Revista Dituria islame 197-234.PDF

DITURI A ISLAME

Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore

Boton

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves
Prishtine

Kryeredaktor
Bahri Simnica

Redaksia:

Agim Hyseni, Burhan Hoxha,

Jakup Qunaku, Miftar Ajdini,

Muharrem Ternava, Rexhep Lushta,

Sabri Bajgora, Zaim Baftiu

Gazetar ne redaksi:

Ramadan Shkodra

Lektor

Isa Bajginca

Korrektor

Skender Rashiti

Kopertina & Red. teknik

Ymridin Trinaku

Operator kompjuterik

Nuhi Simnica

Ad res a:

"Dituria Islame",

Rr. "Bajram Kelmendi", nr. 84.

10000 Prishtine

Tel & Fax. 038/224-024

www.dituriaislame.net
E-mail: dituriaislame@hotmail.com
dituriaislame@yahoo.com

Parapagimi:

Evrope 25 € Amerike 40 USA $

Shtypi:
"Koha" - Prishtine

Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen!

Urimi i Myftiut te Kosoves, Mr. Nairn Ternava,
me rastin e Njevjetorit te Pavaresise

Qytetare te dashur!

Me rastin e Pervjetorit te pare te Pavaresise se vendit tone, ne emrin tim dhe te
institucioneve te BIK-se, pranoni urimet tona, kushtuar kesaj date historike per pop-
ullin tone.

Shkurti i vitit 2008 s 'ka dyshim se eshte ngjarja me e rendesishme ne historine
me te re te popullit tone, ngase me 1 7 shkurt 2008 familjes se shteteve te botes iu
shtua edhe nje shtet, shteti i Kosoves. Kete dite, institucionet e vendit tone, ne koor-
dinim teplote me faktoret e rendesishem nderkombetare dhe me perkrahjen e miqve
tane, shpallen Kosoven shtet te pavarur e sovran.

Qytetare te nderuar!

Shpallja e shtetit te Kosoves ishte nje enderr e kamotshme e popullit tone. Breza
te tere kontribuan ne menyra te ndryshme per te realizuar te drejten e popullit te
Kosoves per vetevendosje, liri e jete te dinjitetshme, e drejte kjo e garantuar nga
Zoti dhe nga aktet nderkombetare, por qe, fatkeqesisht, gjysmes se popullit tone i qe
mohuar padrejtesisht thuajse qe nje shekull me pare.

Qytetare te nderuar!

Ne vitin e pare te Pavaresise populli i Kosoves dhe institucionet e saj, meperku-
shtim krijuan aktet normative per nje shtet funksional, te bazuar ne parimin e qyte-
tarise, duke respektuar te drejtat e te gjitha komuniteteve qe jetojne e punojne ne
Kosove.

Tani, nje vit pas shpalljes se Pavaresise, vendi yne eshte njohur nga 55 vende te
botes se lire e demokratike, ndersa institucionet tona kane miratuar Kushtetuten e
vendit, kane perzgjedhur flamurin dhe himnin, kane themeluar misionet diplomatike
e keshtu me radhe. Mund te themi lirisht se kemi krijuar bazen e shtetesise funksion-
ale te shtetit, mirepo ne te ardhmen napresin edhe shume sfida e pergjegjesi, per te
bere Kosoven nje vend te dashur per te gjithe qytetaret, nje vend me perspektive per
te rinjte, nje vend qe ofron dinjitet per te moshuarit, nje vend te sigurt per investi-
toret dhe nje vend demokratik per te gjitha komunitetet.

Qytetare te nderuar!

Tani kur shteti yne eshte realitet, nga ne lypset te kontribuojme qe ta ndertojme
ate dhe ne pervjetorin e ardhshem te numerojme me shume rezultate ne fushen e
ekonomise, te mireqenies dhe zhvillimit ekonomik te vendit.

Urimet e mia shkojne per te gjithe lideret institucionale e politike te Kosoves,
qytetaret tane ne Kosove e diaspore dhe per te gjithe miqte tane. Edhe nje here
urime e gjithe te mirat, shendet e dashuri. Zoti e meshirofte popullin e Kosoves!

Prishtine, 16 shkurt 2009

Me respekt, Myftiu i Kosoves,
Mr. Nairn Ternava

Ne kete numer pos te tjerash

Nevendtelamtumires
4

Kosova dhe bota islame

nje vit pas pavaresise

5

Donesite e njeriut

dhe edukimi i Islamit ndaj tij

7

Fetvaja si institucion shume i
rendesishem ne fene islame

11

Ne perkujtim te Israse dhe

Mi'raxhit

15

Vleraeditessexhuma
19

dituria islame / 223

Ne vend te I am turn ires

Bahri Simnica

Per te gjithe' ata qe ishin me ne
per keto kater vite, sigurisht se
ju kujtohen angazhimet tona dhe
peripecite me te cilat kaluam ne
kohen me te veshtire, por ne te njejten
kohe edhe me te lumtur.

Fillimisht do te doja qe pa dallim, te
gjithe ata qe ishin me ne, fi falenderoj
shume sinqerisht per nje bashkepunim
tejet te sinqerte dhe po shpresoj frytdhe-
nes per mua personalisht, po jam i bind-
ur se ajo eshte edhe per te gjithe ata qe
na ndoqen dhe na lexuan cdo rresht te
revistes sone tashme te njohur jo vetem
ne Kosove, po edhe me gjere, sepse kjo
tashme ka shperthyer gjithe kufijte edhe
jashte vendit tone.

Vertet, kur pranova detyren, nuk isha
edhe aq i bindur nese do ia arrija t'i kry-
eja pergjegjesite e marra, mirepo, thene
shume sinqerisht, kur do, per njeriun
nuk ka asgje ne kete bote te paarritshme,
vetem duhet pune dhe angazhim i sinqe-
rte dhe i vazhdueshem.

Eshte shume e vertete se gjate rruge-
timit tim me kete reviste, si kryeredak-
tor, ndeshem probleme, po dhe peripeci,
te cilat me sakrifica dhe perpjekje i ka-
lonim me lehte me bashkepunetoret e mi
shume te sinqerte, si dhe me anetaret e
redaksise, qe gjithnje me mundesite sa
kishin, na pergjigjeshin ne ?do kohe dhe
ne 9do situate, por ne te njejten kohe pa

Mars 2004 - Mars 2009

i harruar as te gjithe ata bashkepunetore
te brendshem, sigurisht ku bejne pjese
edhe ata te jashtmit, te cilet asnjehere
nuk ngurruan te sillnin ne faqet e revis-
tes diskutime, studime e veshtrime per
tema te ndryshme, po dhe njoftime per
aktivitetet e pergjithshme si ne vend
ashtu dhe jashte vendit tone.

Ata qe mendoj se i kam renduar me
se shumti, por jo me qellim te keq ve9se
per ta nxjerre kete reviste sa me mire
dhe sa me me rregull, besoj se ia vlen t'i
permend dhe t'i pergezoj per punen e
tyre te palodhshme dhe asnjehere, per
kater vite, pa ma kthyer fjalen dhe pa me
pare as edhe me nje sy shtrember, ia vlen
t'i pershendes, jo vetem me fjale po
edhe me emra, qe jane: operatori ne ko-
mpjuter - Nuhi Simnica, si dhe gazetari
i Kryesise - Ramadan Shkodra, te cilet
kane dhene nje kontribut dhe me kane
ndihmuar shume per keto kater vite.

Falenderoj po ashtu dhe te gjithe ata
qe ne nje menyre a ne nje tjeter na kane
dale ne ndihme.

Gjate kesaj kohe, besoj qe te gjithe
duhet te na kuptojne se kemi leshuar ga-
bime, ve9se gjithnje duke qene te bindur
se nuk kane qene te qellimshme, po le-
shime te rastit, qe jane te mundshme ne
botime revistash.

Per te pasuruar permbajtjen dhe temat
e shtruara ne faqet e revistes sone, jemi
munduar ta shtrijme rrethin tone me
shume bashkepunetore te rinj, te cilet pa
dyshim kane begatuar dhe e kane bere

revisten tone te dashur per lexuesit me
atraktive dhe me universale. Ndoshta
kemi deshiruar shume me shume, por
me mundesite dhe aftesite tona, kaq ke-
mi arritur, t'ju ofronim sado pak dhe fju
njihnim me tema sa me te kapshme dhe
te pershtatshme, gjithnje duke pasur pa-
rasysh rrethanat ekonomike dhe politike
te vendit tone. Jam shume i vetedijshem
se ndoshta dikujt nuk i jane plotesuar
deshirat e pritshme, por le te shpresoj se
pasuesi im do te jete ai qe do te vazhdo-
je aty ku kemi mbetur dhe do te ploteso-
je boshlleqe te tjera eventuale, qe besoj
te kene ngelur te paplotesuara ne masen
e duhur, si dhe shume tema te parrahura
per jeten tone te perditshme.

Per fund, nuk me mbetet tjeter per-
ve9se te kerkoj falje nga te gjithe ata ba-
shkepunetore dhe kolege, me te cilet
ndonjehere kam pasur ndonje kembim
fjalesh ose edhe mund t'i kemi ofenduar,
porse gjithhere padashur shume sinqeri-
sht pa qellim, ve9se nga respekti qe kam
per te gjithe ata lexues te nderuar, te cilet
shpresoj te na kuptojne drejt.

Ne fund fare, i uroj shume suksese
pasuesit tim dhe shendet ne jete. Pa dy-
shim une do te jem nje ushtar dhe ndih-
mes i mire i pasuesit tim, sa here qe ta
shohe nevojen dhe mundesite e mia - per
ndihme, per se do te jem gjithnje prane

tij-

We sselamu alejkum we rahmetullahi
we berekatuhu.

dituria islame / 223

Ne shenjester

Kosova dhe bota islame
nje vit pas pavaresise

Mr. Qemajl Morina

Me 1 7 shkurt u be nje vit nga
shpallja e pavaresise se
Kosoves. Nje vit i punes
se institucioneve te Koso-
ves te' pavarura nga institucionet nder-
kombetare. Njera prej sfidave me te
cilen u ballafaqua Kosova si shteti me i
ri ne Evrope dhe ne bote, gjate vitit qe
lame pas, pa dyshim se ishte njohja
nderkombetare e pavaresise dhe so-
vranitetit te saj. Ne nje ane, kishim per-
pjekjet e institucioneve te Kosoves per
sensibilizimin e qeverive te shteteve te
ndryshme te botes per njohjen e pavare-
sise se Kosoves, ne anen tjeter diploma-
cia serbe e perkrahur fuqishem nga
Federata Ruse bente 9mos per pengimin
e ketyre njohjeve. Ceshtja me ne fund
shkoi ne Asamblene e Organizates se
Kombeve te Bashkuara ne Nju Jork, ku
Serbia pati sukses te kaloj rezoluten per
Kosoven ne Gjyqin Nderkombetar te
Drejtesise ne Hage.

Andaj, pyetja e cila shtrohet para in-
stitucioneve tona, ne vecanti Ministrise
se Puneve te Jashtme te Kosoves, eshte
sa jane arritur qellimet per njohjen e
kesaj pavaresie, e cila per shkak te re-
ndesise qe ka ishte nder temat me te per-
folura ne mediat tona. Cka u be ne kete
drejtim? A u dha maksimumi i mundit
apo ka mundur te behet edhe me teper?
Cilat jane perpjekjet dhe rezultatet?

Me kete rast do te ndalem ne nje
pjese te botes. Ajo eshte bota arabe dhe
islame. Kete po e bej per dy arsye: E
para per shkak se bota arabe dhe islame
eshte konsideruar si nje potencial i mu-
ndshem i njohjes se pavaresise se Koso-
ves. E dyta lidhur me kete pjese te botes
ka pasur spekulime te shumta per mu-
ndesine e njohjes se pavaresise se afert
te Kosoves si nga perfaqesues te larte te
institucioneve tona, por edhe nga per-
faqesues te partive politike, dhe prijes te
Bashkesise Islame.

Nje vit pas shpalljes se pavaresise,
Kosoven e kane njohur 55 shtete. Prej
tyre tete shtete islame: (Afganistani, Tu-
rqia, Senegali,Burkina Faso, Sierra Le-
one, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe
Shqiperia, Ishujt Malldive). Ky numer
eshte tejet simbolik, kur dihet se Orga-
nizata e Konferences Islamike numeron

57 shteteve, duke u llogaritur prej orga-
nizatave numerikisht me masovike ne
kuader te OKB-se. Duke u mbeshtetur
ne kete, edhe perfaqesuesit e institucion-
eve tona me te larta politike ne vend
ishin optimist se numri me i madh i njo-
hjeve do te vije nga kjo bote.

Ceshtja qendron edhe me keq me bo-
ten arabe. Liga Arabe me seli ne Kajro
qe perbehet prej 22 shteteve, nga ky
grup vendesh deri me tash Kosoven e ka
njohur vetem nje shtet, Emiratet e Ba-
shkuara Arabe.

Shtrohet pyetja, perse ky hezitim i
qeverive te ketyre shteteve per njohjen e
shtetit me te ri te Evropes dhe te botes.
Kur dihet se ne aspektin e perqindjes se
popullates te besimit islam, Kosova ia
kalon shumices se vendeve tjera islame,
anetare te Organizates se Konferences
Islamike.. Lidhur me kete ekzistojne
disa arsye:

E para kompleksi i establishmentit
tane politik ndaj identitetit tane fetar
islam. Duke konsideruar ate si dicka qe
bie ndesh me vlerat tona perendimore.
Meqenese, me boten islame na bashkoj-
ne vlerat e perbashketa, ne kete duhet ta
themi hapur dhe pa hezituar fare. Kjo
verejtje i eshte bere establishmentit tane
politik nga njeriu i pare Konferences Is-
lamike, Sekretarit te Pergjithshem te saj
aktual, Dr.Ekmeludin Ihsanoglu, nje da-
shamir i madh i shqiptareve, ne nje pro-
noncim te mehershem te tij per BBC.

E dyta, popullata e Kosoves mbi 90%
eshte e besimit islam, atehere eshte krej-

tesisht e natyrshme qe ne projektet tona
ne zgjerimin e marredhenieve me boten
e jashtme te kerkojme qasje per aderim
ne Organizaten e Konferences Islamike.
Aderimi yne ne te, ne asnje menyre nuk
bie ndesh me aspiratat tona per anetare-
sim ne strukturat euro-atlantike. Ashtu
sic eshte rasti me Turqine dhe Shqiperi-
ne.

E treta, te insistohet ne realizimin e
nje vizite te nivelit me te larte ne shumi-
cen e metropoleve arabe dhe islame, per
tu shpjeguar lidereve te atyre vendeve
nga dora e pare per realitetin e ri te kri-
juar ne Kosove dhe aspiratat e saj si nje
shtet i ri qe deshiron te jete faktor sta-
biliteti ne Ballkan dhe me gjere. Me kete
do te demantohej propaganda serbe lidh-
ur me Kosoven, e cila eshte e pranishme
ne shumicen e ketyre vendeve.

Megjithate, nuk mund te mohohet fa-
kti se deri me tash ka pasur kontakte dhe
vizita ne disa vende te botes arabe dhe
islame, qofshin ato te nivelit te instituci-
oneve qeveritare, apo te shoqerive civi-
le. Ceshtja e Kosoves vazhdimisht ishte
prezent ne mediat arabe dhe islame. Ajo
qe lypeset te behet ne periudhen vijuese,
eshte nje presion me i madh dhe direkt
ne qeverite e ketyre vendeve, per te arri-
tur rezultate me te medha ne njohjen e
pavaresise se Kosoves si dhe shtrirjen e
bashkepunimit ne fusha te ndryshme.

dituria islame / 223

iTH SESSION OF THE
MIC SUMMIT CONFERENCE

Si te depertohet
ne kontinentin e Afrikes?

Prej 1 -3 shkurt ne kryeqytetin e Etio-
pise, Adis Abeba, zhvilloi punimet e tij
Samiti i Unionit Afrikan, i cili ne gjirin
e tij ngerthen 53 shtete te kontinentit te
Afrikes. Meqenese, nje numer i konsi-
deruar i vendeve arabe, ne aspektin gje-
ografik bejne pjese ne kontinentin e
Afrikes, ato pervec pjesemarrjes ne Li-
gen Arabe dhe ne Organizaten e Konfe-
rences Islamike, ato marrin pjese aktive
edhe ne Unionin Afrikan, si njerin prej
organizmave me te medha te OKB-se,
pas Organizates se Konferences Islami-
ke. Vendet arabe, sic jane: Egjipti, Al-
gjeria, Libia, Maroku, Sudani, Tunizi
luajne nje rol te rendesishem ne aspektin
e zhvillimit ekonomik dhe kulturor te
shume' vendeve afrikane.

Ne kete aspekt vlen te theksohet in-
volvimi i Libise dhe liderit libian, ko-
lonel Muamer el-Gadafit ne Afrike, qe
nga ardhja e tij ne pushtet me 1 shtator
te vitit 1969. Kete vit ai feston dyzet vje-
torin e ardhjes ne pushtet, duke u radhi-
tur ne mesin e lidereve me me shume
stazh ne drejtimin e nje vendi. Fati ishte
ne anen e Gadafit, i cili ishte ne krye te
nje shteti te pasur me nafte, me nje bre-
gdet prej 1750 km. gjatesi ne detin Mes-
dhe dhe me nje popullate relativisht te
vogel. Libia sot numeron afer 6 milion
banore. Ne vitet e tetedhjeta te shekullit
te kaluar ne mesin e investimeve me te
medha pa dyshim se llogaritet projekti i
lumit artificial, i cili siguron uje per pije
dhe ujitje per pjesen derrmuese te popul-
ates. Projekti ka kushtua mbi 20 miliard
dollare, ne nje gjatesi prej 4000 kilome-
trave.

Ambiciet kolonel Gadafit ishin me te
medha qe ai te jete lider vetem i Libise.
Andaj, gjate viteve te shtatedhjeta beri
perpjekje te shumta per bashkim me ve-
nde te ndryshme arabe si projekti i Uni-
onit: Egjipt - Sudan - Libi me 27 dhjetor
1969. Pastaj, Projekti i Unionit te Repu-
blikave Arabe ne mes: Libise - Egjiptit
dhe Sirise, me 17 prill 1971, Unioni i
perbashket ne mes Libise dhe Egjiptit,
ne vitin 1972. Pastaj Unioni ne mes Li-
bise dhe Algjerise, me 28 dhjetor 1975,
si dhe Unioni ne mes Libise dhe Maro-
kutme 18gusht 1984.

Pas deshtimeve te njepasnjeshme per
t'i plasuar idete e tij panarabe dhe kri-
jimit te nje Unioni ne nivel te vendeve
arabe, ne vitin 1989, kolonel Gadafi,
perfundimisht i kthehet Afrikes dhe per-
pjekje ve te tij a te vazhdueshme per te
depertuar ne ate pjese te kontinentit te
zi, ne ve9anti ne Afriken Qendrore dhe
ate Perendimore. Ne kete aspekt ai shpe-
nzoi fonde te medha te ardhurave nga
shitja e naftes te Libise per t'i ndihmuar
ato vende te varfra te Afrikes, dhe neper-
mjet tyre edhe per t'i plasuar idete e tij
panafrikane. Ambiciet e liderit libian
ishin edhe me te medha. Ai kahere ka
shpreh deshiren e tij per themelimin e
Shteteve te Bashkuara te Afrikes, duke u
mbeshtetur ne modelin e SHBA-ve.
Andaj, zgjedhja e tij ne krye te Unionit
Afrikan eshte nje shans qe lideri libian,
idete e tij panafrikane t'i promovoje dhe
t'i realizoje nga pozita e tij e re si kryetar
i ketij unioni.

Mirepo, te gjithe lideret afrikane nuk
mendojne si Gadafi. Ata jane te vetedij-
shem se popujt e Afrikes, kane kaluar
neper situata te ndryshme dhe ata jane
ballafaquar me pervoja te ndryshme, si

ne aspektin e periudhes se kolonializmit
poashtu edhe pas shpalljes se pavaresise.
Keshtu vendet afrikane me ndikim, si
Afrika e Jugut, Nigeria, Etiopia dhe Ke-
nia, kerkojne nje integrim gradual . Bile
kryetari i Ugandes, Juri Musevini kishte
propozuar qe presidenca e UA-se te per-
behet nga tre anetare, me qellim qe lide-
rit libian te mos i liheshin duart e lira.

Por, ne mesin e nje numri te lidereve
afrikane, si? eshte kryetari i Senegalit,
Abdulla Vade, kryetarja e Liberise,
Ellen Xhonson Sirleaf, ka nje perkrahje
te madhe per shkak fondeve te medha qe
ai ka shpenzua ne ato vende.

Ajo qe eshte me interes per ne koso-
varet, eshte sa mund te shfrytezohet, li-
deri libian per njohjen e pavaresise se
Kosoves nga ato vende te asaj pjese te
botes. Ne e dime se kolonel Gadafi ka
qene tej mase i lidhur me politiken e mo-
sinkuadrimit te propaganduar nga idolet
e tij, Naseri dhe Tito. Ish-federata jugo-
sllave ka qene prezente, si ne aspektin
politik, ushtarak, ekonomik e kulturor
ne Libi dhe ne vendet tjera afrikane. Li-
bia edhe sot e kesaj dite ka marredhenie
te mira politike dhe ekonomike me Beo-
gradin. Por, vlen te theksohet se ne Re-
zoluten e fundit te Serbise per Kosoven
te votuar ne Asamblene e Pergjithshme
te OKB-se, Libia nuk merre pjese ne
votim, qe ne nje aspekt do te thote se ka
nje ndryshim ne politiken e jashtme te
saj ndaj Ballkanit.

Kur eshte ne pyetje Libia dhe lideri i
saj Muamer al-Gadafi, ne shtypin tane
flitet vetem ne aspektin negativ. Ne nuk
duhet te harrojme se ne vitet tetedhjeta
te shekullit te kaluar, me insistimin e Li-
bise eshte nenshkruar marreveshja per
bashkepunim ne mes Ministrise se She-
ndetesise te Libise dhe Bashkesise Kra-
hinore per Punesim, edhepse Beogradi
ka qene kunder marreveshjes ne fjale, qe
nuk ka qene rasti me asnje vend tjeter.
Andaj, eshte koha qe ne t'i afrohemi
Libise, por edhe vendeve tjera. Jo tu
mbajme leksione atyre vendeve si t'i
rregullojne marredheniet me vende tje-
ra, sipas shijes tone. Sepse kete ua im-
ponojne interesat nacionale te cdo vendi.
Por eshte e drejte e jona qe ne te kerko-
jme prej atyre vendeve qe marredheniet
tona te perputhen me interesat tona naci-
onale, e qe ne kete moment imediate per
ne eshte njohja e pavaresise se Kosoves.

dituria islame / 223

Akaid

Dobesite e njeriut
dhe edukimi i Islamit ndaj tij

Mr. Ad nan Simnica

Lidhshmeria
me ajetet paraprake

Kaptina Hud fillon me paraqitjen e
madheshtise se fjaleve te Allahut xh.sh.
te' radhitura ne ajete, dhe kjo radhitje pa-
raqitet ne menyre shume te perpikte du-
ke argumentuar per shpalljen hyjnore te
Kuranit nga Allahu Fuqiplote, i Cili di
cdo gje ne gjithesi. Te adhurohet vetem
Krijuesi dhe vetem prej Tij te kerkohet
falje dhe pendim, ngase perfundimi i mi-
re eshte per vepermiret, ndersa perfundi-
mi i keq eshte per refuzuesit e ligjit te
Tij. Allahu eshte i vetmi Krijues i qiejve
dhe Tokes dhe i cdo sendi ne gjithesi,
dhe para te Cilit njerezit do te ringjallen
perte dhene llogarine perfundimtare, gje
te cilen e mohojne dhe kundershtojne
pabesimtaret duke thene: "Kjo qe po na
e thoni, nuk eshte tjeter pervecse nje
magji e qarte'". Ndersa ne ajetet vijuese
Allahu i Madherishem sqaron disa nga
cilesite e njerezve, te cilet ne te gjitha si-
tuatat behen kryenece, mohues dhe refu-
zues te hapur, te cilet me tallje kerkojne
shpejtimin e ndeshkimit ndaj tyre dhe te
gjitha sukseset ia atribuojne vetvetes du-
ke vepruar me mendjemadhesi, perbuzje
dhe shfrenim. Nga kjo bejne perjashtim
vetem besimtaret, te cilet ne cfaredo sit-
uate jane falenderues, durimtare dhe ve-
permire, prandaj edhe kane shperblim.
Allahu xh.sh. i krijoi njerezit per ta
adhuruar Ate, dhe pergjate sprovimit te
tyre te dallohet kush eshte vepermire e
kush veperkeq, dhe ne baze te kesaj te
pasoje shperblimi ose ndeshkimi.

Komentim:
Pabesimtaret me tallje
kerkojne shpejtimin
e ndeshkimit

"Nese Ne e vonojme ndeshkimin per
nje kohe te shkurter kunder tyre, ata
thone: '%ka po e pengon ate?" Le ta
dine se diten kur t'u vije, ai nuk zmbra-
psetprej tyre, ata do t'i rrethoje ai (den-
imi) me te cilin talleshin ".

Allahu xh.sh. dergoi te derguarin e
Tij me udhezim dhe fe te vertete, duke e
bere myzhdedhenes dhe qortues, prand-
aj ai u drejtohet pabesimtareve me fjalet:
"Une po frikesohem per denimin qe ju
godet ne nje dite te madhe", mirepo ata

"Nese Ne e vonojme ndeshkimin per nje kohe te shkurter kunder tyre,
ata thone: "£ka po e pengon ate?" Le ta dine se diten kur t'u vije, ai
nuk zmbrapset prej tyre, ata do t'i rrethoje ai (denimi) me te cilin
talleshin. Po nese Ne i japim njeriut ndonje begati nga ana jone, e pas-
taj e terheqim ate prej tij, ai do te jete shume i deshperuar dhe per-
buzes. E nese pas te keqes qe pati goditur ate, Ne i dhurojme te mira,
ai do te thote: "Kaluan te keqijat prej meje!" Vertet, ai eshte i shfren-
uar dhe mendjemadh. Pervec atyre te cilet kishin durim dhe benin
vepra te mira, te tillet kane falje (te gabimeve) dhe shperblim te
madh". (Hud, 8-11)

rl<ni?i U J-I^J d%<]±*<ib del

^ijj \& inn

«M«MJiMi«aaam^HB«ilfl*i

' ■

talleshin me fjalet e tij, dhe kerkonin
shpejtimin e ndeshkimit duke e mohuar
ate me perqeshje, ndersa Allahu xh.sh. u
pergjigjet: "Nese ua shtyjme denimin
deri ne nje kohe te shkurter e te caktuar,
e cila eshte ne dijen Tone, ligjin dhe per-
caktimet Tona qe caktojne vdekjet e nje-
rezve, ata thone: "kush dhe cfare po e
pengon ndodhjen e ketij denimi"?! Ata
me keto thenie mohonin edhe ardhjen e
denimit dhe perfshirjen e tyre ne te, mi-
repo diten kur do t'i perfshije ndeshki-
mi, s'ka kush qe e largon ate prej tyre,
nje fakt i vertetuar edhe ne ajetin tjeter,
ku Allahu xh.sh. thote: "Eshte e vertete

se denimi i Zotit tend do te ndodhe pat-
jeter. Ate nuk ka kush qe mund ta largo-
je" 2 . Ky denim, te cilin e perqeshnin ata,
do t'i perfshije ne teresi dhe nga te gjitha
anet e ata nuk do te kene shpetim nga ai.
Zoti i Madherishem thote: "qe t'ju spro-
voje, se cili prej jush eshte me veper-
mire" 3 , ne te cilin ajet sqarohet gjendja e
njeriut ne zgjedhjen qe i ka bere Krijuesi
i tij. 4

Popujt e meparshem, kur kerkonin
nga pejgamberi perkates mrekulli, te ci-
lat ua sillte me lejen e Allahut xh.sh., e
me pastaj ata refuzonin dhe i mohonin
ato, atehere Allahu i shkaterronte ata ne

dituria islame / 223

teresi. Keshtu, meqe pejgamberet e me-
parshem ishin te derguar per nje' kohe te
caktuar dhe per nje popull, gjithashtu
edhe mrekullite e tyre nuk i shihte dhe as
perjetonte kush pervecse ai popull. Nde-
rsa misioni i fundit, i Muhamedit a.s.,
ndryshon nga te meparshmet, ngase
eshte per te gjitha kohet dhe per te gjithe
njerezit, prandaj edhe mrekullia e tij
mbetet pergjithmone dhe ate kane mu-
ndesi ta shohin e perjetojne gjeneratat
vijuese deri ne Kiamet. Per kete arsye
urtesia kulmore e meshires se Allahut
xh.sh. nuk i ndeshkon me njerezit ne
kete bote me shkaterrim masiv, por i
ndeshkon vetem disa prej tyre ne kohe te
caktuara. Kjo vlen edhe per ithtaret e
Librit, te cilet nuk i perfshin ndeshkimi
masiv ne kete bote.

Idhujtaret ishin injorante dhe nuk ku-
ptonin urtesite dhe mrekullite e Allahut
xh.sh. ne krijimin e njeriut me mundesi
zgjedhjeje, dhe krijimin e qiejve e te To-
kes duke i mundesuar njeriut te veproje
dhe te organizohet ne to, po, megjithe-
kete, ata mohonin ringjalljen. Me injora-
ncen e tyre ndaj ligjeve te Allahut xh.sh.
rreth dergimit te pejgambereve, mrekul-
live te tyre dhe ndeshkimit, ata pyetnin
perse u vonua dhe u shty ndeshkimi ndaj
tyre dhe c'e pengonte ate? Ata nuk kup-
tonin meshiren dhe urtesite e Allahut
xh.sh., meqe ajo dite do te vije dhe ata
nuk do te mund te ikin nga ajo per se ta-
lleshin. Shpejtimin e denimit te Allahut
xh.sh. nuk e kerkon njeriu besimtar dhe
ai qe logjikon vemendshem; dhe nese ai
vonohet, kjo paraqet meshiren e Allahut,
ne menyre qe t'u jepet shans te besojne
ata qe anojne nga besimi dhe deshirojne
te udhezohen. Dhe pikerisht ne kohen
kur Zoti i Madherishem largoi ndeshki-
min masiv ndaj idhujtareve te Mekes,
shume njerez besuan dhe hyne ne Islam,
e shume gjenerata nga trashegimtaret e
idhujtareve u rriten ne Islam. Keto jane
disa nga urtesite qe duken, e ka edhe
shume te tjera qe vetem Allahu xh.sh. i
di, kurse njerezit nuk i dine. 5

Popujt e meparshem, per shkak te
refuzimit te tyre, Allahu xh.sh. i nde-
shkonte me shkaterrim masiv, sikur e
pershkruan ne Kuran:"Secilin prej tyre e
kemi denuar per shkak te mekatit te vet,
disa prej tyre Ne i goditem me furtune
plot rere, disa i shkaterruam me krisma
nga qielli, kurse disa te tjere i sharruam
ne toke dhe disa i permbytem ne uje.
Allahu nuk u beri atyre ndonje te padre-
jte, ve9se ata i bene padrejte vetes se
tyre". 6

Nga ana kuptimore ajeti fillon me
betimin e Allahut ne veten e Tij, meqe
konfirmon edhe ndodhjen e asaj per cka

betohet, per te vertetuar ndodhjen e tij,
sepse kishte te atille qe dyshonin ne te 7 .

