur- 
me varri. 

Pak me vone, duke hulumtuar ne 
terren pas pjesetareve te familjes Go- 
ga, forcat partizane arrestuan tek dajat 
e tij ne Gadime, Bajrush (Bajram) Go- 
gen. Nje brigade partizane e mori me 
vete ne Maqedoni dhe e pushkatuan 
ne rrethin e Struges apo Kergoves. 



Dorezimi i Faik Goges 
dhe pushkatimi i tij 

Ne kohen e vendosjes se pushtetit 
komunist me dy te vrare e gjashte te 
tjere ne mal, s\g ndodhte me familjen 
Goga, ishte nje gjendje teper e rende. 
Vetem kjo familje mundi te perballonte 
ankthin komunist dhe te jetonte ne ke- 
so kushtesh prej vitit 1945 e deri me 
vrasjen e Rizah Goges, me 1949, kur 
roja ruante dhe gdokush qe hynte e di- 
lte aty, kontrollohej e percillej detyrim- 
isht. 

Meqe ishin te bindur se nuk mund 
te ngarkoheshin me ndonje krim te pa- 
bere, perveg Rizahut e Faikut qe mbe- 
ten ne mal, kater te tjeret iu dorezuan 
organeve te pushtetit. Sami Goga, as 
sot nuk fsheh simpatine te flase me 
admirim per Abdullah Musliun, i cili, si- 
kur ne shume raste tjera, kishte nder- 
mjetesuar edhe ne rastin e dorezimit 
te kater meshkujve te Gogave, duke 
marre pergjegjesine mbi vete per ta. 

Rizah dhe Faik Goga vendosin te 
vazhdojne rezistencen antikomuniste 
duke zhvilluar aktivitete ne bjeshket e 
Jezercit, Sharrit, Budakoves, Zhegocit 
dhe Thepit. 

Pas dorezimit te kater anetareve te 
familjes Goga, Muharremi pas nje viti 
burgoset si pjesetar i NDSH-se dhe 
denohet ne gjyqin e Gjilanit me gjashte 
vjet burg, kurse Ismajl Goga denohet 
me nje vit, kinse ka kontaktuar me Riz- 
ahun ne arrati. Sipas deshmise se Haj- 
rush Rekajt, qe asokohe ishte i denuar 
ne burgun e Nishit, Muharrem Goga 
kishte luajtur nje rol teper te madh, 
meqe, si rrobaqepes qe ishte, kishte te 
drejte te hynte neper shume qeli te 
burgut dhe u dergonte fshehurazi ko- 
there buke atyre te burgosurve shqip- 
tare qe vdisnin urie. 

Ne pranveren e vitit 1947, kur po u 
shkrinte bora, duke ecur bjeshkeve 
mbi Pleshine te Ferizajt, Faik Goga 
rreshqiti nga nje monopat, ra nga nje 
lartesi dhe u plagos rende. Qendrimi i 
tij i metejme ne mal qe bere i pamund- 
ur, sepse ishte thuaja i palevizshem 
dhe ishte e pamundur te bartej ne ato 
kushte ne mal. Kerkoi te kthehej ne 
shtepi dhe te dorezohej, dhe kjo do te 
behej ne dore te Shaban Kajtazit e 
Nazif Qerimit, te cilet kishin premtuar 
se do te benin gmos qe te mos push- 
katohej. Sipas deshmise se Sami Go- 
ges, ne fillim nuk dukej se gjyqi do te 
vendoste per pushkatim, por interven- 
imi i Mita Gerkovigit (vellait te Trajkos 
se vrare nga Faiku, qe asokohe ishte 



dituria islame / 226 



43 



funksionar i larte i OZN-se), beri qe 
gjyqi te vendoste per pushkatimin e 
Faikut. 

Sipas deshmise qe sot jep Mustafe 
Grainca (1926) nga fshati Cernille, (qe 
aso kohe ishte ne burgun hetues te 
Qarkut ne Prishtine, per shkak se kish- 
te shqyer nje foto te udheheqesit ko- 
munist jugosllav - Titos, dhe vellau i tij 
Ibrahimi ishte denuar me pare me 20 
vjet burg), Faik Goga estite pushkatu- 
ar diku pas gjysmes se dtijetorit 1947. 
"Istia ne burgun hetues te Qarkut ne 
Prishtine ne dhomen nr. 8 - thote ai. - 
Dhoma ishte plot me te burgosur shqi- 
ptare. Flinim ne krah, se dhoma ishte 
e ngushte per te gjithe sa ishim.dhe 
kur rrotulloheshim ne krahun tjeter, ke- 
te e benim me komande duke prekur 
njeri-tjetrin. Me ne ne dhome ishte 
edhe Behram Jashanica nga Bardhi i 
Madh, babai i Azem Jashanices, qe 
ende ishte ne mal. Diku pas mesnate 
degjuam rrangellimen e prangave ne 
korridorin e burgut. Ushtonte burgu 
dhe une, qe isha afer mixhes Behe, e 
pyeta plakun g' po ngjiste. "Po i qesin 
ne pushkatim nga dhoma nr. 9 (ne ke- 
te dhome ishin te denuarit me pushka- 
tim dhe me 20 vjet burg), Kadri Beben 
e Ribarit te Madh dhe Faik Gogen e 
Ferizajt. Mos flini dhe pas gjysme ore i 
degjoni pushket". Dhe ashtu ndodhi, 
kur pas nje kohe u degjuan qarte rafa- 
let ne Tauk Bahpe. Ishte dhjetori i vitit 
1947". 

Vrasja e Rizah Goges 
dhe Sadik Tushes 

Rizah Goga, meqe nuk kishte pra- 
nuar ta leshonte Kosoven, kishte ve- 
ndosur te luftonte e rezistonte deri ne 
fund. Edhe ashtu nuk i kishte besuar 
kurre pushtetit komunist, por sidomos 
pas pushkatimit te Faikut te dorezuar, 
regjimin e tille e urrente edhe me shu- 
me. 

Rrethanat ne te cilat zhvillohej ende 
rezistenca antikomuniste, ishin teper 
te renda. Sa me shume qe forcohej 
pushteti, aq me shume dobesohej re- 
zistenca ndaj tij per shkak te represal- 
jeve ndaj popullates qe strehonte te 
rebeluarit dhe perfaktin se nje pjese e 
atyre qe kishin filluar rezistencen anti- 
komuniste, ne fund te vitit 1944 e kish- 
in leshuar Kosoven, nje pjese ishin 
vrare, nje pjese ishin dorezuar e bur- 
gosur dhe shume ishin pushkatuar. 
Grupet e rezistences tashme ishin te 
vogia, kurse terrori ndaj atyre qe u be- 
nin jatak, ishte teper i madh. Ne rrethin 



e Ferizajt deri ne fund te vitit 1946 ve- 
pronin ne male ne pjesen lindore grupi 
i Rizah Goges, Ahmet Hajdinit dhe 
Bajram Qukovcit. Duhet permendur se 
perleshja me e ashper midis ketyre tri 
grupeve me forcat ushtarake e polico- 
re komuniste u be ne luften ne Malin e 
Thepit mbi Mirash e Cernille, me 13 
Prill 1946. Sipas deshmise se Bajram 
Qukovcit, njerit prej udheheqesve te 
grupeve, qe jeton ende, "lufta ishte te- 
per e ashper dhe zgjati plot 9 ore, prej 
ores 11 deri ne 20 te darkes. Ne ishim 
27 vete ne tri grupe, e forcat komuni- 
ste ishin shume me teper. Ne kete lufte 
na u vrane dy luftetare tane: Shefki Za- 
riqi i grupit te Ahmet Hajdinit dhe Daut 
Sojeva i grupit tim, kurse u plagosem 
tre te tjere: une, Qerim Leskovci dhe, 
me se rendi, Shaqir Biba. Nga forcat 
armike pati shume te vrare. Neve na u 
harxhua municioni dhe patem fat qe u 
erresua e ne u terhoqem mbi fshatin 
Gadime". 

Pas kesaj lufte e disa perleshjeve te 
tjera, dy grupet: i Ahmet Hajdinit dhe i 
Bajram Qukovcit, dy udheheqesit e ty- 
re dhe 5 luftetare, vendosen te dorezo- 
heshin duke shfrytezuar nje ligj per 
amnisti, dhe kete e bene pikerisht me 
18 nentor 1946 ne dore te Shaban 
Kajtazit ne Mirash. 

Rizah Goga me disa te tjere nuk 
pranojne te dorezohen dhe vazhdojne 
rezistencen, por gjithnje duke iu vesh- 
tiresuar rrethanat e veprimit. 

Diten e 22 dhjetorit 1949 (kur Usht- 
ria Jugosllave festonte diten e saj), fo- 
rcat ushtarake e policore rrethuan 
grupin prej pese vetash ne nje vends- 
trehim ne mes fshatrave Rahovice dhe 
Fushe e Madhe. Ne nje lufte te ashper 
e te pabarabarte, Rizah Goga e Sadik 
Tusha, qe ishin me te moshuar, u vra- 
ne heroikisht duke u ndihmuar tre te 
tjereve, qe ishin me te rinj, te terhiqe- 
shin, te panin rrethimin e te shpetonin 
jeten. Keshtu shpetuan: Sali Ribari 
(Grajfevci) me te birin dhe Bajram Ka- 
faniku. Kufomat e Rizah Goges dhe 
Sadik Tushes qene ekspozuar ne obo- 
rrin e xhamise ne Ferizaj, e pastaj u 
treten diku per te mos u ditur as sot 
varret e tyre. 

Per trimerite e Rizah e Faik Goges, 
rezistencen e tyre antisllave, e te te 
gjithe familjes Goga, eshte folur gjithn- 
je ne popull, por nuk eshte shkruar fa- 
re, per shkak se ishte nder familjet me 
te anatemuara ne rrethin e Ferizajt. 

Nga famiija e gjere Goga, perve? te 
tjerash, gjashte pjesetareve te saj: 
Xhemajlit, Rizahut, Faikut, Bajramit, 



Fejzes e Bajrushit nga terrori serb 
1912-1949, nuk u dihen as varret. Me 
teper se tragjikell! 

Madje, nje kohe te gjate edhe pje- 
setaret e gjalle te kesaj familjeje ishin 
te privuar nga te drejtat elementare 
politike, e ne kohen e zise se bukes, 
edhe nga triskat e ushqimit deri ne vi- 
tet '60. Qe te jete absurdi edhe me i 
madh, sipas deshmise se Sami Gog- 
es, "Ishin ne hall te madh edhe miqe- 
sia qe duhej te vinin ne familjet tona, 
meqe ballafaqoheshin me trysnite e 
pushtetit. 

Me gjithe golgoten qe pesoi, 

famiija Goga qendroi e 

paperkulur kombetarisht 

Ne aksionin famekeq te grumbulli- 
mit te armeve me 1956, UDB-ja rrahu 
rende Ahmetin (djalin e Rizahut), Eju- 
pin qe kishte qene ne mal, dhe Muha- 
rremin (vellane e Faikut). Ahmeti ishte 
aq i derrmuar nga rrahja, saqe nuk 
mund te ecte ne kembet e tij, andaj e 
solli nje hamall" - perfundon deshmine 
e tij Sami Goga 78 vjegar. 

Me gjithe golgoten qe pesoi, famiija 
Goga qendroi e paperkulur komb- 
etarisht. Me gjithe vrasjet e sakrificat, 
mbijetoi, u shtua dhe u shkollua e u 
ngrit intelektualisht, duke u shquar per 
dinjitet kombetar sa per t'u lakmuar ne 
rrethin e Ferizajt. 

Pinjoll i familjes Goga ishte edhe 
shpirtndrituri Mustafe Goga, ekonomi- 
st i diplomuar, te cilin ferizajasit, intele- 
ktualet, klasa punetore dhe te gjitha 
ata qe e njohen, do ta kujtojne si njeri 
me karakter te forte, me qendrim te 
paperkulur nacional-demokratik dhe 
kombetar, i guximshem dhe filantrop, 
njeri qejetonte me popullin, klasen pu- 
netore dhe hallet e saj. 

Ne kujtesen e ferizajasve, Mustafe 
Goga si udheheqes, kudo qe ishte, do 
te mbetet e mbahet mend si person- 
alitet i guximshem publik pas ngjarjeve 
te vitit 1981 dhe izolimit famekeq te 
Marsit 1989, udheheqes i dashur per 
gdo punetor, njeri per te cilin pdokush 
qe e ka njohur, flet me pietet te thelle. 

Sot Lagjja e Gogave ka mbi 20 fa- 
milje dhe jeton krenare per ate qe ka- 
ne dhene te paret e tyre per Ferizajn 
ne te kaluaren, kurse sot me nje varg 
intelektualesh te te gjitha profileve, fa- 
miija Goga jep serish kontribut te gmu- 
ar ne te gjitha fushat e jetes, punes e 
dijes. 



44 



dituria islame / 226 



Histori 



Institucioni ^^Shejhulislam^^ 
gjate periudhes se shtetit ositian 

Krijimi, Historia dhe Perf undimi i tij 



Doc. Dr. Murat Akgiindiiz* 

Meqe shteti Osman kishte qe- 
ndra te forta dhe te zhvillu- 
ara, ia doli te qendronte dhe 
te jetonte me teper se gjash- 
te shekuj. Nje nga keto qendra te ketij 
shteti ishte edhe Institucioni i Shejhuli- 
slamllekut, i cili perfaqesonte autoritetin 
me te larte fetar e juridik. "Shejh" ka 
kuptimin "/ moshuar", "dijetar" dhe 
"kryetar apo udheheqes". Ky term apo 
emertim, te cilit i kane bashkengjitur 
fjalen Islam, eshte paraqitur per here te 
pare ne zonen e Horosanit ne shekullin 
IV hixhri/10 miladi.' Me kete nam - She- 
jhulislam -jane emeruar dijetaret si: Ab- 
dullah b. Mubarek (v. 797), Fahreddin 
er-Razi (v. 1209) dhe Sadeddin Tafta- 
zani (v. 1389). 

Edhe pse nuk ka nje koncensus te 
perbashket per formimin e ketij institu- 
cioni ne kohen e Shtetit Osman, pergji- 
thesisht eshte e pranuar se ky per here te 
pare eshte paraqitur qe ne periudhen e 
suUtan Muradit II (1421-1451) dhe per 
here te pare me kete titull eshte emeruar 
Molla Fennari (v. 1341).- Ky institucion 
ne periudhen e dijetareve, si Zenbil-li 
Ali Efendi (v. 1526), Ibni Kemal Pasha 
(v. 1533) dhe Ebu's-Suud Efendiu (v. 
1574), ka fituar nje fame edhe me te ma- 
dhe, keshtu qe kishte ardhur ne gjendje 
sa te fitonte autoritetin me te larte shke- 
ncor. Qe nga Ebu's-Suud Efendiu, ata qe 
kane kryer detyren per Rumeli Kadias- 
kerllek, kane filluar qe te caktohen ne 
detyren e Shejhulislamit. Perderisa te 
mehershmit qendronin ne kete detyre 
gjate gjithe jetes, ne periudhen e Kanun- 
i sulltan Sylejmanit (1520-1566) per he- 
re te pare nga ana e Padishahut, eshte 
hequr nga kjo detyre (^ivizade Mehmed 
Efendiu (1547). Caktimi a heqja nga de- 
tyra e Shejhulislamllekut, u be nje fesht- 
je ne kompetencen e padishaheve. Atij 
qe caktohej per here te pare si Shejhul- 
islam, i vinin nje lloj kapele te bardhe 
nga stofi i leshte, i ashtuquajtur "Ferve- 
i Beyza'V Ne periudhen e Ebu's-Suud 
Efendiut, paga ditore e Shejhulislamit 
kishte arritur deri ne 600 ak9e. Nese e 
krahasojme se ne ate kohe me 12 ak9e 
mund te blihej nje dele, mund ta kupto- 
jme me mire se sa ishte paga e Shejhul- 
islamit. 

