DITURI A ISLAME
Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore
Boton
Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves
Prishtine
Kryeredaktor:
Mr. Rexhep Suma
Redaksia:
Bahri Simnica, Driton Arifi,
Fahrush Rexhepi, Flamur Sofiu,
Nexhat Ibrahimi, Qemajl Morina,
Sabri Bajgora, Sylejman Osmani
Gazetar ne redaksi:
Ramadan Shkodra
Lektor
Isa Bajginca
Korrektor
Skender Rashiti
Kopertina & Red. teknik
Ymridin Trinaku
Operator kompjuterik
Nuhi Simnica
Ad res a:
"Dituria Islame",
Rr. "Bajram Kelmendi", nr. 84.
10000 Prishtine
Tel & Fax. 038/224-024
www.dituriaislame.net
E-mail: dituriaislame@hotmail.com
dituriaislame@yahoo.com
Parapagimi:
Evrope 25 € Amerike 40 USA $
Shtypi:
"Koha" - Prishtine
Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen!
Muhamedi a.s., rreze drite qe mposhti erresiren
"Eclhe te derguarit e tjere para teje jane perqeshur, e ata qe u fallen pesuan
(denim) per shkak se talleshin" (Kur'an 6:10). Nuk na pengojne me se shumi gjerat
qe s'i njohim, por ato qe i njohim pak dhe ne menyre te njeanshme, te vequara, te
pandervarura nga njera-tjetra, madje dhe te gabuara. Pejgamberi a.s. injorohet,
cenohet dhe anashkalohet pa te drejte, si personalitet qe perhapi paqe, drejtesi dhe
dhemshuri per gjithe njerezimin. Shume fushata antihumane jane here ne adrese te
tij. A thua pse po behet kjo? Vetem per shkak se ndryshoi qasjen e sistemit te
mendimit te te gjitha koheve, beri nje revolution shpirteror, i dha kuptimjetes, nxori
njerezimin nga erresira ne drite, solli paqe e lumturi, dashuri, tolerance dhe har-
monine mes njerezve pa dallimfeje, race, ngjyre, kombietj. Opinioni publik i gjere
duhet tejete me mirenjohes kundrejt vlerave te tij, ose sepaku kjo mund te behet ne
heshtje me motiv tolerance. Kete po e permendim ngase kemi parasysh faktin se
jemi ne ditet festive te lindjes se tij.
Njerezit kremtojne shpesh ditelindjen e Muhamedit a.s. pa qene te vetedijshmem
se veprat e tij, duhet tejene nje aktivitet i perditshem i muslimanve, nder aktivitetet
e tyre ditore, javore, mujore dhe vjetore. Po ashtu ata duhet te rikujtojne historine
dhe te meditojne faqet e saj ne qdo aspekt tejetes, ne gezime e hidherime. Rreshtat
e historise na kane trasheguar nje thesar qe i jep fdozofi jetes sone dhe eshte
sheruese e problemeve dhe sfidave jetesore te individit e te shoqerise. Ky njeri ishte
prakitues i gjalle i ajeteve kuranore dhe beri qe njerezimi te kuptoje se ky liber nuk
permban vetem anen teorike e ideore, por eshte edhe program hyjnor, qe e rregul-
lonjeten qe te funks ionoje ne menyre sa me normale dhe te moralshme. Kete muaj
gjithkush, para se gjithash, duhet ta perjetoje shpirterisht ne vetvete dhe nejeten e
tij per cdo vit. Te kujtojme rezultatet e tij ne Bedr, Hendek, clirimin e Mekes, te kuj-
tojme edhe njerin nga ajetet efundit qe i eshte shpallur: "..Sot persosa per ju fene
tuaj, plotesova ndaj jush dhuntine Time, zgjodha per ju Islaminfe.. " (Kur'an, 5:3).
Muhamedi, ky njeri i madh, patiforcen dhe kurajen per tefalur kundershtaret e tij,
edhe pse pati mundesi t'i ndeshkonte.Ai beri, siq thote Volteri, nje lufte te madhe,
luften e diturise kunder paditurise, luften e perdellimit, luften e arsyes kunder
paragjykimeve, luften e drejtesise kunder padrejtesise.
Ai mundi violencen me ane te te qeshurit, kokefortesine me ane te durimit, padi-
turine me ane te se vertetes. Stuhite e ndryshme e detyruan t'i leshoje rrenjet me
thelle. Muhamedi a.s. nuk ishte apoteoze dhe as qe ka lejuar qe te kete te tille ne
Islam.
Ne kete numer pos te tjerash
Bashkesia Islame e Kosoves
dhe mediet
4
Transmetimi i sahabeve
ne Haze te kuptimit - 12)
6
Ngritja e duarve nga nielli
me rastin e duase
9
Muhamedi a.s.
udherrefyes per te gjithe boten
14
Kultivimi i dashurise
ndaj Pejgamberit a.s.
16
Aktuale
51
dituria islame / 224
Ne shenjester
Bashkesia Islame e Kosoves
Mr. Qemajl Morina
Ka nje' periudhe te gjate kohore
qe Bashkesia Islame e Koso-
ves dhe institucionet e saj ka-
ne qene objekt diskutimi ne
disa nga mediet, ne ve9anti ne disa gaze-
ta ditore. Ne ato shkrime jane thene gje-
ra te renda per personalitete qe punojne
brenda Bashkesise Islame si dhe per ins-
titucionet e saj . Shume here eshte insist -
uar qe Bashkesia Islame te prononcohet.
Por, si duket, kompetentet e Bashkesise
Islame kane parapelqyer heshtjen si per-
gjigje me te mire ndaj shkrimeve ne
fjale. Ketu nuk kam ndermend t'u per-
gjigjem shkrimeve te permendura, po ne
te njejten kohe nuk mund te jem indifer-
ent kundrejt sulmeve te pareshtura, qe
po u behen Bashkesise Islame dhe insti-
tucioneve te saj, nga disa medie kosova-
re, me qellim te krijimit te sensacioneve
dhe destabilizimit te institucionit tone
me te larte fetar ne Kosove.
Bashkesia Islame
ndau fatin e popullit
Bashkesia Islame, si institucion shpi-
rteror i shumices derrmuese te popul-
ates se Kosoves, vazhdimisht ndau fatin
e popullit. Kjo ishte e natyrshme, sepse
ajo ishte pjese e atij populli, jetonte dhe
frymonte me te, si ne kohe te mira dhe
ne kohe te liga e te veshtira.
Peripecite e para te saj filluan qe ne
fillim te shekullit njezet, atehere kur Ko-
sova, padrejtesht, kunder vullnetit te po-
pullit te saj, me vendimin e Fuqive te
Medha te asaj kohe mbeti nen okupimin
e Serbise. £do rezistence kunder okupi-
mit sllav, pritej me masa drakonike nga
regjimi i eger i asaj kohe. Jane te njohu-
ra masat e regjimit famekeq serb, si?
jane reforma agrare, presionet e llojlloj-
shme per debimin masiv te shqiptareve
nga trojet e tij etnike per ne Turqi, si dhe
perpjekjet e pareshtura te shtetit serb, ne
bashkepunim me Kishen Ortodokse Ser-
be, per konvertimin me dhune te shqip-
tareve ne fene ortodokse.
Nje periudhe tjeter e veshtire filloi
pas perfundimit te Luftes se Dyte Boter-
ore, kur ne pushtet erdhi regjimi komu-
nist, i cili rriti trysnine mbi bashkesite
fetare, ne menyre te vecante ndaj Bash-
dhe mediet
kesise Islame, duke konfiskuar pasurine
e saj, duke i rrenuar xhamite dhe duke
mbyllur medresete, te cilat ishin burimi
i vetem per krijimin e kuadrove per ne-
vojat e Bashkesise Islame, te cilet ishin
garanci e vetme per vazhdimin e vepri-
mtarise se saj si dhe per ruajtjen e iden-
titetit islam ne keto troje.
Bashkesia Islame, me sakrifica tejet
te medha, arriti ta mbijetonte ate periud-
he tejet te veshtire me shume se gjysme
shekulli. Me ato pak mundesi te vogla
qe iu dhane kohe pas kohe, si rezultat i
rrethanave politike te asaj kohe, ajo jo
vetem qe arriti te mbijetonte, por ia doli
edhe ta zhvillonte e ta begatonte jeten
fetare islame, duke fuar me besnikeri
amanetin qe kishte marre mbi vete. Nor-
malisht, kete e kishte bere fale perkrah-
jes dhe mbeshtetjes se madhe morale e
materiale qe kishte pasur nga shumica
derrmuese e besimtareve te vet. Sa me te
medha ishin sfidat, aq me e fuqishme
ishte rezistenca. Ky eshte mesimi me i
thjeshte qe mund te njihet nga ajo peri-
udhe kohore. Keshtu, pra, me nje vete-
mohim tejet te madh, ne vitin 1951 ishte
rihapur medreseja e mesme "Alauddin"
e Prishtines, ne fillim si medrese e ulet e
pastaj edhe e mesme, ne bankat e se ri-
les ishin pajisur me njohuri islame dhe
kishin marre mesazhin islam te rinjte, jo
vetem ne Kosove, por ne te gjitha trojet
shqiptare, prej Ulqinit e deri ne Manas-
tir, duke iu kundervene me kete ideolo-
gjise rrenuese te komunizmit famekeq.
Me nje vetemohim, pune te palodhshme
dhe pa zhurme, u fitua kjo beteje e ma-
dhe, fale ndihmes se te Madhit Zot dhe
angazhimit te drejtuesve te Bashkesise
Islame te asaj kohe, te perkrahura dhe te
mbeshtetura nga pjesa derrmuese e bes-
imtareve. U shkolluan kuadro te reja, u
ndertuan xhami te reja, u meremetuan
xhamite e vjetra, thene shkurt, vazhdoi
jeta islame ne Kosove.
Mvetesimi
i Bashkesise Islame
Nje periudhe tjeter me rendesi per
Bashkesine Islame filloi ne dhjetev-
jeteshin e fundit te shekullit njezet, me
renien e murit te Berlinit si dhe me le-
kundjen e themeleve te komunizmit si
ideologji ne ish-Bashkimin Sovjetik e ne
pjeset e tjera te Evropes Juglindore.
Shqiptaret e Kosoves qene te paret qe i
paraprine levizjes per rrezimin e sistemit
totalitar komunist ne vitin 1981, me pra-
nveren e njohur te Kosoves. Ne fillimin
e viteve nentedhjete po shihej se edhe
ish-Federates Jugosllave i kishte ardhur
fundi, prandaj fatin e saj do ta pesonin
edhe institucionet e saj, ne mesin e te ci-
lave ishte dhe Riaseti i Bashkesise Isla-
me me seli ne Sarajeve.
Keshtu pra ne vitin 1994, Bashkesia
Islame e Kosoves shpalli mvetesimin e
saj nga ish-Riaseti i Bashkesise Islame,
dituria islame / 224
qS kishte vepruar nS kuadSr te ish-Fede-
ratSs Jugosllave. Me kStS veprim dha te
kuptohej se Kosova si ne aspektin po-
litik dhe ne ate fetar ishte nisur ne rrugSn
e mvetSsimit dhe pavarSsimit te saj. Se-
pse ky ishte vullneti i popullit te Koso-
vSs, prandaj edhe BashkSsia Islame, si
institucion shpirtSror i shumicSs dSrr-
muese te popullatSs se KosovSs, nuk
mund te mbetej indiferente ndaj zhvilli-
meve te tilla, ve9se duhej t'u printe. KS-
shtu u veprua dhe koha po tregon se ato
vendime ishin me vend dhe ne momen-
tin e duhur.
Bashkesia Islame ishte nga instituci-
onet e Kosoves, qe me tSrS potencialin
qe paten iu kundSrvunS regjimit gjakatar
te Miloshevi9it. Si ne aspektin e brend-
shSm, po ashtu edhe ne aspektin e jash-
tSm, duke e demaskuar torturat dhe
gjenocidin qe ai po ushtronte ndaj pop-
ullates se pambrojtur te Kosoves, u vu
ne shSrbim te plots te forcave politike te
Kosoves. Ne te njSjtSn kohS, pa ISnS
anash obligimet e saj ndaj besimtareve,
Bashkesia Islame e Kosoves veproi per
vetSdijesimin e tyre islam dhe ne zhvil-
limin e jetSs fetare islame ne Kosove.
Ajo qe vlen te theksohet per kete pe-
riudhS kohore, ishte manifestimi i plote
i unitetit ne radhSt e BashkSsisS Islame
te Kosoves, si shembull edhe per bash-
kSsitS e tjera islame simotra ne raj on dhe
me gjerS. Nuk munguan as rezultatet
pothuaj ne te gjitha sferat e jetes. Ne ve-
?anti, kSto suksese qenS evidente ne pe-
riudhSn pas luftSs ne Kosove, kur
Bashkesia Islame qe ndSr institucionet
me te dSmtuara te Kosoves. FalS njS an-
gazhimi te madh te gjitha strukturave,
per nje kohe shumS te shpejtS jo vetSm u
eliminuan pasojat e luftes, por u be nje
zhvillim i mire ne ndSrtimin e infra-
strukturSs se kSshillave te Bashkesise
Islame anS e kSnd Kosoves.
Kjo hyrje, edhe pse ndoshta pak e
gjatS, mendoj se ishte e domosdoshme
per te kaluar ne kohSn e sotme, ne ve-
9anti per ate pjesS te brezit tone me te ri,
per ta kuptuar rrugen e vSshtirS qe hapi
Bashkesia Islame e Kosoves deri ne di-
tSt tona. Sepse tek nje pjese e te rinjve
ka mendime sikur historia e Bashkesise
Islame fillon prej sot, qe SshtS nje gabim
shume i madh jo vetem ndaj brezave te
mShershSm, ve9se me nje mendSsi te ti-
lls mund te gabohet edhe ne trasimin e
rrugSs sonS per te ardhmen, qe eshte
shume me rSndSsi jo vetem per ne, po
edhe per brezat qe do te vijnS.
Perse Bashkesia Islame
eshte ne shenjester
Ne fillim te kStij artikulli pSrmendSm
se ka nje kohe qe Bashkesia Islame dhe
institucionet e saj jane vSnS ne shenjes-
ter te disa gazetave te ditSs. Pyetja qe
shtrohet para nesh, eshte perse kjo po
bShet ne kete kohe dhe a eshte ajo rastSsi
apo behet me nje qSllim te caktuar? PSr-
gjigjet per kete pyetje mund te jenS prej
me te ndryshmeve, ne varSsi se nga cili
kend vSshtrohen. Eshte e natyrshme qe
gjate punSs te bShen edhe gabime, kSsh-
tu na mSsojnS edhe parimet islame: ne
jemi njerSz dhe mund te bejme leshime
gjate punes sone.
Mirepo, ne te njejten kohe edhe ata
qe shkruajne per ne, duhet ta dine se Ba-
shkesia Islame e Kosoves eshte nje ba-
shkesi komplekse, ne gjirin e se ciles
perfshihen mbi 90% e popullates se Ko-
soves, qe u perkasin gjuheve, etnive dhe
drejtimeve te ndryshme, madje pa nje
burim te perhershem dhe te vazhduesh-
em financimi. Burimet e financimit te
Bashkesise Islame jane nga ndihmat vu-
llnetare te besimtareve tane, si dhe nga
nje pjese e vakefeve qe kane mbetur nen
mbikeqyrje te Bashkesise Islame. Per
shkak te veshtiresive fmanciare, shumi-
ca e imameve financohen nga vete xhe-
mati dhe kjo eshte arsyeja pse ka
veshtiresi qe te gjithe imamet e saj t'i
kete nen kontroll. Per kete shkak nuk
mund te thuhet se ne Bashkesine Islame
funksionon sistemi i nje hierarkie te du-
hur. Vete natyra e besimit islam eshte e
tille qS nuk e pranon njS sistem tS tills.
Prandaj, tS kSrkohet nga BashkSsia Isla-
me qS ajo tS jetS pSrgjegjSse pSr sjelljet
dhe veprimet e 9do imami a nSpunSsi fe-
tar, SshtS njS ngarkesS qS nuk pSrkon me
mundSsitS e saj, me gjithe vullnetin dhe
gatishmSrinS e shprehur nga ana e saj.
BashkSsia Islame e KosovSs gjatS hi-
storisS sS saj tS gjatS, SshtS ballafaquar
me sfida tS natyrave tS ndryshme dhe
ato i ka pSrballuar me njS angazhim tS
madh. Ajo SshtS nS gjendje t'i pSrballo-
jS edhe sfidat e kohSs sS sotme, nga ku-
shdo qS tS vijnS ato. PSr kStS ajo ka
potencial kuadrosh, gatishmSri dhe, para
sS gjithash, ajo gSzon mbSshtetjen dhe
besimin e besimtarSve tS saj anS e kSnd
KosovSs. PSr kStS arsye, mediet tona,
duhet tS kenS kujdes kur tS shkruajnS
pSr BashkSsinS Islame si njS institucion
me njS strukturS tS mirS organizimi, qS
ka dhSnS njS kontribut tS pamohueshSm
pSr zhvillimet nS fusha tS ndryshme tS
jetSs sS popullit tonS.
MegjithatS, kjo SshtS njS sfidS me te
cilSn do tS ballafaqohet BashkSsia Isla-
me e KosovSs nS kStS periudhS tejet tS
ndjeshme dhe vendimtare nSpSr tS cilSn
po kalon Kosova nS historinS e saj mS tS
re. Pa dyshim qS nga BashkSsia Islame
dhe tS gjitha institucionet e saj kSrkohet
pSrgjegjSsi maksimale, vigjilencS dhe
largpamSsi, qS ajo tS jetS shtyllS e fortS
e ndSrtimit tS pavarSsisS sS KosovSs dhe
institucioneve tS saj, ashtu S19 ka qenS
edhe nS tS kaluarSn. Kam shpresS qS ky
brez i BashkSsisS Islame tS KosovSs do
tS jetS nS nivel tS pSrgjegjSsisS historike,
e cila po na pret nS ditSt dhe javSt qS
vijnS. Ata do ta 90JnS nS vend amanetin
e prijSsve tS Lidhjes Shqiptare tS Prizre-
nit me Myderriz Haxhi Ymer Prizrenin
nS krye dhe bashkSmendimtarSt e tij.
dituria islame / 224
Hadith
Trcmsmetimi i sahabeve
ne baze te kuptimit - (2)
Mr. Musa Vila
Hadithet qe nuk
transmetohen ne baze
te kuptimit
Hadithologet dhe dijetaret e tj ere jane
unike se ekziston nje' grup hadithesh qe
duhet te transmetohen vetem sipas
shprehjeve te tyre, pa here ndryshime
ose zevendesime, paraprirje ose vonim
te fjaleve.
Historiku i transmetimeve tregon se
sahabet i jane perkushtuar mjaft mire
transmetimit tekstual (shkronje per
shkronje) ashtu si9 i kane degjuar shpre-
hjet nga Profeti s.a.v.s. Nje transmetim
tekstualisht i haditheve ka vazhduar de-
risa eshte bere kodifikimi i tyre ne kole-
ksionet e hadithit, tashme te njohura per
opinionin islam. Keto lloj hadithesh
mund t'i perkufizojme ne tri tematika:
Tematika e pare: Shprehjet e hadi-
theve teksti i te cilave permban nje prej
Cilesive te Allahut xh.sh. ose ndonje
prej Emrave te Tij. Transmetuesit nuk i
lejohet t'i perpiloje keto me shprehje
nga vetja. Ne kete konotacion hyn gjith-
cka qe jemi informuar nga Allahu xh.sh.
se Ai eshte:
"qe degjon dhe sheh gjithqka, Ai
eshte i urte, i gjithedijshem, i gjalle, i ve-
tembajtur, me i madhi, me i larti. "
Sepse te gjitha Cilesite dhe Emrat e
Tij, sipas mendimit te Ehlu Sunetit, jane
ceshtje - te prera nga Allahu xh.sh., te
cilat merren vetem ashtu sic na infor-
mon Kurani dhe Syneti. Per logjiken,
mendjen dhe angazhimin nuk ka fare ha-
pesire ne ceshtjet qe nderlidhen me Qe-
nien e Allahut xh.sh. dhe Atributet e Tij.
Tematika e dyte: Shprehjet e hadi-
theve te strukturuara nga fjalet e pakta e
permbledhese, te cilat, edhe pse figura-
tivisht jane te shkurtra, ne konotacionin
e tyre ekziston saktesi e shprehjeve dhe
jane kuptimplota.
Keto hadithe shquhen nga emertimi -
hadithe me fjale shumepermbajte.se.
WSm UiHiaifffiiiif
i *" V m > ^
Keto fjale jane ve9ori me te cilat
Allahu xh.sh. e ka nderuar e frymezuar
dhe miresuar Profetin s.a.v.s. mbi te gji-
the profetet e tjere. Ne kontekst me kete
kemi hadithin e regjistruar ne Sahihun e
Muslimit, i transmetuar nga Ebu Hurej-
ra, se Profeti s.a.v.s. ka thene:
"Me gjashte qeshtje jam mbivleresu-
ar nga Profetet (e tjere): "Mua me eshte
dhenefjala shume permbajtjesore... '"
Dijetaret thone se, sipas mendimit
dominues, edhe Kurani edhe hadithi ka-
ne konotacion te ketyre fjaleve. Vlen te
theksojme disa prej haditheve qe jane
me fjale shume permbajtjesore (univer-
sale):
"Vertet veprat qmohen vetem sipas
qellimit. "
"Mysliman eshte ai prej gjuhes dhe
dores se te cilit myslimanet jane te shpe-
tuar. Ndersa muhaxhir (emigrant) eshte
ai qe ka braktisur ate qe Allahu e ka
ndaluar. "
"Nuk i duhet bere dem as vetes e as
tjetrit. " 2
"Ai qe shpik ne qeshtjen (fene) tone
diqka qe nuk eshte e saj, ajo eshte e re-
fuzuar. " 3
"Nga Islami (virtyti) i mire i njeriut
eshte largimi i tij nga ajo qe nuk i intere-
son. " 4
Arsyeja e obligimit te transmetimit te
ketyre haditheve me shprehje identike,
ashtu sic jane thene, dhe ndalimi i trans-
metimit te tyre ne baze te kuptimit, be-
hen per dy shkaqe:
1. Kujdesi dhe ruajtja e retorikes fryme-
zuese (shpirterore) nga ndryshimi
dhe zevendesimi. Nese e transmetoj-
me ne baze te kuptimit, hadithi humb
karakteristiken e tij te saktesise dhe
persosmerise.
2. Shprehjet e hadithit jane te pakta, sa-
qe memorizimi i tyre eshte ceshtje e
lehte dhe e shpejte. Atehere nuk ka
nevoje te domosdoshme te transme-
tohet ne baze te kuptimit.
Tematika e trete: Shprehjet e hadi-
thit qe kane kuptim ne vetvete dhe me te
kujtuar ato, kryhet adhurimi. Nen ombr-
ellen e tyre radhiten shume ceshtje. Nder
to jane shprehjet e lutjeve qe Profeti
s.a.v.s. ua kishte mesuar bashkekohani-
keve te tij ne raste te ndryshme. Eshte
obligim per ate qe I perulet Allahut
xh.sh., qe t'i thote ato me shprehjet iden-
tike te plota, duke ruajtur me kete fshe-
htesine e permbajtjes, duke qene se vete
Profeti s.a.v.s. i kishte zgjedhur per lutje,
si dhe duke konsideruar me to afrimin
tek Allahu dhe shpresen e pranimit te
tyre.
Prej ketyre shprehjeve qe kane kup-
tim dhe synim ne veten e tyre, jane
shprehjet e permendjes sic jane: - Allahu
eshte i paster prej qdo mangesie; - Fa-
lenderimi I takon vetem Allahut;
dituria islame / 224
- Nuk ka te adhuruar tjeter perveg
Allahut, Allahu eshte me i Madhi; - Nuk
ka ndryshim te gjendjes e as fuqi, pa
ndihmen e Allahut; - O Zoti im, Te lutem
me arte te kenaqesise Sate te me ruash
nga hidherimi Yt;
- O Zoti im, Zot i te shtate qiejve dhe
Zot i Arshit te madh, Zoti yne dhe Zoti i
qdo sendi, zberthyes i fares (i kokrres se
saj) dhe i berthames (se pemes)...
Keto shprehje dhe shume' te tjera
eshte obligim per besimtarin qe t'i thote
tekstualisht (shkronje per shkronje), pa-
varesisht a gjendet brenda namazit apo
jashte tij. Ne kete pikepamje kemi
shume transmetime qe tregojne per sa-
ktesine e tyre ne shprehje gjate gjithe
shekujve.
Prej shembujve ilustrues, qe tregojne
ne menyre te qarte se shprehjet qe perm-
bajne adhurim, tek ne jane transmetuar
plotesisht shkronje per shkronje, ashtu
sic jane degjuar prej Profetit s.a.v.s., ke-
mi shprehjet e ezanit dhe te ikametit, dhe
shprehjet e lutjes per haxh. Myslimanet
ne teresi, ne Lindje e Perendim, pergjate
gjithe shekujve, ezanin dhe ikametin i
kane shqiptuar me te njejtat shprehje. Po
ashtu edhe sot haxhinjte e nacionalitete-
ve dhe te racave te ndryshme, te cilet
udhetojne nga viset e largeta per ne Qa-
be, vazhdimisht ftesen e haxhit e shqip-
tojne me te njejtat shprehje.
Prej shprehjeve qe duhen transmetuar
tekstualisht shkronje per shkronje dhe
qe Profeti s.a.v.s. personalisht ua meso-
nte bashkekohanikeve te tij, jane shpreh-
jet pershendetese ne uljen e pare te
namazit, per arsye se keto shprehje kane
kuptim dhe synim ne veten e tyre - dhe
me thenien e tyre kryhet adhurimi.
S'ka fare dyshim se sahabet shprehjet
e teshehudit i kishin memorizuar me
perkushtim te plote dhe i kishin trans-
metuar ne formen me te duhur. Kete e
kishin bere te shtyre nga obligimi qe
ndienin per memorizimin dhe transme-
timin e tyre. Ne te njejten kohe, obligimi
ndaj ketyre shprehjeve bie mbi te gjithe
myslimanet, qe t'i shqiptojne tekstuali-
sht gjate 9do namazi.
Vlen te theksohet se shprehjet e te-
shehudit kane ardhur ne forma dhe traj-
ta te shumta. Nga Profeti s.a.v.s. i kane
transmetuar nje numer i konsiderueshem
sahabesh, duke filluar nga Ibn Mes 'udi,
Omeri, IbnAbasi, Aliu, Aishja, Ebu Mu-
sa El-Eshariju, Muaviju, Semrete, Ene-
si, Ebu Hurejra, dhe Ibn Omeri r.a. Ne
vijim do te sjellim tre teshehude, per te
cilet dijetaret mendojne se jane trajtat
dhe format me te sakta te teshehudit.
Forma e pare e teshehudit, e trans-
metuar nga Ibn Mes'udi r.a., i cili thote:
"Pejgamberi s.a.v.s. ma ka mesuar te-
shehudin duke vendosur duart e mia ne
duart e tij, ashtu sic me mesonte mua
ndonje sure prej Kuranit:
"Pershendetjet, lutjet dhe te gjitha
miresite I takojne Allahut. Le tejete pa-
qja mbi ty, o Pejgamber, paqja le tejete
mbi te gjithe ne dhe mbi te gjithe roberit
e mire te Allahut. Deshmoj se nuk ka te
adhuruar tjeter perveg Allahut dhe ver-
tet Muhamedi eshte rob dhe i Derguar i
Tij. •"
Kete hadith e kane regjistruar Buha-
riu, Muslimi, autoret e kater Suneneve.
Per kete Termidhiu tha: "Ky eshte hadi-
thi me i sakte i teshehudeve. " Ebu Bekr
El-Bezari tha: "Hadithi i Ibn Mes 'udit
eshte transmetuar nga njezet e me
shume rruge transmetimesh. "
Kete teshehud per argument e kane
marre shumica absolute e sahabeve, ta-
bi'ineve dhe tabitabi'ineve. Ne mesin e
tyre jane edhe Ebu Hanife dhe Ahmed
bin Hambeli.
Forma e dyte e teshehudit, e trans-
metuar nga Omeri r.a.:
"Pershendetjet I takojne vetem
Allahut. Po ashtu pastertite, miresite,
lutjet I takojne vetem Allahut ... ". Pastaj
permendi shprehjet e tjera, te cilat nuk
kane dallim nga shprehjet e teshehudit te
Ibn Mes'udit. Teshehudin e Omerit e ka-
ne regjistruar Maliku ne Muveta, El-Ha-
kimi ne El-Mustedrek, El-Bejhekij ne
Es-Sunen El-Kubra. Kete teshehud per
argument e kishte zgjedhur Imam Mali-
ku, ngase Omeri ua kishte mesuar njere-
zve nga minberi i Resulullahut dhe
askush nga te pranishmit nuk e kishte
kundershtuar. E ne mesin e tyre ndodh-
eshin nje numer i madh sahabesh. Ai
pelqimin e tyre ndaj Omerit e kishte ko-
nsideruar si argument vertetues per kete
teshehud.
Forma e trete e teshehudit, e trans-
metuar nga Ibn Abasi r.a.:
"Pershendetjet, begatite, lutjet dhe
miresite I takojne vetem Allahut ... ". 6
Ndersa shprehjet e tjera nuk dallojne
ngateshehudi i Ibn Mes'udit dhe Omerit
r.a. Kete teshehud e kane regjistruar Mu-
slimi, autoret e kater Suneneve dhe Sha-
fiu ne Musnedin e tij.
Kete teshehud e kishte zgjedhur per
argument Shafiu, per arsye se permbante
shtim fjalesh qe ngerthejne begati dhe
mires i.
Pavaresisht prej rrugeve te ketyre te-
shehudeve, te cilat karakterizohen nga
saktesia dhe fuqia argumentuese, s'ka
dyshim se ai qe mediton per metodolo-
gjine e Profetit s.a.v.s. ne arsimimin e
sahabeve, ne bartjen dhe transmetimin e
haditheve, arrin ne perfundimin se vertet
Profeti s.a.v.s. ishte shprehur me shpreh-
je te ndryshme dhe vertet sahabet i kish-
in transmetuar keto shprehje ne menyre
tekstuale, shkronje per shkronje. Pra, ate
teshehud qe Profeti s.a.v.s. ia mesonte
ndonjerit prej sahabeve, nuk ia mesonte
edhe tjetrit. Secilit prej sahabeve meso-
nte nga nje forme tjeter te teshehudit.
Kjo metodologji ishte e ngjashme me
ate te Kuranit. Profeti s.a.v.s. ndonjerit
prej sahabeve Kuranin ia mesonte ne nje
dialekt, ndersa ndonjerit ia mesonte ne
nje dialekt tjeter nga shtate dialektet ba-
ze.
Polemika e kundershtareve
te transmetimit ne baze
te kuptimit
Disa dijetare kane kundershtuar dhe
kane paraqitur dilema rreth transmetim-
it te haditheve ne baze te kuptimit. Ne
vijim do te paraqesim disa prej dilemave
dhe kundershtimeve te tyre.
1. Keta dijetare kundershtuan lejimin
e transmetimeve nga kuptimi duke u ba-
zuar ne hadithin qe ka regjistruar Buha-
riu nga El-Bera bin Azibi r.a., se Profeti
s.a.v.s. ka thene: "Kur te flesh, ne mes te
tjerash thuaj:
"0 Zoti im, une kam besuar librin
Tend, te cilin e ke zbritur, Profetin tend,
te cilin e ke derguar. " Ai tha: "Nese
vdes ne ate nate, ti ke vdekur ne Islam
dhe ato lutje (Ijale,) le tejenefjalet e tua
tefundit. " El-Berau tha: "Pastaj kete lu-
tje e kam perseritur para Profetit s.a.v.s.,
mirepo ne vend te fjaleve - "Nebijjike",
une thashe fjalen - "Resulike", e Profeti
s.a.v.s. tha: "Jo ashtu, por thuaj "Nebij-
jike ".
dituria islame / 224
Keta dijetare' qe kundershtojne trans-
metimin nga kuptimi, thane: "Sikur nje
gje e tille te ishte e lejuar, Profeti s.a.v.s.
nuk do ta hinder shtonte El-Beraun, kur
ne vend tejjales "En-Nebij - Lqjmetar "
tha "Err-Rresul - i Derguar ", kur dihet
fakti se Profeti s.a.v.s. ishte edhe Nebij
edhe Resul dhe nocioni Resul plotesisht
i pergjigjet fjales Nebij ne aspektin kup-
timor. E, kundershtimi i Profetit s.a.v.s.
ndaj El-Beraut tregon me se miri per
ndalimin e transmetimit kuptimor. " 7
Kete mendim e refuzojme duke iu ku-
ndervene se vertet shprehjet e hadithit te
lartpermendur jane prej shprehjeve te
kategorise se lutjeve, per te cilat dij eta-
ret nuk kane dileme fare se nuk duhet te
transmetohen ne baze te kuptimit. Pra,
nuk eshte per t'u 9uditur qendrimi i Pro-
fetit s.a.v.s. ndaj El-Beraut.
Dijetareve qe kane kete mendim, u
themi se pozicioni i Profetit s.a.v.s. dhe i
El-Beraut ka qene pozicion i perseritjes
se fjaleve, e ne perseritje patjeter nxene-
si duhet te pasoje plotesisht arsimtarin e
tij. Per kete arsye, Profeti s.a.v.s. ia ter-
hoqi verejtjen El-Beraut per ndryshimin
e fjales gjate transmetimit.
2. Kundershtaret e lejimit te transme-
timit te hadithit ne baze te kuptimit, per
argument moren edhe lutjen e Profetit
s.a.v.s. per ndricimin e fytyres per perso-
nin qe e transmeton hadithin ashtu sic e
kishte degjuar. Kete e ka regjistruar Ter-
midhiu nga Zejd bin Thabiti, se Profeti
s.a.v.s. ka thene:
"Allahu e ndrigofte fytyren e person-
it qe nga ne e ka degjuar hadithin dhe e
ka memorizuar ate, sa kohe qe ia ka ko-
munikuar edhe tjetrit ...""
Ata thane se Profeti s.a.v.s. eshte lu-
tur per personin qe e transmeton hadith-
in ashtu sic e ka degjuar, ndersa ai qe e
transmeton hadithin ne baze te kuptimit,
e ka transmetuar ashtu sic e ka kuptuar e
jo sic e ka degjuar.
Gjithashtu ai qe transmeton ne baze
te kuptimit, e humb efektin e transmeti-
mit per ate qe i komunikon, nderkohe qe
synimi i komunikimit eshte transmetimi
ashtu sic e ka degjuar.
Ketij mendimi i kundervihemi me
fjalet se vertet kuptimi i hadithit dhe do-
methenia e tij eshte e nderlidhur me te-
per me anen kuptimore sesa me anen
tekstuale. Qellimi me fjalen e Profetit
s.a.v.s. - "E ka transmetuar ashtu sig e
ka degjuar" thjesht eshte vetem lutje per
ate qe e ka transmetuar tekstualisht, nga-
se ai ka bere nje veper me te mire dhe
me paresore, e nuk ka per qellim ta thek-
soje si argument per ndalimin e transme-
timit ne baze kuptimore.
3. Keta dijetare e kundershtuan trans-
metimin ne baze te kuptimit, per arsye
se ne te mund te gabohet. E ne gabimin
nuk duhet ta mbajme ne veten tone, por
duhet ta pengojme dhe ta largojme nga
hadithet e Profetit s.a.v.s., qe te mos
shpifim fjale te cilat ai nuk i ka thene.'
Ketij mendimi i kundervihemi se ve-
rtet gabimi i mundshem ne transmetimin
kuptimor dhe ne cdo fjale apo veper,
eshte ceshtje e ndaluar fetarisht, por
mundesia per te gabuar nuk mund te
sherbeje si pretekst per t'u ndaluar trans-
metimi ne baze te kuptimit ose per dicka
tjeter.
4. Gjithashtu dijetaret qe ndaluan tra-
nsmetimin nga kuptimi, mendonin se
vazhdimesia e transmetimit kuptimor te
hadithit neper gjenerata te njepasnjesh-
me shpie ne krijimin e ndryshimeve, te
cilat me pas e humbin edhe kuptimin e
hadithit origjinal te gjeneratat e mevo-
nshme.
Ketij mendimi i pergjigjemi se ne
transmetimin kuptimor kushtezohet qe
transmetuesi te jete fekih dhe dijetar i
vendimeve te Sheriatit, i normave gjuhe-
sore, ne menyre qe kuptimin e origjinalit
ta transmetoje pa shtuar dhe munguar ne
te. 10
Me teper se kaq mund te themi se tra-
nsmetimi kuptimor i haditheve nuk ka
zgjatur gjenerate pas gjenerate, por eshte
kufizuar ne shekullin e pare te hixhrit,
atehere kur ndodhi tubimi, koleksionimi
dhe shumezimi i haditheve. Pas kesaj,
dijetaret ishin unike per sa i perket lirise
se transmetimit ne baze te kuptimit, per
arsye se sfidat dhe peripecite ishin
tejkaluar me kohe, pas kodifikimit te ha-
ditheve. Nese nje shprehje e hadithit
harrohej, ajo shprehje mund te permire-
sohej nga hadithet e shkruara.
Pas kodifikimit dhe koleksionimit te
haditheve neper libra, publikimit dhe
shperndarjes se tyre, Ymeti islam shkar-
koi nje barre te rende nga supet e veta.
Ajo barre shoqerohej nga nxenia perme-
ndsh e haditheve, transmetimi dhe per-
seritja e tyre. Dihet fort mire se me pare
mbeshtetja kryesore e njerezve ishte ne
memorizimin e haditheve qe gjendeshin
ne mendjet e njerezve.
Bazuar ne keto, themi se eshte oblig-
im qe nxjerrja e haditheve te behet nga -
koleksionet (librat baze te haditheve),
duke e bartur shkronje per shkronje,
shprehje per shprehje, ashtu sif eshte
shkruar ne liber. Sot kjo forme e nxjerr-
jes se haditheve nga librat nuk eshte e
veshtire, saqe ta shtyje hadithologun apo
studiuesin qe te zevendesoje nje fjale me
nje fjale tjeter, nje nocion me nje nocion
tjeter, pavaresisht ne kane perputhsh-
meri te plote kuptimore apo jo.
Pra, pas shkrimit, kodifikimit dhe ko-
leksionimit te haditheve ne libra, nuk le-
johet transmetimi dhe bartja e haditheve
ne baze te kuptimit, ngase sot bibliotekat
tona jane te stermbushura me libra te
hadithit.
Fusnotat:
1. Sahihu Muslim, "Kitabul mesaxhid", vell.l,
fq.370.
2. Sunen Ibn Maxhe, "Kitabul Ahkami", vell.2,
fq.784.
3. Sahihu! Buhari, vell.5, fq.301, nr.2697.
4. Sunen Et-Termidhij, "Kitabuz Zuhdi", veil. 3,
fq.382, nr.2319.
5. Sahihu Muslim, "Kitabus Salati", vell.4, fq. 118.
6. Poaty, vell.4, fq. 118.
7. Fet'hulBari, Ibn Haxher, vell.13, fq.358.
8. Sunen Et-Termidhij, "Kitabul ilmi", vell.l,
fq.125.
9. Fet'hul Bari, Ibn Haxher, vell.l, fq.2 1 1 .
10. Mukadime ulumil hadith, Ibn Salah, fq.106.
8
dituria islame / 224
Akaid
Ngritja e duarve nga qielli
me rastin e duase
(Shpjegim akaidologjik i thenies se Ebu Hanifes r.a.)
Orhan Bislimaj
Hyrje
Imam Ebu Hanife r.a., ne citatin e tij
te' lartshenuar, thekson nje ceshtje te re-
ndesishme te besimit (akaidore), e cila
ka te beje me perceptimin e drejte te Qe-
nies se Allahut te Lartesuar. Menyra se
si konceptohet Qenia e larte, perben tru-
ngun e besimit islam, respektivisht bes-
imit te drejte. Zaten, njerezimi asnjehere
nuk ka pasur krize te teizmit, vecse ne
vazhdimesi ka reflektuar krize te kon-
ceptimit te drejte te Qenies se larte. De-
liresia e Krijuesit, nga cfaredo lloj
perngjasimi me cilesite e krijesave,
mbetet pergjithmone nje kriter besimi,
qe pershkon me rreptesi absolute frymen
e besimit - imanit. Ne kete fryme vjen
edhe ky citat i Ebu Hanifes r.a., imam i
medh'hebit tone hanefij.
Per ta kuptuar me shtruar kete citat te
Imamit te madh, nevojitet te sqarojme:
1. Domethenien e ngritjes se duar-
ve gjate duase; dhe
2. Domethenien akaidore te ngrit-
jes se duarve nga qielli
I. DOMETHENIA E NGRITJES
SE DUARVE GJATE DUASE
1.1. Domethenia etimologjike
dhe terminologjike
e duase (lutjes)
Per 'lutjen' si nje akt shpirteror i nje-
riut, ne gjuhen arabe ka shume shprehje
qe e shprehin ate drejtperdrejt ose ter-
thorazi. Mirepo, si shprehje me adekuate
per 'lutjen', eshte fjala dua' 2 , fjale kjo, te
cilen e ka theksuar edhe Ebu Hanife r.a.
ne citatin e tij.
Ne aspektin etimologjik nocioni dua
eshte infmitiv i foljes se gjuhes arabe:
'deaa', jed'u da'ven, da'veten, du'aaen
dhe da'vaa, qe do te thote: kerkoj preza-
ntimin e tij. Ajo ka edhe shume kuptime
te tjera, ne varesi prej pozites se saj ne
fjali. Kur perdoret ne sferen fetare, me te
synohet "thenia me te cilen njeriu I lutet
Allahut". 3 Ndersa ne aspektin terminolo-
gjik te fjales, duaja si term akaidi mani-
feston: "kerkesen e njeriut ndaj Kriju-
esit te tij, qe t'ia largoje te demshmen
apo t 'ia sjelle te dobishmen " 4
Imam A'dham Ebu Hanife r.a. ka thene: "Njeriu I lutet Allahut i
kthyer nga drejtimi me i larte (qielli), ejo nga drejtimi poshte, sepse
ultesia nuk eshte prej tipareve qe I perkasin Krijuesit dhe Njeshme-
rise se Tij kundrejt nje gjeje. "'
^00*3 dP eP
?.fih^ &=
I^^^J^J^
#S^I£
os g o 3go_o
(id© 8,120$
1.2. Llojet e duase
Duaja, per nga aspekti i adresimit te
saj, eshte dy llojesh:
1. Duaja ndaj njeriut per nje ceshtje
te caktuar. Ky lloj i duase eshte kerkese
per permbushjen e ndonje nevoje. Si e
tille, duaja lejohet te behet edhe ndaj
njerezve, por duke besuar se njeriu eshte
nje shkak per permbushjen e kerkeses se
tij, dhe kurrsesi krijues qe mundeson
permbushjen e kerkeses; dhe
2. Duaja ndaj Allahut. Kjo dua be-
het ndaj Allahut te Madherishem, ne
cilesine e Tij si Krijues per cdo gje qe
aspiron njeriu, qofte te kesaj bote apo te
botes tjeter, duke synuar shperblimin e
Tij dhe duke u frikesuar prej denimit te
Tij.Ajeti:
"Adhuroni (luteni) Allahun me nje
adhurim (lutje) te sinqerte ndaj Tij..."
(Gafir, 14), argumenton qarte se ky lloj i
duase konsiderohet adhurim (ibadet)
ndaj Allahut dhe berja e saj edhe ndaj
dikujt tjeter, konsiderohet politeizem i
madh, qe pronarin e saj e nxjerr nga bes-
imi islam. Per kete Allahu ka kercenuar:
"... e ata qe nga mendjemadhesia i
shmangen adhurimit ndaj Meje, do te
hyjne te nencmuar ne Xhehennem. "
(Gafir, 60).
Ne kete shkrim, teme trajtimi do te
jete duaja ndaj Allahut te Lartesuar.
1.3. Ligjshmeria e duase
(lutjes)
Argumentet qe deshmojne legjitimi-
tetin e lutjes ndaj Allahut, jane nga Kur-
ani dhe Syneti. Ne shume prej ajeteve,
Allahu i Lartesuar i urdheron besimtaret
qe tT bejne lutje. Prej tyre jane edhe
keto ajete, ne te cilat Ai thote:
"Lutni Zotin tuaj, te perulur e ne
heshtje, sepse Ai nuk i do ata qe e tep-
rojne. " (El-A 'raf, 55). s Po ashtu i Larte-
suari thote:
"E kur robet e Mi tepyesin per Mua,
Une jam afer, i pergjigjem lutjes kur
lutesi me lutet, pra per te qene ata te
udhezuar drejt, le te Me pergjigjen
Mua dhe le te Me besojne Mua. " (El-
Be kare, 186).
Ndersa, nga hadithet, jane te panume-
rta duate e Pejgamberit a.s.. Transmeto-
het se Pejgamberi a.s. thoshte:
"O Allahu im, kerkoj nga Ti udhezim
ne rrugen e drejte, devotshmeri ndaj
Teje, faljen e mekateve dhe begati." 6
dituria islame / 224
1 .4. Duaja eshte
truri i ibadetit
Pejgamberi a.s. ka thene: - "Duaja
eshte truri i ibadetit" 1 , ne versionin tjet-
er, te' cilin e transmeton imam Termidhiu
nga Nu'man bin Beshir, ka thene: E kam
degjuar Pejgamberin s.a.v.s. duke thene:
"Duaja eshte adhurim / ibadet", pas-
taj lexoi ajetin: "MethirrniMua, e Une
ju pergjigjem juve..." (Gafir, 60)." The-
nia e Pejgamberit a.s. "duaja eshte adh-
urim", domethene qe duaja eshte me i
madhi ibadet, sikurse thone njerezit:
"pasuria eshte deveja", duke synuar te
thone se deveja eshte me e vlefshme nga
te gjitha llojet e pasurise, ose sikurse
eshte thenia e Pejgamberit a.s. "Haxhi
eshte qendrimi tie Are/at" .'
1.5. Kriteret e pranimit
te duase
Kriteret e lutjes dhe pranimit te saj
nga ana e Allahut te Lartesuar, jane per-
caktuar ne hadithin qe transmetojne
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejra,
se i Derguari i Allahut ka thene:
"(AllahiiJ Vazhdon t'i pergjigjet lut-
jes se robit derisa nuk lutet per keq, ose
per t'i nderprere marredheniet farefis-
nore, ose nuk ngutet. I eshte thene (Pej-
gamberit a.s.): O i Derguari i Allahut,
qka eshte ngutja? (Pejgamberi a.s. ) tha:
Ajo eshte kur lutesi thote: Une E kam
lutur e lutur (Allahun), por nukpo shoh
qe me pranohet. Andaj lodhet nga kjo
gjendje dhe e le lutjen. "'"
Pervec kritereve te pergjithshme te
ibadetit ne pergjithesi, sikurse jane: be-
simi i shendoshe, pjekuria ne moshe,
qellimi (nijeti), etj., hadithi ne fjale, per-
cakton edhe tri kritere adekuate te
duase:
1) qe lutja te behet mos per nje gje qe
eshte mekat;
2) qe te mos kerkohet ngutja e saj,
sepse kjo nenkupton obligueshmerine
ndaj Allahut, e Allahu nuk obligohet per
asgje dhe nga askush, dhe
3) qe lutja te behet duke qene plote-
sisht te bindur se Allahu do t'i pergjigjet
asaj, dhe kurrsesi me zemer te dyshimte.
Kete e verteton hadithi qe transmeton
Ebu Hureira r.a., Pejgamberi a.s. ka
thene:
"Lutni Allahun duke qene plotesisht
te bindur se do te merrni pergjigje. Di-
jeni se Allahu nuk i pergjigjet duase qe
del nga nje zemer e luhatshme dhe e
pavemendshme .""