Allahu xh.sh. deshi te privilegjonte
Ymetin e Muhamedit a.s. nga te gjithe
popujt e tjere te pejgambereve te mepar-
shem, por beri qe te ndeshkoje disa prej
tyre neper beteja te luftes. Muhamedi a.s
i kercenonte ata me ndeshkim nga
Allahu, mirepo per 9do ndeshkim ka ko-
he percaktuese, dhe shtyhet me qellim
qe njerezit te shohin krimet e tyre, dhe
kur t'i godase ata ndeshkimi, te mos
shqetesohet askush nga njerezit dhe te
mos u dhimbsen. Allahu xh.sh. atyre te
padrejteve u dha afat dhe ua shtyu nde-
shkimin, ndersa ata shtonin edhe me tu-
tje krimet dhe padrejtesite e tyre dhe
njerezit qe e perjetojne ate, i urrejne nje-
rezit e tille, dhe, kur u vjen ndeshkimi,
nuk ndiejne dhembshuri per ta. 8

Allahu i Madherishem i sqaron Muh-
amedit a.s. se i kishte premtuar per nde-
shkimin e tyre, por po u jepte afat atyre
dhe po ua shtynte ndeshkimin, mirepo
atyre ajo u dukej tallje dhe e perqeshnin,
prandaj pyesnin ku ishte ndeshkimi?
Allahu xh.sh. pershkruan fjalet e tyre,
per se thote: "Ata thone: "O Zoti yne,
shpejtona pjesen tone (te denimit) para
Dites se Llogarise!'"

Kurani edhe ne shume ajete te tjera
ka pershkruar fjalet e tyre te fuditshme,
si: "Dhe (kujto) kur thane: "O Allah!
Nese eshte ky (Kurani) vertet prej Teje,
lesho gur nga qielli kunder nesh, ose
sillna ndonje denim te hidhur". 10

Nuk ka dyshim se njeriu nuk ka desh-
ire dhe nuk shpreson ta godase ndeshki-
mi, por ata keto fjale i thoshin ne shenje
sfide, talljeje dhe perqeshjeje. Allahu
xh.sh. deshi te mos i ndeshkonte pabes-
imtaret e kohes se Muhamedit a.s. ashtu
sic i kishte ndeshkuar popujt e mepar-
shem, ngase Ai thote: "Po Allahu nuk do
t'i denoje ata, derisa ti (Muhamed) je ne
mesin e tyre dhe Allahu nuk do t'i deno-
je, derisa ata kerkojne falje (istigfar)." 11 .
Keshtu, ngase kishte njerez te cilet mba-
nin fshehur besimin e tyre, per shkak se
nuk mund te ballafaqoheshin me pabes-
imtaret me te cilet edhe jetonin, dhe nuk
mund te emigronin tek besimtaret. Pra-
ndaj besimtaret, po te donin te sulmonin
pabesimtaret ne Meke me rastin e ma-
rreveshjes se Hudejbijes, atehere do te
goditnin tere banoret e Mekes, e ne me-
sin e tyre edhe ata qe mbanin fshehte
besimin e tyre, dhe s'do te mund t'i da-
llonin. 12

Pyetja e pabesimtareve perse te shty-
hej denimi te cilin u pat premtuar i der-
guari i Allahut, behet ne forme talljeje
dhe perqeshjeje, ngase njeriu natyrshem
nuk deshiron di9ka qe e demton. Ndersa

pergjigjja ndaj tyre paraqitet ne formen e
terheqjes se vemendjes, prandaj Allahu
xh.sh. thote: "Le ta dine se diten kur t'u
vije, ai nuk zmbrapset prej tyre", qe ko-
nfirmon dhe verteton se ndeshkimi doe-
mos do t'i perfshije ne boten tjeter,
mirepo njerezit gjithnje jane te ngutsh-
em, e Allahu xh.sh. nuk shpejton derisa
te arrihet ajo qe deshiron. ^do gje e ka
kohen e vet dhe atyre do t'u vije ndesh-
kimi qe e kerkonin me te shpejte, ngase
Allahu ne vijim thote: "ata do t'i rretho-
je ai (denimi) me te cilin talleshin".
Nepermjet kesaj Krijuesi Fuqiplote kon-
firmon se pabesimtaret do t'i godase dhe
t'i perfshije patjeter ndeshkimi hyjnor
ne nje dite te madhe ne boten tjeter.

Njeriu eshte perbuzes
dhe mendjemadh

"Po nese Ne i japim njeriut ndonje
begati nga ana Jone, e pastaj e terhe-
qim ate prej tij, ai do tejete i deshperu-
ar dhe perbuzes. E nese pas te keqes qe
e pati goditur ate, Ne i dhurojme te
mira, ai do te thote: "Kaluan te keqijat
prej meje!" Vertet, ai eshte i shfrenuar
dhe mendjemadh. "

Ne kuader te paraqitjes se dobesive te
njerezve pabesimtare, te cilet kerkonin
shpejtimin e ndeshkimit, ne vijim flitet
edhe per vetite e ketyre njerezve te cilet
me te vertete jane te 9uditshem, prandaj
ata nuk mund te stabilizohen ne jete per-
ve9se me besim-iman.

Ne kete kontekst paraqitet gjendja re-
ale e ketij njeriu te ngutshem dhe mend-
jelehte, i cili jeton dhe asnjehere nuk
ndalet e te kujtoje te kaluaren e tij apo te
mendoje per te ardhmen. Paraqiten cile-
site jo te mira dhe dobesite e tij, ngase ai
behet mohues, perbuzes dhe shpresehu-
mbur, kur i dalin nga dora shume begati
qe ia kishte dhuruar me heret Furnizuesi
Fuqiplote. E nese i jepen dhunti, ai behet
i shfrenuar, e tepron me gezim dhe behet
mendjemadh. Nese Allahu xh.sh. i jep
nga meshira e Tij begati te manifestuara
ne shendet, prosperitet, siguri dhe furni-
zim, e me pastaj ia heq nga dora keto
dhunti ne baze te zbatimit te ligjeve hyj-
nore qe funksionojne vazhdimisht, dhe i
ndodhin semundje, sprova te ndryshme,
vdekje dhe humbje te pasurise, i tashti ai
behet shume i deshperuar dhe perbuzes
ndaj meshires hyjnore, duke humbur
shpresen gjithashtu per kthimin e dhu-
ntive dhe begative hyjnore tek ai. Ai nuk
eshte i durueshem dhe mirenjohes, pava-
resisht nga dhuntite e Krijuesit ndaj tij,
te cilat nuk mund te numerohen assesi,
nje fakt i vertetuar ne Kuran, ku Allahu
i Madherishem thote: "edhe ne qofte se

dituria islame / 223

perpiqeni t'i numeroni te mirat e
Allahut, nuk do te mund te arrini t'i
perkufizoni (ne numer)'" 3

Allahu xh.sh., ashtu si edhe ne ajetin
paraprak, betohet ne Veten e Tij, se nese
atij njeriu i japim begati pas te keqijave
qe e paten goditur, ai gjithsesi do te ma-
nifestoje shfrenim dhe mendjemadhesi,
duke thene se iu hoqen te keqijat dhe
nuk do te kthehen me tek ai. Kjo ndodh
dhe realisht, sepse me te vertete njeriu e
tepron me gezime, behet i shfrenuar dhe
mohues, dhe nuk behet mirenjohes dhe
falenderues ndaj begative hyjnore.

Ne gjuhen e Kuranit shprehja e per-
dorur "i deshperuar apo shpresehumbur"
eshte perdorur ne formen me te larte' qe
tregon piken me te larte te deshperimit
dhe humbjes se shpreses 14 nga njeriu,
kur t'i merren begatite dhe te ndodhe
perballja e tij me sprova.

Besimtari asnjehere nuk duhet te
humbe shpresen ne Krijuesin e tij, ngase
Ai thote: "E mos e humbni shpresen nga
meshira e Allahut, sepse vetem populli
jobesimtar e humb shpresen ne
Allahun". 15

Shpresen e humb dhe deshperohet ve-
tem ai qe nuk beson ne Krijuesin Fuqi-
plote dhe qe nuk ka ku te mbeshtetet, sa
kohe qe Allahu xh.sh. eshte Ai ku gjej-
me mbeshtetje te fuqishme dhe te qend-
rueshme, prandaj besimtari, nese humb
dicka nga ndonje sprovim, thote:
"Allahu do te ma kompensoje me me te
mira se kjo". Ndersa ai qe nuk beson ne
Allahun Krijues, thote: "Kjo befasi le te
mos perseritet me".

Njeriu te cilit dikush i vjedh nje dinar
lek, pikellohet, mirepo nese ne shtepi i
ka edhe dhjete dinare leke te tjere, atehe-
re ai pikellohet shume me pak per dinar-
in lekun e humbur. Njeriu besimtar nuk
humb shpresen pervecse kur nuk ka bi-
ndje te forte ne burimin qe mund t'i sje-
lle cfare deshiron ai, prandaj nese e ka
kete besim te qendrueshem, atehere as-
njehere nuk e humb shpresen. Nese ka
begati, besimtari eshte mirenjohes ndaj
tyre, e nese i largohen ato, ai e di se
Allahu xh.sh. ia ka larguar per ndonje
urtesi. Transmetohet nga Suhejb Errumi
se Pejgamberi a.s. kishte thene: "Eshte e
cuditshme ceshtja e besimtarit, ngase e
tera eshte ne te miren e tij, dhe kjo nuk
ndodh pervecse tek besimtari, - nese i
dhurohen begati, ai behet mirenjohes,
dhe kjo eshte ne te miren e tij, dhe nese
e godet ndonje veshtiresi, ai behet i du-
rueshem, prandaj edhe kjo eshte ne te
miren e tij" 16

Shprehjen: "E nese pas te keqes qe e
pati goditur ate, Ne i dhurojme te mira,
ai do te thote: "Kaluan te keqijat prej

V^

ai)ij^)\ Sua dub\ u\

meje!", - po te ishte autori i kesaj besim-
tar, do te thoshte: "Allahu hoqi nga une
te keqijat", mirepo autori i kesaj shpreh-
jeje eshte pabesimtar dhe per kete arsye
kalon ne shfrenim dhe mendjemadhesi
te tepruar, prandaj Allahu xh.sh. ne vi-
jim e cileson me te tilla fjale: "Vertet, ai
eshte i shfrenuar dhe mendjemadh".

Besimtari tere suksesin e tij ia dedik-
on dhe kthen dhuruesit te suksesit, Kri-
juesit te dhuntive dhe begative te tij.
Shembull per kete kemi ajetin kuranor
ku pershkruhet fjala e shoqeruesit" te
Musait a.s., i cili veprimet e tij te sukses-
shme ia le Allahut xh.sh., prandaj, duke
shprehur vecorite e modestise se tij,
thote: "Dhe une nuk e punova tere ate
sipas bindjes sime (po sipas udhezimit te
Zotit)". 18

Ndersa ata qe jane mendjemedhenj
dhe te shfrenuar e nuk perfillin ligjin e
Allahut xh.sh., te tillet ne Kuran persh-
kruhen keshtu: "Ai (Karuni) tha: "Me
eshte dhene vetem ne saje te dijes si-
me" 1 '', qe ka per synim pasurine e tij me
te cilen e kishte furnizuar Krijuesi, dhe
pretendonte se pasurine e kishte fituar
vetem ne baze te diturise se tij, prandaj
perbuzi dhe mohoi begatite e Allahut,
dhe meritoi ndeshkimin hyjnor. Lidhur
me kete Allahu xh.sh. thote: "Po Ne ate
dhe pallatin e tij i shafuam ne toke dhe,
vec Allahut nuk pati ndonje qe ta mbro-
je, as vete nuk pati mundesi te mbro-
het" 20 .

Mbeshtetur ne kete, themi me bindje
se, nese besimtari do qe t'i kete begatite
e dhuruara nga Krijuesi Furnizues, duhet
te jete mirenjohes dhe falenderues per to
e te thote: "Me emrin e Allahut, cfare
deshiron Allahu". Keshtu te kujtoje se
begatite nuk jane rezultat personal i tij,

por jane te dhuruara nga Krijuesi, e nese
E harron Ate, atehere edhe begatite dalin
nga dora e tij. Ne anen tjeter, verejme se
Allahu xh.sh. nuk na e ka ndaluar te ge-
zohemi per dhuntite e Tij, madje ka ker-
kuar nje gje tille nga ne, per se thote:
"Thuaj : "Vetem miresise se Allahut dhe
meshires se Tij le t'i gezohen..." 21 , por
Allahu kerkon qe ky gezim te mos sho-
qerohet me shfrenim dhe mendjemadhe-
si. 22

Perve^ besimtareve
durimtare dhe vepermire

"Perveg atyre, te diet kishin durlm
dhe benin vepra te mira, te tillet kane
falje (te gabimeve) dhe shperblim te
madh ".

I Madherishmi Allah kete ajet e ka
filluar duke perjashtuar nga gjykimi vle-
resues i mesiperm vetem besimtaret,
ngase ne dy ajetet paraprake Allahu
xh.sh. i cilesoi njerezit perbuzes dhe me-
ndjemedhenj per shkak te mosmirenjo-
hjes dhe mosfalenderimit nga ana e tyre,
meqe, po te mos u behej ky perjashtim,
atehere ne kete kuader do te hynin te
gjithe njerezit. Mirepo Allahu Meshire-
plote deshi te ve?onte nga njerezit e tille
besimtaret durimtare dhe vepermire, te
cilet do te meshirohen dhe shperblehen
per devotshmerine e tyre. Nga kjo kup-
tojme se njerezit kane vese materialiste
duke qene humbes te shpreses ne meshi-
ren e Allahut, mohues dhe perbuzes te
begative hyjnore, shfrenues dhe mendje-
medhenj, prandaj keto semundje te rre-
zikshme i sheron vetem durimi dhe
morali i ndertuar mbi besimin-imanin
dhe veprat e mira ne pergjithesi.

Besimi i sinqerte qe manifestohet me
vepra te mira, eshte ai qe ne raste balla-

dituria islame / 223

9

faqimi me sprova, ruan dhe mbron be-
simtarin nga deshperimi dhe humbja e
shpreses, si dhe nga shfrenimi e mendje-
madhesia ne raste posedimi te begative.
Besimi ne Zotin Fuqiplote eshte' ai qe
ben baraspeshen ndermjet ketyre dy si-
tuatave dhe ne te dy rastet njeriun bes-
imtar e lidh me Krijuesin e tij. Me te
vertete njeriu ne pergjifhesi, per shkak te
mosbesimit tij, eshte perbuzes dhe me-
ndjemadh, mirepo nga te tillet bejne per-
jashtim besimtaret qe i ka vecuar Allahu
xh.sh., nje fakt i vertetuar edhe ne shu-
me ajete te tjera ne Kuran, si: "Pasha ko-
hen! Nuk ka dyshim se njeriu eshte ne
nje humbje te sigurt. Me perjashtim te
atyre qe besuan dhe bene vepra te mi-
ra...." 23 .

Me te vertete, nese njeriu nuk zbaton
ligjin hyjnor, ai peson humbje, meqe
zbatimi i ketij ligji pozicionon pasionet
dhe ndjenjat e tij ne perputhje me kete
ligj te zgjedhur nga Krijuesi.

Ajeti, "Pervec atyre, te cilet kishin
durim..." sikur do te thote: pervec atyre
qe kane durim dhe jane falenderues, apo
S19 e komenton Zemahsheriu (komentu-
es i Kuranit), me fjalet: "pervec atyre qe
kane besuar", ngase kur kane begati, ata
falenderojne, e kur nuk kane, bejne dur-
im, prandaj eshte e qelluar nderlidhja me
besimin-imanin, ngase gjysma e tij eshte
durim dhe gjysma tjeter falenderim me
vepra te mira. 24

Kur jemi te durimi, duhet theksuar se
durimi ndryshon nga nje gjendje ne nje
gjendje tjeter, varesisht nga lloji i spro-
ves, si: semundje apo ne raste te ndonje
armiqesie dhe sulmi nga dikush, sepse
me rastin e padrejtesise qe i behet, mani-
festohet deshira per hakmarrje, dhe ke-
shtu e kuptojme se me ekzistimin e
deshires per hakmarrje per shkak te pad-
rejtesise se bere, gjendja e durimit ndry-
shon nga gjendja e durimit me rastin e
ndonje semundjeje apo ndonje te vdek-
jeje te natyrshme. Per kete arsye Allahu
xh.sh. durimin e ka paraqitur ne varesi
nga keto gjendje, si: rasti i Llukmanit
kur i drejtohet te birit me fjalet: "Perba-
llo me durim cdo gje qe te godet, vertet
keto jane nga ceshtjet me te preferu-
ara" 25 , d.m.th ne kete rast nuk ekziston
shkaku i durimit nga ndonje armiqesi
apo sulm, ndersa ne nje ajet tjeter
thuhet: "Kush ben durim dhe fal, s'ka
dyshim se ai eshte virtyti me i larte (i la-
vdishem)" 26 . Ketu kerkohet durim me i
madh, sepse ka armiqesi dhe sulm, pran-
daj Allahu xh.sh. kerkon nga besimtari
qe te fale, meqe, kur besimtari eshte sul-
muar, i vjedhur apo i eshte bere padrej-
tesi, - kjo kerkon prej tij durim me te
madh sesa ne rastin e pare.

Mirepo, ne raste padrejtesish nga nje-
rezit, Zoti xh.sh. paraqet tri faza alterna-
tive, qe ka besimtari para vetes: E para
eshte kur Allahu xh.sh. i ka lejuar besi-
mtarit te hakmerret ndaj atij qe i ka bere
padrejtesine, dhe kjo ne raste se hidheri-
mi dhe urrejtja kane arritur kulmin dhe e
pengon besimtarin ne kryerjen e adhuri-
meve, prandaj Allahu xh.sh. gjykon me
drejtesi dhe thote: "Pra, kush ju sulmon
ju, kthejani sulmin edhe ju po ne ate ma-
se" 27 . Mirepo ka besimtare qe e permbaj-
ne mllefm ne vete, per kete arsye Allahu
xh.sh. thote: "dhe qe e frenojne mllef-
in" 28 , dhe frenimi i mllefit eshte nga ci-
lesite e besimtarit te sinqerte, ndersa
falja eshte shkalla me e larte dhe largon
ne teresi mllefm, prandaj ne Kuran thu-
het: "qe u falin (te keqen) njerezve" 29 .
Kthimi i se keqes nuk mund te realizo-
het njesoj ne teresi, si: ai qe te godet me
nje shuplake, nese ia kthen, si mundesh
t'i shkaktosh te njejten dhimbje?! Shka-
ku i kthimit te armiqesise eshte hidheri-
mi, e ai, perderisa s'mund te kthehet ne
shkalle te njejte, atehere s'mund te arri-
het drejtesia e kerkuar, per kete arsye
Krijuesi Fuqiplote ka shpjeguar se duri-
mi eshte zgjidhja me e mire, mbeshtetur
ne rjalen kuranore: "e nese duroni, pa
dyshim ai eshte me i mire per ata qe du-
rojne" 30 . Nese frenojme mllefm dhe i
falim besimtaret, arrijme dashurine dhe
kenaqesine e Allahut, ngase Ai ne vijim
te ajetit paraprak thote: "Allahu i do
bamiresit". Nese dikush nga myslimanet
te ben ndonje te keqe, perpara vetes ke
tri alternativa: ose t'ia kthesh me te njej-
ten mase, ose ta frenosh mllefin, ose t'ia
falesh dhe te behesh nga bamiresit, dhe
nese zgjedh faljen, e ke te falur ndonje
mekat tendin nga Krijuesi dhe, sa kohe
qe e di qe Allahu xh.sh. ta fal ty ate me-
kat, atehere a nuk ndihesh i lumtur?!
Prandaj, nese deshiron qe Allahu xh.sh.
te te fale ndonje mekat, perse nuk ia fal
edhe ti gabimin dikujt tjeter? E Allahu
thote: "Po le t'ua falin (gabimin) dhe
mos t'ua zene per te madhe. A nuk de-
shironi qe Allahu t'u fale ju"?! 31

Dikush mund te thote: Perse feja ur-
dheron qe njerezit te jene bamires ndaj
atyre qe bejne keq, duke u arsyetuar me
mendimin se kjo bie ndesh me anen
shpirterore? Ne themi, sepse: Bamiresia
ndaj tyre dhe falja nuk eshte obligim i
domosdoshem nga Allahu xh.sh., por
shkalle e larte devotshmerie, ngase Ai ka
lejuar te keqen ta kthejme ne mase te
njejte, e me pastaj ka bere thirrje per fre-
nim te mllefit ose edhe per falje, dhe kjo
paraqet devotshmerine e larte. Te tillet
do te kene falje gabimesh nga Allahu
xh.sh., sepse ben durim ndaj sprovave

dhe te keqijave, dhe falen ata qe u bene
keq, ndaj Allahu i Meshirshem jo vetem
qe u fal mekatet, por edhe i shperblen
me shperblim te madh.

Porosite e ajeteve

- Nuk duhet mashtruar ne afatizimin qe

u jep Allahu xh.sh. mekatareve, ngase
denimi u vjen atyre befas dhe nuk e
kuptojne.

- Njeriu pa besim-iman dhe pa vepra te

mira, eshte shume i dobet dhe gjendet
ne depresion shpirteror.

- Ndalohen humbja e shpreses, perbuzja

dhe deshperimi.

- Ndalohen shfrenimi dhe mendjemadh-

esia.

- Sqarohet ngritja e larte shpirterore e

besimtarit ne raste durimi dhe falend-
erimi ndaj Krijuesit, dhe sqarohet
shperblimi per te me falje dhe Xhe-
net 32 .

Fusnotat:

l.Hude7

2. Et-Tur 7-8

3. Hude 7

4. Et-Tefsir El-Vadih, Muhamed Mahmud Hixha-
zi, veil, i dyte, faqe 105. viti i bot. 1992, Egjipt.

5. Sejjid Kutub, Fi Dhilal El-Kuran, veil, i katerte,
faqe 1859, viti i bot. 1996, Bejrut.

6. El-Ankebut 40

7. Tefsir Esh-Sharavi, Muhamed Muteveli Esh-
Sharavi, veil, i dhjete, faqe 6331, pa vit botimi,
Kajro.

8. Po aty, faqe 6333

9. Sad 16

10. El-Enfal 32
11.E1-Enfal33

12. Tefsir Esh-Sharavi, 6336

13. Ibrahim 34

14. Tefsir Esh-Sharavi 6345

15. Jusuf87

16. Transmeton Muslimi ne sahihun e tij, faqe
2999. Version i ngjashem i hadithit te transmet-
uar ne te dy sahihat permendet edhe ne tefsirin
e Ibni Kethirit, veil, i dyte, faqe 449, viti i bot.
1991, Kajro.

17. Njeriut te dijshem dhe te mire- Hidrit, ngjarja
e te cilit me Musain a.s. shpjegohet ne suren El-
Kehf

18. El-Kehf82

19. El-Kasas 78

20. El-Kasas 81

21. Junus 58

22. Tefsir Esh-Sharavi, faqe 2354-2355

23. El-Asr, 1-3

24. Ruhul Meani fi Tefsir el- Kuran el -Adhim ve
Sebu'l Methani, Imam Alusi, xhuzi i 12 nga
Kurani, faqe 16, boton "Ihja turath el Arabi",
Bejrut.

25. Lukman 17

26. Esh-Shura 43

27. El-Bekare 194

28. Ali-Imran 134

29. Ali-Imran 134

30. En-Nahl 126
31.En-Nur22

32. Ebu Bekr El-Xhezairi, Ejseru Et-tefasir, faqe
526, bot. Mektebetu ulum vel hikem, Medine.

10

dituria islame / 223

Fikh

Fetvaja si institucion shume
i rendesishem ne fene islame

Mr. Flamur Sofiu

Hyrje

Prej ve9orive te fese islame eshte
edhe ajo se kjo fe ka sistem gjitheperfsh-
ires te ceshtjeve te jetes dhe te karakter-
it te njeriut. Andaj kjo fe eshte e vetmja
qe u pergjigjet nevojave dhe kerkesave
te 9do kohe dhe hapesire, deri ne Diten e
Kiametit.

Pa dyshim se institucioni qe eshte
shume i rendesishem qe feja islame te
jete e pershtatshme ne 9do kohe dhe 9do
vend, eshte institucioni i fetvase.

Duke u nisur nga fakti se prej
myslimanit kerkohet qe ai t'i kryeje gji-
thmone veprimet e tij ne pelqim me pro-
gramin dhe Sheriatin islam, ai duhet te
njohe dispoziten e 9do vepre te tij.
Andaj, kur ndodh qe ai nuk njeh ndonje'
9eshtje apo nuk e njeh pjeserisht, ai du-
het te kerkoje shpjegime me te vetmin
qellim qe vepra e tij te jete ne pelqim me
legjislaturen islame. Rruget dhe metodat
me te mira per t'i njohur 9eshtjet fetare
eshte angazhimi i dijetareve duke u shp-
jeguar njerezve 9eshtjet fetare dhe dis-
pozitat e fese dhe rruga tjeter eshte qe
ata te cilet nuk kane njohuri per ndonje
dispozite fetare te kerkojne shpjegime
nga dijetaret.

Kur ndodh qe dijetaret jane neglizhe-
nte per t'u shpjeguar njerezve 9eshtje fe-
tare, te tillet do te merren ne llogari para
Allahut dhe do te pesojne denim te ash-
per per shkak te neglizhences se tyre
ndaj obligimit qe u eshte besuar. E nese
ndodh qe dijetaret ta kryejne detyren e
tyre, atehere njerezve u mbetet t'i zbato-
jne shpjegimet e tyre, se perndryshe, ne-
se ata nuk veprojne sipas shpjegimeve te
tyre, atehere vete njerezit do te jene per-
gjegjes para Allahut te Lartesuar.

Nga kjo na behet e qarte se ai qe nuk
di, duhet te kerkoje shpjegime nga ai qe
i njeh 9eshtjet dhe problemet e fese, nde-
rsa ky qe ka njohuri per shpjegimin e
9eshtjeve fetare, duhet te pergjigjet.
Shpjegimi i tille ne fene islame njihet si
institucioni i fetvase.

Me shprehjen fetva nenkuptohet tek-
sti i pergjigjes qe i ka dhene myftiu atij
qe ka kerkuar shpjegimin e dispozites se
ndonje 9eshtjeje fetare. Ai qe jep nje
shpjegim per ndonje dispozite te fese,

quhet myfti.

Kush eshte myftiu

Myfti konsiderohet dijetari qe ngar-
kohet per te shpjeguar dispoziten e ndo-
nje 9eshtjeje fetare. Myftiu, qe te kete te
drejte te jape ndonje fetva, duhet te plo-
tesoje disa kushte. Kushtet jane:

1. te jete mysliman. Pra, ai qe do te
shpjegoje dispoziten e ndonje 9§shtj-
eje te fese, duhet te jete patjeter besi-
mtar, qe beson ne Allahun dhe ne ate
qe i eshte shpallur Muhammedit
s.a.w.s.;

2. te jete ne moshen madhore dhe i
afte psikikisht. Kushtezohet qe my-
ftiu te kete hyre ne moshen madhore
dhe ne te njejten kohe te jete i afte ne
aspektin psikik, qe d.m.th. nuk mjaf-
ton te jete vetem i afte psikikisht e te
mos kete hyre ne moshen madhore
dhe anasjelltas;

3. te jete i drejte. Me te qenet i drejte
nenkuptohet ajo qe myftiu te jete i
drejte, i sjellshem, larg nga mekatet e
haramet dhe qe ka biografi te mire.
Duhet te kihet e qarte se me kete ku-
sht nuk nenkuptohet ajo qe myftiu te
jete i mbrojtur prej gabimeve, ngase
kjo eshte cilesi e ve9ante per pejgam-
beret e Allahut te Lartesuar;

4. te jete muxhtehid. Ashtu si perme-
ndin dijetaret neper libra, eshte kusht
qe myftiu te jete muxhtehid 2 .
Shenim: Disa nga dijetaret kane per-

caktuar edhe disa kushte te tj era per my-
ftiun, si f.v. - kane kushtezuar qe myftiu
te kete aftesi per te kuptuar njerezit dhe
mashtrimet e tyre, ne menyre qe ai te

mos bjere ne kurthin e tyre; qe te jete i
paluhatshem nefene e tij dhe te mos kete
frike ne zbatimin e se vertetes nga asnje
keqberes, d.m.th. qe te mos ndikohet nga
kercenimi i askujt, kur eshte nevoja per
ta shprehur te verteten; qe te jete i njo-
hur per devotshmeri dhe modesti ndaj
Allahut te Lartesuar.

Domosdoshmeria
e ekzistimit te myftiut

Ekzistimi i myftiut qe i ploteson keto
kushte te duhura, eshte prej obligimeve
kolektive (farzi kifaje), andaj eshte obli-
gim qe ne 9do vendbanim te kete myfti
qe merret me shpjegimin e dispozitave
te fese njerezve ose ua meson atyre edhe
pa e pyetur ate. Disa nga dijetaret islame
jane te mendimit qe myfti duhet te kete
doemos dhe se prej nje vendi qe nuk ka
myfti, duhet te shperngulemi per te
shkuar ne nje vend ku ka myfti.

Shenim: Meqe ekzistimi i myftiut
eshte prej obligimeve kolektive (farzi ki-
faje), atehere duhet angazhuar qe t'i
mundesohen kushtet e duhura atij qe
mendon te behet myfti, d.m.th. duhet mu-
ndesuar shkollimi i dikujt qe te studioje
fene ne ate menyre qe ai t 'ua mesoje di-
spozitat e fese te tjereve. Apo, nese ek-
ziston shteti islam, atehere shteti e ka
pergjegjesine qe t 'u siguroje kushtet qe
dikush te mesoje dhe te studioje dispozi-
tat fetare, qe me pastaj ai tejete myfti.

Myftiut duhet t'i caktohet
nje page nga arka shteterore

I lejohet myftiut qe te marre page nga
arka shteterore aq sa per te jane te mja-
ftueshme, duke u bazuar ne faktin se kjo
detyre eshte ne interes te pergjithshem te
myslimaneve. Pra, duke u bazuar ne in-
teresin e pergjithshem, prijesit i lejohet
te caktoje pagen mujore per myftiun aq
sa atij t'i plotesohen nevojat, ne menyre
qe te mos kete nevoje per t'u angazhuar
me pune te tjera.