Atyre personave qe ishin Shejhulis- 
1am, deri ne kohen e sulltan Mahmudit II 



(1808-1839) nuk u ishte dhene ndonje 
zyre e ve9ante ne pronen shteterore, ke- 
shtu qe ata punet e tyre i kryenin ne kon- 
aket e vet personale. Ne konakun e 
Shejhulislamit zhvilloheshin detyrat si: 
dhenia e fetvase, ket'hiida, shkruarje le- 
trash, telhisxhi (nepunesi qe bente perm- 
bledhjen e nje tregimi apo ngjarjeje), po 
kishte edhe punetore dhe qatipe tjere qe 
punonin aty. Pasi u pezullua jeniferleku, 
vendi qe ishte ne Xhamine Sylejmanije 
e qe quhej Aga Kapisi (Dera e Ages), iu 
caktua Shejhulislamllekut, keshtu qe ne 
kete menyre edhe per ta u caktua nje 
vend zyrtar. Pas nje kohe, ketu filloi te 
kryheshin sherbime per Kadiaskerllek 
nga Anadolli dhe Rumelia, bashke me 
kadillekun e Stambollit. Pas Tanzimatit, 
Shejhulislamlleku fiUoi te zgjerohej dhe 
te kryente detyra te ndryshme, keshtu qe 
u shnderrua ne nje organizate edhe me te 
gjere. "Meclis-i Intihab-i Hukkam" 
merrej me caktimin e kadinjve neper ve- 
ndet e duhura, dhe nga qendrat me te 
njohura, ketu mund te theksojme: gjyka- 
ta qe merrej me normat e Sheriatit me 
emrin "Fetvahane ve Meclis-i Tedkikat- 
i Seriyye"; zyra qe merrej me te gjitha 
9eshtjet dhe obligimet e medreseve 
"Meclis-i Mesalih-i Talebe" dhe qendra 
nga e cila ishin te varur udheheqesit e 
tarikateve "Meclis-i Mesayih"*. Ne te 
njejten kohe Shejhulislami u bashkohej 



edhe mbledhjeve qe mbaheshin nga Me- 
clis-i Vukela - sot e ngjashme me mble- 
dhjet e ministrave.* 

Shejhulislami, i cili ne renditjen e 
protokollit shteteror e kishte vendin (e 
trete) pas Padishahut dhe Sadrazemit, u 
bashkohej te gjitha aktiviteteve dhe ce- 
remonive qe zhvilloheshin, duke nisur 
nga festat e bajrameve e tutje. Sardaze- 
mi kryente detyren e Padishahut per 
punet zyrtare shteterore, kurse Shejhul- 
islami vepronte ne kendin dhe pergje- 
gjesite qe kishin te benin me pergjegje- 
site dhe obligimet fetare. Per kete shkak 
Shejhulislami, qe nga periudha e Padi- 
shahut te osmanlinjve, Yavuz suUtan Se- 
limit (1512-1520) mbante pergjegjesi 
per 9do 9eshtje fetare, sepse ai, ne nje 
fare menyre, zoteronte titullin e hilafetit. 
Ndersa ne Kanunnamene e Fatihut, ce- 
ket se Shejhulislami ishte edhe nje kom- 
andant i ulemase/dijetareve te asaj kohe. 
Ne vepren e Hazerafen Hysejin Efendiut 
"'Telhisu l-Bejdn fi Kavdnin-i Al-i Uth- 
mdn" thuhet se Shejhulislami ne fushen 
e 9eshtjeve fetare ishte shtylla kryesore, 
mbi te cilen mbahej Shteti Osman; ai 
gjithashtu ne disa raste kishte pozite 
edhe me te larte se Sadrazemi.' 

Detyra dhe obligimi me i rendesish- 
em i Shejhulislamit - ndonjehere quhej 
edhe "Mufti'1-Enam", qe ka kuptimin 
myftia i popullit - ishte qe t'u jepe fet- 




dituria islame / 226 



45 



va/pergjigje njerezve te radhes deri tek 
Padishahu per gjerat qe pyetej. Nga keto 
fetva, sikurse mund te ishin ne lidhje me 
ibadetet dhe feshtjet ditore, kishte edhe 
te tilla qe kishin te benin edhe me rrezi- 
min e Padishahut nga posti apo ndonje- 
here edhe me vrasjen e tij. Edhe ndonje 
kanun, qe nxirrej duke u bazuar ne tra- 
diten/urfm e vendit, nese ishte ne pajtim 
me Sheriatin/rregullat islame, vertetohej 
nga ana e ShejhuHslamit. Ky autoritet 
juridik, qe gezonte Shejhulislami, ne nje 
fare aspekti mund te krahasohet edhe me 
kushtetuten e gjykates shteterore te sis- 
temit te sotem. Kadinjte qe mundesonin 
dhe perpilonin ligjin, si pozite me e la- 
rte, ishin te lidhur ne qendren e shejhul- 
islameve.' 

Qendra Shejhulislam deri ne kohen 
kur eshte formuar Maarif Nezareti, ka 
qene institucioni me i larte ne fushen e 
zhvillimit te studimit dhe edukimit. 
Medresete, te cilat ofronin mesime te 
shkalles se mesme dhe te larte, deri ne 
perfundimin e Shtetit Osman, kane qene 
ne kuadrin e shejhulislamllekut. Ders 
Vekaleti - e drejta per te dhene lende me- 
simore - ishte nje nendege e dale ne pah, 
qe kishte te bente me te gjitha 9eshtjet e 
medreseve. Paga ditore e te gjithe mesu- 
esve/myderrizeve ishte me shume se ka- 
terdhjete akfe, dhe e gjithe procedura 
per pranimin dhe largimin e tyre behej 
me propozimin e Shejhulislamit dhe me 
pelqimin e Padishahut.* 

Gjate asaj kohe, serish permes qend- 
res se Shejhulislameve, caktoheshin ose 
edhe hiqeshin nga detyra imamet, myez- 
inet, vaizet apo edhe kuadrot e tjera ne 
lidhje me keto 9eshtje. 

Perve9 obligimeve dhe detyrave te 
tyre themelore, mund te themi se kjo qe- 
nder, ne lidhje me te gjitha 9eshtjet shte- 
terore, Shejhulislamlleku, ne nje aspekt 
ka qene edhe keshilltar i Padishahut. Te 
gjithe padishahet osmanlinj, kur do te 
merrnin ndonje hap per ndonje ekspedi- 
te, marreveshje shteterore, per te nxjerre 
valuta te reja dhe per te gjitha gjerat e 
tjera qe kishin te benin me shtetin, - gji- 
thmone pyesnin dhe merrnin mendimin 
e Shejhulislamit. Ne kete menyre te gji- 
tha masat dhe konkluzionet e Shtetit 
Osman, kishin kaluar nen kontrollin e 
Shejhulislamit.' P.sh. Zenbil-li Ali Efe- 
ndi, kishte kundershtuar urdhrin e Yavuz 
suUtan Selimit per te vrare 150 persona, 
duke thene se nje gje e tille nuk duhej te 
behej, sepse vepra e tyre, fetarisht nuk 
denohej me vdekje, prandaj nuk u vra 
askush dhe nga kjo kuptojme se Shej- 
hulislami kishte ndryshuar vendimin e 
Padishahut.'" Gjithashtu Zenbil-li Ali 
Efendiu, kishte refuzuar urdhrin e Yavuz 
suUtan Selimit, me te cilin kishte thene 
qe te gjithe te krishteret qe jetojne ne 
Shtetin Osman, duhej te konvertonin ne 



myslimane, por Shejhulislami ia kishte 
here me dije se askush nuk mund te nxi- 
rrej nga feja e vet me ane te dhunes." 

Edhe Ebu's-Suud Efendiu, permes 
urdhrit te Kanuni sulltan Sylejmanit, ki- 
shte kundershtuar mendimin e tij per pe- 
ngimin e qirave te pronave qe kishin 
qene pjese e Aja-Sofise dhe kishte the- 
ne: "Perderisa urdhri i sulltanit nuk 
eshte i lejuar (drejte), as objekti nuk 
mund te jete i lejuar".'- Sipas nje trans- 
metimi thuhet se Kanuni sulltan Sylej- 
mani kishte kerkuar qe te varrosej me te 
gjitha fetvate qe kishte marre Ebu's- 
Suud Efendiu ne lidhje me shtetin. Ne 
kete menyre verehet se Padishahu gjithe 
pergjegjesine morale dhe shpirterore ia 
kishte lene per barre Shejhulislamit 
Ebu's-Suud Efendiu.'^ 

Gjate periudhes se sulltan Mehmedit 
III (1596-1630), Sun'ullah Efendiu (v. 
1612) kishte mundur t'i thoshte hapur 
Padishahut se nuk do ta degjonte urdhrin 
e tij nese ai do te ishte ne kundershtim 
me Sheriatin.'" 

Meqe Shejhulislamet osmane perfa- 
qesonin nje pozite te larte, ata ishin here 
edhe shembuj te shkelqyeshem per nje- 
rezit e asaj kohe. Theksohet ne literatu- 
ren burimore se personi qe u permend 
me lart, Zenbil-li Ali Efendiu, kishte jet- 
uar nje jete larg nga gjerat e kota te kesaj 
bote me nje sinqeritet dhe takvallek te 
pashoq.'^ Hoxha Zade Efendiu (v. 1625), 
i cili ishte Shejhulislam gjate periudhes 
se sulltan Ahmedit I (1603-1617), sull- 
tan Mustafait I (1617-1618; 1622-1623) 
dhe sulltan Osmanit II (1618-1622), ky i 
fundit ne te njejten kohe ishte ofruar dhe 
anetaresuar tek mistiku me i njohur i 
asaj kohe, Aziz Mahmud Hydaji (v. 
1628) dhe ne kete menyre ai kishte ma- 
rre mekembesi ne tarikatin Xhelvetijje." 

Ne kohen e sulltan Muratit I (1730- 
1754) si Shejhulislam ishte Mirzazade 
Seyh Mehmed Efendi (v. 1735), qe ishte 
nje zoteri i cili brenda tri ditesh e lexonte 
Kuranin ne teresi (bente hatme)." Gji- 
thashtu ne periudhen e suUtan Muradit I, 
Shejhulislami Ebu'1-Hajr Ahmed Efendi 
(v. 1 724) medresene qe babai i tij e kish- 
te ndertuar, e kishte shnderruar ne teqe"* 
dhe kete ia kishte dorezuar udheheqesit 
te saj, Murad Efendiut nga tarikati Na- 
kshibendi." 

Ne periudhen e sulltan Muratit III 
(I757-I774) transmetohet se Diirri-zade 
Mustafa Efendi (v. 1774), qe ishte Shej- 
hulislam, tere jeten e tij e kishte kaluar 
duke e falur namazin me xhemat dhe 
nga namazi i akshamit deri ne ate te ja- 
cise nuk ishte ngritur nga sexhadja, per 
shkak se I lutej Allahut gjate gjithe kesaj 
kohe.™ 

Me 1 nentor 1922 TBMM (Tiirkiye 
Biiyiik Millet Meclisi - Parlamenti Tu- 
rk), pezulloi salltanatit osman, ishte Me- 



hmed Nuri Medeni Efendi (I859-I927) i 
cili perfundoi postin e Shejhulislamit. 
Me largimin nga funksioni i Ser'iye ve 
Evkaf Vekaleti, me 3 Mars 1924, qe 
ishte ne kuader te TBMM, u formua Di- 
yanet Isleri Baskanligi.^' 

Perktheu: 
Zymer RAMADANI 



Fusnotat: 

* Harran (jniversitsi Ilahiyat Fakiiltesi - Ligjerues. 

1 . Murat Akgiinduz, "Osmanli Devleti 'nde Seyhii- 
lisldmlik", f. 29. Istanbul, 2002. 

2. Akgiindiiz, po aty, f. 40. 

3. Akgiindiiz, po aty, f. 165-183. 

4. Me gjeresisht shih: Esra Yakut, "Seyhiilisldm- 
lik: Yenilesme Doneminde Devlet ve Din ", Ista- 
nbul 2005. 

5. Shih: Murat Akgiindiiz, "Seyhulisldm'in Mec- 
lis-i Viikeld 'daki Yeri ", Dokuz Eyliil Universi- 
tesi Ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, XVI (2002), f. 
265-276. 

6. Akgunduz, po aty, f. 107-109. 

7. Akgunduz, po aty, f. 219-252. 

8. Akgunduz, po aty, f. 259-267. 

9. Akgunduz, po aty, f. 300-314. 

10. Hoca Sadeddin Efendi, "Tdcu't-Tevdrih", II, 
551, Istanbul, 1280 

1 1 . Osman Turan, "Turk Cihan Hakimiyeti Mefku- 
resi Tarihi", II, 81-82. 

12. Ahmet Akgiindiiz, "Isldm Hukukunda ve Os- 
manli Tatbikatinda Vakif Miiessesesi", f. 395, 
Istanbul 1996. 

13. Ahmet Akgiindiiz, "Osmanli Kdnunndmeleri 
veHukukiTahlilleri", IV, 33, Istanbul 1992. 

14. Selaniki Mustafa Efendi, Tarih, haz. Mehmet 
Ipsirli, II, 857, Istanbul 1999. 

15. Shih: Ahmed Rif'at, "Devhatii'l-Mesdyih 
ma 'a Zeyl", f. 16, Istanbul, pa vit botimi. 

16. Ismail Hakki Uzun9arsili, "Osmanli Tarihi", 
111/2,461, Ankara 1988. 

17. Uzun9arsili, po aty, IV/II, 468. 

18. Te mos harrojme dhe te mos habitemi ne kete 
rast se athua pse nje shejhulislam ka vepruar ne 
kete menyre, kur e dime se ne ditet e sodit tari- 
katet dhe teqete si ne vendin tone po ashtu edhe 
ne disa vende te tjera te botes nuk kane nje pro- 
gram qe eshte ne perputhshmeri me ligjin islam. 
E verteta qendron se ne ate kohe, teqete kane lu- 
ajtur nje rol me te ndryshem ne krahasim me ate 
qe luajne sot ato, andaj mund te themi se ato ka- 
ne qene edhe shkoUa, edhe vend adhurimi i nje- 
rezve te ndryshem. Po ashtu teqete ne fillim te 
formimit te tyre kane luajtur rolin e mektebeve, 
mesxhideve dhe xhamive te vogla, ligjeratave 
fetare, vendpushim per kaloresit dhe vizitoret, 
biblioteke etj, te udhehequra nga nje kuader 
profesionalist dhe i zhvilluar. Shih: "Anahatla- 
riyla Tasawufve Tarikatlar", f. 270-276, Prof. 
Dr. H. Kamil Yilmaz, Istanbul, 2004, Perkthy- 
esi. 

19. Uzun9arsili, po aty, IV/II, 468. 

20. Shih: Bursali Mehmed Tahir Efendi, "Osmanli 
Muellifleri", I, 308, Istanbul 1333. 

2 1 . Qe nga formimi i tij e deri ne ditet e sotme fu- 
nksionon ky institucion, i cili po ashtu ka edhe 
nje zyre ne Prizren. Edhe nese jo i njejte si ky, 
por i ngjashem eshte edhe sistemi i Bashkesise 
Islame te Kosoves, kryetar i se ciles eshte Mr. 
Naim ef. Ternava dhe kryeimam Sabri ef. 
Bajgora. (Perkth.) 



46 



dituria islame / 226 



Filozofia 



Bota e simboli 

Simbolika e Kulles se Babilonit 



Mr. Hamdi Thagi 

Te kundershtosh me simbole, do 
te thote ta presesh nje cope te 
vetvetes, te varferosh tere naty- 
ren dhe me pretekst te realizmit, 
te ikesh nga thirrja me e vertete, qe te 
jetojme me nje jete integrale. Ne nje bote 
pa simbole, nuk do te mund te merrej 
fryme, do te shkaktonte menjehere vde- 
kjen shpirterore te njeriut. 

Bota e simboleve eshte shume e gje- 
re dhe me komplekse sesa mund te su- 
pozohet ne veshtrim te pare. Kete here 
dera eshte rasti i fundit i perdorimit te di- 
sa simboleve, te cilat gojne edhe ne py- 
etjen e hapur: Sa ka njohuri sot njeriu 
mesatar per domethenien e tyre inte- 
grale? 

Pothuaj as qe eshte I nevojshem ndo- 
nje shkas me se serioz per t'iu kthyer 
njeriu atyre perseri. ...si dhe atyre vetem 
pak me te vjetra mbi "ekzibicionizmin lu- 
bjanas" me perdorimin qe bie shume ne 
sy te simbolikes dhe ikonografise nazi- 
ste... Kjo shpie me te drejte ne pyetjen - 
Sa eshte ne dijeni sot njeriu mesatar per 
boten e simboleve, ne te cilen pa dyshim 
qe jeton? 

Sido qe te jete, nje gje eshte e ditur: 
Diten e naten, qofte te punojme dlQka 
ose te enderrojme, veme ne perdorim - 
me vetedije ose pa vetedije per kete - 
simbolet me te ndryshme. Pa marre pa- 
rasysh qe ato ne te vertete paraqesin 
pararojen edhe te gjuhes, edhe te shkri- 
mit, po ndoshta edhe orvatjen e pare te 
njeriut per antropomorfizimin e natyres, - 
simbolet nuk e kane humbur as deri me 
sot elokuencen dhe freskine e vet, madje 
disa prej tyre kane fituar nga aktualiteti 
nderkohe, duke e gjetur vendin e vet ne 
film, ne muzike, ne letersi, ne mode, ne 
grafite. Pikerisht sikurse ishin pershtatur 
shume kohe me pare natyrshem ne sis- 
temet e magjise te fese politeiste, nder- 
sa me vone edhe te propagandes e te 
politikes, si dhe te nje vargu te tere sfe- 
rash bashkeshoqeruese. 