1.6. Ligjshmeria e ngritjes
se duarve gjate duase
Ligjshmeria e ngritjes se duarve gjate
duase, eshte ceshtje e vertetuar nga shu-
me hadithe te Pejgamberit a.s..Vertet ka
shume raste kur Pejgamberi a.s. bente
dua, qofte per vetveten e tij, qofte per
ndonje person vec e ve9, apo per miresi
te pergjithshme dhe i ngrinte duart perp-
jete, derisa shpesh i shihej bardhesia e
nensqetullave te tij. Transmetohet nga
Enes bin Maliku, i cili ka thene: Gjersa
Pejgamberi a.s. ishte duke ligjeruar ne
hytbe, diten e xhuma, nje njeri hyri ne
xhami dhe, duke qendruar ne kembe, u
drejtua nga Resulullahu s.a.v.s. e i tha:
"O i Derguari i Allahut, nga thatesia
e madhe u shkaterruan pasurite (devete,
lopet, dhente etj.), jane nderprere rru-
get, pr andaj lute Allahun qe te na lesho-
je shi. Me ate rast, i Derguari i Allahut
s.a.v.s. i qoi duart e tij perpjete dhe tha:
O Allah, na lesho shi, O Allah, na lesho,
O Allah na lesho shi...!"' 2
Ngritja e duarve perpjete gjate duase,
eshte nje praktike e hershme, te cilen e
kane praktikuar edhe ymetet e tjera para
Muhamedit a.s. . Ne nje hadith te gjate,
te cilin e transmeton Imam Buhariu nga
Seid bin Xhubejr, permendet se, kur
Ibrahimi a.s. la nje pjese te familjes se tij
ne Meke, dhe, pasi u largua prej tyre aq
sa nuk shiheshin:
"U kthye me fy tyre nga Qabeja, dhe
duke i ngritur duart e tij perpjete, beri
dua me keto jjale: Zoti ynel Une nje
pjese te familjes sime e vendosa ne nje
lugine, ku nuk ka bime, e prune shte-
pise Sate te shenjte. Zoti yne (i vendosa
aty), qe tefalin namazin, pra bej qe ze-
mrat e disa njerezve te mallengjehen
per ata, dhe, per tefalenderuar me mi-
renjohje, furnizoji ata me fruta. "
(Ibrahim, 37). "
1 .7. Fshirja e fytyres
me duar pas duase
Po ashtu, fshirja e fytyres me duar
pas duase, konsiderohet prej tipareve te
duase. Nje veprim te ketille e praktiko-
nte edhe Pejgamberi a.s.. Transmetohet
nga Omer bin El-Hattab r.a., i cili ka
thene:
"Pejgamberi a.s., sa here qe i conte
duart e tij gjate duase, nuk i leshonte
derisa te mosfshinte me pare fytyren me
to.'" 4
Le te themi se fshirja e fytyres me du-
ar pas duase, nuk konsiderohet pjese
perberese e duase, sepse ajo (duaja) lejo-
het edhe ne heshtje dhe pa i ngritur duart
lart. Mirepo, fshirja e fytyres me duar
tregon edhe mbarimin e duase, po edhe
akordimin etik te levizjeve te duarve
menjehere pas duase. Ndersa, ne aspek-
tin besimor, fshirja e fytyres konsidero-
het nje akt qe simbolizon transmetimin e
efekteve te duase tek i gjithe trupi i
njeriut nepermjet fshirjes se fytyres si
pikereference e individit. Ky konstatim
lidhet me shume hadithe te Pejgamberit
a.s., ne te cilat permendet se Pejgamberi
a.s., me rastin e rukjeve (kendimit te Ku-
ranit per nje te semure) doren e tij e vin-
te ne ballin e te semurit ose ne vendin ku
kishte dhimbje, dhe kendonte lutje (dua)
nga Kurani dhe Syneti.
1 .8. Efektet e duase
Pa dyshim, lutja ngerthen dobi te shu-
mta per besimtarin. Ajo eshte arme e
fuqishme e njeriut. Me lart theksuam ha-
dithin "duaja eshte ibadet", kurse ibadeti
sjell miresi ne kete bote dhe shperblim
tek Allahu ne boten tjeter. Pervec kesaj,
nepermjet duase, njeriu kerkon dobi tek
Ai qe ka mundesi t'i realizoje, po njeko-
hesisht edhe mbrojtje nga te keqijat. Tra-
nsmeton Ubadete bin Samit r.a., se
Resulullahu s. a. v. s. ka thene:
"Ne toke nuk ka asnje nga myslima-
net qe I lutet Allahut per diqka, e qe kete
te mos ia jape Allahu, ose ne shenje te
kesaj te mos i heqe ndonje te keqe, per-
vec nese lutesi lutet per mekat ose per
nderprerjen e lidhjeve me farefisin. Nje
njeri nga te pranishmit tha: "Atehere le
ta shpeshtojme lutjen!?" (Pejgamberi
a.s.) tha: "Allahu jep edhe me shume. ""
1.9. Fryma e besimit
(akaidore) e duase
Esenca e duase qendron ne parimin
besimor (akaidor) te ceshtjes. Sepse ai
qe I drejtohet Allahut me dua, kete e ben
sepse E beson Ate per Krijues te cdo
gjeje qe ekziston, ne dallim nga pabes-
imtari, i cili nuk I lutet Allahut, sepse
nuk e percepton Ate per Krijues.
Per ta kuptuar esencen e lutjes dhe
nevojen per te bere lutje tek Allahu,
eshte fare e thjeshte. Le te themi se lutja
behet per te arritur nje aspirate. Psh. ne
rrafshin e realitetit njerezor, kur njeriu
aspiron realizimin e nje pune, per kete u
drejtohet (u ben lutje) faktoreve relevan-
te, qe t'ia mundesojne realizimin e saj.
Pra, drejtohet me lutje, sepse shpreson
qe ata faktore mund t'ia mundesojne
arritjen e saj. Edhe kjo ne njefare meny-
re paraqet nje 'besueshmeri', porse me
imazh relativ. Ndersa, kur eshte fjala per
drejtimin e lutjes tek Allahu, koncepti
ndryshon teresisht,sepse kjo manifeston
besueshmerine e njeriut ne Allahun si
Krijues absolut i cdo gjeje, edhe i atyre
objektivave dhe aspiratave, per te cilat
behet lutja.
Si mund ta kuptojme kete?
Besimtari e di se Allahu ka krijuar
(krijon) njeriun dhe realitetin faktik ne
kuader te te cilit jeton ai, zhvillohet,
vepron dhe i senderton aspiratat e veta.
Kjo do te thote se Allahu e krijon mund-
esine per realizimin e vepres, qe ben nje-
riu. Nese njeriu leviz doren, kjo ndodh
me krijimin e Allahut. Nese ai realizon
10
dituria islame / 224
nje' veper me ane te kesaj levizjeje, edhe
kjo ndodh me krijimin e Allah ut. Pra,
nuk ka asgje ne kete gjithesi, prej sub-
jekteve dhe levizjeve te tyre, qe te mos
ndodhin me krijimin e Allahut. Edhe
atehere kur njeriu beson tek tjetri (si
shkaktar), se mund t'i mundesoje realiz-
imin e nje vepre, edhe atehere e beson
ate si nje aktor qe sillet brenda krijimit te
Allahut. Prandaj, te gjitha synimet e
njeriut, qe shpreson t'i arrije, dhe per te
cilat ben lutje tek Allahu, realisht kon-
ceptohen si ekzistente brenda kesaj gji-
thesie. Po keshtu, brenda realitetit te kri-
jimit, Allahu ka krijuar te miren si
objektiv synimi te njeriut, dhe njeriu I
lutet Allahut qe t'ia mundesoje ate. Dhe
me tutje, Allahu ka krijuar te keqen si
apati te njeriut, dhe njeriu I lutet Allahut
qe t'ia largoje ate. Ne te gjitha rastet ve-
nd i kthimit te njeriut eshte nga Allahu.
Ndersa ky vend kthimi paraqet frymen e
vertete besimore te lutjes, sepse njeriu,
duke themeluar besueshmeri ne Allahun
per arritjen e synimeve, proklamon plot-
fuqishmerine e Krijuesit, ne nje ane, dhe
varshmerine e tij prej Krijuesit, ne anen
tjeter.
Nepermjet kesaj lutjeje, njeriu nuk
zhbehet assesi nga pozita e tij reale si
qenie e krijuar dhe si individ i formesu-
ar. Perkundrazi, ai tregon vetedijesimin
per njohjen e vetvetes si qenie ne nevo-
je dhe me qellim te caktuar. Njohja e
vetvetes ne kontekstin e krijimit dhe qe-
llimit te tij, ndihmon per qartesimin e
shume dilemave, te cilat ndikojne ne
perparimin dhe ngritjen e njeriut.
II. DOMETHENIA AKAIDORE
E NGRITJES SE DUARVE
NGA QIELLI
Me lart theksuam se duaja si nje akt
intim i njeriut, ngrihet mbi realitetin e
mirefillte te besimit (imanit). Si e tille,
ajo ka nje permbajtje akaidore, sepse ve
ne pah lidhjen vertikale te njeriut me
Krijuesin e vet. Po ashtu, duaja si akt i
qellimshem i besimtarit, ne korrelacion
me ngritjen e duarve, eshte baza e tere
ceshtjes. Me kete konstatim, deshirojme
te themi se ngritja e duarve nga qielli me
rastin e duase, nuk eshte qellim ne vete,
por eshte nje prej mjeteve qe manifeston
menyren e realizimit te duase.
Fryma e duas eshte vete permbajtja e
rjaleve (qofshin ato te brendshme apo te
shfaqura), dhe assesi forma teknike e
ngritjes se duarve. Ngritja e duarve pa u
shoqeruar me aktin e lutjes, eshte fare e
kote dhe llogaritet si veprim pa ndonje
qellim. Kjo behet edhe me qarte kur ke-
mi parasysh faktin se duaja mund te be-
het edhe duke mos i ngritur fare duart
ose duke i drejtuar ato poshte nga toka,
per sa kohe qe kjo eshte e ligjshme dhe
ka mbeshtetje ne argumentet tradi-
cionale. Per kete arsye, ngritja e duarve
as nuk ndikon ne cilesine e duase, dhe as
ne dobesimin dhe devijimin e permbajt-
jes se saj.
Mirepo, ngritja e duarve nga qielli, si
nje veprim qe shoqeron aktin e duase,
nder te tjera reflekton tri ceshtje te
rendesishme akaidore:
1) Lartesine e Allahut;
2) Ultesine e njeriut; dhe
3) Kiblen e duase.
2.1. Ngritja e duarve
nga qielli tregon Lartesine
e Allahut, dhe jo caktimin
e vendit
Se ngritja e duarve nga qielli reflek-
ton Lartesine e Allahut, duket qarte edhe
ne thenien e Ebu Hanifese, qe e kemi ne
komentim: "Njeriu I lutet Allahut nga
drejtimi me i larte (qielli), ... ".
Dijetari i famshem Kemalud-din Ah-
med El-Bejadi El-Hanefij, kur e komen-
ton kete thenie te tij, thote: "Thenia e
Imamit eshte nje deftim per cilesimin
me Lartesi te Atij qe i drejtohemi me
lutje (Allahut), duke i atribuar Lartesine
dhe cilesite e Madherise, Hyjnise dhe
Mjaftueshmerise." Dhe ky citat nuk ka
per qellim percaktimin e vendit apo anes
ndaj Allahut. Perkundrazi, citati konsis-
ton qe Allahu duhet te kuptohet si i Larte
e assesi si i ulet. Jo ne kuptim te lartesise
se vendit, sepse kuptimi i vendit eshte
tipar i krijeses, kurse Allahu eshte jashte
cdo perngjasimi me krijesat.
Te gjithe emrat dhe cilesite e Tij, jane
jashte cdo perngjasimi e as perfytyrimi.
Ato, absolutisht jane te ndryshme
(tjeterfare) nga te krijesave, edhe pse
emertimi i cilesive me te cilat Ai eshte i
cilesuar, eshte i perbashket me te krije-
save, si p.sh. dituria (ilm), fuqia (kud-
ret), te par it, te degjuarit, tefolurit, etj.,
te cilat tekstualisht dhe nga forma e tyre
e jashtme perdoren si per krijesat si per
Krijuesin, mirepo permbajtja e tyre reale
eshte krejt tjeterfare.
Allahu xh.sh. e pershkruan Vetveten
ne Kuran me shprehjet te cilat, ne the-
mel, jane emertuar qe te udhezojne per
kuptimet tokesore dhe qellimet njerezo-
re, edhe pse askush nuk eshte sikur Ai,
Sundues dhe Krijues. I Lartesuari eshte i
paster nga ato qe t'u ngjasoje krijesave.
Keto shprehje, kur perdoren edhe per
Allahun xh.sh., nuk mund te kuptohen
me te njejten domethenie sikurse kur
perdoren per krijesat. Themi p.sh. fllani
eshte i ditur, filani sheh, sikurse themi se
Allahu xh.sh. di dhe sheh. Por menyra
me te cilen njeriu di dhe sheh, nuk eshte
sikurse dituria dhe shikimi i Allahut
xh.sh. Nje njeri mund te quhet i ditur e
te jete i paditur, mund te quhet i drejte e
te jete mizor etj..
Per analogji, sa here qe Ai pershkru-
het si "Gjitheparesi", "Gjithedegjuesi"
apo "I Gjithedituri"!!!, - ne e dime se
keto pershkrime nuk kane te bejne fare
me fenomenin e te shikuarit apo te de-
gjuarit fizik, po thjesht kemi te bejme
me pershkrimin me terma me te kuptu-
eshem per njeriun, fakti i Prezences se
Perjetshme te Zotit, ne gjith9ka qe eshte
apo qe ndodh...
Ne kete parimesi, duhet kuptuar edhe
Lartesia e Allahut, qe ka ardhur ne cita-
tin e Ebu Hanifes r.a.. Te kuptuarit e saj
duhet te behet sipas asaj qe I perket Qe-
nies se Larte, pa e krahasuar dhe as per-
afruar me 'lartesine' e krijesave. Kur
lartesia, sipas kuptimit te saj te mirefillte
(pra, joalegorik), perdoret per krijesat,
me te synohet lartesia relative e tyre, ne
perputhje me qenien e tyre fizike. Nde-
rsa, kur lartesia perdoret per Allahun e
Madheruar, me te synohet Lartesia abso-
lute, cilesi e Qenies se Larte, e Cila nuk
mund te imagjinohet, ngase nuk eshte
materie, as substance dhe as aksidence;
nuk kufizohet ne ane; nuk ka pozite po-
dituria islame / 224
11
shte / lart, djathtas / majtas dhe as ka
vend.
Imam Gaznevij El-Hanefij ka thene:
"Krijuesi i gjithesise nuk cilesohet per te'
qenet e Tij ne ndonje vend, sepse Ai ka
qene gjithhere pa fillim ne kohe (fil ez-
el), kur nuk kishte ekzistuar vendi. Sikur
te merrte ndonje vend pasi ta kete kriju-
ar vendin, atehere do te ndryshonte nga
c'ishte me pare, e Allahu i Lartmadhe-
ruar eshte i paster nga cdo lloj ndryshimi
a transformimi."
Do te ishte nje gabim i rende besimor,
madje edhe shume i rrezikshem per ima-
nin e besimtarit, nese do te besoje se
Allahu eshte ne qiell apo ne ndonje vend
tjeter. Sepse, e permendem edhe me lart,
Atij nuk I perket vendi, ngase Ai ekzist-
on nga pafillimesia, atehere kur ende
nuk ekzistonin fare as vendi dhe as ko-
ha. Prandaj, keto percaktojne te kuptuar-
it e Lartesise se Allahut dhe ngritjen e
duarve nga qielli, ne kuptimin qe Allahu
duhet kuptuar si i Larte dhe kurrsesi si i
ulet, sepse Tartesia' eshte veti qe lav-
deron pronarin e saj.
Ne kete fryme duhet kuptuar edhe
hadithi i Pejgamberit a.s. , i cili njihet si
hadithi i 'xharijes' (robereshes). Imam
Ebu Hanife r.h., menjehere pas thenies
se tij qe jemi duke e komentuar: "Njeriu
I lutet Allahut nga drejtimi me i larte
(qielli), dhe jo drejt ultesise, sepse ul-
tesia nuk eshte prej tipareve qe I perket
Krijuesit dhe Njeshmerise se Tij kundrejt
nje gjeje", e sjell hadithin ne fjale duke
thene:
"Ne lidhje me kete (se Allahu duhet
te kuptohet si i Larte dhe kurrsesi i ulet),
eshte ajo qe transmetohet ne hadithin,
sipas te cilit nje njeri (e ai ka qene Amr
bin Esh-Sherid, sikurse transmetojne
Ebu Hurejrete dhe Abdullah bin Reva-
hate, sipas asaj qe e ka sqaruar Imami ne
"Musnedin" e vet me 'tahrixh' te Harith-
it, Talhase, Belhiut dhe Havarizmit) ki-
shte ardhur te Pejgamberi a.s. bashke me
robereshen e tij zezake, dhe kishte the-
ne:
"Me eshte obliguar lirimi i nje robe-
reshe qe eshte besimtare (dhe ka shtuar:
nena ime ka vdekur dhe me ka urdheruar
qe per sevap te saj, te liroj nje robereshe
besimtare, e une nuk posedoj ndonje tje-
ter pervec kesaj, qe eshte nje robereshe e
zeze, analfabete, qe nuk di se c'eshte
namazi), a kam shperblim per kete? Pej-
gamberi s.a.v.s. iu drejtua asaj (robere-
shes): a je besimtare? Ajo tha: po.
Pejgamberi a.s. tha: "Ku eshte Allahu? '"
(duke e pyetur per poziten dhe lartesine
mbi krijesat ne kuptim te lartesise se
dominimit dhe mbizoterimit, per te def-
tuar se kur robet I luten Allahut kthehen
nga qielli, pa pasur per qellim percakti-
min e vendit). Ajo beri shenje me gisht-
in e saj nga qielli (duke dhene shenje per
poziten me te larte te mundshme, sikurse
thuhet "fulanun fis-semai" - filani eshte
ne qiell, domethene vlera e tij eshte e la-
rte). (Pejgamberi a.s.) Tha: liroje, sepse
ajo eshte besimtare! (duke e pranuar per
te mjaftueshme shenjen e saj per ta kon-
sideruar si besimtare, perkundrejt kapa-
citetit te vogel te arsyes se robereshes
dhe cekshmerise se saj ne te kuptuar)."
Te beret e robereshes me gisht nga
qielli, dhe miratimi i ketij veprimi nga
ana e Pejgamberit a.s., absolutisht nuk
demonstrojne percaktimin e vendit ndaj
Allahut, ose se Ai eshte ne qiell. Perku-
ndrazi, hadithi ka per synim testimin e
besimit te robereshes. Kete, ne menyre
mjaft koncize, e parashtron edhe Imam
Neveviu ne komentin e "Sahihut" te
Muslimit, kur thote:
"Ky eshte prej haditheve qe nderlidh-
en me cilesite e Allahut (min ehadithis-
sifati) dhe duhet te komentohet sipas
asaj qe I perket Allahut (te'viluhu bima
jeliku). Qellimi i tij (i Pejgamberit a.s.)
ishte qe te provonte nese ajo ishte qe
besonte ne Njeshmerine e Allahut (mu-
vehhidetun), dhe se Ai eshte Krijuesi,
Rregullues dhe Veprues. Ai eshte Allahu,
qe, kur I drejtohet lutesi me lutje, drejto-
het nga qielli, sikurse falesi, kur falet,
drejtohet nga Qabeja. Por kjo nuk ka te
beje mefaktin se Allahu eshte i kufizuar
ne qiell sikurse nuk eshte i kufizuar ne
Qabe, por sepse kjo eshte Kibleja e atyre
qe luten (kibletud-da 'iin), sikurse Qabe-
ja qe eshte Kibleja e namaztareve (kib-
letu l-musal-lin) . Ose aspekti tjeter, ata
qe u luten idhujve, u drejtohen idhujve,
qe i kane para vetes, ndersa kur ajo
Xharija tha: "ne qiell", u be e ditur se
ajo ishte besimtare (muvehhideten) dhe
nuk i eshte prej adhuruesve te idhujve. "
Me rastin e testimit te besimit te te
tjereve, pyetja logjike qe shtrohet, do te
jete: 'Abesoni ne Allahun?" Pejgamberi
a.s. nuk e shtronte kete pyetje, ngase
shumica e njerezve besonin ne Allahun,
sic permendet shpesh ne Kuran (shih:
El-Ankebut, 61). Per shkak se mekasit
pagane te asaj kohe besonin qe Allahu
ne nje menyre eshte i pranishem ne idh-
ujt e tyre dhe me ta nje pjese e krijesave,
Pejgamberi a.s. deshi te vertetonte se a
ishte besimi i saj i ngaterruar dhe pagan
si te mekasit e tjere apo ishte besim uni-
tar i paster dhe ne perputhje me mesimet
hyjnore. Kesisoj ai shtroi nje pyetje, nga
pergjigja e se ciles do te vertetonte nese
e dinte ajo se Allahu nuk ishte pjese e
krijesave te Tij dhe a mos besonte bote-
kuptimin e gabuar sipas te cilit Allahu
mund te adhurohet ne krijesa. Pergjigjja
e saj se "Allahu eshte ne qiell", tregoi se
ajo ishte besimtare dhe e distancuar nga
paganizmi.
Per kete qendrim kontribuon edhe fa-
kti se ky hadith transmetohet edhe ne
versionet te tjera, sipas te cilave robere-
shes nuk i behet pyetja "ku eshte
Allahu? ", por "kush eshte Zoti yt? ", qe
deshmon se qellimi i pyetjes se Pejgam-
berit a.s. ishte per ta vertetuar nese ishte
monoteiste apo idhujtare, e jo rreth 've-
ndit' te Allahut, ngase Allahu ka ekzistu-
ar gjithmone pa fdlim, edhe atehere kur
nuk ekzistonte asnje krijese dhe as ve-
ndi.
2. 2. Ngritja e duarve
nga qielli reflekton
ultesine e njeriut
Per nga cilesia e tij si qenie e krijuar,
njeriu eshte i dalluar dhe i vecuar nga te
gjitha krijesat ne gjithesi. Ai eshte per-
gjegjes (halife) ne siperfaqen e tokes.
Ndonese qendron ne lartesine me te ma-
dhe kundrejt krijesave te tjera, ne anen
tjeter ai bart poziten e ultesise ne raport
me Lartesine e Allahut. Ultesia e njeriut
kundrejt Lartesise se Allahut, ka karak-
ter shumedimensional, e qe mund te ind-
uktohet ne dy sosh: 1) eshte i krijuar nga
Allahu; dhe 2) ka nevoje per miresite e
Tij.
Sipas ketyre parimeve, qe u nenshtro-
het 9do krijese, njeriu mbetet i detyruar
qe tT drejtohet Allahut me dua, ngase
eshte i vetedijshem per vogelsine dhe
pafuqine e vet. Zaten, duaja eshte nje
lloj kerkese, qe shoqerohet me modesti
dhe perkushtim te vetedijshem. I lutet
Allahut qe t'ia mundesoje kete apo ate
deshire, sepse eshte bindur se, pa deshi-
ren e Tij, nuk mund te ndodhe asgje ne
kete gjithesi. Nga Ai kerkon falje te
mekateve, dhurim te miresive dhe gjithe
te mirat ne jete, si ne planin e pergjithsh-
em ashtu edhe ne planin e hollesishem,
si per kete bote, ashtu edhe per boten
tjeter. Kjo gjendje faktike e njeriut, per-
cakton ultesine e tij ne raport me poziten
absolute te Allahut. Nga kjo pervijohen
dy relacione:
1) Relacioni ndermjet Ndihmetarit
(Allahut) dhe kerkuesit te ndihmes
(njeriut). Nga vete fakti se Allahu eshte
Ndihmetar, eshte i Larte. Ndermjet nje-
rezve mbreteron rregulli i pashkruar se
ai qe ndihmon tjetrin, posedon epersi ne
pozite kundrejt atij te cilit i jepet ndih-
me. Sepse, ndihma vjen nga lart dhe ku-
rrsesi nga poshte. Nga ky aspekt, njeriu,
perderisa duarte e tij i drejton nga larte-
sia per te kerkuar ndihme nga Allahu,
shpreh ultesine e tij. Fundja, kjo eshte
edhe etike e lypjes. Eshte jo e ndershme,
qe lypsari gjate lypjes, te shprehe mbur-
rje, lavderim dhe krekosje, tipare keto
qe nuk i perkasin lypsarit. Perkundrazi,
ai duhet te tregohet i heshtur, modest, i
ngrate, e keshtu me radhe. Transmetohet
se Resulullahu s.a.v.s., kur bente dua per
shi, vishte rrobat me te vjetra dhe behej
12
dituria islame / 224
jashte mase modest, ne menyre qe te
mos tregohej aspak i mburrur; dhe
2) Relacioni ndermjet Dhuruesit
(Allahut) dhe lypsarit (njeriut). Themi se
edhe ky relacion demonstron mjaft qarte
ngritjen e duarve nga qielli. Nga prakti-
ka njerezore, behet e qarte se lypsaret,
kur kerkojne ndihme nga njerezit, ua
shtrijne doren atyre per ndihme dhe du-
art e tyre nuk i mbajne te kthyera poshte.
Ne kete aspekt e kemi hadithin, te cilin e
transmeton Hakim bin Hizam r.a., se
Pejgamberi a.s. ka thene:
"Dora e larte eshte me e mire sesa
dora e ulet". Dhe hadithi tjeter, te cilin e
transmeton Ebu Uthmane nga Selmani
se Pejgamberi a.s. ka thene:
"Me te vertete Zotijuaj i Madherish-
em dhe i Lartesuar, eshte i Turpshem e
Fisnik, turperohet nga robi i Vet, i cili i
con duart nga Ai, qe t'ia ktheje ato
bosh. "
Nese thuhet se lypja behet edhe pa e
shtrire doren fare, pergjigjemi se edhe
duaja behet pa i ngritur duart lart.
Prandaj, mund te konstatojme se drej-
timi i duarve nga qielli, sa manifeston
ultesine e njeriut kundrejt Allahut per ar-
syet e theksuara, ne nje' ane, ne anen
tjeter kjo gje paraqet modelin tipik te
lypjes, te cilin e praktikojne lypsaret gja-
te lypjeve te tyre, e njeriu eshte i tille kur
te beje dua.
2.3. Qielli
eshte 'kible' e duase
Po ashtu nje prej qellimeve kryesore
te ngritjes se duarve ne drejtim te qiellit,
eshte edhe se qielli, sipas dijetareve te
Ymetit, konsiderohet 'kible' (venddrej-
tim) i duase, dhe jo vend i Allahut. Pra,
jane tri arsye qe vertetojne nje gje te
tille:
1. Qielli eshte kible (venddrejtim) e
duase, sikurse eshte te drejtuarit nga Qa-
beja gjate faljes se namazit dhe vendos-
ja e fy tyres ne toke gjate sexhdes, ani
pse Allahu nuk eshte as ne Qabe dhe as
ne toke.
2. Depot e furnizimit te krijesave me
rresk ndodhen ne qiej, sipas thenies se
Allahut te Madheruar:
"E ne qiell eshte furnizimi juaj dhe
ajo qe ju premtohet." (Edh-Dharijat,
22). Sipas natyres se tij, njeriu eshte i
prirur te drejtohet andej nga e sheh buri-
min e jeteses, sikunderqe, perseri ne ba-
za instinkti, kthehet andej prej nga e
degjon zerin qe e therret.
3. Melaiket qe zbresin per furnizimin
e njerezve, zbresin prej qiellit, prandaj
njeriu eshte i prirur qe te drejtohet andej
prej nga shpreson se do te arrije synimet
e tij, sikur ndodh me mbretin, i cili, kur
u premton ushtareve te tij shperblim dhe
furnizim, ata shpresojne t'u vije nga de-
pot, edhe pse jane te bindur se mbreti
nuk eshte ne depo.
Po keshtu ndodh edhe me njeriun ne
raport ndaj Allahut. Besimtari drejtohet
nga qielli, edhe pse eshte i vetedijshem
se Allahu nuk eshte ne qiell.
Fusnotat:
1. Ebu Hanife "El-Fikhu'1-Ebsat", sipas: Doc. Dr.
Mustafa 6z, "Imam-i A'zamin bes eseri, El
Alim ve'l muteal-lim; El Fikhu'l Ebsat; El Fik-
hu'l Ekber; Risaletu Ebi Hanifete; El-Vesijjeh"
Stanboll, 1992, fq. 57
2. Nocioni dua', ka zene nje tradite te mirefillte
edhe ne fjalorin e gjuhes shqipe. Si e tille, ka
mbeshtetje ne shume ajete dhe hadithe te Pejga-
mberit a.s..
3. Ibrahim Mustafa, Hamid Abdul Kadir, Ahmed
Hasan Ez-Zijat, Muhamed Alij Nexhar,'El-Mu'-
xhemu'l-Vesit'- V2, boton Darud-da'veti, Stamb-
oll, Turqi, 1989/1410, fq. 286-287.
4. Ebu Abdilah Amir Abdilah Falih, "Mu'xhemu
el-fadhi'l akideti" botimi II, 1420h /2000, Rijad,
fq. 184
5. Po ashtu shih ajetet: El-A'raf, 29, 56, Isra, 65,
14; Gafir, 14, etj.
6. Sahihu'l-Muslim, Kitabu: edh-dhikru, ved-dua,
vet-tevbeti vel istigfar (babu: et-teav-vedhu min
sherr-rri ma amile ve min sher-rri ma lem ja'-
mel), nr.
7. Suneni i Termidhiut, Kitabu: Ed-da'vat an Re-
sulilahi, (babu: minhu), nr. 3293.
8. Suneni i Termidhiut, Kitabu: tefsiru'l-Kur'ani an
Resulil-lahi s.a.v.s. (babu: ve min sureti'1-Mu'-
min), nr. 3170.
9. Er-Rrazi "Sherhu esmail-Lahi'l-husna" me ko-
ment te Taha Abdur-Reuf Sa'd, boton 'el-mekte-
betul ez'herijjetu lit-turathi', 1420/2000, fq. 84.
10. Sahihu'l-Muslim, Kitabu: edh-dhikru, ved-dua,
vet-tevbeti vel istigfar (babu: bejanu ennehu ju-
stexhabu lid-dai' malem ja'xhil...) nr. 4918.
1 1 . Suneni i Termidhiut Kitabu: ed-da'vat an Re-
sulil-lahi (babu: ma xhae ft xhami'id-da'vati
an'in-Nebijji) nr. 3401.
12. Sahihu'l-Buhari, Kitab: El-Istiskau (babu: ft
hutbetil xhumati gajrel mustakbilil kibleti) nr.
958.
13. Sahihu'l-Buhari, Kitab: Ehadithu'l-enbijai (ba-
bu: kavlu'll-Llahi teala ittehadha'll-Llahu Ibra-
hime halila), nr. 3113
14. Suneni i Termidhiut, Kitabu: Ed-da'vat an Re-
sulil-hi (babu: ma xhae fi ref il-ejdi inde'd-du'-
ai), nr. 3308.
15. Suneni i Termidhiut, Kitabu: Ed-da'vat an Re-
sulilahi (babu: fi intidhari...) nr. 3497.
16. Kemaludin Ahmed El-Bejadij El-Hanefij,
"Isharatu'l meram min ibarati'l imam", tahkik
Jusuf Abdurr- Rrezak, botimi i pare, 1368/1949,
Kairo, fq. 197.
17. Shih: El-Mul-la Alij bin Sulltan Muhammed,
El-Kari "Sherhu'l fikhi'l ekber li ebi hanifete en-
nu'man", tahkik Mervan Muhamed Esh-Sha'ar,
'daru'n-nefais, botimi i pare - 1417/1997, Bej-
rut-Libon, fq. 81.
18. Ali Tantavi "Prezentimi i pergjithshem i Fese
islame", Prishtine, 2000, fq. 41-42.
19. Muhamed Asad, "Simbolizmi dhe alegoria ne
Kur'an", cituar sipas:"ELIF - gazete islame,
Podgorice - Mali i Zi, nr.13, janar 2005, fq.ll.
20. Xhemalud-din Ahmed bin Muhamed El-Ga-
znevijj El-Hanefijj, "Kitabu usulid-dini", tahkik
ed-duktur Omer Vefik Da'uk, boton: darul be-
shairi'l islamijjeh, botimi i pare, 1998/1419, fq.
72.
21. Teksti jashte kllapave eshte teksti i hadithit, ci-
tuar sipas: Ebu Hanife "El-Fikhu'1-Ebsat", si-
pas: D09. Dr. Mustafa 6z, "Imam-i A'zamin ..."
op.cit. fq. 57. Ndersa, teksti brenda kllapave
eshte koment i Ahmed El-Bejadij El-Hanefij
(shih: El-Bejadij El-Hanefij, "Isharatu'l me-
ram..." op.cit. fq. 198).
22. Sahihu'l-Muslimi, Kitab: El-mesaxhidu ve me-
vadiu's-salati, (babu: tahrimu'l-kelami fi's-sala-
ti), hadithi nr. 1199.
23. Abu Ameenah Bilal Philips, "Bazat e Tevhidit"
(Monoteizmit Islam) shtypi Galeria "LUMI"
Prishtine, pa vit botimi, fq. 161-162.
24. Prej tyre eshte edhe ky: Transmeton imam Ne-
saiu ne sunenin e tij nga Esh-Sherid bin Su-
vejdin Eth-Thekafij se:
"Pejgamberi s.a.v.s. i ka thene asaj (robereshes):
"kush eshte Zoti yt?" Ajo tha: "Allahu"; (Pejga-
mberi a.s.) tha: "Kush jam une?" Ajo tha: Ti je i
Derguari i Allahut" (Pejgamberi a.s.) tha: "Liro-
je, sepse ajo eshte besimtare!" (Suneni i Ne-
saiut, Kitabu: El-Vesaja; babu: Fadlu's-sadekati
ani'l-mejjiti, nr. 3593).
26. Sahihu'l-Buhari, Kitabu: Ez-Zekatu (Babu: la
sadakate il-la an dhahri ginen) nr. 1338.
27. Suneni i Ebu Davudit, Kitabu: Es-Salatu (ba-
bu: Ed-du'a) nr. 1273.
28. El-Gaznevij, "Kitabu usulid-dini", op.cit. fq.
71; Ebi Mensur Muhamed bin Muhamed bin
Mahmud, El-Maturidijj Es-Semerkandij, "Kita-
but-Tevhid", boton ISAM-i (Turkiye Diyanet
Vakfi) nr. 318, botimi i pare, 1423/2003, Anka-
ra, fq. 116.
28. Nurud-din Ahmed bin Mahmud bin Ebi Bekr
Es-Sabuni, "El-Bidajetu fi usulid-din", perpu-
nuar nga prof.dr. Bekir Topalloglu, botimi i pe-
ste, 1995, Ankara, Turqi, fq. 25.
dituria islame / 224
13
Muhamedi a.s.
udherrefyes per gjithe boten
Mr. Fahrush Rexhepi
"Edhe kur Ibrahimi e Ismaili, duke i
ngritur themelet e shtepise (Qabese)-
luteshin: "Zoti yne, pranoje prej nesh,
se me te vertete Tije qe degjon dhe di!
Zoti yne, na bej ne te dy besimtare te si-
nqerte ndaj Teje dhe nga pasardhesit
tane, njerez te bindur ndaj Teje, na i
meso rregullat e ibadetit (adhurimit) to-
ne dhe falna ne, vertet Ti je qefal, je
meshirues! Zoti yne, dergo nder ta, nga
gjiri i tyre te derguar qe t'u lexoje atyre
ajetet e Tua, t'u mesoje atyre librin dhe
urtesine, e t'ipastroje (prej ndytesise se
idhujtarise). S'ka dyshim se Ti je nga-
dhenjyesi i dijshmi".'
Nga keto ajete kuranore kuptojme se
Ibrahimi a.s. kishte deshire dhe ishte lu-
tur qe pasardhesit e Ibrahimit dhe te Is-
mailit a.s. te ishin myslimanet dhe t'i
nenshtroheshin Allahut xh.sh. dhe qe pa-
sardhesit e tyre te beheshin te udhezuar
ne rruge te drejte, ne te cilen do t'i the-
rriste pejgamberi nga mesi i tyre, i cili
do t'u lexonte ajetet e Allahut xh.sh., do
t'ua mesonte Kuranin dhe urtesine e tij,
me se ata do te pastroheshin shpirterisht.
Pas disa mijera yjetesh, ne naten e
Regaibit Allahu xh.sh. vendosi te krijon-
te ne embrion Muhamedin a.s. ne tri
erresirat e padukshme, dhe keshtu i per-
gjigjet duase se Ibrahimit a.s., sic e per-
shkruan Kurani famelarte: "Juve ju
erdhi i derguari nga lloji juaj, atij i vjen
rende per vuajtjet tuaja, sepse eshte' lak-
mues i rruges se drejte per ju, eshte i
ndjeshem dhe i meshirshem per besim-
taret. Po, nese ata refuzojn (ate qe ua
sjell), atehere thuaj: "All-llahu eshte per
mua mjaft, s'ka te adhuruar pervec Tij,
vetem tek Ai jam mbeshtetur, e Ai eshte
Zot i arshit te madh!". 2
Kjo enderr disamijeravjefare, kjo de-
shire dhe kjo nevoje, per mbare njerez-
imin filloi te realizohej kur ne pranveren
e vitit 571, ne Meke shkelqeu nje yll i
ndritshem, i cili, me rrezet e tij, jo vetem
qe mbuloi pallatet e Shamit, por deper-
toi ne mbare rruzullin tokesor, qe natyra
ne heshtjen e saj te zakonshme e priste
me padurim dukjen e ketij shpirti refor-
mator, te asaj pranvere perplot shpresa,
dhe ringjalljen e nje jete te re mbi token
e vdekur te idhujtarise dhe te imoralite-
tit.
*<.■".'<.
! I l :
Lindi i derguari i Allahut xh.sh., Mu-
hamedi a.s., i cili rrjedh nga nje prej
shtepive me te ndershme te Mekes, nga
nje prej familjeve me autoritative, prej
familjes se Hashimit, te birit te Abdul
Menafit. Erdhi i derguari i Allahut
xh.sh., Muhamedi a.s., i cili, se bashku
me ashabet e vet, i dhane fund injoran-
ces permes paraqitjes se te vertetes is-
lame, mbi bazat e se ciles u themelua
shteti islam, i cili mori persiper perhap-
jen e Shpalljes islame ne kater anet e
botes.
Me deshiren e Allahut xh.sh., Muha-
medi a.s. do te behej i derguar per mbare
njerezimin. Me personalitetin e tij sub-
lim, me moralin e tij te larte, me drejte-
sine e tij, me fisnikerine e tij dhe me
durimin qe e shquante, ai do te behet
shembelltyre per te gjithe njerezit ne
bote. Allahu i Lartmadheruar ne Kuranin
famelarte, thote: "Ju keni shembull te
mrekullueshem ne profetin e All-
llahut". 3
Per here te pare revelata kishte filluar
te zbriste ne vitin 610, kur Muhamedi
a.s. ishte afer te dyzetave. Kjo shpallje
hyjnore i ofroi botes njohuri dhe ide te
1 s
reja dhe te plota per njohjen me te lehte
te Krijuesit te gjithesise, pasi simbol dhe
imperativ te pare kishte rjalen "Ikre", qe
domethene iexo, meso, studio'.
Vlera dhe rendesia e veprimtarise se
Pejgamberit a.s., te ketij jetimi dhe biri
shkretetire, te cilit iu hap rruga e dijes
per ta njohur te verteten e Fuqise se
Zotit, nuk mund te kuptohet pa njohur
paraprakisht ne ploteni rrethanat e asaj
kohe, kur percarjet e fiseve arabe, po-
liteizmi, barbarizmat dhe urrejtjet e pa-
meshirshme ndaj femrave, - ishin te
pranishme ne mase te madhe.
Pejgamberi a.s. ishte nje njeri i cili
kishte jetuar ne mesin e idhujtareve. Ai
ishte njeri sikur edhe te tjeret, por ishte i
inspiruar nga Allahu xh.sh. dhe fjala e tij
nuk ishte vetem nje ze ne shkretetire,
ve9se ishte nje mesazh i fuqishem, qe u
perhap ne shume pjese te botes, dhe e
ndiejn ne zemrat e tyre edhe sot e kesaj
dite qindra miliona njerez.
Muhamedi a.s. ishte ai qe pastroi Ara-
bine nga veset e keqija, nga amoraliteti,
nga alkooli, nga skllaveria, nga urrejtja,
duke i bashkuar fiset rivale, ne konflikte
midis tyre, ne nje vellazerim te pergjith-
14
dituria islame / 224
shem nen flamurin e dinit islam dhe te'
Sheriatit te tij, - i cili thjeshtesoi menyr-
en e jetes, duke kultivuar pastertine ne
besim, drejtesine dhe realitetin ne 9do
pore te jetes, ne menyre te persosur teo-
rike e praktike, dhe i cili barazoi te drej-
tat e privilegjet e burrit e gruas.
Jeta dhe edukimi i Muhamedit a.s. ne
kete menyre, rrugetimi i tij i paster para
zbritjes se Shpalljes dhe pas saj, pajisja
e tij me cilesi aq te larta morali, paralaj-
meroi se ai njeri do te ishte bartes i vules
se te gjithe te derguarve dhe udherrefyes
per mbare njerezimin. Per cilesite e larta
te moralit te tij, Allahu xh.sh. ne Kuran
thote: "Ne te vertete, ti posedon shkalle
te larte te moralit". 4
Edhe pse Muhamedi a.s. kishte lindur
jetim, i varfer dhe i pakrah, ai nderroi je-
te si nje njeri i pakrahasueshem dhe me
autoritet te madh ne mbare njerezimin.
Ne mes ketyre dy ekstremeve, atij iu
desh te kalonte neper etapa te ndryshme
te jetes. Jeteshkrimi i tij na tregon dhe na
deshmon se ne te gjitha kushtet ai ishte
njesoj, i drejte dhe i pandryshueshem.
Tek ai nuk mund te gjejme dallim ne
mes Muhamedit "jetim" dhe atij Muha-
medit qe me vone u be udheheqes i shte-
tit dhe personalitet sublim per mbare
boten. Perulja, thjeshtesia dhe shenjteria
e karakterizuan ate ne fdo veprim te je-
tes.
Muhamedi a.s. ishte shok besnik, mik
i sinqerte, tolerant ndaj pjesetareve te
besimeve te tjera, udheheqes fitimtar e,
mbi te gjitha, njeri i praktikes dhe zoteri
me kuptimin e plote te fjales. Ai ngjallte
respekt dhe admirim edhe ne mendjen
dhe zemren e armiqve me te ashper te
tij. Ai ishte i vetmi udheheqes shpirteror
shembull, qe gjithcka qe u mesonte te
tjereve, e zbatonte edhe vete. Muhamedi
a.s. ishte edhe udheheqes edhe zbatues
modest, ishte komandant dhe ushtar.
Prandaj eshte e natyrshme qe te perfillet
dhe te respektohet nje udheheqes i ketil-
le, i cili gjithnje qendronte ne mesin e
njerezve. Ata qe jane mbinjerezore, nuk
mund te jene shembull per ne.
Ne saje te ketyre sjelljeve te buta te
Pejgamberit a.s., feja islame solli nje re-
vulucion te mbeshtetur ne moral dhe ne
kuptimin e jetes. Islami formoi dhe afroi
ne gjirin e vet grupe idealistesh te sakri-
fices, te pajisur me tolerance, te cilet po-
sedonin nje revulucion te brendshem ne
ndergjegjen e tyre, duke qene kunder la-
kmise, kunder padrejtesise shoqerore
dhe me ide shume fisnike, nga te cilat
njerezimi ka nxjerre perfitime te medha.
Prandaj, ata qe mundohen t'i shpifin
Islamit elemente prapambetjeje, jane
ose te padijshem, ose te njeanshem dhe
shikojne nga paragjykimet dhe urrejtja,
e s'kane fuqi ta pranojne forcen reale
shpirterore te Islamit, e cila ka dhene aq
shume kontribut si ne shkence, ashtu
dhe ne filozofi.
Sikur te mos bazohej Profeti a.s. ne
devotshmeri, ne sinqeritet, ne karakterin
dhe zellin e 9elikte per zhdukjen e pad-
rejtesise e te injorances, feja islame nuk
do te kishte nje shtrirje aq te shpejte, te
gjere dhe nje influence aq depertuese e
te pavdekshme.
Muhamedi a.s. ishte ai qe kaloi vetem
nje jete njeriu, po qe, me Shpalljen e tij
nga Zoti, bota pa nje revulucion ne mo-
ral, qe edhe ne diten e sotme ka vleren e
tij te 9muar. Ishte pra ky personaliteti
sublim madhor i Pejgamberit a.s., i cili
ua kaloi te gjithe ve vetem pse ishte i pa-
jisur me fuqine hyjnore dhe me cilesite e
durimit e te tolerances.
Bazuar ne gjithe keto fakte, qe burim
kan ajetet kuranore dhe Synetin e jetesh-
krimin e Pejgamberit a.s., mund te themi
se gjithe veprimtaria e Muhamedit a.s.
ishte zhvilluar me urtesi dhe ne menyre
vullnetare e paqesore, pa dhune e impo-
nime.
Me gjithe perpjekjet e arabeve mekas
qe te pengonin Pejgamberin a.s. dhe per-
krahesit e tij qe te mos perhapnin Isla-
min, duke insistuar qe te shuanin nurin e
Allahut xh.sh. nepermjet sjelljesh injo-
rante te tyre, dhe me gjithe deshtimet e
tyre ne kete rruge, prapeseprape Pejga-
mberi a.s. ndiente dhimbje ne zemren e
tij te paster per popullin e vet.
Pejgamberi a.s. ndjente dhimbje per
popullin e vet, sepse e dinte qe populli i
tij ishte ne rruge te gabuar dhe ne humb-
je te sigurt. Prandaj, nga dhimbja qe ki-
shte per ta, ai mundohej me 9do kusht t'i
shpetonte nga denimi ne Xhehenem dhe
t'ua kthente dinjitetin dhe lumturine e
perjetshme te kesaj bote dhe te botes tje-
ter.
Me gjithe dhimbjen qe ndiente Muha-
medi a.s. per pjesetaret e popullit te vet,
Allahu xh.sh. ia beri te qarte Pejgambe-
rit a.s. se ai ka per obligim vetem komu-
nikimin e Shpalljes, kurse udhezimi dhe
shperblimi ishte ne dore te Allahut
xh.sh.. Ne lidhje me kete, Allahu i Lart-
madheruar ne Kuran thote: "Andaj ti
(Muhamed) mos e shkaterro veten me
deshperim per ta, All-llahu e di shume
mire ate qe bejne ata". 5 Dhe ne ajetin tje-
ter: "A thua ti do te shkaterrosh veten
nga hidherimi pas tyre, nese ata nuk i
besojne ketij ligjerimi (Kur-ani)". 6
Dihet se ne zhvillimet e para te Isla-
mit Muhamedi a.s. shpeshhere vihej ne
situata te renda shpirterore per krizen qe
kishte kapluar farefisin e tij . Keto shqe-
tesime, lodhje dhe telashe shpreheshin
edhe ne jeten e perditshme te Pejgambe-
rit a.s.. Ne lidhje me kete, nga Kurani
zbret: "Ne nuk ta shpallem Kur-anin per
te te munduar ty. Ta shpallem vetem ke-
shille (rikujtim) per ate qe frikesohet". 7
Muhamedi a.s. si Pejgamber, ishte i
pari i besimtareve dhe me i ngrituri ne
mesin e tyre e me i dobishem per ta sesa
vete ata per vetveten e tyre. Ai ishte nde-
rtues i raporteve dhe lidhjeve te mira
ndermjet besimtareve; kujdesej per te
rinjte dhe i kursente te vjetrit; ofronte te
mira, kenaqesi dhe shpetim per te gjithe
njerezit dhe per te dy botet. Ai ishte baba
i popullit dhe i pasardhesve te vet ne fe.