Detyrat dhe sjellja e myftiut

Myftiu qe ne fillim duhet ta dije se ai
eshte qe shpjegon fene e Allahut te Lar-
tesuar, prandaj duhet te kete shume ku-
jdes qe te mendoje mire dhe te mos
ngutet per te dhene pergjigje. Dhe, po qe
se ndodh qe te mos e dije pergjigjen,

dituria islame / 223

11

duhet te thote' nuk e di, 3 ngase te thenet
nuk di eshte gjysma e diturise.

Myftiu duhet te njohe traditen e atij
vendi ku jep fetva, ne menyre qe te kup-
toje qellimin e atij qe pyet, dhe, po qe se
nuk e kupton pyetesin, duhet te kerkoje
prej tij shpjegim per synimin e asaj per
se pyet. E kur ndodh qe myftiu te mos e
kuptoje gjuhen e atij populli, mjafton nje
perkthim i sakte.

Myftiu duhet te konsultohet me dije-
taret qe jane te pranishem, nese kete e
sheh si te nevojshme, dhe duhet te heqe
dore per te dhene fetva ashtu si i kon-
venon pyetesit

Dijetaret jane te mendimit qe myftiu
t'u pergjigjet pyetjeve qe jane parashtru-
ar, sipas radhes, por ne raste te jashteza-
konshme lejohet qe t'i jepet perparesi
pergjigjes ndaj atij qe eshte ne udhetim
dhe femres, nese vonimi i pergjigjes u
bene dem atyre.

Myftiu duhet te largohet nga vendet e
dyshimta dhe te akuzave, me qellim qe
fjala e tij te jete e pranuar nga ana e py-
etesit dhe te tjereve. Po ashtu myftiu nuk
duhet te pranoje te marre dhurata nga
pyetesi, ne menyre qe te mos behet ndo-
nje lehtesim ne dhenien e fetvase, ndo-
shta edhe pa u verejtur lehtesimi i tille 4 .

Myftiu duhet te jete i bute, modest
dhe duhet ta prese pyetesin me buzeqe-
shje e butesi. Nese myftiu veren se pye-
tesi eshte i atille qe nuk kupton shpejt,
duhet te sillet butesisht derisa ai ta kup-
toje pergjigjen.

Myftiu duhet te jete i shquar per cile-
site qe u perkasin dijetareve, ngase ky
bart ne vete pergjegjesine e shpjegimit te
dispozitave te fese.

Disa rregulla qe kane
te bejne me pyetesin

Pyetesi i njohur ne terminologjine e
jurisprudences islame si 'el-Mustefti',
eshte ai qe pyet per dispoziten e ndonje
feshtjeje fetare, qe ai vete nuk e di. Pra
ai qe pyet me te vetmin qellim qe ta me-
soje dispoziten e feshtjes fetare dhe te
veproje sipas atij shpjegimi qe i jepet
(fetva). Pyetesi mund te klasifikohet ne
disa kategori:

Kategoria e pare: Ai qe i ploteson ku-
shtet e duhura per t'u here muxhtehid, e
ka te ndaluar te imitoje tjetrin, ngase ai e
ka per obligim qe te angazhohet ne nxje-
rrjen e dispozites per 9eshtjen qe kerkon
shpjegimin e tille. Dhe, po qe se ndodh
qe ai t'i pyese dijetaret per te rikujtuar
feshtje fetare, kjo i lejohet. Por, kur
ndodh qe dikush te jete muxhtehid per

disa ceshtje dhe per te gjitha 9eshtjet,
atehere ai ka te drejte te pyese per ato
ceshtje qe nuk ka bere ixhtihad.

Kategoria e dyte: Pyetesi qe nuk e ka
arritur graden e ixhtihadit, e ka per obli-
gim qe te pyese per njohjen e dispozites
se Sheriatit. Ajo qe e ben te obligueshme
pyetjen per nje ceshtje se ciles nuk i di-
het dispozita, jane dy kushte:

Kushti i pare: qe pyetesi te mos jete
muxhtehid.

Kushti i dyte: domosdoshmeria e njo-
hjes se dispozitave te Sheriatit. Ky kusht
dallon tek secili person, si f.v. kur perso-
ni eshte i afte psikikisht dhe ka hyre ne
moshen madhore, duhet t'i njohe dispo-
zitat e namazit; kur te vije koha e agjeri-
mit te ramazanit, duhet te njohe di-
spozitat e agjerimit etj.

Pra, thene shkurt, njerezit e rendomte
e kane per obligim te kerkojne shpjegi-
me nga dijetaret per njohjen e dispozita-
ve fetare, per te cilat eshte i obliguar nga
legjislatura islame.

Kategoria e trete: pyetesi qe nuk e ka
obligim te pyese por i lejohet qe te pye-
se. Kjo kuptohet ne ate menyre kur pye-
tesi deshiron te pyese per dispoziten e
ndonje ceshtjeje per te cilen nuk ka ne-
voje, si f.v. njeriu i cili nuk eshte ne
haxh, pyet per shpjegimin e dispozitave
te Haxhit. Pra pyetesi i tille nuk eshte i
obliguar te pyeste per ato ceshtje, per te
cilat nuk ka nevoje ne menyre te domos-
doshme, por qe i lejohet atij te pyese.

Shenim: Pyetesi duhet te pyese ate qe
eshte me i njohur per te dhene fetva, e
po qe se ndodh qe nuk ka myfti ne vendin
kujeton pyetesi, ai duhet te shkoje dhe te
gjeje myfti per t 'ia shpjeguar ceshtjen.

A i lejohet pyetesit qe te

pyese me shume se nje myfti

per ceshtjen e njejte

Kur ndodh qe pyetesi nuk eshte i bi-
ndur nga pergjigjja e nje myftiu, cfare
duhet te veproje ne kete rast? Dijetaret
jane te mendimit se pyetesi ne kete rast
duhet te pyese edhe ndonje myfti tjeter.
Por nese ndodh qe tash fetvate ne kete
rast te jene te ndryshme, atehere cfare
duhet te veproje pyetesi? Per kete cesht-
je dijetaret ndajne mendimet e tyre:

1. Pyetesi duhet t'i permbahet fetvase qe
i ben dicka te ndaluar e ta lere fetva-
ne, e cila te njejten 9eshtje e konside-
ron te lejuar.

2. Qe pyetesi t'i permbahet fetvase se
atij qe eshte me i devotshem dhe me i
ditur. E po qe se ndodh qe ai nuk
mund te gjeje myftiun qe eshte me i

devotshem dhe me i ditur, atehere ke-
rkon fetva nga me i devotshmi dhe
vepron sipas asaj fetvaje.

3. Qe pyetesi te marre fetvane qe sjell le-
htesim.

4. Qe te marre mendimin e atij myftiu qe
eshte i njejte me mendimin e te tje-
reve.

5. Qe pyetesi te veproje sipas ciles fetva
qe deshiron ai, ngase qe te gjithe jane
te afte per te dhene fetvane.

Perseritja e pyetjes se njejte

Kur ndodh qe pyetesi te kete pyetur
per ndonje 9eshtje, dhe me pastaj t'i kete
ndodhur e njejta 9eshtje, tash se dyti, du-
het te veproje sipas fetvase se pare apo i
lejohet te pyese perseri per te njejten 9S-
shtje? Per kete 9eshtje dijetaret kane dy
qendrime:

1. Disa jane te mendimit se ne kete rast
pyetesi duhet ta perserise pyetjen me
arsyen se ka mundesi qe te kete ndry-
shuar ixhtihadi i myftiut.

2. Kurse disa te tjere jane te mendimit se
pyetesi nuk ka nevoje ta perserise py-
etjen, ve9se duhet te veproje sipas fe-
tvase se pare.

Menyra dhe forma e
parashtrimit te pyetjes

Forma dhe menyra e shprehjes duhet
te kene kete moster, si: Cila eshte dispo-
zita e Sheriatit per kete 9eshtje? Mund te
perdoren edhe forma te tjera te pyetjes,
por qe te jene te ngjashme me kete qe u
mor si shembull.

Kerkimi i njohjes

se argumentit
nga ana e pyetesit

Rreth 9eshtjes nese pyetesi ka te dre-
jte te kerkoje nga myftiu qe te tregoje
argumentin se ku eshte mbeshtetur ne
dhenien e fetvase, dijetaret kane keto
mendime:

1. Disa nga dijetaret jane te mendimit se
pyetesi nuk ka nevoje te kerkoje nga
myftiu argumentin tek i cili eshte
mbeshtetur ai.

2. Kurse disa nga dijetaret jane te mend-
imit se pyetesi ka te drejte te kerkoje
te mesoje argumentin tek i cili eshte
mbeshtetur myftiu, me qellim qe pye-
tesi te jete me i qete nga pergjigjja e
myftiut. Kur myftiu i tregon argume-
ntin, qofte ajetin, hadithin, ixhmain
apo kijasin, atehere pyetesi qetesohet
dhe rehatohet per pergjigjen e myfti-
ut, por nese ai thote se fetvaja eshte

12

dituria islame / 223

sipas mendimit tim, atehere' pyetesi
do te pyese ndonje myfti tjeter per
kete 9eshtje.

Miresjellja e pyetesit

Pyetesi duhet te jete i sjellshem ndaj
myftiut, kur te flase me te, te mos e
ngreje zerin, te mos beje pyetje pa i ma-
rre leje, te gjeje vendin dhe momentin e
pershtatshem per t'i parashtruar pyetjen
myftiut, te mos i parashtroje pyetja deri-
sa ai eshte i zene me ndonje pune tjeter,
etj. Thene shkurt, pyetesi duhet ta respe-
ktoje myftiun ne menyren me te mire te
mundur.

A duhet te jape fetva

per nje ^eshtje kur dikush

e di dispoziten e saj

Rreth kesaj 9eshtjeje dijetaret ndajne
mendimet e tyre:

1. Disa jane te mendimit se kjo lejohet.

2. Disa te tjere jane te mendimit se le-
johet te jape feta, nese argumenti ku
eshte mbeshtetur fetvaja, eshte ajet
ose hadith.

3. E disa nga dijetaret e ndalojne krejte-
sisht mundesine qe ai te jape fetva pa-
varesisht nese e di apo jo dispoziten
dhe argumentin ku eshte mbeshtetur
dhenia e fetvase.

Konsideroj se, nese dikush njeh nor-
men e ndonje dispozite dhe argumentin
ku eshte mbeshtetur fetvaja, mund te ja-
pe shpjegime duke thene se keshtu e ka
degjuar myftiun, por nese eshte e mund-
ur, do te ishte me mire qe ai te ofroje te-
kstin e fetvase.

A lejohet te jepet fetva nga

dikush qe nuk eshte dijetar,

por i ka librat e hadithit?

Kesaj pyetjeje me se miri i eshte per-
gjigjur Ahmed bin Hanbeli r.a., i cili
ishte pyetur nga i biri i tij nese i lejohet
te jape fetva dikujt qe i ka librat e hadi-
thit, librat qe tregojne mospajtimet e as-
habeve, por qe nuk ka dije per te njohur
kategorine dhe senedin e hadithit. Imam
Ahmedi r.a. ishte pergjigjur: "Nuk i lejo-
het te jape fetva dhe as te veproje sipas
asaj, pa i pyetur ata qe jane dijetare".

Kerkimi i autorizimit

nga prijesi i myslimaneve

per te dhene fetva

Rreth 9eshtjes nese duhet te kete au-
torizimin nga prijesi i myslimaneve, kur
te jape fetva dikush, dijetaret myslimane
kane kete shpjegim: per ate qe i ploteson
kushtet per te qene myfti dhe ne te njej-
ten kohe eshte i autorizuar nga prijesi,
nuk ka kurrfare pengese, por jo vetem
kaq, myftiu i autorizuar madje e ka obli-
gim qe te jape fetva. E per sa i perket atij
qe i ploteson kushtet per te dhene fetva
po qe nuk ka autorizim nga prijesi, atij i
lejohet te jape fetva pa marre leje nga
prijesi, sepse fetvaja eshte shpjegimi i
9eshtjeve fetare, e ai qe eshte i afte per
t'i shpjeguar, duhet t' i shpjegoje detyri-
misht, sepse per shpjegimin e 9eshtjeve
fetare nuk kushtezohet kerkimi i autori-
zimit nga prijesi.

Shenim: Duke i pare rrethanat tek
ne, ketu ne Kosove, e shoh te arsyeshme
qe qdokush te mos jape fetva, po kjo t'i
mbetet pergjegjesi institucionit qe eshte
pergjegjes per qeshtjet fetare, me tevet-
min qellim qe te mos shkaktohet ndonje
konfuzion ne mesin e xhematlinjve. Kam
parasysh qe te mos jepen pergjigje per
qeshtje te nderlikuara, kur se per qeshtjet
e veprimeve te domosdoshme te mysli-
manit, siqjane dispozitat e namazit, ab-
desit, ezanit e te ngjashme, ato duhet t 'u
shpjegohen xhematlinjve patjeter, sepse
jane qeshtje te shpjegueshme dhe te qa-
rta.

Mosdhenia e fetvase
ne raste te ve^anta

Ka raste kur myftiu, edhe pse ka mu-
ndesi per te dhene feta dhe eshte ne gje-
ndje te pergjigjet, - megjithate, per disa
arsye nuk pergjigjet. Ne po i permendim
disa raste:

1 . Kur ndodh qe pyetesi te kerkoje ndon-
je fetva, po myftiu e veren se ai po

pyet qe, me ane te fetvase, te arrije
ndonje qellim te keq.

2. Kur pyetesi pyet per ndonje 9§shtje
shume komplekse, saqe nuk do te jete
ne gjendja ta kuptoje shpjegimin dhe
ne te njejten kohe kjo 9§shtje nuk
eshte prej gjerave te domosdoshme
qe duhet te njihen, - ne kete rast my-
ftiu nuk do te pergjigjet, me te vetmin
qellim qe te mos krijohet ndonje kon-
fuzion dhe keqkuptim.

3. Kur pyetesi pyet per ndonje 9eshtje qe
nuk ka ndodhur ende, myftiu nuk do
te pergjigjet, duke mbajtur parasysh
faktin se mund te ndryshoje ixhtihadi
i tij ne momentin kur te ndodhe 9esht-
ja-

4. Myftiu nuk do te pergjigjet kur nuk
eshte ne humor te mire per t'u pergji-
gjur, si f.v. eshte i hidheruar, i uritur,
i etur, i semure, i brengosur, i frikesu-
ar e te tjera te ngjashme, qe nuk e le-
jojne ate te perqendrohet mire ne
dhenien e fetvase.

Fetvaja te jete e qarte

Meqe fetvaja eshte shpjegim i dispo-
zites se ndonje 9eshtjeje fetare, ajo duhet
te jete doemos e qarte dhe shume e kupt-
ueshme. Me shpjegimin e qarte nenkup-
tohet qe, kur te jepet fetvaja, te perdoren
shprehje te kuptueshme dhe qe te mos i
lihet pyetesit e paqarte se 9fare te vepro-
je, f.v. duke i thene se per kete 9§shtje ka
dy mendime, ngase pyetesi kerkon shp-
jegim te prere, ne menyre qe te veproje
me pastaj sipas asaj fetvaje.

Po ashtu ne dhenien e fetvase duhet
mbajtur parasysh edhe fakti qe nganje-
here duhet me qene i shkurte ne dhenien
e fetvase e nganjehere ajo duhet shpje-
guar gjate; kjo behet ne varesi prej afte-
sive te pyetesit dhe materies qe kerkon
shpjegim.

Ndryshimi i fetvase

me ndryshimin e kohes

dhe te vendit

Fetvaja ndryshon me ndryshimin e
kohes dhe te vendit perderisa norma e
Sheriatit eshte vendosur mbi bazat e tra-
dites se vendit, prandaj, me ndryshimin
e tradites dhe kur tradita e re nuk bie ne
kundershtim me dispozitat e Sheriatit,
atehere edhe fetvaja mund te ndryshoje.
Si shembull per kete, mund te permend-
im 9eshtjen e dhenies se sadakatul fitrit,
qe i Derguari s.a.w.s. e ka percaktuar te
jepet me hurma, grure, rrush te thate dhe
djathe. Per kete dijetaret me vone kane

dituria islame / 223

13

dhene fetva se lejohet te' jepet sadakatul
fitri edhe me miser, oriz e te ngjashme,
sepse keto jane ushqimi ditor i cdokujt,
ose me vone jepet fetva te jepet sadakat-
ul fitri edhe ne te holla.

Te perdorurit e shprehjeve
te ashpra dhe te betuarit
gjate dhenies se fetvase

Ne raste te nevojshme apo ne rastet
kur eshte interesi i pergjithshem, lejohet
qe myftiu te tregohet rigoroz ne shpre-
hje, kur te jape fetvane, si p.sh. te thote
se per kete 9eshfje ekziston konsensusi i
dijetareve; une nuk di qe dikush eshte
kunder kesaj fetvaje; kush e kundersh-
ton kete fetva, ka here mekat dhe ka ku-
ndershtuar Allahun, e te ngjashme me
keto shprehje. Po ashtu lejohet qe myftiu
te betohet ne Allahun per vertetesine e
fetvase ne raste te ve9anta dhe per cesht-
je shume kritike, kur vendimi i fetvase
mbeshtetet ne argumente te prera 5 .

C'duhet te kete parasysh kur

dikush jep fetvane e shkruar,

po qe eshte dhene nga

dikush qe nuk eshte i afte

per te dhene fetva

Kur ndodh qe te hasim ne ndonje fe-
tva te shkruar, por qe eshte dhene nga di-
kush qe nuk i ploteson kushtet qe te jete
myfti, atehere myftiu duhet ta eliminoje
emrin e atij qe ka dhene fetvane edhe
nese fetvaja eshte e sakte. E po qe se
ndodh qe fetvaja te jete e pasakte, atehe-
re edhe fetvaja duhet fshire dhe eliminu-
ar. Mirepo ky eliminim dhe kjo fshirje
duhet te behen me lejen e atij qe ka ne
pronesi letren e fetvase. E nese ndodh qe

pronari i letres ku eshte fetvaja, refuzon
te fshihet emri i atij qe ka dhene fetva,
apo edhe te eliminohet fetvaja teresisht,
atehere myftiu duhet t'i jape atij fetva
me goje dhe te pengoj fetvane e cila
eshte e shkruar ne leter. Keshtu veprohet
per te vetmen arsye qe njerezit te mos
mendojne se ai qe e ka dhene fetvane ne
letren e shkruar, eshte myftiu qe i plote-
son te gjitha kushtet e fetvase.

Te vepruarit sipas fetvase

Kur jepet fetvaja nga myftiu i cili i
ploteson kushtet qe te jete myfti, atehere
pyetesi vepron sipas asaj fetvaje dhe ne
kete menyre ndjek shpjegimin e myftiut,
por nese ndodh qe myftiu terhiqet nga
fetvaja e tij para se te veproje sipas saj
pyetesi, dhe pyetesi njoftohet per terhe-
qjen e myftiut nga fetvaja, - atehere ky e
ka te ndaluar te veproje sipas kesaj fet-
vaje, nga e cila eshte terhequr myftiu. E
kur ndodh qe pyetesi te kete vepruar
sipas fetvase pa e ditur se myftiu ishte
terhequr prej fetvase qe i kishte dhene,
atehere, kur te kuptoje pyetesi se myftiu
ishte terhequr nga fetvaja qe i paska
dhene, pyetesit i duhet dhene nje fetva e
re, edhe ne qofte se fetvaja e re do ta
detyroje ate qe te anuloje ndonje veprim
te tij. Si p.sh., nese sipas fetvase se me-
hershme i eshte lejuar te martohet me
gruan e tij, por pasi qe myftiu te jete ter-
hequr nga fetvaja e tij dhe me pas te kete
dhene fetva te re qe e detyron ate per ta
prishur aktin e marteses, duhet te prishet
ky akt dhe te ndahet nga gruaja e tij. Kjo
vlen vetem atehere kur myftiu terhiqet
nga fetvaja e mehershme per shkak se
fetvaja e tij bie ne kundershtim me argu-
mentet e prera te Sheriatit. Por, nese

ndodh qe myftiu te terhiqet nga fetvaja e
tij jo pse ajo eshte ne kundershtim me
ndonje argument te prere te Sheriatit,
por vetem sepse ixhtihadi i tij ka ndikuar
qe te ndryshoje fetvane, nuk eshte e do-
mosdoshme qe nese pyetesi ka vepruar
sipas fetvase se pare, me pastaj te prishe
ndonje akt-marreveshje per shkak se ky
ka vepruar sipas ixhtihadit qe myftiut i
eshte dukur me heret si i ligjshem.

Perfundim

Ne perfundim te ketij punimi te shku-
rter dhe modest, eshte mire t'i permend-
im disa feshtje shume me rendesi qe na
ofron institucioni i fetvase. Disa prej
tyre jane:

1 . Ky institucion eshte shume i rendesi-
shem per zhvillimin dhe progresin e
shoqerise myslimane.

2. Qdo ndodhi dhe 9faredo problemi qe
shfaqet ne fene islame, fale ketij in-
stitucioni, ka zgjidhje te duhur fetare.

3. Fetvaja eshte nje institucion i domos-
doshem per 9do kohe dhe 9do vend
ku jetojne myslimanet.

4. Per shkak te rendesise se madhe dhe
rolit shume te madh qe ka ky institu-
cion, myslimanet duhet t'i kushtojne
shume rendesi po ashtu, si i kane ku-
shtuar rendesi gjeneratat e meparsh-
me islame.

Fusnotat:

1. Gjate ketij punimi kryesisht jam bazuar ne lib-
rin "Usulu Daveti" nga autori dr. Abdul Kerim
Zejdani.

2. Muxhethid konsiderohet ai person i cili i plote-
son kushtet per t'i njohur dispozitat e Sheriatit
ne menyre te hollesishme dhe menyren e rezul-
timit te tyre nga burimet e sheriatit.

3. Transmetohet se Abdullah bin Mes'udi r.a. dhe
Ibn Abbasi r.a. kane thene: a i cili pergjigjet per
cdo ceshtje qe pyetet ai eshte i cmendur.

4. Kur ndodh myftiu te jep fetva ashtu si u kon-
venon apo ashtu si kane deshire pyetesit, te till-
in myftiu prijesi i myslimaneve duhet ta
shkarkoj nga detyra dhe ta pengoje nga dhenia e
fetvase. Po ashtu kur ndodh qe dikush te jape
fetva, por shihet se eshte injorant ne dhenien e
fetvave, edhe ky duhet te pengohet te jape fetva
dhe, po qe se eshte i ngarkuar me kete detyre,
duhet shkarkuar.

5. Per ate se lejohet te betohet ne vertetesine e fet-
vase si argument eshte ajeti kuranor: "E ata
kerkojne t'u tregosh (e do te thone): "A eshte e
vertete ajo (qe thua per denimin)?". Thuaj: "Po,
pasha Zotin tim, ajo eshte me se e vertete, dhe
ju nuk do te mund ta pengoni kurrsesi".

14

dituria islame / 223

Me shkas

Ne perkujtim te Israse dhe Mi'raxhit

Dr. Jusuf El-Kardavi

Jemi ne javen e fundit te muajit
Rexheb, i cili eshte prej muajve te
shenjte 1 , e ne javen e fundit te mu-
ajit Rexheb my slimanet perkujto-
jne nje' ngjarje madheshtore nga ngjarjet
e jetes se Pejgamberit a.s., qe eshte ngja-
rja e Israse dhe Mi'raxhit te Pejgamberit
a.s..

Myslimanet e perkujtojne kete ngjar-
je dhe e festojne ne naten e njezeteshtate
te muajit Rexheb, mirepo nuk ka argu-
mente te prera se Israja te kete ndodhur
ne kete nate, madje ka mospajtime rreth
kohes se Israse: Ne cilen nate ka qene?
Ne cilin muaj? Ne cilin vit ka ndodhur?
A ka ndodhur nje here apo ka ndodhur
me shume se nje here? Kjo ka ndodhur
per shkak se ashabeve (shokeve te Pej-
gamberit a.s.) nuk u kane interesuar shu-
me keto detaje, atyre me shume u kane
interesuar gjerat qe kane te bejne me ve-
pra, veprat e lejuara apo te ndaluara, apo
ndonje veper qe kerkon pune te posac-
me, pra vetem keto gjera i shqyrtonin
dhe i studionin.

Nuk eshte ligjesuar as agjerimi i dites
se Israse dhe Mi'raxhit e as falja gjate
kesaj nate, prandaj kane ndodhur keto
mospajtime.

Mirepo ne mesin e myslimaneve, ne
keta shekujt e fundit, eshte perhapur se
Israja dhe Mi'raxhi kane ndodhur ne
naten e njezeteshtate te muajit Rexheb,
po neve nuk na intereson a ka qene apo
s'ka qene Israja dhe Mi'raxhi ate nate,
neve na intereson vete ngjarja.

Israja (udhetimi i nates) eshte i kon-
firmuar edhe me ajet nga Kurani fame-
larte. Ne emer te saj eshte emertuar edhe
nje sure e tere e Kuranit, te cilen Allahu
xh.sh. e ka filluar me permendjen e saj
duke thene:

"Pa te meta eshte Lartmadheria e Atij
qe robin e Vet e kaloi ne nje pjese te
nates prej Mesxhidi Haramit (prej Qa-
bese) gjer ne Mesxhidi Aksa, rrethinen e
se ciles Ne e kemi bekuar (ia beme kete
udhetim), per t'ia treguar atij disa nga
argumentet Tona. Vertet, Ai eshte degju-
esi (i fjaleve te Muhammedit), pamesi (i
puneve te Muhammedit)" 2 .

II I

Ai qe e pergenjeshtron dhe nuk e be-
son ndodhine e Israse, eshte pabesimtar,
sipas unanimitetit te dijetareve myslima-
ne, sepse ai e mohon ate qe ka konfirmu-
ar Kurani, dhe per te cilen dijetaret my-
slimane jane unanim per ndodhjen e saj,
dhe e cila eshte nje ceshtje qe eshte e di-
tur nga jeta e Pejgamberit a.s., domosdo-
shmerisht.

Ndersa, per sa i perket Mi'raxhit, nuk
eshte permendur ne Kuran, vecse jepet
shenje per te ne suren En-Nexhm, ku
Allahu xh.sh. thote:

"Pasha yllin kur ai bie (prej se larti
poshte)! Shoku juaj (Muhammedi qe ju
e njihni) nuk ka humbur, e as qe ka devi-
juar (nga e verteta). Dhe ai nuk flet nga
mendja e tij (deshira). Ai (Kur'ani) nuk
eshte tjeter pos shpallje qe i shpallet. Ate
ia mesoi, ai fuqiforti (Xhibrili). Qe ka
mendje precize dhe qe u perqendrua ne
formen e vet (reale). Dhe ai (Xhibrili)
ishte ne horizontin e larte (nga lindja).
Pastaj u leshua dhe iu afrua. (Fjala eshte
per Xhibrilin i cili i vinte Pejgamberit
a.s. me Kuran). E ishte afer sa dy harqe
(dy kute) apo edhe me afer. Dhe i shpalli
robit te Tij ate qe ia shpalli. Zemra nuk e
mohoi ate qe e pa (me sy). A po i beni
polemike atij per ate qe e ka pare? Ai e
ka pare (Xhibrilin) edhe heren tjeter. (e
ka pare) Tek Sidretul-Munteha. Qe pra-
ne saj eshte Xhennetul-Me'va (kopsht
strehimi i ...). Atehere kur Sidren e mbu-
loi ajo qe e mbuloi. Shikimi i tij (Muha-
mmedit) as nuk lakoi e as nuk tejkaloi.

Ai (Muhammedi) vertet, pa disa nga
shenjat me te medha te Zotit te vet" 3 .

Pejgamberi a.s. e pa Xhibrilin ne for-
men e tij flurore-natyrore dy here: nje
here ne toke, dhe ajo eshte hera e pare e
vertetuar me fjalet e Allahut xh.sh. ne
suren Et-Tekvir:

"Dhe se ai e pati pare ate (Xhibrilin)
ne horizontin e qarte lindor" 4 .

Dhe hera e dyte ishte ne Sidretul-Mu-
nteha, ne kete nate te Mi'raxhit.

Me keto shenja alegorike Mi'raxhi
eshte permendur ne Kuran ne keto ajete,
ndersa per Israne flitet qarte ne ajetet e
Kuranit. Edhe hadithet e Pejgamberit
a.s. e kane konfirmuar ndodhine e Israse
dhe Mi'raxhit.

Israja eshte udhetimi tokesor qe Pejg-
amberi a.s. e beri brenda nje nate nderm-
jet dy xhamive te shenjta: prej Mesxhidi
Haramit (prej Qabese) gjer ne Mesxhidi
Aksa. Allahu xh.sh. e ka here nje lidhsh-
meri ndermjet ketyre me kete udhetim te
Pejgamberit a.s., xhamia e pare ishte fi-
llimi i ketij udhetimi, ndersa e dyta mba-
rimi i tij .

Ndersa Mi'raxhi eshte udhetimi te ci-
lin Pejgamberi a.s. e filloi nga toka dhe
vazhdoi deri ne qiejt me te larte, ne nje
shkalle qe s'e di askush pervec Allahut
xh.sh., sif kishte thene poeti:
"Derisa ka mberri ne qiellin qe nukflu-

turohet mbi te
me krih, e as nuk ecet ne kembe"

dituria islame / 223

15

Ai arriti ne nje' shkalle qe nuk e kishte
arritur askush para Pejgamberit a.s..

Ate e mireprisnin pejgamberet ne cdo
qiell. Pejgamberet e medhenj e mirepri-
ten ne toke, dhe u falen pas tij, me pas
Allahu i urdheroi pejgamberet e medhe-
nj qe te shperndaheshin neper qiej, per
t'i uruar mireseardhje Muhammedit a.s..

Kjo mikpritje ishte per Pejgamberin
a.s. pas te gjitha vuajtjeve dhe perseku-
timeve nga populli i tij.

Allahu xh.sh. deshiroi t'ia kompenso-
nte ato duke e organizuar per te nje cere-
moni mikpritese ne toke e ne qiell.

Pejgamberi a.s., se bashku me shoket
e tij, ka vuajtur shume. Per dhjete vjet
radhazi ia ka paraqitur thirrjen e tij pop-
ullit te vet, u lexonte Kuran atyre, ua
sqaronte Islamin, mirepo ata e priten me
keq sesa mund te pritet nje i derguar.

Pas vdekjes se xhaxhait te tij, Ebu Ta-
libit, iu shtuan vuajtjet dhe mundimet
edhe me shume, sepse ai ishte mbrojtes
i Pejgamberit a.s.. Vuajtjet iu shtuan
edhe me shume pas vdekjes se bashke-
shortes se tij, Hadixhes, pasi qe te dy
ishin perkrahes te tij: Ebu Talibi ishte
perkrahesi i tij jashte shtepise, ndersa
Hadixheja ishte perkrahese e tij brenda
shtepise. Qe te dy vdiqen ne dite te afer-
ta te nje viti (thuhet se kane vdekur ne
vitin e dhjete te pejgamberise se
Muhammedit a.s.), e per kete shkak Pej-
gamberi a.s. ate vit e quajti "viti i desh-
perimit".