Jashte rrokjes nga arsyeja 

Sigurisht qe eshte me se interesante 
ajo prirja shekullore e njeriut per te 
shnderruar objekte e trajta ne simbole 
dhe per t'u dhene pastaj nje viere psiko- 
logjike te madhe, por gjithashtu edhe te 
shprehet praktikisht ne sferat qe u per- 
menden tashme. Pa marre parasysh qe, 
sig konstatuam, paraqesin pararojen 
edhe te gjuhes, edhe te shkrimit, - sim- 
bolet arriten ta vazhdojne edhe pas 
shfaqjes se vet jeten e vet thellesisht te 



arsyeshme dhe qe te ngerthehen me ko- 
he edhe ne gjuhe, edhe ne shkrim, duke 
mbyllur ne kete menyre nje RRETH ori- 
gjinar te domethenies. 

Fundi i fundit, RRETHI eshte dhe ash- 
tu nje simbol universal, i cili shenon total- 
in, persosurine zanafillese, pafundesine, 
amshimin, por edhe pakohshmerine, 
meqenese nuk ka as fillim dhe as fund. 
"Zoti eshte nje rreth, qendra e te cilit 
eshte gjithkund, ndersa vellimi nje enig- 
me e madhe", ka shenuar Hermes Tri- 
smegist. 

Me fjale te tjera, nga simbolet primare 
parahistorike, neper komunikimin verbal 
dhe pamor kompleks, arrijme perseri ne 
simbolet qe mbase duhet te na e lehte- 
sojne jeten ne kullen e sotme te Babilo- 
nit. 

Jean Chevalier, doktor, profesor i filo- 
zofise dhe ish-drejtor i UNESCO-s, autor 
i vepres kapitale "Fjalori simbolik" (Zag- 
reb, 1987), ta zeme, thekson funksionin 
pedagogjik, madje dhe terapeutik, te si- 
mboleve, duke vene ne dukje se ato 
ushqejne ndjenjen, ne mos te identifiki- 
mit gjithmone me ndonje fuqi individual, 
atehere te pakten te pjesemarrjes ne te. 
"Duke bashkelidhur elemente te ndrysh- 
me te botes", shkruan Chevalier", "i ush- 
qejne njeriut dhe femijes ndjenjen se nuk 
jane qenie te vetmuara, te humbura ne 
hapesiren qe i rrethon. Te kundershtosh 
me simbole, do te thote te presesh nje 
cope te vetvetes, te varferosh tere naty- 
ren dhe me pretekst te realizmit, te ikesh 
nga thirrja me e vertete, qe te jetojme me 
nje jete integrale. Ne nje bote pa simbole 
nuk do te mund te merrej fryme: do ta 
shkaktonte menjehere vdekjen shpirte- 
rore te njeriut". 



Por, gfare eshte ajo bota integrale, 
perte cilen shkruan Chevalier? Ne vend 
te pergjigjes do te veme ne perdorim nje 
konstatim te tij, ku shkruan, ne parathe- 
nien e nje libri mbi kabalen, se si eshte e 
qarte se, perveg vetedijes sone dhe ligje- 
ve tona te logjikes, ekziston edhe nje fu- 
she e madhe e jetes, qe eshte psika ne 
kuptimin shtrires, e cila eshte edhe me e 
gjere, edhe me e thelle dhe e cila i perk- 
et, pas gjithe gjasave, sferes se pavete- 
dijes. 

Simbolet bashkojne 
elemente te ndara 

Hulumtimi i simboleve afron, pra tek e 
pavetedijshmja, me se ishte dashur te 
vendosej nje ekuiliber ne mes se vete- 
dijshmes dhe se pavetedijshmes - por 
gjithashtu edhe ne mes se brendshmes 
dhe se jashtmes, se dukshmes dhe se 
padukshmes, logjikes dhe imagjinates, 
"qiellit dhe Tokes". Me fjale te tjera, sim- 
bolet bashkojne perseri elemente te 
ndara duke krijuar ekuilibrin qe eshte i 
domosdoshem per ekzistimin e nje tere- 
sie kompakte, nje element perberes i se 
Giles eshte edhe vete njeriu - individi. 

Simbolet kuptohen zakonisht nje si 
shifer e shkurter per nje digka qe zakoni- 
sht mund te shprehet veshtire me fjale - 
secila fjale mund te jete ashtu nje sim- 
bol, por simboli nuk mund te kufizohet 
me gjuhe dhe ka nje aspekt "te pavetedi- 
jshem" paksa te gjere, i cili eshte i pam- 
undshem per t'u percaktuar saktesisht 
dhe per t'u sqaruar plotesisht. Keshtu 
mendonte, fundi i fundit, edhe Jung, 
duke shkruar se arsyeja, e cila hulumton 
simbolet, u drejtohet ideve, te cilat shtrih- 




dituria islame / 226 



47 



en jashte rrokjes nga arsyeja. Meqenese 
nje mori e panumerueshme e tyre gjend- 
en matane kufirit te te kuptuarit njerezor, 
veme ne perdorim panderprere shprehje 
simbolike qe te paraqesim nocione, te 
cilat as nuk mund t'i perkufizojme, as t'i 
kuptojme krejtesisht. 

Logjika e simboleve 

Ata qe vendosin per te studiuar thelle 
simbolet, per ffaredo arsyesh, duke per- 
fshire edhe shfrytezimin e "funksioneve 
perdoruese" (magjive) te tyre, e kuptojne 
shpejt se simboli shpesh i kalon kufijte e 
arsyes se kulluar, por megjithate nuk bie 
ne absurd. Kjo ndodh ngaqe kuptimin e 
tij global edhe ashtu nuk mund ta kuptoj- 
me duke grumbulluar hollesi, ne te cilat 
arrihet me ane te analizes "se zakon- 
shme", - te lene pa LOGJIKEN E IMA- 
GJINARES DHE TE FANTASTIKES. 
"Simbolet duhen vene ne perdorim", ka 
shkruar Mirgea Eliade, "sipas logjikes se 
simboleve". 

Fundi i fundit, edhe vete termi logjike 
e simbolit, e simboleve duhet te kuptohet 
ne menyre te kushtezuar skajshmerisht, 
meqenese simbolet komunikojne ne 
mes tyre, sipas ligjeve dhe dialektikes, te 
cilat i kemi te panjohura ende. Simboli 
konkret nuk mund te perkufizohet, sakte- 
sisht dhe qetesisht, as ekziston interpre- 
timi i tij universal. Perkundrazi, ai dallon, 
pothuaj si rregull, ne traditat e ndryshme 
kulturore dhe gjeografike, madje dhe 
secili nga ne mund ta ndjeke nje drejtim 
te interpretimit te tij ose madje ndoshta - 
derisa e dime se perceptimi i simboleve 
eshte shume individual - te shestoje ndo- 
nje tjeter "Simboli ka pikerisht nje veti te 
jashtezakonshme", shkruan Chevalier, 
"qe bashkon ne nje shprehje te kuptue- 
shme te gjitha ndikimet e pavetedijshme 
dhe te vetedijshme, si dhe forcat instink- 
tive e shpirterore, te cilat bien ne konflikt 
ose jane ne rruge qe te harmonizohen 
ne njeriun". 

("Fjalori simbolik"). 

Funksioni perdorues 
i simboleve 

Shumekush qe ne simbolet kerkon 
"nje kuptim me te thelle", eshte i prirur 
per te theksuar edhe VLEREN PERDO- 
RUESE te tyre. Nga simbole astrologjie 
aq te pranishme, nga te cilat gjejme ne 
te gjitha kulturat dhe mjediset, interpreti- 
min e simboleve ne endrrat, ne analizen 
psikologjike ose ndoshta ne nje stad me 
te larte te stervitjes zanafillese - e gjithe 
deri tek magjia dhe, ta zeme, kabala. Ne 
kete rast te fundit eshte fjala, rikujtojme, 
per doktrinen hebraike te lashte dhe te 
fresket, e cila interpreton sipas shkronja- 
ve, shenjave dhe simboleve te ndryshme 
Dhiaten e Vjeter dhe paraqet njekohesi- 
sht nje pikepamje filozofike te vjeter, e 



cila perpiqet t'u pergjigjet pyetjeve te am- 
shueshme te njeriut rreth origjines dhe 
natyres se gjithesise, si dhe rreth fatit te 
njerezimit te gjithmbarshem. Dhe ketu 
duhet te permendet menjehere, ta zeme, 
DRURI I JETES i mirenjohur si nje simb- 
ol i kombinuar, i cili paraqet ne te njejten 
kohe shkakun e pare ne trajten e njeriut 
kryetip, dhe me te cilin operojne njesoj 
edhe teoricienet, edhe prakticienet e ka- 
bales, duke pare ne skemen e tij komple- 
kse qenesine e mesimeve kabaliste te 
gjithmbarshme (simbole te rendesishme 
jane, per shembull edhe Ylli i Davidit 
(Daudi) ... dhe i ashtuquajturi "kuadrat 
kabalist"). 

Po keshtu eshte edhe magjia e cila 
fshihet pothuaj gjithmone prapa formula- 
ve dhe ritualeve simbolike te ndryshme, 
duke shprehur pervetesimin e natyres 
nga ana e njeriut, te cilin e realizon ky: 
"Ne vete ate me pjesemarrjet e veta mi- 
kro-makro-kozmike, por gjithashtu edhe 
me konfirmimin e vendosur mbi te te 
individualitetit vetjak" (Edgar Moren - 
"Qovek i smrt" MAGIJA). Njohesit e her- 
metizmit e dine se bazen e tij e perben 
doktrina e elementeve kozmike, me te 
cilat eshte e mundshme te operosh edhe 
nepermjet simboleve. Ne letersine vend- 
ese mbi hermetizmin eshte pershkruar 
ashtu edhe projeksioni yjor me metoden 
e simboleve, ku perdoren simbolet e Aj- 
rit, te Zjarri, te Ujit dhe te Tokes - por kra- 
has verejtjes si fshehurazi se ajo nuk u 
rekomandohet assesi personave te 
prekshem dhe menderisht jostabile 
("Simboli hematizma"). 

Me nje sistem interesant te simboleve 
takohemi edhe ne tarot (alkimik, magjik, 
mason), simboleve te te cilit u jepnin ka- 
balistet, ta zeme, fuqine per te vene ne 
levizje ide universale, per te shkaktuar 
neper dukjen e tyre neper pavetedijen, 
dhe per te mundesuar identifikimin e ar- 
ketipave te amshuar te races njerezore 
(eshte interesant te shihet interpretimi i 
arketipave ne tarot nga ana e Jungut). 
Alkimistet, qe vinin gjithashtu ne perdor- 
im tarotin, e kishin po ashtu simbolizmin 
e vet, per te cilin mund te thuhet se i per- 
ket planit kozmologjik. Eshte e kuptuesh- 



me qe nje shikim me i hollesishem ne 
funksionet qe rimarrin simbolet ne te gj- 
itha keto raste, eshte e pamundshme te 
jepet ne nje hapesire kaq te ngushtuar, 
keshtu qe kete here do te mjaftohemi ve- 
tem me regjistrimin njohes me te shkur- 
ter.. 

Simbolet ne stervitjen 
zanafillese 

"Perjetimi katatimik i figurave ose "loja 
e simboleve" eshte nje teknike interesa- 
nte, me te cilen takohemi ne nje shkalle 
me te larte te stervitjes zanafillese. Eshte 
fjala per nje si "enderr, zhgjenderr", do- 
methene per nje metode psikologjike te 
thellesise, ku ushtruesit, pasi te kene 
arritur ne gjendjen e deshiruar, ia japin 
vetes "urdhrin" qe te paraqesin ne nje 
menyre sa me plastike sende ose situa- 
ta konkrete te ndryshme, per ta shpje- 
guar me vone permbajtjen simbolike te 
atyre figurave te veta (te shihet "Autoge- 
ni trening" i Hannes Lindemannit, Zagreb 
1979, kapitulli "Visi stupanj AT-a"). Fi- 
llohet me paraqitjen e sendeve konkrete 
te ndryshme, sigjane lule, peme, spiran- 
ca, njeriu ose imazhi, per t'u kaluar pas- 
taj ne shqyrtimin e thelle te koncepteve 
dhe ne paraqitjen figurative te paqes, te 
prehjes ose te qetesise, por edhe te vler- 
ave shpirterore dhe te ekzistences, si? 
jane liria, forca, lumturia, etj... Natyrisht, 
per t'u arritur fare ne kete shkalle, duhet 
te kapercehen te gjitha etapat e stervit- 
jes zanafillese, e cila fillon me ushtrimet 
me te thjeshta te shtendosjes. 

Motivi dhe funksioni 
i shoqerizimit 

Eshte e qarte, simboli nuk eshte asgje 
tjeter perverse nje geles per nje leme, i 
cili eshte me i madh sesa vete ai dhe 
mundesite e njohjes se njeriut, keshtu qe 
perdorimi i tij, i ndermjetme vetvetiu mu- 
nd te Qoje ne konceptimin e drejtperdrej- 
te, gje qe u pergjigjet teoricieneve, te 
cilet numerojne ne funksionet e simbolit 
edhe funksionin e JEHONES ose te ri- 
kumbimit. 




48 



dituria islame / 226 



Para disa dhjetevjeteshash Ernst Ca- 
ssirrer, te menduarit, miti, krahas gjuhes 
dhe artit, e ka supozuar si nje nga trajtat 
themelore te ndermjetimit dhe te perjeti- 
mit simbolik te botes. Por, nuk duhet ha- 
rruar se miti estite nje simbol shume 
specifik ("simbol ne aksion"), miti shpre- 
het me anen e gjuhes - e jo gjuha me 
ndihmen e mitit, miti shprehet edhe me 
ndihmen e artit - e jo arti me ndihmen e 
mitit. Mitet duken, pra, si anasjella tea- 
trore te simboleve, te kryetipave dhe te 
skemave, te cilat e kallezojne tashme 
procesin e racionalizimit. Eshte interesa- 
nt ne kete kontekst te rikujtohet funksio- 
ni i SHOQERIZIIVIIT, gjithashtu imanent 
per simbolet: "Secili grup, secila kohe i 
ka simbolet e veta - nese gjen jehone ne 
ne ndonje simbol, kjo do te thote se i ta- 
kojme nje grupi ose kohe te caktuar", 
shkruan Chevalier. Pikerisht per kete ar- 
sye, "megjithese i vene ne rrezikun qe, 
duke cenuar njesine, ta dobesoje ndjen- 
jen e njemendesise, nuk eshte gje me 
pak e vertete sesa simboli eshte njeri 
nga faktoret me te fuqishem te per- 
fshirjes ne njemendesine: ai bashkelidh 
thellesisht me mjedisin shoqeror". 

Me fjale te tjera, bashkimi rreth simb- 
oleve, idealeve dhe iluzioneve kolektive, 
ka nje fuqi magjike edhe ne jeten politike 
dhe e lehteson me te madhe tekniken e 
sundimit politik. Ta zeme, pikerisht ne 
kete leve te pashfaqur, ve^se te fuqish- 
me, te sundimit politik, sheh nje MIT poli- 
tik. (Kapitulli per simbolet dhe mitet). 

Ndersa gjallerimi i miteve te vjetra 
gershetohet me krijimin e te rejave, gju- 
ha e te cilave eshte e mundshme te ngri- 
het ne formen moderne te te menduarit, 
keshtu qe mitet vazhdojne te jetojne 
edhe ne epoken e iluminizmit, te racion- 
alizmit dhe te shkences. 

Gjuha universale e simboleve 

Ishte kjo, sido qe te jete, njera nga pa- 
sqyrat me te shkurtra te mundshme te 
funksioneve te ve^anta te simboleve, 
pranine e te cilave ne boten e sotme ba- 
shkekohore shumekush as nuk e sheh 
ndryshe, pervegse si nje segment te es- 
tetikes se pergjithshme, ndoshta madje 
dhe te modes, ne disa raste edhe si vari- 
ant te "nje art fin pa viere". Fundi i fundit, 
madje edhe kjo do te mund te pranohej 
si nje funksion, por vetem ne vargun pak 
te gjere te shume funksioneve te tjera 
dhe te rendesishme, te cilat i kishin, do- 
methene qe i kane simbolet. Sepse, nuk 
duhet harruarse krijimi, renditja dhe inte- 
rpretimet e simboleve jane nje objekt i 
shqyrtimit te thelle te shume disiplinave: 
te historise se qyteterimeve dhe te feve, 
te antropologjise, te historise se artit, te 
mjekesise, te psikologjise, te gjuhesise 
dhe te arkeologjise. 



Prandaj eshte teper pak te thuhet se 
jetojme edhe sot te rrethuar nga simbo- 
let me te ndryshme. 

Bota e simboleve, thjesht, jeton dhe 
funksionon ne ne. 

^'personifikon 
Kulla e Babilionit? 