Allahu i Lartmadheruar ne Kuranin
famelarte, thote: "Pejgamberi eshte me i
ndjeshem ndaj besimtareve sesa ata ndaj
vetvetes se tyre, ndersa grate e tij jane ne
vend te nenave te tyre". 8 Bazuar ne keto
vleresime te karakterit dhe moralit te
larte te Pejgamberit a.s., ai kishte arritur
suksese ne perhapjen e fese islame, suk-
sese qe nuk i kishte arritur asnje i der-
guar me pare.
Prej vlerave te tjera morale te larta qe
posedonte Muhamedi a.s., ishin dhe sje-
llja e konsultimi qe bente ai me ashabet
e tij, pa mendimin e te cileve nuk gjy-
konte. Ishte ky edhe nje faktor mjaft i
rendesishem qe ndikoi ne arritjen e su-
kseseve te Pejgamberit a.s. ne perhapjen
e Shpalljes.
Fusnotat:
1
El-Bekare:127-129
2
Et-Tevbe:128.
3
El-Ahzab:21
4
El-Kalem:4.
5
Fatir:8.
6
El-Kehf:6
7
Taha: 2,3.
8
El-Ahzab:6.
dituria islame / 224
15
Ahlak
Kultivimi i dashurise
ndaj Pejgamberit s.a.v.s
Abdullah Klinaku
Dashuria ndaj Pejgamberit
s.a.v.s. eshte' obligim. Ajo
duhet tejete nje dashuri shu-
me e madhe, me e madhja
pas dashurise ndaj Allahut s.t. Per te
arritur dashurine ndaj Pejgamberit
s.a.v.s., ashtu sic e arriten shoket e tij
s.a.v.s. dhe myslimanet e sinqerte, duhen
ndjekur rruge dhe metoda qe na shpien
tek ajo dashuri. Menyrat se si ta kultivo-
jme dashurine ndaj Pejgamberit s.a.v.s.,
jane:
1. Te vepruarit sipas Synetit te tij s.a.v.s.
2. Njohja e sires (jetes) se Pejgamberit
s.a.v.s.
3. Salavatet e shumta derguar Pejgambe-
rit s.a.v.s.
Te vepruarit sipas Synetit te
Pejgamberit s.a.v.s.
Jemi te obliguar, me urdher te Allahut
s.t., qe te pasojme Pejgamberin s.a.v.s..
Kthimi i kurrizit ndaj Synetit te tij dhe
mohimi i Synetit te tij, eshte kufer dhe te
perjashton nga Islami. Thote Allahu s.t.
ne Kuran: "Bindjuni All-llahut dhe te
Derguarit, ashtu qe te meshiroheni".
(Ali-Imran, 132)
"O ju qe besuat, bindjuni All-llahut,
respektoni te Derguarin dhe pergjegjesit
nga ju. Nese nuk pajtoheni per ndonje
ceshtje, parashtrojeni ate tek All-llahu
(libri i tij) dhe tek i Derguari i Tij, po qe
se I besoni All-llahut dhe Dites se
Fundit. Kjo eshte me e dobishmja dhe
perfundimi me i mire". (Nisa, 59)
"Kush i bindet te Derguarit, ai I eshte
bindur All-llahut, e kush e refuzon, ne
nuk te kemi derguar ty roje k under tyre".
(Nisa, 80)
"Le te ruhen ata qe e kundershtojne
urdhrin e tij (te te Derguarit), se ata do
t'i zere ndonje telash ose do t'i zere
denim i dhembshem". (Nur, 63)
"C't'ju jape i Derguari, merreni, e
c't'ju ndaloje, permbahuni (prej tyre).
(Hashr, 7)
"Ju kishit shembullin me te larte ne te
derguarin e All-llahut, kuptohet, ai qe
shpreson ne shperblimin e All-llahut, ne
Boten e ardhshme dhe E permend
shume All-llahun". (El-Ahzab, 21).
Pejgamberi s.a.v.s. ka thene: "Ju kam
lene dy gjera, kush u permbahet atyre,
nuk devijon, e ato jane: Libri i Allahut
dhe Syneti im.
Ndikimi i zbatimit te Synetit te
Pejgamberit ne jeten e myslimanit, eshte
shume i madh dhe, ne te njejten kohe,
edhe i fuqishem ne ngritjen e dashurise
ndaj Pejgamberit s.a.v.s. Myslimani, i
cili kapet sinqerisht per Synetin e Pej-
gamberit s.a.v.s., misherohet me te, lidh-
et me te. Personaliteti i tij eshte i lidhur
fuqishem me personalitetin e Pejgambe-
rit s.a.v.s., edukata e tij eshte pasqyre e
edukates dhe hadithit te Pejgamberit
s.a.v.s. Myslimani i tille eshte i lidhur
vazhdimisht me Pejgamberin s.a.v.s..
Ai, kur ngrihet ne mengjes, ngrihet
me duate e mesuara nga Pejgamberi
s.a.v.s., qofte me permbajtjen apo me
renditjen nga ai s.a.v.s.. £do veprim te
tij ditor e ben duke vepruar sipas Synetit
te te Dashurit te tij s.a.v.s.. Myslimani i
tille nuk lexon pa i bere duate qe ia ka
mesuar miku i tij s.a.v.s.. Ai nuk flet pa
u kujtuar mire c'po thote, se ashtu e ka
mesuar Mesuesi i njerezimit s.a.v.s.. Ai
jeton me Synetin e Pejgamberit s.a.v.s..
Kur fyhet Pejgamberi s.a.v.s., fyhet
edhe ai vete, sepse ai dhe Syneti i Pejga-
mberit s.a.v.s. po thuajse jane bere nje.
Myslimani kurre nuk ka mundesi ta doje
Pejgamberin s.a.v.s. pa pasuar Synetin e
tij s.a.v.s., pa u kapur forte per te. My-
slimani do te arrije dashuri te larte ndaj
Pejgamberit s.a.v.s. vetem atehere kur ai
dhe Pejgamberi i tij te jene bere te pand-
ashem ne shpirt dhe ne praktike.
Ai ndien fuqine dhe suksesin ne jeten
e tij duke zbatuar Synetin e Pejgamberit
s.a.v.s. dhe duke u mbushur fuqi per t'i
kapercyer veshtiresite e kesaj bote, nga
mesimet e te Dashurit dhe te Mikut te tij,
paqja dhe meshira e Allahut qofshin per
te.
Njohja e jetes
se Pejgamberit s.a.v.s.
Eshte nje e vertete e pakontestueshme
se njeriu e do me shume ate qe e njeh,
sesa ate qe nuk e njeh. Njeriu me shume
pikellohet ne rast fatkeqesie per ate qe e
njeh, sesa per ate qe nuk e njeh. Njohja
e jetes se Pejgamberit s.a.v.s. eshte dety-
rim, sepse e kemi obligim qe ate ta marr-
im per model e per model nuk ke
mundesi te marresh dike pa e njohur.
Jeta e Pejgamberit s.a.v.s. eshte nje deti
i gjere dhe mbi njohjen e saj rregullohet
16
dituria islame / 224
jeta e myslimanit, rregullohet familja,
shteti edhe marredheniet nderkombetare
me nje' rregullim te suksesshem, i cili
garanton vetem paqe dhe harmoni.
Dhuntite dhe bereqetet e fese se
Allahut nuk kane fund dhe kurre nuk
eshte e drejte te shihen vetem nga nje
kendveshtrim. Edhe njohja e jetes se
Pejgamberit s.a.v.s. eshte e tille; aty me-
sojme se si duhet te sillemi dhe te jetoj-
me nen hijen dhe Ligjin e Allahut s.t.
dhe ne te njejten kohe na shtohet dashu-
ria me e madhe ndaj Pejgambarit s.a.v.s.
Madje mendoj se kujtimi i disa pamjeve
nga jeta e Pejgamberit s.a.v.s. na e shton
dashurine per te edhe shume me teper.
Te vecojme kesaj radhe dy raste:
- Mundimet dhe vuajtjet e tij per trans-
metimin dhe percjelljen e mesazhit
dhe
- Dashurine qe tregoj ndaj nesh (Ymetit
te tij), - qe te dyja jane imazhe qe
ndezin dashuri shume te madhe ndaj
Pejgamberit s.a.v.s..
Sigurisht qe nuk eshte e lehte te lexo-
hen dhe te pershkruhen mundimet dhe
vuajtjet qe iu shkaktuan te Dashurit tone
s.a.v.s.. Ai eshte me i dashuri yne dhe
vuajtjet e tij i ndiejme ne shpirt. Kujtoni
nje gje sikur t'jua pershkruaje prindri
juaj mundimet qe ka perjetuar ai, a thua
do te keni zemren pa dhembje dhe syrin
pa lot. Po kur keto vuajtje i degjojme per
ate qe e duam me shume se veten tone, a
thua sa lot do te na rrjedhin dhe sa do te
na dhembe zemra, - ky eshte nje test per
dashurine tone ndaj Pejgamberit s.a.v.s..
Rruga per perhapjen e Fjales se Allahut
s.t. ishte plot mundime dhe vuajtje qe i
shkaktonin njerezit Pejgamberit s.a.v.s.,
dhe plot kenaqesi qe ne zemren e tij
zbriste Allahu s.t.. Persekutimet qe be-
heshin kunder tij s.a.v.s., ishin perseku-
time qe beheshin kunder atij qe punonte
me qellim qe Ymeti i tij te dilte ne driten
e Allahut s.t. . Buhariu transmeton nga
Abdullah bin Mes'udi, se nje dite Resu-
lullahu po falej te Qabeja, kurse Ebu Le-
hebi dhe shoket e tij rrinin ulur atypari,
e njeri prej tyre pyeti:
"Cili prej nesh do te shkoje te kasapi
e te sjelle zorre per t'ia hedhur Muha-
medit mbi supe, kur te bjere ne sexhde?"
Shkoi me i guximshmi prej tyre, Ukbe b.
Ebi Muiti. I solli zorret, priti derisa Re-
sulullahu ra ne sexhde, pastaj ato ia ho-
dhi mbi supe, e une kete po e shikoja
dhe nuk munda te beja asgje", - thote
Abdullah b. Mes'udi.
"Edhe sikur te perpiqesha, nuk do te
kisha pasur sukses." Pastaj tha: "Ata fi-
lluan te qeshnin aq shume, saqe dridhe-
shin. Resullullahu mbeti ne sexhde dhe
nuk e ngriti koken, derisa erdhi e bija,
Fatimja.. Ajo ia hoqi barren nga supet, e
ai ngriti koken dhe tha:
"O Allahu im, Ty po t'i le kurejshet".
Kete e perseriti tri here. E kjo u erdhi
rende atyre, sepse mendonin se lutjet e
bera ne kete qytet, plotesoheshin. Pastaj
filloi t'i emeronte:
"O Zoti im, ty po ta le Ebu Xhehlin,
Utbete b. Rebian, Shejbeh b. Rebian, El-
Velid b. Utben, Umejje b. Halefin,
Ukbet b. Ebi Muitin." - dhe e permendi
edhe te shtatin, po nuk ia mbajta ne
mend emrin. Por, pasha Krijuesin tim, te
gjithe ata i kam pare te vdekur ne varrin
e perbashket te mushrikeve pas luftes ne
Beder. O vella mysliman, si te mos te e
duam Pejgamberin s.a.v.s., kur ai u mu-
ndua dhe persekutua aq shume vetem e
vetem qe ne sot te jemi ne fene e Allahut
s.t. Te mos harrojme per as nje fast Ta-
ifin, kur Pejgamberi s.a.v.s. shkoi per t'i
thirrur ne fene e Allahut s.t., e ata ia
kthyen me fyerje, sharje dhe sulm. Aq
shume e sulmuan trupin e tij te bekuar,
saqe i rridhte gjak. Buhariu transmeton
gjeresisht kete rrefim me senedin (var-
gun e transmetuesve) e vet nga Urvete b.
Zubejri, te cilit i ka treguar Aishja radij-
Allahu anha, se i ka thene Resulullahut:
"A ke pasur dite me te veshtire se ajo ne
Uhud (beteja ne Uhud)?" Ai u pergjigj:
"Gjithcka kam perjetuar nga ky popull
yti, por me se keqi me kane pritur ne
Taif, ku e kam vene veten poshte ndaj
Ibni Abdi Jalili-mit. Ai nuk iu pergjigj
deshires dhe thirrjes sime, qe te pranonte
Shehadetin, e pasi nuk e beri kete, u lar-
gova prej tij i brengosur dhe i shqetesu-
ar. Kam qene ne dremitje (kllapi) derisa
arrita te vendi Karnul-Menazil. Aty ngri-
ta koken dhe pashe nje re te vogel qe me
bente hije; shikova me mire dhe pashe
se ne te qendronte Xhibrili, i cili m'u
drejtua: "Allahu ka degjuar cfare u ke
thene atyre dhe c'pergjigje te kane dhe-
ne. Allahu te dergon engjellin e kodrave,
te cilit mund t'i urdherosh t'u beje f'te
duash atyre." Pastaj degjova zerin e en-
gjellit, i cili me tha: "O Muhamed, ja ku
jam, cfare deshiron te bej? Nese deshi-
ron t'i rrezoj keto dy kodra - El-Ahshe-
ban - mbi ta, vetem thuaj." Resulullahu
tha: "Deshiroj qe Allahu t'i shpjere ne
rruge te drejte ata qe duan te besojne
Allahun e Lartesuar, Nje te Vetmin, dhe
nuk do te bejne shirk, d.m.th. , nuk do t'i
bejne Atij shok ne adhurim. Pejgamberi
s.a.v.s. shume shpesh nuk kishte as buke
per ta shuar urine. Aisheja r.a. thote se
tre muaj ne shtepine e tyre nuk ndizej
zjarri (nuk gatuhej) e kur ishte pyet me
se ushqeheshin, ajo ishte pergjigjur - me
uje dhe hurma. Lexues i nderuar i ketij
shkrimi, nese asgje s' te mbetet ne mend
pas ketij leximi, te kisha lutur te mbash
ne mend vec nje gje: cdohere, sa here te
ulesh ne sofer per te ngrene nga nimete
te Allahut s.t., kujtoje me salavat Pejga-
mberin s.a.v.s. dhe kujto se ai qe vuajti
dhe sakrifikoi qe ti sot te jetosh nen ke-
naqesine e Allahut s.t., shpesh nuk ki-
shte me se te shuante urine. O Allah,
meshiroje Pejgamberin tend s.a.v.s.!
Pejgamberi s.a.v.s na ka mesuar dash-
urine e vertete, dhe ajo dashuri e vertete
ndertohet mbi parimin e reciprocitetit.
Pejgamberi s.a.v.s. ka deshmuar se sa
shume e do Ymetin e tij, e sot i mbetet
Ymetit te tij ta deshmoje se sa e do ate
s.a.v.s..
Ne vazhdim do te sjellim disa shem-
buj te dashurise se Pejgamberit s.a.v.s.
ndaj nesh.
Nje dite Pejgamberi [sal-lallahu ale-
jhi ve sel-lem] lexoi Fjalen e Allahut:
"O Zoti im! Vertet qe ata (idhujt) ka-
ne gabuar e humbur shume nga njerezit.
Por kushdo qe me ndjek mua, vertet qe
ai eshte prej meje, dhe kushdo qe nuk
me bindet e nuk me ndjek mua (rrugen
time), atehere Ti je vertet gjithnje Fales
i Madh, Meshireplote". [Ibrahim, 36]
Gjithashtu lexoi: "Ne qofte se Ti i
ndeshkon ata, ata jane robet e Tu, dhe
nese Ti i fal, vertet qe Ti, Vetem Ti je i
Gjithefuqishmi, me i Urti Gjithegjyku-
es". [El-Maideh, 1 1 8] Pastaj i ngriti du-
art lart dhe tha: "O Zot, Ymetin tim,
Ymetin tim, - dhe qau. Ne kete fast thote
Allahu [subhanehu ve teala]: "O Xhibril,
shko tek Muhamedi dhe pyete pse po
qan! E Zoti yt e di me mire". I erdh Xhi-
brili alejhi selam dhe e pyeti. Pejgambe-
ri [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i tregoi
se ffare ka thene, e All-llahu e di me
mire. Allahu tha: "O Xhibril, shko tek
dituria islame / 224
17
Muhamedi dhe thuaj: Ne do te' te gezoj-
me me Ymetin tend dhe nuk do te te
shqetesojme". [Muslimi]
Nje dite kaloi Pejgamberi [sal-lallahu
alejhi ve sel-lem] prane xhamise se Be-
nu Muavijeh, hyri brenda dhe i fali dy
rekate e ne u falem me te. Beri dua gjate,
pastaj u kthye nga ne dhe tha: "I jam lu-
tur Zotit tim per tri gjera, m'i pranoi dy
prej tyre, kurse njeren ma refuzoi. I jam
lutur Zotit qe Ymetin tim te mos ma
shkaterroje me thatesira, dhe ma pranoi.
I jam lutur qe Ymetin tim te mos ma
shkaterroje me vershim, dhe ma pranoi.
I jam lutur Zotit qe te mos i drejtojne
shigjetat ndermjet veti, kete ma refu-
zoi". [Muslimi] Ai s.a.v.s. qante per ne e
lutej per ne, te mos harrojme edhe ne qe
te lutemi per te, ta zbatojme Synetin e
tij, ta bartim amanetin e tij, te qajme per
te dhe ta mbrojme ate s.a.v.s..
Salavatet
per Pejgamberin s.a.v.s.
Transmetohet nga Omeri [radijallahu
anhu] se ka thene: E kam degjuar Pej-
gamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem]
duke thene: "Kur ta degjoni myezinin
(duke thirrur ezanin) percilleni duke the-
ne ate qe thote, dhe thuani salavate per
mua. Kush thote nje here salavate per
mua, Allahu i percjell atij dhjete sala-
vate. Pastaj kerkoni per mua qe te jem
ndermjetesues, sepse kjo eshte nje grade
ne Xhenet, e cila i jepet vetem njerit prej
robeve te Allahut, dhe kam shprese qe ai
te jem une. Kush kerkon per mua (tek
Allahu) ndermjetesim, i mundesohet atij
shefati (ndermjetesimi tek Allahu neper-
mjet Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve
sel-lem])". (Transmeton Muslimi)
Thote Pejgamberi [sal-lallahu alejhi
ve sel-lem]: "Kush thote per mua sala-
vate ne mengjes dhjete here, dhe ne
mbremje dhjete here, ate do ta perfshije
shefati im". (Taberani. Imam Albani
thote Hadithi eshte hasen).
Thote Pejgamberi [sal-lallahu alejhi
ve sel-lem]: "Kush thote nje here sala-
vate per mua, Allahu i percjell atij dhjete
salavate". (Muslimi, Ahmed).
Transmetohet nga Abdurrahman bin
Auvfi se ka thene: "Shkova njehere tek
Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-l-
em] dhe e gjeta ne sexhde e ai qendroi
shume ashtu. Pastaj tha: "Me erdhi Xhi-
brili dhe me tha: Kush percjell salavate
per ty, une do t'i percjell salavate atij.
Kush percjell selame per ty, une do t'i
percjell selame atij. Per kete arsye qend-
rova ne sexhde, per ta falenderuar
Allahun". (Transmetojne Hakimi dhe
Ahmedi. Dijetari i nderuar El-Albani
thote se eshte hadith sahih).
Transmetohet nga Jakub bin Zejd bin
Talha Et-Tejmij se ka thene: Ka thene i
Derguari i Allahut [sal-lallahu alejhi ve
sel-lem]: "Me erdhi nje ardhes nga Zoti
im dhe me tha: Secili qe te percjelle sa-
lavate per ty, Allahu i percjell atij dhjete
salavate". Nderkohe u cua nje person
dhe tha: "O i Derguari i Allahut, a te
ndaj gjysmen e duave te mia per ty? Pej-
gamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem]
tha: "Nese do." Njeriu pyeti: A te ndaj
nje te treten e duave te mia per ty? Pej-
gamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem]
tha: "Nese do." Njeriu perseri pyeti: A
t'i bej te gjitha duate e mia per ty? Pej-
gamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem]
tha: "Nese e ben kete, Allahu t'i largon
brengat e dynjase dhe te Ahiretit." (Tra-
nsmeton El-Xhehdemij. Dijetari i nderu-
ar El-Albani thote se hadithi eshte
mursel, me zinxhir te mire)
Transmeton Abdullah ibn Mes'udi
nga Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve
sel-lem] se ka thene: "Allahu i ka vecuar
disa meleke, te cilet shetisin per te m'i
percjelle selamet nga Ymeti im". (Tran-
smetojne En-Nesaiu, Hakimi. Dijetari i
nderuar El-Albani thote se eshte hadith
shih.)
Thote Pejgamberi [sal-lallahu alejhi
ve sel-lem]: "Kush thote nje here sala-
vate per mua, Allahu i percjell atij dhjete
salavate, ia fshin dhjete mekate dhe e
ngre ate per dhjete grade". (Transmeton
Buhariu)
Transmeton Abdullah ibn Mes'udi se
Pejgamberi ka thene: "Njeriu me i afert
tek une ne Diten e Gjykimit do te jete ai
qe me se shumti me ka derguar sala-
vate". (Transmeton Tirmidhiu dhe thote
se eshte i konsiderueshem/hasen.)
Ebu Davudi dhe Nesa'iu transmeto-
jne se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve
sel-lem, ka deklaruar: "Dita me e zgje-
dhur e javes eshte e premtja. Perpiquni
qe kete dite te me percillni sa me shume
salavate, ngase ato salavate do te me
prezantohen." Te pranishmit e pyeten:
"Si do te te prezantohen, kurse trupi yt
atehere do te jete shperbere dhe shnder-
ruar ne pluhur, o Pejgamber i Allahut"?
"Allahu ia ka ndaluar tokes t'i demtoje
trupat e Pejgambereve te Allahut", - u
pergjigj Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi
ve sel-lem.
18
dituria islame / 224
Me shkas
Pasojat e ka mates
Mr. Bashkim Aliu
Prolog rreth pasojave
te ka mates
Allahu i Madherishem ne Kuranin fa-
melarte thote: "Elif, Lam, Ra (ky eshte)
Liber, ajetet e te cilit jane radhitur (ne
menyre te persosur, njekohesisht) edhe
shkoqitur nga i Dijshmi i te gjitha cesht-
jeve ne hollesi" 1 .
Ky ajet eshte deshmi e pakontestue-
shme dhe nje' nga faktet e qarta hyjnore
qe tregojne se Allahu i Madherishem
eshte Krijues i cdo sendi, Udhezues i
njeriut ne driten e jetes, Shpetues i tij
nga te keqijat e territ, por me kusht qe ky
njeri t'u permbahet instruksioneve hyj-
nore dhe parimeve islame, te cilat i
shpalli Zoti i boteve.
E gjithe kjo konfirmon faktin se
dispozitat islame jane te shpallura nga
Krijuesi i Gjithedijshem, i Cili e krijoi
njeriun dhe atij i fali logjiken, prandaj
Krijuesi eshte me i Dijshmi per krijesat
dhe nevojat e kerkesat e krijesave. Nisur
nga kjo, dispozitat dhe normat fetare
nuk jane pa urtesi dhe arsyetime, pa ma-
rre parasysh nese i kupton keto mendja e
njeriut apo jo. Te gjithe imperativat dhe
ndalesat e shpallura nga Allahu i Ma-
dherishem, jane per te miren e njeriut
dhe realizojne interesa te konsiderue-
shem per njeriun.
Allahu xh. sh.. nuk urdheron per ndo-
nje pune e as qe ndalon nga ndonje pu-
ne, pa pasur ne kete urdherese apo
ndalese dobi per njerezit, qofte kjo dobi
e kesaj bote ose e botes tjeter.
Keto urtesi dhe dobi, disa here jane
evidente dhe njeriu nuk e ka te veshtire
t'i kuptoje dhe detektoje, mirepo disa
here keto urtesi jane jo te dukshme dhe
te paarritshme per mendjen e njeriut, e
cila eshte e kufizuar per kuptimin dhe
arritjen e shume gjerave. Kjo dikton fak-
tin qe njeriu duhet t'u nenshtrohet nor-
mave dhe parimeve islame, pa marre
parasysh a arrin te kuptoje dicka, ose per
te gjerat jane ende te pakuptueshme sa
duhet.
Prej dispozitave ne te cilat manifesto-
hen qarte dhe evidentohen pa shume
mund disa urtesi te Allahut xh.sh.., eshte
edhe ndalimi i kamates.
Keshtu, nese analizohet ndikimi i ka-
mates ne jeten e njeriut, do te shihet se
kamata ka ndikim negativ ne shume
sfera te jetes se njeriut. Po madje edhe
dikush nese nuk mund te beje analiza te
mirefillta per njohjen e disa nga urtesite
e ndalimit te kamates, ai patjeter duhet
te jete i bindur se keto urtesi ekzistojne
bazuar ne ajetin: "Elif, Lam, Ra (ky
eshte) Liber, ajetet e te cilit jane radhitur
(ne menyre te persosur, njekohesisht)
edhe shkoqitur nga i Dijshmi i te gjitha
ceshtjeve ne hollesi." 2
Parashtrohet pyetja: A eshte e logjik-
shme qe Shpallja e Allahut te Urte e te
Gjithedijshem, te jete e zhveshur nga ur-
tesite?! Pergjigja eshte: Assesi, vecse di-
spozitat qe shpalli Allahu, jane te drejta,
nderkaq problematika qe jemi duke e
shtjelluar, eshte nje shembull i shkelqy-
eshem i faktit se dispozitat islame nge-
rthejne urtesi dhe dobi per njerezit.
Ndikimi i ketyre dispozitave shihet ne
disa segmente: qofte ne ate ekonomik,
social, psikologjik etj..
Ne ne vazhdim do te mundohemi te
themi dicka per pasojat e kamates ne
disa nga keto segmente, normalisht duke
mos pretenduar se do ta themi fjalen e
fundit ne kete fushe, dhe se do te perf-
shijme cdo gje qe mund te thuhet ne kete
plan, por tema ne fjale do te vazhdoje te
shqyrtohet nga studiues te ndryshem
duke nxjerre dhe duke arritur cdo dite ne
perfundime te reja.
PASOJAT SOCIALE
TE KAMATES
B.I. Ndikimi i kamates
ne ndarjen e njerezve
ne shtresa
Nuk ka fare dyshim se kamata ndikon
drejtperdrejt ne ndarjen e njerezve ne
shtresa, sepse pasuria nuk del nga rrethi
i te pasurve te cilet edhe e kane ne dore
kamaten, kurse te varfrit vazhdojne ne
varferine e tyre dhe nuk mund te dalin
nga te qenet e tyre punetore te shtreses
se pasur.
Kjo dhe pasaniku qe u jep tjereve kre-
di me kamate, shton pasurine e vet ne
menyre jolegjitime, nderkaq borxhliu i
ngrate zhytet ne fukarallek edhe me shu-
me, si pasoje e borxheve dhe kamates.
Ne kete menyre, pasuria qarkullon 9do
here brenda shtreses se pasur, qe e kane
per arme kamaten, dhe behet ndarja e
njerezve ne shtresa.
Nese i kthehemi realitetit, do te sho-
him se lufta ne mes klasave eshte e
pranishme ne te gjitha shoqerite qe nuk
e zbatojne metodologjine islame ne eko-
nomi, ose, thene ndryshe, aplikojne
kamaten, e cilajeten e njerezve dhe eko-
nomine ia ekspozon humbjes dhe fali-
mentimit.
Pas nje periudhe kohore, u provua
praktikisht se sistemi ekonomik socialist
deshtoi ne eliminimin e shtresave ne
shoqeri, edhe pse ideologet e socializmit
e ngrinin kete moto pa nderprere.
dituria islame / 224
19
Ne lidhje me kete, Dr. Omer Sulej-
man El-Eshkar thote: "Nese pasuria qar-
kullon vetem ne rrethin e te pasurve,
atehere ne ate shoqeri do te demtohen
edhe te pasurit edhe te varfrit. Kamata
ben qe pasuria te perqendrohet vetem ne
dore te nje' grupi te vogel individesh ne
nje shoqeri, sa kohe qe masa e gjere pri-
vohet nga kjo e mire. Kjo forme eshte
me te meta ne ndarjen e pasurise. Dr.
Shaht, ish-drejtor i bankes gjermane
Rajh, ne nje ligjerate qe mbajti ne Siri ne
vitin 1953, kishte thene: "Permes nje
operacioni matematikor, behet e qarte se
e gjithe pasuria eshte e perqendruar ne
dore te nje numri te vogel njerezish-faj-
dexhinj. Kjo, ngase fajdexhiu huadhenes
i borxhit per te tjeret, perfiton perhere ne
?do transaksion, kurse huamarresi, nga
ana tjeter, ka mundesi te fitoje dhe te hu-
mbe. Per kete arsye, e gjithe pasuria, ne
fund, me nje llogari matematikore, pat-
jeter do te gjendet ne dore te atij qe fiton
9dohere" 3 .
Ne kete kontekst, edhe Dr. Fadel
Ilahij, thote:"Krahas asaj qe u tha, siste-
mi fmanciar kamatar zgjeron hendekun
ne mes shtresave te njerezve dhe 9on ne
9rregullimin e baraspeshes ne mes tyre.
Kjo, sepse huamarresi, si zakonisht,
eshte njeri me mundesi te kufizuara, ku-
rse huadhenesi, si zakonisht, eshte njeri
i pasur, e ne kete menyre pasaniku shton
pasurine, kurse i ngrati shton hallet-var-
ferine. Kjo ndodh, sepse huadhenesi
merr kamate mbi huane qe ka dhene,
qofte kjo hua a borxh te jete destinuar
per nevoja jetesore te njeriut, ose dhe
per investime e biznes, dhe pa marre pa-
rasysh a ka fituar gjesend borxhliu nga
kjo shume, apo ka humbur" 4 .
Ndalimi i kamates eshte nje tulle e
rendesishme ne ndertimin e kalase se
drejtesise islame. Kjo, ngase ndalimi i
kamates hedh drite ne metodologjine e
qarte islame ne eliminimin e dallimeve
ne mes njerezve, qofte t' i referohet as-
pektit ekonomik a social, etj.. Ne kete
drejtim, Islami ka kundershtuar 9do ten-
tim per ndarje ne klasa ekonomike dhe
thellimin e dallimeve ne mes te pasurve
dhe te varferve.
Keshtu, detyrimi i zekatit dhe marrja
parasysh e nevojave te te varferve dhe
nevojtareve, perbejne komponente te
rendesishem ne metodologjine islame te
eliminimit te klasave ekonomike ne mes
njerezve.
"Islami legalizoi zekatin, dhe e beri
detyrim te jepet mbi pasurine. Zekati
perfshine perafersisht te gjitha llojet e
pasurive qe shtohen, dhe per te eshte ca-
ktuar limiti qe e ben zekatin te detyrue-
shem, nese pasuria arrin ate sasi, por ai
limit konsiderohet i vogel ne krahasim
me pasurite qe shohim sot.
Permes gjithe kesaj, Islami synoi te
pergjithesonte solidaresine shoqerore,
ne menyre qe te rritet e drejta e te varfrit
dhe kesodore te perafrohen dallimet ne
mes shtresave ne shoqeri.
Urrejtja e Islamit ndaj dallimit te
madh ne mes shtresave, dhe tentimi i tij
qe te beje perafrimin e tyre, i referohet
besimit te tij se ky dallim i madh do te
shkaktoj gjithqysh mllef, urrejtje, pesi-
mizem dhe trazime, te cilat mund te rre-
zikojne tere shoqerine ne pergjithesi" 5 .
B.2. Ndikimi i kamates
ne pengimin e perparimit
per shtresat e mesme
Logjika e shendoshe e verteton se
nuk ka njeri qe nuk do te ngrihet eko-
nomikisht ne jeten e tij, por ka shume
pengesa qe pamundesojne realizimin e
ketij qellimi. Nuk ka dyshim se gjeja me
e theksuar qe pengon zhvillimin ekono-
mik te shume shtresave shoqerore, eshte
kamata.
Kjo, sepse njeriu, kur e sheh se nuk
mund te realizoje nje projekt ekonomik,
perve9se me mjete te medha fmanciare,
te cilat si zakonisht mund t'i realizoje
vetem permes kredive bankare me per-
qindje te larte kamate, nuk shkon me tu-
tje ne kete drejtim, sepse e sheh qe nuk
ka mundesi per ta mbuluar kamaten e
kredise, e jo me vete kredine. Ne kete
menyre, pjesa me e madhe e njerezve
shnderrohen ne punetore ne kompanite
apo uzinat e pasanikeve. Nga ky vprim,
pasuria ose te ardhurat, nuk ndahen si
duhet per te gjitha shtresat shoqerore,
me qellim qe te krijohen mundesite per
te gjithe, por pasuria ngel brenda shtre-
ses se pasanikeve. Keshtu mbyllen dyert
e zhvillimit per te tjeret.
Kete fenomen e hasim edhe ne epo-
ken e injorances-xhahilijetit (para Shpa-
lljes), kur sterzmadhimi i borxheve ishte
shkak i shpronesimit te bujqve te vegjel,
bile edhe me shume se kaq, sterzmadhi-
mi i borxheve ishte shkak i humbjes se
lirise se tyre, gjegjesisht i shnderrimit te
tyre ne rober. Rezultat natyror i gjithe
kesaj qe kufizimi i pasurise ne duart e
nje numri te vogel 6 .
Ne kete kontekst, sikur u theksua
edhe me lart, Dr. Shaht- ish-drejtor i ba-
nkes Rajh te Gjermanise-pati thene:
"Permes nje operacioni matematikor,
behet e qarte se e gjithe pasuria eshte e
perqendruar ne dore te nje numri te vo-
gel njerezish-fajdexhinj. Kjo, ngase faj-
dexhiu huazues i borxhit per te tjeret,
perfiton perhere ne 9do transaksion,
nderkaq huamarresi, nga ana tjeter, ka
mundesi te fitoje dhe te humbe. Per kete
arsye, e gjithe pasuria, ne fund, me nje
llogari matematikore, do te gjendet pat-
jeter ne dore te atij qe fiton 9dohere" 7 .
Fjalet e Dr. Shahtit jane shume me
vend, sepse kamatedhenesi, duke ngritur
perqindjen e kamates, mbyll deren e
zhvillimit para te tjereve per faktin se
profiti i tij eshte i garantuar, kurse prof-
iti i borxhliut nuk eshte i garantuar. Po
ashtu, ne pjesen me te madhe te rasteve,
fundi i tij do te jete falimentimi, gjithe
kjo per shkak te kamates.
Nese i kthehemi realitetit tone bash-
kekohor, do te shohim se Bashkimi Ev-
ropian mundohet t'i korrigjoje gabimet e
bera ne kete sfere duke parapare progra-
me te shumta per mbeshtetjen e siper-
marrjeve te vogla dhe te mesme ne
evropen lindore.
Ne lidhje me problemin ne fjale, Dr.
Omer Sulejman El-Eshkar thote: "Kjo i
stimulon hebrenjte qe te merren me ka-
mate, te promovojne kamaten ne mes
njerezve si dhe te mundohen me 9do
kusht t'ua mesojne femijeve te vet kete
profesion, qe te dominojne mbi pasurine
dhe ta futin nen mbikeqyrjen e tyre. Ky
defekt qe e shkakton kamata ne shoqe-
rite njerezore, pra defekti i shperndarjes
se pasurise, eshte semundje, te cilen nuk
mund ta sherojne mjeket. Njohesit e
medhenj te ekonomise ne Perendim, e
kane pranuar se jane te paafte per ta she-
ruar kete semundje, e cila ka goditur Bo-
ten Perendimore. Prej tyre eshte edhe
eksperti i ekonomise dhe financave Sha-
rl Rost, per te cilin shkencetari i fam-
shem mysliman i ekonomise, Dr. Isa
Abduhu, thote se eshte autoritet i pakon-
testueshem shkencor ne historine e drej-
timeve ekonomike, si dhe mbeshtetes i
drejtimit, i cili nuk ka rival ne Boten Pe-
rendimore. Sharl Rost pranoi se eshte
krejt i paafte per t'i zgjidhur problemet e
botes ne te cilen jeton, pasi arriti pje-
kurine e tij te plote. Ai thote: "Une, pasi
kam arritur vitet e pensionimit, dua t'i le
porosi gjenerates me te re per kete 9esht-
je: Edhe pas ketyre orvatjeve te shumta,
ne jetojme ne divergjenca te perhersh-
me. Secili nga ne vuan per shkak te
shperndarjes se pasurise dhe te te ardhu-
rave, qofte asaj parciale, si9 ndodh me
kamaten, ose qofte ajo qe i referohet da-
20
dituria islame / 224
llimit te klasave. U lodhem nga kjo, e
nuk arritem askund" 8 .
B.3. Ndikimi i ka mates
ne humbjen e lirise
Kur flasim per pasojat sociale te ka-
mates, duhet te permendim patjeter se
prej pasojave me te mbrapshta te kama-
tes ne kete' plan, eshte humbja e lirise.
Kjo, sepse, kur njeriu huazon shuma
te medha prej kamatedhenesve dhe nuk
ka mundesi t'i paguaje ato shuma, epilo-
gu do te jete shnderrimi i tij ne rob te ka-
matedhenesit.
Dijetaret kane sqaruar se ky ishte nje
realitet ne periudhen e injorances-xha-
hilijetit, por e njejta dukuri eshte e pran-
ishme edhe sot. Kjo domethenee se ka
ndryshuar forma, por esenca ka mbetur e
njejta.
Ne lidhje me kete, Rashid Er-Ravi
thote: "Kamata ka luajtur rol te rendesi-
shem ne rrenimin e shoqerive primitive
dhe shfaqjen e ekonomive te ngritura
mbi roberimin. Duke marre parasysh se
borxhi-kredia ka qene e hipotekuar nga
vete qenia e huamarresit, krahas disa hi-
potekave te tjera, kjo ka prodhuar
shpronesimin e disa bujqve te vegjel dhe
shnderrimin e disave prej tyre ne rober,
gje qe ka perfunduar me kalimin e pasu-
rive te paluajtshme ne duar te nje grupi
te vogel njerezish te pasur"*.
Kjo dukuri eshte e pranishme edhe
sot, sepse kreditoret kamatare te sotem,
tentojne te rrembejne mundin e njeriut,
nje veprim qe ata (huamarresit) i shnder-
ron ne rober moderne, gjegjesisht puna e
tyre do te jete ne interes te bankiereve
kreditore, e jo te tjereve.
Kjo ka qene natyra e huadhenesve ka-
matare gjate gjithe historise, sepse ata
jane zhveshur nga cdo ndjenje njerezore.
Njerezit e tille, nuk kenaqen vetem me
marrjen e kamates se shumefishuar pa
mund nga borxhliu, por presin rastin qe
ta bejne prone te veten edhe qenien e
borxhliut, gjegjesisht ta shnderrojne ate
ne nje rob. Keshtu eshte vepruar me
njerezit ne te kaluaren, po dhe sot vazh-
don e njejta tablo me nje disenjim tjeter.
Kjo jep te kuptohet se kamata bie
ndesh me realitetin, duke e vene njeriun
ne pozite qe nuk i ka hije, duke e nxjerre
nga te qenet krijese e Allahut dhe i ba-
rabarte me njerezit e tjere, te qenet e tij i
kufizuar ne raport me njerezit si dhe te
qenet e tij i detyruar per te respektuar
kushtet dhe ligjet e caktuara ne transak-
sione.
Kjo nuk eshte aspak e cuditshme, se-
pse kamata eshte shkak i nxjerrjes se
njerezve nga adhurimi i Allahut. "Kjo
parimisht ngrihet mbi bazen e mosekzis-
timit te lidhjes ne mes vullnetit te
Allahut dhe jetes se njerezve. Njeriu
eshte zoteruesi i kesaj toke fillimisht, pa
qene i obliguar me detyra ndaj Allahut,
si dhe pa u detyruar t'i ndjeke urdhrat e
Allahut" 10 .
Kamata ndikon ne humbjen e lirise
edhe nga nji aspekt tjeter, gjegjesisht ai i
huadhenesit. Kjo, sepse njeriu, kur u jep
hua me kamate njerezve te tjere, ka ha-
pur nje dere shume te rrezikshme per ve-
te, cmimin e se ciles mund ta paguaje
me gjene me te shtrenjte qe posedon, me
jeten.
Kjo, ngase e shohim qe, kur borxhliu
nuk mund te paguaje detyrimin per
shkak te kamatave te larta, vendos qe
per te hequr kete barre, te vrase huadhe-
nesin, ose ndodh qe kjo te behet duke
rrembyer ndonje nga femijet e tij ose
ndonje anetar tjeter te familjes se tij, ose
per gjithe kete perdor ndonje metode tje-
ter te dhimbshme per huadhenesin.
Pra, ne kete menyre, personi nuk mu-
nd te jete i lire dhe i qete e i sigurt ne
asnje menyre.
Kjo vlen edhe per shtetet, ose qeveri-
te. Mbytja e shteteve ne borxhe shkakt-
on varesine e tyre politike dhe ushtrimin
e ndikimit te pameshirshem ndaj tyre
nga ana e shteteve te fuqishme ekonomi-
ke, te cilat u kane dhene hua shteteve me
te varfra.
Ne kete kontekst, Dr. Abdu-1-Hamid
Ebu Sulejman thote: "Nje nga shembujt
me te thjeshte dhe me te qarte per ato qe
u thane me lart, eshte ndikimi qe institu-
cioni i kulluar perendimor i bankave ka
pasur tek Ymeti... Ky institucion i imp-
ortuar pati nje pasoje negative te duksh-
me ne themelet e Ymetit islam. Ne vend
qe te ndihmonte ne zhvillimin e Ymetit
dhe ne ringritjen ekonomike, ai hapi rru-
gen ndikimit te huaj te metejshem. Ar-
syeja kryesore per kete ndikim negativ
mund t'u mvishet ndryshimeve ne vlera
dhe besime. Ne te vertete, sistemi ban-
kar pati sukses ne krijimin e hendeqeve,
ne pjelljen e me shume konflikteve, ne
drenazhimin e forces se Ymetit, ne har-
kimin e motivacionit te tij, ne zbehjen e
entuziazmit dhe ne lehtesimin e domini-
mit te huaj mbi burimet e tij, ne vend qe
ato te sherbenin si ndihme per perparim-
in dhe zhvillimin ekonomik"".
vijon
*&
->
6-T*
^ ; ■
^r "''-■Si *-*
A
Fusnotat:
1 . Kaptina Hude, 1 .
2. Kaptina Hude, 1.
3. Er-Riba ve etheruhu ala el-muxhtemei-l-insanij ',
f.111-112.
4. Et-Tedabir el-vakije min er-riba fi-l-Islam, f.92.
5. Dr.Ahmed Muhamed El-A'ssal & Fet'hi Ahmed
Abdu-1-Kerim, En-Nidham el-iktisadij fi-l-
Islam-mebadiuhu ve ahdafuhu, f. 1 16.
6. Shih:Dr.Omer Sulejman El-Eshkar, Er-Riba ve
etheruhu a 'la el-muxhteme 'i-l-insanij , f. 114.
7. Er-Riba ve etheruhu ala el-muxhtemei-l-insanij,
f.111-112.
8. Burimi i permendur, f.l 12-113.
9. Cituar sipas Dr.Omer Sulejman El-Eshkar, Er-
Riba ve etheruhu a 'la el-muxhteme 'i-l-insani,
f.l 14.
10. SejjidKutub, Fi dhilali-l-Kur'an, vell.I, f.319.
1 1 . Kriza ne mendjen muslimane, f.25-26.
dituria islame / 224
21
Veshtrim
Korniza Politike e Islamit
Sejjid Abul A'la El-Mevdudi
Sistemi politik i Islamit eshte
bazuar ne tri parime: tewhid
(Njeshmeria e Allahut), risala
(Pejgamberlleku) dhe Hilafa
(Kalifati).
Tewhid domethene qe Allahu eshte
Nje, Krijues, Mbeshtetes dhe Sundues i
gjithesise dhe te' te gjithe asaj qe ekzis-
ton ne te - organike ose inorganike. Ve-
tem Ai e ka te drejten e urdhereses ose
ndaleses. Adhurimi dhe bindjet I takojne
vetem Atij .
Pra, nuk eshte per ne qe te vendosim
per synimin dhe qellimin e ekzistences
sone ose per te percaktuar kufijte e auto-
ritetit te kesaj bote; ose qe dikush tjeter
as qe ka te drejte te vendose per ne. Kjo
e drejte I mbetet vetem Allahut xh.sh..
Ky parim i vetem i Allahut xh.sh. e ben
te pakuptimte konceptin e sovranitetit
politik dhe ligjor te qenieve njerezore.
Asnje individ, familje, klase ose race
nuk mund te vendose per veten pervec
Allahut. Allahu eshte sundimtari dhe ur-
dherdhenesi, dhe urdhrat e Tij perbejne
ligjin e Islamit.
Risala eshte mesazh, permes te cilit
ne pranojme ligjin e Allahut. Ne kemi
pranuar dy gjera nga ky burim: Kuranin,
libri ne te cilin Allahu ka shpjeguar dhe
paraqitur ligjin e Tij, dhe interpretimin
autoritativ e ilustrimin se Libri, i cili i
eshte shpallur Muhamedit (s.a.v.), ne-
permjet fjales dhe vepres, me kapacite-
tin e tij si perfaqesues i Allahut. Kurani
percakton parimet mbi te cilat jeta e
njeriut duhet te bazohet dhe Pejgamberi
i Allahut xh.sh., ne perputhje me keto
parime, ka krijuar nje model te sistemit
islam te jetes. Kombinimi i ketyre dy
elementeve quhet sheri'a (ligj).
Hilafa domethene "perfaqesim". Nje-
riu, sipas Islamit, eshte perfaqesues i
Allahut ne toke, mekembes i Tij; qe do-
methene, me ane te kompetencave te de-
leguara nga Allahu, dhe brenda kufijve
te pershkruar, ai eshte i obliguar per te
ushtruar autoritetin Hyjnor.
Per te ilustruar kete, le te marrim
rastin e nje prone tuaj, te cilen eshte cak-
tuar dikush tjeter per ta administruar ne
emrin tuaj. Ekzistojne kater kushte: Se
pari, pronesia e vertete mbetet e veshur
tekju dhe jo tek administratori; se dyti,
ai administron pronen tuaj ne menyre te
drejtperdrejte ne pajtim me udhezimet
tuaj a; se treti, ai ushtron autoritetin e tij
brenda kufijve te pershkruar nga ju; dhe,
se katerti, ne administrimin e besimit tu-
aj ai ekzekuton dhe do te permbushe qe-
llimet tuaja e jo te tijat. Perfaqesuesit qe
nuk i permbushin keto kater kushte, abu-
zojne (me) autoritetin e tij dhe te thyejne
besen qe u la te kuptohet ne konceptin e
"perfaqesimit".
Kjo eshte pikerisht ajo per se Islami
pohon se njeriu eshte perfaqesues (halif)
i Allahut xh.sh. ne toke. Per kete arsye,
keto kater kushte jane gjithashtu te perf-
shira ne konceptin e Halifas. Shteti qe
eshte themeluar ne pajtim me kete teori
politike, do te jete ne fakt nje halifat nen
sovranitetin e Allahut xh.sh..
Demokracia ne Islam
Shpjegimi i mesiperm i termit Hilafa
gjithashtu e ben te qarte qe asnje individ,
dinasti ose klase nuk mund te jete Hali-
fa: autoriteti i Hilafas eshte, mbi te gji-
tha, fdo komunitet qe eshte i gatshem te
permbushe kushtet e perfaqesimit pas
nenshkrimit te parimeve te tewhidit dhe
Risalas. Nje shoqeri e tille mban pergje-
gjesine e Hilafas si teresi, dhe secili prej
individeve merr pjese ne te.