Pejgamberi a.s. deshironte te gjente
dhe te provonte nje vend te ri, ku do te
binte dhe perhapej thirrja e tij, prandaj
edhe vendosi qe te drejtohej per ne Taif,
atje ku jetonte fisi Thekif, ndoshta per te
gjetur tek ata ate qe nuk e kishte gjetur
tek populli i vet (tek fisi Kurejsh).

Shkoi bashke me sherbetorin e tij Ze-
jd ibn Harithin, mirepo atje nuk gjeti ve-
cse me keq sesa gjeti tek Kurejshet. E
priten ne menyren me te keqe, madje
njeri prej tyre i tha: "A nuk ka pasur
Allahu dike tjeter pervec teje qe ta der-
gonte te derguar tek njerezit"? Dikush
tjeter i tha: "Nese e thua te verteten, ate-
here ti je me i madh se sa te te flas une,
e nese genjen, atehere ti je me i ulet sesa
te te flas, sidoqofte nuk do te te flas qo-
fsh i vertete apo genjeshtar ne theniet
tua"! Nuk e lane as qe te fliste, ia ndalu-
an.

I urdheruan sklleverit, mendjelehtet
dhe femijet e tyre qe te dilnin neper rru-
ge dhe ta godisnin me gure Pejgamberin
a.s., saqe nga goditjet, iu pergjaken edhe
kembet nga gjaku qe i rridhte teposhte
trupit, dhe nuk gjeti zgjidhje vecse te
kthehej.

U kthye, mirepo Allahu xh.sh. nuk e
la ate vetem, kur u largua u ndal duke iu
ankuar Zotit te vet, duke e bere lutjen e
njohur, ne te cilen i thote Zotit te vet: "O
Allahu im! Tek Ti ankohem per pafuqi-
shmerine time, per naivitetin tim dhe pa-
mundesine per te perballuar sulmet e
percmimet e njerezve. O Meshirues i
meshiruesve, Ti je Mbrojtesi i te dobet-
ve, Ti je Zoti im, ne dore te kujt po me
le Ti mua? Mos me ler ne doren e te hua-
jve, te cilet me priten armiqesisht. Nese
Ti nuk je i zemeruar me mua, une nuk
shqetesohem. Por, falja Jote eshte me e
mire per mua. Mbeshtetem ne mbrojtjen
e drites se fytyres Sate, qe ka ndri9uar
erresirat dhe ka rregulluar ceshtjet e ke-
saj bote dhe te Botes tjeter, qe te mos
bjere mbi mua zemerimi Yt. Ti ke ne do-
re gjithcka; me bej qe te veproj ashtu si
kenaqesh Ti, sepse nuk ka fuqi pa Ty".

Nuk ishte brengosur per zemerimin e
njerezve nese Allahu ishte i kenaqur me
te, mirepo e luste Allahun qe ta falte dhe
t'i jepte shendet.

Per kete gjendje te keqe te Pejgambe-
rit a.s., u zemeruan engjejt nga qiejt me
te larte, dhe deshironin ta pyesnin se
c'deshironte t'u bente atij populli, qe te
ishin nen urdhrin e tij: nese deshironte
t'i hidhnin mbi ta ato dy kodra, apo t'i
mbulonin me dhe, apo t'i ndeshkonin
me ndonje ndeshkim tjeter, sikur i paten
ndeshkuar pabesimtaret me pare, mirepo
Pejgamberi a.s. te gjitha keto i refuzoi
duke thene: "Jo. Une lutem qe Allahu te
nxjerre prej tyre breza te cilet do ta
adhurojne vetem Allahun e nuk do t'i
bejne Atij shok" 5 .

Allahu xh.sh. deshi qe udhetimi i Pej-
gamberit a.s. te mos shkonte kot, prand-
aj gjate rruges, duke u kthyer per ne
Meke, Pejgamberi a.s. u ul nen hijen e
nje druri te nje kopshti qe ishte prone e
dy vellezerve mekas idhujtare, Utbes
dhe Shejbes, te cilet ishin djemte e Rebi-
as nga fisi Benu Abdush-Shems. Kur e
verejten Pejgamberin a.s., i derguan nje
kalavesh rrush, me Addasin, ky nje dja-
losh i krishtere i cili punonte tek ata te

dy. Kur Pejgamberi a.s. e zgjati doren
per te marre nga kalaveshi i rrushit, tha:
"Bismil-lah" (me Emrin e Allahut). U
mahnit djaloshi per ate qe shqiptoi Pej-
gamberi a.s., dhe i tha: "Kete fiale nuk e
thone banoret e ketyre aneve". Pejgam-
beri a.s. e pyeti: "Prej nga je ti?" Addasi
iu pergjigj: "Jam nga Nejneviu". Pejga-
mberi a.s. ia ktheu: "Prej fshatit te njeri-
ut te mire, Junus ibn Mettas?" Addasi
tha: "Prej nga e njeh ti Junus ibn Met-
tan?" Pejgamberi a.s. i tha: "Ai eshte ve-
llai im, ai ka qene pejgamber, e edhe une
jam pejgamber". Pastaj, Pejgamberi a.s.
ia paraqiti atij Islamin, dhe ia lexoi disa
ajete nga Kurani, e ai e pranoi Islamin.
Ky ishte rezultati i pare i ketij udhetimi.

Gjithashtu, gjate kthimit per ne Me-
ke, Allahu xh.sh. ia dergoi Pejgamberit
a.s. nje grup exhinesh per te degjuar nga
Kurani:

"Kur u afruan dhe e degjuan ate, tha-
ne: Heshtni! Dhe, kur mbaroi, u kthyen
te populli i vet dhe e keshilluan" 6 , duke
u thene atyre:

"O populli yne, pergjigjjuni thirresit
te Allahut dhe besoni atij! Ai ju fal me-
katet tuaja dhe ju shpeton prej nje deni-
mi plot vuajtje" 7 .

Me pas erdhi ky nderim per Pejgam-
berin a.s., ndodhia e Israse dhe Mi'raxh-
it.

Allahu xh.sh. e dergoi melekun e
Shpalljes, Xhibrilin a.s., tek Pejgamberi
a.s., dhe, pasi ia pastroi Xhibrili zemren
e Pejgamberit a.s. me uje zemzemi dhe i
derdhi ne gjoks urtesi e besim, atehere
se bashku me te i hipen Burakut (nje ka-
fshe si vetetima, qe nuk e dime esencen
e saj) e prej Qabese shkuan ne Mesxhidi
Aksa.

Gjate ketij udhetimi, Allahu xh.sh. ia
beri te mundur qe te shihte shperblimet
dhe ndeshkimet e shume njerezve per
shkak te puneve ne kete bote. Pa njerez
te cileve u hiqeshin cope buzet duke i
kapur me pinceta nga zjarri. Pejgamberi
a.s. pyeti: "Kush jane keta, o Xhibril?"
Iu pergjigj: "Keta jane predikuesit e fese
nga Ymeti yt, te cilet i urdherojne njere-
zit per pune te mira, e vetveten e harro-
jne, ndersa ata vete e lexojne Librin, a
nuk jane duke menduar"? 8 Po ashtu pa
edhe ndeshkimin e atyre qe i pergojojne
njerezit, se si i gervishtnin fytyrat e tyre
me thonj nga bakri, fytyrat e te cileve
me pas ktheheshin ne gjendjen e mepar-

16

dituria islame / 223

shme, e ata prape i gervishtnin ato, dhe
keshtu vazhdonin. 9

Gjate udhetimit te' tij, Pejgamberi a.s.
pa shume gjera, derisa mberriti ne xha-
mine el-Aksa, ku pejgamberet ishin ne
pritjen e tij.

Me pastaj, Pejgamberi a.s. prej atje u
ngjit ne qiejt e larte, ku e luti Zotin e tij,
e Allahu xh.sh. i obligoi dhe percaktoi
namazet. Ne fillim jane obliguarte falen
pesedhjete namaze, por me keshillen e
vellait te tij, Musait a.s., Pejgamberi a.s.
u kthye tek Zoti i vet derisa numri i na-
mazeve u zvogelua ne pese, per se
Allahu xh.sh. i tha: "Fjala ime nuk ndry-
shohet me, ne praktike jane pese, por
shperblimin do ta kene sa per pesedhje-
te" 10 .

Ky ishte fillimi i obligimit te namaz-
it, shtylles se fese, qe eshte lidhja ditore
ndermjet njeriut dhe Zotit te tij, e qe
eshte Mi'raxhi ditor i besimtarit.

Kur Pejgamberi a.s. u ngrit ne qiejt e
larte, dhe udhetoi prej Qabese ne xhami-
ne Aksa, udhetoi me trup e me shpirt, se-
pse nje gje e tille nuk eshte e veshtire per
Allahun xh.sh.. Nese njerezit, me mjetet
e tyre te posacme dhe me ate dije qe
Allahu ua ka dhene, kane mundur t'i
shkurtojne largesite dhe kohet e te mbe-
rrijne ne Hene, atehere si do te jete cesh-
tja me Poseduesin e fuqise qe nuk
mposhtet?! Me Ate per te cilin jane te
pafuqishem 9do gje qe ekziston ne qiej e
ne Toke?! Nuk eshte 9udi dhe nuk per-
jashtohet qe Pejgamberi a.s. te kete
udhetuar prej Qabese deri ne xhamine
el-Aksa, pastaj te jete ngjitur per ne qiejt
e larte, me trup e me shpirt.

Namazi eshte ngritja e cdo besimtari
tek Zoti i tij; me keto namaze njeriu mu-
nd te ngrihet tek Allahu per cdo dite. Na-
mazi e nxjerr njeriun prej botes se
njerezve, per te cilen luftojne ata. Gjate
namazit njeriu qendron para Zotit te tij
duke e lutur, e lut Ate i cili eshte afer, e
lut Bujarin e jo koprracin, kerkon ndih-
me prej te Fortit e jo prej te dobetit,
thuajse e degjon Ate duke i thene si ne
hadithin kudsi: "E kam ndare namazin
ndermjet Meje dhe robit Tim ne dy gjys-
ma, dhe ai (robi) do ta fitoje ate per te
cilen eshte lutur. Kur robi thote: El-ham-
du lil-lahi rabbil-alemin (falenderimi I
takon Allahut, Zotit te boteve!), Allahu
thote: Robi Im me falenderoi. Kur robi
thote: Er-rahmanir-rahim (Meshiruesit,

Meshireberesit!), Allahu thote: Robi Im
me lartesoi. Kur robi thote: Maliki jev-
mid-din (Sunduesit te Dites se Gjyki-
mit!), Allahu thote: Robi Im me lavderoi
ose robi Im me eshte dorezuar. Kur robi
thote: Ijjake na'budu ve ijjake neste'in
(Vetem Ty Te adhurojme dhe vetem prej
Teje ndihme kerkojme!), Ai thote: Kjo
eshte ndermjet Meje dhe robit Tim, dhe
ai do ta fitoje ate per se eshte lutur. Kur
robi thote: ihdines-siratal-mustekim, sir-
atal-ledhine en-amte alejhim, gajril ma-
gdubi alejhim ve led-dal-lin (Udhezona
ne rrugen e drejte! Ne rrugen e atyre
ndaj te cileve ke bekimin, e jo ne te atyre
qe je i hidheruar, dhe qe kane humbur!),
Ai thote: Kjo eshte per robin Tim, dhe ai
do ta kete ate qe ka kerkuar"".

Namazi eshte dhurata dhe kujtimi qe
na ka mbetur nga perkujtimi i ndodhise
se Israse dhe Mi'raxhit.

Kete namaz, shume myslimane e lene
pas dore dhe e harrojne ate:

"Qe e lane namazin e u dhane pas ke-
naqesive (trupore), e me vone do te hi-
dhen ne fdo gje te keqe (ose ne Gaja)" 12 .

Nganjehere i shohim bijte e myslima-
neve, te cilet quhen me emra temyslima-
neve, me emra te pejgambereve, me
emra te ashabeve, si: Muhammed, Ah-
med, Ali, Omer, Hasan, Husejn, megji-
thekete nuk i dine xhamite, nuk I
perkulen Allahut e as I bien ne sexhde
Atij, athua, keta kane lidhje me Islamin?

Namazi eshte ajo qe ka mbetur nga
Israja dhe Mi'raxhi.

Po ashtu ajo qe na ka mbetur nga Isr-
aja dhe Mi'raxhi, eshte edhe lidhshmeria
ndermjet Qabese dhe xhamise el-Aksa.

Allahu xh.sh. ka bere nje lidhshmeri
ndermjet ketyre dy xhamive ne Librin e
Tij, ne ajetin me te cilin filloi sureja El-
Isra, ne menyre qe myslimani te mos
beje ndarje ndermjet ketyre dy xhamive,
e as te mos i lere pas dore, sepse, nese
myslimani le pas dore njeren, atehere
edhe tjetren e ka lene pas dore.

Nese xhamine el-Aksa e leme qe ta
marrin hebrenjte dhe ta nenvleresojne
ate, ata qe po punojne per shkaterrimin e
saj, ne menyre qe ne vend te saj te nder-
tojne "Tempullin e Sulejmanit"; nese e
leme pas dore xhamine el-Aksa, atehere
nuk perjashtohet qe nje dite te lihet pas
dore edhe Xhamia e Pejgamberit a.s.,
apo Qabeja.

Hebrenjte lakmojne edhe Medinen,
meqe aty kishin banuar fiset hebreje:
Benu Kajnuka, Benu Kurejdha dhe Be-
nun-Nedir.

Ata lakmojne Xhamine e Pejgamberit
a.s., prandaj te mos ju vije cudi fare. E
perjashtonim ate qe po ndodh tash, 9do
gje qe jemi duke pare, ndersa per ne ne
te kaluaren ka qene gati e pamundshme,
mirepo per gjeneratat qe vijne, sic po i
shohim, kjo ceshtje eshte bere realitet,
pra, te mos habitemi nese harrojme di-
?ka ose e leme pas dore.

Allahu xh.sh. ka bere nje lidhshmeri
ndermjet Qabese dhe xhamise el-Aksa,
ne menyre qe te mos humbet tek ne she-
njteria e xhamise el-Aksa, rrethinen e se
ciles Allahu e ka bekuar. Nese Ai ka be-
kuar rrethinen e saj, atehere c'mendoni
per bekimin qe i ka bere vete asaj?!

Pra, Allahu e ka bekuar rrethinen e
saj, toka qe eshte perreth saj, e tera eshte

dituria islame / 223

17

j. ^J »jum ^-.1 ^ilt j

toke' e bekuar, eshte toka e pejgambere-
ve, toka e kujtimeve, te cilen Allahu ne
Kuran e ka pershkruar ne disa vende si
te bekuar, si9 thote Allahu xh.sh. per Ib-
rahimin a.s.:

"E Ne shpetuam ate e edhe Lutin ne
ate token qe e kemi bekuar per njerez" 13 .

Ajo eshte toka e pejgambereve, toke
per te cilen ashabet dhe tabiinet kishin
derdhur gjak, ne te cilen kane rene desh-
moret, prandaj myslimanet nuk duhet ta
lene pas dore ose ta humbasin.

Nje mesim qe mund te marrim nga
ndodhia e Israse dhe Mi'raxhit, eshte se
Allahu ka bere nje lidhshmeri ndermjet
dy xhamive: Qabese dhe xhamise el-Ak-
sa.

Xhamia el-Aksa eshte njera nder tri
xhamite qe njeriu duhet t'i mesyje per t'i
vizituar, sic thuhet ne hadithin e vertete
te Pejgamberit a.s.:

"Te mos mesyhet udhetimi per te viz-
ituar xhamite, pervec ne tri xhami (me
qellim per te falur namaz, pervec ketyre
tri xhamive te gjitha xhamite e tj era jane
te barabarta ne shperblim): Qabene,
Xhamine time (Xhamine e Pejgamberit
a.s. ne Medine), dhe xhamine el-Aksa
(ne Kuds-Jerusalem)" 14 .

O myslimane, eshte obligim yni qe ta
perkujtojme ceshtjen e xhamise el-Aksa
e te mos e harrojme ate. Nuk duhet qe
9eshtja aktuale te na imponohet e ta pra-
nojme kete si disfate shpirterore, e te
mbetet xhamia el-Aksa ne duart e hebre-
njve dhe ata te behen zoterues te tokes se
pejgambereve.

Duhet te luftojme derisa ta rikthejme
kete xhami, Kudsin e shenjte, derisa ta

rikthejme token qe e ka bekuar Allahu
per te gjitha botet. Ajo eshte pjese e troj-
eve islame, prandaj nuk duhet te lejojme
qe ta leme pas dore, as ta shesim dhe as
ta tradhtojme, madje, nese edhe vete pa-
lestinezet e lene kete toke te shenjte is-
lame, myslimanet e kane per obligim ta
mbrojne, sepse kjo toke e mire dhe e be-
kuar nuk eshte toke vetem e palestineze-
ve, e as vetem e jordanezeve, e as vetem
e arabeve, e as vetem e myslimaneve ba-
shkekohore, vecse eshte toke e Islamit,
toke e Ymetit mysliman ne gjenerata te
ndryshme.

Nese kjo gjenerate e le pas dore ose e
humb apo e tradhton ate, atehere gjener-
atat e ardhshme do ta mallkojne ate dhe
do te mundohen ta korrigjojne ate qe u
ka kaluar. Patjeter duhet te vije dita kur
myslimanet te luftojne per te me besi-
min dhe me bindje.

Patjeter duhet te vije dita kur mysli-
manet do te luftojne kunder hebrenjve,
dhe ate lufte do te fitojne, si9 eshte cekur
ne hadithin e vertete te Pejgamberit a.s.:

"Nuk do te behet Dita e Gjykimit de-
risa myslimanet te mos i luftojne hebre-
njte, e myslimanet i mbysin ata. Derisa
hebreu te fshihet pas gurit apo pemes,
ndersa guri apo pema do te thone: O my-
slimane, o rob i Allahut, ky pas meje
eshte hebre, eja dhe mbyte, perve9 pem-
es Garkad, sepse ajo eshte prej pemeve
te hebrenjve" 15 .

Ne jemi ne pritje te kesaj dite, e kjo
nuk eshte e veshtire per Allahun:

"E ate dite (kur do te fitojne bizanti-
net), besimtaret do te gezohen, per ndih-
men e Allahut. Ai ndihmon ate qe do dhe

Ai eshte i Gjithefuqishem, Meshirues.
Premtimi i Allahut eshte (ky), Allahu
nuk e thyen premtimin e Vet, por shumi-
ca e njerezve nuk po e dine" 16 .

(Perkthimi dhe pershtatja e ketij arti-
kulli eshte bere nga libri "Ligjeratat e
Shejh El Kardavit ", pergatitur nga Ha-
lid Essa'd, mektebetu vehbeh, Kajro,
1997, vellimi IJaqe: 176-185).

Perktheu:
Mr. Faruk Ukallo

Fusnotat:

1. Eshte njeri prej kater muajve te shenjte, te cilin
Allahu xh.sh. e madheroi ne Kuran ku thote:
"Te Allahu numri i muajve eshte dymbedhjete
(sipas Henes), ashtu si eshte ne librin e Allahut
prej dites kur krijoi qiejt dhe token. Prej tyre
kater jane te shenjte. Kjo eshte fe e drejte. Pra,
mos e ngarkoni (me mekat) veten tuaj ne ata
(kater muaj)". Et-Tevbe, 36. Keta muaj jane:
Dhul-Ka'de, Dhul-Hixhxhe, Muharrem dhe Re-
xheb (tre te radhitur dhe nje i vetem). Jane quaj-
tur "hurum" te shenjte sepse jane te madheruar
dhe te respektuar, gjate tyre dyfishohen shperb-
limet, dhe ndalohet lufta. Eshte i preferuar agje-
rimi gjate ketyre muajve, dhe ne vecanti gjate
muajit Muharrem, per kete 5eshtje me gjeresisht
eshte pergjigjur Dr. Jusuf El-Kardavi ne librin e
tij "Fetva bashkekohore", 2/10-13, i perkthyer
ne gjuhen shqipe nga nje grup perkthyesish, bo-
ton Shoqata Bamirese e Katarit, Prishtine, 2002.

2. El-Isra, 1. Perkthimin e ajeteve kuranore nga
gj.arabe ne gj. shqipe e huazova prej perkthimit
te Kuranit nga h.Sherif Ahmeti, Prishtine, 1988.

3. En-Nexhm, 1-18.

4. Et-Tekvir, 23.

5. Hadithin e transmeton Muslimi ne Sahihun e tij.

6. El-Ahkaf, 29. Fillimi i ajetit: "(Perkujto) Kur
disa prej exhineve i drejtuam te ti qe te degjojne
Kur'anin dhe kur u afruan...".

7. El-Ahkaf, 31.

8. Hadithin e transmeton Iben Hibbani ne Sahihun
e tij, nga Enesi r.a..

9. Hadithin e transmetojne: Ahmedi dhe Ebu Da-
vudi nga Enesi r.a..

10. Hadithin e transmetojne: Buhariu dhe Musli-
mi.

11. Hadithin e transmetojne: Muslimi, Maliku,
Ahmedi, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe te
tjere nga Ebu Hurejreja r.a.. Fjala e Allahut
xh.sh.: "E kam ndare namazin" do te thote lexi-
min apo suren El-Fatiha, pasi qe leximi mund te
quhet edhe namaz, dhe se leximi konsiderohet
nje pjese e namazit (shenim i Dr. Jusuf El-Kar-
davit).

12. Merjem, 59. Fillimi i ajetit: "E pas tyre (te mi-
re've) erdhen pasardhes te keqij...".

13. El-Enbija, 71.

14. Hadithin e transmetojne: Buhariu, Muslimi,
Ebu Davudi, Nesaiu, Iben Maxheja dhe Ahmedi
nga Ebu Hurejreja. Po ashtu e transmetojne:
Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Iben Maxheja
dhe Ahmedi nga Ebu Seid El-Hudriu. Gjithash-
tu e transmeton Iben Maxheja nga Iben Amri.

15. Hadithin e transmetojne: Buhariu dhe Muslimi
nga Ebu Hurejreja r.a. dhe Ibn Omeri r.a..

16. Er-Rum, 4-6.

18

dituria islame / 223

Qasje

Vlera e elites se xhuma

IVIr.sc. Avdyl Rrahmani

Dispozita e dites se xhuma
eshte farz (obligim personal)
per cdo besimtar te men9ur
dhe ne moshe te rritur, me
perjashtim te robit, gruas, femijes, te se-
murit dhe udhetarit.

Vleren e dites se xhuma e nxjerr ne
pah thenia profetike qe transmeton Eus
bin Eusi r.a., se Pejgamberi s.a.v.s. ka
thene:

"Kush pastrohet diten e xhuma dhe
rregullohet sa me mire qe eshte e mund-
shme, dhe shpejton sa me heret qe eshte
e mundshme, e shkon ne kembe e jo
duke kaleruar, pastaj i afrohet imamit, e
percjell hutben me vemendje pa kurrfare
levizje te palejueshme (me gjymtyre ose
me goje), do te kete' shperblim sikur te
jete falur tere vitin." (Ahmedi dhe Ebu
Davudi)

Gjithashtu nga vlera e dites se xhuma
eshte se Allahu i madheruar robit te vet
ia fal mekatet qe i ka bere ndermjet dy
xhumave, nese jane mekate te vogla,
ndersa, nese jane mekate te medha, ate-
here kerkohet pendim per faljen e tyre.
Kete e sqaron thenia profetike e trans-
metuar nga Selman el-Farisiu r.a., se
Pejgamberi s.a.v.s. ka thene:

"Kush pastrohet diten e xhuma sa me
mire, i lyen floket me vaj ose parfumo-
set, pastaj shkon dhe nuk i ndan dy vete
(ne saff) (nuk i shtyn njerezit qe t'i hape
rruge vetes), pastaj fal ate qe i eshte per-
caktuar, pastaj hesht derisa imami e
mbaron hutben, i falet ajo qe e ka bere
ndermjet kesaj dhe xhumase se kaluar."
(Buhariu)

Nga hadithet e lartpermendura mund
te perfundohet se shperblimi i namazit te
xhumase eshte shume i madh; kush e fal
ate, ka keto shperblime:

1 -Per cdo hap qe ben deri ne xhami, be-

simtari ka shperblim sikur te jete fa-
lur dhe te kete agjeruar tere vitin.

2 -Ai qe shkon me heret ne xhami per

namazin e xhumase, ka shperblim si-
kur te kishte therur kurban, madhesia
e te cilit varet nga shkuarja sa me he-
ret ne xhami.

3 -Mekatet ndermjet dy xhumave falen.

4 -Melaiket ua shenojne falesve shper-

blimet per shkak te kryerjes se nama-
zit te xhumase.

"O ju qe besuat, kur behet thirrja per namaz, diten e xhumase, ecni
shpejt per aty ku permendet All-llahu (degjojeni hutben, falnie
namazin), e lini shitblerjen..." (Kuran, 62.9)

Keshtu, pra, njeriu ne radhe te pare
duhet te dije qellimin e jetes se tij, te dije
se nga vjen dhe nga shkon, ta njohe Kri-
juesin e tij, dhe a thua ka ndonje obligim
ndaj Krijuesit te tij...

Me nje fjale, ta dije pse eshte kriju-
ar...

Qellimi i jetes se njeriut se per cfare
eshte krijuar, eshte adhurimi i Zotit Nje
dhe te Vetem. Ai edhe thote ne Kuran:

"Une nuk i krijova xhinet dhe njerez-
it per tjeter pervecqe te me adhurojne."
(Kuran, 51:56)

Adhurimi behet ne menyra dhe ne fo-
rma te ndryshme. Adhurim ndaj Allahut
eshte edhe zbatimi i urdhrave te Allahut,
e urdher i Allahut eshte edhe namazi i
xhumase. Per kete Allahu ne Kuran na
urdheron e thote:

"O ju qe besuat, kur behet thirrja per
namaz, diten e xhumase, ecni shpejt per
aty ku permendet Allahu (degjojeni hut-
ben, falni namazin), e lini shitblerjen,
kjo eshte shume me e dobishme per ju,
nese jeni qe e dini. E kur te kryhet nama-
zi, atehere shperndahuni ne toke (ktheh-
uni ne punen e meparshme) dhe kerkoni
begatite e Allahut, por edhe permendeni
shpeshhere Allahun, ashtu qe te gjeni
shpetim". (Kuran, 62:9-10).

Pra, ky eshte urdher i prere dhe duhet
zbatuar pa hamendje, prandaj nuk ka ha-
pesire per arsyetim. Pra, namazi i xhu-

mase eshte obligim per myslimanin, i
cili duhet te degjoje ligjeraten dhe te fale
namazin (farzin i cili perbehet prej dy
rekateve), dhe kthehu ne punen tende ku
ishe me pare.

Ketu duhet te kesh parasysh nje rreg-
ull, e cila eshte: Shitblerja ne kohen e
namazit te xhumase eshte haram (e nda-
luar rreptesisht) dhe paraja e fituar ne
kohen kur falet namazi i xhumase, nuk
sjell kurrnje dobi, po vetem dem.

Si tregtar qe je, ky ajet domosdosh-
merisht e drejton thirrjen kah ti dhe ker-
kon nga ti qe, ne kohen e namazit te
xhumase, te lesh plotesisht shitblerjen.
Por, mos mendo se shitblerja eshte e
ndaluar para dhe pas namazit te xhuma-
se. Ekzistojne njerez qe thone se une di-
ten e xhuma nuk punoj fare, por kjo ide
bie ne kundershtim me ajetin kuranor,
sepse Allahu aty thote: E kur te kryhet
namazi, atehere shperndahuni ne toke
(kthehuni ne punen e meparshme).

Ekziston nje lloj tjeter i njerezve, pro-
nar te kompanive, te cilet, edhe pse e fa-
lin namazin e xhumase, punetoret e tyre
i pengojne per ta falur ate dhe u thone:
Kur ta degjoni ezanin e xhumase, uluni
dhe mos punoni derisa ta perfundoje
myezini. Kete e bejne kinse ne shenje
respekti ndaj Allahut dhe dites se xhu-
ma. Ore njeri i mire, po qe se deshiron te
shprehesh respekt ndaj Allahut dhe dites
se xhuma (qe ti per vete po e respekton
dhe po e fiton shperblimin e dites se
xhuma), atehere mos i pengo as ata pu-
netore qe punojne ne kompanine tende,
qe te shkojne dhe t'i shprehin respekt
Allahut dhe dites se xhuma. Keshtu pra,
kuptoje njehere e pergjithmone se, para-
ja e cila fitohet ne kohen e namazit te
xhumase, nuk sjell kurrfare dobie, por
eshte e demshme per ty dhe per familjen
tende.

Allahu, lidhur me ata njerez qe E res-
pektojne dhe E falenderojne Ate, thote:
"Nese falenderoni, do t'jua shtoj te mi-
rat, e nese perbuzni, s'ka dyshim, deni-
mi Im eshte i veshtire!". (Ibrahim, 7).

Falenderimi i takon Allahut

dituria islame / 223

19

Veshtrim

Kendveshtrime islame rreth disa
feshtjeve te mjekesise moderne

Driton Arifi

Nisur nga parimi dhe maksima
e pranuar unanimisht nga te
gjithe' dijetaret dhe ideologet
myslimane, qe Sheriati-ju-
risprudenca islame eshte nje thesar i pa-
shtershem i zgjidhjeve dhe qasjeve te
thella per problematikat dhe komplekset
e cdo kohe dhe fdo vendi, pavaresisht
nga shkalla e zhvillimit njerezor, thekso-
jme me bindje te thelle qe Sheriati islam
dhe juristet e tij jane munduar te ofrojne
jurisdiksione dhe normatizime juridike,
thene me tro9: te ofrojne shtegdalje she-
riatike ne 9do kohe edhe per disa cesht-
je qe u perkasin mjekesise, semundjeve,
sherimit, rehabilitimit e te ngjashme.

Mirepo, eshte evidente se 9eshtjet e
tilla nuk e kane ruajtur thjeshtesine e vet
sikurse ishin ne te kaluaren, ve9se ato
jane komplikuar edhe me tej ne kohen
moderne, ato kane marre karaktere e fo-
rma te ndryshme, madje u jane imponu-
ar te gjithe njerezve pa dallim race a
feje. Keshtu qe nga ky ballafaqim nuk
jane kursyer as myslimanet, ngase edhe
ata jane pjese e trendit te zhvillimeve
njerezore dhe sfidave te ndryshme mod-
erne, me te cilat ballafaqohet njerezimi.
Mirepo ne dallim nga te tjeret, mysli-
manet jane te kujdesshem e te interesuar
qe 9do veprimtari e tyre ne 9faredo fu-
she te jete ne perputhje me dispozitat
normative te Sheriatit islam. Andaj dije-
taret e jurisprudences (fukahate) edhe ne
kete kohe perpiqen qe, me ane hulumti-
mesh individuale te tyre - ixhtihadit, te
ofrojne zgjidhje e justifikime sheriatike
per keto 9eshtje, por shume me seriozi-
sht kete e kane marre akademite e se
drejtes islame-hulumtimeve dhe fetva-
ve, qe veprojne sot me zellshmeri dhe
elan ne mbare Boten Islame. Akademi te
tilla ekzistojne ne kuader te organizata-
ve te ndryshme po edhe karakteri i tyre
eshte nderkombetar, si: "Akademia e se
Drejtes Islame", prane "Konferences
Islamike", pastaj Akademia e Fikhut -
se Drejtes - Islame prane "Liges e Bo-
tes Islame", por pak me afer per ne ketu
ne Evrope eshte: Akademia Evropiane
per Hulumtime e Fetva qe vepron ne
kuader te Unionit te Organizatave Is-
lame ne Evrope, e qe udhehiqet nga di-

jetari i mirenjohur Dr. Shejh Jusuf El-
Kardavi.