Dihet se Bota e simbolikes eshte e 
gjere dhe komplekse. Ato jane "pararoje" 
e gjuhes dhe shkrimit te saj, orvatje e 
pare e skribos per antropomorfizimin e 
natyres. Simbolet ne vjetersine e perka- 
tesise se tyre, asnjehere nuk e kane hu- 
mburfreskine. Ne kontinuitetin historikte 
ekzistimit te tyre, ato, neper perioda ko- 
hesh, fitojne aktualitetin edhe ne trajte- 
sat me moderne te shkrimit artistik, por 
ato gjejne aplikim edhe ne muzike, film, 
ne trendet e modes dhe ne llojet e grafi- 
teve. 

Rrethi babilonik 

Rrethi eshte simbol universi. Perpiqet 
te perkufizoje tonalitetin e hapesires, 
persosmerine e zanafilles, me nje fjale 
pafundesine e kufizuar. Ne harkun e tij te 
mbyllur, ekatrohet drama e "perseritj-es 
se amshueshme te fdo gjeje". Aty mbyl- 
let pakohesia, ose realitiviteti i te maturit 
te kohes me prepetum mobilen mekani- 
ke. Brenda tij ndodh marshimi, koha e 
pakufishme, infiniteti hyjnor. Rrethi ne 
rrotullimin e tij relativizon fundin dhe filli- 
min, askund nuk ka fillim, askund nuk ka 
fund brenda rrethit. Aty mund te sillesh 
amshueshem. 

Arkitektura e kulles se Babilonit ben 
ate projektin parahistorik te simbolit pa- 
resor: rrethit, rrotes, universit! Ne zbuli- 
min kreativ te pare, rrethi del si ideja me 
gjeniale e njeriut, rrota qe ben levizjen 
mekanike te lehtesise me leve. Ka funk- 
sion terapeutik. Joan Chevelieri ne "gju- 
hen e simboleve", kujton se dinamika e 
gjalle qe ben Rrethi babilonik, "ushqen 
ndjenjen", barazon identifikimin e fuqise 
se individit me mundesine e tij te dirigji- 
mit te mases levizese. Q'filozofe te urte 
do te kene qene arkitektet e Kulles? Cili 
civilizim paraprak do t'u kete arsimuar 
njohurite e tyre kozmike? Kjo nuk dihet. 

Rrethi na krijon hapesiren e kufizuar 
ne pafundesine e saj, "duke i lidhur ele- 
mentet universe, ai na kultivon ndjenjen 
se nuk jemi te vetmuar brenda hapesires 
qe na rrethon". Jeta behet aty integrate, 
e krijon kompozicionin harmonik te lidhj- 
es se elementeve dhe materieve qe 
bejne kuptimin e te qenit i hapesires. 

Perjashta rubikonit 

Prirja e amshueshme e Njeriut qe te 
krijoje simbole duke shnderruar trajtat e 
formave (materiale dhe gjuhesore), ka 
bere ate rubikonin e paprekshem jashte 
kufijve te mundesise shprehese te poezi- 



se, arkitektures, piktures, etj.. Krijohet 
pra gjuha e simboleve (ne trope dhe ne 
figura). Tropet si gjuhe pasurojne kupti- 
min leksikor te fjales, kurse figurat si 
materie (druri, mermeri, etj.) "personifi- 
kojne" kumtimet e atyre permbajtjeve qe 
vetem mund te sugjerohen, por qe nuk 
ka fuqi gjuhesore te shprehen ne ese- 
ncen e tyre te ekzistimit. 

Kulla e Babilionit eshte nje Rreth Ori- 
gjinal i Permbajtjes. Perderisa pjesa ur- 
bane e saj nuk i dedikohej perfundimisht 
qellimit te banimit, sa pershkrimit imagji- 
nativ te universit, si lidhje e Njeriut-Toke 
me Hyjin-Qiell. Rrethi (si projekt i saj, i 
Kulles) simbolizon gjithgkajen (totale) 
persosmerine e zanafilles, pafundesine, 
amshimin, por edhe pakohesine. Sente- 
nca e kesaj domethenie perkufizon ide- 
ne elementare: asgje nuk ka fillim dhe 
asgje nuk ka mbarim. Kjo ide e simbolit 
ndertues te Kulles, shprehet me se miri 
ne konstatimin e filozofit Hermes Trisme- 
gis-it, qe mendon - "Zoti eshte nje Rreth, 
qendra e te cilit gjendet gdokund, ndersa 
vellimi nje enigme e madhe". 

Pra ekziston aty edhe simboli parahi- 
storik: kulla si "shkrim" arkivor, qe desh- 
mon pikerisht vellimin e mundesise se 
shprehjes permes fjaleve, te cilave u mu- 
ngon per ne koncepti kuptimor, per 
shkak se ato shprehin permbajtje te pan- 
johura per ne. 

Jenan Chevalier-i kujton se simboli ka 
edhe domethenie dhe funksion pedago- 
gjik, madje edhe terapeutik... Pikerisht 
per shkak se ushqejne ndjenjen, ato ide- 
ntifikohen vazhdimisht me individin, per- 
sonalitetin, egocentrizmin ne kuptimin 
mjekesor te kesaj fjale, sepse "bashkeli- 
dhin elementet e ndryshme te natyres" 
Chevalier-i kujton edhe se ato (simbolet) 
"i ushqejne njeriut dhe femijes ndjenjen 
se nuk jane te vetmuar ne kozmos dhe 
se nuk jane te humbur ne hapesiren qe 
na rrethon". Ata qe perjashtojne munde- 
sine receptuese te simboleve, kepusin 
nje pjese te vetvetes se tyre, zhveshin 
dhe varferojne natyren nga shenjat dom- 
ethenese qe na bejne harten e orientimit 
shpirteror. Bota pa simbole do ta vriste 
jeten shpirterore te njeriut, do ta shnder- 
ronte ate ne qenie inferiore anomale. 

Dhe - Si duket ajo Bota Integrate e Si- 
mbolit, per te cilen na flet edhe Cheva- 
lier-i? Perve? vetedijes sone dhe ligjeve 
te logjikes, ekziston edhe nje fushe e 
madhe e jetes qe ne kufijte e shtrirjes se 
perceptimit i them "psike". Kjo eshte nje 
bote e gjere dhe e thelle, te cilen nuk ka 
fuqi ta shprehe as gjuha, as trajta e lati- 
mit material te nje objekti, por vetem si- 
mboli brenda gjuhes dhe simboli brenda 
latimit material te nje objekti. Gjuha zhvi- 
llohet duke ndjekur domethenien e sim- 
bolit, duke u perpjekur t'ia shprehe ne 
menyre diskursive permbajtjen e tij (sim- 
bolit). 



dituria islame / 226 



49 



Kumtese 



Imazhi i arabeve 
ne poezine epike shqipe 



* 



Eshte e natyrshme qe letersite te 
ndikohen prej njera-tjetres, te 
marrin dhe te japin. Ne ve9an- 
ti, nese kemi te bejme me leter- 
sine popuUore. Ky ndikim mund te jete 
edhe me i fuqishem, nese marredheniet e 
popujve te ketyre letersive jane me te 
ngushta, dhe popujt kane gjera te perba- 
shketa qe i bashkojne. 

Keto lidhje letrare jane evidente ne 
mes popullit shqiptar atij arab, me gjithe 
distancen gjeografike ne mes tyre; ky 
ishte rezultat i bashkejeteses se dy popu- 
jve tane ne kuader te Perandorise Os- 
mane, pushteti i se ciles shtrihej ne tri 
kontinente dhe zgjati per nje periudhe 
prej me shume se pese shekujsh. Kjo pe- 
riudhe e gjate kohore beri qe keta dy po- 
puj te njiheshin ne mes tyre, qofte ne 
betejat e lufterave ne kuader te ushtrise 
osmane ose dhe ne aspektet e ndertimi te 
shtetit osman, si9 ishte angazhimi i tyre 
ne politike, ne fushen e arsimit, ne ush- 
tri, polici e ne fusha te tjera. 

Ne realitet, keto ndikime ishin reflek- 
tim i vlerave te perbashketa kulturore, 
ku perfshihen vlerat letrare arabe, turke, 
persiane, shqiptare, kurde etj.. Ndikime 
arabe dhe orientale ne letersine shqipe, 
kishte jo vetem gjate periudhes se sundi- 
mit osman, po ato vazhduan edhe ne ko- 
hen e Rilindjes Kombetare Shqiptare, ne 
fund te shekullit nentembedhjete, medje 
deri ne ditet e sotme. 

Mund te thuhet se 9eshtja e ndikime- 
ve letrare eshte nje teme e gjere dhe ko- 
mplekse, mirepo ne kete studim une do 
te mundohem te ndri90J vetem nje as- 
pekt, qe ka te beje me imazhin e arabit 
ne poezine e epikes shqiptare, duke ma- 
rre si shembuU poezine epike, e njohur 
ne letersine shqiptare si kenga e Gjergj 
Elez Alise . Kjo kenge epike njihet me 
emra te ndryshem si: "Gjergj Elez Alija 
e pret Harapin e detit ", "Si u be Gjergj 
Elez Alija i fuqishem", "Lufton motra e 
Gjergj Elez Alise", "E bija e plakut 
Emin Aga e mbyt arabin zullumqar", 
etj.. 




Kenga e Gjergj Elez Alise 

Kjo kenge qe ne variante te ndryshme 
permban prej 240 deri 290 vargje nga 
pese rreshta. Aktore kryesore te kenges, 
jane Gjergj Elez Alija, personalitet mitik 
shqiptar, dhe "Harapi i Zi", "Beduin 
arab" "Bajlozi i detit", figure mitike qe u 
njoh per fuqine dhe zullumin e tij, ashtu 
si9 e pershkruan kenga. Ngjarja zhvillo- 
het, sipas kenges ne qytetin-liman te Du- 
rresit, ne brigjet e detit Adriatik. Kenga 
fillon me keto vargje: 
"Ish Harapi, po, 'i trim me nam, 
Zullum bajke horri n 'kater ane, 
shih, bezar, po, dynjene qi p 'e ban - 
Gjithe ku gjejke ai trimat me nam, 
T'tane Harapi po m 'i thirrte n 'mejdan 
E si zana horri po i shiton; 

Po zuUumet e tij nuk perfundonin me 
kaq, ai u pla9kiste njerezve pasurine, ne- 
perkembte nderin e tyre, duke zgjedhur 
per 9do nate nga nje vajze me te bukur, 
te cilen e mbante nje nate dhe pastaj ua 
kthente familjeve: 

(I) Ka ardh kohaper me dale n' Shqipni 
paska hipe ai qeni ne gjemi 
e po hec per at Detin e Zi. 
N'skele t'Durrsit sa shpejt qi ka mbrri, 
sa a dale e pak pushim me ba 
e pervetke: "Shqipnia a ka zot, 
per mejdan kjo toke, zo ', a ka djale 
a ka kush haraqin qi ma ndal? " 



Kenga vazhdon me tutje dhe ne te 
thuhet se eshte nje djale jetim i hasretit, 
i cili i ruan dhene ne malesi,dhe ai quhej 
Gjergj Elezi i Ri, qe pritej ta zevendeso- 
nte te atin si princ i Shqipnise. Harapi i 
Zi kishte marre lapsin dhe i kishte 
shkruar nje leter, ne te cilen numeronte 
kerkesat e tij. Aty prane qendronte nena 
e Gjergjit, e cila e kishte verejtur se gjate 
leximit te letres ishte shqetesuar, prandaj 
i kishte thene: "gjaku n'ftyre po t'ndry- 
shon". Pasi perfundoi leximin e letres, 
Gjergji i qe drejtuar s'emes: 

"Nane, Harapi po m ' thrret ne mejdan 
n'skele t'Durrsit. Ja n 'mejdan me i 

shkua, 
ja Shqipnine, po thot-o, meja Ishua. 
Haraq t 'rane, bre, nane, na paska gua: 
Ka i buell t 'pjekun e lypka m ja prua, 
lypka vozat me vene, me raki, 
lypka 'i gike te rritun ne Malsi, 
pas ni nate t'zotit meja kthy 
S 'paska fe, nane, e s 'paska burrni. 
Qysh s 'di ai qi n 'ket t 'shktreten Malsi 
nuk kem ' buell e nuk kemi raki 
vegjetojme ne shkrepa me bag'ti 
merrem'na call me dhen e me dhi? 

Gjergj Elez Alia, i cili, sipas kenges, 
eshte perfaqesues i denje i tradites shqi- 
ptare, normalisht se nuk pranon asnje 
prej kerkesave te Harapit te Zi. Keto ke- 
rkesa askush nuk do te mund t'i realizo- 



50 



dituria islame / 226 



nte ne Shqiperi asnjehere gjate historise. 
Andaj, Gjergj Elez Alija ishte i vendosur 
qe te mos nenshtrohej, edhe pse Harapin 
e Zi e kishin pershkruar si njeri te fuqi- 
shem dhe ne dy luftimet e tij kishte lene 
ne mejdan kundershtaret e tij, per te lene 
me shume se njeqind gra te veja dhe 
shume femije jetime. Gjeja e vetme qe e 
frikesonte Gjergj in, ishte qe ai nuk ki- 
shte pervoje ne dyluftim. 

Nena e Gjergj Elez Alise, posa i 
degjoi Ijalet e te birit, kerkoi qe ai t'i 
pergjigjej, ne anen tjeter te letres, duke 
kerkuar prej tij nje afat prej tridhjete di- 
tesh per t'u pergatitur per dyluftim me 
Harapin e Zi: 

Po ty nana: Gjerhj, qitash po t'mson - 
shkrueja letren horrit n 'tjetren ane, 
tridhete dite lypi afat me t'dhane, 
tridhete dite lypja, o bir, myhlet 
se t'pan nana, dj ale per marifet, 
ka me t 'pshele, Gjergj, nana ne kafez, 
t 'api mish t 'terakut kater vjeg. 

Gjergji i ri, pa u hamendur fare, i per- 
gjigjet Harapit te Zi duke i perfillur ke- 
shillat e nenes se tij: 
"Gjergji nanen mire po ma dig/on, 
Shih Harapit sa mire jjale po i gon: 
"Pak myhlet, Harap, mue me m 'dha- 



Kenga vazhdon e thote se tridhjete di- 
te kishin kaluar shume shpejt . Erdhi ko- 
ha e shkuarjes se djalit te ri, Gjergj Elez 
Alise, ne mejdan me Harapin e Zi. Gjer- 
gji veshi rrobat e luftes, te cilat i kishte 
trasheguar nga babai i tij dhe pergatiti 
kalin e bardhe. Por, nena e Gjergjit de- 
shiroi qe biri i saj te provonte fuqine e 



vet ne nje lis te vjeter qe ishte ne oborr, 
sepse ashtu vepronte babai i Gjergjit, pa- 
ra se te dilte ne mejdan. Gjergji mezi e 
perthekoi lisin me te dy duart, por me 
forcen e tij i levizi rrenjet. Nga kjo qe 
pa, nena qe bere e sigurt ne fitoren e te 
birit: 

"Hipi kalit, djale, e mos ki dert. 

sot Harapi belane ka m 'e gjete". 

Gjergj Elez Alia, hipur ne gjokun e tij 
niset ne drejtim te Durresit dhe, pasi ka- 
lon shtate kodra e shtate lugina, arrin ne 
vendin e mejdanit, ku do te zhvillohej 
dyluftimi: 

"E kish pa Harapin e Zi 
kah pushojke n 'hije der gjemi, 
tue grane ish po, at buellin e zi, 
gjithe tuj pi ish ai vene e raki". 

Kenga pershkruan pamjen trishtuese 
te Harapit te Zi, prej se ciles tmerrohet 
edhe gjoku i bardhe, i cili ndalet dhe nuk 
ecen me tutje. Aty prane Harapit te Zi 
ishte edhe kali i tij, te cilin kengetari e 
quan Merkovi i zi. Mirepo, Gjergji nxiti 
gjokun e tij te ecte ne drejtim te Harapit 
dhe arriti para deres se gjemise: 
"Keq Harapit Gjergji iu germua: 
Pse, Harap, ti jjale mua me m 'gua? 
A di gjan qi sot i lash gujua? 
Kohe nuk ka, aspak me u vonua, 
nuk ka kohe, jo me t'lane me ba qef, 
Tue pi vene e buell me grane te pjeke". 

Harapi, i hidheruar, ia ktheu Gjergjit 
duke i thene pse ngutej te shkonte ne 
vdekje, madje sikur i dhimbsej, sepse 
ende nuk kishte mbushur te trembedhje- 
tat: 




"Shih, kish nis Harapi e po kesh. 
Ka 'i gjyse buelli e ne gojep 'e shtje, 
Hajt, mor dreq ! Gjergjit po i bertet. 
A s'po t 'pritet, more djale, me deke? 
Qysh s'po t 'pritet me ternuajete 
E s 'i ki hala as trembdhete vjet"? 