Kjo eshte pika ku fillon demokracia
ne Islam. £do individ ne nje shoqeri
islame gezon te drejtat dhe kompetencat
e kalifatit te Allahut xh.sh., dhe ne kete
drejtim te gjithe individet jane te bara-
barte. Askush nuk mund te privoje dike
tjeter nga te drejtat dhe kompetencat.
Agjencia per drejtimin e 9eshtjeve te
shtetit do te jete e formuar nga marre-
veshja me keta individe, dhe autoriteti i
shtetit do te jete vetem nje zgjatje e ko-
mpetencave te deleguara tek individet.
Mendimi i tyre do te jete vendimtar ne
formimin e qeverise, e cila do te drejto-
het me keshillat e tyre dhe ne perputhje
me deshirat e tyre.
Kushdo qe te fitoje besimin e tyre, do
te marre persiper detyrat dhe detyrimet e
kalifatit ne emer te tyre, dhe, kur ai e hu-
mb besimin per kete, do te duhet te jape
doreheqje. Ne kete aspekt sistemi politik
Islam eshte po aq i persosur, si nje fje-
tore e demokracise.
Qfare e dallon demokracine perendi-
more nga demokracia islamike, pra,
eshte se kjo e fundit eshte e bazuar ne
konceptin e Hilafas popullore, ndersa
ajo e para bazohet ne parimin e sovrani-
tetit popullor. Ne demokracine perendi-
more, njerezit jane sovrane; ne Islam
sovraniteti eshte i veshur ne Allahun dhe
njerezit jane perfaqesuesit ose kalifet e
Tij. Ne te paren njerezit bejne ffare du-
an; ne kete te fundit ata duhet te ndjekin
dhe te respektojne ligjet (Sheriatin) e
dhene nga Allahu nepermjet Pejgambe-
rit te Tij. Ne njeren qeveria ndermerr
hapa per te permbushur vullnetin e pop-
ullit, ne tjetren qeveria dhe njerezit kane
per te permbushur vullnetin e Allahut.
22
dituria islame / 224
Qellimi i shtetit islamik
Ne jemi tani ne pozite per te shqyrtu-
ar me afer llojin e shtetit, i cili eshte nde-
rtuar mbi themelet e tewhidit, Risalas
dhe Khilafas.
Kurani i Shenjte' tregon qarte se syni-
mi dhe qellimi i ketij shteti eshte krijimi,
ruajtja dhe zhvillimi i atyre virtyteve te
cilat Krijuesi deshiron qe jeta e njeriut te
jete drejt permiresimit, parandalimit dhe
zhdukjes se atyre te keqijave ne jeten e
njeriut, te cilat Ai i konsideron si te ne-
veritshme.
Shteti islamik as ka per qellim vetem
te jete si nje instrument politik i admin-
istrates dhe as per realizimin e vullnetit
te perbashket te ndonje grupi te vecante
te njerezve, por ai perfshin realizimin e
te gjitha te drejtave njerezore.
Ky ideal eshte se cilesite e pastertise,
bukurise, miresise, virtytit, prosperitetit
dhe suksesit qe Allahu deshiron te dem-
onstroje ne jeten e popullit te Tij, duhet
te jene shkaktuar dhe zhvilluar dhe qe te
gjitha llojet e shfrytezimit, padrejtesise
dhe te trazirave, te cilat, ne pamje te
Allahut, jane rrenuese per boten dhe je-
ten e demshme per jeten e krijesave te
Tij, - duhet te jene te permbajtura dhe te
parandalohen.
Islami na jep nje skice te qarte te sis-
temit te tij moral, duke shprehur pozi-
tivisht virtytet e deshiruara dhe te keqi-
jat e padeshiruara. Duke pasur parasysh
keto pikepamje, shteti islamik mund te
planifikoje programin e tij te mireqenies
se 9do moshe dhe ne cdo mjedis.
Kerkesat e vazhdueshme te bera nga
Islami, jane qe parimet e moralit duhen
respektuar ne te gjitha dimensionet dhe
sferat e jetes. Keshtu, ai paraqitet si nje
politike qe nuk lejon ndryshime, shteti
duhet te bazoje politikat e veta ne drejte-
si, vertetesi dhe ndershmeri. Nuk eshte i
gatshem, ne asnje rrethane, qe te tolero-
je mashtrimin, padrejtesine dhe te pa-
verteten per hir te dobise politike,
administrative apo kombetare. Ne qofte
se duhet te kete marredhenie midis su-
ndimtarit dhe te qeverisurve brenda
shtetit, apo marredhenie te shtetit me
shtetet e tjera, gjithmone duhet t'i jepet
perparesi se vertetes, ndershmerise dhe
drejtesise.
Islami imponon detyrime te ngja-
shme per shtetin dhe individin: per te
permbushur te gjitha kontratat dhe dety-
rimet; per te pasur standarde uniforme
ne marredheniet miqesore; per te kujtu-
ar detyrimet me te drejta dhe per te mos
harruar te drejtat e te tjereve, kur ata pre-
sin per t'i permbushur detyrimet e tyre;
perdorimi i energjise dhe autoritetit per
krijimin e drejtesise dhe jo per berje te
padrejtesise; me detyre per te pare si nje
obligim te shenjte dhe per te permbush-
ur ate vezhgim; dhe te pushtetit, si nje
lidhje besimi nga Allahu, per t'u perdo-
rur ne besimin se ka nje gje per te pas-
qyruar nje llogari te nje veprimi te Tij ne
jeten e botes tjeter.
Te drejtat themelore
Edhe pse nje shtet islamik mund te
jete formuar kudo ne toke, Islami nuk
synon te kufizoje te drejtat e njeriut ose
privilegjet ne kufijte e nje shteti te tille.
Islami ka shtruar te drejtat themelore
universale, te cilat njerezimi duhet t'i re-
spektoje ne te gjitha rrethanat. Per shem-
bull, gjaku i njeriut eshte i paprekshem
dhe nuk mund te kete derdhje te gjakut
pa arsyetim; nuk eshte e lejueshme shty-
pja ndaj grave, femijeve, pleqve, te se-
mureve ose te plagosurve; nderi dhe
pastertia e grave duhet te respektohen; te
uriturit duhet te jene te ushqyer, te vesh-
ur, dhe te plagosurit ose te semuret duhet
te trajtohen sipas parimeve mjekesore,
pavaresisht nga fakti nese ata i perkasin
komunitetit islamik ose bejne pjese ne
mesin e armiqve. Keto dhe dispozita te
tjera jane te percaktuara me Islamin, si
te drejta themelore per cdo njeri, nga
vlera e statusit te tij si qenie njerezore.
Sipas Islamit, njerezit kane te drejten
e shtetesise, ate gje nuk ia kufizon as-
kush. Nje mysliman ipso facto behet
shtetas i nje shteti islamik sapo te vere
kemben ne territorin e atij shteti, me qe-
llim qe keshtu ai te mund te jetoje atje
dhe te gezoje te drejta te barabarta se ba-
shku me ata qe fitojne shtetesine sipas
lindjes. Dhe cdo mysliman ka te drejte
per poste dhe pergjegjesite me te larta ne
nje shtet islam, pa dallim race, ngjyre
apo klase.
Islami, gjithashtu, parasheh te drejtat
e jomyslimaneve qe mund te jetojne bre-
nda kufijve te nje shteti islam dhe do-
mosdoshmerisht keto te drejta jane pjese
e kushtetutes islame.
Ne terminologjine islame, keta jomy-
slimane jane te quajtur 'dhimmis'' (sipas
marreveshjes), qe nenkupton se shteti is-
lamik ka hyre ne nje kontrate me ta dhe
ka garantuar mbrojtjen e tyre. Jeta, pro-
na dhe nderi i nje dhimmis-i duhet te
mbrohen dhe te respektohen ne menyre
te njejte si te nje qytetari mysliman. Dhe
as qe ka dallim ne mes nje myslimani
dhe nje qytetari jomysliman ne respek-
timin e ligjit civil apo penal.
Ky shtet islamik nuk mund te nder-
hyje ne te drejtat personale te jomysli-
maneve, te cilet e kane lirine e plote te
ndergjegjes dhe besimit, dhe kane lirine
e tyre per te kryer ceremonite dhe ritet
fetare sipas bindjes se tyre. Jo vetem qe
ata mund te shumojne fene e tyre, ata
kane te drejte edhe te kritikojne Islamin
brenda kufijve te percaktuar me ligj dhe
me miresjellje.
Keto te drejta jane te pakthyeshme.
Jomyslimanet nuk mund te privohen
prej te drejtave te tyre, nese ata nuk he-
qin dore nga e drejta e dhene qe u mu-
ndeson atyre shtetesine. Megjithate, nje
shtet jomysliman mund t'i shtype qyte-
taret e vet myslimane, por nuk eshte e
lejueshme per nje shtet islamik t'u ku-
dituria islame / 224
23
nderpergjigjet subjekteve jomyslimane;
edhe ne qofte se te' gjithe myslimanet
jashte kufijve te nje shteti islamik mund
te jene masakruar, shteti nuk mund te
derdhe ne menyre te padrejte gjakun e
nje qytetari jomysliman qe jeton brenda
kufijve te atij shteti islam.
Ekzekutivi dhe legjislativi
Pergjegjesia per administrimin e qev-
erise se nje shteti islamik i eshte besuar
nje Emir-i (kreu) i cili mund te krahaso-
het me presidentin ose kryeministrin e
nje shteti perendimor demokratik. Te
gjithe meshkujt dhe femrat e moshes
madhore, qe konsiderohen shtetas ne ba-
ze te kushtetutes, kane te drejte te vo-
tojne per zgjedhjen e Emirit.
Kualifikimet baze per nje Emir jane:
ai duhet te gezoje besimin e pjeses me te
madhe ne lidhje me njohurite e tij dhe te
kuptoje shpirtin e Islamit; ai duhet te po-
sedoje cilesi islame dhe friken nga
Allahu xh.sh. dhe ai duhet te jete i paji-
sur me cilesi te burreshtetit. Me pak fja-
le, ai duhet te kete virtyte dhe aftesi.
Nje shura (keshill konsultativ) eshte
gjithashtu i zgjedhur nga populli dhe per
te ndihmuar Emirin ne rruge te drejte.
Eshte detyre e Emirit per te administru-
ar vendin e tij me keshillin, shuran.
Emiri mund te udheheqe zyren vetem
per aq sa ai gezon besimin e popullit dhe
duhet te heqe dore nga ajo kur ai te hu-
mbe besimin. Cdo qytetar ka te drejte te
kritikoje Emirin, qeverine e tij, dhe te
gjitha mjetet e arsyeshme per njoftimin
e opinionit publik duhet te jene ne dis-
pozicion.
Legjislacioni ne nje shtet islamik rea-
lizohet brenda kufijve te percaktuar nga
ligji i Sheriatit. Ligji i Allahut dhe i Pej-
gamberit duhen respektuar dhe nuk
mund t'i ndryshojne organet legislative
ose t'i modifikojne a te bejne ndonje ligj
ne kundershtim me to.
Ne Islam gjyqesori nuk eshte i vene
nen kontrollin e ekzekutivit. Autoriteti i
gjyqesorit buron drejtperdrejt nga She-
riati dhe eshte pergjegjes para Allahut
xh.sh.. Gjyqtaret emerohen nga qeveria;
gjyqtari ka per detyre te zbatoje drejtesi-
ne ne menyre te paanshme, ne pajtim me
ligjin e Allahut xh.sh.; zyrtaret dhe orga-
net e qeverise nuk jane jashte juridi-
ksionit ligjor, keshtu qe edhe autoritetet
ekzekutive dhe Qeveria jane te obliguar
qe te dalin para gjykates dhe ligjit ne
rolin e paditesit ose te te pandehurit. Su-
ndimtaret dhe te qeverisurit jane subjekt
i te njejtit ligj dhe nuk mund te kete dis-
kriminim ne baze te pozites, pushtetit
ose privilegjeve. Islami ofron barabaresi
dhe kerkon nga secili te aderoje sipas
kushteve sociale, ekonomike dhe politi-
ke, - njesoj.
TE DREJTAT E NJERIUT,
PERENDIMI DHE ISLAMI
Qasja perendimore
Njerezit ne Perendim e kane zakon t'i
atribuojne vetes cdo perfitim te zhvilli-
mit ne bote. Per shembull, eshte dekla-
ruar se zhurma e pare ne bote, qe eshte
bere per te drejtat e njeriut, eshte ajo nga
Magna Carta e Britanise - e cila u hartua
gjashteqind vjet pas Islamit. Por e verte-
ta eshte se deri ne shekullin e shtatembe-
dhjete askush nuk kishte imagjinuar dhe
argumentuar se Magna Karta permban
parimet e gjyqit me juri, Habeas korpu-
sin dhe kontrollin nga ana e Parlamentit
per te drejten e taksave.
Per te theksuar me qarte, Perendimi
nuk e kishte konceptin e te drejtave te
njeriut dhe te drejtave qytetare para she-
kullit te shtatembedhjete; dhe kjo nuk
ishte deri ne fund te shekullit tetembe-
dhjete, kur ky koncept mori kuptimin
praktik ne baze te kushtetutave te Ame-
rikes dhe Frances.
Pas kesaj, ndonese u paraqiten te dre-
jtat themelore te njeriut ne kushtetutat e
shume vendeve, shpesh keto te drejta
ekzistonin vetem ne leter. Ne mesin e
shekullit te tanishem, Kombet e Bashku-
ara, te cilat tani mund te cilesohen si
Kombe te ndara, bene nje Deklarate
Universale te te Drejtave te Njeriut, dhe
miratuan nje rezolute qe denon gjenoci-
din; rregulloret jane hartuar per ta para-
ndaluar ate. Por nuk ka nje rezolute apo
rregullore te vetme te Kombeve te Bash-
kuara, te cilat mund te zbatohen ne rast
se vendi do te mundohet ta parandaloje
ate. Keto jane vetem shprehje te shpre-
save te kota. Ato nuk kane sanksione qe
qendrojne prapa tyre, nuk kane fuqi,
fizike ose morale, per t'i zbatuar ato. Pa-
varesisht nga te gjitha keto rezoluta te
Kombeve te Bashkuara, te drejtat e nje-
riut vazhdojne te shkelen edhe me trutje.
Qasja islame
Kur flasim per te drejtat e njeriut ne
Islam, domethenee qe keto te drejta
dhurohen nga Allahu xh.sh.. Te drejtat e
dhena nga mbreterit apo asamblete le-
gjislative, mund te shperfillen lehte pasi
te jene dhuruar; por asnje individ dhe
asnje institucion nuk e ka autoritetin te
shperfille te drejtat e dhuruara nga
Allahu xh.sh..
Karta, proklamatat dhe rezolutat e
Kombeve te Bashkuara nuk mund te
krahasohen me te drejtat e dhuruara nga
Allahu xh.sh.; te parat nuk jane te dety-
rueshme per askend, kurse keto te fundit
jane nje pjese integrale e besimit islam.
Te gjithe myslimanet dhe te gjithe admi-
nistratoret qe pretendojne te jene mysli-
mane, duhet t'i pranojne, t'i njohin dhe
t'i zbatojne ato. Ne qofte se ata nuk i
zbatojne ose i shkelin ato, me gjithe pre-
mtimet e tyre, verdikti i qarte i Kuranit
famelarte eshte:
"E kush nuk gjykon me ate qe All-
llahu e zbriti, jane jobesimtare (Kafi-
run)." (5:44)
Ajeti i meposhtem gjithashtu thote:
"Ata jane mizore (dhalimunn)".
(5:45)
Nje ajet tjeter ne te njejtin kapitull
thote:
"Ata jane te mbrapshte dhe shkeles te
ligjit (fasikun)." (5:47)
Me fjale te tjera, ne qofte se autorite-
tet e kesaj bote fjalet dhe vendimet e tyre
i konsiderojne si te drejta, dhe ato te ca-
ktuara nga Allahu xh.sh. si te gabuara,
ata jane pabesimtare. Nese, ne anen tje-
ter, urdhrat e Allahut ata i shohin si te
drejte, po i kundershtojne ata qellimisht
ne favor te vendimeve te tyre, atehere
ata jane zullumqare. Shkelesit e ligjit ja-
ne ata qe nuk respektojne obligimet e
besnikerise.
Perktheu dhe pershtati:
Ataulla Rexhepi
Fusnotat:
1. Shenim i perkthyesit:
Ky artikull eshte bazuar ne nje nga ligjeratat e
Sejjid Abul A'la Maududi, dhe eshte perkthyer
ne gjuhen angleze nga Prof. Ahmed Khan dhe
Prof. Khurshid Ahmad.
Abul A'la lindi me 3 Rexheb,1321 H (25 shtator
1903 AD) ne Aurangabad, nje qytet i njohur ne
ish-shtetin Hyderabad (Deccan), aktualisht
Maharashtra, te Indise.
2 Ky artikull eshte bazuar ne nje nga ligjeratat e
Sejjid Abul A'la Maududi, dhe eshte perkthyer
ne gjuhen angleze nga Prof. Ahmed Khan dhe
Prof. Khurshid Ahmad.
Abul A'la lindi me 3 Rexheb,1321 H (25 shtator
1903 AD) ne Aurangabad, nje qytet i njohur ne
ish-shtetin Hyderabad (Deccan), aktualisht
Maharashtra, te Indise.
24
dituria islame / 224
Qasje
Islami, siguria dhe vdekja
Dr. Muhammed Ali El-Hulij
Ndjenja e sigurise
Nga nevojat themelore te' njeriut
eshte ndjenja e sigurise. 1 Ndjenja e sigu-
rise eshte nevoje psikologjike, e cila
duhet te plotesohet, sikurse eshte edhe
sendertimi i harmonise dhe pajtimit per-
sonal. Sikur e dime, nevojat e njeriut
jane dy llojesh: fizike dhe psikologjike.
Nevojat fizike perfshijne nevojen per
uje, ushqim dhe ngrohtesi. Nevojat psi-
kologjike perfshijne nevojen per perka-
tesi, siguri dhe simpati apo anim ndaj
tjetrit. Nese nevojat fizike nuk ploteso-
hen, zakonisht ceshfja perfundon me
shkaterrimin e trupit. Nga ana tjeter, ne-
se nevoja psikologjike nuk eshte plote-
suar, kjo zakonisht con ne 9rregullime
psikologjike, ne mungesen e kenaqesise,
te kujdesit dhe ne crregullimet e ndry-
shme ne miresjellje.
Harmonia e brendshme
Islami thekson moralitetin dhe etiken,
sepse njeriu me shume se sa per ushqi-
min, ka nevoje per jete te hareshme.
Njeriu ka nevoje per harmonine e brend-
shme. Njeriu eshte trup dhe shpirt, ai
nuk eshte vetem trup apo vetem shpirt.
Prandaj, njeriu ka nevoje per ate qe i
ploteson nevojat e tij trupore dhe shpir-
terore. Islami i jep njeriut ndjenjen e sig-
urise. Kjo ndjenje ndertohet ne menyra
te ndryshme.
Vdekja nuk eshte fundi
Islami i meson besimtaret se vdekja
nuk eshte fundi i jetes, se kjo jete eshte
vetem nje faze; se ekziston jeta tjeter pas
vdekjes; se vdekja eshte ure ndermjet dy
jeteve dhe se vdekja eshte pika levizese
e jo perfundimtare. Kjo domethene se
myslimani beson se jeta e tij eshte e pa-
nderprere. Ky besim i jep njeriut ndjen-
jen e sigurise. Si mund te ndihet i sigurt
personi i cili beson se vdekja eshte fundi
i tij? Islami na flet qe te mos brengose-
mi, te bindur se do te vazhdojme te jetoj-
me edhe pas vdekjes, edhe pse ne nje
menyre tjeter. Kjo bindje e qeteson per-
sonin. Myslimani nuk i frikesohet vdek-
jes, sepse ai e di se vdekja eshte faze
kalimtare, e jo fundi i jetes. Nese njeriu
nuk beson ne boten tjeter, atehere njeriu
do te frikesohet shume edhe nga vete
ideja e vdekjes. Ai gjithashtu do te jete
nen presion te madh qe te vrapoje pas
parase dhe epsheve, sepse mendon se
kjo jete eshte rasti i vetem dhe i fundit.
Ky presion do ta privonte njeriun nga
harmonia, siguria dhe baraspesha e tij e
brendshme.
Jeta tjeter
Myslimani beson ne jeten pas vdek-
jes, domethene ne jeten tjeter. Kjo e ke-
naq dhe e ben te sigurt. Ai ndihet i sigurt
ne panderprerjen e jetes. Ai ndihet i sig-
urt per sa u perket veprave te tij ne kete
jete: e di se do te shperblehet per veprat
e tij te mira, per kembengulesine e tij,
per miresjelljen dhe sakrifikimin e tij.
Myslimani ndihet i sigurt ne pikepamje
te vazhdimesise se jetes se tij dhe ne
pikepamje te drejtesise se Allahut. Kjo
ndjenje do ta eliminoje deshperimin, pi-
kellimin, pashpresen dhe brengosjen,
dhe njeriun do ta beje me optimist, me
aktiv dhe me vetemohues.
Meshira e Allahut
Islami e meson besimtarin se Allahu
eshte me i meshirshmi. Ky kocept i
meshires se Allahut eshte thelbesor ne
Islam. Meshira e Allahut ndikon tek my-
slimani ne dy menyra: me shembullin
dhe me faljen. Nese Allahu eshte i me-
shirshem, edhe njeriu duhet te jete i
meshirshem. Njeriu duhet te jete i mesh-
irshem ndaj njerezve te te gjitha racave
dhe feve. Njeriu duhet te jete i meshir-
shem edhe ndaj shtazeve. Njeriu duhet
te jete i meshirshem ndaj meshkujve dhe
femrave te tjera, ndaj kusherinjve dhe te
huajve, ndaj prinderve e femijeve dhe
ndaj te gjitha qenieve. Kjo atmosfere e
meshires ne Islam njeriut i ofron ndjen-
je sigurie, sepse meshira eshte dicka qe
ti i jep tjetrit dhe tjetri ta jep ty. Sikur te
gjithe te ishin te meshirshem ne me-
nyren e vet, te gjithe do ta gezonin me-
shiren dhe do te ndiheshin te sigurt ne
pikepamje te jetes, nderit, te drejtave
dhe prones se vet.
Meshira e Allahut vepron ne menyre
tjeter. Kur njeriu gabon, ai nuk eshte
eliminuar pergjithmone nga bekimi i
dituria islame / 224
25
:c JL&4|f JLi
Allahut. Ne Islam, nese gabon, dyert e
faljes se Allahut jane te hapura. Nese
gabon dhe pendohesh sinqerisht, Allahu
te fal. Formula e ketille e Allahut e me-
shires dhe e faljes, myslimanin e ben te
sigurt ne lidhjen e tij me Allahun dhe te
sigurt ne kodin e tij moral dhe ne te ar-
dhmen e moralshme.
Meshira njerezore
Islami ka theksuar konceptin e me-
shires se Allahut dhe te ndernjerezores.
Kur myslimani ha, ai flet duke thene:
B ismi ' 1-lahi ' rr-rrahmani ' rr-rrahim ("Ne
emer te Allahut, te Gjithemeshirshmit,
Meshireplotit"). Kur myslimani lexon
apo reciton Kuran, e fillon me theksimin
e meshires se Allahut. Ne namaz dhe
lutje myslimani e thekson meshiren e
Allahut shume here per cdo dite.
Keshtu myslimani kete koncept te
meshires e perserit shume here brenda
nje' dite. Myslimani jeton ne atmosferen
e meshires, si fizike ashtu edhe psikike.
Myslimani eshte i udhezuar drejt ndjen-
jes se Zoti eshte me i meshirshmi dhe se
vellezerit e tij ne fe jane te meshirshem.
Nese raportet personale me Allahun dhe
njerezit jane te kontrolluara me meshire,
kjo do ta beje te sigurt ne te tashmen dhe
ne te ardhmen.
^[^(fj@^|^
Besimi ne Allahun
Besimi ne Allahun njeriut i ofron
ndjenjen e sigurise. Si mund te ndihet
personi i sigurt, nese nuk beson ne
Allahun? Hulumtimet kane treguar se
9rregullimet mendore shfaqen me
shpesh dhe me serioze te pabesimtaret
sesa tek besimtaret. Mosbesimtari nuk
eshte i sigurt ne asgje. Ai nuk eshte i sig-
urt ne fillimin e tij, ne perfundimin e tij
apo ne synimet e tij. Pabesimtari nuk
eshte i sigurt ne vlera, ideale, ne te mire-
fillten, te gabuaren, te miren apo te ke-
qen. Pabesimtari zakonisht eshte nje
person skeptik, i shqetesuar, konfuz dhe
i hamendur.
Ndryshe nga ai, myslimani e di si
eshte nxene. Myslimani e di si do te
zhvillohet jeta e tij. Myslimani e di qind
per qind c'eshte e mire dhe c'eshte e ke-
qe. Myslimani eshte i sigurt per veten,
jeten e tij, universin, raportet e tij shoqe-
rore, per te drejtat e tij dhe obligimet e
tij. Myslimani eshte i sigurt per idealet
dhe vlerat e tij.
Siguria ne vlerat
Siguria e myslimanit ne vlerat dhe
idealet e tij buron nga kodi i tij gjithepe-
rfshires moral qe i eshte dhuruar njeriut
nga Zoti. Kur personi ka vlera te qarta,
ideale te qarta, fillim dhe perfundim te
qarte, ai ndihet i sigurt, sepse e di ku
shkon dhe si shkon. Nese i kundrojme
disa mjedise joislame, shohim se atje pe-
rsonat me crregullime mendore jane si
dukuri e shpeshte. Kjo eshte pasoje e
mungeses se besimit ne keto mjedise. Pa
besim, njeriu ndihet i humbur, i paper-
krahur dhe e ndien se nuk ka qellim me
te rendesishem. Nga ana tjeter, me besi-
min ne Allahun, njeriu ndihet i sigurt,
sepse ndien se udhehiqet dhe perkrahet
nga Allahu, dhe se ka rol te rendesish-
em.
Keshtu Islami njeriun e furnizon me
siguri psikologjike, e cila i duhet. Islami
e furnizon njeriun me siguri nepermjet
vazhdimesise se jetes, nepermjet meshi-
res se Allahut dhe nepermjet udhezimit
te Allahut. Kur e di se jeta jote eshte e
vazhdueshme, ndihesh i sigurt; kur e di
se Allahu eshte me i meshirshmi, ndi-
hesh i sigurt; kur e di se Allahu udhezon
dhe i mbron ata qe besojne ne Te, ndi-
hesh i sigurt.
Perktheu:
N. Ibrahimi
26
dituria islame / 224
Histori
Aishja r.a. nena e besimtareve
Hatixhe Ahmeti
Gruaja gjithmone ka luajtur
nje rol te' rendesishem ne
shoqeri, me te drejta te veta
per ekzistence, pune, eduk-
im dhe trashegim. Te drejtat e saj, ne va-
resi nga periudhat kohore, kalojne nga
nje gjendje ne nje gjendje tjeter. Te drej-
tat e veta gruaja i fiton ne vende te ndry-
shme dhe ne kohe te ndryshme. Per
shembull, gruaja ne Islam ne vendet ara-
be te drejtat e veta i ka fituar ne kohen e
shpalljes se Islamit.
Gruaja ka nje rol shume te rendesish-
em ne zhvillimet dhe ndryshimet kultur-
ore ne nje shoqeri; gjithashtu ajo ndikon
drejtperdrejt ne zhvillimin dhe perpari-
min e gjinise njerezore, sepse kjo krijese
e bute ka kontakt shume me te afert me
grate dhe me femijet.
Nje shembelltyre te tille, te nje grua-
je qe gezon autoritet, e kemi edhe tek
gruaja e Resulullahut a.s. hz. Aishja, ne-
na e besimtareve, vajza e njeriut te pare
prej burrave qe i besoi Muhamedit a.s.,
Ebu Beker Es-Siddikut.
Aisheja r.a. lindi nente a dhjete vjet
para Hixhretit ne Meke. Ka qene e bija e
Ebu Bekrit dhe nenes Ummu Ruman,
bija e Amir ibni Umejrit. Aisheja r.a. u
be myslimane ne moshe shume te re. 1
Resulullahu a.s. nuk u martua me as-
nje grua tjeter sa ishte gjalle Hatixheja
r.a.. Edhe pas vdekjes se saj, nuk u mart-
ua per nje kohe. I Derguari a.s. u merzit
shume kur vdiq Hatixheja r.a.. Hatixheja
r.a. dhe Ebu Talibi vdiqen ne te njejtin
vit, dhe kjo ishte nje ngjarje e rende per
Alejhisselamin, prandaj ate vit e quajti
'Senetul Huzni'- 'Viti i deshperimit'.
Nje dite erdhi tek Muhamedi a.s. Havle
binti Hakim, gruaja e Osmani ibn Me'-
zunit, dhe i propozoi qe te martohej me
Aishen, te bijen e Ebu Beker Es-Sid-
dikut. Pastaj shkoi tek Ebu Bekri dhe e
kerkoi Aishen ne emer te Resulullahut.
Kurorezimi i Pejgamberit a.s. me Ai-
shen u be dy apo tre vjet para Hixhretit.
Burimet theksojne se, kur u kurorezua,
, . . . .
Aisheja r.a. ishte ne moshe te vogel. Da-
sma u be dy vjet pas kurorezimit. Ate-
bote, sipas transmetimeve, Aisheja r.a.
duhej te ishte ne mes moshes nente e
njembedhjete vjec. Disa historians tho-
ne se Aisheja ishte ne moshe me te
madhe nga ajo qe cekem, kuptohet duke
u bazuar ne transmetime te ndryshme.
Pejgamberit a.s., pas vdekjes se gruas
se tij, Hatixhes, i mbeti barra dhe kujde-
si per shtepi dhe per femije. Tani ai ki-
shte nevoje per nje bashkeshorte qe do
ta ndihmonte dhe do t'i jepte vullnet ne
aktivitetet e tij islame. Ai gjithashtu ish-
te i martuar me Sevden, e cila ishte e
shtyre ne moshe dhe e ve, per te cilen
gjithashtu po kujdesej. Nga ana tjeter, ai
kerkoi Aishen nga Ebu Bekri, qe t'i per-
forconte edhe me tej marredheniet e tij
shoqerore dhe te kamotshme, duke u li-
dhur edhe miqesisht me te 2 , e ne anen
tjeter t'i falte nje margaritar Islamit duke
e pergatitur ate qysh prej moshes se vo-
gel.
Martesa e tij me Aishen ishte bere qe
te perfitonin grate myslimane, duke
marre pergjigjet e pyetjeve, per te cilat
kishin turp ta pyesnin drejtpersedrejti
Pejgamberin. Prandaj u martua i Der-
guari me Aishen, te cilen e edukoi dhe e
mesoi duke e bere mesuese te te gjithe
besimtareve deri ne Diten e Gjykimit.
Ajo ishte gruaja qe transmetoi me shu-
me se dy mije hadithe nga Pejgamberi
yne, ishte mesuesja e grave dhe burrave
myslimane, madje ajo u ngrit aq, sa te
behej edhe komandante e ushtrise mys-
limane.
Oferta e marteses nga ana e Pejgam-
berit ishte bere dhjete vjet pas Shpalljes,
ndersa hz. Aishja kishte lindur pese apo
gjashte vjet para Shpalljes.
Nga kjo del se mosha e marteses se
Aishes me Pejgamebrin ishte shtatemb-
edhjete ose tetembedhjete vjef. Kjo
teme eshte shtjelluar me hollesisht ne
librin 'Asr-i Saadet', te Mevlana Shibli-
ut. 3
Per sa i perket moshes se marteses se
hazreti Aishes, per se sipas disa transme-
timeve thuhet se ajo ishte ne moshe me
te madhe, kur u martua me Pejgamebrin,
ata bazohen ne biografine e motres se
saj me te madhe, Esma.
Librat e vjeter biografike per Esmane
r.a., thone: 'Esmaja r.a. vdiq ne moshen
100 vjefe, ne vitin 73 te hixhretit. Ne
kohen e Hixhretit ajo ishte ne moshen
27 vje?e, Aishja r.a. ishte dhjete vjet me
e vogel se ajo, keshtu qe del qe ajo ne
peridhen e Hixhretit ishte ne moshen 17
vjefare". Gjithashtu hazreti Aishja, para
se te fejohej me Pejgamberin a.s., ishte e
fejuar me Xhubejrin, por ishte ndare prej
tij per shkaqe fetare, meqe ai nuk kishte
hyre ne Islam. Keshtu e prishi fejesen
dituria islame / 224
27
me te dhe u fejua me Pejgamberin. Kjo
deshmon se ishte vajze qe e kishte ko-
hen per martese. 5
Ne nje' hadith qe transmeton Aishja
r.a., thuhet se Xhebraili a.s. i kishte sjel-
le fotografine e saj, te cilen e kishte
mbeshtjelle ne nje material te mendaf-
shte dhe e kishte futur ne nje kemishe,
duke i thene Muhamedit a.s.: 'Kjo eshte
gruaja jote ne kete bote dhe ne Ahiret'.
Aishja r.a. ka qene e vetmja grua beqare,
me te cilen u martua Resulullahu. Nenen
e besimtareve, hz. Aishen, Pejgamberi
a.s. e donte shume, asaj nga dashuria, i
kishte vene ofiqin 'bardhoke'. Pejgam-
beri thoshte: 'Merreni (mesoni) gjysmen
e fese nga kjo bardhoke'. Aishja ishte
grua e cila iu bashkua Resulullahut ne
lufte, se bashku me grate tjera, te cilat
ndjekin plaget e luftetareve te plagosur.
Ne luften e Uhudit ajo shoqeroi Resulu-
llahun, duke mos u ndare per asnje 9ast
prej tij, duke i sherbyer me uje dhe ush-
qime pjesemarresit e luftes. Gjate kesaj
lufte ajo ia mjekoi edhe vete Resululla-
hut plaget qe ia kishin shkaktuar mush-
riket, duke ia ndalur gjakun qe i rridhte
ne fytyren e tij te bekuar. Ajo madje
kishte dashur te merrte pjese ne kete
lufte si luftetare me shpate, por nuk i
kishte dhene leje Muhamedi a.s..
Qysh kur ishte e vogel, babai i saj,
Ebu Bekri, u angazhua rreth mesimit
dhe edukimit te saj. Aishja, nena e te gji-
the besimtareve, lexim-shkrimin e kish-
te mesuar ne moshen e saj fare te vogel.
Per zgjuarsine dhe kapacitetin e saj te
larte, ajo ia kishte terhequr vemendjen e
shoqerise. Ato qe mesonte, nuk i harro-
nte, i perseriste vazhdimisht. Ajo kishte
nje memorie jashtezakonisht te forte.
Ishte nje grua e mencur, e zgjuar, e nder-
shme, krenare e dijetare dhe edukatore e
shkelqyer. Kishte nje elokuence kur shp-
jegonte, shpjegonte me nje mjeshteri te
rralle, pra ishte nje personalitet i kom-
pletuar. Duke u bazuar ne memorien dhe
karakterin e saj te pakrahasueshem, dhe
duke u bazuar ne faktin se kete zonje e
kishte lavderuar Kurani famelarte,
ashabet e pyesnin rreth shume ceshtjeve,
dhe nga kjo zonje e nderuar mesonin
pergjigjet e drejta.
Nena j one Aishe, myslimaneve u me-
soi te gjitha ato qe kishte degjuar nga
Pejgamberi a.s., sa ishte gjalle Pejgamb-
eri a.s., pastaj ne kohen e halifatit te ba-
bait te saj, Ebu Bekrit, ne kohen e
Omerit r.a. dhe ne kohen e Osmanit. Gji-
thmone agjeronte dhe falte namaz nate.
Aishja r.a. ishte e mprehte ne ceshtjet e
fikhut dhe ne ixhtihad, pra ne perdorim-
in e logjikes se shendoshe. Ajo radhitet
nga themeluesit e shkences se fikhut.
Gjithashtu eshte dijetare nder me te la-
rtet e kohes se saj, dhe numerohet nder
gjashte dijetaret e fikhut (Fukahaus-
seb'a).
Aishja r.a. ishte nje grua me moral te
larte dhe karakter te paster, me shpirt e
zemer te meshirshme, xhymerte (doreli-
re) dhe e dhene pas ibadetit, ishte nje
grua qe shquhej per zgjuarsi. Mbi te gji-
tha, ajo shquhej per cilesine e saj te
shkelqyer, sepse Islamit dhe dijes u beri
nje sherbim te jashtezakonshem. Sipas
nje transmetimi, ajo radhitet nder dije-
taret myslimane me te ditur; ajo ka tra-
nsmetuar nje te katerten ose ferekun e
fikhut (dispozitave fetare) dhe shkenca-
ve fetare.
Kuptohet se Aishja r.a., sipas vargut
te transmetuesve, radhitet e treta pas
Ebu Hurejres dhe Abdullah ibn Omerit;
ajo transmetoi hadithe te sakta nga Pej-
gamberi. Ajo transmetoi me se shumi
hadithe qe i perkisnin gruas dhe jetes ba-
shkeshortore, por edhe hadithe te tjera.
Ja se cfare kishin deklaruar disa nga
ashabet dhe dijetaret per Aishen r.a.:
Ebu Musa El- Esh'ari thote: 'Nese
hasnim ne ndonje problem rreth ndonje
9eshtjeje, shkonim dhe e pyesnim Ai-
shen.'
Djali i Abdurrahman ibn Avfit, Ebu
Selem, ka thene: 'Nuk pashe asnje te di-
nte Synetin (fjalet, veprat dhe punet) e
Resulullahut me mire se Aishja; nuk pa-
she asnje me te thelluar ne fe se ajo; nuk
dinte askush sikur ajo shkaqet e zbritjes
se ajeteve (sebebi nuzul) dhe nuk pashe
asnje i cili te dinte me mire se ajo kapit-
ullin e trashegimise (faraid). '
Imam Zuhriu per te ka thene: 'Sikur
t'i mblidhnim te gjithe dijetaret e kohes
se saj dhe grate e tjera te Pejgamberit, te
ishte ne nje ane dituria e tyre, kurse di-
turia e hz. Aishes ne anen tjeter, perseri
dituria e saj do te peshonte me shume se
tere dituria e tyre.'
Ata bin Ebi Rebah ka thene: 'Hz. Ai-
shja ishte nje nga ashabet qe e dinin me
se shumi fikhun, ishte nga ata persona
qe e kishin mendimin me te frytshem.'
Mesruku nga tabiinet, ka thene: 'Be-
tohem ne Allahun se shumica nga asha-
bet shkonin dhe e pyesnin hz. Aishen per
ceshtjet e trashegimise, dhe i mesonin
nga ajo.'
Aisheja r.a. ka transmetuar dy mije e
dyqind e dhjete hadithe nga Pejgamberi
a.s.. Shumica nga ashabet dhe tabiinet
kane transmetuar hadithe nga ajo. Librat
e hadithit sahih jane te stermbushur me
fetvate e Aishes r.a.. Gjithashtu edhe Ah-
med ibn Hanbeli, ne librin e tij 'Musn-
ed', shpjegon gjate rreth haditheve qe
kishte transmetuar Aisheja.
Ja disa nga hadithet te cilat i transme-
toi Aishja r.a.:
'Oj Aishe, Allahu vepron bute me ro-
berit e tij dhe e deshiron sjelljen te bute
ne secilen pune. '
'Ai qe e kujton vdekjen njezet here ne
dite, arrin graden e shehidit'.
'Ibadeti qe me se shumi e pelqente
Resulullahu a.s., ishte ibadeti qe behej
vazhdimisht, qofte edhe te behej pak.'
'Cdo pije qe te deh, eshte haram'.
Pejgamberi a.s. ka thene: 'Xhebraili
nuk prante duke me porositur per res-
pektin ndaj fqinjit, derisa mendova se
shpejt fqinjin do ta bente edhe anetar ne
trashegimi.'
Hz. Aishja fundin e jetes se saj e kaloi
kryesisht si muxhtehide, perkatesisht
duke dhene fetva rreth dispozitave te
vecanta, qe kishin te benin me gjendjen
e gruas. Vdiq ne vitin 676 ne Medine.
Xhenazen ia fali Ebu Hurejre r.a.. Ajo u
varros sipas testamentit qe kishte lene,
ne varrezat 'El- Baki'.
Fusnotat:
1 . Yunus Emre OZULU, Samil Islam ansiklopedisi
2. Sabri Bajgora, Urtesia e martesave te Resulu-
llahut. (ligjerata te autorizuara)
3. Mevlana Sibli, libri, "Asr-i saadet", (1st. 1928.
2/ 997)
4. Ky vetem eshte supozim i dijetareve, sepse
mendimi i pare eshte me i drejte, dmth ishte ne
moshen nente vjefare.
5. Hatemii'l enbiya Hz. Muhammed ve hayati, Ali
Himmet Berki, Osman Keskioglu, s. 210
28
dituria islame / 224
Murtaja dhe amoraliteti
Abdu'd Daim El Kehil
Eshte quajtur me emra te
ndryshem, por gjithsesi
tmerrues. "Vdekja e zeze",
"Murtaja e zeze", - jane
vetem disa prej atyre emrave qe te med-
itojme rreth paralajmerimit profetik per
kete epidemi vdekjeprurese.
Degradimi moral filloi te perhapej
neper tere boten, e edhe ne vendet isla-
me, si shkak i shtimit te pasurise dhe
alternativave te shumta per defrimin e
epshin, qofte nepermjet kengetareve
(gjysme)lakuriqe, lokaleve per ushtrim-
in e prostitucionit, konsumimit te alko-
olit, etj..
Ne shek. XIV, gjegjesisht ne v. 1347,
u perhap nje' semundje e panjohur me
pare. Ishte pikerisht murtaja, e cila filloi
te shtrihej ne jug te Azise dhe ne Kine,
dhe per pasoje pati 75 milione viktima,
per te kaluar me pastaj ne Evrope dhe
per te shkaterruar 2/3 e popullsise se saj.
Atje u quajt "Vdekja e zeze'".
Nga fillimi i Renesances ne Evrope,
shthurja morale mori karakter edhe me
te gjere veprimi. Njerezit ne shtetet pe-
rendimore filluan te benin mekate pub-
likisht, ashtu sikur nuk kishte ndodhur
me pare. Ishte shek. XVII kur filluan
keto veprime dhe si shkak i prostitucio-
nit te shumte u shfaq Murtaja ne pjese te
ndryshme te ketij kontinenti.
Natyrisht qe shthurja morale e ateher-
shme nuk mund te krahasohet me kete te
sotmen, vefse ne ate shekull, me fillim-
in e perhapjes se amoralitetit, u siguruan
edhe lokalet (zyrtarisht e ilegalisht) per
ushtrimin e prostitucionit, per t'u perha-
pur ne vende te ndryshme te Evropes.
Kjo semundje, qe 9rregulloi jeten nje-
rezore dhe shkaktoi kaos te papare, ishte
nje verejtje e frikshme hyjnore.
Rrefimi per murtajen
Nje numer i madh i dijetareve pere-
ndimore konsiderojne se murtaja, e cila
per me pak se nje vit, ose thene me mire,
brenda pak javesh, kishte marre jetet e
mbi 20 milione njerezve, ishte ndeshkim
prej Allahut te Madheruar per shkak te
shthurjes morale dhe perhapjes se
amoralitetit 2 .
Murtaja shkakton dhimbje dhe ethe te
forta, tumor ne gjendren limfatike, si
dhe shkakton skuqjen e nje cope lekure,
e cila me pastaj merr ngjyre te zeze te
frikshme. Pacienti ndien kokedhimbje
dhe te ftohte, zemra i pershpejton rrah-
jet, kurse me pas ndodh hemorragjia
nenlekurore, e cila shkakton njolla ne
trup.
Me pastaj sistemi nervor fillon te
dobesohet dhe fillojne 9rregullime ner-
vore tmerruese, te cilat njeriun e bejne te
dridhet sikur te luante vallen e vdekjes.
Brenda pak ditesh trupi nxihet dhe vdes.
Statistika te frikshme
Ne kete statistike do te perfshihen
vetem vendet e Evropes, te prekura nga
murtaja. Do te veme re se murtaja qe
goditi Evropen ne v. 1630, mori jeten e
rreth 69% te banoreve te saj, nje per-
qindje kjo me e madhja ne histori 3 .
Pikiure ku shihen pasojat e Murtajes ne Evrope ne shek. XVII
dituria islame / 224
29
Viti
Perqindja e vdekjes
nga shifra e banoreve
1347-52
5%-35%
1563-1636
10-30%
1665
28%
1630
35%-69%
1709-13
30%-49%
1720
25%-50%
1743
60%
Hulumtuesit bashkekohore kane vene
re se kjo semundje shfaqej kohe' pas
kohe ne menyre befasuese e me pas
zhdukej per te mos u shfaqur ne shek.
XIX. Pastaj ne shek. XX shume semu-
ndje u kthyen serish si pasoje e rishfaqj-
es se amoralitetit.
Ndoshta semundja me e njohur eshte
AIDS, e cila mbyt me miliona njerez ne-
per ato vende ku ushtrohet prostitucioni
me te madhe. Keshtu, ne mund te per-
fundojme per nje te vertete shkencore
dhe historike, se murtaja filloi te perha-
pej per shekuj me radhe, per t'ua lene
me pastaj vendin semundjeve te tjera, si
SIDA, Gonorreja, Sifilisi etj., te cilat ja-
ne te lidhura drejtperdrejt me amoralite-
tin, prostitucionin apo qofte edhe me
ndonje devijim tjeter seksual.
Mikrobi i Murtajes "Yersinia pestis",
i cili mbyti me shume se 2/3 e banoreve
te Kines, Indise dhe Evropes per nje kohe
shume te shkurter dhe befasuese.
Bubonic plague, www.wikipedia.org
Pyetja: A ka ndonje hadith profetik qe
paralajmeron kete?
Mrekulli profetike
Thote Pejgamberi, alejhi's selam:
Nuk ndodh qe te perhapet ne nje pop-
ull amoraliteti dhe ate ta bejne publik-
isht, e te mos perhapen ne mesin e tyre
murtaja dhe dhimbje (semundje), te cilat
nuk kane qene te njohura ne mesin e
paraardhesve te tyre" 4 .
Ky hadith paraqet nje mrekulli pro-
fetike, e cila flet shume qarte per semu-
Disa shenja te murtajes se zeze, e cila
befasoi shume here njerezimin dhe mori
jete te qindra miliona njerezve
www.bioterrorism.slu.edu
ndjen e murtajes si dhe per semundje te
tjera, qe nuk kishin ekzistuar me pare, si
SIDA etj..
Ky hadith profetik ka bere nje nder-
lidhje ndermjet shfaqjes se amoralitetit
dhe publikimit te saj, si dhe ndermjet
murtajes dhe semundjeve te tjera te pan-
johura me pare, gje qe prodhon faktin se
ato jane te lidhura ngushte me shfaqjen
e amoralitetit te madhe.
Pershendetjet qofshin per ty, o i der-
guari i Allahut!
Pershtati tie shqip:
Sedat ISLAMI
Burimi: http://www. 55a.
net/firas/arabic.
Fusnotat:
1. Black Death, www.wikipedia.org
2. Plague, www.channel4.com
3. http://users.cybercity.dk/~dkol2530/black-
death.htm
4 Transmeton Ibni Maxheh ndersa Albani ne
Sahihu ve daifu suneni Ibni Maxheh 4019 e ka
cilesuar hasen.
Pikture ku shihen burri dhe gruaja ne agoni te vdekjes,
ndersa shenjat e murtajes iu verehen ne trup.
http://en.wikipedia.org
30
dituria islame / 224
Portret
Ibn el-Hajthem
Abu Ali al-Hasan ibn al-Hasan
ibn al-Hajthem, ishte dijetar
arab. Ka dhene kontribut te'
9muar ne parimet e optikes,
po ashtu edhe ne disiplina te tjera shke-
ncore, si ne: anatomi, astronomi, inxhi-
nieri, matematike, mjekesi ne pergjithesi
e ne ve9anti ne oftalmologji, pastaj ne
filozofi, fizike, psikologji dhe perceptim
vizual. Dha kontribut ne shkence ne per-
gjithesi me paraqitjen e tij te metodolo-
gjise shkencore.