Dhe, me ekzistimin e ketyre akade-
mive, pothuajse eshte gjetur adresa e
shtjellimit, paraqitjes dhe ofrimit te zgji-
dhjeve per 9do 9eshtje te fikhut, nese
dihet se keto akademi nen ombrellen e
tyre kane mbledhur shumicen e atyre di-
jetareve islame qe Bota Islame i njeh per
elanin, devotshmerine dhe dijen e ma-
dhe qe u ka dhuruar Allahu i Lartmadhe-
rishem.

Prandaj, per 9eshtjet e mjekesise ba-
shkekohore qe do te mundohemi t'i
shtjellojme, ne shume raste do t'u refer-
ohemi vendimeve te dala nga keto aka-
demi eminente, ngase ato perfaqesojne,
kryesisht, mendimin e shumices se dije-
tareve te Botes Islame.

Ne, ne kete shtjellim tonin do t'u qa-
semi vetem disa prej problemeve te mje-
kesise moderne dhe do te mundohemi te
paraqesim edhe kendveshtrimin juridi-
ko-islam per to, duke u mbeshtetur ne
driten e argumenteve islame dhe tek me-
ndimet e interpretimet e euriditeve-dije-
tareve islame.

Dispozita islame
per kerkimin e sherimit

Ekziston nje konsensus tek dijetaret e
kater shkollave juridike islame (medh'-
hebeve) se kerkimi i sherimit eshte 9§sh-
tje e lejuar dhe e ligjshme sipas Sheriatit
islam. 1

Ky parim eshte mbeshtetur ne shume
argumente, e prej tyre eshte edhe hadithi

qe transmeton Muslimi - ne zinxhirin e
tij nga Xhabir ibn Abdullahu, e ai nga I
derguari i Allahut, se ka thene: "Per qdo
semundje ekziston edhe ilagi, e nese e
qellon (eshte adehuat) ilagi semundjen,
atehere do te sherohet me deshiren e
Zotit xh.sh. 2

Po ashtu transmeton Ebu Davudi - ne
zinxhirin e tij nga Ebu Derda se Muha-
medi s.a.v.s ka thene: "Vertet Zoti e ka
zbritur semundjen, por edhe sherimin,
edhe per cdo semundje ka here Hag,
prandaj kerkoni sherim, mirepo mos
kerkoni sherim me haram - gjera te nda-
luara. " 3

Keto dhe argumente te tjera te ngja-
shme, bejne me dije qartazi se Zoti i Ma-
dherishem nuk aprovon ligje qe ne nje
menyre ose ne nje tjeter persekutojne
apo e bejne te vuaje myslimanin, per-
kundrazi ka hapur rruge para tij, qe te
hulumtoje per sherim e ila9 per aq sa ia
lejojne atij rrethanat dhe kushtet e tij
jetesore. Megjithate, kjo lejueshmeri
eshte e kushtezuar vetem me nje kusht, i
cili ne realitet eshte ne interes te vete
njeriut, pra kushtezohet qe sherimi i tij
te behet me menyra e metoda te lejuara
nga Sheriati.

Se pari : Norma e mjekimit (kurim-
it) me elemente - materie te ndaluara.

Me keto elemente - materie kemi pa-
rasysh ato me te cilat e kemi te ndaluar
qe te ushqehemi ose t'i perdorim per pi-
je sif jane pijet alkoolike dhe mishi i de-
rrit.

20

dituria islame / 223

Te gjithe dijetaret pajtohen qe lendet
narkotike, pijet dehese dhe mishi i derrit
jane te ndaluara - haram per myslimanin
dhe per kete ceshtje ekzistojne tekste te
qarta, qe nuk pranojne ndonje interpre-
tim i cili te zbehte a te shfuqizonte kete
norme.

Ndersa, se a lejohet te perdoren alko-
oli dhe lendet narkotike, dhe pjese' nga
organizmi i derrit per mjekim, per kete
do t'u referohemi vendimeve te dala nga
Akademia e Fikhut Islam - me seli ne
Xhede, qe vepron ne kuader te Organi-
zates se Konferences Islamike.

Rekomandimet e komisionit mje-
kesor per kete ceshtje jane dhene me
daten 24.06.1995, respektivisht me
24.12.1415 h. Seanca e ketij komisioni
eshte mbajtur ne Kuvajt.

Akademia merr keto vendime:

1. Alkooli si materie nuk eshte i ndyte
juridikisht, ne baze te asaj qe konstat-
uam, qe gjerat ne parim jane te pastra,
pavaresisht se a eshte alkooli i paster
apo i perzier me uje, duke u bazuar ne
mendimin se ndyresia e alkoolit eshte
ndyresi kuptimore - jo lendore, duke
e konsideruar ate si te ndyte dhe prej
puneve te shejtanit.

2. Pasi alkooli eshte lende dehese, nda-
lohet rreptesisht konsumimi i tij, por
juridikisht nuk ka te keqe nese ai per-
doret per qellime mjekesore si dezinf-
ektues i lekures, varres, ose perdoret
si mekanizem antibakterial, apo edhe
perdoret neper parfume aromatike si
materie qe shkrin lendet aromatike,
ose edhe neper kremra - pasta, e keto
te fundit nuk hyjne ne kuader te
alkoolit - veres, konsumimi i te cilit
ndalohet.

3. Insulina - ne esence - e nxjerre nga or-
ganizmi i derrit, lejohet te perdoret
per te semuret qe vuajne nga semu-
ndjet e sheqerit, dhe kjo ne suaza te
konditave islame. Ndersa kremrat -
yndyrat dhe materiet zbukuruese qe
ne perberjen e tyre kane dhjame derri,
ndalohet te perdoren, perve? nese
vertetohet se tashme ato materie jane
tretur dhe jane shnderruar ne dicka
tjeter. E nese nuk vertetohet kjo, ate-
here materiet e tilla jane te ndyra.

4. Materiet anestezike-narkotike jane te
ndaluara te perdoren pervec per she-
rim (per te mundesuar nderhyrjet ki-
rurgjike), dhe ato juridikisht jane te
pastra."

Se dyti : Transplantimi i organeve
Megjithese ne te kaluaren, ndoshta
edhe jo shume te larget, shume gjera dhe

kompleksitete mjekesore ishin te paima-
gjinueshme per t'u arritur e realizuar,
megjithate sot, me perparimin e mjeke-
sise dhe sofistikimin e mjeteve te saj, vi-
het re se mundesite e sherimit - kurimit
jane me te arritshme se kurdohere me
pare. Ne rrethana te tilla do te ishte ob-
ligim i dijetareve - me saktesisht, i juri-
steve islame qe t'u qasen shume prej
menyrave te realizimit te ketij kurimi
edhe ne driten e normave islame, ne me-
nyre qe myslimani te gjeje justifikim
(shtegdalje) edhe ligjore-sheriatike por
edhe te arrije te sherohet me vullnetin e
Te Plotfuqishmit Allah.

Prej metodave mjekesore qe aplikoh-
en sot ne mjekesine moderne, eshte edhe
ajo e transplantimit te organeve prej nje
organizmi ne tjetrin, por edhe nga nje
vend ne nje tjeter te organizmit tek vete
i semuri.

Ashtu sic rekomanduam edhe me
pare, qe per keto 9eshtje t'u referohemi
akademive juridike islame, meqenese
ato grumbulluan nen ombrellen e tyre
nje grup te mjaftueshem te ajkes se dije-
tareve bashkekohore, edhe ketu do t'u
referohemi atyre - per te pare vendimet e
tyre te dala nga simpoziumet e mbajtura
perkitazi me keto problematika.

Para se gjithash eshte e udhes te sin-
jalizojme qe me transplant te organeve
kemi parasysh shartimin heqjen e disa
organeve dhe mbjelljen e tyre ne nje
vend tjeter 5 .

Vendimi i Akademise Evropiane
per Fetva dhe Studime:

a) Akademia e konfirmon vendimin e
Akademise se Fikhut Islam ne Meke
(prane Liges se Botes Islame) dhe ve-
ndimin e Akademise Nderkombetare te
Fikhut Islam ne Xhede (prane Organiza-
tes se Konferences Islamike) nr. 26(1/4)
perkitazi me shfrytezimin e organeve te
trupit te nje njeriu tjeter, qofte i gjalle
apo i vdekur.

Perkufizimi dhe ndarja

1. Me termin "Organ" ketu eshte fja-
la per 9do pjese te njeriut si: indet, qeli-
zat, gjaku dhe te ngjashme, pavaresisht
se a eshte i ngjitur apo i ndare nga nje-
riu.

Kurse me "shfrytezim" synohet vep-
rimi qe eshte i domosdoshem qe personi
perkates te mbetet gjalle, ose qe te ruhet
nje funksion themelor i trupit , si te parit
e te ngjashme.

Format e ketij shfrytezimi ndahen ne
tri sosh, si vijon:

1. Transplantimi i organit prej te gjallit

2. Transplantimi i organit prej te vdekurit

3. Transplantimi prej foshnjave.

Forma e pare: Transplantimi i orga-
nit prej njeriut te gjalle, perfshin keto
raste:

a) Transplantimi i organit prej nje
vendi te trupit ne nje vend tjeter, si?
eshte rasti i transplantimit te lekures,
kerces, eshtrave, gjakut etj.

Dispozita e sheriatit per kete: Lejo-
het transplantimi i organit te trupit te
njeriut ne nje vend tjeter te trupit te tij,
por me kusht qe te jemi te bindur se
dobia e pritur nga ky operacion eshte me
e sigurt se demi qe mund te pasoje nga
operacioni i tille. Kushtezohet gjithashtu
qe operacioni te behet per te kompen-
suar nje organ te humbur, per te rifor-
muar, riparuar funksionin e tij, ose qe te
eliminohet a sanohet nje e mete a shem-
tim, i cili demton shpirterisht apo fizik-
isht njeriun.

b) Transplantimi i organit prej trupit
te nje njeriu te gjalle ne trupin e nje
njeriu tjeter. Me kete rast organi eshte
dy llojesh: Organ nga i cili varet jeta,
dhe ky mund te jete i njefishte dhe mund
te jete jo i njefishte. Organi i njefishte si:
zemra e mushkerite, ndersa jo i njefishte
si: veshkat e te ngjashme.

Dhe organe nga te cilat nuk varet jeta
e njeriut, nga te cilat kemi disa qe krye-
jne funksion esencial ne trup dhe disa te
tjera qe nuk e kane kete funksion. Po
ashtu disa prej tyre perterihen automa-
tikisht, si per shembull gjaku, kurse disa
prej tyre nuk perterihen automatikisht.

Pastaj, disa prej tyre kane ndikim ne
gjeneze, gjene dhe ne personalitetin e
pergjithshem, si per shembull testiset,
vezorja, qelizat e sistemit nervor, kurse
disa prej tyre nuk kane kurrfare ndikimi
nga ato qe u permenden.

Dispozita e Sheriatit
per keto detajizime

I. Lejohet te transplantohet organi prej
trupit te nje njeriu ne trupin e nje
njeriu tjeter, nese ky organ perterihet
automatikisht, si? jane gjaku e lekura.
Dhe dhuruesi i ketyre organeve duhet
te jete i pjekur e t'i plotesoje kushtet
e tjera juridike.

II. Lejohet te shfrytezohet nje pjese nga
organi i cili eshte keputur prej trupit
per shkak te ndonje semundjeje te pe-
rsonit tjeter, si marrja e kornese se sy-

dituria islame / 223

21

rit, ne rast te' neutralizimit te syrit te
tij per shkak te ndonje semundjeje.

III. Ndalohet te behet transplantimi prej
rye njeriu tek nje njeri tjeter, i nje or-
gani nga i cili varet jeta, si per shem-
bull zemra.

IV. Ndalohet transplantimi i organit prej
nje njeriu te gjalle, nese ai paralizon
nje funksion esencial ne jeten e njeri-
ut, edhe pse jeta e njeriut nuk varet
nga ky organ, si per shembull trans-
plantimi i kornese se te dy syve.

c) Transplantimi i organit prej te
vdekurit - Vdekja ketu perfshin dy raste:

I pari: Vdekja e trurit, me paralizi-
min e plote te te gjitha funksioneve te tij,
te cilat nuk mund te riparohen ne aspek-
tin mjekesor.

I dyti: Vdekja e plote e zemres dhe
pushimi i frymemarrjes, pa pasur mu-
ndesi te kthehen ne aspektin mjekesor.

Dispozita e Sheriatit
per kete transplant

Lejohet transplantimi i organit prej
nje te vdekuri tek i gjalli, nese nga ky or-
gan varet jeta e tij, ose nga ky organ va-
ret rrjedha e nje funksioni esencial ne
ate organ.

Per kete kushtezohet qe i vdekuri te
kete dhene leje para se te vdese, ose per
kete te japin leje trashegimtaret e tij pas
vdekjes, ose per kete te jape leje udhehe-
qesi i myslimaneve.

Duhet te kihet parasysh: Pelqimi per
lejimin e transplantimit te organit ne ra-
stet e siperpermendura, kushtezohet ne
menyre qe te mos behen me ane te shit-
jes, sepse njeriu ne asnje rast nuk lejohet
te behet objekt i shitjes.

d) Mb jellj a e gjendrave gjenitale. Pa-
si testiset dhe vezorja vazhdojne t'i rua-
jne dhe t'i sekretojne vetite gjenetike te
personit nga i cili jane transferuar, ma-
dje edhe pasi te jene transferuar te per-
soni tjeter, - mbjellja e tyre eshte haram
- e ndaluar.

E nese jane organe qe nuk transmeto-
jne veti gjenetike - me perjashtim te pje-
seve te renda te avretit - eshte e lejuar
per ndonje domosdoshmeri legjitime, ne
perputhje me rregullat sheriatike.

3. Ndersa, per sa iperket transplan-
timit te organeve ose qelizave nga truri
ose organizmi i foshnjes se hershme-
embrionit (ne javen e dhjete a te njem-
bedhjete), - vlen dispozita se ky transfer
eshte i ndaluar, sepse kjo realizohet me

hapjen e mitres me operacion, e kjo
shkakton realisht vdekjen foshnjes.

Kjo lejohet vetem nese behet pas abo-
rtimit jo te qellimshem, ose atij qe eshte
i lejuar per te shpetuar jeten e nenes. 6

Se treti: Autopsia e kufomave (mje-
kesia ligjore)

Akademia e Fikhut Islam (prane Li-
ges se Botes Islame ) ne seancen e saj te
dhjete, mbajtur ne Meke me 17 tetor
1987, ka marre vendimin vijues.

Duke u nisur nga fakti qe domosdo-
shmerite qe kerkojne autopsine e kufo-
mave te te vdekurve, dhe ne raste te tilla
interesi-dobia do te ishte me e madhe se-
sa demi i shkeljes se nderit dhe shenjte-
rise se njeriut te vdekur, Akademia merr
kete vendim;

Se pari: Lejohet autopsia e kufomave
te te vdekurve, per ndonje nga keto qel-
lime:

a) Qe me ane te autopsise te behet veri-
fikimi i ndonje padie gjyqesore, per
njohjen e shkaqeve te vdekjes, ose
krimit te kryer, ne rast se eshte e paq-
arte per gjykatesin njohja e shkaqeve
te vdekjes, dhe autopsia mbetet rruga
e vetme per njohjen e atyre shkaqeve.

b) Te verifikohen semundjet te cilat ker-
kojne autopsine, qe te merren ne dri-
ten e tyre edhe masat parandaluese, si
dhe gjetja e barnave sheruese per se-
mundjet e tilla.

c) Per ceshfje arsimore e shkencore, sic
behet ne fakultetet e mjekesise.

Se dyti: Nese autopsia behet per qe-
llime shkencore - arsimore, duhet te ki-
hen parasysh, kushtet vijuese:
I. Nese kufoma eshte e nje njeriu qe nji-
het, kushtezohet leja e tij para vdek-
jes, ose te japin leje trashegimtaret e
tij pas vdekjes, dhe nuk lejohet autop-
sia e njeriut te pafajshem - pervec ne
rast domosdoshmerie.

II. Autopsia duhet te kufizohet vetem ne
ate mase sa eshte e domosdoshme, ne
menyre qe te mos behet loje me kufo-
mat e te vdekurve.

III. Kufomave te femrave nuk lejohet t'u
beje autopsine askush pervec mjeke-
ve femra, natyrisht lejohet po te mos
kete fare mjeke femra (nje gjendje
pothuaj e paimagjinueshme sot).

Se treti: Ne te gjitha rastet duhet te
behet varrimi i te gjitha pjeseve te ku-
fomes se autopsuar. 7

Keto ishin vetem disa prej kendvesh-
trimeve,studimeve dhe vendimeve nga
akademite juridike islame rreth disa ce-
shtjeve te mjekesise bashkekohore,te
cilat tregojne qartazi per interesimin e
madh qe kane shfaqur dijetaret islame
kundrejt 9do te reje ose problematike,
qe, para se gjithash, kerkojne perkufizim
juridik islam dhe percaktim te dispozites
islame per te. Gjithsesi, ne parim rithek-
sojme qendrimin e Sheriatit islam - se
sherimi eshte proces i ligjshem dhe i na-
tyrshem, por kjo nuk nenkupton doemos
qe te gjitha proceset dhe mekanizmat
mjekesore jane te pranueshem ne driten
e argumenteve te Sheriatit; ne qofte se
verejme ndonje censurim a kushtezim te
ketyre operacioneve dhe mekanizmave,
duhet te bindemi thelle se ato jane vene
ne te mire te perparimit te interesave te
njerezve dhe per shmangien e gjerave qe
ne 9faredo menyre demtojne apo cenoj-
ne fene, nderin dhe shendetin e dinjitetin
e njeriut.

E falenderimi I takon vetem Allahut,
Te Gjithemeshirshmit dhe Perkujdesesit
te mbare njerezimit.

Fusnotat:

1. Shih; Grup autoresh "Dirasat fikhijje fi kadaja
tib-bijje muasireh", vell.l fq.10, Aman 2001,
dhe Dr.Vehbet Ez-zuhejli "Elfikhul islamijj ve
edil-letuhu ", vell.7 fq.5204, Damask 2004.

2. Transmeton Muslimi ne Librin e Selamit, Kapi-
tulli: Per cdo semundje ekziston ila9i - 4/1729

3. Suneni I Ebu Davudit - Libri mbi Mjekesine - 2
/216.

4. Shih: Fikhul islamijj ve edil-letuhu" , Dr.Vehbet
Ez-zuhejli, (7\5263-5265), Damask 2004

5. "Fjalorjjalesh dhe shprehjesh te huaja "; Mikel
Ndreca, fq;707. Prishtine 1986

6 Shih: "El-fikhul islamijj ve edil-letuhu",
Dr.Vehbet Ez-zuhejli. (7\5260), Damask 2004,
dhe seria e botimeve nga "Akademia Evropiane
per Fetva dhe Studime" (2\109) Shkup 2006.
Pastaj: "Elmevsuatul fikhijje min en-nahijje et-
tib-bij-je ve sherijje vel kanunijje ", Dr.Seid Mu-
fea. Veil. 1 fq.833.Darul-Iman.Aleksandri.

7. Webfaqja: www.islamtoday.coirAelmuxhem-
maat elfikhij-je\mexhma elfikhul
islamijj\teshrih xhuthethul mevta.

22

dituria islame / 223

Ahlak

Roberit e Allahut xh.sh.

Sadik Hasani

Pa dyshim qe nder ajetet me ma-
dheshtore te Kuranit jane edhe
keto ajetet permbyllese te kapti-
nes "El-Furkan", 63, ku persh-
kruhen cilesite e roberve te sinqerte te
Allahut xh.sh.

Te jete rob i Allahut, eshte nderi me i
madh qe mund te arrije nje' krijese.

Ata qe meritojne kete epitet, vertet
jane njerez qe i do Allahu dhe neser do
t'i afroje prane meshires se Tij te paku-
fishme ne Ahiret.

Zaten, vete esenca e krijimit tone
eshte njohja dhe adhurimi i Allahut
xh.sh. ose te qenet rob i Tij, sepse ne
Kuran Allahu na ka deftuar per qellimin
e krijimit tone:

"Nuk i krijova xhinet e as njerezit per
asgje tjeter, pervecse te me adhurojne".

Allahu xh.sh., nga njerezit i ka zgje-
dhur ata me te dalluarit, duke i graduar
ne pejgambere, madje disa prej ketyre
pejgambereve i dalloi ne pergjegjesite e
tyre ndaj popujve te tyre, e prej tyre
zgjodhi me te dashurin e Tij, Muhame-
din a.s., qe te jete verejtjeterheqes per te-
re njerezimin. Nga krijesat e Tij dalloi
njerez, te cileve u dhuroi intelekt dhe
vullnet te lire (ndonese te pjesshem), po
te mjaftueshem qe te jene bartes te vep-
rimeve te tyre. Por nder keta njerez ka
dalluar, ka zgjedhur e graduar me cilesi
nje grup prej tyre, qe i Lartmadherishmi
i cilesoi Vete si rober te Allahut (Ibadu
Rrahman).

Nepermjet komentimit te ketyre aje-
teve, ne do te shohim se cili prej njere-
zve e meriton kete nder kaq te madh e te
larte, qe te hyje ne mesin e ketyre nje-
rezve te zgjedhur. Secili njeri qe e gjen
veten brenda ketyre cilesive, ai ne fakt
eshte edhe njeri prej tyre, i graduar, i
respektuar dhe me pozite te larte.

Ne kete bote shohim edhe hasim nje-
rez qe jane rober te epsheve dhe pasion-
eve, rober te pasurise, rober te shejtanit
e te ligesive, rober te droges e te alkoolit
dhe rober te prostitucionit.

Me nje fjale, njerez qe kane rene ne
keto kurthe te paudhesive dhe e kane ve-
shtire te dalin prej tyre. Por ne kete bote
ekziston edhe nje grup qe meriton te qu-
het grupi i roberve te vertete te Allahut
xh.sh..

"E roberit e All-llahut xh.sh. jane ata qe ecin neper toke te qete, e kur
atyre u drejtohen injorantet me fjale, ata u thone: "Paqe".

Jane keta njerez ndaj te cileve eshte
dorezuar edhe djalli i mallkuar, sepse
nuk mund te ndikoje tek ata me intrigat
dhe mashtrimet e veta. Kete na e pohon
Kurani madheshtor ne ajetin ku shejtani
thote:

"Ai, shejtani tha: "Pasha madherine
Tende, kam per t'i shmangur prej rruges
se drejte qe te gjithe, pervef atyre qe
jane te sinqerte nga roberit e Tu!" (Su-
retu Sad, 82-83)

Dhe ne ajetin vijues:

"Ne te vertete, ti (o shejtan) nuk ke
kurrfare fuqie ndaj roberve te Mi.
Mbrojtja e Zotit tend eshte e mjaftuesh-
me (per ata)". (El-Isra'e, 65)

Ne fillim te ketyre ajeteve te kaptines
El-Furkan, si cilesi te pare te roberve te
Allahut, Allahu xh.sh. permend perules-
ine dhe modestine, kur thote:

"E roberit e All-llahut jane ata qe ecin
neper toke te qete...". (El-Furkan 63)

Modestia dhe perulesia ne te ecur dhe
ne sjellje, eshte cilesia e pare e roberve
te Allahut, subhanehu ve teala.

Jane keta njerez qe ne vete kane kre-
narine e Islamit, ecin me modesti e thje-
shtesi duke mos u bere mendjemedhenj
e as kryelarte.

Ata nuk deshirojne te ngrihen me
kryelartesi mbi askend, ata shikojne ve-
tem punen e tyre.

Keta njerez zbatojne ne praktike Ur-
dhrin e Allahut xh.sh., i cili shprehet
nepermjet porosise se Llukmanit a.s., qe
e keshillon te birin duke i thene:

"Dhe mos ec neper toke me mburrje,
sepse ti as nuk mund ta cash token dhe
as nuk mund ta arrish lartesine e ma-
leve". (El-Isra'e 37)

Po te ndalemi tek fjalia e fundit ne
kete pjese te ajetit: "Qe ecin neper toke
te qete...", do te shohim se ketu kjo ecje
e qete dhe modeste, nuk nenkupton ec-
jen e nje te semuri apo te nje njeriu ne
prag te vdekjes, qe ecen pa vullnet. Ecja
e robit te Allahut, kurrsesi nuk ben te
jete e tille, si9 veprojne disa njerez qe e
mendojne veten si takva dhe te devotsh-
em.

Kjo ecje e tyre eshte nje ecje artifici-
ale, qe behet vetem ne sy te njerezve.
Kjo lloj ecjeje nuk ka qene as praktike e
Resulull-llahut e as e ashabeve te tij.
Perkundrazi, Aliu radijAll-llahu anhu,
Zoti xh.sh. qofte i kenaqur me te, na e
pershkruan ecjen e Resulull-llahut
s.a.v.s. tek thote: Resulullahu, kur ecte,

dituria islame / 223

23

drejtohej dhe ecte me vrull e krenari, si-
kur te' zbriste nga lartesia. Kjo ishte ecja
e pejgambereve te All-llahut xh.sh. -
thote Ibn Kajjimi.

Ebu Hurejre thote: "Nuk kam pare
gje me te hijshme se Resulull-llahun
s.a.v.s., te dukej se Dielli po i shendriste
ne fytyre, dhe nuk kam pare njeri me te
shpejte ne te ecur sesa Pejgamberi a.s.,
te dukej se toka i rrafshohej para tij. Ne
lodheshim duke i shkuar pas, e ai as qe
ndiente fare mundimi (lodhjeje)".

Keshtu, i Derguari i Allahut xh.sh.
nuk ecte me pertaci dhe as si i semure,
por mesatarisht, as shpejt shume dhe as
shume ngadale. Gjate ecjes se tij, dilte
ne shesh tere madheshtia dhe krenaria,
qe te bente menjehere per vete.

Tregohet se njehere Omeri r.a., i biri i
Khatabit, kishte pare nje te ri tek hiqej
zvarre, duke u shtire si modest e i thje-
shte, dhe e kishte pyetur: "A mos je i se-
mure"? A i qe pergjigjur se nuk ishte i
semure, dhe Omeri, radijallahu anhu, i
kishte thene: "Atehere, ec keshtu!", e ki-
shte urdheruar Omeri r.a., duke ia drejtu-
ar trupin. Transmetohet se Omeri r.a.
kishte pare disa njerez tek perpiqeshin te
ishin modeste e te perunjur, gjate nama-
zit i shtremberonin edhe gjunjet e tyre,
duke qendruar sikur te semure, dhe per
kete i kishte thene njerit prej tyre: "O
filan, ngrije koken lart! Mos na e vdis
fene, Allahu te vrafte, sepse perulesia
eshte ne zemra e jo ne gjunje".

Mendjemadhesia eshte njera nder ve-
tite me te urryera qe mund te kete njeriu.

Valle, si nuk mendon ky njeri se cila
eshte baza dhe esenca e tij?.

As nuk mendon se si u krijua?

A nuk mendon se nje dite do te vdese,
do te varroset e do te shnderrohet ne
dhe?!

Prandaj, o njeri, mos u bej kryelarte,
por ec me modestine dhe krenarine e
besimtarit mbi kete toke, sepse ate qe
perulet per Allahun, Ai do ta ngreje.

Mos u bej qe te dallohesh patjeter nga
te tjeret. A nuk e kemi shembullin me te
mire per kete te Derguarin e Allahut
xh.sh. te cilin, kur vinin dikush nga te
huajt, nuk mund ta dallonin nga ashabet
(shoket e tij).

"...e kur atyre u drejtohen injorantet
me fjale, ata thone: 'Paqe!'." (Furkan,
63)

Si cilesi te dyte, qe thekson Allahu
xh.sh. ne kete ajet, kur flet per roberit e
Tij te devotshem, eshte butesia, sjellja e
mire me njerezit, sidomos miresjellja me
injorantet dhe me njerezit e pacipe.

Nga kjo pjese e ajetit nenkuptojme
gjendjen e atyre besimtareve te ndersh-
em, qe permbahen nga hidherimi, e fre-
nojne veten dhe gjuhen e tyre nga fjalet
e kota dhe te keqija. Madje, edhe kur
atyre u drejtohen injorantet me ndonje
fyerje a sharje, ata ua kthejne: Paqe.
Keta thjesht te keqen nuk deshirojne ta
kthejne me te keqe, po thone vetem fjale
te urta e paqesore.

Keta rober te All-llahut, kur degjojne
fyerje a fjale te keqija nga te tjeret, nuk
deshirojne te ndyjne gojen e tyre me fja-
le te ngjashme, por thone: Paqe, Qetesi
mbi ju.

Gjuha e ketij besimtari eshte e denje
per te permendur vetem Emrin e Allahut
xh. Sh., te flase fjale te urta, fjale paqe-
je, fjale te Allahut duke kenduar Kuran,
duke madheruar Krijuesin me "tekbir"
dhe "tehlil", e assesi me sharje apo fyer-
je te njejta me injorantet dhe te prishurit.
Ata qe mbrojne gjuhet e tyre nga fjalet e
kota, ata jane te shpetuar, ata jane roberit
e Allahut xh.sh. qe meritojne shperblim-
in ne kete bote edhe ne boten tjeter, ne
Ahiret. Ata qe permbahen, jane ata qe e
falin namazin duke permendur Emrin e
Allahut xh.sh..

"Eshte e sigurt se kane shpetuar bes-
imtaret, ata qe jane te perulur dhe te ku-
jdesshem gjate faljes se namazit, dhe ata
qe i shmangen se kotes (fjales a punes se
kote)". (El-mu'minun, 1-3)

Ketu jane pronaret e miresise dhe vle-
rave njerezore.

Transmeton Bejhekiu ne "deget e
imanit" nga Amr ibn Shuajb, e nga babai
i tij, e ky tjetri nga babai i tij - te kete
thene: "Kur t'i kete tubuar All-llahu te
gjitha krijesat ne Diten e Gjykimit, ther-
ret nje thirres: Ku jane vepermiret'?

Ne ato 9aste ngrihen disa njerez, te
pakte ne numer, dhe ia mesyjne me nxi-
tim Xhenetit. I takojne melaiket e u tho-
ne: Po ju shohim tek nxitoni drejt
Xhenetit, kushjeniju?

Ata thone: Ne jemi vepermiret dhe
pronaret e miresise. Atehere melaiket i
pyesin: Po cilat ishin te mirat tuaja?