Gjergj Elez Alia, perseri kerkoi prej 
Harapit te Zi qe te ngrihej, sepse ai nuk 
kishte kohe per te humbur, po kishte 
ardhur per te ndare mejdanin me te. Ate- 
here, Harapi i Zi u ngrit shpejt, i hipi 
Merrkovit te zi dhe fiUoi dyluftimi. 
Dyluftimi u zhvillua ne nje hapesire te 
gjere te bregdetit Adriatik. Pas nje dylu- 
ftimi te gjate e te ashper, kenga thote se 
Gjergj Elez Alia ngadhenjeu ndaj Hara- 
pit te Zi dhe e la te vdekur ne mejdanin 
e betejes. Keshtu, sipas kenges, Gjergj 
Elez Alia kthehet i gezuar te nena e tij, e 
cila e pret me gezim: 
"Nana djalit perpara i ka dale. 
A m je ardhe, Gjergj -o, ti faqebardhe, 
a m je ardhe, djalo, ti me shilar, 
doj plage, djalo, ti a ma ke marre? 
Shume kollaj, lum nana, qi t'ka ardhe. 
Frige ka 'pas dej n 'skele qije dale. 
Gjithe harapet n 'kjofte ashtu qijane, 
kurre per jete, jo, ne nuk na i hane 

gjane, 
as haragin kurre s 'kemi meja dhane, 
na prej t 'pareve s 'e kem 'pas adet. 
Ne kjofte kral-o edhe ne kjofte mret, 
s 'guxon kush ne namuz me na preke, 
t'mdhej e t'vegjel per pa terrnua jete" . 

Kjo kenge epike konsiderohet si nje 
model qe paraqet lidhjet e letersise pop- 
uUore ne mes popuUit shqiptar dhe atij 
arab. Kjo ishte pamje popullore ndaj 
"Harapit te Zi", apo beduinit arab, tek 
shumica e popullit shqiptar deri para nje 
kohe jo fort te larget. Ne imagjinaten e 
shqiptarit te thjeshte "arapi" ishte nje 
njeri i zi, me trup te madh dhe i vrazhde. 
Mund te thuhet se kjo pamje dominonte 
edhe ne letersite popullore tek te gjithe 
popujt e Ballkanit. 

Prandaj konsideroj se organizimi i nje 
simpoziumi nderkombetar nga Dega e 
Gjuhes dhe Letersise Arabe ne Universi- 
tetin e Damaskut ne temen: "Imazhi i 
arabeve dhe myslimaneve ne letersite 
boterore", eshte nje hap shume i qelluar, 
qe kontribuon ne permiresimin e imazhit 
te arabeve dhe myslimaneve ne kete ko- 
he, kur ky imazh, shume here edhe me 
qellim, po shtremberohet. 



Pamje nga Damasku 



* Kumtese e lexuar nga Mr. Qemajl Morina ne 
Simpoziumin Nderkombetar ne Universitetin e 
Damaskut. 



dituria islame / 226 



51 



Froze artistike 



Mirazh 



Taxhudin Shabani 

Drite e bardhe e tretur ne 
ngjyre allteni te zbehur, e ne 
shkumen e kuqe hidhen gu- 
ret jeshile, sikur ne nje qelq 
te lemuar ne kohen e copezuar, si fare e 
mbjelle hidhet endrra nga dritarja e vet- 
me e dhomes sime duke u perzier me 
zhgjendrren e argjendte, ndersa fjalet 
brofen dhe u perpeliten ne veranden e 
shtepise sime te porsazgjuar nga gjumi, 
frika u thye si amfora e lashte nga drid- 
hja qe lekundej nen rrenjet e shpirtit 
Toke. Shtrihesha ne kanapene dhe rikuj- 
toja aromen e dheut te lagur; kjo memo- 
rie nuhatese me kujton kur kisha aq qejf 
te haja nga dheu i murit prej balte, por 
kjo ndjenje humbi nen sepaten e kohes 
po, kur e rikujtoj kete moment, 9dohere 
me qahet. 

Dola jashte dhe i mora tekstet e mia e 
i mbeshtolla me pelhurna te gjata, sepse 
ne damaret e mi beheshin toptha te ngji- 
zur gjaku, dhe pengonin qarkuUimin e 
lehte te aromes se zbarkuar ne lumenjte 
qe rridhnin ne shpirtin tim. Ne rruge pa- 
she nje gazete te hedhur dhe nje foto- 
grafi ne brendi te gazetes, qe shkelej nga 
kahmtaret; ishte fotografi e nje djah te 
vogel dhe pashe se si ngajarget e kermi- 
jve qe zvarriteshin mbi ate fotografi, 
ishin perjargur floket e femijes dhe, si 
fadra te ngrira, ishin ngritur si permen- 
dore ne ate rruge te qullte qe kaloja une. 

Tere diten e shikova ate kermill dhe 
aq shume isha dhene pas tij, saqe isha 
fiksuar dhe doja ta kapja per kerthize e 
ta mbuloja me fletet e shkelura te ga- 
zetes. 

Por pas ketij rasti, hodha nje shikim 
dhe syte m'i mbuluan do basma tyli, qe 
reflektonin drite te kredhur mbi shikimet 
e qytetit te fundosur nen grilat e trasha 
prej 9eHku, te cilat ishin inskenuar nga 
prodhuesit e magnateve te medhenj te 
hekurit e te prodhuesve te tjere te llojllo- 
jshem, e qe duan ta ngjeshin dhe ta as- 
faltojne qieUin. 

Por kenaqesia kthehej perseri ne refl- 
ektimin e dritave te perhimta ne dhomen 
time, ne fshatin tim (ashtu disi m'u kuj- 



tua me mall) u zgjuan do hije ne mure 
dhe ishin vizatuar do rrathe qe krijonin 
nje kolorit si luna-park, e une si femije 
gezohesha nga levizjet e tyre, ne kete 
imazh krijova butesi sikur te puthja yl- 
berin e ndritur nen kupen e kashtes se 
mberthyer mire ne hajatin e shtepise se 
vjeter ne fshat, atje ku kafshimi i diellit 
eshte ledhatim, atje ku heshtja te mbush 
gjoksin me ajer, sikur te nje shkembi qe 
me mijera vite jeton mbi prehrin e tokes, 
ndersa llo9i perreth zbukuron buzet me 
mjalte dhe te behet ila9 sherues per te 
heshtur gjithmone bashke me heshtjen 
qe ta ofron kjo pafundesi. I mbeshtjelle 
ne shpirt nga aroma e luleve, u dalldisa 
ne ngjyrat qe nga 9do perrua perreth 
ishin kurdisur dhe hidhnin vallen e palo- 
dhur qe ua ka dhene Bukuria Hyjnore. 
Shihja do pamje sikur nga nje bardak i 
xhamte qe derdhnin lot dhe sikur te do- 
nin te pajtoheshin per te qare nga gezimi 
i skuqur, mbi horizontin e hedhur krejt 
ne blu, e kjo perthyerje nuk pershkruhet, 
po vetem perjetohet. Dendesia shtreson 




ajrin e zbarkuar mbi mjeguUat qe dalen- 
gadale fillojne t'i japin nuanca nuserie 
fshatit qe zbukurohej per dasmen ku 
gjithmone ka hare e kendime Hyjnore, 
ndersa si nuse me e zbukuruar, dukej he- 
na ime me velin e saj qe i mbush me lot 
qerpiket e saj, nga deshira e perhershme 
kur e sheh kete pamje te permalluar, sa- 
qe dashuria e saj shfaqet vetem ta shoh- 
esh kete bukuri, kurse perjetimi im me i 
kendshem eshte ndjenja ime per te qene 
dhender i saj 9dohere... 

Me pastaj kjo ndjenje te shfaq deshi- 
ren per te qene gjithmone ne kete har- 
moni me bukurine qe te nenshtrohet me 
lloj-lloj ngjyrash si mozaik dhe te bene 
te dashurohesh gjithmone, dije se je i be- 
satuar qe asnjehere te mos mund te tra- 
dhtosh, po edhe nese do, nuk ka gjasa, 
monogamia eshte kader i vetem ne kete 
dashuri dhe per 9do dite te duket e fre- 
sket vesa e sabahut kur e degjon ezanin 
duke thirrur, e si mund te tradhtosh, tre- 
gomeni mua?!!... 

Aty duken 9ezmat sikur te jene qie- 
llore, sidomos 9ezma tek varret e fshatit, 
ajo eshte me e bukura, e gdhendur me 
nje gur te lashte dhe gjithmone i pret 
njerezit per dhembshuri dhe per mall 
perkujtimi, ata qe do te jene te vendosur 
aty pergjithmone dhe do te prehen nen 
gurgullimen e saj, po njekohesisht edhe 
per ata qe i perkujtojne te shtriret ne le- 
ndinen qe kane karshi, i pyet me pamjen 
me te bukur. Eeeh bukuri eshte edhe 
vdekja ne keto male, bukuri eshte preh- 
ja nen hijen drunjve qe do te te shoqero- 
jne deri ne Diten e Llogarise. 

Do te jetoj prane ketij fshati qe hedh 
trupin 9dohere per mikpritje dhe per t'u 
vendosur per 9dohere nen prehrin e 
hajatit, shkembit, luleve ne perrua, mje- 
guUes, Diellit, Henes, lendines dhe varr- 
ezave te mia. Amanet e kam une kete, po 
edhe ju qe e lexoni kete tekst! 

Kjo revolts ka nje madheshti, e ajo 
eshte ve9se deshire per izolim dhe ikje 
nga magnatet e qytetit qe thithin dhe ja- 
pin me qira ajrin, qe ne ta konsumojme 
me fature te dyfishte, plus per 9do dite 
kamata e saj rritet me perqindje te shu- 
mefishuar. 



52 



dituria islame / 226 



Nje vjershe te shkruar prej mergimtarit 
Qe e merre malli edhe per gurin e malit 



• • 



GURIT KULLES 



Kurtish Parllaku 



guri i kulles gezohu qe s'pate kemb 

Se prej komunizmit edhe ti vendin e kishe lene 

Se gfare rregjimi ka sunduar 

Edhe kaurrit ne Kosove i'a ka kaluar 

Keto nuk jane nje vite e dy 
Por jane pesedhjete vjetet e zi 
Si ne Kosove dhe ne Shqiperi 
Guri i Kulles ne Kallabak 

1 larte i pashem eshte ai gur 
Eshte shenje si flamur 

Edhe pse eshte me mijra vjet plak 
Gjithmon ta kenda t'i rrish ngat 

Te ai gur ne femijeri gjithmon 
Kam luajtur me shoket e mi 
Kur vinte korriku dhe muaji gusht 
Dhe kur dielli na e binte n'gusht 

Ne femijet me shpejtesi 
Hypnim ne guri per freski 
Per freski dhe lojra tjera 
Ne femijet loznim porsi shqerra 




Per ate gur qe po beje fjale 
Ka dyzet vjet qe jam ndare 
Dhe kurre me se kam pare 
Prandaj malli per te m'ka marre 

Malli i atij qe leshon vendin 
Djeg pervlon si flaka e ferrit 
Prandaj malli me ka gufua 
Per ate gur une me shkrua 

Por prape mora guxim 
Duhet me qene bujar dhe trim 
Tek Allahu me u bazua 
Se gdo gje prej Tij eshte shkrua 

Une si emigrant si jam 

Vetem te Allahu shpresen e kam 

Se me ndihmen e Atij 

Mundet me mu largua kjo merzi 

Nje Porosi dua me ua lene 
Vendin tuaj kurre mos me e lene 
Se gdo ere dhe furtune 
Ne vendin tend s'mundet me te fund 

A ne qofte se shkon perjashta 
Te dridhe era porsi kashta 
Dhe kah don ajo te gon 
Here ne brigje here ne kodra 

Luan me ty si femijet me lodra 

A ne qofte se shkon ne vend te huaj 

Je si fleta qe bjen n'uje 

Uji te bane te gone kah don 

Jeta e jote ne det mbaron 
Mallkua qofte per gdo njeri 
Qofte plak apo i ri 
Qe largohet nga vendi i tij 



dituria islame / 226 



53 



Me shkas 



Loierat e fatit 



Prof. Muhamed Ikanovig 

Dikur, njerezit ne syte e tjereve 
verenin shenja te njerezise 
(sjelljes fisnike) dhe qellimit 
te paster. Sot, jane te rralle 
shenjat qe mund te verehen ne pamjet e 
te tjereve, dhe, nese do te mund te veren- 
im ndonje gje, kjo do te jete shenja e 
euros ose e dollarit apo e ndonje valute 
tjeter te vlefshme boterore. Ngarendja e 
perditshme pas parase i ka nxitur disa 
persona qe t'i krijojne vetvetes pune fi- 
timprurese, qe pa kurrfare investimi, te 
arrijne perfitime te mira. Nese deshiroj- 
me te tregojme se 9 'jane ne te vertete lo- 
jerat e fatit, Hrisht mund te themi se kjo 
eshte grumbuUimi i parave nga njerezit, 
e pastaj shperblimi i disave prej tyre, du- 
ke ia lene nje pjese vetvetes. Nuk eshte 
per t'u habitur pse veprojne keshtu ata 
qe fitojne ne kete forme, por duhet te ha- 
bitemi se si, me ate metode perfide, kane 
arritur te terheqin tere ate mase ne nje 
shtrese "te holle akulli". Kjo edhe eshte 
aftesi, - ta kapercesh te eturin pertej lu- 
mit. 

Ruajtja e pasurise sipas 
parimeve islame 

Juristet islame e kane zakon qe ne fi- 
Uim te veprave te tyre, te cilat flasin per 
te drejten e Islamit, te cekin dhe t'i sqa- 
rojne synimet e Islamit, gjegjesisht per 
5'arsye eshte shpallur kjo fe. Nder te tje- 
ra ata permendin edhe ruajtjen e prones, 
respektivisht pasurise personale dhe asaj 
shoqerore. Kete e ka theksuar edhe i der- 
guari i Allahut xh.sh., Muhammedi 
s.a.v.s. ne hytben e tij ne Haxhxhin lam- 
tumires, duke thene se eshte e ndaluar te 
shperdoret ose te keqperdoret prona e te 
tjereve, jeta dhe nderi i tyre (Muslimi). 
Dhe jo vetem kjo, por, sipas Islamit, ai 
qe vdes duke mbrojtur pasurine e tij, fi- 
ton graden e shehidit. Per kete arsye, si9 
thane dijetaret islame, jane te ndaluara 
vjedhja, mashtrimi etj., dhe jane parapa- 
re denime te rrepta per ate qe i kalon ku- 
fijte qe ka vendosur Islami. Dhe tere kjo, 
per te vetmin qellim, qe pasuria te jete e 
ruajtur dhe qe pronari saj ta qeverise lir- 
shem ate duke e shpenzuar per nevojat e 
veta personale. Pasuria qe posedon njer- 
iu, eshte dhunti e Allahut, prandaj as atij 
personalisht nuk i lejohet ta shkaperder- 



Islami e meson njeriun te jetoje nga djersa e vet, e jo nga 
mashtrimi i te tjereve. Pergjigjja e pergjithshme e Islamit per te 
gjitha gjerat e ndaluara, eshte se AUahu i Madheruar e ndalon 
ate nga e cila ka deme individi ose shoqeria ne pergjithesi 



dhe pa kurrfare dobie apo ta shkaterroje, 
sepse per te do te jape pergjegjesi ne Di- 
ten e Gjykimit. Shumices u eshte kufizu- 
ar shijimi i bukurise se pasurise ne kete 
bote, sa kohe qe dikush tjeter e shkaper- 
derdh. Pasuria i eshte dhene njeriut per 
ta shfrytezuar dhe jo per ta shkaterruar 
ose shpenzuar pa kontroll. Shkaperder- 
dhja e pasurise mund te jete edhe shenje 
kryelartesie, gje qe cila mund te hetohet 
me se shumti, kurse ne e dime fare mire 
se kryelartesia eshte e ndaluar dhe ai, tek 
i cili gjendet kjo veti e keqe, nuk do te 
hyje ne Xhennet. 

Jeta ne kurriz te te tjereve 

Menyra parizitare e jetes, jeta ne ku- 
rriz te te tjereve, nuk ze vend ne Islam. 
Kurani dhe Syneti, jo vetem qe na meso- 
jne per adhurimet (ibadetet), si9 jane na- 
mazi dhe agjerimi, por na mesojne se 
jeta j one duhet te jete edhe e ndershme. 
Te jetosh ne kurriz te te tjereve, do te 
thote te shfrytezosh te tjeret per dobine 
tende, ose thene ndryshe nuk ka munde- 
si te krijohet e te mos i shkaktojme diku- 
jt zullum dhe dem, sepse ne ashtu as nuk 
kemi investuar vete dhe as kemi punuar 
qe te kemi baze per te fituar per nevoja 
te jetes sone. Allahu xh.sh. thote: "E kur 



te kryhet namazi, atehere shperndahuni 
neper fytyren e tokes dhe kerkoni mire- 
site e Allahut xh.sh..." (el Xhumu'a 10). 