Nganjehere ne literature e gjejme te
quajtur el Basri, sipas vendlindjes se tij
ne Basra. Ibn Hajthemi gjithashtu ne Ev-
ropen mesjetare njihej me ofiqin Ptole-
maeus Secundus Ptolemeu i dyte apo
vetem Fizikani, ndersa versioni i lati-
nizuar i emrit te tij ishte Alhacen.
Kishte lindur afer qytetit te Basres se
sotme ne Irak, ne 965, ndersa jetoi krye-
sisht ne Kajro te Egjiptit, ku edhe vdiq
ne moshen 76-vje9are. Me bindjen e
plote ne vetveten, per njohurite e tij ma-
tematikore, mendonte se mund te para-
ndalonte vershimet qe shkaktoheshin
nga lumi Nil. Pasi u urdherua nga El
Hakim bi Amr Allah, sunduesi i gjashte
i dinastise Fatimite, qe te zbatonte kete
veprim, Ibn Hajthemi se shpejti e pa pa-
mundesine e konkretizimit te ketij plani
dhe u terhoq nga inxhinieria, duke u
frikesuar per jeten e tij, ai filloi te shtirej
si i 9mendur dhe u vendos ne burg shte-
piak ne 1011 e deri ne vdekjen e Haki-
mit, ne 1021. Gjate tere kesaj kohe iu
perkushtua punimeve te tij shkencore,
deri ne vdekjen e tij.
Ibn Hajthemi po ashtu ka ofiqin 'baba
i optikes moderne', per shkak te librit te
tij me shume ndikim Libri i Optikes, te
cilin e shkroi derisa ishte nen arrest shte-
piak, ku shpjegoi me saktesi, teorikisht
dhe praktikisht, hyrjen ne teorine e vi-
zionit.
Ai po ashtu eshte i pranuar per ekspe-
rimentet e tij me lenta, pasqyra, reflek-
time dhe per shperberjen e drites ne
ngjyrat e saj perberese. Studioi shikimin
me dylbi dhe iluzionet henore, shpjegoi
shpejtesine e drites dhe diskutoi per te,
duke thene se eshte e perbere nga pje-
seza, te cilat udhetojne ne menyre drej-
tvizore. Per kontributin e tij te vazh-
dueshem dhene shkences, ai konsidero-
het pionier i metodologjise moderne
shkencore dhe themelues i natyres eks-
perimentale te fizikes.
Fjalori Biografik i Shkenctareve "Bi-
ographical Dictionary of Scientists",
shkroi se "Ibn Hajthemi ishte shkence-
tari me i madh gjate mesjetes dhe se pu-
na e tij ishte e patejkalueshme per me se
600 vjet, deri ne kohen e Xhon Kepler-
it", ne te cilin pati ndikim mjaft te madh
gjate veprimtarise se tij shkencore.
Libri i tij mbi optiken Kitab al-Ma-
nazir, rangohet ne te njejten shkalle me
librin e famshem te fizikanit Isak Njuten
Philosophiae Naturalis Principia Ma-
thematical qe eshte nje nder librat me
me ndikim ne historine e fizikes, per
shkak se filloi revolucionin ne optike
dhe perceptimin vizual.
Gjate studimeve qe beri ne fushen e
optikes, Ibn Hajthemi vuri themelet per
zhvillimin e astronomise teleskopike
dhe te mikroskopit.
Ne psikologjine islame Ibn Hajthemi
konsiderohet themelues i psikologjise
eksperimentale nga Abdelhamid I. Sa-
bra, per shak te hulumtimeve qe kishte
bere per perceptimin vizual e iluzioneve
optike dhe pionier i fenomenologjise ne
fushen e psikologjise.
Ai artikuloi raportin ne mes botes
fizike e asaj te veshtruar dhe intuites,
psikologjise dhe funksioneve mendore.
Teorite e tij, qe u referohen diturise dhe
perceptimit duke lidhur fushat e religji-
onit dhe shkences, i 9oi deri te filozofia
e ekzistimit, duke u bazuar ne veshtrim-
in e drejtperdrejte te realitetit nga kend-
veshtrimi i veshtruesit.
Ne librin e tij te optikes, Ibn Hajthe-
mi ishte shkencetari i pare qe diskutoi
per shikimin apo vizionin, duke thene se
me e drejte eshte te thuhet se ato ndodh-
in ne trurin e njeriut sesa ne syte e tij.
Duke theksuar se eksperienca personale
ka ndikim ne ate se 9fare shohin dhe
njerezit si shohin dhe se vizioni dhe per-
ceptimijane subjektive.
Per shkak te perpjekjeve te tij per te
arritur njohuri te shumta shkencore dhe
per arritje te medha jetesore, te cilat i so-
llen dobi njerezimit ne pergjithesi, fitu-
esi i 9mimit Nobel per fizike, Abdus
Salam, Ibn Hajthemin e ka konsideruar
si fizikanin me te madh te te gjitha ko-
heve, kurse autori Bradlez Steffans e
pershkruan si "shkencetari i pare".
Libri i Optikes
Punimi me i famshem shkencor i Ibn
Hajthemit, eshte traktati Kitab al-Mana-
zir qe ben fjale per optiken, eshte shkru-
ar ne gjuhen arabe nga viti 1011 deri ne
1021 dhe ka 7 vellime.
Eshte perkthyer ne gjuhen latine nga
nje shkencetar i panjohur, ne fund te
shekullit te 12 dhe ne fillim te shekullit
te 13. Eshte botuar nga Friedrich Risner
me 1572 me titull Opticae thesaurus:
Alhazeni Arabis libri septem, nuncprim-
um editi; Eiusdem liber De Crepusculis
et nubium ascensionibus.
Risner eshte edhe autor i variantit te
emrit Alhazen, emer ky me te cilin Ibn
Hajthemi njihet ne Boten Perendimore.
Ky liber ka gezuar reputacion te larte
gjate mesjetes, ndersa trashegimine e tij
shkencore e persosi edhe me teper Ka-
mal al-Din al-Farisi, me revizionin apo
rishikimin qe i beri librit te optikes, e qe
u quajt Kitab Tankih al-Manazir
Metodologjia shkencore
Sipas shumices se historianeve nga e
gjithe bota, Ibn Hajthemi konsiderohet
si pionier i metodologjise moderne
shkencore, duke zhvilluar metodologji
rigoroze eksperimentale per testimet e
dituria islame / 224
31
kontrolluara shkencore, per te vertetuar
hipotezat teorike.
Metodologjia shkencore e Ibn Hajth-
emit, ishte shume' e perafert me metodo-
logjine moderne shkencore dhe perbehej
nga keto procedural
- Observimi/Vrojtimi
- Deklarimi i problemit
- Formulimi i hipotezes
- Testimi i hipotezes duke perdorur ek-
sperimentet
- Analiza e rezultateve te eksperimente-
ve
- Interpretimi i te dhenave dhe formuli-
mi i perfundimit
- Publikimi i arritjeve.
Sipas kesaj shohim qe studimi i ndon-
je fenomeni te caktuar dhe perpunimi i
te dhenave, kalonte neper nje proces
mjaft te sofistikuar dhe produktiv, nje
menyre kjo qe ishte shume efikase per te
ardhur ne perfundimin me nje vleresim
real per 9eshtjet e caktuara qe kerkonin
zgjidhje.
Ne kete menyre edhe u vendosen ba-
zat per metodologjine moderne shken-
core per gjeneratat e ardhshme, po edhe
per zhvillimin e shkences ne pergjithesi.
Kontributet e tjera
Kapitujt 15-16 te librit te optikes fla-
sin per Astronomine. Ibn Hajthemi ishte
i pari qe zbuloi se te gjithe trupat qiello-
re nuk perbehen nga materia e ngurte.
Po ashtu zbuloi se ajri ishte me i rralle
ne lartesi te medha. Keto pikepamje u
perseriten me vone nga Witelo dhe paten
ndikim ne sistemin e Kopernikut per as-
tronomine.
Ibn Hajthemi e dallonte astrologjine
nga astronomia dhe refuzoi te mesonte
astrologjine, dhe thoshte se menyrat e
perdorura nga astrologet ishin me teper
hipotetike sesa empirike a shkencore,
dhe se pikepamjet e astrologeve binin
ndesh me parimet islame.
Ibn Hajthemi shkroi gjithashtu trak-
tatin e quajtur Mbi Udhen e Qumeshtit,
ku i zgjidhi problemet lidhur me Udhen
e Qumeshtit dhe paralakset. Ne periudh-
en antike, Aristoteli besonte se Udhe e
Qumeshtit "ishte shkaktuar nga ndezja e
nje tymi te nxehte te disa yjeve, qe ishin
shume te medha, te dendura dhe shume
prane njeri-tjetrit", dhe se "ndezja
kishte ndodhur ne pjesen e eperme te
atmosferes, ne pjesen ku bota eshte e
pashkeputur nga levizjet qiellore".
Ibn Hajthemi refuzoi kete mendim,
sepse Udha e Qumeshtit nuk kishte par-
alaks dhe se ishte shume larg planetit to-
ne dhe nuk i takonte ketij, apo nuk ishte
pjese perberese e atmosferes. Ai shkroi
se, po te ishte vendndodhja e Udhes se
Qumeshtit perreth atmosferes se Tokes,
atehere ne yjet e fiksuara do te verenim
ndryshime te pozites se tyre.
Ne astrofizike dhe mekanike astrono-
mike, qe jane fusha te fizikes, Ibn Hajth-
emi ne Permbledhjen mbi Astronomine,
zbuloi se trupat qiellore "jane te nume-
rueshem", sipas ligjeve te fizikes. Ibn
Hajthemi ne vepren e tij Mizan al-Hi-
kmah (Ekulibri i Diturise), ben fjale per
statiken, astrofiziken dhe mekaniken
astronomike. Ai diskutoi teorine e terhe-
qjes se trupave ndermjet tyre.
Nje traktat tjeter me titull Makala fi
daw al-kamar (Mbi driten e Henes), te
cilin e shkroi pak kohe para Librit te
Optikes, ishte perpjekja e pare e sukses-
shme e kombinimit te astronomise mate-
matikore me fiziken dhe perpjekja e
pare per aplikimin e metodologjise ek-
sperimentale ne astronomi dhe astrofi-
zike.
Ai e pergenjeshtroi mendimin univers
qe mbreteronte se Hena reflekton driten
e Diellit sikur pasqyra, duke perfunduar
ne menyre korrekte se Hena emeton da-
te nga ato pjese te siperfaqes, ku dielli
godet me rrezet e tij, e kete e kishte ver-
tetuar edhe praktikisht me ane te eksper-
imenteve qe kishte bere.
Ndersa traktati tjeter i tij Makala fi'l-
karastun flet per qendren gravitacionale.
Nuk dihet shume per kete veper, perve9
asaj qe na ka arritur permes punimeve te
mevonshme shkencore nga dijetari Al-
Khazini, ne shekullin e 12. Ne kete trak-
tat, Ibn Hajthemi formuloi teorine e tij,
duke thene se pesha e trupave ndryshon
ne varesi nga distanca qe kane nga qen-
dra e Tokes.
Ibn Hajthemi ishte pionier ne shume
fusha te shkences, duke dhene kontribu-
tin e tij ne shume disiplina. Hulumtimet
e tij shkencore mbi teorine numerike,
gjeometrine analitike dhe lidhja qe beri
ne mes algjebres dhe gjeometrise, paten
ndikim ne analizat gjeometrike te Rene
Dekartit dhe kalkulatorin e Isak Njutnit,
por edhe ne shkencen ne pergjithesi.
Sipas biografeve mesjetare, Ibn Haj-
themi shkroi mbi 200 vepra ne disiplina
te ndryshme shkencore, prej te cilave
njihen 96 punime shkencore.
Shumica e punimeve te tij kane hum-
bur, por me teper se 50 prej tyre jane ru-
ajtur. Gati gjysma e tyre bejne fjale per
matematiken, 23 bejne fjale per astro-
nomine dhe 14 per optiken, e disa ne fu-
sha tjera, ndersa, sipas shkencetarit te
madh AI Khazini, Ibn Hajthemi kishte
shkruar edhe nje traktat, ku pershkruhej
konstruktimi i ores me uje.
Punime shkencore te Ibn Hajthemit,
sic jane ato per objektet gjeometrike,
jane gjetur ne Biblioteken Kombetare te
Parisit me 1834 nga E. A. Sedillot. Pu-
nime te tjera te ketij dijetari jane gjetur
te ruajtura edhe ne Bodleian Library te
Oksfordit dhe ne librarine Leiden.
Per shkak te kontributit te tij te madh
dhene shkences, Ibn Hajthem eshte nga
shkencetaret me te 9muar ne historine e
njerezimit, dhe ai gezon respekt te madh
ne gjithe boten. Duhet te theksohet se
krateri Alhazen ne Hene eshte quajtur
sipas tij, e po ashtu edhe asteroidi Alha-
zen 59239.
Nderkaq, qe nga viti 1982 fotografia
e tij ishte ne bankenoten 1 0-dinareshe te
Irakut, e me vone edhe ne ate 10.000-
dinareshe, te emetuar ne 2003.
Gjithashtu Instituti i Hulumtimeve
Shkencore, ku inspektoret e kombeve te
bashkuara per arme dyshonin se po be-
heshin kerkime per prodhimin e armeve
kimike dhe biologjike, ne Irakun e Sa-
dam Huseinit, ishte quajtur sipas Ibn
Hajthemit.
Ishte besimtar i devotshem dhe ku-
ndershtar i ideologjise se mutezileve,
ndersa te gjitha te arriturat e tij ne jete ia
detyronte besimit te madh qe kishte ne
Zotin. Gjithashtu, Ibn Hajthemi kerki-
min e tij per te verteten dhe diturine, e
pershkruante si rruge qe shpie me afer
Krijuesit, dhe thoshte se qeniet njerezore
kane te meta e mangesi dhe se i perkry-
er eshte vetem Allahu xh.sh..
Dhe erdhi ne perfundimin qe, per ta
zbuluar te verteten rreth natyres, eshte e
domosdoshme te eliminohen pikepamjet
e keqkuptimet njerezore dhe te lejohet
qe universi te flase per vetveten e tij.
Pergatiti:
Besart Shala
32
dituria islame / 224
Qasje
Dituria ka mbeshtetje
ne Kuran dhe Synet
Falenderimi absolut I takon
Allahut te Lartmadheruar,
paqja dhe shpetimi qofshin per
Muhamedin a.s., per familjen
e tij, per shoket e tij dhe ndihma e
Allahut qofte me te gjithe ata qe pasojne
Kuranin dhe Synetin. Allahu i Ma-
dheruar ne Kuran thote: "Thuaj, a jane te
barabarte ata qe dine dhe ata qe nuk
dine". Muhamedi a.s. thote: "Kush e do
kete bote, le t'i permbahet diturise, kush
e do boten tjeter (Ahiretin), le t'i perm-
bahet diturise, e kush i do te dyja, perseri
le t'i permbahet diturise". Per hadithin,
kater imamet e mirenjohur thone:
Imam Ebu Hanife dhe Imam Shafiu
r.a. thone: "Hadithi autentik per ne eshte
i padiskutueshem". Imam Maliku r.a.
thote: "Pervec Pejgamberit a.s., fjala e
cdokujt pranohet, por edhe mund te re-
fuzohet". Imam Ahmedi r.a. thote: "Ai
qe refuzon hadithin e Pejgamberit a.s.,
vertet i eshte afruar shkaterrimit".
Prandaj, ne vazhdim te ketij teksti
dhe ne kuader te titullit te ketij shkrimi,
do t'i shenojme dhe do te flasim per pese
ceshtje baze, te cilat jane brume i ketij
shkrimi: domosdoshmeria e diturise dhe
punes; si lexohet Kurani Kerimi; vlerat e
leximit te Kurani Kerimit; vlera e Kura-
nit ne ndermjetesim per ithtarin e tij dhe
cfare eshte e rendesishme te dije mysli-
mani.
1. Domosdoshmeria
e diturise dhe punes
Dituria pa pune eshte e qortuar nga
ana e Allahut xh.sh., e Pejgamberit te Tij
dhe e myslimaneve. Allahu xh.sh.. thote:
"O ju qe besuat, pse po e thoni ate qe
nuk e punoni? Tek All-llahu eshte shume
e urrejtur ta thoni ate qe nuk e punoni!"
(Es-Saff, 2-3)
Ebu Hurejre r.a. thote: "Dituria, sipas
se ciles nuk veprohet, i gjason pasurise
nga e cila nuk jepet per hir te Allahut".
Nderkaq Fadli r.a. thote: "Nje dijetar i
caktuar vazhdimisht mbetet injorant per-
derisa nuk vepron sipas diturise qe pose-
don". Po ashtu, Malik Ibn Dinari r.a.
thote: "Nje njeri qe nuk di nje shkronje,
edhe veprimi i tij eshte i pakuptimte".
Per ceshtjen ne fjale, pa diskutim qe
ashabet jane shembull i shkelqyeshem;
per ta thuhet: "Kur nga Resulullahu me-
rrnin dhjete ajete, nuk kerkonin edhe
dhjete te tjera pa mesuar se cfare' behet
fjale per diturine dhe veprimin ne dhje-
teshin e pare, dhe thoshin: e kemi perv-
etesuar diturine dhe veprimin". Lidhur
me Fjalen e Allahut xh.sh..: "...te cilet e
lexojne drejt ashtu si eshte..." (El-Bek-
are, 121), komenti i Ibni Abbasit r.a.
eshte: "e pasojne me perpikni". Po ash-
tu, Fadli thote: "Kurani ka zbritur per te
vepruar sipas tij, prandaj, krahas leximit
e studimit, duhet t'i permbahemi dhe te
veprohet sipas tij". Keshtu, myslimani
duhet te nxitoje ne pergjigje te permba-
jtjes se veprimit, meqe elita e Ymetit per
nje ceshtje qe e mesonin, pa hezituar ko-
nkurronin per ta zbatuar ate, duke marre
per model fjalen e Resulullahut s.a.v.s.,
ku thuhet: "Kur t'ju urdheroj per di9ka,
realizojeni sipas mundesive, e kur t'ju
ndaloj per dicka, lereni/braktiseni".
(Transmetojne Buhariu dhe Muslimi).
Prandaj, hadithi qendron ne lidhshmeri
te ngushte me Fjalen e Allahut, ne te
cilen terhiqet verejtja per denim te dhe-
mbshem: "...prandaj, le te ruhen ata qe
kundershtojne rrugen e tij (te derguarit),
se ata do t'i zere ndonje telash, ose do t'i
godase denimi i idhet". (En-Nur, 63). Ne
kete kontekst, ne vazhdim po sjellim
edhe keta shembuj :
- Nena e myslimaneve, Ummu Habi-
be, percjell hadithin:"Ai qe gjate njezet
e kater oreve fal dymbedhjete rekate, me
to ndertohet nje shtepi ne Xhennet per
te". (Transmeton Muslimi). Pastaj ajo
thote: "Prej asaj kohe qe e kam degjuar
Resulullahun, une nuk i kam braktisur
(vazhdimisht i kam falur dymbedhjete
rekate)."
- Ibn Omeri percjell hadithin: "Per
myslimanin eshte detyrim obligative qe
te beje testamentin, te mos i kaloje dy
net pa e pasur testamentin te shkruar".
(Transmeton Muslimi). Ne vazhdim ai
thote: "Prej se e kam degjuar Resululla-
hun ta kete thene kete, nuk me ka kaluar
nje nate e te mos e kisha te gatshem tes-
tamentin".
- Imam Ahmedi r. a. thote: "Nuk kam
shkruar ndonje hadith, pervecse kam ve-
pruar sipas tij. E ne nje rast, Pejgamberi
beri hixhamin dhe aty per aty e pagoi
dituria islame / 224
33
Eba Tiben; edhe une, kur e bera hixha-
min, aty per aty e pagova El-Hixhamin".
- Imam Buhariu thote: "Prej atij mo-
menti qe kam mesuar se pergojimi eshte
haram, kurrsesi nuk kam pergojuar. Pra-
ndaj shpresoj qe ta takoj Allahun e te
mos me marre ne pergjegjesi per pergo-
jimin e dikujt".
- Percillet hadithi: "Ai qe, pas 9do na-
mazi, lexon ajetul-kursijjen, nuk ka
pengese per te hyre ne Xhennet". (Tra-
nsmeton Nesaiu).
Pas diturise, ne kuader te amelit (ve-
primit), vjen menjeheree prirja per te
miren dhe te komunikuarit e diturise tek
tjetri, ne kete menyre myslimani nuk i
pengon vetes shperblimin dhe as tjetrit
te miren. Ne kete kontekst, Muhamedi
a.s. thote: "Ai qe prin per te mire,
shperblimin e ka te barabarte me ate qe
e pason ne veprim (d.m.th. pa i munguar
pales tjeter asgje)". (Transmeton Musli-
mi). Gjithashtu thote: "Me i miri prej
jush eshte ai qe e meson Kuranin, por ia
meson edhe tjetrit". (Transmeton, Bu-
hariu)
Prandaj myslimanit, sa me shume' qe
perhap te miren, aq me shume i shtohet
shperblimi dhe i vazhdojne te mirat gja-
te jetes dhe pas vdekjes. Muhamedi a.s.
thote: "Kur njeriu vdes, veprimtaria e tij
nderpritet, pervec ne tri raste: nga lemo-
sha rrjedhese, nga dituria frytdhenese
dhe nga femija i mire, qe lutet (ben dua)
per prinderit." (Transmeton Ahmedi).
Ne permbyllje te ketij nentitulli, she-
nojme edhe kete: Gjate njezet e kater
oreve myslimani suren El-Fatiha e lexon
me shume se tridhjete e dy here, dhe ne-
permjt saj kerkon ndihme (qe te mos jete
prej atyre qe kunder vetes terhoqen hi-
dherimin, e as prej atyre qe humben
veten) e pastaj u pergjasojne atyre ne ve-
primtari. Braktis mesimin e vepron me
injorance, pra ne kete menyre u perngjan
te krishtereve qe e humben veten; ose
meson po nuk vepron, dhe ne kete me-
nyre u gjason cifuteve, qe kunder vetes
terhoqen hidherimin!
2. Si lexohet Kurani Kerimi
Enesi r.a. eshte pyetur si e lexonte
Muhamedi a.s. Kuranin, e pergjigjja e tij
ishte: "E zgjaste shume kur lexonte: Bi-
smil-lahirr-rrahmanirr-rrahim; e zgjaste:
Bismil-lahi, e zgjaste: Err-rrahmani, e
zgjaste: Err-rrahimi." (Transmeton Bu-
hariu).
3. Vlerat e Kurani Kerimit
Kurani eshte Fjale e Allahut, vlera e
tij kundrejt fjaleve te tjera eshte si vlera
e Allahut kundrejt krijesave te Tij; lexi-
mi me i vlefshem eshte ai qe gjuhen e ve
ne levizje me te (me Kuranin).
a) Vlera e mesimit te Kuranit Kerimit
Per vleren e mesimit te Kuranit kur e
lexon personalisht dhe kur ia lexon tje-
trit, Muhamedi a.s. thote: "Me i miri prej
jush eshte ai qe e meson Kuranin dhe
njeheresh ia meson edhe tjetrit". (Tran-
smeton Buhariu).
b) Vlera dhe shperblimi i shumefishte
per leximin e Kuranit.
Cdokush qe lexon Kuran sinqerisht
per hir te Allahut xh. sh., shperblehet me
dhjete te mira, por ai mund te arrije gjer
ne shtateqind.
Prandaj, myslimani duhet te beje per-
pjekje maksimale per te gjetur kohe per
leximin e Kuranit, respektivisht ai duhet
te kete orar ditor dhe t'i permbahet atij,
pavaresisht nga rrethanat. Por, nje duhet
ditur: puna ne vazhdimesi eshte me e
dobishme, qofte edhe e pakte. Nderkaq,
eshte e padobishme puna kur behet me
vrull, po me nderprerje. E, nese te godet
pakujdesia ose te mer gjumi, beje zeve-
ndesimin te nesermen. Per kete qe u tha
me lart, shih fjalet e Muhamedit a.s.:
"Ai qe lexon nje shkronje nga Libri i
Allahut, shperblimi per te eshte nje, mi-
repo nje shperblim eshte i barabarte me
dhjete". (Transmeton Tirmidhiu). Hadi-
thi tjeter: "Kush bie ne gjume (eshte fja-
la per naten) pa lexuar Kuran, po ate
(leximin) e zevendeson ne mes namazit
te sabahut dhe te drekes, i evidentohet
sikur te kishte lexuar gjate nates". (Tra-
nsmeton Muslimi). Prandaj, myslimani
nuk ben te lere anash leximin, te mend-
uarit, leximin e drejte e te bukur dhe ve-
perimin sipas Kurani Kerimit.
c) Vlera e nxenies permendsh dhe
leximit te drejte te Kurani Kerimit
Per ceshtjen ne fjale, Muhamedi a.s.
thote: "Per ate qe e lexon Kuranin per-
mendsh, madheshtia qendron ne faktin
se ai eshte i shoqeruar nga engjejt fisni-
ke e te mire. Nderkaq, per ate qe e lexon
Kuranin me kujdes dhe perpikeri, madh-
eshtia qendron ne faktin se ai ka dy
shperblime". (Hadithi eshte autentik).
Po ashtu Resulullahu a.s. thote: "Ith-
tarit te Kuranit i thuhet: Lexo dhe vazh-
do me leximin e mire e te drejte (te
34
dituria islame / 224
Kuranit), ashtu si9 lexoje mire e drejt ne
boten materiale (dynja), meqe vendi yte
eshte aty ku mbaron leximi i ajetit te
fundit". (Transmeton Tirmidhiu). Hatta-
biu thote: "Percillet nga tradita se numri
i ajeteve te Kuranit percakton graden e
Xhennetit. Lexuesit te Kuranit i thuhet:
Ngjitu ne graden e Xhennetit sipas sasi-
se se leximit te ajeteve te Kuranit. Kush
e lexon tere Kuranin, ai arrin graden me
te larte te Xhennetit ne Ahiret (ne boten
e amshueshme). Ai qe lexon nje' pjese
nga Kurani, grada e tij ne Xhennet eshte
ne proporcion me kete, dhe shperblimi
perfundon aty ku perfundon leximi".
9) Vlera e te mesuarit Kuranin pas-
ardhesve
Per kete Muhamedi a.s. thote: "Ai qe
e lexon, studion dhe vepron sipas Kura-
nit, prinderve te tij u vihet nga nje ku-
rore prej nurit (drites), shkelqimi i te
cilave eshte si shkelqimi i diellit. Po
ashtu, u vishet nga nje pelerine, cfare
nuk kane veshur ne kete bote, dhe thone:
Perse na vishen keto? Marrin pergjigjen:
Per shkak se ua keni mesuar Kuranin fe-
mijeve tuaj". (Transmeton El-Hakimi).
d) Vlera e leximit dhe studimit te Kur-
anit
Muhamedi a.s. thote: "Kur myslima-
net tubohen ne ndonje shtepi te Allahut
te Lartmadheruar, e lexojne dhe studioj-
ne Librin e Tij, mbi ta zbret qetesia, me-
shira, i shoqerojne meleket dhe, per nje
9eshtje te tille, Allahu bisedon me ata qe
jane tek Ai". (Transmeton Ebu Davudi).
dh) Vlera e Kur'anit ne ndermjetesim
per ithtarin e tij
Per kete ceshtje Resulull-llahu thote:
"Lexoni Kuranin, meqe ai ne Diten e Ki-
ametit do te ndermjetesoje per ithtaret e
tij". (Transmeton Muslimi). Ne hadithin
tjeter thote: "Agjerimi dhe Kurani ne
Diten e Kiametit do te ndermjetesojne
per abdin (adhuruesin)". (Transmetojne
Ahmedi dhe Hakimi).
4. Miresjelljet
per leximin e Kuranit
Ibni Kethiri thekson keto miresjellje:
qetesimi para se te fillohet me leximin e
Kuranit, veshja me rroba te mira e te bu-
kura, te kthyerit drejt kibles, ne raste
gogesitjeje dhe hapjeje te gojes te nder-
pritet leximi, te mos nderpritet leximi
me bisede (me perjashtim te nevojes re-
ale), te ndalurit ne ajetet premtuese, du-
ke iu drejtuar Allahut me kerkese per
ceshtje te nevojshme, e ne ajetet kerce-
nues te kerkoje ndihmen e Tij. Mos te li-
het Kurani hapur dhe te mos vihet difka
mbi te. Nese jane dy e me shume perso-
na, te mos pengojne njeri-tjetrin me ze
dhe te mos lexohet rrugeve e ne vende
publike, ku ka zhurme.
5. Per myslimanin ceshtje te
rendesishme jane edhe keto:
a) El-ilm (dituria). Dituri e pakontes-
tueshme eshte ajo qe buron nga Allahu i
Lartmadheruar dhe Pejgamberi i Tij, te
cilat permblidhen ne diturine islame.
Sepse nuk ben te adhurohet Allahu pa
dituri dhe, nese veprohet pa dituri, nje
veprim i tille merr kahje te hutise.
b) El-amel (veprimi). Nje nga intrigat
e djallit eshte largimi i njeriut nga ditu-
ria, duke e mashtruar, gjoja se, per padi-
turine e tij, do te arsyetohet para Allahut
xh.sh.. Mirepo, ketu harrojne (djalli, po
dhe njeriu) faktin se ai qe ka pasur mu-
ndesi per te mesuar e nuk ka vepruar, ne
fakt e humb te drejten per arsyetim. Kete
lloj intrige e praktikoi edhe populli i Nu-
hut a.s. , me pretekst qe te mos kishte
deshmi kunder tyre. Megjithate, per nje
sjellje te tille, ja se c'flet Kurani: "... ata
i vinin gishtat e tyre ne veshe dhe mbu-
lonin kokat me teshat e tyre..." (Nuh, 7).
c) Emer bil-meeruf nehjun anil-mun-
ker (urdherim per te mire e ndalim nga e
keqja). Meqenese dijetaret jane trashegi-
mtare te pejgambereve, kurse Allahu i
mallkoi beni-Israilet per arsye se: "Ata
ishin qe nuk ndalonin njeri-tjetrin nga e
keqja qe punonin. E ajo qe benin ishte e
shemtuar". (El-Maide, 79). Prandaj, thi-
rrja ne Islam dhe interpretimi i diturise,
jane farz (detyrim) kolektiv; nese dikush
e ben kete dhe ajo eshte e mjaftueshme,
detyrimi bie prej te gjithe myslimaneve,
e nese nuk e ben askush, te gjithe mba-
jne pergjegjesi.
9) Sabri (durimi) perballe veshtiresi-
ve: gjate vjeljes se diturise, gjate vepri-
mit me te dhe gjate thirrjes ne Islam.
Perktheu:
Ataullah Aliu
Marre nga: "El ilmu lehu isti 'nadun
fil Kur 'ani ves-Sunneh "
dituria islame / 224
35
Veshtrim
Nacionalizmi sipas konceptit islam
Jeton Bilalli
Koncepti i nacionalizmit, si nje
rrjedhe, ka terhequr gjithmo-
ne vemendjen e shoqerise,
dhe mbi kete koncept, qelli-
mi i ketij shkrimi eshte te beje nje vesh-
trim ne vija te trasha per nacionalizmin
si teresi, nga kendveshtrimi islam. The-
nia e lartpermendur kuranore paraqet
qendrimin islam ndaj ketij fenomeni, ku
nje mozaik popujsh me gjuhe e raca te
ndryshme, jetojne ne globin tone. Kjo
qasje nuk eshte lokale a kombetare, por
me shume eshte ne vijen globale.
Perkufizime dhe karakteristika
te nacionalizmit; si lindi dhe u
zhvillua nacionalizmi!
Ne latinishte, fjalef'natio" dhe "nit-
us" kane kuptimin e vendlindjes. Dihet
se politikologet nacionalizmin e kane
perkufizuar ne menyra te ndryshme, si:
Karlton Hejzi thote: "Kombi eshte
nje grup i pavarur politik me trashegimi
kulturore dhe pikepamje te perbashketa
ndaj botes". 2
Hans Kohni thote:"Faktor per formi-
min e kombit eshte koekzistenca e nje
grupi te posacem ne nje sfere te vetme.
Rritja dhe jeta brenda nje rrethi te caktu-
ar natyror e gjeografik, krijon unitetin
me te madh te solidaritetit fisnor midis
individeve. Komb do te formoje vetem
ai grup i cili mbi keto baza ndien interes
dhe dobi te perbashket." 3
Luiga thote:"Kombi eshte nje bash-
kim i individeve, te cilet jane mbledhur
se bashku per shkak te faktorit te terri-
torit, te gjakut, te gjuhes, te kultures apo
te historise". 4
Sipas Enciklopedise Amerikane, "Be-
snikeria dhe dashuria per bashkim kom-
betar, jane me te rendesishme se cdo
dashuri tjeter". 5
Ne baze te ketyre perkufizimeve, na
qartesohen dy ceshtje:
a) Baza e nacionalizmit eshte ne dhenien
e autenticitetit ndaj territorit, gjakut
apo ndaj gjuhes.
b) Karakteristike tjeter themelore e na-
cionalizmit eshte se tere besnikeria,
dashuria eshte e perqendruar ne atdh-
eun.
"O ju njerez, vertet Ne ju kri-
juam ju prej nje mashkulli e nje
femre, ju beme popuj e fise, qe te
njiheni ndermjet jush, e s'ka
dyshim se tekAllahu me i nder-
shmi nder ju eshte ai qe eshte
ruajtur me teper (nga te keqijat). 1
Disa nga karakteristikat e tjera te na-
cionalizmit jane:
- Besimi qe njeriu duhet te mbroje bash-
katdhetarin nga i huaji, pa marre pa-
rasysh nese eshte i drejte apo jo.
- Lavderimi, adhurimi i personaliteteve
kombetare dhe heronjve historike te
atdheut.
- Parulla e mirenjohur "Kombi im- Po-
pulli me i mire".
- Emblemat shenjteruese: flamuri, ste-
rna, himni kombetar... etj..
Lindja
Edhe pse disa tipare te nacionalizmit
mund t'i mvishen sistemit fisnor (sklla-
vopronar) te qyteteve- shtete greke para
disa mijevjecareve, nacionalizmi si nje
shkolle politike, sociale dhe ideologjike
e te menduarit, lindi ne Perendim si va-
zhdim apo pasoje e Revolucionit Freng.
Pra, per here te pare u zbatua ne prak-
tike (shpirti grupor i masave). Ne ate
kohe u shtuan dukshem emocione per
flamurin dhe atdheun, glorifikoheshin
dhe adhuroheshin heronjte kombetare, u
kompozua himni kombetar, u theksua
shenjteria e races dhe gjuhes frenge etj. ,
dhe me tere keto koncepti i nacional-
izmit fitoi popullaritet. 6
£do revolicion i njemendte eshte nje
9ast besimi, qe do te thote nje gjendje
frymezimi, pra ka elemente etike. 7
Njeriu nuk mund te jetoje pa besim
dhe pa ideologji, ndaj te cilave mund te
shfaqe dhembshuri dhe dashuri. Ne me-
sjete, ne Perendim Krishterimi ishte
religjion njedimensional joshkencor dhe
anti-intelektual, prandaj ky besim i vde-
kur nuk ngjallte zell, fanatizem dhe soli-
daritet. Me Revolicionin Freng iu dha
fund mbizoterimit te kishes, ideologjia e
saj ra poshte, mendimi qe perfaqeson ajo
(mendimi fetar) u perjashtua nga jeta
•^i-w '. *,' eft.
shoqerore. 8 Pra, pas lindjes se Renesan-
ces, religjioni (Krishterimi) u terhoq
teresisht nga jeta politike, shoqerore dhe
emocionale e njerezve, keshtu qe ideolo-
gjia perendimore mbeti ne vakum te
madh dhe nacionalizmi u shfaq si nje
pseudoreligjion, te cilin Perendimi e kri-
joi, me qellim qe te plotesonte vakumin
shpirteror-ideologjik.'
Si9 dihet, njeriu eshte ne lufte te va-
zhdueshme ne mes asaj qe quhet "ego"-
animit nga vetja e tij, dhe asaj qe eshte
racionalisht e vertete -e drejte; kjo shu-
me here ka shkaktuar plasaritje-perplas-
je identitetesh. Per te perballuar krizen e
identitetit, njerezit afrohen me ata qe ka-
ne prejardhje, fe, gjuhe, vlera e instituci-
one te ngjashme, kurse largohen prej
atyre qe i kane te gjitha keto, te ndrysh-
me 10 , dhe sot kjo po ndodh (Evropa), qe
popuj te ndryshem te bashkohen ne nje
identitet dhe qyteterim te perbashket.
Ndersa per sa i perket zhvillimit dhe
perhapjes te nacionalizmit, faktore kry-
esore kane qene Kolonializmi dhe
Kapitalizmi. Jozef Lajten, historian i so-
ciologjise, shkruan: "E tere historia e
shekullit 19 eshte mbeshtetur ne nacio-
nalizmin ekonomik-politik, qe rezultoi
me perleshje dhe kolonizime"."
Si shembull mund te marrim himnin e
Gjermanise "Deutschland, Deutschland
uber alles" ('Gjermania mbi gjitha'), in-
siston jo vetem ne ndjenjen luftarake,
por edhe ne preferencen per atdheun si
vlere per te cilen vlen te sakrifikohet. 12
Keto ishin ndjenjat ne superioritetin
kombetar e racor si dhe mburrje fisno-
re, 13 pra ishin rrjedhoje e drejtperdrejte e
nacionalizmit dhe njekohesisht siguruan
terren per ekspansionizem politik dhe
ekonomik, gjegjesisht motive per kolo-
nizime te reja.
Faktori tjeter me ndikim te madh ne
shfaqjen dhe mbeshtetjen e nacional-
izmit te shekullit 19, ishte sistemi ka-
pitalist, i cili rrenjet e veta i leshoi ne
Perendim. Pra kapitalizmi, me parullen
36
dituria islame / 224
e atdhedashurise dhe "interesave natio-
nals", mobilizoi bashkatdhetaret e vet
per qellime, si:
- Te siguroje tregje te reja ne pjeset e
tjera te botes;
- Te monopolizoje tregun vendes dhe ta
ruaje ate nga importi i mallrave te
huaja. 14
Dallimi ne mes Nacionalizmit
dhe Patriotizmit si edhe
qendrimi i Islamit ndaj tyre
Ndonjehere nuk mund te kuptohet da-
llimi ne mes patriotizmit dhe naciona-
lizmit, per shkak se eshte nje' vije e holle
qe i ndan ato, mirepo patriotizmi eshte
ndjenje natyrore dhe instinktive e njeri-
ut, kurse nacionalizmi paraqet ideologji;
i pari eshte sentimental, kurse i dyti
eshte nje pseudoreligjion, realisht, ne
esence, nacionalizmi fillon me instinktet
-"instinkti i grupif'dhe "dashuria per
shtepine", qe me ne fund te perfundoje
ne nje pseudoreligjion dhe, me skajsh-
merisht ne fanatizem racor. "Dashuria
per shtepine dhe per gjakun" jane insti-
nkte te manifestuara edhe tek shtazet 15 ,
pra kjo eshte e lindur tek njeriu dhe per
kete eshte normale qe njeriu te ndihet i
relaksuar prane te njejtit lloj, mirepo - te
kerkosh kontrollin e sjelljes se njeriut te
faktoret si vendi dhe gjaku, apo sipas
Frojdit, te faktoret seksuale, - eshte nje
degradim i njeriut dhe keto e sjellin ate
ne nivelin e instinktit shtazarak, sa kohe
qe njeriu bazohet dhe privilegjohet ne
persosurine shpirterore dhe intelektuale.
Eshte ne natyren e gjerave, qe te bej-
me veprime me te mira ose sosh qe sje-
llin pasoja me te mira, prandaj, sipas
shkolles islame, kriteret dhe faktoret
percaktues nuk kane te bejne me territo-
rin, gjakun, ushqimin apo gjinine, ve9se
ketu parashtrohen besimi dhe idealet e
njeriut, te cilat burojne nga vetedija, in-
telekti, per se edhe vete njeriu dallon
prej krijesave te tjera, per intelektin.
Islami lejon-parapelqen ndjenjat e
thjeshtapatriotike, si9Jane dashuria ndaj
prinderve, femijeve, familjes, dashuria
ndaj vendit te vet, saqe dashuria e atdhe-
ut eshte pjese e besimit fetar, por deri ne
ate mase sa keto ndjenja te mos i kund-
ervihen idealit me te larte - besimit dhe
virtytit. I derguari islam, Muhamedi a.s.,
thote: "Fanatizmi nuk paraqet lidhsh-
merine e thj eshte me fisin, po paraqet
perkrahjen e farefisit dhe bashkatdheta-
reve ne te miren dhe ne te keqen, ne te
drejten e ne te padrejten, dhe ne te gjitha
rastet. Personi i atille shkakton hidheri-
min e Zotit" (Transmeton Ebu Davu-
di) 16 .
Sipas besimit islam, njeriu eshte ai qe
i gezohet familjes dhe brengoset nga
vetmia, sepse Zoti njerezve ua ka bere te
dashur jeten familjare e te urryer jeten
ne vetmi, dhe kete e shohim nga nje the-
nie kuranore: "Dhe nga faktet e Tij eshte
qe per te miren tuaj, Ai krijoi nga vete
lloji palen (femren), ne menyre qe te
gjeni prehje tek ato, dhe ne mes jush kri-
joi dashuri e meshire". 17
Teoricienet e nacionalizmit, mbe-
shtetjen e tyre e gjejne ne faktoret gje-
ografike, gjuhesore, racore, politike,
ekonomike, kulturore dhe historike, ku-
rse territorin, atdheun, gjakun dhe histo-
rine i konsiderojne si faktore ky9 qe
ndertojne identitetin kombetar.
Ne Islam dallimet nga raca, fisi, ko-
mbi dhe familja, nuk jane kritere per su-
perioritet dhe inferioritet, ato jane vetem
kuptime te lehtesimit te marredhenieve
njerezore, dhe kjo shprehet shume qarte
ne thenien e Kuranit: "O ju njerez, vertet
Ne ju krijuam ju prej nje mashkulli e nje
femre, ju beme popuj e fise, qe te njiheni
ndermjet jush, e s'ka dyshim se tek
Allahu me i ndershmi nder ju eshte ai qe
eshte ruajtur me teper (nga te keqijat). 18
Pastaj citati "...t'ju ndaje ne grupe e
te luftoni njeri-tjetrin"." Apo: "Me te
vertete, faraoni e ka ngritur kryet lart ne
toke, e popullin e saj e ka grupezuar. . ." 2 °
Gjithashtu profeti islam thote: "Nuk
ka perparesi arabi ndaj joarabit, as i bar-
dhi ndaj te ziut, pervefse nga nderi-deli-
resia" 21 . Sipas mendimit islam, Zoti nuk
deshi per njerezit qe te takoheshin bren-
da kornizes qe formojne popujt dhe fiset
ne lufte me fise dhe popuj te tjere, qe
eshte pikerisht kjo qe ben nacionalizmi
sot 22 .
Kesisoj, ndarja ne fise dhe grupe
eshte bere me qellimin qe te njihen me
mire njeri me tjetrin, jo per t'u mburrur
dhe per te shfaqur urrejtje, kundershtime
e epersi ne mes njerezve.
Nacionalizmi mbeshtetet ne rastesine
e natyres dhe jo ne zgjedhjen dhe vull-
netin e ndergjegjes se njeriut, qe e ka
Islami. Per keto ve9ori, nacionalizmi e
degradon njeriun gjer ne ate mase, saqe
e mbyll brenda kater mureve te vendli-
ndjes se vet.
Horizontet mendore te njeriut, nacio-
nalizmi i ngushton ne dy menyra: Se
pari, ai e dekurajon njeriun qe te mendo-
je per tere njerezimin dhe per menyrat
qe t'i ndihmoje atij; nacionalizmi e in-
kurajon ate qe t'i marre ne konsiderate
vetem bashkatdhetaret e tij, si dhe kufiz-
on shtegun e vizionit te tij vetem brend-
aperbrenda kufijve kombetare. Se dyti e
inkurajon qe te braktise besimin, shpir-
tin dhe intelektin (t'u jape perparesi
emocioneve)dhe te perqendrohet vetem
ne vendin, gjakun, racen dhe atdheun,
dhe ne kete menyre ngushton horizontin
mendor te tij 23 . Ndersa koncepti islam
nuk deshiron qe njerezit te burgosen bre-
nda popujve dhe fiseve te tyre dhe te
mbyllen ne keta kufij .
Si? e shpjeguam me lart, Islami ne
menyre te qarte ka flakur bazat e nacio-
nalizmit, mbi te cilat privilegji u jepet
gjuhes, ngjyres a races dhe, si rezultat i
ketij qendrimi, eshte ngjallja e besimeve
kombetare, dhe qellimi i nacionalizmit
eshte te krijoje nje unitet kombetar. Mi-
repo, edhe nese qellimi i nacionalizmit
eshte krijimi i unitetit, ai e prish ate qell-
im duke theksuar solidaritetin ne baze te
races, gjuhes dhe kombesise, ku gjerat
me te rendesishme per nacionalizmin ja-
ne lojaliteti dhe dashuria per atdheun,
kurse per Islamin keto jane Zoti dhe be-
simi, keshtu qe Islami eshte i bazuar ne
unitetin universal dhe jo ne ate racor, te
gjuhes... etj.. Megjithekete, kjo nuk do
te thote se Islami nuk i kushton rendesi
9eshtjes kombetare ose vendit, pra ne
kuptimin islam besimtari eshte ai qe ge-
zohet per rendin dhe qetesine ne atdheun
dhe qe hidherohet per shkak te parre-
gullsise dhe mungeses se paqes.
Walter Lecueri, sociolog i njohur,
thote: "Nje nga ve9orite kryesore te na-
cionalizmit eshte mbivleresimi i nje po-
pulli dhe nen9mimi i popujve te tjere,
mungesa e vetekritikes, e ndjenjes se
pergjegjesise dhe e vrojtimit te drejtesi-
se". Kjo shihet edhe ne interpretimet e
gabuara te historise, me qellim qe te glo-
rifikoje vetveten, per se, ne mes te tjer-
ash, Will Durant thote:"Shekulli 19
shpiku nacionalizmin dhe korruptoi te
gjithe historianet" 24 .
Nacionalizmi 9mon vetem traditat
historike, kulturore, idete dhe figurat hi-
storike te popullit te vet; kjo ne njefare
menyre eshte egoizem, edhe pse egoiz-
mi nuk eshte e thene qe te jete gjithmone
atribut negativ, si per shembull ne
procesin e krijimit te qyteterimeve dhe
kulturave te tjera, egoizmi eshte i desh-
irueshem si motivim per merita te
ve9anta, te cilat krijojne te miren e per-
bashket 25 , mirepo egoizmi qe shqyrtohet
mbi vetepelqimin dhe fanatizmin komb-
etar, me qellim te imperializmit dhe
dituria islame / 224
37
kolonizimit te vendeve te' tjera, eshte eg-
ocentrizem, pra ka kuptimin negativ.
Ajo qe mendohet sikur nacionalizmi
eshte ai qe mund ta nxite kreativitetin e
njerezve, si9 mendojne disa prej mendi-
mtareve si Harold Lasku, 26 qe shkruan:
"Pavaresisht nga gabimet, te metat dhe
kundertheniet qe ka nacionalizmi, fana-
tizmi eshte ai qe liron energjine dhe
kreativitetin e njerezve", dhe kjo nuk
pranohet si realitet, por si mjet i persht-
atshem per te arritur qellimin (mirepo jo
per fanatizem dhe egoizem pozitiv-mo-
tiv per te krijuar te miren e perbashket).
Ketu, gjithashtu, mendimtaret marrin
vetem rrethanat e Perendimit (e ne Li-
ndje nuk eshte keshtu), ne te cilat reli-
gjionit i mungon dinamizmi i mjaftuesh-
em per zgjimin e ndjenjave dhe vullnetit
te popullit.