Ata pergjigjen: Kur na behej e padrej-
ta, duronim; kur dikush sillej keq ndaj
nesh, ne ia falnim; kur dikush sillej me
injorance e paturpesi ndaj nesh, ne ia
kthenim me butesi! Atehere atyre u thu-
het: Hyni ne Xhenet, sepse ky eshte
shperblimi i merituar per ato qe keni
vepruar".

O njeri, sillu mire me te tjeret, trego
zemergjeresine tende, deshmo ne veper
madheshtine e imanit tend. Sillu mire

me ate vella qe jeni ne armiqesi, foli fja-
le te buta e te mira.

Mbase, pas nje kohe do ta perfitosh
zemren e tij. A nuk thote Allahu xh. sh.
ne Kuran:

"Nuk eshte e barabarte e mira dhe e
keqja. Andaj (te keqen) ktheje ne meny-
ren me te mire, se atehere ai me te cilin
kishit njefare armiqesie, do te behet mik
i afert." (Fussilet, 34)

Eshte pyetur Enesi r.a. per kete ajet
kuranor, dhe ka thene: "Kuptimi i ketij
ajeti eshte - kur nje njeri e shan dhe e
akuzon vellane e vet mysliman, ia kthen
me fjalet: "Nese je i drejte ne ate qe
thua, All-llahu me falte mua, e nese je
duke genjyer e shpifur, All-llahu te falte
ty."

Shikoni madheshtine e ketij shpirti.

Njeriu e fyen dhe e shan duke i thene
- o i poshter, o mizor, o i pafytyre, o gen-
jeshtar, kurse ky ia kthen me keto fjale
kaq te buta: "Nese je i drejte ne ate qe
thua, All-llahu me falte mua, e nese je
duke genjyer e shpifur, All-llahu te falte
ty!"

A thua cili prej nesh do te vepronte
keshtu?

A nuk do te na nxehej gjaku dhe te na
leshonte durimi, nese dikush do te na
fyente me kaq paturpesi.

Por, jo, robi i Allahut e permban ve-
ten, e fik ndjenjen e urrejtjes, e shuan
gacen e ndezur te shejtanit qe ai hedh ne
zemren e besimtarit ne ato momente kri-
tike,-me butesi dhe perulesi.

A nuk eshte kjo edhe porosia e me te
dashurit tone, Muhamedit a.s., kur na
porosit: "Mos u hidhero", qe do te thote:
"Mos u bej rob i pasioneve, frenoje vet-
veten dhe fike urrejtjen ne zemren tende.
Hape gjoksin dhe zemren me butesi e
dashuri"!

Nese do te hidherohesh, hidherohu
sepse nuk je duke punuar aq sa duhet per
Allahun, per fene islame dhe per Ahire-
tin, e mos u hidhero per ceshtje te kesaj
bote, sepse kjo eshte kalimtare, cdo gje
do te shkaterrohet e do te mbesin vetem
veprat tona te mira, mbeten butesia, per-
mbajtja, meshira dhe dhembshuria.

Keto ishin dy cilesite e para te robe-
rve te Allahut, qe ecin te qete, krenare e
pa mendjemadhesi, dhe, kur u flasin in-
jorantet, ata ua kthejne me - Paqe.

Keto jane veprimet me te cilat japin
shembuj roberit e Allahut gjate dites, por
te shohim se cilat jane veprat e ketyre
njerezve te afert tek Allahu, xh.sh. gjate
nates.

24

dituria islame / 223

Shpalosje

Veshtrim mbi metodologjine
e h. Sherif Ahmetit ne dispensa te akaidit

Kenan Bahtiri

1 . Ne vend te hyrjes

Ne kete' veshtrim behet fjale per me-
todologjine qe ka ndjekur myderriz
Sherif ef. Ahmeti ne hartimin e dispen-
save te Akaidit per nevojat e nxenesve te
medresese "Alauddin" te Prishtines.

Sikurse dihet, h. Sherif Ahmeti ka qe-
ne per disa vite myderriz/profesor dhe,
me vone, edhe drejtor i medresese se
mesme "Alauddin" te Prishtines. Ai, du-
ke pare mungesen e teksteve shkollore
per nxenesit e ketij institucioni, mori ha-
pin qe, ne perputhje me planprogramin e
lendes se Akaidit, - te cilen e ligjeronte
vete, - te hartonte dispensat per vitin e
pare, te dyte dhe te trete. Kjo, natyrisht,
qe nje ndihmese e madhe per nxenesit,
sepse ata do te kishin materialin e gatsh-
em per ta mesuar materien e lendes dhe
tek i cili do te bazoheshin per te marre
njohuri per ate fushe studimi.

Deshira per lemin e Akaidit tek h.
Sherifi ishte e madhe, dhe pikerisht ajo e
shtyri te niste punen per hartimin dhe
pergatitjen e ketyre dispensave. Edhe
pse pati perpjekje per shkrime ne kete
fushe edhe me heret nga hoxhallare te
ndryshem, ato kishin mbetur vetem ne
forme ligjeratash, te quajtura vaiz-nasih-
at, keshtu qe nuk perbenin ndonje litera-
ture te shenuar.

Duke pasur parasysh pergatitjen e au-
torit te dispensave ne fushen e pedago-
gjise, te cilen e kishte kryer per dy vite
me radhe, si dhe punen e tij si mesues e
profesore ne medrese, ai i shtjellonte te-
mat ne ate menyre qe te ishin sa me te
kapshme per nivelin e nxenesve

Lenda e hartuar ne ato dispensa eshte
ne perputhshmeri te plote me planpro-
gramin e medresese ne vitet kur qene
pergatitur, por, duke e ditur qe edhe nje-
rez te tjere - masa e myslimaneve, kishin
nevoje per baza te besimit islam, qe
shtjellohen ne dispensa, dhe duke e ditur
qe njohurite e tilla ishin te pakta, per
mungese te nje literature te tille ne gju-
hen shqipe, sa kohe qe kerkesat per to
ishin te medha, - autori ishte perpjekur
qe jo vetem nxenesit, po edhe te gjithe
ata qe i lexojne, te perfitonin prej tyre ne
disa drejtime, sikurse thote ai:

H. Sherif Ahmeti

"T'i bej stabile dhe te paluhatshem
ne besimin ne Allahun, t'i bej besimtare
te forte"; "Tu largoj atyre imitacionet e
verbra ne qeshtje te besimit"; "T'ua la-
rgoj besimin ne mite te gabuara " etj. 1

Ne ligjeratat e tij, qofte me goje, qo-
fte me shkrim, h. Sherifi perdorte gji-
thmone metodologjine e njejte brenda
kritereve shkencore, ku per argument ki-
shte Kuranin dhe hadithin e Pejgamberit
a.s., madje ai ceshtjet i shqyrtonte sipas
nevojes se kohes, duke perdorur, si argu-
ment per ate qe pohonte, edhe mendime
te dijetareve te tjere perve9 te atyre isla-
me, edhe te filozofeve te ndryshem, si?
thoshte edhe ai vete:

"Ne kete material i kam paras htruar
ndonjehere qeshtjet e besimit edhe ne
menyre filozofike, gje qe nuk ka qene
tradite e Pejgamberit a.s. e as e shokeve
te tij dhe as e ulemave te mehershem.
Kete e kam bere per arsye se kam verej-
tur se shume qeshtje qe i kundervihen
besimit te drejte islam, jane te parasht-
ruara dhe te shqyrtuara vetem ne me-
nyre te tille siperfaqesore, andaj jam
perpjekur qe qeshtje te tilla t 'i ve ne nje
studim me te gjere dhe me te thelle duke
perdorur fakte filozofike te filozofeve
islame dhe boterore". 1

Te gjitha ceshtjet mundohej t'i sqaro-
nte si eshte me se miri, dhe, per gabimet
e mundshme, I kerkonte falje Allahut,
sepse, sic thote ai vete: "Gabimet jane te
mundshme, po veprat vleresohen sipas

qellimit, per qdo gabim e konsideron pa-
aftesi te njeriut dhe, duke u nisur nga ky
parim, ai thote fillova punen ne keto dis-
pensa e qe eshte mjaft delikate " 3 .

Para se te bejme fjale per secilen
dispense vec e vec te haxhi Sherif ef.
Ahmetit, duhen permendur disa karak-
teristika te perbashketa te ketyre dispen-
save.

2. Karakteristikat
e perbashketa te dispensave

Per sa i takon gjuhes se dispensave te
perdorur nga Haxhi Sherifi, ajo eshte e
kenaqshme dhe ne nivel te kohes kur
jane shkruar dhe botuar ato.

Dispensat, ishin te kuptueshme, kane
disa gabime dhe leshime teknike. Ndarja
e njesive mesimore, si te thuash, nuk
eshte bere sipas ndonje metodologjie te
posacme, por sigurisht te kuptueshme, ta
zeme, ne fund te tyre nuk ka pyetje ose
ndonje nenvizim te vecante qe do ta pro-
vokonte nxenesin, por sidoqofte, temat
jane te shtjelluara mire, kuptueshem, qa-
rte dhe ne menyre te argumentueshme.

Terminologjia e haxhi Sherifit e per-
dorur ne dispensa eshte profesionale, aty
ka terma ne gjuhen arabe qe i perkasin
kesaj shkence, d.m.th. fushes se akaidit
apo ilmul-kelamit.

Aty ka ajete Kuranore dhe hadithe te
Pejgamberit a.s., te cilat ilustrojne dhe
argumentojne 9eshtjet e marra ne shqyr-
tim. Ajetet dhe hadithet jane te perkthy-
era ne gjuhen shqipe, dhe nuk jane te
shkruara ne origjinal/arabisht. Shkrimin
e tyre ne gjuhen arabe e kane bere vete
nxenesit gjate zhvillimit te njesive me
rekomandimin e pedagogut/pedagoge-
ve.

Aty, jane sjelle, po ashtu edhe mendi-
me te dijetareve dhe te mendimtareve te
ndryshem nga shkolla te ndryshme, si
Gazaliun, Bakilaniun, Maturidiun, Esh-
ariun etj.. Kjo sigurisht se e rrit nivelin e
ketyre dispensave dhe, here-here, sikur
krijohet pershtypja se keto dispensa jane
shkruar per nje numer me te gjereve te
lexuesve jashte bankave te medresese
dhe per nje nivel me te larte se i nxene-
sve te shkollave te mesme.

Ne dispensa mungojne fusnotat dhe
bibliografia, kjo mbase eshte konsideru-
ar si e pa nevojshme nga autori, por si-
kur te kishte qene kjo, sigurisht qe do te

dituria islame / 223

25

kishim nje pasqyre me te mire se mbi
f'baze te literatures autori i ka ndertuar
keto dispensa.

Literatura qe ka shfrytezuar h. Sherifi
gjate hartimit te ketyre dispensave - ne
mungese te asaj ne gjuhen shqipe - me
se shumi ka qene ne gjuhen arabe, po
edhe turqisht dhe serbokroatisht.

Ne te dy nga keto dispensa, autori ha-
xhi Sherif Ahmeti, nenshkruhet si H.
Sherif Ahmeti, kurse ne dispensen e vitit
te pare, nenshkruhet si Myderris Sherif
Ahmeti. Ne dispensa eshte vene viti dhe
vendi i botimit.

2.1. Dispensa e akaidit
per vitin e pare

Kjo dispense u dedikohej nxenesve te
klases se pare te medresese "Alaudin" te
Prishtines; per here te pare qe shtypur ne
vitin 1978, kurse per here te dyte qe "ri-
botuar" ne vitin 1981. Ka gjithsej 50 fa-
qe dhe, perve9 hyrjes dhe permbajtjes,
permbledh gjithsej 57 njesi mesimore.
Formati i ketyre dispensave eshte A/4.

Autori ne kete dispense ndjek meto-
den e te shpjeguarit, duke zbatuar te gji-
tha kriteret per nje shtjellimin e nje
materieje shkencore, ndonese mungonin
fusnotat, sikur e theksuam me pare.
Ndoshta kjo sepse autori nuk e shihte te
domosdoshme e te dobishme per nxene-
sit, per shkak se shumica ishin vepra ne
gjuhen arabe.

Qe ne parathenie ai paraqiste qellim-
in dhe arsyen qe e kishte shtyre per har-
timin e ketyre dispensave, sikurse edhe
veshtiresite qe kishte hasur ne kete pune.

Me tutje, ai per cdo 9eshtje qe shtjell-
on, para se gjithash, jep perkufizimin e
objektit, duke shpjeguar materien buri-
more dhe po kete metodologjie e perdor
kur shtjellon edhe tema te tjera, si fene,
Islamin, imanin, ekzistencen e Allahut,
meleqte, librat e shpallur, pejgamberet,
Diten e Kiametit, per te perfunduar me
perkufizimin e kadase dhe kaderit, naty-
risht duke i shtjelluar te gjitha gjeresisht.

Tema e pare qe ai e shtjellon aty,
eshte 'Akaidi'. Ai shpjegon fjalen akaid,
prejardhjen e saj, domethenien dhe gji-
the 9'ka te beje me te e rreth lendes se
akaidit. Me tutje eshte shpjeguar se
9'studion kjo shkence, duke treguar qe
akaidi studion bazat e fese, dhe tregon
edhe domethenien e fjales fe-din, per te
shpjeguar me pastaj shprehjet qe i kane
perdorur njerezit per te sinjalizuar fene,
p.sh. "religion", "dogme", "mitologji"
etj. 4

MEDRESJA E MESME B ALAUDDIN= PR!SHT1NE

Sherif Ahmeti -muderris

M IS A f 9

Dispence per hlasen e I-re le medre£e. ; : se mesme
- „Alauddia" ne Prishline -

Betjik'i; MEDPESIA E MESME „ALAUBfflL\" NiPElSHJJNjB

Me tutje, autori ne kete dispense bene
fjale per nje 9eshtje domethenese - a ka-
ne nevoje njerezit per fene dhe a eshte e
mundur qe njerezit te jetojne pa fe. Ai
konstaton: "Nje gje e tille, pra feja,
eshte e domosdoshme per njeriun, sepse
njeriu ne veten e tij ka dicka qe e mu-
ndon vazhdimisht, ha disa pyetje qe ve-
tem feja eshte ajo qe u jep pergjigjen
atyre." 5

Teme tjeter e shtjelluar eshte "Islami
si fe", domethenia e kesaj fjale, duke
sqaruar se kjo eshte nje fe te cilen Allahu
e zbriti per te miren e njerezimit te gjithe
te derguaret dhe e permbyll me Muha-
medin a.s.. Me pastaj aty shpjegohen
edhe temen "Kush eshte mysliman, 9 fa-
re duhet bere per t'u bere mysliman dhe
dobite qe sjell Islami per njerezimin". 6

"Imani" eshte tema e radhes ne kete
dispense. Edhe ketu autori ndjek te njej-
ten metode te punes, duke treguar dome-
thenien e fjales iman, rendesine dhe
duke permendur kushtet e imanit-besim-
it, te cilat jane gjashte. Keto me pastaj
autori i ndan ne tema duke i sqaruar ato
ve9 e ve9, duke filluar me besimin ne
Zotin, ne engjejt e Tij, librat e Tij, te der-

guarit e Tij, Diten e Fundit, Kadane-cak-
timin dhe Kaderin-percaktimin e Zotit,
me nje fjale shpjegohen shartet e imanit,
te permbledhura ne Amentu bil-lah. 7

Tek besimi ne Zotin, h. Sherifi ndalet
dhe i sqaron edhe cilesite dhe atributet e
pashembullta te Allahut sifatet dhatije-
cilesite vetore dhe sifatet thubutije- cile-
site diktuese, duke i sqaruar edhe keto
ve9 e ve9.

Ne kete dispense shpjegon ne hollesi
kushtet e imanit. Keshtu, kur flet per en-
gjejt, h. Sherifi ben fjale per ekzistencen
e tyre, krijimin e tyre, cilesite e tyre, de-
fy rat dhe llojet e tyre, dhe cek disa en-
gjej te medhenj a me te njohur 8 .

Kur ben fjale per Librat e shpallur,
haxhi Sherifi thote se libra te shpallura
jane ato libra te cilet Zoti ua zbriti te der-
guarve te Tij ne vende dhe kohe te ndry-
shme, duke i permendur se cilet jane ata
Libra dhe per t'i shpjeguar ve9 e ve9:
Tevrati, Zeburi, Inxhili, per t'u ndalur
pak me gjate rreth permbyllesit te ketyre
shpalljeve - Kuranit, rreth tubimit te tij,
muxhizeve; aty thekson edhe disa hol-
lesi qe kane te bejne me Kuranin dhe
rreth Kuranit.

26

dituria islame / 223

Kur flet per te Derguarit e Allahut,
autori cek qellimin e ardhjes se tyre,
kush jane te derguarit e Allahut, sa eshte
numri i tyre, nevoja per ta, cilesite e
tyre, si dhe duke permendur disa detaje
te rendesishme nga jeta e tyre.'

Ne kete dispense flitet edhe per bes-
imin ne Diten e Fundit, si do te ndodhe
ringjallja, momentet me te rendesishme
ate dite, Xheneti dhe Xhehenemi etj.

Besimi ne kadane dhe kaderin e Zotit;
9 'do te thote kada dhe kader etj.. Keto
jane temat e fundit te shtjelluara ne kete
dispense. 10

2.2. Dispensa e akaidit
per vitin e dyte

Edhe me botimin e dispenses se dyte,
h. Sherifi per qellim kryesor kishte nxe-
nesit e klases se dyte te medresese Ala-
uddin. Kjo dispense qe botuar ne vitin
1981 ne Prishtine, ne formatin A/4. Ka
gjithsej 70 faqe dhe, pervec parathenies,
qe eshte e vecante, aty jane shtjelluar 36
tema te ndryshme.

Ne kete dispense, pervec kritereve qe
u permenden me siper, autori ne meto-
dologjine e tij ka shtuar edhe metoden
krahasuese te argumenteve dhe fakteve
per ceshtjet e shtjelluara te dijetareve te
ndryshem, po ashtu edhe te filozofeve,
duke perfunduar me mendimin qe ai ko-
nsideronte se eshte me i shendoshe dhe
me i qarte

Ne Parathenie h. Sherif Ahmeti se
pari falenderon Allahun dhe kerkon ndi-
hme prej Tij, me pastaj dergon salavate
per te Derguarin e Allahut, Muhamedin
a.s. Aty po ashtu tregon deshiren e her-
shme te tij per te shkruar di9ka nga fusha
e Akaidit.

Ne kete dispense, ne pergjithesi ben
fjale per fete, dhe ne ve?anti per fene
Islame, se ciles i eshte kushtuar hapesire
me e madhe, dhe kjo eshte e natyrshme.

Tema e pare e shtjelluar ne kete dis-
pense tregon lidhjet e njeriut me fene,
aty jepen disa perkufizime te fese qe
kane dhene dijetaret e medhenj islame.
Pastaj autori ndalet te mendimet e filo-
zofeve te ndryshem, 9'mendojne ata per
fene, dhe, ne fund, permend edhe disa fi-
lozofe myslimane dhe mendimet e tyre
per fene.

Duke u bazuar ne keto mendime te
shumta, ai permbledh nje' mendim per
fene dhe sjelle disa argumente qe verte-
tojne mendimin e tij."

Edhe ne kete dispense ndalet pak per
nevojen e njeriut per fene, per se ai tre-
gon se feja eshte nje shok i pandashem i

MEDRESJA E MESME .ALAUDDIN" i-^ISH"

Sispence per Maserr. e Il-te te medregEs j;e mes mey
~~^ 4lauddin'-> ne PrisMing,

Botuesi'/MEDKESJA E >IESMF.

,ALAUDDIN" Nfi PRISHTINE

tesi.

njeriut, dhe eshte natyrshmeri e tij, sepse
Zoti e ka krijuar qe ai te jete fetar. Edhe
pse njerezit kane devijuar nga feja,
megjithate pa te nuk kane qendruar; ka
te atille qe edhe e kane mohuar, por vete
mohimi i tyre tregon per besimin e tyre,
d.m.th. qe edhe ata jane fetare. 12

Ne vazhdim flet per lidhjet e njeriut
me fene dhe thekson: "...vete njeriu
eshte i krijuar i tille me ndjenja te besi-
mit"" - h. Sherifi, duke sjelle edhe disa
argumente qe tregojne nevojen e njeriut
per fe.

Feja dhe morali, eshte nje teme tjeter
e shtjelluar ne kete dispense dhe aty fli-
tet se 9'eshte morali dhe cila eshte vlera
e tij, dhe qe kur daton ai. Aty tregohet se
si lidhet feja me normat morale, duke ar-
gumentuar kete me hadithe te Muhame-
dit a.s., qe flasin ne lidhje me moralin,
dhe tregon se vete feja eshte moral dhe
se feja dhe morali jane te lidhura nderm-
jet tyre, pa fe nuk mund te kete moral te
mire, dhe pa moral nuk mund te kete nje
shoqeri te shendoshe. - konstatohet aty 14 .

Ai shkruan per ve9orite e fese se dre-
jte e te vertete dhe permend shume fakte
dhe argumente qe duhet t'i kete feja e

drejte, p.sh. te jete feja e zbritur prej
Zotit, dhe te besohet tek nje Zot.

Kur flet per burimet e Islamit, aty
thuhet se burimi i pare dhe fondamental
i Islamit eshte Kurani, duke shpjeguar
disa hollesi rreth Kuranit. I dyti burim i
Islamit eshte Hadithi - fjalet e Muhame-
dit a.s., duke shpjeguar historikun e ha-
dithit, tubimin e tij, e me pastaj bene
fjale per Ixhmain dhe Kijasin - dy buri-
me kryesore te radhes te Sheriatit, ne
baze te te cilit veprojne myslimanet. 15

Aty flitet per Shpalljen dhe format e
saj, 9'eshte Shpallja, menyra si erdhi ajo
deri tek i derguari Muhamed a.s., per
gjendjen ne te cilen ndodhej i Derguari
ne momentet e Shpalljes. Me pastaj flet
per Ekzistencen e Shpalljes, dhe shpje-
gon gjith9ka rreth Shpalljes se Zotit."

Teme e radhes pas Shpalljes, jane Is-
lami dhe Imani, ku jepet perkufizimi i
tyre: "Islami eshte si ndjenjat e brendsh-
me te tij kurse islame jane veprimet eja-
shtme, si namazi etj. dhe plotesimi i
ketyre te dyjave kompleton nje mysliman
me plot kuptimin e fjales ". Aty perme-
nden mendimet e dijetareve te ndryshem
ne lidhje me keto 9eshtje, si te Esh'arit,

dituria islame / 223

27

Havarixheve dhe mendimin e shumices
se' dijetareve islame. 17

Nifaku -dyfytyresia eshte' nje teme' qe
shtjellohet ketu, ku theksohet se nifaku
dhe kufri nuk kane dallime esenciale.
Me tutje shpjegohet 9 'eshte nifaku,
demet qe i shkakton ai jo vetem mysli-
manit, po shkaterron shoqerine ne per-
gjithesi; tregon mendimet e Ehlisunetit
dhe nuk le pa permendur as fasikun ne
kete' rast.

Ne vazhdim aty flitet per mekatin dhe
mekatarin, dhe per ndarjen e mekateve
ne te medha dhe ne te vogla; tregohen
disa prej mekateve te medha, duke u ba-
zuar ne Kuran dhe ne theniet e Pejgam-
berit a.s.; per pergjegjesine e njerezve
ndaj ketyre veprimeve. 18

Tema te cilen h. Sherifi e shfjellon ne
gjeresi ketu, eshte ekzistimi i Zotit. Per
te deshmuar ekzistimin e Tij, ai sjell ar-
gumente te shumta dhe ne fusha te ndry-
shme, si argumenti kozmologjik, krijimi
dhe shpikesi i kesaj bote, argumenti bi-
ndes e shume' te tjere, per se sjell edhe
ajete e mendime, te cilat me te vertet
jane bindese.

Ne perfundim te kesaj dispense autori
jep nje pasqyre per fete e ndryshme ne
bote, te cilat i ndan ne grupe te ndry-
shme, ne baze te parimeve qe kane ato.
Ne hollesi ndalet e tregon prejardhjen,
parimet e atyre feve, marredheniet nder-
mjet Zotit dhe njeriut duke u ndalur te
fete e shpallura, si hebraizmi, krishteri-
mi dhe ne vefanti tek ajo me e vjetra dhe
me e reja, sic edhe shprehur vete h. She-
rifi, - tek Islami. Aty shpjegon historik-
un e tyre, bazat se ku mbeshteten keto
fe, parimet e tyre, festat e tyre, shenjtet e
tyre etj. 19 Ai me gjeresisht ben fjale per
fene islame si permbledhese e gjithe asaj
qe njerezimi njeh per fete, duke treguar
disa tipare te ve9anta te saj, qe e bejne te
jete e dashur dhe e afert me njerezit.

Kush jane myslimanet dhe kush quh-
et mysliman, eshte tema e fundit ne kete
dispense, se bashku me disa statistika
rreth numrit te njerezve qe kane rreth
vetes fete me te medha te botes. 20

2.3. Dispensa e akaidit
per vitin e trete

Nje pune te ngjashme, sikurse ne dy
dispensat e siperpermendura, h. Sherifi
beri edhe ne dispensen e trete. Kjo dis-
pense ka gjithsej 70 faqe, dhe perfshin
35 tema te ndryshme, te cilat shtjellohen
me mjaft kujdes. Megjithekete, temat
dominuese ne kete dispense jane ato te
sekteve islame. Ketu autori shton edhe

MEORESJA E MESME .ALAUDlSlN" PRlSMflNE

Shern Ahmed - muderris

Dispence per klasen e IH-te te medrescs se mcsme
, AlAuiito* .ne Prishtine .

Botuesi: MEDRESIA E MESME .ALAUBBIN- NE PR1SHT1NE

PIMSHTIVt
1981.

nje kriter tjeter metodologjik, duke shp-
jeguar shkakun e formimit te sekteve qe
i shtjellon ne kete dispense.

Ky kriter rrit vleren e dispensave dhe
punen e h. Sherifit. Dispensa ka te njejt-
in format (A/4). Edhe ketu eshte perdo-
rur e njejta metodologji e punes, temat
shtjellohen gjeresisht, duke dhene me-
ndime te ndryshme te dijetareve, ne te
cilat edhe i mbeshtet mendimet e tij per
shume 9eshtje te akaidit.

Ne kete dispense h. Sherifi se pari
ben fjale per shkencen e akaidit, nje te-
me qe e shtjellon si eshte me se miri dhe
duke mos lene as hollesine me te vogel
pa e shpjeguar per 9eshtjet si: perkufizi-
mi i temes, historiku i saj dhe me pastaj
shtjellimi gjeresisht i saj.

Aty ne fillim shqyrtohen 9eshtjet, si:
me se merret shkenca e akaidit, cilat ja-
ne veprat me te njohura qe jane shkruar
per lemin e akaidit, me se merren ato,
pra temat qe shtjellojne ato, per te vazh-
duar me historikun e gjate te kesaj shke-
nce, veshtiresite dhe periudhat neper te
cilat kalon kjo shkence.

Me tutje, shpjegohen shkaqet qe 9uan
ne krijimin e kesaj shkence, fillet e saj
qysh prej Pejgamberit a.s. e, me radhe,
emertimet e kesaj shkence, per t'u nda-
lur ne ve9anti tek termi "ilmul kelam";
pastaj zhvillimi i saj neper kohe dhe do-
bite qe sjell kjo shkence, e cila eshte per
te ndihmuar qe njeriu te jete sa me afer
realitetit. 21

Teme e radhes eshte Burimet e besim-
it, ku tregohet se burimet e besimit jane
Shpallja dhe mendja e njeriut. Flitet per
Shpalljet e shumta te Zotit per t'i udhe-
zuar njerezit ne rrugen e Tij, duke sqaru-
ar faktin se 9'mund te arrije njeriu vetem
me mendjen per ta njohur Zotin, dhe per
kete 9eshtje sjell ajete kuranore.

Ne vazhdim jepen disa mendime qe
kundershtojne fene ose, si9 quan autori,
"mendime te keqija", duke i analizuar
ato mendime dhe duke treguar bazen e
tyre. 22

H. Sherifi, kur flet per shkollat juri-
dike e filozofike ne Islam, qe eshte teme
e radhes ne kete dispense, tregon shka-
qet e krijimit te tyre dhe kohen e ekzis-
timit te tyre, 9eshtjet me te cilat u moren

28

dituria islame / 223

keto shkolla, cilat prej tyre jane me te re-
ndesishme dhe mendimet e tyre ne lidh-
je me ceshtje te rendesishme.

Shkolla e pare fetaro-filozofike qe
eshte formuar, sipas h. Sherifit, jane Ha-
varixhet - eshte shkolla e Havarixheve;
aty shpjegohen historiku i tyre, shkaqet
dhe koha e krijimit, ceshtjet me te cilat u
mor kjo shkolle, mesimet e tyre, fraksi-
onet e tyre, qe, sif mote autori, kishin li-
ndur "per shkaqe dhe qellime politike
por qe me vone u moren edhe me 9esht-
je te rendesishme fetare". 23

Shiinjte jane nje' grup tjeter, per te ci-
let behet fjale ne kete dispense, dhe jo
vetem kaq, po aty flitet per menyren e
formimit te tyre, mesimet dhe parimet e
tyre, grupet ndryshme, duke permendur
me theks te vecante imamijet, kajsanijet
etj.

Shkolle dhe drejtim tjeter, per te cilat
behet fjale ne kete dispense autori, eshte
edhe ajo e Murxhijave, te cilet u formu-
an per qellime politike, por ja qe nuk
ndenjen indiferente as ndaj disa ceshtje-
ve te rendesishme te fese.

Mutezilet eshte shkolla e radhes, e
shtjelluar ketu. Edhe per kete shkolle
permenden parimet dhe fillet e saj, figu-
rat dhe perfaqesuesit me te rendesishem
dhe qellimi se kjo shkolle qenkesh for-
muar per te mbrojtur Islamin nga sulmet
qe i vinin nga Jashte.

Me tutje flitet per Muhaddithet - tra-
dicionalistet, per mendimet e tyre: ku u
mbeshtetnin ata, pse ishin kunder mesi-
meve te mutezileve, cilat ishin figurat
me te rendesishme te tyre etj . 24

Ketu behet fjale edhe per Ebu Hani-
fen, per prejardhjen e tij, vendin e lindj-
es mesimet qe mori ai, dhe ku jane te
perhapura mesimet e tij; tek kush kishte
marre mesime, koha kur jetoi e te tjera
fragmente nga j eta e tij.

Me pastaj behet fjale per Esharite, si
nje drejtim i ri, i cili u formua duke mba-
jtur parasysh kundershtimet e tradicio-
nalisteve dhe te mutezileve.

H. Sherifi flet edhe per perfaqesusit e
ketyre shkollave me te rendesishme ne
Islam, si9 jane Ali bin Ismail-Ebul Ha-
san el Eshaariju, Muhamed bin Muha-
med ebu Mensur el Maturidij, El-Kadi
Ebu Bakilani, Imamul Haramejni dhe
Muhamed Ebu Hamid El Gazali. 25

3. Mendimet
akaidologjike ne dispensa

3.1. Dispensa per vitin e pare

Nga sa u tha me siper, mund te per-
fundohet se h. Sherif Ahmeti ne dispen-
sat e tij te dedikuara per nxenesit e tri
viteve te medresese se mesme "Alaud-
din" ka shtjelluar 9eshtjet me kryesore
dhe me fondamentale te shkences se
Akaidit.