Paraja e bukur dhe hallall eshte ajo qe 
njeriu e ka fituar ne menyre te ndersh- 
me. Pejgambereve, po edhe besimtareve 
te tjere, u eshte urdheruar te ushqehen 
me hallall - me ushqim te mire dhe te 
lejuar. "O pejgambere, ushqehuni me 
ushqim te mire dhe te lejuar." (el-Mu'- 
minun, 5). 

Deshira e njerezve per t'u pasuruar 
shpejt dhe ne menyre te lehte, u ka bere 
sherbim te tjereve dhe i ka ndihmuar qe 
te jetojne jete paraziti. Sado qe njeriu 
habitet se si ia dolen njerezit te krijojne 
aq thjesht nje biznes te mire, si thuhet 
"nga shitja e mjegulles", nuk duhet te 
9uditemi, sepse kur dikush deshiron te 
grumbulloje ndihma vullnetare ose 
humanitare per ndonje veper te mire, 
grumbullimin e disa qindra eurove e ko- 
nsideron sukses. Por eshte tragjik fakti 
se nje "grumbullues" i lojerave te fatit - 
bastoreve, arrin te grumbulloje miliona - 
nje 'jack pot' arrin gjer ne 2 milione, 
kurse ndihmat vullnetare per viktimat e 
Cunamit kane arritur shumen prej 50-60 
mije, ndoshta pak me teper. 




54 



dituria islame / 226 




Islami ndalon lojerat e fatit 

Per sa u perket lojerave te fatit, si9 
jane: bingo, loto, bastoret sportive dhe te 
ngjashme, normat islame jane te qarta. 
Islami i ndalon rreptesisht te gjitha llojet 
e lojerave te ketij lloji. Allahu xh.sh. 
thote: "O ju qe besuat, s'ka dyshim se 
vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigje- 
tes (per fall) jane vepra te ndyta nga she- 
jtani. Pra, largohuni prej tyre qe te jeni te 
shpetuar. Shejtani nuk deshiron tjeter, 
perve9se nepermjet veres dhe bixhozit te 
hedhe armiqesi ne mes jush, t'ju pengo- 
je nga te permendurit Zotin dhe t'ju lar- 
goje nga namazi. Pra, a po i jepni fund 
(alkoolit e bixhozit)?" (el-Maide, 90-91) 

Ndoshta dikush do te pyese: Pse jane 
te ndaluara dhe 9'te keqe ka nga ato ose 
ne to? Nje pjese te kesaj i eshte dhene 
pergjigje ne elaborimin e mesiperm, kur 
eshte cekur se shpenzimi i pasurise se 
myslimanit duhet te jete ne gjera te do- 
bishme, nga te cilat e dime se do te kemi 
rezultate/dobi. Po ashtu, nese dikush de- 
shiron qe t'i marre tjetrit pasurine, duhet 
t'ia beje me dije ose t'ia argumentoje 
pse ia merr dhe 9'i ofron per ate pasuri. 
Ata qe marrin nga njerezit per keto lloje 
lojerash, ffare do t'i thone atij qe ka ble- 
re tiketen ose atij qe ka shpenzuar 
ndoshta disa qindra a mijera duke blere 
tiketa vite me radhe. Pa dyshim se do ta 
perqeshin ne fytyre ose do t'i thone se ne 
nuk jemi fajtore, sepse ai paska vepruar 
keshtu se ishte deshira e tij e lire. Pergji- 
gjja e dyte - eshte ajo qe permendet ne 
ajetin kuranor - qe shejtani permes ke- 
tyre gjerave deshiron te fuse urrejtjen ne 
mes njerezve dhe t'i ndaje nga perkulja 
ndaj Allahut xh.sh.. Pergjigjja e trete do 
te ishte - Islami e meson njeriun te jeto- 
je nga djersa e vet, e jo nga mashtrimi i 
te tjereve. Pergjigjja e pergjithshme e Is- 
lamit per te gjitha gjerat e ndaluara. 



eshte se Allahu i Madheruar e ndalon ate 
nga e cila ka deme individi ose shoqeria 
ne pergjithesi. 

Feja islame bazohet ne nje rregullore 
e cila shpie ne sjellje te dobishme dhe qe 
largojne nga demi. E tere ajo nese per- 
qendrohet pjesa e pare, qe ka te beje me 
dobine, urdherohet ne forme te detyruar 
ose vullnetare, duke pasur parasysh te 
mirat dhe dobite qe sjell me vete. Ndersa 
e tere ajo qe permban pjesa e dyte e nor- 
mave, eshte e ndaluar ne formen e oblig- 
uar a te rekomanduar ne baze te demit qe 
sjell me vete. 

Si eshte fituar, 
ashtu eshte harxhuar 

Duke u mesuar nga vete jeta, e cila 
bazohet ne shembuj praktike, populli 
pasardhesve u ka lene Ijale te urta, te 
cilat jane bartur brez pas brezi. Njera 
prej atyre fjaleve te urta eshte: "Si eshte 
fituar, ashtu eshte harxhuar", qe do te 
thote se ne ate forme qe e fiton, hallall a 
haram, ashtu do ta harxhosh. Shumica, 
kur diskutojne apo mendojne per parate, 
i shikojne shifrat, duke menduar se tere 
urtesia qendron aty. Myslimani, para se 
t'i shikoje shumat, shikon menyren e 
arritjes se asaj shume parash, dhe pasi ta 
kete konstatuar kete, E lut Allahun 
xh.sh. qe per ate qe fiton, t'i jape bere- 
qet. Urtesia nuk qendron tek sasia, por 
tek fakti sa ka njeriu bereqet prej saj. 
Edhe pse mund te ndodhe qe dikush te 
fitoje ne menyre te lehte, duhet ta kete te 
qarte se ajo mund t'i ike ne te njejten 
menyre. Fatkeqesite vijne ne baze te 
meritave te njerezve, po ashtu edhe pa- 
suria e fituar ne menyre te ndaluar, sjell 
pasoja fatale. Ndoshta sot i fiton ato pa- 
ra, por neser mund t'i harxhosh per mje- 
kimin vetvetes ose te ndonje anetari te 
familjes dhe te mos e shijosh bukurine 



dhe kenaqesine e atyre parave, ose as qe 
do te te bjere ne mend qe te mendosh sa 
je i pasur, nga tere ajo qe mund te te go- 
dase. Prandaj edhe degjojme se si parate 
e fituara ne bixhoz, shume shpejt lihen 
po ne bixhoz dhe ato vetem dorezohen 
te tjereve ne duar per disa net... Madje, 
jo vetem kaq, po per keto ndodhin prob- 
leme te medha ne familje per shkak te 
humbjes se parave te fituara ose te perfi- 
timit te meparshem. Te gjitha keto jane 
argumente te qarta per te deshmuar se ne 
haram nuk ka dobi. 

Pasojat e keqija 
nga pasuria e fituar haram 

Fitimi haram jo vetem qe le pas paso- 
jen e pergjegjesise per ate pasuri ne Di- 
ten e Gjykimit, por behet shkaktare per 
mohimin e disa begative. Lidhur me ke- 
te, Muhamedi s.a.v.s. ka thene: "Me te 
vertete AU-Uahu xh.sh. eshte i mire dhe 
nuk pranon asgje perve9 se mires; me te 
vertete All-llahu xh.sh. i ka urdheruar 
besimtaret per ato qe u ka urdheruar pej- 
gambereve, dhe ka thene: "O ju pejgam- 
bere, ushqehuni me ushqime te mira dhe 
te lejuara dhe beni vepra te mira.." (El 
mu'minun, 151). "O besimtare, ushqe- 
huni me te mirat prej te cilave ju kemi 
furnizuar dhe falenderoni All-llahun 
xh.sh. dhe vetem Atij peruljuni". (El 
Bekare, 172). Dhe me pas Pejgamberi 
s.a.v.s. ka permendur rastin e nje personi 
qe kishte udhetuar nje kohe te gjate, me 
floke te shprishur dhe te pluhurosur, e 
duart i kishte ngritur nga qielli duke u 
lutur: "O Zot, O Zot", ndersa ushqehet 
me haram, pijet i ka haram, rrobat i ka 
haram, eshte i ushqyer me haram, dhe si 
t'i pranohet lutja"! (Muslimi) 

Edhe nese dikush nuk ushqehet drejt- 
perdrejt nga ato qe jane te ndaluara me 
Islam, po e blen nga te fituarat haram, - 
i behet haram. Gjithashtu transmetohet 
thenia, te cilen e ka shenuar imam Suju- 
tiu, ku Pejgamberi s.a.v.s. thote: "Mishi 
qe ka prejardhjen prej haramit, zjarrin e 
ka me se afermi". A thua te gjitha keto 
qe cekem, nuk jane argumente te mjaftu- 
eshme per t'u larguar nga kjo e keqe dhe 
per te kerkuar furnizimin tone ne meny- 
ren qe i ka hije myslimanit, sepse atehe- 
re mund te mbeshtetemi tek Allahu 
xh.sh. dhe te kerkojme nga Ai lehtesime 
ne ate rruge: "... e kush u permbahet dis- 
pozitave te All-Uahut, atij Ai i hap rruge, 
dhe e furnizon prej nga nuk e kujton 
fare..." (Et-Talak, 2-3). 

Perktheu dhe pershtati: 
Esat Rexha 



dituria islame / 226 



55 



Aktuale 



Myftiu Ternava priti raportuesen e OKB-se Asma Jahangir 



M 



I yftiu i Kosoves, Mr. Nairn Ternava, me 6 maj 2009, priti 
Raportuesen Speciale te Kombeve te Bashl<uara per lir- 
ite fetare, Asma Jahangir, e cila ne l<uader te nje vizite 
ne Ballkan, po qendron ne Kosove ne nje mision per te mbled- 
hur fal<te per shkallen e respektimin te lirise se fese. 

Ne takim me Myftiun, znj. Asma u interesua per gjendjen ne 
Bashkesine Islame te Kosoves, per vizionin dhe objektivat e saj, 
per bashkepunimin me bashkesite e tjera fetare si dhe per 
fushen e shprehjes dhe predikimit te lire te fese e te besimit ne 
Kosove. 

Ne bisede me zonjen Jahangir, Myftiu Ternava u shpreh: "Ne 
si popull u takojme tri besimeve: islam, ortodoks dhe katolik, 
mirepo, e them me krenari qe historia jone nuk njeh ndonje kon- 
flikt a ngaterrese me baza fetare. Ne si popull, po edhe te tri 
bashkesite tona, prej kohesh kemi kultivuartolerancen, harmonine e mirekuptimin nderfetar". 

"Te njejten qasje e kemi edhe ndaj popujve te tjere pavaresisht gfare besimi kane ata" - tha me tutje Myftiu Ternava. 

Duku folur per bashkepunimin me bashkesite e tjera fetare, Myftiu Ternava theksoi: "Perderisa me Kishen Katolike kemi 
bashkepunim e marredhenie shume te mira, me gjithe angazhimin tone po edhe te Kishes Katolike te Kosoves dhe te faktorit 
nderkombetar, qe eshte i pranishem ne Kosove, nje gje te tille nuk e kemi arritur me Kishen Ortodokse Serbe. Kjo per faktin se 
Kisha Ortodokse Serbe nuk e njeh realitetin e ri ne Kosove. Megjithate, ne kemi grupin nderfetar qe nga 1997, i cili eshte an- 
gazhuar qe te jape kontributin e tij per relaksimin e marredhenieve nderfetare e nderetnike, po gjithhere kemi hasur ne refuzimin 
e Kishes Serbe". 

Ndersa, duke folur per poziten e bashkesive fetare, Myftiu Ternava tha: "Edhe 10 vjet pas luftes bashkesite fetare nuk e kane 
te rregulluar me ligj statusin juridik, gje qe eshte nje hendikep i madh per ne". Myftiu foil edhe per shkeljen e te drejtave ele- 
mentare te njeriut, qe u behen besimtareve ne sektorin publik ne procesin e arsimit te mesem dhe ne punesim. 




Myftiu Ternava priti Dekanin 
e Fakultetit te Slikencave Islame te Sarajeves Dr.lsmet Bushatlig 

Myftiu i Kosoves ka pritur me 5 maj 2009, ne saline e 
Kryesise se Bashkeslse Islame, Dekanin e Fakultetit te 
Shkencave Islame te Sarajeves, Dr. Ismet Bushatlig, i cili 
po qendron per vizite ne Kosove, i shoqeruar nga bashke- 
punetoret e tij. 

Myftiu Ternava, mysafiret nga Fakulteti i Shkencave Isl- 
ame (FSHI) te Sarajeves, i njohu me te arriturat e Kosoves 
dhe te Bashkeslse Islame. Myftiu tha se ndihet i privilegju- 
ar qe sot pret ne Kosoven shtet i lire e demokratik, profes- 
oret e nderuar nga Fakulteti i Shkencave Islame i 
Sarajeves. 

Myftiu Ternava i njohu mysafiret e Fakultetit te Shken- 
cave Islame edhe me projektin per ndertimin e godlnes se 
FSI-se te Prishtines. 

Dekani Ismet Bushatlig, pasi falenderoi Myftiun Ternava 
per pritjen, u shpreh i gezuar qe po viziton Kosoven e lire 
e sovrane: "I nderuar Myfti, jemi ketu me ftesen e Dekanit 
te FSI-se, Dr. Rexhep Boja, me te cilin kemi biseduar per 

format e bashkepunimit ne mes dy institucioneve tona - Fakultetit te Shkencave Islame te Sarajeves dhe Fakultetit te 
Studimeve Islame te Prishtines" - theksoi ai. 

Myftiu Ternava, ne kete takim perkrahu bashkepunimin ne mes dy institucioneve me te larta te arsimit islam. "Me kriji- 
min e rrethanave te reja, - theksoi ai, - mendoj qe duhet te riperterihen lidhjet e mehershme qe kane ekzistuar ne mes po- 
pujve tane. Shpresojme qe se shpejti te krijohen kushtet qe edhe Bosnja e Hercegovina ta njohe Kosoven dhe te krijohen 
kushtet per komunikim normal ne mes dy popujve. Popujt tane paten te kaluaren e perbashket, u perballen me te njejtin 
armik dhe qe te dy dolen fitimtare; fale lufterave heroike dhe ndihmes se botes demokratike, dolen fitues dhe krijuan 
shtetet e lira e demokratike" - perfundoi Myftiu Ternava. 

Ndersa Dekani Dr. Ismet Bushatlig tha se lidhjet e dy popujve, atij boshnjak dhe popullit shqiptar, jane te hershme dhe 
te natyrshme, por te panatyrshme jane pengesat qe jane shfaqur tash per kontakte ne mes dy popujve. "Mirepo, shpre- 
soj qe shume shpejt - tha ai, nder te tjera, - edhe keto pengesa do te zhduken dhe kontaktet tona ne te gjitha nivelet do 
te jene me te shpeshta". 




56 



dituria islame / 226 



Dekani i FSI-se, Dr. Rexhep Boja, priti Dekanin 
e FShl-se te Sarajeves, Dr. Ismet Bushatlig 

Nje delegacion i Fakultetit te Shkencave Islame te | 
Sarajeves, i kryesuar nga Dekani Dr. Ismet Bushatlig, 
vizitoi sot Fakultetin e Studimeve Islame te Prishtines, 
ku u priten nga Dekani Dr. Rexhep Boja me bashkepu- 
netoret. 

Dekani Boja, pasi falenderoi mysafiret nga Fakulteti i 
Shkencave Islame te Sarajeves per viziten, i njohu ata 
me historikun, sukseset dhe sfidat e Fakultetit te Studi- 
meve Islame te Prishtines. Dr. Boja mysafiret nga Sara- 
jeva i njohu edhe me planet dhe programet e FSI-se si 
dhe me pergatitjet per hapjen e studimeve pasuniver- 
sitare, per se kerkoi edhe ndihmen dhe eksperiencen e 
Fakultetit te Shkencave Islame te Sarajeves. 

Dekani Bushatli? u shpreh i gatshem perte ndihmuar | 
Fakultetin e Studimeve Islame te Prishtines, qofte per- 
mes kuadrit e literatures dhe qofte duke vene ne dis- ' 
pozicion eksperiencen e Sarajeves. 

"Shpresoj qe ne te ardhmen kontaktet tona do te je- 
ne shume me dinamike dhe me te frytshme si ne kemb- 
imin e studenteve, kembimin e kuadrit akademik si dhe 
ne hartimin e objektivave te perbashket per studime 
pasuniversitare ne fushat e islamologjise." - u shpreh 
Dekani Bushatlig. 

Dr. Boja dhe Dr. Bushatlip u pajtuan qe shume shpe- 
jt te nenshkruajne protokollin e bashkepunimit ne mes 
te dy institucioneve respektive. 

Dr. Bushatlip ftoi Dr. Bojen qe ta vizitoje Fakultetin e 
Shkencave Islame te Sarajeves. 