Si9 e theksuam ne hyrje te ketij shkri-
mi, ky ishte nje veshtrim i vijes globale
mbi nacionalizmin nga aspekti islam.
Ne baze te asaj qe u theksua, u pa se Is-
lami ka vizionin e tij mbi nacionalen;
mbi atdheun, gjuhen dhe gjakun, pra
mbi ate qe sot konsiderohet identitet ko-
mbetar. Krejt kete ndryshim ngjyrash,
gjuhesh, dhe identitetesh, qe perbejne
mozaik popujsh, Islami e koncepton si
nje bashkesi njerezore, prej nje gjeneze
dhe prinderish te njejte (Ademit dhe Ha-
ves) dhe ndarjen e tille e sheh vetem si
lehtesi per njohje dhe marredhenie reci-
proke...
Qellimi thelbesor i kesaj eseje eshte
qe te shtroje mendimin islam mbi naci-
onalizmin si vije ekstreme, nje karte kjo
me te cilen shpesh manipulohet edhe ajo
qe konsiderohet natyrshmeri e lindur e
njeriut, sic jane ndjenjat patriotike, si at-
dhedashuria e te ngjashme. Ne mes rre-
shtave te kesaj eseje theksuam se Islami
perkrah 9do vije te natyrshme, te paster
dhe pozitive te nacionales, dhe bie ne
kundershtim me 9do vije qe shpie ne
egocentrizem, shovinizem dhe racizem.
Ketu sollem edhe dallimet ne mes Isla-
mit si mesazh global-universal per bash-
kesine njerezore, dhe nacionalizmin me
vizionin e tij brenda kufijve kombeta-
re...
Ne fund, te themi se, per te pasur nje
vleresim te drejte ndaj ketyre koncepte-
ve, kjo varet nga botekuptimet per jeten,
per shoqerine dhe per identitetin shpi-
rteror e material.
Fusnotat:
l.Kurani-49:13
2. J. H Carlton Hayes: "Ese per nacionalizmin", f.
9, Nju-Jork, 1926.
3. Hans Kohn: Ideja e nacionalizmit;studim mbi
origjinen dhe prapaskenen e tij, f. 14, Nju Jork,
1944.
4. Luigo:"Nacionalizmi dhe internacionalizmi", f.
25, Nju-Jork, 1946.
5. Dr. Ali Muhamed Nakavi: "Nacionalizmi dhe
Islami", f. 48, Prishtine, 1997.
6. Lalo W. Baron:"Nacionalizmi Modern, f. 43,
Nju-Jork, 1927.
7. Alija Izetbegovic:"Islami ne mes Lindjes dhe
Perendimit", f. 87, Prishtine, 2002.
8. Ali Bulac:"Koncepte dhe sisteme bashkeko-
hore", f. 222, Shkup, 2005.
9. Dr. Ali Muhamed Nakavi: "Nacionalizmi dhe
Islami", f. 16, Prishtine, 1997.
10. Samuel P. Huntington:"Perplasja e qyteterime-
ve dhe riberja e rendit boteror", f. 149, Shkup,
2004.
11. Jospeh Lighten:"Konflikti i filozoleve socia-
le", f. 439, Nju-Jork, 1937.
12. Ismail Hasani:"Problemet teorike nga sociolo-
gjia e religjionit", f. 85, Prishtine, pa vit botimi.
13. Shih:Raino Malnes/Knut Midgaard: "Filozofia
politike", f. 252, Prishtine, 2007.
14. Dr. Ali Muhamed Nakavi: "Nacionalizmi dhe
Islami", f. 23, Prishtine, 1997.
15. Poaty, f. 57-58.
16. Poaty, f. 113-114.
17. Kuran, 30:21.
18. Kuran, 49:13.
19. Poaty, 6:65.
20. Po aty, 28:4.
21. Dr. Ali Muhamed Nakavi: "Nacionalizmi dhe
Islami", f. 92, Prishtine, 1997.
22. Muhamed Kutub:"Bota ne fokusin Islam", f.
427, Tiran, 2006 23Dr. Ali Muhamed Nakavi:
"Nacionalizmi dhe Islami", f. 81, Prishtine,
1997.
24. Po aty, f. 76.
25. Dr. Mustafa Ceri5: "Besimi fetar, populli atd-
heu", f. 328, Tiran. 2004.
26. Harold J. Losky:"Nacionalizmi dhe ardhmeria
e civilizimit", f. 66, Londer, 1971.
38
dituria islame / 224
Nga kendi im
Nenshtrimi bindja
Rrustem Spahiu
Jo shume moti, ne nje diskutim per
Islamin eshte parashtruar edhe
kjo pyetje: "Si ndikon ne Islam
dhe tek myslimanet parimi i per-
gjithshem i nenshtrimit, te cilin, sic e di-
me, e shprehim kur jemi ne lutje"? Kjo
na ka shtyre ta kerkojme edhe pergjigj-
en.
Kemi pare qe gjate veprimeve meto-
dologjike, ate qe duhet ta ndjekim, de-
gjojme dhe nenshtrojme, se pari duhet ta
verifikojme dhe te bindemi per ate qe
kerkon nenshtrim. E njejta gje' ndodh
edhe me permbajtjen ose lenden e asaj
qe urdherohet ose asaj qe ndalohet. Kjo
patjeter duhet te parashtrohet racionali-
sht, lehte dhe bindshem.
Keshtu Kurani ne fillim nxit dhe tri-
meron per bindjen ndaj Allahut e thote:
"Allahu flet te verteten dhe udhezon
ne rruge te drejte!". "Allahu deshiron
t'jua lehtesoje, kurse njeriu eshte krijuar
si krijese e pafuqishme". "Allahu deshir-
on t'ju fale". "Allahu me te vertete eshte
i bute ndaj njerezve dhe i meshirshem".
"O zoti yne, Ti me te vertete je i mire
dhe i meshirshem". etj..
E pastaj te njejten gje ben ne raport
me Kuranin. Qysh ne fillim te leximit te
Kuranit, kerkohet besimi i pakontestu-
eshem ne permbajtjen e tij:
"Ky eshte libri ne te cilin nuk ka dy-
shim, udhezim per te gjithe ata qe i fri-
kesohen Allahut" ose: "E ky liber qe po
jua shpallim, eshte i bekuar". "Elif-Ra-
Lam. Po ta shpallim librin per ate qe nje-
rezit me deshiren e Allahut, t'i nxjerresh
nga erresira ne drite, ne rruge te te Fuqi-
shmit dhe te Levdueshmit". "Ai nuk flet
sipas hamendjes se tij, kjo eshte shpallje
e cila i shpallet". etj..
Pastaj Kurani lyp dhe kerkon nga ata
qe e kane pranuar dhe besuar, qe ne dobi
te tyre te nenshtrohen dhe t'i dorezohen
asaj qe kerkohet prej tyre, e thote: "O
besimtar, nenshtroju Allahut dhe nensh-
troju Pejgamberit e perfaqesuesve tuaj.
E nese nuk pajtoheni per dicka, drejtoju-
ni Allahut dhe Pejgamberit, nese besoni
ne Allahun dhe ne Boten e ardhshme.
Kjo eshte me mire per zgjedhjet tuaja
dhe me e bukur". Ajeti qe vijon: "Kur
Allahu dhe Pejgamberi i Tij caktojne di-
9ka, atehere as besimtari dhe as besimta-
rja nuk kane te drejte te veprojne sipas
hamendjes. E kush nuk degjon Allahun
dhe te derguarin e Tij, ai me te vertete e
ka humbur rrugen e drejte". Duke ua
shpjeguar pasuesve te vet ajetet per
bindshmerine dhe degjueshmerine, Pej-
gamberi a. s. ne lidhje kete e ben me
obligimin deri ne ate mase ne te cilen
nuk thuhet hyjnia, po qe per Islamin kjo
eshte me e drejte. Pra, ne pjesen e ajetit
ne te cilen thuhet per nenshtrueshmeri-
ne: "e perfaqesuesve tuaj", perfshire si
Pejgamberin edhe te gjithe ata qe jane te
autorizuar, te caktuar, perfaqesues, dije-
tare, mesues, e te cilet, mbi te gjitha, I
nenshtrohen Allahut.
Abdullah Ibni Omeri transmeton ha-
dithin si vijon: "Degjueshmeria dhe nen-
shtrimi jane obligim i myslimaneve ne
gjerat qe ai i do, si dhe ne ato qe ai nuk
i do, por nuk cojne ne mekat. Nese ker-
kohet mekati, atehere nuk ka degjim dhe
as nenshtrim. Pra, nenshtrimi vlen vet-
em per veprimin e veprave te mira" - tra-
nsmeton Ibn Abazi. Sipas mesimit
islam, e mira ka te beje me krejt ate me
se ka te beje Kurani, si dhe me ate qe
eshte ne perputhje me porosite dhe prak-
tiken e Pejgamberit te Allahut, si edhe
me ate qe pajtohet me rregullat e lejuara
dhe te pranuara te shoqerise, e nuk u ku-
ndervihet atyre hyjnore. Island qysh ne
fillim i eshte shmangur grackes se famil-
jarizmit, gjakut te perbashket, fisit, bu-
jarise si dhe kastave. Pra ai e mohon te
drejten e nenshtrimit te atij qe kerkohet
t'i nenshtrohemi sipas faktit se ai eshte
ndonje anetar i klases sociale, ose sipas
prejardhjes se tij rrjedh nga ndonje kaste
udheheqese, ose ky eshte dikushi qe ne
baze te kapitalit qe posedon, ka te drejte
te sundoje mbi njerezit sikur ka te drejte
te sundoje mbi kapitalin. Gjithashtu,
Island mohon te drejten qe t'u nenshtro-
hemi udheheqesve fetare qe te ngrihen
mbi te tjeret e te urdherojne vetem ne
baze te diturise se arritur, e mbi kete di-
turi nuk ekziston, para se gjithash, res-
pektimi i autoritetit suprem te Zotit dhe
nenshtrimit ndaj Tij .
Sipas leksikonit islam, myslimanet
llogariten edhe si bashkesi religjioze,
edhe si myslimane, edhe si bashkesi
shteterore, sepse te gjithe jane te baraba-
rte dhe adhurues e nenshtrues ndaj
Shpalljes hyjnore, e cila i mbulon te gji-
dituria islame / 224
39
tha lemet e jetes se tyre, ky eshte' orien-
timi i vetem ne punen dhe ligjin qe do te
respektohet e do t'i nenshtrohemi si ne
urdhrat ashtu dhe ne ndalesat, qofte kjo
individuale, familjare ose shoqerore, ose
si lidhje nderkombetare me Ymetin. Ke-
shtu myslimanet si individe, si bashkesi,
si shoqeri - jane te detyruar qe deshiren
e tyre t'la nenshtrojne Allahut, gjegje-
sisht ligjit te Zotit dhe deshires se Tij, qe
eshte dhene nepermjet ketij ligji. Fale
nje qasjeje te ketille ndaj Kuranit, Kura-
ni ne mesin e myslimaneve eshte perqa-
fuar jo vetem si tekst i lutjeve hyjnore,
por edhe si permbajtje supreme regula-
tive, me se Allahu i eshte drejtuar njeri-
ut. Kurani cmohet thelle dhe respektohet
edhe kur rregullat dhe udhezimet e tij,
urdheresat dhe ndalesat nuk aplikohen,
ose largohemi prej tyre, ose gjate prakti-
kes jetesore ato thyhen. Mirepo ai gjith-
mone mbetet fuqi mbi njeriun, sepse as
per nje cast dhe asnjehere nuk e ka hum-
bur ndjenjen dhe njohjen se ai eshte Fja-
la e pakontestueshme hyjnore, autoritet
hyjnor, fjale qe jep fuqi nga autoriteti
hyjnor-nga autoriteti i Vete Allahut.
Njeriu ne degjueshmerine dhe nensh-
trueshmerine ndaj Allahut, nuk humb as
nuk do te humbe as lirine me te vogel te
lirise njerezore dhe te kreativitetit. Ai,
me nenshtrimin ndaj Allahut, refuzon
nenshtrimin e, mbi te gjitha, nen9mimin
qe si qenia me e persosur ne natyre, t'u
nenshtrohet njeriut dhe ideologjive-sif
kerkojne nga njeriu udhezimet e rrejsh-
me me mjete si idilet te paraqitura si
ideale. Ai nga baraspesha ne rrugen e
nenshtrimit ndaj Zotit, hyn ne kthjelleti
ne veteplotesim autoriteti dhe baraspe-
she aq te nevojshme, saqe do te veproje
dhe do te funksionoje drejt dhe normal-
isht, e qe njeriut modern kjo i mungon.
Ne mes njeriut dhe Shpalljes qendron
njeriu. Kete e shohim ne personalitetin e
Pejgamberit a.s., sepse ai paraqitet jo
vetem ne rolin e ruajtjes se Shpalljes,
pjeset e se ciles kane zbritur gradualisht
ne periudhen e dergimit te Shpalljes gja-
te 23 vjetve dhe kur ai veproi edhe si ru-
ajtes, transmetues, edhe si udhezues ne
rrugen e Allahut qe trasohet, edhe si she-
mbull ideal i pasuesit te Islamit. Asnje-
here dhe per asnje 9ast, ai me sjelljet e
veta nuk ka mjegulluar madheshtine e
asaj qe i ishte shpallur. Ai kete gjith-
mone e ka ekspozuar dhe e ka bere me te
dukshme. Gjithmone i ka udhehequr
njerezit nga burimi, qe te kendellen dhe
te marrin fuqi nga ai, e te njejten gje be-
nte edhe ai duke na e bere te ditur se
edhe ai si Pejgamber dhe si njeri, u per-
mbahet besnikerisht rregullave te Shpa-
lljes dhe u nenshtrohet atyre.
Sipas kesaj, Zoti e urdheron edhe ate,
qe te jete i nenshtruar. Nese kete e ker-
kon njeriu qe ta kete edhe per vete, qe ta
degjoje dhe ta pasoje, te nenshtrohet, si-
pas Islamit, patjeter duhet qe me pare te
plotesoj kriterin e marredhenieve per-
sonale ndaj autoritetit te Allahut. Bile
nga ai kerkohet nje doze me e madhe e
degjueshmerise dhe e nenshtrueshmeri-
se. Sepse, nese duam ta ruajme autorite-
tin e atij qe kerkon te degjohet dhe te
pasohet ne ate qe Zoti e urdheron, atehe-
re ai person duhet te jete patjeter bartes i
nje pjese te nje autoriteti qe merret per
vete nga autoriteti i Shpalljes e ne te
njejten kohe duke ruajtur lirine e vet
personale, ta coje kete njeri ne pozite qe
te udhehiqet dhe te drejtohet ndaj shpall-
jes qe u afrohet. Ky mund te jete vetem
ai udheheqes i cili udheheq nga brende-
sia e tij, nga shpirti i tij e jo nga jashtesia
e tij. Ky person qe pason, ndien, njeh,
vlereson dhe pranon. Kur jemi ne cesht-
jen e autoritetit, do te verejme se takimi
me i shpeshte me ate autoritet, qe eshte
ngritur nga jashte dhe u afrohet. Ky
eshte autoritet per rrethin ku personi i
caktuar, me pozicionin e mundesise, se-
pse vete rrethina ia mundeson kete, p.sh.
profesionin qe dikush e aplikon ne ndo-
nje vend te larget, ose pozita ne fushen
shoqerore: udheheqesi politik, partia e te
cilit ka fituar ne zgjedhjet qytetare,
gjegjesisht ndonje pozite udheheqese ne
ndonje shoqeri, organizate ose firme a
detyre specifike, sif eshte detyra e gjy-
katesit, mjekut, mesuesit, oficerit - te ci-
len e kane rregullisht ata qe varen nga
pozita e tyre ne shoqeri.
Ata qe i rrethon ose tek te cilet varet
ndjenja e poshterimit, zilise se fshehte
ose ndonje lloj kundershtimi, bene qe te
pasojne nevojat e detyrimit dhe jo te
lirise.
Pra, pasimi dhe nenshtrimi ketu eshte
feshtje e varesise, nevojes. Nuk ndihet
nevoja per pasim dhe nenshtrim te
perhershem. Me shume kontribuon per-
sonaliteti, urdhrave te te cilit duhet t'u
nenshtrohemi. Disa, me kembengulesi
qendrojne ne ate qe kerkojne, sikur te
ishte shprehje e vullnetit te Zotit, dhe me
vetedije te plote i heshtin te metat njere-
zore dhe dobesite. Veten e paraqesin si
nje personalitet ideal, te ngritur mbi te
tjeret, dhe sikur ai meriton t'i nenshtroh-
en pa iu kundervene te tjeret. Vete Mu-
hamedi a. s. ka thene se disa gjera qe ua
paraqet shokeve te vet, jane vetem me-
ndim i tij dhe asgje me shume se kjo, du-
ke thene: "Mbi ate qe nuk me eshte
shpallur, une jam i barabarte me ndonje-
rin prej jush", si dhe:"Mos me levdoni
pa mase. Po une jam vetem rob i
Allahut". Por personalitetet e lartperme-
ndura nuk u permbahen keshillave te
Muhamedit a. s., ata jane te preokupuar
qe ta paraqesin me shume veten sesa
idete e Islamit, keshtu qe ne kete menyre
humbin ne grumbullin e atyre qe gaboj-
ne.
Te tjeret, ne anen tjeter, nuk posedoj-
ne energji te mjaftueshme. Ata qe i paso-
jne, e hetojne lehte se ne mesin e atyre
qe jane te ngjeshur me ide islame dhe
atyre qe nuk kane ide, te cilet ia mbajne
vetes si njerez te rendesishem, dhe se
idete i mbajne si barre te rende. Te tjeret
jane konformistet, te cilet harrojne ose
nuk duan ta dine se ai qe kerkon te puno-
het di9ka, te kryhet, sepse ai eshte udhe-
heqesi kryesor dhe kreatori i inspiruar.
40
dituria islame / 224
Mirepo, autoriteti konformist shkon sy-
non qe t'i plotesoje qellimet dhe deshirat
e atyre qe i pasojne. Cdo gje qe ben ai, e
ben kete' me maturi, ne menyre qe t'i
shmanget konfrontimit, keshtu qe ai i
sherben mases dhe e pason ate. Gjithmo-
ne ata qe degjojne dhe i binden, presin
edhe te kunderten nga ai, qe ata me-
ndojne te punojne. Presin te jene te
shkarkuar, te injoruar ose, se paku, te
korrigjuar. Por e tere kjo nuk ekziston te
konformistet; per te mjafton qe te jete ne
pozite dhe ta degjojne, dhe asgje me
shume. Ky problem eshte i dukshem
edhe te shume familje ku autoriteti pri-
nderor ka rene aq poshte, saqe jane kthy-
er ne nje sherbim te plotesimit te deshi-
rave te femijeve. Ky autoritet konfor-
mist cenon peruljen dhe degjueshmerine
ndaj Allahut dhe mjegullon kerkesen e
Zotit ndaj njeriut. Ideja e Islamit eshte
Islami shkencor, e me pastaj ta perjetoj-
me me shpirt, ta vertetojme me prakti-
ken jetesore dhe ta pervetesojme ne ate
menyre qe degjueshmeria, perulesia
ndaj Zotit te jete shprehje e fatit kulmor
te njeriut.
Na eshte e njohur kur eshte fjala per
degjueshmerine, se mendohen dy gjera:
Ata qe kerkojne degjueshmeri dhe ata
me te cilet ka te beje kjo degjueshmeri.
Edhe njera dhe tjetra pale, i nenshtrohen
vullnetit te Zotit, i cili eshte shprehur
nepermjet Shpalljes qe i eshte dhene
njerezimit.
C'duhet te bejne ata qe urdherojne?
Ata, ne rend te pare, duhet ta shohin dhe
ta njohin te miren e Allahut, qe i ka dhe-
ne njeriut. Islamin duhet ta paraqesim si
nje gje te mire jo vetem per myslimanet,
por edhe per tere njerezimin. Ne ngritjen
e vetedijes per katastrofa ekologjike per
tere njerezimin dhe boten, nga shpallja
te nenvizohen dhe te dalin ne pah ato qe
kane te bejne me natyren dhe planetin
Toke. Te njihet Islami si nje e mire e
pergjithshme, zbulimi nga rregullimi so-
cial islam, te drejtat ekonomike, morali i
bashkesise njerezore duke arritur nje
nenshtrim qe eshte jashte myslimaneve,
por me permbajtje kuranore, duke i pra-
nuar dobite e Shpalljes qe shihen ne
Kuran, dhe urtesite qe ka ne to. Fuqia
kuranore nuk qendron vetem ne idene e
tij si ide, fuqia e tij qendron ne fuqine qe
vertetohet ne aktivitetet dhe ne ate qe u
pergjigjet marredhenieve ekzakte si dhe
ne fuqine e tij levizese, qe shkakton
kualitete te mira dhe te reja. Ai shkakton
pajtueshmerine e brendshme te individe-
ve duke ndertuar nje bashkesi me vizio-
ne reale, qe te udheheqe ne shoqeri, dhe
kjo, jo ne menyren qe te shkaterroje e
pastaj te ndertoje, por ne menyre qe te
riparoje dhe te ndertoje. Kjo eshte ajo qe
i tubon jo vetem myslimanet, por edhe te
tjeret rreth Kuranit, qofte nese kjo ka te
beje me kureshtaret ose me interesin
shkencor. Ky takim me Kuranin shkak-
ton hulumtimin e asaj qe eshte kreative
dhe e dobishme. Ne Islamin e hershem
nuk eshte lene askush qe te inkuadrohet
pasivisht, bile dhe ne fushat fondamen-
tale. Bashke me kete, eshte lene nje rrje-
dhje e gjere per kreativitetin personal, pa
te cilen gje nuk eshte lene anash lutja
ndaj Allahut. Me urdheresen me Kuran
dhe Synet, ne Kuran kemi edhe ate qe
eshte mendub, sjellje e mire, e kjo eshte
lene ne deshiren e lire te atij qe ben na-
maz. Ne urdhrin e zekatit eshte lene mu-
ndesia e sadakase, bamiresi vullnetare
aq sa do, ne menyra dhe ne kategori te
ndryshme, pa e cenuar ate qe eshte e ur-
dheruar.
E njejta mundesi i eshte dhene njeriut
edhe ne fusha te tjera te Islamit. Mjafton
qe ata qe udheheqin, t'i japin prioritet
nje gjeje dhe ne kete do t'i kanalizojne te
gjithe besimtaret ose secilin anetar te
bashkesise, i cili do te ndieje pergjegjesi
per kete. Secili person duhet te kete
ndjenjen e kenaqesise personale, si dhe
ndjenjen qe jo vetem te marre pjese ne te
mira, po me kete te mire te pasurohet
dhe te perparoje. Kjo eshte nje qasje pra-
gmatike. E kjo qasje shihet me se miri
tek te rinjte. Me ne fund, mund te kon-
statojme sa vijon: Gjeneratat nga meset
tradicionale kane ndier nevojen t'i nen-
shtroheshin Zotit dhe atyre qe i udhe-
heqin, dhe pyesnin vetem: si ta shprehim
degjueshmerine tone? Pastaj gjenerata
pasuese hasin pyetjen si ta shprehin nen-
shtrimin dhe degjueshmerine, dhe si te
jemi te degjueshem. Gjenerata me e re,
me gjithe keto pyetjet e para, parashtron
edhe dobine me pyetjen se 9'na ofron
Zoti si shperblim per degjueshmerine.
Me fjale te tjera, gjenerata e re do nje
Islam, i cili te jete esenca e jetes me per-
gjigje cilesore ne te gjitha provokimet
qe sjell jeta moderne, - si fuqi kreative
ata kerkojne qe feja te kete rol shpetim-
tar per veten si dhe ne jeten ne pergjithe-
si per boten. Pra, nenshtrimi ndaj Zotit,
po dhe degjueshmeria nuk eshte degjue-
shmeri e verber, po impuls per te miren,
me te madhen, me te shenjten, ajo eshte
mbajtese e motivimit dhe aksioneve.
dituria islame / 224
41
Histori
Gjendja e arabeve para Shpalljes
Mr. Samir B. Ahmeti
Politike: Sistemi politik ne Tiha-
me, Hixhaz, Nexhd dhe ne te gji-
tha vendet e tjera te Xhezires Ar-
abe, ka qene i panjohur. Banoret
e Xhezires Arabe, ishin banore shtegtare,
jeta e te cileve shtegatare ishte nje jete
fisesh. Nuk ishin te bashkuar per te jetuar
ne nje vend, ashtu sic nuk dinin tjeter per-
vecse vazhdimesise se shpernguljes nga
nje vend ne tjetrin, duke kerkuar kullosa te
reja per bagetite e tyre, ne menyre qe te
permiresonin jeten e tyre ne saj te mbijete-
ses. 1
Arabet ne Xheziren Arabe nuk i nensh-
troheshin nje sistemi, sikur qe i nenshtro-
hemi ne ne ditet tona. Preferonin barazi ne
mes bijve te nje fisi, ashtu si? donin drej-
tesi ne mes nje fisi dhe fiseve te tjera. Ru-
anin lirine dhe nderin e tyre, si dhe ishin
ne gjendje te sakrifikonin, duke here lufte,
per te mbrojtur fisnikerine, nderin, bujar-
ine dhe burrerine e tyre. 2
Fisi arab ishte i perbere prej nje numri
njerezish, afersia e gjakut (prejardhjes)
dhe uniteti grupor, benin lidhjen e tyre.
Nen hijen e kesaj lidhjeje, lindi ligji tradi-
cional, i cili sistematizonte raportet ne mes
individit dhe unitetit, duke u bazuar ne ba-
shkimin dhe mirekuptimin reciprok ne
mes dy paleve, ne te drejta dhe obligime.
Pra fisi, ne sistemin e tij politik dhe sho-
qeror, i permbahej ketij ligji tradicional. 3
Fisi arab kishte kryetarin e vet, i cili
quhej zoteri apo shejhul kabile - kryeplak
i fisit -, e ndonjehere e quanin edhe emir -
prijes ose udheheqes - ose edhe mbret. Ka-
ndidimin e kryetarit te nje fisi e fuqizojne
pozita dhe cilesite e tij prej vecorive qe po-
sedon, sic jane trimeria, burreria dhe fis-
nikeria e tij. Pastaj posti i kryetarit nuk ka
qene i trasheguar, por ka qene e mundur qe
ky post te kalonte tek i biri, nese ai ishte
kompetent, apo tek i biri i vellait, ose tek
dikush tjeter nga bijte e te njejtit fis, nese
ai kishte merita per ate post. 4
Kryetari i fisit kishte te drejta morale
dhe materiale. Nga ato morale, me kryeso-
ret ishin: nderi dhe respekti ndaj tij, per-
gjigje dhe nenshtrim ndaj urdhrave te" tij,
pranimi i vleresimit dhe gjykimit te tij.
Ndersa, nga ato materiale ishin: "Mirba'a"
- Va e prese se luftes -, "Safaja" - zgjedhja
per vete nga preja e luftes para ndarjes se
saj -, "Neshita" - ajo qe eshte arritur te
kapet, nga pasuria e armikut para takimit
me te - dhe "Fudul" - ajo qe nuk mund te
ndahej nga pasuria e prese se luftes. 5
Krahas ketyre te drejtave, qe i gezonte
kryetari i fisit, ai kishte edhe obligime dhe
detyra te shumta, si dhe pergjegjesi te tjera
te medha. Pra, ai, gjate paqes duhej te ishte
bujar e zemergjere ndaj fisit te vet, te ishte
pergjegjes ne nderimin e mysafireve, ndaj
perfaqesuesve te fiseve te tjera, udhetare-
ve, furnizimin e te varferve nga bijte e fisit
te tij, strehimin e nevojtareve. Dhe, ne fu-
nd, ne kohe lufte duhej t'i printe ushtrise
se fisit te tij ne fushe te betejes, ashtu sic
obligohej me lidhjen e paqes, apo e mar-
reveshjeve me ndonje fis tjeter. Me fjale te
tjera, kryetari ishte simbol i fisit dhe zedh-
enes i tij, duke qene i shoqeruar me njerez
te mencur, me pervoje dhe te moshuar nga
njerezit e fisit te tij. 6
Ne Xheziren Arabe para Islamit, fiset
arabe jetonin ne nje armiqesi te vazhdue-
shme. Pikerisht per kete arsye, udheheqes-
it e tyre per te ruajtur veten dhe fiset e tyre,
u detyruan te shperndaheshin ne mbrete-
rite e atehershme arabe, si: Gasasne ne
Sham, Menadhre ne Hire dhe Himjer ne
Jemen. Shumica e fiseve adnanije te Hixh-
azit, Nexhdit dhe Tihames ishin te nesh-
truara nga himjeret e Jemenit. Ndersa, pasi
Mbreteria Himjer ne Jemen u dobesua,
adnanet atyre me nuk u nenshtroheshin. 7
Kurse Meka ka qene si Republike tre-
gtare, me aristrokraci fetare dhe me nje pa-
varesi te ve9ante.
Ne te kaluaren e lashte, sundimin e
Mekes dhe mbikeqyrjen e Qabese e kishte
marre Ismaili a.s., si dhe sundimi i tij va-
zhdoi derisa ai qe gjalle. Pas vdekjes se tij,
sundimi i Mekes kaloi tek dy bijte e Isma-
ilit a.s., Nabiti dhe Kajdari. Pas dy djemve
te Ismailit a.s., sundimin e Mekes e mori
gjyshi i tyre nga nena, Mudad bin Amr El
Xhurhumij. 8
Pas nje kohe, sundimi i fisit Xhurhum u
keqesua dhe punet ne Meke u veshtiresu-
an. Sepse, xhurhumasit filluan t'u benin
trysni vizitoreve te Qabese, si dhe lejuan
grabitjen - marrjen e parave te Qabese 9 .
Keto sjellje i kishin shqetesuar fiset adna-
nije. Kur fisi Huza verejti presionin dhe
zullumin e xhurhumasve, filloi te pergati-
tej, qe me ndihmen e disa fiseve adnanije,
t'i luftonin xhurhumasit dhe t'i debonin
ata nga Meka. Fisi Huza i shpalli lufte fisit
Xhurhum, si dhe pas nje lufte te ashper
xhurhumasit u mposhten, per se keta te fu-
ndit u detyruan ta leshonin Meken, e te
ktheheshin ne Jemen. Mirepo, xhurhuma-
sit, para se ta braktisnin Meken, ne pusin
Zemzem kishin lene gjera te fmuara, si:
shpata te rendesishme dhe jeleke te hekurt
me vlere, si dhe dy drenusha te punuara
prej ari, duke shpresuar se nje dite do te
mund te ktheheshin prape ne Meke, mire-
po xhurhumasit nuk u munduan kurre te
ktheheshin ne Meke. Kurse, per ne fund,
nga mllefi qe kishin ndaj huzaiteve, pusin
Zemzem e mbushen me rere, ne menyre qe
gjurmet e tij te humbnin dhe te mos mund
ta perdornin huzaitet. Dalja e xhurhumas-
ve nga Meka ka ndodhur afersisht ne vitin
207 m. Pusi Zemzem, qe prej asaj kohe
mbeti keshtu i fshehur dhe i pazbuluar,
derisa Allahu xh.sh. nuk e mundesoi te
gjendej. Pra, zbulimi dhe gjetja e pusit Ze-
mzem u be para lindjes se Muhamedit a.s.,
nga gjyshi i tij - Abdul Mutalibi 10 .
Fisi Huza vazhdoi sundimin e Mekes,
duke u trasheguar brez pas brezi, derisa
erdhi i fundit prej tyre, Hulejl bin Hubshi-
je bin Selul El Huzai. Kohezgjatja e sundi-
mit te fisit Huza ne Meke, vazhdoi deri
300 vjet (sipas nje transmetimi). Sundimi i
huzaiteve, nga historianet islame per-
shkruhet si sundim jokorrekt dhe i padre-
jte. Sepse, gjate kohes se sundimit te fisit
42
dituria islame / 224
Huza, per here te' pare filloi adhurimi i
idhujve ne Hixhaz, te nxitur nga kryetari i
tyre Amr bin Luhaj El Huzai, i cili ishte
nje udheheqes qe nuk kishte njeri qe te ku-
ndershtonte urdhrat e tij."
Morale: Ne kohen e xhahilijetit arabet
kishin disa vese te keqija, si arroganca, fa-
natizmi, trysnia, derdhja e gjakut, hakmar-
rja, pervetesimi i pasurise se tjetrit, marrja
pa te drejte e pasurise se jetimit, marrja e
kamates, perdorimi i alkoolit, vjedhja, pro-
stitucioni etj. Pervec ketyre qe permend-
em, ata praktikonin edhe lloje te ndryshme
ahengjesh, si bixhozin, gazmende te or-
ganizuara, ne te cilat servohej alkooli dhe
lojera te tjera te turpshme morali, ku ceno-
hej liria e gruas. Per te gjitha keto, ata kre-
noheshin. Mirepo, kjo nuk do te thote se
ata ishin te gjithe te se njejtes kategori. Jo,
assesi, sepse krahas atij grupi te njerezve,
kishte edhe te tjere te shumte, qe nuk mer-
reshin me prostitucion dhe as me kamate,
nuk pinin alkool, nuk derdhnin gjak, nuk
benin zullum dhe nuk merrnin pa te drejte
pasurine e jetimit 12 .
Fetare: Ne Xheziren Arabe, per shkak
te injorances se madhe dhe perhapjes se
idhujtarise, ana fetare ka qene e dobet.
Arabet, shumica e tyre ishin zhytur ne
idhujtari, ishin njollosur me idhuj te shu-
mte, saqe vetem brenda Qabese kishte me
shume se 360 idhuj, kurse ne cdo shtepi te
banoreve te Mekes, kishte nga nje idhull,
te cilin e adhuronin 13 .
Cdo lexues qe do te dije di9ka rreth fe-
ve, te cilat kane qene aktive ne Xheziren
Arabe, ne periudhen para dhe gjate Shpa-
lljes, do te gjeje nje perzierje te 9uditshme
fesh te ndryshme. Mirepo ne do te perqen-
drohemi vetem ne tri me kryesoret prej
tyre, e ato jane:
Feja e krishtere: Krishterimi ne tokat
arabe ishte i perhapur ne Nexhran - ne Veri
te Jemenit -, ku erdhi permes habeshinjve
te Etiopise se sotme. Kurse, ne Veri te
Xhezires Arabe u perhap tek fisi Gas-san,
i cili kishte lidhje te ngushta me romako-
bizantinet, tek i cili fis, Krishterimi ishte
perhapur me shume se gjithkund tjeter.
Ndersa, ne Irak ishte perhapur tek fisi Me-
nadhre -udheheqesit e Hire's-. Krishterimi
ishte i perhapur edhe tek disa fise te tjera
arabe, por me permasa me te vogla, si?
ishin: Taglib, Ijad dhe Kuda'a. Ashtu si?
ishte perhapur edhe ne disa vende te tjera
te Xhezires Arabe, po ashtu me ndikim me
te vogel, si? ishin: Vadil Kura, Ejle, Je-
mame, Devmetul Xhendel, Jethrib, si dhe
tek disa individe nga banoret e Hixhazit.
Ndersa, per sa i perket kohes se kur do te
kete ndodhur fillimi i perhapjes se Krish-
terimit ne tokat arabe, nje gje e tille eshte
e panjohur saktesisht, po supozohet te kete
qene nga periudha e havarij-juneve 14 .
Feja hebreje: Hebraizmi ne tokat ara-
be ishte i perhapur ne Jemen, Vadil Kura,
Hajber, Tejma, Jethrib - Medine -. Ne Jeth-
rib, prej fiseve hebreje ishin: Benu Kurej-
dha, Benu Nedir dhe Benu Kajnuka'a 15 .
Hebrenjte, ne jeten e tyre te perditshme
perdornin edhe gjuhen arabe, ishin te ndi-
kuar nga zakonet e arabeve, saqe femijeve
te tyre u vinin emra arabe. Ata merreshin
me tregti, disa edhe me magji, e ndalonin
punen diten e shtune, agjeronin diten e
Ashurase, ishin te perpikte ne mbajtjen e
festave hebreje, si dhe shumica e tyre ishin
analfabete.
Idhujtaria: Idhujtaria ne tokat arabe
ishte e perhapur ne tere Xheziren Arabe,
dhe ajo aty konsiderohej si feja me e per-
hapur dhe me me shume pjesetare te saj,
nga radhet e arabeve. Thuhet se Amr bin
Luhaj El Huzai, kishte qene i pari qe futi
adhurimin e idhujve ne Meke, ne kohen
kur Meken e sundonte fisi Huza, sepse
Amrin e paskesh goditur nje semundje e
lekures - qe shkakton kruarje-, dhe atij i
paskeshin propozuar te shkonte ne Belka
te Shamit, te lahej me ujin e atij vendi, dhe
- do te sherohej! Amri shkoi, u la me ate
uje dhe me pas u sherua. Atje kishte vere-
jtur se njerezit adhuronin idhuj, prandaj i
kishte pyet se c'ishin ata. "Zota" -, i qene
pergjigjur ata Amrit. "Prej tyre kerkojme
te bjere shi, dhe bie; kerkojme ndihme ku-
nder armiqve tane, dhe na ndihmojne; ker-
kojme ushqim, dhe na ushqejne" - kishin
shtuar ata. Amri, duke qene i habitur nga
gjithe ato, kishte kerkuar prej tyre qe t'i
jepnin nje idhull te cilin do ta merrte me
vete ne vendin e tij. Ata, Amrit i kishin
dhene idhullin "Hubel", te cilin e coi dhe e
vendosi ne Qabe".
Idhujt me te njohur te arabeve ishin:
Hubeli: Ky ishte idhulli me i madh i
kurejsheve, kishte ngjyre te kuqe, ishte ne
forme njeriu, i vendosur brenda Qabese,
krahun e djathte e kishte te thyer dhe kure-
jshet, meqe ishin me te pasurit, i punuan
nje krah prej ari. Hubelit i ofronin dhurata
te ndryshme, silleshin rreth tij, sikur t'i
benin tavafin".
Lad: Ka qene i punuar nga guri ne for-
me katrore, i vendosur ne Taif, te fisi The-
kif. Fisi Thekif Latin e konsideronin prej
zotave me te medhenj. Latin e madheronin
edhe fisi Kurejsh dhe te gjitha fiset tjera.
Kur fisi Thekif perqafoi fene islame,
Muhamedi a.s. dergoi Ebu Sufjanin dhe
Mugire bin Shu'be'n, per ta rrenuar idhu-
llin Lat 18 .
Uz-za: Pas Hubelit, ky ka qene idhulli
me i madh tek Kurejshet, madje edhe i
bente konkurrence atij . Idhulli Uz-za ishte
nje peme, prane saj ishte nje potir. Arabet
idhullin Uz-za e vizitonin, i jepnin dhurata
dhe per te prisnin edhe kurbane. Ky idhull
ndodhej ne nje lugine qe quhej "Nahle",
ne mes Mekes dhe Irakut. Kur e benin ha-
xhin dhe tavafin rrethe Qabese, arabet nuk
e konsideronin haxhin te kryer pa shkuar
edhe tek idhulli Uz-za dhe te benin tavafin
rreth tij, duke qendruar aty nje dite. Idhu-
llin Uz-za e adhuronte fisi Gatafan. Kurse,
per ta shkaterruar kete idhull, Muhamedi
a.s. kishte derguar Halid bin Velidin r.a.".
Menati: Ky ka qene i njohur ne Meke;
ate e adhuronin fiset Hudhejl, Huza' a,
Sa'd dhe Kuda'a. Ndodhej ne bregdet ne
mes Mekes dhe Medines. Kete idhull e
adhuronin edhe fise te tjera, sidomos Evsi
dhe Hazrexhi, te cilet, kur e benin haxhin,
vinin tek Menati dhe aty prane idhullit, qe-
thnin floket e tyre. E shkaterrimi i idhullit
Menat ndodhi vitin e tete hixhri, kur Mu-
hamedi a.s. ishte nisur per ta cliruar Me-
ken dhe kishte derguar Aliun r.a., i cili e
shkaterroi Menatin. 20
Hanefij-junet: Kane qene nje grup
njerezish, ne Xheziren Arabe ne pergji-
thesi dhe ne Hixhaz ne ve?anti, te cilet i
perkisnin fese se mbetur te Ibrahimit a.s.,
si dhe te cilet quheshin hanefij-jun. Ha-
nefijunet besonin ne Njeshmerine e Zotit
xh.sh.. Pra, qysh prej kohes se Ibrahimit
a.s. e deri ne kohen e sundimit te Amr ibn
Luhaj El Huzai'ut, feja ne Hixhaz ishte e
paster islame, me te cilen erdhen te gjithe
pejgamberet. Mirepo, me ardhjen e Amr
ibn Luhaj El Huzai'ut, ne krye te qeveris-
jes se Mekes, idhujtaria filloi te merrte
permasa te medha, saqe feja e Ibrahimit
a.s. po zbehej gradualisht, derisa numri i
anetareve te saj arriti ne nje shifer simbo-
like.
Shoqerore: Pasi Meka kishte arritur te
behej nje qender e njohur tregtare, e pakra-
hasuar ne tere Xheziren Arabe apo edhe
me gjere, banoret e saj filluan qe te benin
nje jete luksoze. Ndertuan pallate te me-
dha, blene rober e roberesha, merreshin
me ahengje te kota e ?oroditese, duke
perdorur alkool. Te pasurit prej tyre shfry-
tezonin te varfrit, punonin me kamate. Ka-
mata ndonjehere arrinte edhe deri ne
100%. Perfitimet e kamates i konsideronin
si te tregtise 21 . Kete Allahu xh.sh. e verte-
ton ne Kuran, kur thote: "Ata qe e hane ka-
maten, ata nuk ngrihen ndryshe vetem si
ngrihet ai i cmenduri nga te prekurit e dja-
llit. Kjo sepse ata thane: Edhe shitblerja
nuk eshte tjeter, po njesoj sikurse edhe
kamata! e Allahu e ka lejuar shitblerjen,
dituria islame / 224
43
por e ka ndaluar kamaten...". (El Bekare:
275).
Prej veprave te' shemtuara te periudhes
se xhahilijetit, ka qene edhe varrosja e va-
jzave te porsalindura, apo te moshes 1, 2,
3, 4 dhe 5 vjec. Sa per ilustrim mund te
permendim nje ajet kuranor. Zoti xh.sh. ne
Kuran thote: "Dhe kur te pyeten ato vajza
te varrosura te gjalla. Per cfare mekati ato
jane mbytur" (Et-tekvir: 8, 9). Kjo veper
zbatohej te shume fise arabe, por jo tek te
gjitha. Kishte nga fiset arabe qe nuk i
mbytnin vajzat te gjalla, po perkundrazi,
urrenin nje veper te tille, sa e shemtuar po
aq edhe rreqethese 22
Kulturore: Historianet islame kane
rene ne ujdi se arabet - ne kohen pak para
Shpalljes - cilesoheshin dhe pershkruhesh-
in te kene qene analfabete, te pashkolluar.
Nje realitet te tille e ka regjistruar Kurani:
"Ai eshte qe arabeve te pashkolluar u der-
goi Pejgamberin nga mesi i tyre qe t'u
lexoje ajetet e Tij, t'i pastroje ata, t'ua me-
soje librin dhe sheriatin, edhe pse me pare
ata ishin ne nje humbje te dukshme". (El
Xhumua: 2). Sikur te donim t'i numeron-
im ata te cilet dinin shkrim e lexim ne Me-
ke, do te kishim gjetur qe numri i tyre nuk
do t'i tejkalonte gishterinjte e dy duarve.
Mirepo, perpjekja e pare per ta luftuar ana-
lfabetizmin tek arabet ishte bere kur Mu-
hamedi a.s., pas fitores ne luften e Bedrit,
roberve te luftes, gjegjesisht atyre qe dinin
shkrim e lexim, u kishte ofruar per kompe-
nsim te lirimit te tyre, qe nga dhjete femi-
jeve myslimane t'ua mesonin shkrimin e
leximin 23 .
Nga sa u tha me lart, kuptohet qarte se
ne ffare gjendjeje e ne ffare shkalle kultu-
rore ishin arabet para pejgamberllekut te
Muhamedit a.s.. Ne mesin e atyre analfa-
beteve ishte edhe vete Muhamedi a.s., dhe
ky eshte nje argument, me te cilin deshmo-
jme per sinqeritetin e ketij te derguari. Se-
pse, eshte e pabaze akuza e armiqve te
islamit, qe thone se Muhamedi do ta kete
shkruar Kuranin vete ose do ta kete me-
suar ate nga dikush.
Ekonomike: Perderisa ne Xheziren
Arabe bujqesia dhe prodhimtaria nuk ishin
te zhvilluara, pozita gjeografike e saj, qe
ishte ne mes Afrikes dhe Azise Lindore,
beri qe ajo te ishte me disa favore ne as-
pektin ekonomik. Sepse ajo zinte poziten e
nje qendre te larte ne boten e tregtise. Mi-
repo, ata qe merreshin me tregti nga arabet
e Xhezires Arabe, ishin banoret e qyteteve.
Pikerisht per kete arsye ata moren nje hov
te madh ne zhvillimin e tregtise dhe u pa-
suruan shume shpejt. Ne mesin e tyre u
shfaqen njerez te pasur, prej te cileve ishin
edhe Ebu Sufjan bin Harb, Velid bin Mu-
:c£JLcJ<tlJ|JL5
gire, Abdullah bin Xhed'an, etj.. Krahas
kesaj qe u tha, vlen te permendet se tere
ajo pasuri nuk ishte e shperndare drejtesi-
sht ne mes njerezve, por ishte ne duar te
individeve, si ata, qe u permenden me si-
per. Nderkohe qe nga arabet e Xhezires
Arabe kishte shume banore qe vuanin nga
varferia e skajshme 24 .
Literatura e konsultuar:
1. Es-siretu n-nebevij-jetu: Ebul Hasen Ali
El Husni En-nedevi, Darul Kalem, botimi
i trete, 2006 m - 1427 h, Damask, Siri.
2. Es-siretu n-nebevij-jetu fi davil Kur'an ve
S-sun-ne: Dr. Muhammed bin Muhammed
Ebu Shehbe, Darul Kalem, botimi i tete,
2006 m - 1427 h, Damask, Siri.
3. Muhammed A'dhamul besheri (Es-siretu
n-nebevij-jetu fi thevbin xhedidin): Muha-
med Ahmed Hadr, pa numer dhe pa vit
botimi, Kajro, Egjipt.
4. Sej-jiduna Muhammed Resulullah: Mu-
hammed Mahmud Abdul Alim, Sheriketu
Sh-shemerli, botimi i dyte, pa vit botimi,
Kajro, Egjipt.
5. Tarihul arabil kadim: Dr. Tevfik Ber-ru,
Darul fikr, botimi i dyte, 1996 m - 1417 h,
Damask, Siri.
6. Dirasetun tahlilijetun lishahsijeti R-resuli
Muhammed (min hilali Siretihi esh-sher-
ifeti): Prof. Dr. Muhammed Revvas Kal'a-
xhi, Daru N-nefais, botimi i dyte, 1996 m
- 1417 h, Bejrut, Liban.
7. Mevduatun fi T-tarihi vel hadaretil islami-
jeti: Prof. Dr. Abdul Kadir Uthman Muha-
mmed, Xhamiatu Ummi Durman El
Islamijeti, pa vit, numer dhe vend botimi.
8. Perkthimet e ajeteve kur'anore jane te hu-
azuara, nga perkthimi i H.Sherif Ahmeti.