Per kete arsye po sjellim disa nga me-
ndimet akaidologjike te h. Sherifit ne di-
sa nga temat me te rendesishme qe jane
trajtuar ne keto dispensa, megjithese ta-
shme kemi permendur disa nga ato me-
ndime te cilat i perkrah ai, sepse ai duke
shtjelluar tema te ndryshme, permend
mendime te dijetareve te ndryshem, na-
tyrisht duke ve9uar ndonjerin prej tyre.

Po permendim se pari mendimin e tij
te rendesishem per akaidin, per se h.
Sherifi shprehet:

"Akaidi eshte nje shkence e cila stu-
dion dispozitat qe Kane te bejne thjesht
me besimin e njeriut, ndersa me rregull-
at dispozitat e veprimtarise, marredhe-
nieve dhe sjelljeve merren shkencat
tjera, si Fikhu, Ahlaku etj. " 26

Kur flet per fete ne pergjithesi, haxhi
Sherifi ka kete mendim:

"Nder ne zakonisht fe quajme bes-
imin e njeriut. Ai qe beson Zotin dhe te
gjitha porosite e Tij, njihet si njeri mefe,
perkundrazi, ai njeri qe nuk beson ne
Zotin, quhet njeri pa fe ose, sipas termi-
nologjive te reja, besimtarin e quajne
'teist', kurse pabesimtarin 'ateist". 21

Pasi flet per fete, ai ndalet tek Island
si fe e ve9ante dhe e vetme e pranuar tek
Zoti, si feja me e vjeter dhe me e reja per
njerezimin, per se, nder te tjera, thote:

"Feja islame ose dini islam eshte fe
te cilen Zoti ia shpalli cdo te derguari te
Tij, duke filluar prej te derguari t te Tij te
pare, Ademit, e deri per here te fundit
kur iu shpall Muhamedit sifeper mbare
njerezimin ne bote" 2 ".

Ne lidhje me imanin, autori, h. Sherif
Ahmeti shkruan:

"Iman d.m.th. besim, me besue, bes-
nikeri, bindje, jotradhti etj. Mirepo ketu
eshte fjala per besimin e vertete e te dre-
jte, i cili perqendrohet dhe themelohet
kryekeput ne gjashte te vertetat efese, te
cilat shpeshhere i kemi quajtur dhe me-
suar si shartet-kushtet e besimit is-
lam". 29

H. Sherifi, kur flet per besimin ne
Zotin, duke u mbeshtetur ne ate se 9fare
kane thene te tjeret per Te, kete 9eshtje e
sheh keshtu:

"Zoti eshte Nje. Ekzistenca e Tij nuk
kafillim as mbarim. Ai eshte i perhersh-
em; i plotfuqishem, i gjithedijshem, ive-
tmi besim i drejte ndaj Zotit eshte ky,
vetem nje bindje e ketille mund te quhet
besim, te gjitha mendimet e tjera rreth
besimit qe nuk e kane per baze Zotin
Nje, jane te gabuara dhe nuk meritojne
te quhen besim, por besetytni dhe besi-
me te kota " 3 ".

Per Kuranin, h. Sherif Ahmeti, shkruan:

"Kurani eshte liber hyjnor dhe krah-
as dobive qe sjell per zbatimin neprakti-
ke te dispozitave te tij, vete leximi i tij
dhe perkthimi i domethenies se tij eshte
ibadet. Ne kete shpallje perfshihen te
gjitha rregullat te cilat i nevojiten nje-
riut. Dispozitat e shpalljeve te meher-
shme, te cilat nuk i perfshin Kurani,
pushuan se vlejturi ne ate dite qe u
shpall ky liber i fundit" 3 '.

Te derguarit e Zotit, sipas H. Sherifit,
jane:

"Pejgamberet e Zotit jane njerez me
cilesi dhe me moral te larte, me virtyte te
posaqme, me edukim teplote e teperso-
sur, te cilet i zgjodhi dhe i garantoi Zoti
me mision te larte, ne graden me te larte
(risaletu nubuvetu). Misioni i tyre ishte i
larte dhe i ndershem, sepse kishin per
detyre edukimin e zemres dhe shpirtit te
njeriut, por edhe te derguarit ishin nje-
rez " 3I .

Kur flet per Muhamedin a.s., thote se
ai ishte i derguari i fundit dhe ai qe per-
mbylli 9eshtjen e pejgamberllekut dhe
kishte cilesite e te gjithe pejgambereve,
po kishte edhe disa te ve9anta, si:

"Ishte i derguarjo vetem per njepop-
ull, jo vetem per nje vend dhe jo vetem
per nje periudhe historike, por per te
gjithe njerezit, per qdo vend dhe per gdo
periudhe historike prej ardhjes se tij e
derisa te marre fund jeta ne kete bote.

Ishte i derguar boteror (per njerezit
dhe exhinet) edhe nese ndodheshin
jashte sferave tokesore; ishte derguar
meshire dhe shpetim per mbare boten;
ishte vula e te gjithe pejgambereve, ishte
i priveligjuar me Miraxh 33 .

Per mrekullite (muxhizet), h. Sherifi
thote:

"...Mrekullite jane veper e Zotit, jo e
pejgambereve. Zoti e krijoi kete veper te
mbinatyrshme per te vertetuar te der-
guarin e Vet, se me te vertete eshte der-
guar dhe sefjalet dhe mesimet e tij jane
prej Zotit. 34

Eshte e sigurt qe edhe vete te gjithe
njerezit jane ne dijeni se kjo jete nje dite
do te perfundoje dhe se, pas perfundim-

dituria islame / 223

29

it te kesaj jete, njerezit jane te sigurt qe
do te ringj alien nje' dite dhe se jeta tjeter
do te jete e pafund, per se h. Sherifi
thote:

Prej se ekziston njeriu i pare mbi si-
perfaqen e ketij dheu, ka mbreteruar bi-
nd] a dhe besimi per ringj alljen, per kete
besuan pejgamberet dhe te gjithe besim-
taret e tyre te te gjitha feve te meparsh-
me 35 .

Kur flet per kushtin e gjashte te ima-
nit, pra per Kadane dhe Kaderin, h.
Sherifi sqaron gjithcka rreth ketyre
ceshtjeve dhe domethenies se tyre dhe,
nder te tjera, thote:

"Gjithgka qe deri tash eshte zhvilluar
dhe gjithgka qe tash zhvillohet ne bote,
nder njerezit e nder qeniet tjera, eshte
zhvillim sipas Kadase dhe Kaderit te
Zotit. Ligjet te cilat mbreterojne ne naty-
re e te cilat kohe pas kohe i zbulojne dhe
i mesojne njerezit, jane te dirigjuara
prej Vullnetit te Zotit dhe doemos zhvill-
ohen ashtu sic e ka ditur dhe e ka caktu-
ar Ai, pra zhvillohen sipas Kadase dhe
Kaderit te Zotit. 36

3.2. Dispensa per vitin e dyte

Nga dispensa e Akaidit per vitin e dy-
te te medresese se mesme "Alauddin",
kemi nxjerre disa konstatime akaideolo-
gjike te h. Sherif Ahmetit, te cilat jane
mjaft domethenese dhe prekin ceshtje te
cilat edhe sot e kesaj dite jane aktuale e
me peshe.

Keshtu, kur autori flet per nifakun
(dyfytyresine), nder te tjera, thote:

"Njeriu i cili nuk besonpor vetempa-
raqitet ne sy te njerezve si besimtar, ai
eshte mynafik-hipokrit, dhe se ne mes te
nifakut dhe kufrit nuk ka ndonje dallim
esencial, ngaqe te dyte jane pa besimtar
veqse nifaku eshte ifshehte e kufri eshte
i hapet". 37

Kur flet per kufrin (pabesimin), ai
thote: "Njeriu ne jete mundet me kane
ose besimtar (mumin) ose pabesimtar
(kufri), keto dyja se bashku nuk munden
me qene. Mohimi i ndonjerit prej kushte-
ve telslamit, te nxjerr nga besimi. Kufer
pra d.m.th., mbulim i se vertetes, i reali-
tetit, te drejtes, pra eshte shperberje e te
mires dhe eshte shkaterrim i moralit" 3 ".

3.3. Dispensa per vitin e trete

Ne dispensen e trete te akaidit, autori
h. Sherif Ahmeti, sikurse u cek me lart,
ben fjale per Ilmul-kelamin (akaidin) si
shkence, duke u ndalur ne historikun e
gjate te kesaj shkence, periudhat neper

te cilat kaloi kjo shkence dhe sfidat me
te cilat eshte ballafaquar ajo neper kohe,
si dhe mesimet me te cilat eshte marre
kjo shkence.

Nga kjo dispense kemi nxjerre disa
konstatime te h. Sherif Ahmetit. Sipas tij
kundershtaret me te medhenj te fese
ishin Volteri (1694-1778) dhe Ruso
(1712-1776), madje ky i fundit, edhe pse
e pranonte fene si te natyrshme, moho-
nte mundshmerine e mrekullive, pa
harruar ketu Fojerboaun (1604-1872)
Marksin (1818-1883) etj. 39

Per sa i perket lindjes se shkollave
dhe drejtimeve te ndryshme fetare isla-
me, h. Sherifi mendon se ishte pasoje e
faktit se "Feja islame eshte shume toler-
ante dhe kjo eshte arsyeja qe shume ind-
ivide kane dhene mendime te ndryshme
ne lidhje me qeshtje te ndryshme tefese;
nga keto mendime te shumta kane lindur
apo kane rrjedhe shume shkolla ne lemi
e qeshtje fetare efilozofike. "

Perfundimi

Nga sa u tha me lart, mund te perfun-
dojme se metoda qe h. Sherif ef. Ahmeti
ka ndjekur gjate hartimit te dispensave
te lendes se Akaidit per nxenesit e me-
dresese se mesme "Alauddin" te Prish-
tines, eshte per t'u pasur lakmi, sepse
perdori metodologji me kritere shkenco-
re, duke u bazuar ne argumente perka-
tese, qe ketu jane Kurani, Hadithi i
Pejgamberit si dhe mendimet e dijetare-
ve islame. Po ashtu ai zbatoi edhe meto-
dologjine krahasuese te mendime ve te
shtruara, dhe ate historike, posaferisht
kur i shtjellonte temat qe kane te bejne
me sektet islame.

Kurse konstatimet dhe argumentet ja-
ne nxjerre, ne radhe te pare, nga Kurani
dhe nga Hadithet e Pejgamberit a.s., po
edhe nga dijetare te medhenj islame, du-
ke mos u ndalur vetem tek keta, sepse ai
kishte huazuar mendime te shendosha
edhe nga mendimtare e filozofe te huaj
te ndryshem. Keto konstatime dhe per-
fundime jane aq aktuale dhe domethene-
se, sikurse te ishin shfaqur ne kohen
tone.

Nuk eshte e tepert te theksohet se njo-
hurite e haxhi Sherif Ahmetit ne fushen
e Akaidit kane qene jashtezakonisht te
thella dhe mund te konstatohet lirisht se
ai ka qene dhe mbetet pionier i literatu-
res ne gjuhen shqipe ne kete fushe studi-
mi.

Gjuha e perdorur ne keto dispensa,
eshte e nje niveli te kenaqshem dhe nje
fakt me teper qe tregon se myderriz She-

rif Ahmeti ka qene nje erudit i vertete
dhe ka zoteruar njohuri te gjera.

Duke pasur parasysh vleren dhe re-
ndesine e ketyre dispensave, qofte nga
aspekti historik, qofte nga aspekti i per-
mbajtjes, mendojme se do te ishte mire
qe keto dispensa te botohen ne nje vell-
im dhe te vihen ne dispozicion per nje
numer me te gjere lexuesish.

Ne rast se do te botoheshin keto dis-
pensa, pervec se do t'i behej nje sherbim
i mire literatures ne gjuhen shqipe nga
fusha e Akaidit, do t'i behej nje nder dhe
respekt edhe hoxhes, alimit dhe myder-
rizit tone, autorit te ketyre dispensave,
Haxhi Sherif Ahmetit.

Fusnotat:

1.

Myderris Sherif Ahemti, Dispence per klasen e
I-re te medresese se mesme'Alaudin' ne Prishti-
ne. Prishtine, 1981. f. 3.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 2.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 2.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 7-11.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 4-6.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 7-9.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 9-15.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 16-26.
Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 27-44.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 49-58.

Myderris Sherif Ahmeti, Dispence per klasen e
Il-te medresese se mesme'Alaudin' ne Prishti-
ne. Prishtine 1981. f .2-6.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 8.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 6.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 8-11.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 14-17.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 18-27.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 29.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 28-34.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 35-68.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 69-70.
. Myderris Sherif Ahmeti, Dispenc per klasen e
Ill-te medresese se mesme 'Alaudin' ne Prishti-
ne. Prishtine 1981. f. 2-6.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 7-10.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 11-14.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 16-30.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 32-45.

Myderris Sherif Ahmeti, Dispence per klasen e
I-re te medresese se mesme'Alaudin' ne Prishti-
ne. Prishtine 1981. f. 3.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 4.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 7.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 9.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 10.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 32.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 37.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 42-43.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 45.

Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 51.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 57.

Myderris Sherif Ahmeti, Dispenc per klasen e
Il-re te medresese se mesme'Alaudin' ne Prish-
tine, Prishtine 1981, f. 31.
. Sherif Ahmeti-Myderris. Po aty. f. 33-34.
. Myderris Sherif Ahmeti, Dispence per klasen e
Ill-re te medresese se mesme'Alaudin' ne Prish-
tine. Prishtine 1981. f. 11.

30

dituria islame / 223

Analize

Toleranca islame,
te drejtat dhe I i rite e njeriut

Mr. Rexhep Suma

Me 10 dhjetor 1948, Asam-
bleja e Pergjithshme Ko-
mbeve te Bashkuara nxori
dhe shpalli Deklaraten e
Pergjithshme mbi te Drejtat e Njeriut.
Meqe njohja e dinjitetit te lindur te te
drejtave te barabarta dhe te patjetersu-
eshme te te gjithe' anetareve te familjes
njerezore eshte themeli i lirise, drejtesise
dhe paqes ne bote; meqe mosrespektimi
dhe perbuzja e te drejtave te njeriut ka
cuar drejt akteve barbare, te cilat kane
ofenduar ndergjegjen e njerezimit, dhe
meqe krijimi i botes ne te cilen njerezit
do te gezojne lirine e fjales, te besimit
dhe lirine nga frika e skamja, eshte pro-
klamuar si deshira me e larte e 9do njer-
iu; meqe eshte e nevojshme qe te drejtat
e njeriut te mbrohen me dispozita juri-
dike, keshtu qe njeriu te mos jete i shtre-
nguar qe ne piken e fundit t'i pervishet
kryengritjes kunder tiranise dhe shtyp-
jes; meqe eshte e nevojshme qe te nxitet
zhvillimi i marredhenieve miqesore mi-
dis kombeve; meqe popujt e Kombeve
te Bashkuara vertetuan perseri ne Karte
besimin e tyre ne te drejtat themelore te
njeriut, ne dinjitetin dhe vleren e person-
it te njeriut, barazine midis burrave dhe
grave dhe meqe vendosen qe te nxitin
perparimin shoqeror dhe te permiresojne
nivelin e jetes ne liri te plote; meqe shte-
tet anetare u detyruan qe, ne bashkepun-
im me Kombet e Bashkuara, te sigurojne
respektimin e pergjithshem dhe zba-
timin e te drejtave te njeriut dhe te lirive
themelore; meqe kuptimi i perbashket i
ketyre te drejtave dhe lirive eshte me i
rendesishem per realizimin e plote te
ketij detyrimi, - Pefaqesues nga OKB-ja,
Komisioni Evropian dhe organizata te
tjera mblidhen ne Paris per te festuar 60-
vjetorin e deklarates per te Drejtat e
Njeriut.

Kryeqyteti francez ishte vendi ku u
adaptua kjo deklarate me 10 dhjetor
1948 pas Luftes se Dyte Boterore. Mbe-
shtetesit thone se ky eshte dokumenti qe
transformoi diplomacine nderkombeta-

re, por kritiket thone se ky dokument
historik po behet gjithnje e me pak rele-
vant. Pas 60 vjetesh, Palais de Chaillot
prane kulles se Eifelit, do te jete vendi
ku do te behen festimet per ditelindjen e
Deklarates se Pavaresise. E lindur pas
Luftes se Dyte Boterore, Deklarata e
Pergjithshme solli nje miratim unanim
qe prej fillimit. Ndersa ne vendet me te
varfra aktivistet thone se zhvillimi dhe
ambienti jane prioritete me te medha.
Ngritja e Rusise dhe Kines si fuqi ekon-
omike, ka sfiduar edhe me tej influencen
e deklarates. Te dyja keto vende i hedhin
poshte kritikat e Perendimit per respek-
timin e te drejtave te njeriut.'

Bota Perendimore mburret me histor-
ine e te drejtave te njeriut. Ajo pohon
zeshem se koncepti i pare i te drejtave
themelore te njeriut, rrjedh nga Magna

Carta e Britanise. Shkurtimisht, histori-
ku i te drejtave te njeriut eshte:

1. Karta e Madhe e Lirive (Magna
Charta Libertatum), viti 1215. 2. Ligji
per te Drejtat (Bill of Rights), viti 1689;
3. Deklarata Amerikane e Pavaresise,
viti 1776, dhe 4. Deklarata Franceze per
te Drejtat e Njeriut dhe Qytetareve, viti
1789.

Ne nenin nje ne Deklaraten e Per-
gjithshme mbi te Drejtat e Njeriut thuhet
se te gjithe njerezit lindin te lire dhe te
barabarte ne dinjitet dhe ne te drejta. Ata
kane arsye dhe ndergjegje dhe duhet te
sillen ndaj njeri-tjetrit me fryme vellaze-
rimi. Kurse ne nenin dy vecohet se secili
gezon te gjitha te drejtat dhe lirite e pa-
rashtruara ne kete Deklarate, pa kurrfare
kufizimesh persa i perket races, ngjyres,
gjinise, gjuhes, besimit fetar, mendimit

dituria islame / 223

31

politik ose di9kaje tjeter, origjines kom-
betare a shoqerore, pasurise, lindjes ose
di9kaje tjeter.

Asnje dallim nuk do te' behet ne baze
te statusit politik, juridik ose nderkom-
betar te shtetit ose vendit te cilit i perket
fdo njeri, qofte kur shteti ose vendi
eshte i pavarur, qofte nen kujdestari, qo-
fte joveteqeverises ose qe gjendet ne
ffaredo kushtesh te tjera te kufizimit te
sovranitetit. Ne nenin 1 8 te kesaj dekla-
rate po ashtu saktesohet se gjithkush ka
te drejten e lirise se mendimit, ndergjeg-
jes dhe besimit; kjo e drejte perfshin Ur-
ine e ndryshimit te besimit ose bindjeve
dhe lirine qe njeriu, qofte vete ose ne
bashkesi me te tjeret, te shfaqe publik-
isht ose privatisht, besimin ose bindjen e
vet me ane te dhenies se mesimeve, kry-
erjes se kultit dhe ceremonive fetare. 2

Kosovaret e shenuan 60-vjetorin e
Deklarates se Pergjithshme te OKB-se
per te Drejtat e Njeriut, si zakonisht, me
patetizmin institucional, verejtjet e
nderkombetareve e, tek-tuk, ku u kishte
rene ndermend me ndonje ankete apo
interviste te rastit.

Nderkoh mediet serbe jane leshuar ne
ofensive dhe jane terbuar qe nga shpall-
ja e Pavaresise se Kosoves, me 17 shkurt
te vitit qe shkoi, dhe ata nuk jane duke
kursyer mjete vetem qe te zbehin imazh-
in e shtetit te Kosoves, ne qarqet dhe ve-
ndet vendimmarrese. Sa per ilustrim, ne
vebsajtin e dates 28.11.2008 mbi te dre-
jten e serbeve dhe pakicave te tjera qe
jetojne ne Kosove, thuhet: "Per shkak te
mosrespektimit te te drejtave themelore
te njeriut ne Kosove, Serbet dhe jo-
shqiptare te tjere, te cilet nga terrori i
ekstremisteve shqiptare kane ikur prej
krahines jugore serbe, gjithnje e me pak
shfaqin interesimin per t'u kthyer ne
vendlindje. Problemi kryesor ne krahine
-thone ata- eshte diskriminimi nacional,
rrezikimi i se drejtes se punes dhe arsi-
mimit, si dhe standardi i ulet i qytetareve
dhe moszgjidhja e 9eshtjes se pasurise.
Unioni i te zhvendosurve nga Kosova ka
paraqitur ne gazeten per gazetaret rapo-
rtin alternative per te drejtat e njeriut, i
cili eshte prezantuar ne Gjeneve si per-
gjigje ndaj raportit te meparshem te
shpallur te UNMIK-ut, te vitit 2006.
Drejtori ekzekutiv i Zyres se Unionit ne
Prishtine, Serxhan Seratli9 me te dhenat
qe ne vitin 2006 ne Kosove jane kthyer
1700 serbe, ne vitin 2007, 1600 persona,
derisa ne vitin 2008 ne krahine jane

kthyer vetem 254 persona. Ai thote se ky
eshte edhe nje fakt i shkeljes se te drej-
tave te njeriut. Seratli9 ka permendur
edhe privatizimin e ndermarrjeve ne
baze te te cilave te drejten e aksioneve e
kane pasur vetem ata qe kane qene ne
marredhenie pune ne vitin 2003, qe au-
tomatikishte ka perjashtuar joshqip-
taret". 3

Imam Es-sihavi permend kushtet e
lirise duke thene se Islami i ka dhene
njeriut lirine, por ate e ka kushtezuar me
fazilet per te mos devijuar; me drejtesi
per te mos bere padrejtesi; me te vertete
per te mos rreshqitur me unin; me miresi
per mos te roberohet me egoizem; me
largimin nga demi per te mos u blere me
te epshet njerezore" 4

Islami ka marre persiper me kohe
pergjegjesine e respektimit te lirive dhe
te drejtave te njeriut, dhe kete me se miri
e dokumenton ajeti kuranor: "... Zbatoni
premtimin, sepse per premtim ka pergje-
gjesi" (17:34). Si dhe hadithi i Profetit
a.s.: "Secili prej jush eshte bari dhe se-
cili do te jape llogari per tufen e tij. Ima-
mi eshte bari dhe eshte pergjegjes per
tufen e tij (xhematin). Burri eshte bari ne
shtepine e tij, dhe eshte pergjegjes per
tufen e tij. Gruaja eshte bari ne shtepine
e burrit te saj, dhe eshte pergjegjese per
tufen e saj. Sherbetori eshte bari ne pa-
surine e pronarit te vet, dhe eshte pergje-
gjes per tufen e tij. Njeriu eshte bari ne
pasurine e babait te tij, dhe eshte pergje-
gjes per te. Secili prej jush eshte bari dhe
secili do te jape llogari per tufen e tij."
(Buhariu)

Ligji islam shpreh dhe mbron intere-
sat jetike te njerezve ne boten qe jetojme
e ne Boten tjeter, dhe eshte shume e
natyrshme qe keta interesa konsiderohen
si kornize e pergjithshme ne kuader te se
ciles sistemohen orientimet e individit
dhe ushtrohen lirite private e publike.
Islami ka kanalizuar dhe ka vene vazh-
dimisht si prioritet lirine dhe te drejtat e
njeriut ne 9faredo situatash e rrethanash,
duke 9muar identitetin e njeriut si nje
gje unike, bartesi i se ciles te meritoje
nj emend keto te drejta duke mos shikuar
ngjyren prejardhjen, fene apo shtresen.
Si jo, kur vjen nderimi hyjnor per llojin
njerezor: "Ne, vertet nderuam pasard-
hesit e Ademit (njerezit), u kemi munde-
suar te udhetojne hipur ne toke e ne det,
i begatuam me ushqime te mira, i vlere-
suam ata (i lartesuam) ndaj shumices se
krijesave qe Ne krijuam" (17:70).

Profeti a.s. ne Hytben e
lamtumires ndaloi gjakmarrjen

Po ashtu emri "njerez" ne suren "En-
Nas", qe eshte nje nder suret me te shku-
rtra, eshte permendur jo rastesisht pese
here, kurse ne Hytben e lamtumires, qe
ka mbajtur Pejgamberi a.s., jane perme-
ndur te drejtat dhe lirite e njeriut, qe
ishte publikuar para mases, duke konfir-
muar vleren qendrore ne mesazhin e
fundit hyjnor, vlera keto sipas te cilave,
njerezit, nga ky prizem, ndihen te bara-
barte; duke i keshilluar per grate; duke
eliminuar te gjitha dallimet ne mes llo-
jeve dhe ngjyrave. Ai u tha "O njerez,
frikesojuni Zotit dhe respektojeni Ate,
behuni te njerezishem dhe te drejte ndaj
vetes dhe ndaj te tjereve. Kjo eshte dita
e flijimeve ne emer te Allahut. Vertet
gjaku juaj, nderi juaj dhe pasuria juaj
jane te shenjta per ju, derisa te takoheni
me Krijuesin tuaj, ashtu S19 eshte e shen-
jte kjo dite ne kete muaj dhe ne kete
vend.

Ruani, respektoni dhe nderoni vleren
e personalitetit dhe te dinjitetit te njeriut.
Njeriu eshte veper madheshtore e
Allahut dhe mjere per ate qe per9mon
nderin dhe dinjitetin e vepres se
Allahut... Ruani, respektoni dhe ndero-
ni vleren e personalitetit dhe te dinjitetit
te njeriut.

Njeriu eshte veper madheshtore e
Allahut dhe mjere per ate qe per9mon
nderin dhe dinjitetin e vepres se
Allahut.... Gjakmarrja eshte e ndaluar.
Te gjitha akuzat e ketilla, te cilat rrjedh-
in nga koha e injorances, anulohen.
Akuza e pare qe anulohet, eshte gjakma-
rrja e ungjit tim Ibn Abdul-Mutalibit, te
cilin e vrane te pafajshem njerezit nga
fisi Hudhejl. Kjo gjakmarrje le te harro-
het, dhe te gjitha te tjerat ne te ardhmen,
le te falen... visheni vete. Nuk guxoni
t'u beni keq e as t'i keqperdorni. Edhe
ata jane njerez, edhe ata jane sherbetore
te Zotit.

O besimdrejte, dijeni dhe mos harroni
se te gjithe myslimanet jane vellezer. Ju
jeni plotesisht te barabarte ne te drejta
dhe detyra. Arabi ndaj joarabit nuk ka
kurrfare perparesie, e kjo vlen edhe per
te ziun ndaj te kuqit dhe per te kuqin
ndaj te ziut, perve9se ne devotshmeri. Te
gjithe ju jeni pasardhesit e Ademit, kurse
Ademi e ka prejardhjen nga dheu....
Kurre mos shkelni te drejten dhe nderin
e dikujt! Mos i beni dhune vetes! Mos

32

dituria islame / 223

harroni se meshira eshte nje' nder bazat e
Islamit".

Pra jane keto fjale te arta profetike,
qe nuk i ka tretur koha, dhe vazhdimisht
do te jene aktuale ne jeten tone. Ne as-
pektin teoriko-filozofik, ne Islam intere-
si i xhematit eshte gjithnje mbi interesin
personal apo vetjak. Prandaj ideologet e
mendimtaret bashkekohore myslimane
saktesojne se dijetari nga Endelusi (Spa-
nja), Ebu Is-hak Eshatibi ne librin e tij "
El-muvafekat" ka vene kornizat dhe the-
melet teorike ne fushen e te drejtave dhe
lirive te njeriut, ato publike dhe persona-
le nga perspektiva islame. Po ashtu edhe
ne deshmine (Shehadetin) njeriu mani-
feston lirine personale, e cila pasohet me
obligime dhe detyra, dhe para se mysli-
mani te vendose qe te marre qendrimin
per ekzistimin e Allahut dhe besimin ne
Pejgamberin a.s., ai verteton unin e tij si
nje qenie e lire dhe e vetedijshme. Uni
ne rastin e Shehadetit "ene", ne momen-
tin e vetedijesimit dhe lirise se veprimit,
vendos "(une) deshmoj se nuk ka Zot
tjeter perve? Allahut dhe (une) deshmoj
se Muhamedi a.s. eshte i derguar i Tij".

Po ashtu ne Islam liria e ushtrimit te
besimit eshte e garantuar, dhe kete e de-
shmojne nje sere versetesh kuranore, si
dhe Pejgamberi a.s. gjate themelimit te
shtetit islam kishte pasur parasysh kete
fakt, meqe ne ate kohe ishin marre per
baze te drejtat dhe lirite e te gjitha ele-
menteve te besimit dhe te etnive te tjera.
Islami eshte i paster nga te gjitha ato eti-
ketime, - kinse paskesh zhvilluar luftera
fetare dhe spastrime etnike, nje gje kjo
qe bie ndesh me ajetin kuranor: "Ne fe
nuk ka dhune. Eshte sqaruar e verteta
nga e kota. E kush nuk i beson te paver-
tetat e i beson All-llahut, ai eshte kapur
per lidhjen me te forte, e cila nuk ka ke-
putje. All-llahu eshte degjues i dijshem.
All-llahu eshte mbikeqyres i atyre qe be-
suan, i nxjerr ata prej erresirave ne drite.
E kujdestare te atyre qe nuk besuan, jane
djajte qe i nxjerrin ata prej drite e i hedh-
in ne erresira. Ata jane banues te zjarrit,
ku do te qendrojne pergjithmone".
(2:256-257) 5

Pra, ky eshte parim, te cilin Islami
nuk e ka thyer dhe as kapercyer asnjehe-
re. Imam Aliu r. a., duke folur per te dre-
jtat e jomyslimaneve ne shtetin islam,
thote: Jepuni atyre nenshtetesine, qe
edhe ata te kene detyrime ndaj nesh, por
edhe ne te kemi detyrime ndaj tyre.