Ne takim qene te pranishem edhe drejtuesit e larte 
te Fakultetit te Studimeve Islame te Prishtines, mr 
Qemajl Morina - prodekan. Dr. Xhabir Hamiti- sekretar 
i FSI-se si dhe nje numer i profesoreve te FSI-se, nder- 
sa nga Fakulteti i Shkencave Islame te Sarajeves qene edhe D. Hafiz Fazlig, Dr Adnan Silajxhip, 
mr Orhan Bajraktarevip. 




Dr. Muhamed Kico dhe 



Dua hatmeje ne Rahovec 



Kurorezohet puna 3 vjegare 



Ne xhamine e madhe e te bukur te Rahovecit, ne nje ambient te ngrohte u mbajt manifestimi me rastin e perfundimit te dua 
hatmes se gjenerates IX te 54 vijuesve te mesimbesimit. Ne kete manifestim ishin te pranishem edhe Myftiu i KBI-se i Republikes 
se Kosoves, Mr Nairn ef. Ternava, Kryeimami i Bl-se se Kosoves, Mr Sabri ef. Bajgora, imamet e Keshillit te Bashkesise Islame 
te Rahovecit, prinderit si dhe shume xhematlinj. Hytben e xhumase e mbajti Myftiu, i cili foli per rendesine e te mesuarit te Kuranit 
dhe zbatimit te tij ne jeten e myslimaneve. Ai, nder te tjera, tha: "Allahu i Lartesuar dergoi udherrefyes, Pejgambere, qe t'i tregoj- 
ne njeriut ku eshte rruga e vertete. Ai zbriti edhe libra, por kryedhurata e te gjithe librave prej Ademit e deri ne Diten e Kiametit 
ka qene, eshte dhe do te mbetet Kurani, i cili i eshte derguar Muhamedit, paqja e Zotit qofte per te." Ne vazhdim te fjales se tij, 
Myftiu porositi duke thene: "Ky liber duhet te pervetesohet nga individi, famiija dhe shoqeria. Drita e ketij libri duhet te depertoje 
ne zemren, shpirtin dhe mendjen e te gjithe besimtareve, neper te gjitha familjet. Kudo qe ne gjendemi, duhet te krenohemi qe 
i takojme ketij besimi, ngase ky besim eshte i ndritshem, rrezit me rrezet e veta anekend botes". 

Pas perfundimit te namazit, te pranishmit i pershendeti dhe u uroi mireseardhjen kryemami i KBI-se te Rahovecit, Nusret ef. 
Abazibra, i cili tha se jemi mbledhur ketu per te kurorezuar punen trevjegare me vijuesit e mesimbesimit. Me pas fjalen e mori 
kryetari i KBI-se te Rahovecit, Shani ef. Sylka, i cili ne fillim i pershendeti te pranishmit dhe me tutje theksoi se pasi qe prej vitit 
1991 nga ajo xhami kane perfunduar mesimin dhe leximin e Kuranit me shume se 400 nxenes, 50 prej te cileve kane perfund- 
uar medresene e mesme "Alauddin". Ne fund, Kryeimami i Bl-se se Kosoves, Mr. Sabri ef Bajgora, dhe imami Emin ef. Durguti, 
u shperndane nxenesve mirenjohje per suksesin e treguar gjate vijimit te mesimbesimit. 

Emrat e vijuesve te mesim besimit qe bene hatmen te mesimdhenesi Nusret ef. Abazibra: Abdyl Mullabazi, Agnesa Spahiu, Allmedina 
Durguti, Anida Durguti, Art Hoxha, Azra Durguti, Berat Lama, Demira Kryeziu, Ebsar Qmega,Eda Mushia, Edina Kryeziu, Elite Kollari, Ellma 
Durguti, Emir Abazibra, Hanife Durguti, Hazize Jupa, Ibadete Oruqi, llir Durguti, llir Shehu, Jasin Nurshaba, Liridon Isma, Medina Durguti, Nehale 
Shehu, Rabija Zllanoga, Rexhep Hoxha, Sabahate Eminazeri, Sellma Dermala, Shirina Shehu, Venhare Kadiri, Xhyzide Tahiraga. 

Kurse te mesimdhenesi Emin ef. Durguti bene hatme keta nxenes: Albina Durguti, Amra Korenica, Bahir Spahiu, Behar Danuza, Besar Der- 
mala Besar Durguti, Besime Limanmera, Besim Kadiri, Edina Durguti, Elmedina Haxhijaha, Emina Durguti, Emir Hoxha, Ermira Vugiterna, Esma 
Dermala, Esned Tahiraga, Hafifa Durguti, Fatih Korenica, Hajrunisa Sylka, Harun Korenica, Krenare Mullaliu, Osman Kadir, Shefkije Qmega. 

Mesimdhenesi Adnan ef Pallqa, nxenesit: Ellma Dermala, Nabahata Eminazeri, Almedin Ejupi. 

(n. abazibra) 



dituria islame / 226 



57 



Bcishkesia Isbme e Kosoves 
SHOQATAHUMANITARE 

ii 

ml 







"Bereqeti" ndihmon me veshmbathje nxenesit neper shkolla e vise rurale 

Me 7 maj 2009, shoqa- 

ta humanitare "Bereqeti" 

ka filluar nje aksion huma- ^^K^^HHH^Hj^ ^H ' ^ ^HB ^L.''t' 

nitar per shperndarjen ^^S^^^^9u^^^m\ t^^r^i/^f^^i^ '^l^^BUl 

veshmbathjes per '^^^oja IKrjMK ^^^^^K}' ^9^ . /^dtitt<^jiw4i^l 1 

te nxenesve dhe persone- f ' 

lit arsimor ne disa shkolla 

neper zonat rurale te ven- 

dit. Kete aksion shoqata e 

ka filluar ne shkollen "Filip 

Shiroka" te fshatit Slivove 

te Prishtines dhe ne para- 

lelen e saj te Llajshecit, ku 

nga nje pale rroba perfitu- 
an me shume se 100 nxenes dhe mesimdhenes ^^ ^g^^^^^^T^ ^BT^^^^^^ '^^^^Rj ^i 

shkolles. 

Perpos rrobave per nxenes, shoqata dhuroi edhe nga nje liber me poezi te autorit Sail Salihu, si dhe librin per femije 
"Te mesoj per te derguarin". 

Lidhur me nismen me te re te shoqates, kryetari, z. Fitim Flugaj, na tha: "Me qellim qe sadopak t'u dalim ne ndihme 
prinderve, sidomos ne zonat rurale, ku varferia eshte me e theksuar, kemi vendosur te marrim kete aksion qe per nevoja 
te shkollave qe ne i konsiderojme se kane me shume nevoje, te japim rroba per nxenesit dhe personelin edukativo- arsi- 
mor. VIera e rrobave qe japim ne per nje nxenes, kalon shumen e 40 eurove. Keto ndihma jane siguruar fale disa nder- 
marrjeve tregtare qe kryesisht merren me veshmbathje, qe thuajse rregullisht bashkepunojne me ne, sig jane: "Litle Big", 
"Sach", dhe disa dyqane te tjera. Nje kontingjent i ndihmave po ashtu rroba, na ka ardhur nga xhemati i Flumsit nga Zvicra, 
te cilet i falenderojme dhe lutemi qe Zoti t'ua shtoje pasurine". 

Me tutje kryetari Flugaj thote: "Ne si shoqate jemi te perkushtuar te ndihmojme aq sa kemi mundesi. Kete aksion do ta 
vazhdojme edhe ne ditet ne vazhdim ne shkolla te tjera. Me kete rast dua te falenderoj edhe aktivistet tane te palodhur, 
si Xheladin Fazliu, Sevdair Haxhiu, Xhafer Fejziu, Eset Bajraktari, Xhemush Bigku, te cilet nuk kursejne asgje qe te jene 
ne sherbim te nevojtareve." 

Perpos nxenesve dhe arsimtareve te shkolles se Slivoves, shoqata "Bereqeti" ndihmoi edhe punonjesit e ambulances 
dhe ata te bibliotekes se fshatit. 




"Bereqeti", rroba vere per nxenesit e shkolles se Arllatit 

Shoqata "Bereqeti" ka vazhduar me 14 maj 2009, aksionin e ndihmes per shkollat rurale, me veshmbathje. Sot kryetari 
i shoqates "Bereqeti", z. Fitim Flugaj, i shoqeruar nga Xheladin Fazliu, ka qendruar ne Arllat te komunes se Drenasit, ku 
per 100 nxenes te shkolles fillore "Abedin Bujupi", paraleija ne lagjen e xhamise, dhuroi nga nje pale rroba vere. 

Perpos nxenesve, kjo shoqate nga nje pale rroba u ka dhuruar edhe anetareve te kolektivit te kesaj shkolle. Po ne Arllat, 
shoqata "Bereqeti", per disa familje qe kishte propozuar administratori i fshatit, ka dhene rroba per te gjithe familjaret e 



tyre. 

Se bashku me aktivistet e shoqates "Bere- 
qeti", te pranishem gjate dhenies se ndihmave 
qene edhe imami i fshatit, Beqir ef. Tha?i, pa- 
staj drejtori i shkolles, Shaban Morina, pergje- 
gjesi i paraleles se ndare, Shaip Gashi, admi- 
nistratori i fshatit Qamil Gashi, si dhe disa 
arsimtare e banore te Arllatit.Ne bisede me 
kryetarin e shoqates "Bereqeti", z. Fitim Flu- 
gaj, banoret e Arllatit, pasi falenderuan shoqa- 
ten per kujdesin e treguar, njekohesisht preza- 
ntuan gjendjen e veshtire edhe ne shkolla te 
tjera te Arllatit e te rrethines dhe kerkuan nga 
shoqata qe, brenda mundesive, t'u ndihmoje 
edhe atyre. 



II 




58 



dituria islame / 226 



Medresantet kontribuojne ne shtimin e siperfaqeve te gjelbra ne kryeqytet 




Nxeneset e klases se dyte te Medresese se mesme 
"Alauddin" te Prishtines, ne kuader te aktiviteteve te lira, 
me 7 maj 2009, ne lagjen "Dardania", me moton "Te kontri- 
buojme ne ruajtjen dhe mirembajtjen e ambientit te paster" 
kane ndihmuar ndermarrjen komunale "Hortikultura" ne 
mbjelljen e drunjve dekorative, bredhave, Tuja-ve dhe Juni- 
perus-it. 

"Kjo nisme eshte iniciative e vete nxeneseve te klases 
se dyte dhe profesoreshes se biologjise, znj. Azemine Ku- 
kaj" - na tha drejtori I Medresese, Bahri Simnica. 

Me kete rast nxeneset u shprehen se kete aksion ne 
ndihme te "Hortikultures" e kane ndermarre me qellim qe te 
japin kontributin e tyre sado te vogel, ne ruajtjen e mjedis- 
it si dhe ne shtimin dhe rregullimin e siperfaqeve te gjelbe- 
ruara ne kryeqender. Lutfi Pa9arada - koordinator per 
mirembajtjen dhe shtimin e hapesirave te gjelbra, tha se 
kane mirepritur gatishmerine e nxeneseve te medresese, 
te cilat u qene bashkuar ne aksionin e tyre per rregullimin 
dhe shtimin e siperfaqeve te gjelberuara ne kryeqytet. 
"Shpresoje te kemi me shume keso aksionesh nga ana e 
shkollareve e qytetareve tane" - theksoi ai. 

(r. shkodra) 



Adnan Berbatovci magjistroi ne shkencat e Akaidit 

Me 27 prill 2009 ne Universitetin e Hapur Ameri- 
kan, dega ne Kajro, kandidati Adnan Berbatovci 
mbrojti me sukses temen e magjistratures me titull 
"Marksizmi - ndikimi i tij ne Kosove dhe qendrimi i 
Islamit ndaj tij". Komisioni ishte i perbere nga: 

1. Prof. Dr. Muhamed Reshad Dehmesh, ligjeru- 
es ne Fakultetin e studimeve islame, prane univer- 
sitetit "Al-Az'har" te Kajros (mentor); 2. Prof. Dr. 
Abdallah Shakir, ligjerues ne Universitetin e Hapur 
Amerikan, dega Kajro. 

Anetare te komisionit: 

- Prof. Dr. Jusuf Id, ligjerues ne universitetin "Al- 

Az'har", Fakulteti i Da'ves - Kajro; 

- Prof. Dr. Muhamed Omer, ligjerues ne universite- 

tin "Al-Az'har", Fakulteti i Da'ves-Kajro. 

Komisioni e vieresoi lart temen e paraqitur, sepse, sikur u theksua, "ne te shtjellohet ideja marksiste qe nga fillet 
e saj te hershme e deri ne ditet tona" dhe posagerisht vieresoi kapitullin qe flet mbi marksizmin dhe ndikimin e tij ne 
treven e Kosoves dhe ne viset mbareshqiptare, si dhe perpjekjet e vazhdueshme te popullit shqiptar per t'u liruar 
nga kjo dogme. Ne veganti eshte theksuar kontributi i ulemave shqiptare ne kete fushe. Komisioni i perbere nga pro- 
fesoret e lartshenuar, pasi diskutoi rreth kesaj teme, paraqiti edhe sugjerimet e tij dhe, ne fund, vieresoi temen mak- 
simalisht, me note te shkelqyeshme. 

Biografi 

Adnan Berbatovci ka lindur ne Fushe-Kosove, me 13.10.1978. Shkollen fillore e kreu ne Fushe-Kosove, kurse te 
mesmen-medresene "Alauddin" te Prishtines (1993-1997). Diplomoi ne universitetin "Al-Az'har" te Kajros, Fakulteti 
i Usuli-Dinit, dega Akaid dhe Filozofi, ne vitin 2002. Punoi imam dhe hatib prej vitit 2002 deri me 2008 ne xhamine 
e Fushe-Kosoves. Qe nga prilli i vitit 2008 u transferua ne detyren e sekretarit prane KBI-se te Prishtines. 

(asimnica) 




dituria islame / 226 



59 




Keshilli i pare zyrtar islam bashkon 
myslimanet ne Ukraine 

Njoftohet se ne Ukraine 
eshte formuar celula e pare 
zyrtare me emrin 'Keshil 
Konsultues i Myslimaneve 
te Ukraines', qe bashkon 
myslimanet e vendit dhe 
perfaqeson ata zyrtarisht ne 
rrafshin lokal e boteror Ke- 
shilli ka per qellim unifikimin 
e perpjekjeve te minoritetit mysliman, ngritjen e pozites se tyre 
dhe ndihmen per integrimin e tyre ne shoqeri duke ruajtur 
fene.Ky keshill u formua me ndihmen e zyres qeveritare te fe- 
ve, ku perfshihen te gjitha administratat dhe organizatat islame 
vepruese ne Ukraine. Ne mbledhjen e formimit te keshillit me- 
rrte pjese kryetari i zyres fetare te Qeverise Ukrainase, Aleksa- 
nder Saxhan, perkrah drejtoreve dhe perfaqesuesve te shume 
shoqatave dhe organizatave fetare e islame. Pakti i keshillit 
meton ndihmen e ndersjelle te ketyre organizatave e shoqa- 
tave ne kornizen e sherbimit te Islamit dhe myslimaneve ne 
Ukraine, si dhe ndihmen reciproke dhe arritjet kulturore, pub- 
licistike dhe qytetare me qeverine dhe shoqerine. 

UNESCO 'Bejruti kryeqyteti Boteror 
i Librit pervitin 2009' 

Kryeqyteti libanez festoi 
emerimin nga Organizata e 
Kombeve te Bashkuara per | 
Edukim, Shkence dhe Kult- 
ure (UNESCO) si Kryeqyteti 
Boteror i Librit per vitin 
2009. Prej arsyeve pse Bej- 
ruti u emerua si Kryeqytet 
Boteror per Librin, eshte ■ 
edhe mbeshtetja e Sektorit te Librit ne Liban ne proceset e tij 
te ndryshmete publikimit, si: shkrimi, shtypi, botimi, shperndar- 
ja e librit, pastaj nxitja per arritje dhe zhvillim te metodave te 
ndryshme drejt kultures permes njohjes me trashegimite kul- 
turore dhe efektet e tyre, gjithashtu duke ruajtur modernen, si 
dhe evenimentet letrare dhe ato te mendimit, te cilat kon- 
siderohen si hapje me qyteterimin boteror 

Xhamia e pare e projektuar nga nje grua 

Inaugurohet ne| 
Turqi "Xhamia e re", 
e projektuar nga Zej- 
nepe Fadilioglu, me'i 
muret e saj prej xha- 
mi, qe eshte nje she- 
mbull i bashkimit te| 
modernes me klasi- 
ken." - ka theksuar[, 
Qagrig. Koha pas! 
xhumase u zgjodh si kohe per hapjen e "Xhamise se re" ne 
periferi te Uskudarit ne pjesen aziatike te Stambollit, ne prani 
te nje turme te madhe pjesemarresish. "Ne kete xhami, eshte 
ruajtur arkitektura klasike turke, por ne te njejten kohe eshte 
edhe ndertese moderne." - tha Myftiu i Stambollit, Mustafa 
QagriQ. 