Fusnotat:
1. Muhamed Mahmud Abdul Alim; fq: 25.
2. Muhamed Mahmud Abdul Alim; fq: 25.
3. Ebu Shuhbe; fq: 60.
4. Ebu Shuhbe; fq: 60.
5. Ebu Shuhbe; fq: 60.
6. Ebu Shuhbe; fq: 61.
7. Abdul Kadir Uthman; fq: 12.
8. Muhamed Mahmud Abdul Alim; fq: 25.
9. Dr. Muhamed Ebu Shuhbe thote se: Ibrahimi
a.s. kishte bere nje grope afer deres se Qabese,
nese dikush deshironte t'i dhuronte para - te ho-
lla - Qabese, i hidhte ato ne ate grope. Ndersa,
kur sundimi i xhurhumasve u prish, ata filluan
t'i vidhnin ato para te dhuruara vetem per Qabe-
ne.
10. Muhamed Mahmud Abdul Alim; fq: 26. Dr.
Muhamed Ebu Shuhbe; fq: 145, 146. Muhamed
Ahmed Hader; fq: 43 .
11. Dr. Muhamed Ebu Shuhbe; fq: 147.
12. Ebu Shuhbe; fq: 94.
13. En-nedevi; fq: 93, 94.
14. Dr. Tevfik Berru; fq: 307, 308. Prof. Dr. Muha-
mmed Devvas Kal'axhi; fq: 11. Ebu Shuhbe; fq:
79.
15. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 12.
16. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 12.
17. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 13. Dr.
Tevfik Berru; fq: 293.
18. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 13. Dr.
Tevfik Berru; fq: 294.
19. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 13. Dr.
Tevfik Berru; fq: 295.
20. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 13. Dr.
Tevfik Berru; fq: 295.
2 1 . Prof. Dr. Abdul Kadir Uthman; fq: 1 1 .
22. Ebu Shuhbe; fq: 9 1,92.
23. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 20.
24. Dr. Muhammed Devvas Kal'axhi; fq: 19.
44
dituria islame / 224
Analize
Gjuha e mjeteve
te komunikimit masiv
Mr. Rexhep Suma
"Njerezit jane ajo 9fare shohin!" me
kete konstatim e fillon studimin e tij
rreth dhunes qe publikohet nga mjetet e
komunikimit masiv, me te njejtin titull,
filozofi italian, Stefano Zecchi. Nisur
nga kjo thenie me peshe, qendron fakti
se recipienti apo publiku kosovar, krah-
as emisioneve te tjera informative, pjesa
tjeter e emisioneve argetuese qe perbej-
ne pjesen me te madhe te emetimit te
ketyre emisioneve me rrjet mbulimi
mbarekombetar, qe kane krijuar nje' mo-
del sjelljeje dhe komunikimi 9 fare ka
qene i panjohur ne hapesirat tona shqip-
tare. Nuk di dhe as nuk dua te bej
retorike, por mjerisht ndiej mungesen e
vertete te kritikes ndaj asaj qe shohin,
ndaj asaj qe degjojne, lexojne dhe perje-
tojne shqiptaret qe jetojne ne trevat e
tyre, por disi larg dheut ame. Ngaqe e
njoh medien, te shkruaren dhe ate tele-
vizive, deshiroj te sqaroj per rolin qe ajo
mund te luaje dhe qe nuk e luan apo nuk
e luan sic duhet, per te mos thene se e
luan keq. E kam fjalen per difka qe
shpesh shperfillet apo injorohet, sif do
te shpreheshin me elegance kritike e in-
telektuale apo edhe ata qe vetofrohen si
analiste e komentatore televizive. Stu-
dimi nder radhet e eksperteve, po ben
buje, dhe rezultatet jane formuluar qar-
tesisht: torturat fizike tek te burgosurit
japin te njejtat pasoja afatgjata, si9 jep
nje perdhunim apo keqtrajtim fizik. 279
viktima te tortures dhe dhunes nga lufte-
rat civile ne ish-Jugosllavine, jane marre
ne shqyrtim nga nje grup shkencor i
udhehequr nga psikologu Dr. Metin Ba-
soglu i University of London. Ne qender
te studimit te tij, ai vendos ndikimin ne
rritje te mjeteve te komunikimit masiv,
ne zhvillimin dhe modelimin e sjelljeve
shoqerore 1 .
Domosdo, fokusi perqendrohet ne
risite qe sjell ky ndikim, e sidomos ne
pasojat negative qe reflektohen ne shoq-
eri per shkak te ketij ndikimi. Ky stud-
im, me nje kendveshtrim filozofik, eshte
perpjekja e radhes per te nxjerre ne pah
dhe per te vleresuar nje fenomen, per-
masat dhe pushteti i te cilit kane nje ndi-
kim direkt ne marredheniet nderperson-
ale bashkekohore e me tej . Kemi vene re
se, kur femijet shikojne nje model agre-
siv, ata e imitojne ate, madje mundohen
te krijojne menyra te reja per te stimulu-
ar sjellje te dhunshme. Gjithashtu, eshte
konstatuar se shume burra, pasi shohin
dhune seksuale ne tele vizor, veprojne
dhunshem ndaj grave te tyre. Eshte e
vertete se televizori ka mundesi te ve-
proje ne menyre edukative dhe arsimore
tek te gjitha kategorite e njerezve, por
mjerisht, te rralla jane emisionet qe afir-
mojne di9ka te tille. Te pashmangshem
jane filmat artistike, serialet (edhe nga
pese syresh ne dite), emisionet zbavitese
dhe programet e tjera, qe permbajne
dhune, padrejtesi, alkool, droge, vrasje,
prostitucion, marredhenie jokorrekte
ndaj njerezve etj.. Demi me i madh ne
tere kete, eshte se edhe filmat vizatimore
te rezervuar per me te vegjlit tane, jane
te ngerthyer me permbajtje te njejte ne
nje mase te madhe a te vogel 2 .
Disa studime kane treguar (per kete
mund te bindeni edhe vete), qe filmat
me te dashur, qofshin ata vizatimore apo
artistike, jane mu ata qe promovojne
dhunen, shkaterrimin e njerezve dhe te
mirave etj.. Ne keto hulumtime eshte ve-
rtetuar se femijet nuk i shikojne me te
njejten kenaqesi te gjithe filmat. Filmat
me te dashur vizatimore jane "Tomy e
Jerry", "Vallygator", "Popay", "Lepuri
veshgjate" dhe disa te tjere, ne dallim
nga filmat e tjere vizatimore, qe shi-
kohen me me pak kenaqesi, si p.sh.
"Baltazari" etj. Sipas mendimit te hulu-
mtuesve, si pasoje e kesaj eshte shkalla
e agresivitetit. Filmat e cituar te grupit te
pare, jane tejet energjike dhe perplot ak-
sion, i cili shkon deri tek dhuna, dhe
njeri prej protagonisteve eshte gjithmo-
ne mbizoterues, me i fuqishem dhe
superior ndaj tjetrit, dhe kete e arrin me
sjellje agresive. Gabimi i dhunes fizike
dhe psikike nxit dhune, ashpersi, koke-
fortesi, topit ndjenjen e te rinjve ndaj
dhunes dhe kriminalitetit. Gabimi i
udhezimit ne kriminalitet nxit aktin
kriminal, trimeron kriminelet. Gabimi i
prostitucionit dhe i pornografise. Gabi-
mi i indiferences, femijet ndahen nga
loja, sporti, punet e dobishme etj.. Ga-
bimi i dhunes ndaj fantazise se lire; duke
mbizoteruar me qendrime, filmi paran-
dalon fantazine e lire. Gabimi i vdekjes
pasive pasivizon shpirtin, ve ne gjume
mendimin me fuqine e sugjestionit, mbi-
dituria islame / 224
45
zoteron te' verteten e tij; duke mos nxitur
rezistence, femijet jepen pas tij pa rez-
erve dhe behen pre e manipulimeve te
mundshme. 3 Akuzat jane te shumta.
Jeffrey Johnson nga Universiteti i
Columbias ne NjuJork, ka ndjekur per
17 vjet rresht me shume se 700 familje,
duke regjistruar ndryshimet sociale,
shendetesore, si dhe sjelljet e tyre. Ka
arritur ne perfundimin qe: "sa me shume
televizion te shikohet ne femijeri dhe ne
adoleshence, aq me te shumta jane mu-
ndesite per te pasur me vone probleme
me gjumin, veshtiresi ne perqendrim
dhe ne mesim. Njerezit mund te behen
me agresive, si ne aspektin verbal, ashtu
edhe ne ate fizik, mund te behen obeze,
si dhe te fiksuar pas dickaje".
Dimitris Christakis, nga Universiteti i
Uashingtonit ne Seattle, ka treguar se
femijet qe shikojne televizor dyfish me
shume se mesatarja (qe ne ate studim
eshte 2,2 ore ne dite per njevjecaret, dhe
3,6 ore ne dite per 3-vjefaret), ne mo-
shen shtate vje9 kane shume mundesi te
mos perqendrohen dot si dhe te behen
pasive.
A propagandojne media t
diskriminim dhe urrejtje
racore e etnike?
Mediet ne shoqerine e mirefillte de-
mokratike, japin mesazhe shprese, fry-
mezojne energji pozitive dhe formojne
nje kulture tek recipienti, larg dhunes se
tmerrshme qe mbreteron ne fdo kanal
televiziv. Mahatma Gandi, shprehet fu-
qishem: ne qofte se deshirojme te krijoj-
me nje paqe te qendrueshme, duhet te
fillojme nga femijet. Elementi dhune
gjithnje prodhon dhune. Fatkeqesisht,
shume radio dhe programe televizive ne
gjithe boten, propagandojne diskrimin-
imin dhe urrejtjen racore e etnike.
Duke mos harruar rolin e rendesish-
em te internetit, i cili eshte nje mjet i
lehtesimit te shperndarjes se informac-
ioneve dhe opinioneve, fuqia e medieve
mund te shihet p. sh. ne rastin e "Radio
Mille Collines" ne Ruande, e cila ka nxi-
tur hututet per te masakruar tutuset gjate
luftes civile te vitit 1994.
Racizmi, ksenofobia dhe qendrimet e
ngjashme, shpesh shfaqen ne forma te
lehta dhe tinezare, te cilat shpesh eshte
vertetuar se jane te veshtira per t'u traj-
tuar dhe identifikuar. Megjithate, ato
ndikojne qe individet dhe komunitetet te
ndihen te viktimizuar. Kjo mund te 90Je
ne nje veshtrim te gabuar, se racizmi
kryhet vetem nga te tjeret, prandaj edhe
eshte pergjegjesi e te tjereve. Me qellim
qe mendimet dhe besimet e tilla te lufto-
hen ne menyre te suksesshme, racizmi
duhet pare si sfide, e cila duhet te trajto-
het nepermjet forcimit te kultures se te
drejtave te njeriut ne te gjitha shtresat e
shoqerise. Kjo perfshin inkuadrimin sis-
tematik te vlerave nderkulturore, respe-
ktit, kuptimit te dallimeve racore, etnike
dhe kulturore ne kuader te arsimimit te
rinise. Ne 9do mjet te komunikimit ma-
siv, skenat e dhunes jane bere me te pre-
feruarat nga teleshikuesit e lexuesit, dhe
me fitimprureset per bizneset qe i ofro-
jne, perhere e me te shpeshta e perhere e
me te larmishme.
Nderhyrja e ligjit, si i vetmi rregullat-
or potencial, eshte me se e domosdosh-
me per reduktimin e ketyre fenomeneve
me pasoja shkaterruese. Kontrolli mbi
mjetet e komunikimit masiv, duhet te
shtohet si dhe te pasurohet baza ligjore
per kryerjen e ketij kontrolli.
Ajo qe shihet ne masmedie, reflekto-
het ne realitetin e perditshem, i cili gjith-
ashtu pasqyrohet 9do dite ne medie. Ky
rreth vicioz ka nje kryefjale: "Njeriu
eshte 9fare ai sheh!" Mediet elektronike
sot per sot ende nuk kane luajtur rolin si
medie per flakjen e dhunes, por mbetet
edhe me tutje nje mekanizem qe prodh-
on dhune ne forma dhe menyra te ndry-
shme. Raporti i hulumtuesve amerikane
"Media violence and the American pub-
lic", qe eshte perpiluar nga psikologu
Brad J. Bushman dhe Craig A. Anders-
on, deshmon se 60 per qind e programe-
ve televizive amerikane permbajne
dhune. Nje nxenes amerikan, para se te
filloje te ndjeke shkollen fdlore, ka pare
me shume se 8,000 skena vrasjeje dhe
me shume se 100,000 akte dhune. Kjo
flet se 9fare gjeneratash po edukojme
dhe po rrisim. E keta filma shfaqen edhe
ne shoqerine tone, qe s'ka kurrfare regu-
lativi per te vene nje sistem, ku do te ki-
hej parasysh intervali kohor kur mund te
shfaqej nje film.
Sipas hulumtuesve amerikane, video-
lojerat ne permbajtjen e tyre kane mbi
85 per qind dhune dhe seks. Lidhshmer-
ia ne mes dhunes ne filma apo televizion
dhe agresionit-dhunes ne shoqeri, nuk
eshte aq e qarte. Kjo per faktin se hu-
lumtimet ishin shume te diskutueshme
dhe me rezultate kunderthenese. Indust-
ria mediale argetuese pohon se ekzisten-
ca e dhunes ne film dhe TV nuk ushtron
ndonje ndikim ne sjelljen agresive te fe-
mijeve. Akoma me teper, disa teori
shkencore pohonin se dhuna ne televizi-
on dhe film ka rolin e nje "ventili sigu-
rues per zbrazjen e impulseve agresive".
46
dituria islame / 224
KetS teori, deri vonS e mbronte teoria
e quajtur Katarsis Teori (e spastrimit
shpirtSror) 4
MirSpo, nganjSherS edhe drejtues in-
stitucionesh, edhe pse e kane per detyrS
tS kujdesen dhe tS ndjekin dukurite e
dhunes qe ndodhin nS shoqSri, duke u
bazuar ne mekanizmat e vet qe dispono-
jnS, megjithSkStS si duket, mbeten tele-
vizionet dhe mediet e tjera, qe levizin
opinionin e pushtetarSve drejt zgjidhjes
se cSshtjeve.
Violenca legale
dhe ilegale ne televizion
Lindja e medieve te shkruara, qoftS
javore apo ditore, ne fund te shekullit
XVII ne ShBA dhe vendet evropiane, qe
me pas u pasua me daljen e medieve ele-
ktronike (radio dhe televizion), pati nje
jehonS dhe peshS shumS te madhe ne
shoqSrite perendimore, berjen e politik-
es boterore, qe me pas rezultoi ne funk-
sionimin e nje demokracie te mirSfilltS,
perendimore, si pushteti i popullit, zgje-
dhjet mbarSpopullore dhe pushteti i per-
zgjedhur. Mjetet e informimit ne kete
faze jane bSrS nje urS lidhSse ne mes pu-
shteteve tradicionale dhe opinionit te
gjerS. Publikimi i lire i mendimeve dhe
ideve ka detyruar pushtetet qe t'u japin
pSrgjigje pyetjeve te shtruara per punSn
e tyre dhe ne kete mSnyrS puna e pushte-
tareve u vu nSn kontrollin e popullit.
ShqetSsimi i mbrojtSsve te lirisS se me-
dieve, ka bere te mundur qe per Urine e
tyre te vendoset nje nen i vecantS tek te
drejtat e njeriut. Por shqetesimi i keqpSr-
dorimit te medieve nga ana e fuqive dhe
te pasurve, nuk ishte me i vogSl se kriji-
mi i kufizimeve ne aktivitetet e lira te
medieve publike. Per fat te keq, pSrdori-
mit te lire te medieve publike nuk i SshtS
kushtuar nje vSmendje aq e madhe sa u
eshte kushtuar aktiviteteve te lira te me-
dieve. Pervec kSsaj, ndikimi negativ i
keqpSrdorimit te medieve nga subjektet
e dhunes, eshte me i madh se ndikimi
pozitiv qe ka mendja. Kjo cSshtje eshte
me e pSrhapur ne Perendim. QeveritS
dhe kapitalistet, duke venS re ndikimin e
madh qe kane mediet, i kane vene kSto
te fundit nen kontrollin e tyre.
Kapitalistet dhe te pasurit mediet i
pSrdorin per te arritur qSllimet e tyre fi-
timprurSse, kurse pushtetarSt i perdorin
mediet per te njohur me shume politikSn
dhe veprimtarinS e tyre. Kjo eshte nje
ceshtje shume e rSndSsishme, ndaj se ri-
les eshte kushtuar nje vemendje e madhe
nga kritikSt perendimore neper librat
dhe artikujt e shumtS. Libri i fundit qe
eshte shkruar per kete ceshtje, eshte libri
"Mos me thuaj genjeshtra" i gazetarit te
njohur francez Xhon Pilger. Pilgeri libr-
in e tij e fillon me pyetjen - a eshte gaze-
ta nje kSrkim, i cili eshte ne fundosje e
siper? Ne pergjithesi libri "Mos me thu-
aj genjeshtra", ben perpjekje per te ver-
tetuar te vertetat e pathena ne nje kohe
kur, ashtu sic shtohet gjithnje e me shu-
me shumellojshmeria e mjeteve te infor-
macionit, aq me shume rritet dhe fakti
qe keto media vihen nen kontrollin dhe
ne rrethinat e poseduesve te fuqise dhe
te pasurise. Ai, po ashtu, me tutje sinjali-
zon nje fjali te thene nga gazetari irland-
ez Klaud Kockburn: Mos i besoni
asnjehere ndonje gjeje, e cila nuk eshte e
vertetuar. Xhon Pilger ne librin e tij, du-
ke dhene disa premtime te disa gazeta-
reve ne Perendim, ka bere perpjekje te
tregoje se tashme ka mbaruar periudha e
gazetarise se mendimit te lire. Grupet
gazetareske Mardak deri te BBC, ne li-
dhje me ligjet e mediave, nuk kane ndo-
nje ndryshim nga njeri-tjetri.
Tashme jane tejkaluar kufijte e lajmit,
ne menyre te tille qe lajmi merret nga
nje burim dhe ai zmadhohet ne menyre
te padrejte. Gazetari i njohur francez,
Pilger, ne lidhje me metoden e paraqitjes
se lajmeve dhe ndryshimet ne mediet e
Perendimit, shkruan: "E ardhmja e gji-
the shoqerise perendimore shikohet ve-
tem ne nje ane. Te gjitha raportet qe jane
per kete shoqeri, jane ndryshuar ne baze
te interesit qe kane ato per Ne. Fjala
"ne" eshte nje fjale e perdorur per fuqite
perendimore, te cilat kane mendimin e
tyre per terrorists te mire dhe te keqij,
per viktima me vlere dhe per ato pa
vlere" 5 Ne fund te ketij artikulli, do te
perfundohej qe gjuha e mjeteve te ko-
munikimit masiv dhe formave te tij -
komunikimit duhet te jete me e kursyer
nga fjalet e vrazhda dhe tek gjeneratat e
reja te kultivoje fjale dhe nje vokabular
ne menyre qe ata te rriteshin ne ambient
te qete, larg gjuhes se dhunes dhe, si te
tille, do tS pSrparonin vendin drejt hori-
zonteve tS reja.
Fusnotat:
1. E. Uligaj http://www. pastres. com
2. Dr. Ali Iljazi, TV dhe filmi po apo jo?
http://www. fryma. info
3. Ibid.
4. Gezim Mekuli, Mediat dhe politika (1999-
2006), mekuli press 2006 fq. 156
5. Mediet ne sherbim te fuqise 11/6/2004,
http://groups. msn. com
dituria islame / 224
47
Persiatje
Nese sot nuk ia kepusim rrenjet
se keqes, neser do te jete vone
Atdhe Ibrahimi
Me te mbaruar lufta ne Ko-
sove ne vitin 1999, te
gjithe' u kthyem me entuzi-
azem dhe me shprese se
Kosova do te filloje te ece shpejt drejt
zhvillimit te saj te gjithmbarshem, por jo
te gjitha pritjet tona rezultuan ashtu si?
kishim menduar me pare, dhe entuziaz-
mi filloi te zbehet me kalimin e viteve,
duke pare zhvillimet qe ndodhen dhe qe
po ndodhin edhe me tej ne Kosoven to-
ne.
Menjehere pas luftes, ne Kosove fill-
uan te instaloheheshin korrupsioni dhe
familjarizmi. Ne vendin tone korrupsi-
oni dhe dukurite e tjera negative manife-
stohen ne nje mase aq te madhe, saqe ne
nje te ardhme te afert ekziston rreziku qe
vlerat tona morale te zevendesohen me
kundervlera, te cilat mund te ndikojne
negativisht jo vetem ne menyren e edu-
kimit te brezit tone, por edhe ne gjenera-
tat pasardhese.
Nese ne si shoqeri dhe si besimtare te
cfaredo feje qofshim, nuk e ngreme zer-
in per t'i kundershtuar padrejtesite qe po
ndodhin ne vendin tone, pikerisht ne do
te jemi ata qe do te pesojme me se shum-
ti per shkak te pasivitetit dhe papergje-
gjesise sone.
Qe ne dhe te tjeret pas nesh te mos
paguajme shtrenjte per shkak te serviliz-
mit dhe pasivitetit tone, duhet te jemi me
te vemendshem dhe te mos shkojme ver-
berisht pas premtimeve bosh te politi-
kaneve te cilet, sapo te vijne ne pushtet,
harrojne se me perpara kishin qene ne
mesin tone.
Megjithate shpeshhere, kur gjykojme
ne menyre kritike per pushtetaret, harro-
jme se nje pjese te pergjegjesise e kemi
edhe vete ne, sepse, as ne nuk jemi duke
e treguar veten aq te paster per t'i kriti-
kuar ata per punet e tyre te liga.
Per t'i pare te tjeret me sy kritik, eshte
e domosdoshme qe edhe ne si individe
dhe si shoqeri ne pergjithesi, te shohim
me pare veten tone ku jemi, sepse, ne
fund te fundit, edhe udheheqesit politike
dalin nga mesi yne.
Njeriu ka gjithmone pergjegjesi jo
vetem per te keqen qe vepron, po edhe
per ate qe e sheh, dhe nuk reagon kunder
saj. Heshtja ne kete rast nenkupton paj-
timin me te keqen.
Zoti i ngarkon njerezit me pergjegjes-
ine per te kontribuar qe e keqja te elimi-
nohet dhe te vihet ne spikame e mira.
Zoti nuk i ngarkon njerezit me ate qe
nuk mund ta perballojne.
Le te behemi ne parandaluesit e se-
mundjes, sepse, kur semundja nuk para-
ndalohet me kohe, behet e veshtire te
sherohet, madje dhe e pasherueshme.
Njeriu eshte i vlefshem aq sa mundo-
het te jete i dobishem per mjedisin ku
lind, rritet, jeton e vepron, dhe ne fund
plaket e vdes. Ne qofte se ne nuk veproj-
me ne dobi te vendit ku jetojme, kjo do-
methene se ne nuk e kemi kuptuar drejt
qellimin per te cilin jemi krijuar.
Ne nuk jemi krijuar kot nga Krijuesi
yne.
Njeriu eshte krijuar per te qene ne nje
linje me shpalljet hyjnore te Zotit te tij,
te cilat ndalojne nga te keqijat dhe urdh-
erojne per pune te mira. Ne jemi shpesh
indiferente ne raport me shpalljet hyjno-
re te Zotit dhe, si pasoje e ketij indife-
rentizmi, vijme ne situata te tilla kaq
sfiduese.
Eshte koha e fundit qe t'i marrim me
seriozisht Fjalet e Zotit, ne qofte se de-
shirojme te jemi fitues ne sfidat e kesaj
kohe kaq delikate, ne te cilen po jetoj-
me, dhe nese nuk duam te jemi prej te
humburve ne kete bote dhe ne boten tje-
ter.
Ne qofte se sot nuk ia kepusim rren-
jet se keqes, neser do te jete vone.
Per te luftuar kunder dukurive nega-
tive te tilla si: korrupsioni, familjarizmi,
pastaj kunder padrejtesive te tjera te
ndryshme shoqerore dhe kunder antivle-
rave ne pergjithesi, - ne duhet t'i leme
anash interesat tane vetjake, grupore apo
klanore dhe te degjojme Fjalen e Zotit, e
cila ne menyre paqesore na therret qe te
gjithe, si vellezer qe jemi, t'u themi jo
dukurive qe demtojne shoqerine dhe
imazhin tone.
48
dituria islame / 224
Recension
Permendorja per dy Vllezerit Guta
Dr. Muhamet Pirraku, "Adem Guta-ekzemplar i patriotizmit te gjenerates 1916-1945",
Prishtine 2008
Hulumtimet per veprimtarine
kombetare te personalitete-
ve qe kane pasur rol te rend-
esishem ne ngjarjet historike
te thyerjeve te pergjakshme, ne kushtet e
roberise ne te cilat jetuam si popull,
ishin sa detyre e rende, aq edhe e rrezik-
shme. Por, kur guximi sfidohet, studiue-
si i hap vetes dyert per te nxjerre nga
harresa figurat e anatemuara, qofte edhe
nga shtate pash nen dhe, si9 eshte rasti
me monografine e Dr. Muhamet Pirrak-
ut "Adem Guta - ekzemplar i patriotiz-
mit te gjenerates 1916-1945", ne te cilen
argumentueshem, me burime arkivore e
hulumtime empirike, ndricohen shume'
figura te anatemuara te kohes, midis te
cilave shkelqejne vellezerit Vejsel e
Adem Guta.
Per shumicen e kesaj galerie person-
azhesh, per afro 5 decenie eshte folur
vetem ne konspiracion te thelle, vesh me
vesh, sa kohe qe historiografia komu-
niste, ose i anashkalonte, kur i duhej, ose
i mallkonte, kur e shihte te nevojshme.
Prandaj, duke u nisur thuaja nga as-
gjeja, autori me hulumtimet e tij pa per-
tim, duke konsultuar njerez e arkiva, lit-
erature e cdo gje qe mund te shfrytezoh-
et per hulumtim, ka arritur qe per Adem
Guten, me pak per te vellain, mulla Vej-
selin, te nxjerre shume te dhena nga the-
llesia e kujteses, gati te harruar, ne driten
e fakteve shkencore.
Historia shqiptare pergjithesisht, e
ajo e kohes pas LDB-se vecanerisht, nuk
mund te shkruhej ne menyre te sakte ne
kushtet cfare jetoi popullsia shqiptare e
Kosoves, madje edhe ajo e Shqiperise
nen sistemin komunist. Ajo, te shumten,
ose perdhosej, ose vendosej ne kallepe
ideologjike, apo me ne fund, vazhdon te
shkruhet nga mercenare te kalemit. Per
figurat me te ndritura qe kishte vrare e
varrosur murtaja e kuqe, as qe mund te
flitej. Studiuesi M. Pirraku sikur i ka ke-
putur qe heret keta vargonj ngulfates te
historiografise kosovare, duke shkruar
per figura te anatemuara "edhe atehere
kur e kishte te ndaluar", si9 do t'ia vinte
titullin nje punimi per mulla Vejsel Gu-
ten qe para 3 deceniesh. Se cfare sfide
ishte kjo, e dime te gjithe ne qe perjetu-
am ate kohe, kur duhej te nderroje edhe
mbiemrin, nese i takoje ndonje trungu te
anatemuar, sif ishte rasti edhe me famil-
jen Guta.
Ne kete monografi, autori me shume
sukses, ka bere nje rrotullim shkencor te
kryeheroit, nga nje figure e urryer e ko-
munizmit, ne nje figure teper te dashur,
madje mallengjyese atdhetare, i cili ku-
ndershtoi tradhtine atehere kur shumica
nuk e kuptonin, e ata qe ishin vene ne
sherbim te saj, e aprovonin.
Duke elaboruar nje nga periudhat e
koklavitura per shkak te thyerjeve ideo-
logjike te historise sone me te re, ate te
LBD-se, per te cilat ngjarje historiogra-
fia shqiptare ende nuk ka formesuar nje
qendrim te sakte e te qarte, Pirraku ak-
toret relevante te kesaj kohe i ndan ne tri
grupe: nacionaliste, qe nuk koketuan fa-
re me komunizmin sic ishin: Adem Gu-
ta, Adem Gllavica, Gjon Serreqi etj., te
cilet ose u vrane ose nuk paten vend ne
Kosove; antifashiste prokomuniste, te
cilet, kur e kuptuan tradhtine, u terhoq-
en, u vrane, u persekutuan e u burgosen,
sic ishin: Shaban Polluzha, Ramiz Cerr-
nica, Ibrahim Cerrnilla etj., dhe antifa-
shiste komuniste, te cilet i qendruan
besnike kauzes komuniste deri ne shka-
terrimin e ketij sistemi, duke ushtruar
pushtetin per gjysme shekulli dhe duke
shfrytezuar privilegjet e ketij sistemi.
Krahas dy vellezerve Guta, qe jane
kryepersonazhe te kesaj monografie
(Mulla Vejseli, ideolog shpirteror, ilumi-
nist e alim i njohur i kohes, dhe Ademi
si luftetar politik i kauzes kombetare)
elaborohen edhe figura te tjera atdheta-
re, sif jane: Mulla Xhema, Jahja Fusha,
Hasan Bilalli, mulla Hysen Statovci,
Ismail Gorani, Ramadan Syla, Selman
Muhoci, Aziz Rame Vojnoci etj., te cilet
jo vetem qe i shtojne vleren vepres, por,
duke i perqafuar dy te paret, ata i ngre
me lart ne mesin e tyre.
Ne monografi Adem Guta na del njeri
i madh dhe hero i angazhuar i kohes, per
te cilin gjenerata e re nuk di asgje, sepse
komunizmi kishte menduar ta varroste
perjete. I mbetur bonjak, pa te dy prind-
erit, qe kur ishte nje vje9, i rritur neper
dyer te huaja- te dajat, rrogetar te Dush-
ani, talent i rralle, qe e nisi Medresene e
Aleksandrit dhe e kreu ate Isa begut ne
Shkup, i dekretuar nga Ministria Shqip-
tare, Kryetar komune ne Vaganesh, Slla-
tine te Moraves, pastaj mesues ne Llap
dhe organizator i vullnetareve per mbro-
jtjen e Kosoves Lindore ne gusht te vitit
1944 nga "Grupi i hoxhallareve", - ai u
angazhua ne kompanine e trete, Batali-
oni I, ne Brigaden VII, me te vetmin ko-
mandant shqiptar Shaban Haxhine dhe
komesar Qamil Brovinen, qe do te shu-
hej si meteor kur kundershtoi tradhtine
komuniste ne stilin " nenat na kane lind-
ur per Kosove, e jo per Serbi", i pushka-
tuar ne Mramorak te Kovinit afer
Beogradit, me 2 shkurt 1945.
Ne kete veper, sikur edhe ne ate per
Mulla Idrizin, autori komunizmin e
nxjerr te mbrujtur me pansllavizem, si
tradhti ndaj shqiptareve, sepse ne kohen
kur po perfundonte LDB-ja, per shqip-
taret po fillonte nje lufte e re, nen vellon
fetnike, te cilet udheheqesi komunist ju-
gosllav Tito, i kishte amnistuar ne tetor
te 1944-es, nderkohe qe shqiptaret mo-
bilizoheshin per frontet e veriut kunder
nazizmit, kurse Kosoven e vershonin ba-
ndat 9etnike per te realizuar ne praktike
elaboratin e dyte te V Cubrilovi9it, te
paraqitur me 3 nentor 1944-es, per te
zgjidhur 9eshtjen e pakicave kombetare
ne Jugosllavi, ku shqiptaret trajtoheshin
si "pyke e futur fort thelle ne trungun
sllav, nga te cilet sa me heret qe te liro-
het Jugosllavia e re, aq me mire".
Kjo tradhti sllave, si? potencon auto-
ri, filloi me 14 nentor 1944, kur me ve-
ndim te qeverise nga Tirana, u terhoq
ushtria mbreterore dhe pas asaj edhe
vullnetaret e ketij fronti per mbrojtjen e
Kosoves Lindore, qe i hapen rruge push-
timit 9etnik e partizan ne te gjitha qy-
dituria islame / 224
49
tetet e Kosoves pas 16 nentorit 1944.
Keshtu vazhdoi ploja ne lufterat e Feriz-
ajt e Gjilanit, me 2 e 23 dhjetor 1944, me
formimin e Brigades VII dhe boshatis-
jen e Kosoves nga forcat mbrojtese per
frontin e Sremit, qe rezultoi me kthimin
e Batalionit te Shaban Polluzhes nga kjo
brigade dhe fillimin e luftes se pergjak-
shme te Drenices, pastaj dergimi i tre
eshaloneve me mbi 7 mije shqiptare per
golgoten e Tivarit dhe, per t'iu vene ka-
paku kesaj tradhtie perfundimisht, me
Mbledhjen e Prizrenit te 8-10 korrikut
1945, kur Kosova u aneksua nga Serbia
Federale, vendim ky qe, sipas deshmise
se Shaban Kajtazit, (pjesemarres i kesaj
mbledhjeje), u perkrah edhe nga per-
faqesuesi i qeverise komuniste shqiptare
ne ate Konference.
Se Dr. Pirraku eshte studiues i guxim-
shem dhe cdo teme e trajton me perku-
shtim, per te nxjerre, si i thone fiales
"cungun me rrenje", shihet qarte edhe ne
kete' monografi gjate trajtimit te jetes
dhe vepres se meteorit Adem Guta ne
qiellin e erret te atehershem shqiptar. Si-
domos ne kaptinen per vdekjen e tij he-
roike, por edhe tragjike ne Mramorak,
autori ballafaqon shume fakte, shume
deklarata e shume kujtime te atyre qe
me syte e tyre kishin pare vdekjen e tij,
per te qene sa me bindes per lexuesin
dhe sa me afer te se vertetes.
Ne monografine e Muhamet Pirrakut
per Adem Guten dhe epoken e tij, dalin
ne pah edhe dy gjera, te cilat i survejon
mendja analitike, por duhet t'i kuptoje
drejt. Mendoj se ato jane te pranueshme,
por dikujt mund t'i duken te teperta.
Eshte fjala per perdorimin e fusnotave e
referimeve ne to dhe, e dyta, per frymen
gjoja "teiste" ne kete studim.
Eshte e vertete se jane te rralla veprat,
ku ne mbi 200 faqe perdoren 415 fusno-
ta, por kjo flet per tendencen e autorit
per te mbeshtetur materien e trajtuar ne
sa me shume referenca. Verehet se ne
keto fusnota, autori me se shumi i refer-
ohet vetes dhe veprave te tij per keto
ngjarje e personazhe qe trajton, dhe kjo
ndoshta dikujt mund t'i duket e tepert.
Por, e verteta eshte se per keto persona-
zhe te anatemuara eshte shkruar pak, per
te mos thene fare, dhe autori s'ka kujt t'i
referohet, keshtu qe kjo "dobesi shken-
core" kthehet ne perparesi te autorit, qe
e shquan ate si studiues te zellshem ka-
rshi te tjereve qe punojne me pak se ai.
Se dyti, dikujt mund t'i duket se ve-
pren e mundon fryma teiste. Kjo ndosh-
ta nuk mund te kaperdihet nga ajo pjese
lexuesish, vetedija e te cileve ende nuk
eshte 9liruar nga ateizmi komunist. Dy
kryepersonazhet e kesaj monografie, pra
Vellezerit Guta ishin me medrese te kry-
er dhe autori e di mire se trajtimi jashte
kesaj fryme do te ishte artificial. Mbase
ne kete veper eshte dashur dhe eshte he-
re mire qe eshte vepruar keshtu, qe, kra-
has frymes revolucionare, iluministe e
atdhetare te Vellezerve Guta e te te tje-
reve, te sforcohet edhe kjo ide, per t'iu
kundervene dogmes gjysmeshekullore
komuniste, andej e kendej kufirit, qe e
nguli si pyke historiografia e kesaj epo-
ke, gjoja se 9do gje qe bartnin udhehe-
qesit fetare, ishte reaksionare dhe e
denueshme. Nderkaq, ne, ku te kerkoj-
me fajin per gabimet e deshtimet tona. A
do te mesohemi ndonjehere ta 9mojme
si komb maksimen e men9ur latine:
"Salus rei, publicae suprema lex esto".
Enver Zhinipotoku
Michael Heart
e mposhtemi
Ne nuk do t<
Nj'e drite verbuese e bardhe
Gra, pleq dhefemije
Mbuloi qiellin ne Gaze
Te vrare dhe te masakruar natepas nate
Njerezit vraponin per mbuloje
Perderisa pseudo-udheheqesit e vendeve te largeta
Pa e ditur nejane te vdekur a te gjalle
Debatonin se kush e kishte me te drejte
Ata erdhen me tanke dhe aeroplane
Por fjalet e tyre ishin te pafuqishme, te kota
Me flake perveluese dog/en gjithgka
Ndersa kendej, qielli reshte bomba
Derisa asgje nuk mbeti
Por edhe neper lot, gjak e dhembje
Vetem nje ze qe ngrihej se bashku me tymin
Ju ende mund te degjoni zerin qe therret:
Ne nuk do te dorezohemi
Ne nuk do te dorezohemi
Brenda nates, pa nje lufte
Brenda nates, pa nje lufte
Ju mund te digfni xhamite tona, shtepite tona, shkollat
Ju mund te digjni xhamite tona, shtepite tona, shkollat
tona
tona
Por shpirti yne kurre nuk do te vdese
Por shpirti yne kurre nuk do te vdese
Ne nuk do te mposhtemi
Ne nuk do te mposhtemi
Ne Gaze sonte
Ne Gaze sonte
Perktheu dhe pershtati:
Ikrame Ibrahimi
Kl. Ill 1, Prizren
50
dituria islame / 224
Kur rasti shfrytezohet maksimalisht
p;
******
Mima I ry
I
1
of Af.*waoI
RKNOVATION «F THE ISIAMIC THOUGHT
Kajro-metropol boteror dhe kryeqytet i Egjiptit,
shtet me tradite te lashte me peshe ne kontinentin
e Afrikes, Boten arabe dhe ate muslimane
rej 5-8 Mars 2009 ne Kajro u mbajt takimi i 21-te
me radhe, te cilin e organizon Keshilli Suprem per
ceshtje fetare ne te cilin merrnin pjese perfaqesu-
es te me se 80 vendeve te botes qe nga Zelanda e Re e
deri te Argjentina.
Ne kete tubim mori pjese edhe Myftiu i Kosoves Nairn
Ternava me shefin e kabinetit, z. Ejup Ramadani.
Tubimi kishte karakter zyrtar dhe mbahej nen perkujd-
esjen e kryetarit te shtetit z.Husni Mubarak, ne hapesir-
at e hotelit CONRAD buze Nilit, i cili edhe tani po rridhte
qete dhe pa zhurme drejt Mesdheut, po aq te vjeter.
Kongresi kishte titullin "Perteritja e mendimit" dhe ki-
shte tubuar figurat me eminente politike dhe shoqerore
te Egjiptit dhe te botes arabe- islame.
Kongresi filloi me hapjen solemne dhe me fjalimin per-
shendetes te Prof. Dr.Mahmud Hamdi Zakzuk, minister i
Fese dhe i pronave vakufnore, per t'u pasuar me pastaj
me fjalen e Prof. Dr, Ekmeluddin Ihsanoglu, Sekretar
gjeneral i Konferences Islamike .
Ne vazhdim tubimin e pershendeti me fjale urimi dhe
deshire per sukses Papa Shenude III - Peshkopi i Ale-
ksandrise dhe patriark i Episkopates se shenjte kopte.
Tubimin e pershendeti edhe Prof. Dr.Muhamed Sejid
Et-Tantavi, shejhul Azhar - nje prej universiteteve me te
vjetra te botes.
Fjalimin e fundit pershendetes e pati Prof. Dr. Ahmed
Nazif, kryeminister i Egjiptit i cili e pershendeti tubimin ne
emer te kryetarit te shtetit z. Husni Mubarak.
Kongresi ishte i organizuar jashtezakonisht mire dhe
mbulohej nga perfaqesues te shumte mediash vendore
dhe nderkombetare, te shkruara dhe elektronike.
Per kater dite rresht, figurat me eminente te mendimit islam, debatuan dhe paraqiten kumtesat e tyre me teme
bosht "Perteritja e mendimit Islam". Aty merrnin pjese mendimtare nga Egjipti, Arabia Saudite, Turqia, Kazakhstani,
Kenia, Italia, Brazili, Palestina, Australia, Senegali, Kandaja, Jordania, Uganda, Kuvajti, Danimarka, Maqedonia,
Shqiperia e shume vende tjera.
Nje pjese e madhe e debatit u zhvillua rreth aspektit terminologjik te termit "perteritje" - "texhdid", nese jane per-
teritje te domosdoshme: nese jane te demshme, nese keto perteritje konsiderohen risi apo novitete. Pastaj u disku-
tua rreth asaj se a jane te gjitha perteritjet pozitive, se a ka risi negative, se a jane perteritjet ndryshime dhe nese
dituria islame / 224
51
keto ndryshime jane te lejuara apo te
ndaluara sipas parimeve fetare-islame.
Po ashtu u diskutua edhe rreth fak-
tit nese shoqeria moderne muslimane
duhet te ec me kohen dhe te pranoje
ndryshime pozitive e keshtu me radhe.
Te gjitha keto ishin debate shume
interesante dhe elaboroheshin nga
njerez me backgraund shkencor dhe
me pervoje te gjate ne boten e shke-
nces.
Ne mesin e te pranishmeve kishte
mendimtare islame lemenjsh te ndry-
shem si nga Tefsiri, Hadisi, Fikhu, Aka-
idi etj, te diet qe te gjithe kontribuuan
me shpjegimet e tyre gjithnje ne funk-
sion te terries bosht "Perteritja e me-
ndimit Islam".
Ne diten e dyte te tubimit, ne sesion-
in e paradites prezantoi fjalen e tij My-
ftiu i Kosoves z. Nairn Ternava. Fjala e
Myftiut Ternava u perqendrua ne aspektin filozofik dhe praktik te termit te perteritjes, duke pasur parasysh kohen,
vendin dhe rrethanat ku jetojne muslimanet, ne kete rast muslimanet ne Evrope sig jane shqiptaret muslimane te
Kosoves.
Fjala e Myftiut u prit me mjaft interesim. Myftiu Ternava edhe ne fund te fjalimit te tij i beri thirrje kryetarit te Egjiptit
z. Husni Mubarak dhe qeverise se Egjiptit qe te mos vonohen me njohjen e Kosoves si shtet te pavarur e sovran:
Neve me Egjiptin na lidh nje histori e gjate, tha Myftiu Ternava. Njohja nga Egjipti do te forconte edhe me tej mar-
redheniet ndershteterore dhe vellazerore.
Vlen te permendet edhe nje fakt i rendesishem qe Mediet e vendit dhe ato nderkombetare treguan nje interesim
te madh per biseda dhe intervista me Myftiun e Kosoves. Nuk e teproj fare nese them qe ishte personi me mediatik
i ketij tubimi dhe nuk u kursye t'i jap prononcim shume gazetareve. Te gjithe pyetnin per shtetin e ri, per hapat e tij
fillestar per arsyet pse bota arabe dhe islame po vonohen ne njohjen e shtetit te Kosoves.
Myftiu me transparence fliste rreth vendosmerise se popullit te Kosoves per te ecur perpara, per tolerancen e tij
fetare dhe etnike per shekuj me radhe, te cilen e kultivuan gjeneratat, brez pas brezi. Islamin e kemi tash 6 shekuj
dhe krenohemi me te. Ate kemi per t'u bere me te vyeshem, me solidare e me te ditur e jo per te urryer fqinjet apo
per te krijuar barriera me ata qe duan te jetojne ne harmoni me ne, thoshte Myftiu Ternava.
Myftiu i dha interviste te drejtperdrejt kanalit TV NILE, kanalit "Hafidh", te perditshmes "El-Xhumhurije", TV-se te
Kuvajtit, te perditshmes kuvajtiane "EN-NEHAR", Radio Kajros e shume e shume medieve te tjera.
Te permendim edhe kete: Ne diten e katert dhe te fundit derisa po qendronim ulur ne kohen e mengjesit ne res-
toran, pran nesh po qendronte ulur ministri palestinez i fese, i cili derisa po bisedonte me ne, e ftuan nga Palestina
per t'i dhene nje interviste radios "Zeri i Palestines". Ministri palestinez po fliste per radion rreth rrjedhave te tubim-
it dhe diskutimeve te zhvilluara. Ne vazhdim, ai nuk harroi t'i percillte popullit palestinez pershendetjet e Myftiut te
Kosoves teksa ky uronte qe edhe ata sa
me shpejte ta themelonin shtetin e tyre.
Krejt ne fund, do te deshiroja ta falend-
eroja organizatorin per nje tubim aq ma-
dheshtor dhe per ftesen e bere Kosoves.
Ky ishte edhe nje rast i ofruar per Koso-
ven per te bere nje paraqitje dinjitoze dhe
per te dhene nje kontribut sado modest ne
vazhden e afirmimit te shtetit me te ri ne
bote.
Vlen te permendet se edhe ne kete tu-
bim delegacioni kosovar u shperndau pje-
semarresve shume libra e broshura ne gj.
arabe per Kosoven dhe historine e saj
dhe informacione te tjera te nevojshme
per opinionin e gjere.
Ejup Ramadani
52
dituria islame / 224
Ne Jordani:
Myftiu ne takim me rekorin Dr. Nebil Shavakif
Myftiu Ternava u ligjeroi per Kosoven studenteve jordaneze
Nga 2-4 mars Myftiu i Kosoves Mr. Nairn Ternava, me m i»j
ftese te Rektorit te universitetit "Al al'Bejt", qendroi per B
vizite ne Jordani.
Fillimisht, Myftiu Ternava u prit nga Rektori i universitetit
"Al al'Bejt", Dr. Nebil Shavakif, i cili e njohu Myftiun me histo-
rikun dhe arritjet e ketij universiteti.
Ndersa Myftiu Ternava, e njohu ate me gjendjen e instituci-
oneve arsimore te Bashkesise Islame te Kosoves. "Ne si Ba-
shkesi kemi Medresene e mesme me kater paralele, ku
ndjekin mesimet afro 700 nxenes, ndersa nga viti 1992 kemi
edhe Fakultetin e Studimeve Islame, ku pergatisim kuadrin e
nevojshem per Bashkesine Islame", - theksoi ai.
Myftiu Ternava dhe Rektori Shavakif u dakorduan qe ne te
ardhmen te kete nje bashkepunim ne mes institucioneve arsi-
more. Myftiu kerkoi nga Rektori qe te shihet mundesia per
nenshkrimin e memorandumeve te mirekuptimit ne mes uni-
versitetit "Al al'Bejt" dhe FSI-se te Prishtines per shkembim te
pervojave, stafit akademik dhe te studenteve, sidomos te shi-
het mundesia qe studentet kosovare te specializojne ne ate
universitet.
Myftiu, ne takim me Rektorin, ka cmuar lart kontributin qe
ka dhene ky universitet ne shkollimin e studenteve shqiptare.
Ne kete universitet vitet e fundit i kane kryer studimet ne shka-
lle te ndryshme nje numer i konsiderueshem i studenteve ta-
ne qe jane inkorporuar me sukses ne Bashkesine Islame, ku
po japin kontributin e tyre. "Me sa di une, tani ketu ka disa
studente qe jane ne studime magjistrature dhe doktorate ne
fusha te ndryshme, dhe kjo eshte nje ndihme e madhe per ne"
- tha, pervec te tjerash, Myftiu Ternava.
Myftiu Ternava ka cmuar edhe kontributin e Prof. Dr. Mu-
hamed Mufakut, i cili eshte profesor ne kete universitet dhe
ishte i pranishem ne ket takim me Rektorin.
Myftiu Ternava ne universitetin "Al al'Bejt" "
Me 2 mars Myftiu Ternava mbajti ligjerate ne universitetin
"AI-al'Bejt", ku qene te pranishem mbi 200 studente dhe 30
profesore te universitetit. Myftiu, para studenteve dhe profe-
soreve te universitetit "Al al'Bejt" foli per Islamin tek shqiptaret i
e Kosoves, duke dhene fillimisht nje pasqyre per perhapjen e I
fese islame tek shqiptaret nder shekuj. Ai theksoi, perveg te
tjerash, qe Islami tek ne ka nje tradite 600-vjegare, te konso-
liduar edhe ne rrafshin institucional.