Dijetaret e Az'liarit ne lidhje 
me namazin e xliumase dlie gripin e derrave 

Shejhu i Az'harit, Muha- 
mmed Sejjid Tantavi, dhe 
Myftiu i Egjiptit, AN Xhuma, 
si dhe nje numer pjesemar- 
resish te tjere nga shoqata 
fetare, u takuan ne nje sea- 
nce qe u mbajt ne lidhje me 
feshtjen e namazit te xhu- 
mase dhe kryerjen e riteve 
te tjera fetare kolektive, si 
Haxhi, ne kohen e perhapjes se semundjeve ngjitese, si shem- 
bulli i gripit te derrave. Gjate seances dijetaret u pajtuan se laj- 
merimi per anulimin e namazit te xhumase dhe te gjitha riteve 
te tjera kolektive, eshte peng i momentit ne te cilin autoritetet e 
shendetesise boterore lajmerojne se niveli i kercenimit nga 
virusi influenca H1N1 i derrave, arrin shkallen e gjashte. Sipas 
njoftimeve te nxjerra nga meshihati i Az'harit, thuhet se Keshilli 
i Hulumtimeve Islame nuk do te ngurroje, qofte edhe te kerko- 
je anulimin e Haxhit gjate sezonit te ardhshem, nese gjendemi 
afer rrezikut qe kercenon te gjithe. Shejhu i Az'harit, Tantavi ko- 
nfirmoi se Islami kujdeset per njeriun, mbron te drejten e jetes 
se tij dhe parandalon renien ne ffaredo rreziku qe kercenon 
jeten e tij. 

Fondacioni 'IVIeka e Shenjte' 
nderton 40 xliami ne Qad 

Fondacioni 'Meka e She- 
njte per bamiresi', qe eshte 
organ i Liges Boterore Isla- 
me, ka ndertuar 35 xhami 
dhe 5 faltore (mesxhide) ne 
disa qytete dhe fshatra te 
Republikes se Qadit, dhe 
gjithashtu ka hapur 200 pu- 
se uji ne shume ane te shte- 
tit, qe kushtoi 7 milione riale 
saudit. Fondacioni ka siguruar qendra shendetesore ne Qad 
per te permbushur kerkesat e nevojshme mjekesore. Kjo, 
sipas misionitte Liges, perte ofruar ndihmen dhe mbeshtetjen 
e myslimaneve ne pjese te ndryshme te botes, nen drejtimin 
dhe mbeshtetjen e Qeverise se Arabise Saudite, e udhehequr 
nga mbreti Abdullah bin Abdul Aziz Al Saud. 

Danimarke: Politikania e mbuluar 
merr pjese ne takimet e keshillit 

Nje politikane daneze me i 
origjine palestineze u be 
gruaja e pare me mbulese | 
qe mori pjese ne keshillin 
lokal te qytetit Odensez. 
Zonja Asma Abdulhamid, 27 | 
vjegare, mori pjese ne taki- 
min e keshillit lokal te qytetit I 
si zevendese e anetarit te 
Listes se Unitetit, nje grup I 
majtist ne Danimarke. Ajo ishte ne qender te vemendjes per 
shkak se mban mbulesen. Ajo kishte udhehequr listen e voti- 
meve te partise se saj ne zgjedhjet lokale te 2005-s. "Do te 
doja te gjykohesha per ate qe kam ne koke e jo mbi koke, per 
politiken qe kam mbrojtur, opinionet, dhe jo per gfare vesh ose 
si i pershendes njerezit," - tha ajo para nje grupi te madh medi- 
esh, qe ishin mbledhur per rastin ne fjale. Asma Abdulhamid 
eshte gjithashtu ne listen e partise se saj parlamentare dhe 
eshte konkurrente e deputetes se tashme Johana Shmid 
Nilsen. 





60 



dituria islame / 226 




L^^l 


^^Bi^'^^^^^p 


i 


1 DIHADIRM Tl 



Berlin: Lenda fetare jo e detyrueshme 

Berlinasit kane votuar ne JUg ^gg^yj ■'''■>, j':\l ^^^ J^^g|f(jg . 
nje referendum per futjen ■*»5*s._3L .-. -^- "^^K " 
ose jo te lendes fetare ne | 
shkolla te mesme, - raport- 
on Der Spiegel. "Kam shp- 
resuar per rezultate me | 
ndryshe"- thote Kristofer Le- 
hman, i cili nisi fushaten per ] 
mbajtjen e referendumit. 
51.3% votuan kunder futjes I 
se lendes fetare si lende e obligueshme ne shkollat e Berlinit, 
ndersa 48.5% votuan per. Pjesemarrja ne referendum ishte 
vetem 13.7% e atyre qe kane te drejte vote. Lenda e etikes tani 
do te mbetet lende e detyrueshme ne shkollat e Berlinit, kurse 
ajo fetare do te jete si lende e zgjedhur per nxenesit. 

Gjykata malajziane lejon te krishteren 

te ankohet per perdorimin e jomyslimaneve 

te termit te shenjte 'Allah' 

Raporte te shtypit thone I 
se gjykata malajziane i ka 
lejuar nje te krishtere te an- 
kohet ndaj autoriteteve per \ 
konfiskimin e materialeve i 
qe kane te shkruar emrin 
'Allah'. Rezoluta paraqet nje | 
fitore te kufizuar per te kri- 
shteret ne vendin qe eshte | 
me shumice myslimane, 
dhe te cilet refuzojne ndali- 
min qe ka vendosur Ministria e Puneve te Brendshme e Ma- 
lajzise mbi perdorimin e jomyslimaneve te termit te she- 
njte. Gjykata pohon se perdorimi nga jomyslimanet i fjales 
"Allah" mund te shkaktoje konfuzion ne mesin e myslimaneve 
ose te kete efekt ne ndjenjat e tyre. Kjo do te ndihmonte edhe 
kryeministrin e ri, Nexhib Rezak qe te gjente balancen ne mes 
premtimeve te tij se do te realizoje liri me te medha dhe 
respektimin e ndjenjave te shumices, te popullates myslimane. 

Tantavi kerkon nga Obama 
qe t'ju flas myslimaneve nga Az'hari 

Shejhu I Az'harit, Muham- 
ed Sejjid Tantavi, I beri thirrje 
Presidentit amerikan, Barak 1 
Obama, qe ta zgjedhe Az'- 1 
harin si vend per ligjerimin 
qe do t'i drejtoje Botes Isla- 
me muajin e ardhshem ne i 
Egjipt. Shejhu i Az'harit tha: 
'Shpresoj se do jete Az'hari 
vendi nga i cili Presidenti 
amerikan do t'i drejtoje ligje- 
rimin e tij Botes Islame. Kjo duke pasur parasysh se Az'hari 
konsiderohet vend i ligjerimit per tolerance, drejtesi dhe qyte- 
terim islam.' 

Ai konsideroi se zgjedhja nga Obama, e Egjiptit si vend prej 
nga do t'i drejtohet Botes Islame, verteton poziten e larte qe 
gezon Egjipti ne Boten Islame dhe ne Boten Arabe. Po ashtu, 
ai mendon se Obama Egjiptin e sheh si shtet me pozite te re- 
ndesishme si rezultat i politikes se mire, dhe si te tille e ka zgje- 
dhur ate te jete shteti i pare arab, nga i cili i drejton mesazhin 
e tij secilit shtet te Botes Arabe. Perkundrejt thirrjes se shejhut, 
nje gazete zyrtare egjiptiane ka permendur se Salla e Kongre- 
seve e Universitetit te Kajros ka me shume mundesi te zgjidh- 
et per te qene vend i ligjerimit. Ne anen tjeter, Myftiu i Egjiptit, 
AN Xhuma, ka mirepritur vendimin e Obames qe t'ua drejtoje 
ligjerimin e tij nga Egjipti, duke konsideruar se ky eshte nje hap 
pozitiv ne ndertimin e mirekuptimit ne mes ShBA-se dhe Botes 
Arabe. 






BBC, nje mysliman ne krye te programeve fetare 

Zgjedhja e Mark Thomp- 
son, bosit te BBC-se, eshte | 
nje nder ato zgjedhje qe mu- 
nd te shenojne epoke ne his- 
torine e televizionit publik. Ne ^Bpi ^$t 
keto lloj mediesh, ka shiku- ^* '• ^^ 
eshmeri te larte dhe po ashtu 
ka rendesi edhe diversiteti ne 
radhet e prezantuesve apo 
drejtuesve. Lajmi i fundit esh- 
te transferimi i nje mysliman 
nga Channel 4 ne postin e pergjegjesit per programet fetare ne 
BBC, dhe ky mund te jete nje revolucion i mirefillte ne boten e 
informacionit anglo-sakson.Per 40-vje5arin, Aaquil Ahmed, tra- 
nsferimi ne BBC eshte nje kthim ne shtepi. Megjithate, ne kete 
medie eshte krejt ndryshe. Channel 4 mbahet me vetefinanci- 
me, ndersa BBC merr fonde qeveritare, pra me taksat e qyteta- 
reve. Aaquil Ahmed eshte nje profesionist dhe ne Channel 4 ka 
shkaktuar nje skandal duke promovuar transmetime per Kur- 
anin ose dokumentare mbi 'kultin e kamikazeve', duke sjelle ne 
oret kulmore te mbremjes debate mbi Islamin. 

Erdogan: Islamofobia eshte krim kunder njerezimit 

'Islamofobia eshte krim 
kunder njerezimit'- tha krye- 
ministri turk Tajib Erdogan, 
ne nje fjalim qe mbajti per 
inaugurimin e takimit te 7 me i 
radhe te Keshillit Islamik te I 
Euro-Azise. Qdo politike sig- 
urie qe bazohet ne kete krim 
a ka ngjyrime te ketij kuptimi, 
eshte e gabuar dhe do te jete | 
destruktive. Asnje problem 
ne gjeografine e Euro-Azise nuk mund te jete problem i vetem 
nje personi, shoqerie apo shteti, dhe eshte me se e nevojshme 
te zgjidhen problemet nga te gjithe se bashku. Ai tha se kjo 
ndodhi ne krizen e fundit te karikaturave. Ai tha se, ne qofte se 
kufijte e lirise se shprehjes do te ishin vendosur ne menyre me 
te arsyeshme, keso pervojash te dhimbshme nuk do te ndodh- 
nin. Duke rikujtuar se Turqia dhe Spanja, me kete mirekuptim, 
iniciuan projektin Aleanca e Qyteterimeve nen administrimin e 
Kombeve te Bashkuara, Erdogan tha se projekti u ka kontri- 
buar qyteterimeve qe te kuptojne dhe te njohin njeri-tjetrin. 

Keshilli Islamik i Euro-Azise 
unifikon datat e festave fetare 

Propozimi per te festuar i 
festat fetare ne te njejten di- 
te e gjithe bota, eshte pra- 
nuar ne takimin e Keshillit 
Islamik te Euro-Azise, qe po 
mbahet ne Stamboll. Lideri 
fetar i Myslimaneve te Kirgi- 
zstanit (Kyrgyzstan), Murat ' 
Haxhixhumanov, e ka bere 
kete propozim ne takimin 
tre-ditor, i cili eshte organizuar nga Drejtoria e Pergjithshme e 
Qeshtjeve Fetare e Turqise, e cila priti me shume se 80 krere 
fetare nga 42 vende, si dhe studiues e eksperte te tjere. Haxhi- 
xhumanov, gjate fjalimit te tij ne takimin e Keshillit Islamik, tha 
se te gjithe myslimanet duhet t'i kremtojne festat fetare ne te 
njejten dite dhe se kryetari i Kryesise se Qeshtjeve Fetare, AN 
Bardakoglu, duhet te ndertoje nje ure lidhese midis Botes 
Arabe dhe Keshillit Islamik te Euro-Azise. Duke vene theksin 
mbi rendesine e diskutimit te kesaj geshtjeje me zyrtaret e 
Arabise Saudite, Haxhixhumanov tha: "Praktika e festimit te fe- 
stave fetare ne dite te ndryshme duhet te perfundoje". Ky pro- 
pozim per kete tematike u pranua nga te gjithe anetaret e 

Keshillit ne takim. 

Pergatiti: 
Remzi Nura 




dituria islame / 226 



61 



Fjaleterthore 





1 


ti 


"1 


*1 
1^ 


< 

1 


AIDE 

ETHUTE 

PESMEMMSH 

NJE VEPEfl 

LETRARE 


FOTO 


PJE» 
PEBBERESE 

TENJE 
MEKAni7Ut 


PEREMER 
PVE16S 


GKUCCNA 


ISH^AUPlOn 

BOTEROR 

N£ 5KAHc 

JAN 


I SAS4K1JAR 


PASTHIERHE 
JOKA 


ASHAB 
1 MUHAHEDIT 

FARE5LU 

(snq.l 


OtitATE 
BEJEME 

feh£ 

EAlWHUr 




















MENJANJES 




















PEE- 

SHENDETJA 

ISLAME 
















LENOKJ 

tuis 






AIOE 
(lASTEON 
HOTELET 


EMEE 
FEMRE 

l!t.AME 








ENK. HAIA 












OSCAHHArA 
KnfRORE 
E TRECIISE 


SANOR 
INJE 
SHTETI 
BALTK 














KKAMETR 


1 
1 








VEKDET Kl 
JETDJME 


L 


L 


KuiHrtzaHET 

NCA 
DICKA 


ETIOPASET 
EUJETRA 


KESTI 
MUJOli 


SHKBONJA 






(uetllKTIT 














tETKAT 
EHAllIRAVE 


INDIA 


L 


LAEUI, 
lABI 

JD PABARAa 


















MEDRESEJ 

EWUUA 

CRU 

cjLwn 


B 










AUPERI 


nj£ri 

NCA 
PfilNDERIT 










AKTORI 
AMERIKAN. 

L 








KCAHU 










EOTE 






CLJI£CUe»T 


PULLAI, 

CATl 


METEI 


MKATS 
BEJ6ME 
NJEPJE5E 
TE MATE- 




















mSTITUT 
IRAOIOlOt 

SEttJHJiT 


J. 
S 

T 








SIPBt 


FORMAT » 

TOLIiERI 


SiMKA, 

ZILA 










HISfOBI 




MMK 
















NATMSAL 
OEMOCRATIC 
tNSTITUTE 


PERMJRfSIMI 
SHtNreiESOR 


KflU 

1 

SHAIE5 








AMIDON 
















LISAHI 






TE FTOHTE 
IMMIH 






NTERNETl 


5HKF0HM 

e 

Pf^lMFUNDIT 




LACJE E 
QUSAIT. 
El HAWER 








PBOVArjS 
1 BEHET fUE 
PRODHIMI 


















Ai oe RmT 

KAPSHE 


U5H01M kine: 


JO 
1 arsyeshEm 




















N 


A 


Z 


1 


MJ G 1 A 


F 


U 


RR 


TMF 


I 


A 


D 


E 


M 


D B 





M 


A 


N 


T 


1 


K 


1 


R 


L 


A 


N 





E 


m o 


A 


M 


A 


R 


k 


PUE NCA TE 
P^RCUAKTT 
E ALIAHUT 

VEPTO 
1 PAVARUS 








Aurosj*. 

PR(TE 










M 


1 


□ n 


R 


N 


I 


mHr 


1 


M 


A 


T 


A 


N 


I 




K 


A 


L 


a|m|aBe 


R 


e. 


D 


D 


N 




M 


E 


T HI 


5HTERIH, 
THAPJE 
















SHKOORA 




R 


A 


D 




A 


N 


R 




SPORT 

0L1MPIK 


DO D ZGJIDHJA 


D 


1 


K 


A 


R 


N 


Q r Ml l^ /ini 


ElB 


^■a|| 


PtREMEB 
PWJNOB 








■NbEr. ■ 

MARRJAE 
MADHE 

INDU^TRiAI^ 












V 


1 


A 




c [MUivirvi 


' 


A 


tT 


M 


A 


G 


R 





T 


E KALUAR 


rH M 


E 


DUKAT, FIORI 




D 


T 




A 


L 


E 


T 


ESAT 
STAVIIECI 






KAMPIOtNl 








OflGANIZATA 

TRECTARE 






E 


T 


E 


R 






B 


A 


R 


I 


B 


A 


N 


A L 


1 


T e T 




r 


1 HI 


OKSIGJENI 


T 1 E| T ^ " 


ENERCJIA 


A 


B 


D n 


L 


D B 


nM 


I ■ k|| 


PIOTESOM 

PfiflHTIneN 












EDHE 
[LaU 






L 


N 


□ m 


M 


1 


R E Z 


iHn 


G 


A 


1 


T 


1 


B 


A 


R 


D D 


L 


E 


G 


A 


L 


T 


1 


T 


A 


N 


1 


K E 




I 


SH 


U 


LL 


I 



























62 



dituria islame / 226