Ligjerata e Myftiut u ndoq me interesim te madh nga te pranishmit. Gjate qendrimit ne Jordani, Myftiu pati nje takim edhe me
studentet tane qe studiojne ne universitetet e ketij vendi. Ne takim me Myftiun, studentet tane e njohen ate me kushtet dhe sfi-
dat me te cilat perballen.
Myftiu gjate ligjerimit ne universiteiin "AI-al'Bejt"
37
iT£*Ji|
-,S<_.e * <---i'l
Myftiu me studente
L
4
%
t
M
T 4
I
%
<+*
■
Myftiu ne takim me Rektorin e Universitetit Islam Boteror,
Abu Naser Ebu Basal
dituria islame / 224
53
Ne takim me parlamentaret jordaneze
Me 3 prill, Myftiu i Kosoves u prit nga nje grup parlamentaresh jordaneze, te cileve u printe Kryetari i Komisionit Parla-
mentar per Ekonomi, z. Yosef Al-Karneh. Takimin me parlamentaret jordaneze e organizoi Dr. Habili, i cili enkas per kete
rast shtroi nje darke pune. Ne kete takim Myftiu i njohu ata me arritjet e shtetit te Kosoves pas shpalljes se' pavaresise se
vendit. Myftiu kerkoi nga parlamentaret qe te perdorin ndikimin e tyre ne instanca politike, qe Jordania te njohe sa me pare
pavaresine e Kosoves.
Myftiu gjithashtu kerkoi qe Jordania te
jete me e pranishme ne Kosove dhe te nji-
het nga afer me arritjet ne shtetndertimin e
Kosoves.
Ne Aman Myftiu pati takime te shumta,
prej te cilave do te vecojme takimin me Se-
kretarin e pergjithshem te Ministrise se
Vakefit, Dr. Muhamed Abdurresak Erreuf,
pastaj me Kryetarin e Gjykates Supreme te
Jordanise, Ahmed Hulejl, dhe ate me Re-
ktorin e Universitetit Islam Boteror, Abu
Naser Ebu Basal.
Myftiu edhe ne Universitetin Islam Bote-
ror mbajti nje ligjerate, ku moren pjese mbi
400 studente, qe e ndoqen me shume inte-
resim dhe, pas ligjerates, bene shume pye-
tje per Kosoven dhe zhvillimet rreth saj.
Ne Aman Myftiu vizitoi edhe dijetarin e
njohur shqiptar me fame boterore te hadi-
thit shejh Shujab Amautin.
Vizita e Myftiut Ternava ne Jordani zgjoi
interesimin e medieve vendese, per disa
prej te cilave Myftiu dha edhe intervista,
nga te cilat do te vecojme intervisten e My-
ftiut per TV e njohur jordaneze "7 Yjet".
Myftiu dha interviste edhe per gazeten "El-
Gad", ku foli per zhvillimet ne Kosove dhe
ku po ashtu kerkoi njohjen e pavaresise se
Kosoves.
Ne te gjitha takimet qe realizoi Myftiu
Ternava ne Aman, qe i pranishem edhe
profesori shqiptar Dr. Muhamed Mufaku, i
cili jeton dhe punon ne Aman. Ne shoqeri
te Myftiut ishte edhe studenti yne ne studi-
met pasuniversitare atje, Rexhep Ismajli.
jjj" l j-« ^j^LuUgJLjjJI Ji^o>T) JjLJ Ju.0^1 xaM J j-£jj Lijljj
^lXLxJI S-^-^j 9
^Q ***3 ^
* 1
osSLu ^iJLcyU a
^U-^X^
*
^^Lj^I Jt»i*l yJ5 j LMJ - iiJl - &+*>
+*
V ^
-Uiljl ^>j Ifji -<,-*----l yp^i Jl^"^
y>-^L Jiji^ui -w-'fw,:;'.. i-^jJ' .:..J'
JaUUI JjUi Jl ijlLalj ' ■ ■ iljjtk
- ^ ■ 4 "■_■ ■ i»l jli— J1 £J*J j-^-'lJ-jiil'
ijL.j j^ "^i" e* ■ hj J «Hji j dj
dr iC&r^H
J^J^J ij'Jj K'»1 /i, Jt- Jl l^ fU
.
Jjj" tAj 'i**^ 1 ? Jji»3j &+*< f-^z
^ ^ - ' /^* wf'
. j^ JJtTi lw , M Jjjj CtJ^n y _*— i-V j 1 -i j-t-i jl
^^^. _ ^^jj
Bfl '
:"tjud-|i 4-ji j f j ji j-j* ,3 0.1 j,u_
^.llxjijji (jt,ll Jtf iSJ*J| *i jIjJ j^ij
jsl *UIj • 1 ^m\ £}* Jj' *j V e\ r &M \^i LujI
c— ij .u-tl iijsui ^jLvjri -ut*uji j
jit JLJjVl ijtj J-l Uaij3 S jLjj Ji^^j
^BLl W
(jj A 1 ^ * j' Ji" ^kOJ^* 1 " ^ ,1 i ,LL£ '!-J **•*"
j: is jLhi j ^vi j ui ^^j 11> , J y l J
ij--j. J 1 *e*^* Ljj-I* .iMjJ" .jtLLJi
j* AJJ J Li ^ll ^jijjVl ^i^Jlj JL^^iiJI j
ptiJjAU. .m*-4;!-j-j ! &*. jv iA'i jt 4U &* wy *-^ v*-^ lot*** ,>»*"
■V.: i"j j ^j v x^J ' J^-i ii u til -^1 ui ...j iij
H $lj* jiy-ji J *.# -il jl jL ilj U.1^ iJj4 ji^ji J Jl j1.LL.lj
Ld h rU JLiCj .*JUli_1 Jli^l Jt L.U. 9Q j*.
J*j-ji ^ flUJ! JiAiii jl^ *ilxl l lijlMj
^ >* f j- r.j *?** i^-j 1 *- a j **-*> *M j* uj** ii^4 -jJ^ ^ *? jJf^
MljJjl iiH-tjjJl &S>iJI Wt^ iwii
-j,j*JI j*
iji a? j ,J-^-Ji aUjMI i^j. 'J jl" ^Uu J ^Jlx^]idAjIaUlVi£ f >^jj^w
jljii ^j jl -_j _i)i Zi>jiJl Vi .^JLi_J
J LJ Ji i vj iiK -^i>Jj l if'r* rti * ,| J' l 'j L: ' , j
i3lftf .iOJUJ,! ^ -Uj>- UlU' J^jJ^i,iAJ*2l>^.(^^^._ijjLj
,jijM ju zttfto ^u. iin j.«m » jUj, j^ii 1"
1 jjf^fj^i^j-y lJ -r^ tjLi;i ^ 1 Ji, j*1 tr** yj^ j 1 ^j- -J^j-J'^Vij jkiiij
.Jllj^l jLjiE^L, LfcULUj - **>-$* v» i-uls .iUJta
ij^i^ 1 -jiil J> .jJ-IiO^ir^ jiSI JJj
j^l^u^jjjavjlj-ji"^^ .LLi-a^j^jjij^tij.,^ *jifjiiuu
JlinT(lj,*l fje i;i 1 >vLi 1 |^ Jul 15liJJ r kil
ifj-Ji JjjJl" ^lj , j^1 4rfLijj ^ll ^jj
• .iaJ 1 i" i'^i^v 1 -Q- Jb« .-Ld ji j' iLuUdJ J*Lkill j. jjLiJJJ i jj.jj, 4*JLu> £ll ifji^iiij
."i-l^iHj
ij* -^JJ**?* JjiJJ ^JJ 1 *J-*V^-?lj
JJX-tf' JjJll .-JJU Jlu al— i» JL> 4** L_li .jij-jfj Lu.^1 tjj jS^uail j
_ij r ^i i' ■*■■ njjl!Jt i_i _ji sli _lL.pl j.
Jjjjjl jJ fj .JiiJJI iujUl jiljS b)"1
■ JS*"^" 111 .J ^li*[4J U"J LJ^J j* JJjJj .jil 1 * H fj^t ■tljJ l^HjJLi^l
f l* j-j*ill ^-i jj^ (u*j .iLL-Li v >»
ImJ -' ■'■■ .yU' _l.il 1 jl J.I __' J- l , L^ji -j-j it Ll._ i 1-t ..^1 jj. J -^ II
jiLi) 1 Jju, Jiji l*l--iij ' y^' C*jl j 1 M 4
t Ml f^-^1 j,^J ->iiJk J* jl>-J* »J>JI ^illl >*>-Ji *1 —lij-i L. J^j
h> *??J*^' ' i1 J^ Ul^— 1 ^J, rJ_j£i| ^ jj
U> i>j^' J>*t* Li fc l -^ 1 T - j— '-?
^ l ^W-4" J |j F il-.Hi^*- # * ? .L*^ 1 ij J b Sj'j^—ZIB^ jUl" _,ji^i*ilJU
'Vj-js
^ »^ l+liii ^ill ^j^Jrt j 1 l_^a . ^i j_^
yij^j«l J*j ii* .1 399 ^U >>- jl ,) ^lll >>-ji J-Ljl jl j*lj ,hU-^LJ ^ll^
j j—JJ ^Ji^l ^'1 tfiit JL>il Al if* Ui
IjAj2u .,^j ^iS-yij ^j*JI Jl^eVI -i-fl^
^-»s-ill iv-u JL^j . »jl£j ^Tt-— y .i±j ji -ijiuj .^u eng j^ ji *_* jjj^
*J^i «* J*l-tj jl &*4 '.— i j ijLAJj^Ii
1-jt iijj ^1 jl ^ijUjji -lill Jj^j V dV ji
tl*>Jl! uU*l LflufJ ■'■^Sa Jl jiijj-ji jj ^i*j iuij ^__l jjJiijGljt.guiUiaJl
t^^Ut>i|i^u*Wii^ju*.*jlj-^a
J -0 .'' J ■ J" >™ f-'V -■»' jiJ-'Aj ->^- jJI AjLrV— j J
.y.tti^if &jiJti "tfdUj Jjjj ^ >-j5J« uuLM
."«w^*i4auJ
ji* iijua J jjli i*i ^ jj ■ J*>-> *>U! J
Gazefa "El-Gad" per viziten e Myftiut ne Jordani
(r. shkodra)
Shejh Shuajb Arnauti me Myftiun Ternava
Nga e ma/fa, Dr. Muhamed Mufaku dhe Myftiu Ternava
54
dituria islame / 224
M
Nga vizita e Myftiut ne Turqi
Mustafa Ozxhan dhurate per myftiun Ternava
e ftese te perfaqesuesve te Levizjes Gylen,
Myftiu i Kosoves, Mr. Nairn Ternava, i shoqeru-
ar nga Resul Rexhepi - sekretar i Kryesise se
Bl-se te Kosoves, Ahmet Sadriu - pergjegjes per vep-
rimtari botuese, dhe Bahri Simnica - drejtor i medre-
sese se mesme "Alauddin" te Prishtines, nga 25 shkurt
deri me 1 mars 2009, qendroi ne nje vizite pune ne Sta-
mboll, ku u prit nga zevendesi i Fetullah Gylenit, Mu-
stafa Osxhan, i cili Myftiun Ternava dhe shoqeruesit e
tij i njohu me qellimet, vizionet, sukseset dhe te arriturat
e Levizjes Gylen.
Gjithashtu z. Mustafa Osxhan Myftiun e njohu edhe
me projektet qe ka kjo Levizje ne bote, sidomos ne fu-
shen e arsimit dhe edukimit, per se kjo Levizje ne shu-
me qendra te Evropes e Amerikes tashme ka hapur
kolegje te nivelit te mesem dhe te larte.
Z. Ozxhan Myftiun Ternava e njohu edhe me projek-
tet qe ka kjo Levizje ne Ballkan, konkretisht ne Shqi-
peri, Maqedoni dhe Kosove.
Myftiu Ternava, pasi falenderoi per ftesen dhe prit-
jen, ne fjalen e tij vuri theksin tek rezultatet qe kane
arritur kolegjet e kesaj levizje ne Shqiperi e Kosove, te
cilat Myftiu Ternava i konsideroi si projektet me serioze
qe jane realizuar tek ne pas renies se komunizmit.
"Kolegjet e Levizjes Gylen tek ne tani jane pasqyre
e suksesshme, e kjo me se miri shihet e verehet nese
i viziton ato, ku do te kuptosh qe vet interesimi per t'i
ndjekur mesimet ne keto kolegje eshte i madh" - tha
myftiu Ternava dhe vazhdoi duke theksuar kerkesen
nga drejtuesit e Levizjes Gylen qe te hapin kolegje
edhe ne qendrat e tjera te Kosoves. "Tek net tash ve-
tem ne Prishtine eshte Kolegji Turk, qe per nje kohe te
shkurter ka bere emer dhe eshte nje nder kolegjet me
te suksesshme ne Kosove, mirepo tek ne ka nevoje
edhe per kolegje te tjera te kesaj natyre, aq me teper
kur nxenesit qe dalin nga keto kolegje, marrrin pergatit-
je qe eshte me permasa te kerkuara nderkombetare" -
theksoi ai.
Myftiu Ternava u premtoi perfaqesuesve te Levizjes Gylen bashkepunimin dhe perkrahjen pa rezerve te Bash-
kesise Islame te Kosoves ne realizimin e projekteve te tyre ne fushen e arsimit dhe edukimit ne Kosove.
Gjate qendrimit ne Turqi, Myftiu Ternava dhe shoqeruesit e tij vizituan disa kolegje te Levizjes Gylen, ku u njo-
hen nga afer me metodat e mesimit, me kushtet qe kane ne kolegje dhe planet e programet qe zbatohen ne to.
Ne shoqeri te delegacionit te Bashkesise Islame te Kosoves ishte edhe pergjegjesi Fondaconmat "Atmosfera"
Talib Aktash, qe eshte pjese e Levizjes Gylen dhe qe prej disa vitesh eshte me mision ne Kosove.
(r. shkodra)
—W- a \
] Wnm£ui/£»
■ — zf: *"' ^_
f '■■ •
1
1
** >
02/25/2009 1^:58^
dituria islame / 224
55
Konference nderfetare ne Stutgart
Ne Universitetin e Hochenheimit nga data 4-6 mars 2009, Akademia e Dio-
qezes ne Stutgart organizoi Konferenca tri ditore nen moton: "Krishterimi
dhe Islami nje fjale me afer".
Ne kete' konference moren pjese shume studiues te shume vendeve te ndrysh-
me te botes, akademike dhe teologe islam te krishtere dhe te tjere. Ne hapjen e
konferences mori pjese edhe ministri i brendshem i Bundes Republikes Gjermane
Wolfgang Shobel.
Shoble pas fjales se tij pershendetese u perqendrua ne rendesine qe ka dia-
logu mes feve si dhe per rolin qe feja sot luan ne shoqerite njerezore ne pergji-
thesi. Tema referuese bosht e tij ishte "Se bashku ne Gjermani".
Ai nder te tjera tha se feja-religjioni eshte faktore shume i rendesishem ne
shekullin e XXI ne te cilin sapo kemi hyre. Shteti Gjerman tha ai eshte shume i
interesuar te zhvilloje dialog nder fetar mes gjitha komuniteteve fetare ne vend pa
dallim. Pas katolikeve dhe protestanteve tha ai myslimanet ne Gjermani renditen
ne vendin e trete dhe shtoi se Islami dhe myslimanet jane bere pjese e perdit-
shmerise gjermane.
Njeri nder propozimet e rendesishme te te pranishmeve ishte edhe gjetja e
mundesise se themelimit te Fakultetit te Studimeve Islame ne Gjermani permes te
cilit do te pergatiteshin kuadrot fetare, gjegjesisht imamet per te sherbyer ne vend.
Shoble tregoi interesim te madh rreth kesaj pike dhe pohoi se, ne nje te ardhme
shume te afert shteti Gjerman do te gjeje mundesite per themelimin e nje Fakulteti te tille ne universitetet gjermane.
Ne panelin e pare se bashku me Ministrin Shoble ishte edhe prof. dr. Enes Kariqi, i cili mes tjerave po ashtu potencoi
rendesine qe ka dialogu nderfetar ne kohen ne te cilen po jetojme si dhe ne te ardhmen tone te afert dhe te larget. Ai te
pranishmeve po ashtu u beri me dije se Myslimanet ne Bosnje dhe Hercegovine kane pasur nje respekt te gjithanshem
ndaj feve tjera deri ne momentin kur kete respekt, tolerance dhe bashkejetese e shkaterruan shovinistet serb gjate luftes,
duke shtrire per toke faltoret e myslimaneve dhe duke vrare njerez ne emer te fese. Kariqi ne fund te fjales se tij tha se
beson ne thenien e Hans Kingut:
"Nuk mund te kete paqe mes njerezve perderisa nuk ka paqe mes fese, dhe nuk mund te kete paqe mes feve nese
nuk ka dialog, si dhe nuk mund te kete dialog nese nuk ka mirekuptim te ndersjellet".
Te dhena dhe fakte per Myslimanet ne Gjermani
Ne Gjermani jetojne rreth 3.4 milione myslimane. Pas katolikeve dhe protestanteve myslimanet perbejne grupin e trete
me te madh fetar ne Gjermani. Perafersisht 2.5 milione jane synit 200.000 shiit, 400.000 deri ne 700.000 alevij. Pjesa der-
muese e myslimaneve ne Gjermani jane emigrante nga Turqia, Irani, Afganistani, Iraku, Egjipti, Kosova. Shqiperia,Bosnja
Hercegovina etj. Ne krahasim me fete tjera Islami eshte fe e re ne Gjermani. Vetem 10 deri 15% te myslimaneve jane pje-
se e nje ombrelle organizative, kurse pjesa tjeter e tyre vepron ne faltore dhe xhami te ndara.
Dr. Xhabir Hamiti
pjesemarres i konferences ne fjale
Dragash
Tribune fetare me rastin e ditelindjes se Muhamedit a.s.
Diten e hene me date 09.03.2009, ne menyre solemne ne Shtepine e Kultures ne Dragash, organizuar nga Keshilli i Bash-
kesise Islame-Dragash, eshte shenuar ditelindja e Muhamedit a.s. Ne kete manifestim, pervec imameve, ishin te pranish-
em edhe strukturat me te larta te Kuvendit Komunal, perfaqesues te subjekteve politike te Dragashit, si dhe perfaqesues
te KFOR-it gjerman dhe turk.
Duke hapur kete manifestim, Nail ef. Halimi, pasi ka pergezuar te pranishmit ne salle, u ka uruar mireseardhje, nderkaq ka
prezentuar ligjeruesit dhe temat e kesaj tribune. Fjalen pershendetese e ka bere Adem ef. Ihtimani kryetar i Keshillit te Bash-
kesise Islame te Dragashit. Ai, pasi ka pergezuar te pranishmit per pjesemarrje ne kete ngjarje fetare-kulturore, ka nenvizuar:
"Jemi tubuar sot ketu, qe te mesojme sa me shume per Pejgamberin tone, Muhamedin a.s., personalitet ky i cili la gjurme te
pashlyeshme ne historine njerezore dhe islame dhe pa dyshim konsiderohet si personaliteti me me ndikim ne historine njere-
zore". Ligjeraten e pare me temen "Muhamedi a.s. shembelltyre e njerezimit" e ka prezentuar Xhafer ef. Fejziu, i cili ne menyre
kronologjike i ka bere nje veshtrim te thuket jetes se Pejgamberit, peripecive dhe veshtiresive me te cilat ishte perballur ai, gjate
gjithe kohes sa ishte Pejgamber. Muhamedi a.s kishte arritur te formonte nje shoqeri te shendosh, e cila mbi supet e veta barti
Mesazhin Hyjnor, per te perhapur ate edhe tek popujt e tjere ne bote.
Ne ligjeraten e dyte mbi sjelljet dhe moralin e Muhamedit a.s. ka folur Shaban ef. Haxhija. "Muhamedi a.s. ishte simbol i moralit
te larte ne nje shoqeri te degjeneruar. Virtytet e larta morale ne shpirtin e tij, ishin dhunti nga i madhi Zot xh.sh. te cilat ia dhuroi
Pejgamberit tone, ne menyre qe personaliteti i tij te behej shembull per njerezimin" - tha, pervec te tjerash, ai.
Me madheshtore kete tribune fetare e beri prezantimi i nxenesve te mesim - besimit nga fshatrat Bresane dhe Restelice, me
leximin e disa pjeseve nga Kur'ani, kendimin e ilahive dhe recitimin e disa vjershave, te cilet me zerat e tyre freskuan zemrat
dhe ndjenjat e besimtareve te mbledhur per kete dite madheshtore.
Xhafer Fejziu
56
dituria islame / 224
Nga Medreseja
M
U mbajten garat per njohuri te pergjithshme
e 2 e 3 mars 2009, organizuar nga drejtoria e medre-
sese se' mesme "Alauddin" te Prishtines, u mbajten ga-
rat tashme tradicionale ne njohurite e pergjithshme nga
lendet mesimore qe mesohen ne medrese.
Garat u mbajten ne dy konkurrenca, - te vajzave dhe te dje-
mve.
Ne hapje te garave qene te pranishem edhe zevendeskryet-
ari i Kryesise se Bl-se te Kosoves, Mr. Fahrush Rexhepi, kry-
eimami Sabri ef. Bajgora, drejtori i medresese se mesme
"Alauddin", Bahri ef. Simnica, si dhe profesore e nxenes te
medresese.
Garat u mbajten ne amfiteatrin e medresese, dhe ne to mo-
ren pjese perfaqesuesit me te mire te klasave nga viti i 2-te deri
ne vitin e 4-t te Medresese ame te Prishtines dhe te dy para-
leleve te ndara - te Prizrenit dhe te Gjilanit.
Ne konkurrencen e djemve moren pjese 11 klasa (5 nga Pri-
shtine, tri nga Prizreni dhe tri nga Gjilani) .
Garat u mbikeqyren nga komisioni vleresues me kete perbe-
rje: Sabri Bajgora, Miftar Ajdini, Fadil Hasani dhe Mustafe Haj-
dari. Ne kategorine e djemve me te miret dolen perfaqesuesit e
klases II te paraleles se Gjilanit, qe zune vendin e pare, kurse
vendin e dyte e zune perfaqesuesit e klases IV/b te Medresese
ame te Prishtines, e vendin e trete e zune perfaqesuesit e kla-
ses IV te paraleles se Gjilanit.
Nderkaq, ne kategorine e vajzave me te mirat dolen perfaqe-
sueset e klases III te paraleles se Prizrenit, qe zune vendin e
pare; vendin e dyte e zune perfaqesueset e klases IV te Medre-
sese ame te Prishtines dhe te tretin perfaqesueset e klases II te
paraleles se Prizrenit.
Per fituesit drejtoria e medresese dha shperblime te vecanta.
Ferizaj:
Myftiu Ternava: "Nuk do te tolerojme nderhyrjen
e askujt per te futur pergarje e ndasi ne mes nesh"
Ne Ferizaj eshte mbajtur manifestimi qendror i Lindjes se Muhamedit a.s., organizuar nga Keshilli i Bashkesise Isla-
me i Ferizajt, ku merrnin pjese Myftiu i Bashkesise Islame te Kosoves Mr. Nairn ef. Ternava, perfaqesues te KFOR-
it amerikan, strukturat me te larta udheheqese te Kuvendit komunal te Ferizajt, perfaqesues te subjekteve politike
dhe shume xhematlinje te tjere. Myftiu Ternava, ne fjalen e tij, duke pershendetur te pranishmit, ka aktualizuar nevojen e
valorizimit te vlerave dhe bashkepunimit me te ngushte ndermjet te gjitheve: "Allahu na ka krijuar qe te njihemi ne mes
nesh, jo te luftojme ne mes nesh, dhe jo qe te mos respektojme njeri-tjetrin e te krijojme hapesire bashkepunimi me te
gjithe, pavaresisht nga gjuha dhe vendi ku jetojne njerezit". Myftiu Ternava ka ofruar mbeshtetje te BIK-se per te gjitha
zhvillimet politike, ekonomike dhe shoqerore te vendit, vecanerisht per perforcimin e vendit dhe institucioneve tona. Myftiu
ishte shume decidiv ne fjalen e tij kur foli perkitazi me ngjarjet
I e fundit: "Nuk do te tolerojme nderhyrjen e askujt per te futur
percarje e ndasi ne mes nesh. Nuk do te largohemi asnje mili-
■ meter nga parimet qe na urdheron Kurani dhe Muhamedi a.s.,
^ por ato parime jane te shendosha, qe na shtyjne te respekto-
" n hemi ne mes nesh, te respektojme besimet e tjera; na bejne qe
te jetojme ne tolerance e paqe me te tjeret". Ai po ashtu ka nen-
vizuar se ky tubim madheshtor na ka tubuar sot ketu qe edhe
pas 14 shekujsh te rikujtojme ardhjen ne jete te Muhamedit a.s.
I madhi Zot ne vazhdimesi dergoi pejgambere, nga Ademi a.s.
e deri tek Muhamedi a.s., ne pjesetaret e besimit islam asnje-
here nuk bejme dallime ne mesin e pejgambereve, qe te gjithe
i besojme pa pike dallimi, pavaresisht nga vendi ku jane dergu-
ar apo kombi qe i kane ardhur, dhe per ne qe te gjithe jane te
derguar te Zotit, qe jane derguar me qellimin e vetem qe te be-
jne thirrje per besimin e Zotit Nje, te largojne prej idhujadhuri-
meve te shumta dhe te krijojne mundesine e bashkepunimit sa
dituria islame / 224
57
me te' mire e me te madh ne mes njerezve, dhe ardhja e Muha- 1
medit a.s. si pejgamberte fundit, ishte paralajmeruar nga pejga-
mberet e mehershem. Ne kohen e dergimit te pejgamberit kishin
humbur vlerat reale qe kishte njeriu, shoqeria njerezore shkonte
nga nje dekadence, nga nje humnere e sketerre e papare ndon-
jehere; nuk respektohej asnje vlere njerezore, prandaj ndihej
nevoje e madhe qe i Madhi Zot te dergonte edhe Pejgamberin e
fundit, Muhamedin a.s. me kryedhuraten qiellore Kuranin, liber
udherrefyes qe drejton njeriun nga e ardhmja, prosperiteti dhe
siguria e tere njerezimit, pavaresisht nga besimi qe i takojne
apo pozita gjeostrategjike ku jetojne, ose gjuha qe ata flasin.
Kryetari i Keshillit te Bashkesise Islame te Ferizajt, Fehmi ef.
Mehmeti, theksoi se duke perkujtuar Personalitetin e Muhamedit
a.s., perkujtojme vlerat e tolerances njerezore: "Edhe kesaj ra-
dhe si tradicionalisht po organizojme kete manifestim madhe-
shtor ne respekt dhe rikujtim te Personalitetit dhe vlerave me te I
cilat erdhi Muhamedi a.s. per mbare njerezimin. Ai ishte i derguar i Allahut xh.sh., tregtar i drejte, burre shteti, orator i mire,
reformator shoqeror, strehe per te varfrit, mbrojtes i sklleverve, bujaria e sinqeriteti, moral i larte, falja, fisnikeria - qe te
gjitha keto ishin cilesi te misheruara ne Personalitetin e tij", - ka thene, ne mes te tjerash, Fehmi ef. Mehmeti, kryetar i
Keshillit te Bashkesise Islame te Ferizajt.
Isa Tershana
S-o rf
t- i m.
JElL
\*
'W £ 4 ^ \ ?i
H
X?m*.. ^ Im fa
Manifestim i madh ne Peje, me rastin e dites se Mevludit
Dita e 12-te e muajit Rebiul-Evvel kete vit koincidoi me
diten e diele te dates 08 mars 2009. Dita e hene ishte dite
madheshtore ne qytetin e Pejes e cila do te mbahet mend
gjate per besimtaret e Pejes dhe rrethines se saj. Ishte dite ver-
tete e lumtur dhe festive, e cila mblodhi si perhere qindra besimt-
are ne manifestimin qendrorte testes se madhe te myslimaneve,
ne perkujtimin e lindjes se me te madhit Pejgamber, njeriut me te
dashur te Allahut fuqiplote, udherrefyesit te drejt i cili me ndihm-
en e Krijuesit dhe mrekullise hyjnore - Kur'anit famelarte, beri qe
e gjithe bota te shnderrohet ne drite dhe qe jeta te kete kuptim.
Keshilli i Bashkesise Islame ne Peje kete vit u mundua qe
xhematit t'i sjell nje freski shpirterore dhe kenaqesi fizike, me ra-
stin e kesaj teste te madhe te myslimaneve. Per kete kenaqesi
organizoi dy manifestime brenda dites. Pas namazit te drekes ne
Bajrakli xhami, e cila ishte stermbushur me xhemat, u kendua
Kur'an, pjese nga mevludi tradicional, kaside dhe ilahi. Pas per-
shendetjes, shprehjes se mireseardhjes per mysafiret dhe nje
fjale te shkurter te kryeimamit te KBI-e ne Peje z. AN ef. Gashi, filloi ky manifestim. Me pastaj u kenduan disa pjese te mevludit
tradicional, ilahi dhe kaside kenduan imamet e Pejes. Mevludi perfundoi me pershendetjen e te pranishmeve dhe urimin e
kryetarit te KBI-e ne Peje z. Nexhmedin ef. Hoxhaj.
Ne oret e pasdites gjegjesisht pas namazit te ikindise, ne kino - teatrin e qytetit ne organizim te KBI-e ne Peje u mbajt nje tri-
bune - ligjerate ne lidhje me jeten dhe vepren e Muhamedit a.s. Ishte i vogel teatri i qytetit t'i pranoje te gjithe te interesuarit dhe
per kete na u dha nje leksion se hereve te tjera kesi lloj manifestimesh duhet te organizohen ne palestren e sporteve, sepse ndo-
shta edhe aty nuk do te kete vend te mjaftueshem. Elhamdulil-lah.
Pas prezantimit te programit nga Enes ef.Goga, i cili fillimisht i pershendeti te pranishmit duke iu uruar mireseardhje ne qytetin
e Haxhi Zekes (Mulla Zejnelabidin Biberaj), ne qytetin tradicional te mevludit, i cili u trashegua dhe u kendua brez pas brezi gjer
ne ditet tona, nga ulemate me te njohur ne te kaluaren e larget dhe te afert, ne skene u ftua imami i xhamise Sahat kulla z. Mehdi
ef. Goga, i cili kendoi nje pjese nga Kur'ani famelarte, me cka dha te kuptohet se ky manifestim eshte shume domethenes.
Pas fjales hyrese te kryetarit z. Nexhmedin ef. Hoxhaj, i cili pershendeti te pranishmit ai foli shkurtimisht mbi rendesine e lindj-
es se Muhammedit a.s. dhe qellimin e organizimit te programit ne fjale, me pastaj ne skene u ftua Mustafe ef. Dervisholli i cili ke-
ndoi nje pjese nga mevludi ku me zerin e tij i mahniti te pranishmit. Pas tij moderatori ftoi ne skene prof. Mustafe ef. Havollin qe
te mbaje ligjeraten. Me ligjtaren e tij ai rikujtoi ne shpirtin e besimtareve kohen e lindjes se Pejgamberit a.s., pastaj mbi jeten e
tij te bujshme, dhe mbi rrugen e veshtire qe kaloi per shtrirjen e fjales se Zotit xh.sh, dhe mbjelljen e saj ne zemrat e myslima-
neve. Z. Mustafa evokoi disa nga ngjarjet me te rendesishme te historise se Islamit e te cilat jane direkt te lidhura me Muha-
mmedin a.s. Ligjerata ne fjale u mireprit nga xhemati i shumte qe prezantoi ne teater.
Me perfundimin e ligjerates mori fund edhe ky program i cili tej mase u pelqye nga te pranishmit, me kerkese qe sipas munde-
sive te organizohen me shpesh kesi lloj tribunash.
Sidoqofte, KBI-e ne Peje ne programin e vet te punes per vitin 2009, ka parapare aktivitete te nduarnduarta, ndersa ky ishte
vetem fillimi i punes se frytshme qe po e ben ky keshill. Lusim Allahun e plotfuqishem per ndihme ne realizimin e aspiratave tona.
Pergatiti:
Fuad Hoxhaj
58
dituria islame / 224
Ne Gjilan u shenua ditelindja e Muhamedit a.s
Ne xhamine e madhe "Carshi" te Gjilanit me 13
mars 2009, ishin tubuar shume qytetare per te
percjell programin e pergatitur nga Keshilli i
Bashkesise Islame ne Gjilan me rastin e ditelindjes I
se Pejgamberit a.s.
Si zakonisht programi filloi me leximin e nje pjese
te Kur'anit te cilin e lexoi nxenesi i Medresese Alaud-
din, paralelja ne Gjilan Musa Ramadani.
Me pastaj kryetari i KBI te Gjilanit llmi ef. Krasniqi
i pershendeti te gjithe te pranishmit si dhe perfaqe-
suesit e Kryesise se Bashkesise Islame te Kosoves,
perfaqesuesit e pushtetit lokal, perfaqesuesit e Ke-
shillitte Bashkesise Islame te Ferizajt si dhe musafire
te tjere. Ndersa ne emer te Kryesise se Bashkesise
Islame te Kosoves dhe ne emer te Myftiut te saj mr.
Nairn Ternaves pershendeti mr. Fahrush Rexhepi.
Kurse ne emer te pushtetit lokal pershendeti Ismaj
Kurteshi.
Me kumtesen e tij per kete date te shenuar ne kalendarin islam foli Dr. Sylejman Osmani, profesor i lendes se
hadithit ne FSI si dhe imam ne xhamine e madhe te Gjilanit, i cili ne menyre kronologjike paraqiti menyren e kremti-
meve te shqiptareve me shekuj e deri ne ditet e sotme, me rastin e ditelindjes se Muhamedit a.s., dhe me pastaj foli
edhe per menyren se si duhet te kremtohet edhe ne te ardhmen duke mos mjaftuar vetem me leximin e vargjeve te
mevludit, por duke i shtuar edhe aktivitete te ndryshme.
Pas kesaj kumtese u paraqiten okteti i Gjilanit i perbere nga kengetaret me te njohur te qytetit si Nazim Gagica,
Qemajl Musliu, Afrim Haziri, Adnan Leka etj, gje e cila per gjilanasit ishte nje risi.
Gjithashtu u lexuan edhe pjese te mevludit tradicional, dhe me ne fund duan e mevludit e beri kryeimami i KBI
ne Gjilan Agim ef. Hyseni.
A. Hyseni
Ne Medvegje:
Ne xhamine e Sijarines u festua ditelindja e Muhamedit a.s.
Te henen me daten 9 mars te ketij viti, ne
xhamine e Sijarines ne menyre tradicionale u
kremtua ditelindja e pejgamberit Muhamed
a.s. "Falenderimet i takojne vetem All-llahut xh.sh.
pershendetjet per Muhamedin a.s. per shoket e tij,
per ata qe e pasuan rrugen e All-llahut dhe ata te
cilet do ta pasojne deri ne diten e gjykimit. Une si
imam jam i kenaqur me prezencen e besimtareve.
Me te vertete eshte kenaqesi e madhe te shohesh
nje numer te madh te besimtareve ne xhamine e
Sijarines. Kjo feste ne islam ka rendesi te madhe
dhe shpresoj te shnderrohet ne tradite dhe te festo-
het per cdo vit ne komunen e Medvegjes" deklaroi
imami i xhamise se Sijarines llham Hasani.
Me kete rast pas faljes se namazit te iqindise u
mbajt nje ligjerate ku imami i xhamise llham Hasani
foli per jeten dhe vepren e pejgamberit Muhamed
a.s. "Ai ishte madheshtor, ishte drite dhe udherre-
fyes per gjenerata te tera dhe keshtu do te jete derisa te jete jeta. Dhe, nese ne arrijme te vjelim vetem nje thermi
nga begatia e shpirtit, besimit dhe sjelljeve te Pejgamberit Muhamed a.s., ardhmeria jone do te jete e ndritshme,
pikerisht ashtu si e trasoi i Derguari i Allahut" tha imami Hasani.
Pas ligjerates eshte kenduar nje mevlud kushtuar kesaj dite madheshtore. Ndersa, pas mevludit eshte mbajtur
nje koktej rasti. Ne fund besimtaret u ndane te kenaqur me menyren se si eshte organizuar dhe shenuar kjo feste
ne xhamine e Sijarines.
Fidan Kosumi
dituria islame / 224
59
M
DIJANET-i mban seminar per nepunesit e Bl te Kosoves
e 23 mars ne Ankara solemnisht ka filluar nje seminar i
njejavor per trajnimin e personelit te Bashkesise Islame |
te Kosoves. Ne hapje te seminarit qene te pranishem
edhe kryetari i DIJANET-it te Turqise prof. dr. Ali Bordakoglu,
Myftiu i Kosoves, Mr. Nairn ef. Ternava dhe ambasadori i Repu-
blikes se Kosoves ne Ankara, Bekim Sejdiu. Seminari eshte or-
ganizuar nga departamenti per marredhenie me jashte i
DIJANET-it ku do te marrin pjese 32 nepunes nga administrata e
Keshillave te Bashkesise Islame te Kosoves.
Duke iu drejtuar te pranishmeve ne hapje te seminarit kryetari
i DIJANET-it, prof. dr. Ali Bordakoglu tha se mes dy popujve ka
nje lidhje shume te fuqishme vellazerore dhe shpirterore. Mendoj
se ky seminar do ta forcoje bashkepunimin tone dhe kete ia kemi
borxh popullit te Kosoves dhe BIK-ut.
Ndersa nga ana e tij Myftiu Ternava pasi ka falenderuar Tur-
qine per kontributin qe ka dhene per popullin e Kosoves para te
pranishmeve paraqiti nje pasqyre te shkurter per te arriturat e
Kosoves. Ne fjalen e tij Myftiu foli edhe per e rolin qe ka Bashke-
sia Islame e Kosove ne organizimin e jetes fetare ne Republiken
e Kosoves. Ndersa per organizimin dhe funksionimin e Bashkesise Islame Myftiu Ternava tha: "Modeli i DIJANET-it te
Turqise per ne eshte shume i favorshem, ngase na lidh e kaluara e perbashket historike e shpirterore".
Ne shenje respekti Myftiu Ternava, kryetarit te DIJANET-it, Bardaokglu i dha dhurate nje plis tradicional shqiptar te cilin
ai e pranoi me kenaqesi te madhe. Per nder te ketij delegacioni kryetari i DIJANET-it te Republikes se Turqise, prof. Dr.
Ali Bordakoglu shtroje nje dreke pune.
Xhemati i Desivojces nderton xhamine e re
XX I emati i xhamise se fshatit Desivojce te komunes se Kamenices i organizuar nga imami Faik ef. Murati dhe
jt 1^\ Keshilli i xhamise me sukses po ndertojne xhamine e re. C'eshte e verteta Desivojca ka pasur xhamine qe
#\l I nga viti 1816, ku sherbyen imame e alim te njohur jo vetem per kete xhemate por edhe me gjere ne rrethinen
e Malesise e Anamoraves, si Mulla Ismajli, Mulla Zeka etj.
Xhemati i Desivojces ka qene i njohur ne tere rrethin per perkushtimin e zellin ndaj fese e prijesve fetare do theksuar
se ne kuader te xhamise se Desivojces jane edhe xhemati i fshatit Terstene, Lajagiq, Velegllave e Sedllar.
Xhamia e Desivojces ate kohe (1816) qe ndertuar me material te dobet me balte e gure dhe me kalimin e kohes ajo
nga dhembi i kohes qe demtuar saqe viteve te fundit nuk plotesonte kushtet per zhvillimin e ritualeve fetare.
Demtimi i catise beri qe te reshurat atmosferike te depertonin brenda dhe te demtonin rend muret e xhamise. Megjithe-
qe xhemati i xhamise se Desivojces disa here nder vite ishte organizuar per te riparuar demet serioze te xhamise me-
gjithate objekti nuk plotesonte as kushtet minimale per faljen e namazit.
Te prire nga imami dhe te mbeshtetur nga Keshilli i xhamise, xhemati i Desivojces veren e vitin qe shkoi vendosi qe te
prish objektin e vjeter te xhamise dhe te ndertoje nga themeli xhamine e re. Si ide ndertimi i xhamise se re ne Desivojce
ka qarkulluar ne mesin e xhamatlinjve te kesaj
xhamie qe sa vite, mirepo vetem veren qe shkoi
nisi me pune konkrete.
Angazhimi i imamit dhe keshillit te xhamise per
grumbullimin e mjeteve financiare krijoi premisat e
para per fillimin e punes konkrete per ndertim e
xhamise se re. "Pergjigjja e xhematit ishte e kena-
qshme, aksionin e filluam ne xhami, pastaj dolem
ne teren e me vone shkuam edhe tek ish-banoret
e kesaj treve qe tash jetojne ne Gjilan e qendra te
tjera. Gjithashtu kerkuam edhe ndihmen e mer-
gimtareve tane. E filluam me pak para te gatshme,
deri sot kemi tubuar mbi 20 mije euro" - na tha jj
imami Faik ef. Murati dhe vazhdoi:
"Per ndertimin e xhamise na kane dale ne ndi-
hem edhe ndermarrjet qe shesin material nderti-
mor, te cilat kur kane kuptuar qe behet fjale per
xhami na kane ndihmuar duke na dhene nje pjese
te materialit pa para ose duke na liruar aq sa kane
pasuar mundesi. Na kane dal ne ndihem edhe
pronaret e mjeteve te transporti qe kane bartur
Ish-xhamia ne Desivojce
60
dituria islame / 224
Xhamia ne ndertim e siper ne Desivojce
materialin pa pagese, por ketu nuk duhet harruar as punen vullnetare
qe e kane bere' shume xhematlinje".
Me tutja imami thote: "Sic e shihni ne i kemi rrafshuar muret e xha-
mise, por kemi edhe aq para sa ta qesim edhe catine, e per ma tej
duhet te presim.
Ne kemi kerkuar nga Kryesia e Bl te Kosoves e edhe nga vet
Myftiu qe te shoh mundesine e ndonje donacioni te na ndihmoje qe
ta perfundojme xhamine sa me pare".
Do theksuar se Desivojca eshte nje fshat malor qe shtrihet ne zo-
nen kufitare me Serbine. Dikur Desivojca ishte nje nder fshatrat me
te medha te Malesise, mirepo mungesa e infrastruktures ka bere qe
shumica e banoreve te saj ne kerkim te jetes me te mire te migrojne
ne qendra te ndryshme, kryesisht ne Gjilan.
Ne fund duhet theksuar se perkushtimi i xhematlinjeve te Desivoj-
ces per te ndertuar xhamine duhet te jete shembull per lokalitetet tje-
ra qe kane kushte me te mira.
Te shpresojme do te gjindet ndonje donacion per xhamine e Desi-
vojces ngase kane mbetur ende shume pune per t'u bere.
(r. shkodra)
J\
EFI"R
HIENAT
®VR PPU^
m
U promovuan tri libra te
Refik Gerbeshit
Ne diten e dyte te pervjetorit te pare
te Pavaresise se Republikes se Ko-
soves, ne teatrin e te rinjve "Dodona"
ne Prishtine, u be promovimi i tre lib-
rave te autorit ne mergim imam Refik
Gerbeshi.
1 . Tregime "HIJENAT E ZEZA" 2. Pjese
teatrore "PLAGE E MERGIMIT" dhe
3. poezi "RREZE PAVARESIE"
Per liberat folen Gani Xhafolli, Riza
Grajgevci, Nebi Bunjaku e Sabit Jaha.
Xheladin Fazliu
Bashkesia Islame e Republikes se Kosoves
Keshilli i Bashkesise Islame - Istog
Nr. 12/2009
Date: 21.03.2009
Ne baze te Kushtetutes se Bashkesise Islame te Kosoves dhe te Rregullores se punes se Keshillit te Bashkesise Islame ne
Istog, KBI ne Istog shpall:
Konkurs
Per plotesimin e ketyre vendeve te punes:
1. Imam, hatib dhe mual-lim ne Xhamine e fshatit Rakosh.
2. Imam, hatib dhe mual-lim ne Xhamine e fshatit Dobrushe.
Kandidatet duhet t'i plotesojne keto kushte:
1. Te kete te kryer Fakultetin e Studimeve Islame si dhe Medresene, e ne mungese vetem Medresene.
2. Te kete aftesi komunikimi me xhemate.
3. T'i permbahet Rregullores se punes se Keshillit si dhe Kushtetutes se Bashkesise Islame te Republikes se Kosoves.
4. Te jete i pranueshem nga ana e xhematit perkates.
Kerkeses duhet bashkangjitur edhe keto dokumente:
- Certifikata e lindjes;
- Certifikata shendetesore;
- Diploma per pergatitjen profesionale.
Te ardhurat personale rregullohen sipas marreveshjes me xhemat.
Konkursi mbetet i hapur 15 dite nga shpallja ne revisten "Dituria Islame"
Dokumentacioni i pakompletuar nuk merret ne shqyrtim.
dituria islame / 224
61
Fjaleterthore
^ESE^B
DRAMA
EPARE
SHOIPE
KEVI5TE
NlEMLIJOKE
E BASHHESISE
iSLAMS TE
K05CWES
ELEMEKT
KIMIK
RECJA,
CEUKOSA
KALI
1
SHAllS
T1TANI
EMES
FEBSE
ISLAMS
institute
tot EEMJLAT.
LEADERSHIP
EMBLEMA
LITSr
ALEJHIS
SELAM
MIK
5HTEPIE
E
SHTENDOSUt!
n
BEVSTE
TEfMUJORE
E BASKKtEJSE
ISLAMETF.
K050VES
UOJ
SEMUNDJE
ETOKES
(Sh Pssmj 1
PEAAIIMET
OBGANII
TEPABIT
THAJ
SHTETFOINJ
MJETPUNE
SEUM
PEREHEB
YETOR
AO SA DUHET
FUTBOLLISTI
ANGLE2.
UEJN
OUKAT
TEUPATE
THJE5HTE
KIMIKE. S3
AllPMiNI.
BAKRIETJ
METRJ
CBESOlLllMt
1 BBAHJEVE
!E 2EMBES
VEND
I SHENJTE
AFEE
MEKES
Pi
ASSOCIATION
A
SHOOE
BUBiMUJl
FOUE
NDIHMESE
E SJUHK
SHOIPE
sPOKE
lx$f
AETiLat.l
LEMEBIA
REX'S?
tSMAJU
5hkronja e
easaelim-it
MUAJJ
PA5THIRPME
JONA
KRYEOrTETl
SHOIPTAS
IPAVEfiTETr-
MJESHTEB
Of
FUE
PAMBUKLI
KU13ESII
BUAJTJESSt
LE-KURES
DIJETAR
|ArabJ
CSUP
IMADH
KENGETARESH
•
TOKAE
BUKES
MORE,
MOP
KALIUM!
LLOJ
ADHUSIMI 1
ALLAHUT
bEetas
KEYEOVTEn
1
ICKDANI5E
DE5KMOBM
DHE POETJA,
NUBJE
E;EMENT
IKROMO-
ZOMEVE IE
SEBTKAMES
0EL170BE
LARAMAN
JO "OFF*
EWER
FEHBE
I!
MAL
NE
BULLCAEt
-HIE -MA
PER
NAMAZ
PYLL
MACJEPSES
PRESIDENTI
AMERIKAN.
OSAMA
A?
EMEEM
KBYENORrTJE
it Aim 1
BYTEBLAM
LAN 'AM
E.HKB0NJE
GREKE
SHKQOfTIET
OEKLAEOI
SHXRONJE
GSEKE
TOM
VARIANT
iemrit
YMEE
LLOJ
SEMUNDJEJE
SHKBONiA
XI
NKEU
NECMASE?
LLOJ
ALKOOLI
KtMlK
ANECAK
NOTE
MUZIKOBE
A20T1
NQEVEOflA
EANOB
INJESHTET1
ARAB
OEUA
MBATH
KEMSEVE
62
dituria islame / 224
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11