Edhe gjate lufterave te ndryshme, ofi-
ceret ushtarake porosisnin ushtaret e
tyre qe t'i linin njerezit te lire ne adhuri-
min e tyre dhe, si te tille, ne shtetin islam
te gjitha fete bashkejetonin, ve9se ne
raste specifike, kur ndryshonin raportet,
per fat te keq, institucionet e myslima-
neve perjetonin tmerrin, shkaterrimin,
djegien dhe llahtarine e gjenocidin, sic
ndodhi ne Endelus, Kosove, Bosnje etj.
Pra, ne kete aspekt nuk u vu ne sherbim
pasuria e pluralizmit fetar, po u moren
veprime qe tensionuan situaten dhe ra-
portet ne mes njerezve, duke lene gjur-
me dhe plage te medha ne mes popujve
gjeografikisht te afert. Islami gjithnje ka
respektuar ajetet kuranore: Ju keni fene
tuaj (qe i permbaheni), e une kam fene
time (qe i permbahem)! (109:6) dhe ka
porositur qe te debatohet me nje gjuhe
civilizuese dhe shume te kulturuar, per
te luftuar padrejtesine: "Thuaju (o i der-
guar): "0 ithtare te librit (Tevrat e In-
xhil), ejani (te bashkohemi) te nje fjale
qe eshte e njejte (e drejte) ne mes nesh e
ne mes jush: te mos adhurojme, perve9
All-llahut, te mos I bejme Atij asnje
send shok, te mos konsiderojme njeri-
tjetrin zot perve9 All-llahut!" E ne qofte
se ata refuzojne, u thoni: "Deshmoni
pra, se ne jemi muslimane (besuam nje
Zot)!" (3:64)

Pra, feja islame ka pasur nen mbrojt-
je institucionale kultet e fifuteve dhe te
krishtereve qe nga lashtesia, kur ne
zonen e Evropes se qyteteruar s'ka asnje
xhami qe te kete moshe 100-vje9are.

Pra, jeta e shtetit islam eshte perplot
deshmi dhe fakte qe fraksionet islame
jetonin ne harmoni te plote, pervefse me
disa perjashtime te rralla, dhe nuk njihet
qe te kene ndodhur spastrime etnike ose
ndonje gjenocid etnik, por shteti islam
ishte vendstrehim i sigurt per grupet e
ndryshme.

Islami ga ronton lirine
e mendimit dhe komunikimit

Feja islame po ashtu njeriut i ka gara-
ntuar lirine e mendimit, te thirrjes (kom-
unikimit), informimit, debateve fetare -
duke i llogaritur ato si dege te trungut:
"Ne fe nuk ka dhune". Gjithashtu ka
edhe shume ajete te tjera qe permbajne
te njejtin kuptim dhe konfirmojne qe ne
fe nuk ka dhune. Allahu xh.sh. thote:

"... A ti do t'i detyrosh njerezit te
behen besimtare?" (10: 99) "E ti, pra,
keshillo, se je vetem perkujtues. Ti ndaj
tyre nuk je mbizoterues!" (88: 21-22)
"... I derguari ka obligim vetem komu-
nikimin e qarte". (24: 54). Pohimi se Is-
lami eshte fe e tolerances par excellence
shpesh eshte i pakuptueshem per vezhg-
uesit perendimore. Po megjithekete, kjo
eshte e vertete. Kurani jo vetem qe u
thekson besimtareve se dallimet natyro-
re ne mes njerezve ne 9eshtjen e ngjyres,
pasurise, prejardhjes dhe gjuhes, po ma-
dje pershkruan edhe pluralizmin ideolo-
gjik dhe fetar, si di9ka qe e ka dhene
Zoti.

"...Sikur te donte All-llahu, do t'ju
bente nje popull (ne fe e sheriat), por de-
shi t'ju sprovoje ne ate qe ju dha juve,

dituria islame / 223

33

prandaj ju (besimtare) perpiquni per pu-
ne te' mira. Kthimi i te gjithe juve eshte
tek All-llahu, e Ai do t'ju njoftoje per ate
qe kundershtoheshit. (5:48). Ky plural-
izem themelor eshte antiteze e doktrines
katolike extra ecclesiam mulla salus
('jashte kishes nuk ka shpetim'). Kjo do
te thote se, ngaqe feja i perket forum in-
ternum, dhuna fetare eshte tentim i pasu-
ksesshem, ne realitet eshte e ndaluar
edhe nderrmarrja e nje gjeje te pashpre-
se." 6

Pse Islami nuk e detyron askend te
pranoje fene me ane te shpates?

1. Sepse detyrimi poshteron dhe nen-
shtron vete njeriun. 2. Detyrimi shkate-
rron personalitetin njerezor. 3. Detyrimi
mbjell meri dhe zemerim ne zemrat e
njerezve. 4. Ai shpie ne ngurrim dhe ze-
merim, qe mund te shpertheje me vone.
5. Ai turperon Thirrjen Islame brenda
dhe jashte Botes Islame. 6. Ai besimin e
detyruar e ben te papranueshem, sepse
Allahu xh.sh. pranon vetem veprat qe
behen per hir te Tij . E i detyruari nuk E
adhuron Allahun me cilteri apo me sin-
qeritet. Para Allahut xh.sh., ky lloj
adhurimi eshte i papranueshem. Per keto
arsye, Islami i therret njerezit ta prano-
jne ate nga besimi, kenaqesia dhe zgjed-
hja. Ai gjithashtu deklaron: "Ne fe nuk
ka dhune".

Deshmi tjeter, qe konfirmon lirine e
besimit per ithtaret e Librit, eshte kjo:
Kur rumunet, bullgaret dhe armenet u
shtuan shume ne mbreterine e tij dhe be-
ne intriga e parregullsi, sulltani Osman
vendosi t'i detyronte te pranonin Islamin
ose do t'i debonte. Por, shejhul Islami
Zenbil Ali Efendi, e kundershtoi dhe e
qortoi ashper: "Nuk ke te drejte t'i dety-
rosh cifutet a te krishteret, te konverto-
hen ne Islam ose t'i debosh. E drejta jote
eshte marrja e xhizjes". Sulltani ndrysh-
oi vendimin e tij, ne perputhje me mesi-
met islame. Islami i konsideron ata qe i
paguajne xhizje shtetit islam, si njerez te
marreveshjes (dhimmes) dhe ata kane te
njejtat te drejta e privilegje si myslima-
net. 7

Po ashtu edhe Omer r.a., i cili ishte
halifi i dyte i myslimaneve, nuk kishte
imponuar fene per jomyslimanet. Trans-
meton Zejd bin Eslem se baba i tij kishte
thene - E kam degjuar Omer ibnul Hata-
bin duke i thene nje te krishtere te mo-
shuar: Behu myslimane, oj plake, do te
shpetosh. Vertet Allahu ka derguar Mu-
hamedin a.s. me te verteten. Ajo iu per-

gjigj: "Une jam e shtyre ne moshe dhe
vdekjen e kam shume afer". Atehere
Omeri r. a. tha: "O Zot deshmo, dhe me
pas kishte lexuar: "Ne fe nuk ka dhune" 8
Agjitimi i medieve k under Islamit
eshte i motivuar politikisht, i udhehequr
nga qendrat e fuqise se shoqerive pere-
ndimore, te cilat tek Islami shohin
fuqine globale potenciale dhe civilizim-
in alternativ, qe eshte i afte hegjemoni-
zmin perendimor ta vere ne pikepyetje.
Duke i hulumtuar disa shembuj te
medieve globale, pohoj se fushata per te
paraqitur Islamin ne forme te shemtuar,
perfundon duke e barazuar Islamin me
dhunen dhe agresionin, sa kohe qe dhu-
na dhe agresioni mbi myslimanet arsy-
etohet - thuhet ne "Islami dhe provokimi
global. Interpretim i shemtuar i Islamit
nga ana e medieve globale" shkruar nga
Louay M. Safi. Ai me tej thote se gjith-
nje deri nga fundi i viteve '80 te shekul-
lit te kaluar, te perceptuarit perendimor
te Islamit kishte krejtesisht forme tjeter.
Me zgjerimin e mesimeve moderne qe
prezantojne Islamin, si ndaj Lindjes
ashtu edhe ndaj Perendimit, brenda dhe
jashte shoqerise myslimane - nje dukuri
qe shpesh nderlidhet me rivitalizimin
islam - shume shkencetare eminente pe-
rendimore kane filluar qe Islamin te mos
e konsiderojne fe te vdekur, me rendesi
kryesisht historike, por si fuqi kolosale,
e cila kercenon potencialisht globalizi-
min perendimor. Ne librin e tij shume te
cituar dhe te vleresuar lart: "Fundi i his-
torise" (The End of Histori), Francis Fu-
kayama, kur flet per Islamin, gjykon:
"Eshte e vertete se Islami permban ide-
ologjine koherente dhe sistematike, nje-
soj sikur liberalizmi dhe komunizmi, me
kodet vetanake te moralit, dhe doktrinen
mbi politiken dhe drejtesine sociale.
Thirrja e Islamit ka potenciale univer-
sale, duke arritur tek te gjithe njerezit si
krijesa njerezore, e jo vetem deri tek pje-
setaret e caktuar te nje grupi etnik dhe
nacional. Islami, ne te vertete, ka mund-
ur liberalizmin demokratik ne shume
vende te Botes Islame, duke u bere ker-
cenim serioz per praktiken liberale, ma-
dje edhe ne vendet ne te cilat nuk ka
arritur fuqine direkte politike. Fundi i
luftes se ftohte ne Evrope eshte zevend-
esuar befas me provokimin e Irakut ndaj
Perendimit, ne te cilin Islami, kuptohet,
ishte faktor i rendesishem. Derisa Fuka-
yama kalon shpejt ne kaptinen vijuse, ne
te cilen e minimizon aspektin e rende-

sishem te Islamit ne Toke, ngase ai prak-
tikisht nuk terheq vemendjen jashte
rajoneve qe jane me kulture islame",
megjithekete mbetet fakti se Islami, nga
ana e autorit eshte kuptuar si kercenim
per globalizmin perendimor, ne te njej-
ten kohe ai eshte ne gjendje te ofroje
'ideologjine koherente dhe ka potenciale
universale, qe te arrije tek njeriu si qenie
njerezore'.

Faqet e historise deshmojne

se Islami garanton te drejtat

si asnje fe tjeter

Abdullah Nasih Ulvan thote se studi-
uesit e drejte jomyslimane kane pranuar
qe Islami i jep rendesi lirise se besimit
dhe trajtimit te mire te "dhimmive" (te
te mbrojturve). Profesori Sir Tomas Ar-
nold, ne librin e tij, "Thirrja ne Islam"
(fq. 6667, 88) thote: "Kur myslimanet
arriten ne luginen e Jordanit dhe Ubejda
ngriti kampin ne nje vend te quajtur
Fehl, te krishteret e ketyre qyteteve u
shkruan arabeve myslimane: "O mysli-
mane, ju jeni me te dashur tek ne se
bizantinet, megjithese bizantinet i tako-
jne fese sone, sepse ju jeni te sinqerte, te
drejte dhe te meshirshem. Ju jeni me te
miret per te na qeverisur ne, sepse ata na
luftuan dhe na moren shtepite tona".

Imam Ebu Jusufi, ne librin e tij "el-
Haraxh", permend se Omer ibn Hatabi
r.a. kishte kaluar prane nje dhimmiu te
moshuar, i cili kerkonte lemoshe para
nje xhamie, per te plotesuar xhizjen dhe
nevojat e tij. Omeri i tha: "Ne ishim te
padrejte ndaj teje, ngase morem xhizjen
nga ti kur ishe i ri dhe te neglizhuam tani
kur je i moshuar". Ai pastaj i hoqi xhizj-
en dhe taksat atij dhe i dha para nga
thesari i shtetit. Gjithashtu eshte trans-
metuar se Omer ibn Hatabi r.a. kishte
ndeshkuar te birin e Amr ibn Asit, gu-
vernator (vali) i Egjiptit, sepse ai kishte
goditur padrejtesisht nje kopt (te kri-
shtere) egjiptian. Pastaj i tha: "Amr, kur
i ke roberuar njerezit, te cilet nenat e
tyre i kane lindur ata te lire"?!

Ne Hims, qytetaret e penguan ushtri-
ne e Heraklit, qe te hynte ne qytet. Ata u
treguan myslimaneve se qeverisja e tyre
dhe drejtesia jane me te dashura per ta se
qeverisja greke.

Ideja qe shpata ishte arsyeja kryesore
ne konvertimin e myslimaneve, eshte e
pavertete, sa kohe qe thirrja e bindja
ishin dy vecorite kryesore ne bindjen e

34

dituria islame / 223

njerezve per Islamin, dhe jo forca apo
dhuna. Gustav Luboni thote: "Arabet
ishin pushtuesit me te' drejte dhe me te
meshirshem ne histori". Gjithashtu his-
toria tregon se, kur tataret pushtuan shte-
tet islame, i roberuan njerezit, qofshin
ata myslimane apo te krishtere. Mysli-
manet me vone fituan ndaj tyre dhe
mbreterit e tyre pranuan Islamin. Shejh
el-Islam iu drejtua udheheqesit te tatar-
eve, qe t'i lironte roberit. Ai i liroi vetem
roberit myslimane dhe jo dhimmijte (te
mbrojturit te krishtere), e Shejhul Islami
pati thene: "Duhet te lirosh gjithashtu
edhe roberit cifute e te krishtere, per
shkak se ata kane mbrojtjen tone".

Ne kete drejtim poeti dhe mendimtari
islam Ebul ala Elmevdudi, shpreh qend-
rimin se jomyslimanet ne shtetin islam
kishin te drejten e lirise, ligjerimit, kom-
unikimit, shkrimit, mendimit dhe tubim-
eve, sikurse myslimanet. Nuk lejohet t'i
urrejme per shkak te besimit (akides) te
tyre. Atyre u lejohet te kundershtojne
hapur kryeminsitrin e qeverine dhe pu-
nen e saj brenda kornizave ligjore, po
ashtu ata kane te drejte te kritikojne
edhe drejtimet dhe rrymat e sektet feta-
re. Ata kane te drejte te veprojne gjithc-
ka qe nderlidhet me ceshtjet e tyre, por
qe nuk bie ndesh me ligjin e shtetit*

Po ashtu ne shtetin islam u eshte ga-
rantuar edhe azilkerkimi i personave qe,
per shkaqe te ndryshme, detyrohen te le-
ne vendlindjen e tyre per kushte apo jete
me te mire. E nese ndokush prej idhuj-
tareve te kerkon strehim, strehoje ne me-

nyre qe t'i degjoje fjalet e All-llahut
(Kur'anin), e mandej percille ne vendin
e tij te sigurt. Kjo, sepse ata jane popull
qe nuk e dine (te verteten e fese islame)
(9:6)

Komentatori i Kuranit El Hafidh Ebu
el Fida Ismail Ibn el Kethir el-Kureshi
Edimeshki (701-774) H, ne kete ceshfje
sqaron se, kur Allahu iu drejtua Profetit
a.s. duke i thene: "E nese ndokush prej
idhujtareve" qe Allahu e ka urdheruar
per t'i luftuar, nese kerkojne strehim,
pergjigjju kerkeses se tyre, ne menyre qe
te arrijne te degjojne Fjalen e Tij (Kur-
anin) qe ti ia lexon atij dhe ia meson disa
rregulla te fese islame, qe ta kryesh pje-
sen e pergjegjesise karshi atij personi e
"mandej percille ne vendin e tij te sigu-
rt", pra derisa te kthehet ne vendin e tij.
Pra, nese dikush nga kampi joislam (dar
el-kufr) vjen ne kampin islam (dar el-is-
lam) me qellim tregtie apo mesazhi ose
kerkon marreveshje apo paqe etj., dhe
kerkon nga prijesi siguri (strehim), ajo i
jepet derisa ai te jete ne hezitim ne kam-
pin islam, derisa te kthehet ne vendin e
tij, por ulemate kane thene qe atij nuk
ben t'i lejohet qendrimi per nje vit, po i
lejohet te qendroje per kater muaj dhe,
nese e kalon afatin kohor prej kater mu-
ajsh e nuk mbush nje vit, - per kete ka dy
mendime: i imam Shafiut dhe i te tjer-
ve'"°. Nje prej mendimtareve dhe dije-
tareve te rendesishem te kohes sone, M.
Fethullah Gylen, njekohesisht nje shkri-
mtar dhe poet i njohur, shprehet se duhet
te kemi nje tolerance te tille qe te jemi

ne gjendje te mbyllim syte para dobesi-
ve te te tjereve, te kemi respekt per idete
e ndryshme dhe te falim 9do gje qe eshte
e falshme. Ne fakt, edhe kur perballemi
me shkeljen e te drejtave tona te patjet-
ersueshme, ne duhet te mbetemi te res-
pektueshem per vlerat njerezore dhe te
perpiqemi te veme drejtesi. Edhe perpa-
ra mendimeve me te ndyra dhe ideve me
vulgare, ide ne te cilat ne e kemi te pam-
undur te jemi pjesemarres, me perkujde-
sjen e nje Profeti dhe pa humbur karak-
terin tone, ne duhet te pergjigjemi me
butesi. Kjo butesi eshte paraqitur ne
Kuran si "fjalet e urta", ato do te prekin
zemrat e te tjereve. Kjo butesi eshte rrje-
dhoje e nje zemre te dhembshur, e nje
fisnikerie te ofruar dhe e nje qendrimi te
shtruar. Ne duhet te shfaqim me shume
tolerance, per te perfituar nga qellimet e
kunderta me shume force, qe t'i mbajme
zemren, shpirtin dhe ndergjegjen tone
aktive dhe te vetedijshme, edhe nese
keto ide direkt apo indirekt nuk na tre-
gojne asgje."

Ne permbyllje, bota postmoderne ka
nevoje shume te shpejte qe te aplikoje
modelin islam te tolerances dhe ta vere
ate ne funksion dhe ne sherbim te nje-
rezimit, qe bota dhe c'ka ne te, do te
jetonin ne paqe e harmoni e dashuri si
krijesa qe jane krijuar per zhvillimin e
prosperitetin e ketij globi dhe jo per ta
shnderruar ate ne varre e gjakderdhje

Referencat:

I. www. shekulli. com. al/news/244/ARTI-
CLE/37607/2008-12-10. html

2.. www. unhchr. ch/udhr/lang/aln. pdf

3. www. glassrbije. org

4. Wahbah al-Zuhajyli, Haqq al-Hurriyah fi al-
Alam, dar al Fikr, fq 41 dr, Bejrur, 2000-1421

5. Kur'an Kerim, (17:34) (17:70). (2:256-257)
(3:64) (10: 99) (24: 54). (5:48). 9:6).

6. Islami si alternative, dr Murad Wilfried Hof-
mann fq. 99, Furkan ISM-Shkup 1421-2000.

7. ( Edukata islame fq 105 http://www. bislame.
net/docs/edukata 81. pdf.

8. dr Wahbah al-Zuhajyli, Haqq al-Hurriyah fi al-
Alam, dar al Fikr, Bejrur, fq. 147 2000-1421.

9. (Nedharijetu el islam ve hedjuhu fi sijaseti ve el-
kanuni ve edusturi), Bejrut, Dar el Fikr fq 316,
1964

10. Tefsir el Kur'an El Adhim El Hafidh Ebu el
Fida Ismail Ibn el kethir el-Kureshi Edimeshki,
dar el marife, fq 350 v. 2 Bejrut, 1993 (1413).

II. www.al.faulen. com

dituria islame / 223

35

Qasje

Metodologjite bashkekohore
ne shkrimin e historise se Perandorise Osmane

Dr. Ali Muhammed es-Sal-labi

Historianet evropiane, 9ifutet,
te krishteret dhe laiket (she-
kullaristet) keqdashes nuk u
hamenden ne sulmin e tyre
mbi historine e Perandorise Osmane.
Perdoren modelin e sulmit, shpifjes, ko-
ntestimit, shtremberimit dhe futjes se
dyshimit ne tere ato qe bene osmanlinjte
ne sherbim te Akides dhe Islamit.

Kete' rruge te gabuar e pasuan shu-
mica e historians ve arabe, me gjithe
ndryshimet e tyre ne perkatesine dhe
orientimin nacional e laik. Po ashtu kete
rruge e ndoqen edhe historianet turq, te
cilet u ndikuan nga orientimi laik qe
udhehiqte Mustafa Kemali. Andaj dhe
eshte e natyrshme qe keta ta denojne
periudhen e kalifatit osman, per se gje-
ten shume materiale te shkruara nga te
krishteret dhe 9ifutet, per te ndihmuar
perpjekjet e tyre nacionale laike ne Tur-
qi pas Luftes se Pare Boterore.

Qendrimi i historianit evropian karshi
historise osmane eshte i tille per shkak
te shqetesimit te tij per clirimet (push-
timet) e medha qe realizuan osmanlinjte,
posacerisht pas renies se kryeqytetit te
Perandorise Bizantine, Kostandinopo-
jes, te cilen osmanlinjte e shnderruan ne
Vend Islam (Daru Islam), madje i vune
edhe emrin "Islam Boll" (qe do te thote:
vend islam - daru islam).

Shpirtrat e evropianeve u mbushen
me vrer dhe u helmuan me tendenca ke-
qdashese e te zemeruara, qe i trasheguan
kunder Islamit. Keto inate u reflektuan
ne fjalet, veprimet dhe shkrimet e tyre.

Osmanlinjte vazhduan dergimin e
ekspeditave dhe perpjekjet e tyre per ba-
shkimin e Romes me shtetin islam, va-
zhduan xhihadin derisa depertuan ne
mes te Evropes, dhe u perpoqen te arri-
nin edhe ne Endelus (Spanja e sotme)
per t'i shpetuar myslimanet atje. Evropa
jetonte ne frike lemeritese, ne shqetesim
te tmerrshem, ne droje dhe zemrat e tyre
nuk u qetesuan derisa vdiq sulltani Mu-
hammed el-Fatih. Prijesit fetare te krish-
tere, prifterinjte e murgjit dhe mbreterit
mbushnin (ushqenin) rrugen evropiane
me urrejtje e nxitje kunder Islamit dhe
myslimaneve. Puna e njerezve te fese se
krishtere ishte qe te mblidhnin sa me
shume pasuri dhe njerez vullnetare per

t'i luftuar myslimanet (te pafete, sipas
mendimit te tyre) berbere. Sa here qe os-
manlinjte fitonin kunder ketyre grumbu-
llimeve e ekspeditave, gjithnje shtohej
vala e urrejtjes dhe zilise ndaj Islamit
dhe ithtareve te tij. Paria e krishtere i
akuzonte osmanlinjte per pirateri, bru-
talitet dhe egersi, tere keto akuza do te
nguliteshin ne kujtesen e evropianeve.

Sulmet propagandistike te caktuara
nga prijesit e krishtere, beheshin per
shkak te ruajtjes se perfitimeve te tyre
politike e materiale, dhe per shkak te
urrejtjes ndaj Islamit dhe ithtareve te tij.
Ne fakt, disa familje sunduese (dinasti)
ne Evrope arriten te mbajne fronin, ne
fillim, ne shoqerite evropiane duke sun-
duar per nje kohe te gjate, kur realizuan
perfitime te majme e pasuri te medha,
dhe thuren per vete lavdi e legjenda te
shumta, shumica prej te cilave bazohe-
shin ne mashtrime e humbje (forientim).
Edhe pse me vone, pasi zbuluan mash-
trimet dhe devijimet e tyre, duke filluar
nje kohe te zgjimit, shoqerite evropiane
u ngriten kunder ketyre grupeve, dhe ke-
shtu filloi nje etape e re ne historine
evropiane, - nuk u arrit te formohej sho-
qeria evropiane e te mos njollosej me fu-
nderrinen e trasheguar nga keto grupe
lidhur me qendrimin ndaj Botes Islame
ne pergjithesi, dhe ndaj Perandorise Os-
mane ne vecanti. Per kete qellim ata ni-
sen forcat e tyre ushtarake, te ndihmuara

edhe nga civilizimi material, per t'iu
hakmarre Islamit dhe myslimaneve, per
te marre te mirat e tyre, te cytur nga mo-
tive fetare, ekonomike, politike dhe kul-
turore. Kete fushate e mbeshteten edhe
shkrimtaret e historianet e tyre, duke i
nxitur per shpifje, shtremberime e dysh-
ime ne Islamin, ne besimin (akiden) dhe
historine e tyre. Fati i Perandorise Os-
mane u ndikua shume nga keto shpifje,
sulme e sherre.

Edhe cifutet iu bashkuan evropiane-
ve, me penat e tyre te helmuara dhe me
idete e tyre te terbuara, ne fushaten e su-
lmeve te vazhdueshme kunder Perando-
rise Osmane, ne ve9anti, dhe kunder
Islamit, ne pergjithesi. Armiqesia e 9ifu-
teve kunder Perandorise Osmane u shtua
edhe me shume pasi deshtuan ne te gji-
tha perpjekjet e tyre per te grabitur ndo-
nje pellembe toke nga prona e kesaj
Perandorie, per te ngritur qenien politike
(shtetin) te tyre pergjate kater shekujve,
sa zgjati jeta madheshtore dhe krenare e
Perandorise Osmane.

Qifutet me ndihmen e shteteve te kri-
shtera dhe te shteteve kolonizatore pere-
ndimore, dhe permes lozhes se tyre
masoniste, arriten te realizonin qellimet
e tyre ne llogari te sistemeve dhe organi-
zimeve nacionale qe u bene ne Boten
Perendimore dhe ne Boten Islame, ne te
cilat ata veten e pershkruanin me perpa-
rim e civilizim, dhe akuzonin Kalifatin

c
E
LU

o
O

• A » *

i The fJliom.uL Empire lji I1B1

1 .Lrnuliiilian j. up La tSJo

_— — - 1 aturoi+uir-urw)

LlJ 1 * Urt rtrf *ii;li-i rn n n TI

, 4 1k#M*£plfrTFd 1 1\X>- lit*

I J * «f t«"]»BJ

Jl* (wiirf.ry J*fc» *rr tmtmtmd Ujt* fink. Tim J**

'-^'"'H

36

dituria islame / 223

Osman gjate tere historise' se tyre per
prapambetje, jozhvillim, stagnim, keqe-
sim e deshtim, etj.. Madje, lozha maso-
niste, organizatat sekrete qe u perkisnin
cifuteve, dhe forcat boterore kundersh-
tare e luftuese te Islamit e myslimaneve,
- ishin shprehur qarte se njollosja e epo-
kes se famshme historike te Perandorise
Osmane - ishte prej synimeve me te re-
ndesishme te tyre.

Ndersa, historianet arabe ne Boten Is-
lame pasuan kete orientim sulmues ndaj
epokes se Kalifatit Osman, te shtyre nga
shume shkaqe (arsye e faktore). E para,
iniciativa e turqve nen udheheqjen e
Mustafa Ataturkut per largimin e Kalifa-
tit Islam ne vitin 1924, per ta zevende-
suar me nje pushtet laik turk, i cili ne
teresi ishte i bazuar ne programin laik ne
te gjitha segmentet shoqerore, ekonomi-
ke dhe politike, ne disfavor te Sheriatit
Islam, i cili kishte sunduar ne Turqi qe
nga ngritja e Perandorise Osmane. Ky
pushtet beri aleance me politiken evro-
piane, qe ishte kundershtare e shteteve
islame e arabe. Nje sere aleancash ushta-
rake evropiane u bene pas perfundimit te
Luftes se Dyte Boterore, te cilat i refu-
zuan popujt arabe e myslimane dhe disa
qeveri te tyre. Turqia ishte prej vendeve
te para qe pranoi ngritjen e qenies poli-
tike te shtetit izraelit ne Palestine, ne
vitin 1948, gje qe popujt arabe dhe mys-
limane i shtyri te jepeshin pas qeverive
te tyre nacionale ne mungese te Perand-
orise Osmane, e cila gjithmone luftonte
kunder 9dokujt qe kercenonte ndonje
pellembe nga toka myslimane.

Me pastaj vjen shkaku i nenshtrimit
dhe pasimit te studimeve te shkolles se
historise arabe, e cila pasoi shkollen e
historise me planprogramin perendimor,
qe eshte nje faktor i rendesishem ne ori-
entimin ndaj sulmeve kunder Kalifatit
Osman, vecanerisht pasi pikepamjet e
historianeve evropiane dhe te atyre ara-
be perputhen lidhur me njollosjen dhe
luftimin e Kalifatit Osman Islam.

Shume historiane arabe u ndikuan
nga qyteterimi evropian material, dhe
per kete shkak ata mbeshteten gjithcka
dhe cdo gje qe shkelqente ne historine e
vendeve te tyre, deri ne fillimin e ferki-
mit te ketij qyteterimi te larget me te
gjitha permasat per t'u perplasur me
Programin Hyjnor. Fillimin e historise
se tyre te re e llogaritin qe nga arritja e
ekspedites franceze ne Egjipt e ne Sham,
qe rezultoi me shkaterrimin e murit izo-
lues ne mes Lindjes e Perendimit, dhe si
pasoje u ngrit shteti kombetar ne kohen

e Muhammed Aliut ne Egjipt. Tere kete
e shoqeroi edhe orientimi i tyre per den-
imin e Perandorise Osmane, e cila eshte
angazhuar per mbrojtjen e besimit te
popujve myslimane, fese se tyre-Islamit,
nga sulmet e egra qe i benin evropianet
e krishtere.

Fuqite evropiane inkurajonin idene e
kundershtimit te Kalifatit Islam, dhe
ndihmonin historianet e mendimtaret ne
Egjipt e ne Sham per te rrenjosur kete
ide ne kuader te struktures nacionale at-
dhetare dhe per forcimin e saj, si El-Be-
stani, El-Jazexhi, Xherxheri Zejdan,
Edib Is'hak, Selim Nekkash, Ferah Ant-
oan, Shibli Shemil, Selame Musa, Henri
Korijel, Helil Shfarc, etj.. Verehet se
shumica prej tyre jane te krishtere e cif-
ute, sikurse verehet se shumica prej tyre,
jo te gjithe, edhe pse nuk i takonin leviz-
jes masone, punonin per interesat e tyre,
nje levizje kjo qe kishte filluar te per-
hapej ne Lindjen Islame qe nga koha e
Muhammed Aliut, dhe qe rrenjet e para
i leshoi me ardhjen e Napoleonit me ek-
spediten e tij franceze.

Armiqte e Islamit e kuptuan se per-
krahja e ideologjise nacionale dhe ndih-
ma e ideatoreve te saj, ishte nje sigurim
per dobesimin e Umetit Islam dhe shka-
terrimin e Perandorise Osmane.

Lozha masoniste arriti te dominonte
ne kokat e prijesve te orientimit nacional
perbrenda popujve myslimane, te cilet iu
nenshtruan ndikimit te lozhes masoniste
me teper sesa kerkesave te popujve te
tyre, e sidomos me qendrimin e tyre ndaj
Fese Islame, e cila pasqyron formen rea-
le te qyteterimit mysliman, kultures dhe
shkencave te tij. Kjo metodologji e devi-
juar nuk ndryshoi tek historianet arabe
as pas grushtit te shtetit ushtarak qe ndo-
dhi ne Egjipt, dhe qe nga fillimi, sikur
shumica e pushteteve ushtarake, perkra-
hu orientimin nacionalist. Shume prej
ketyre pushteteve u perqendruan ne the-
mele qe thuaja teresisht ishin laike ne te
gjitha aspektet, nder to edhe aspekti kul-
turor e ideologjik. Ata Kalifatin Osman
dhe pushtetin e tij mbi popujt myslima-
ne e arabe, e konsideronin si nje lufte
dhe nje pushtim. Atij i mveshen te gjitha
fajet dhe faktoret e ngecjes, dobesimit,
ngurtesise dhe prapambetjes, te cilat
kishin mberthyer Boten Arabe dhe ate
Islame. Levizjet per shkeputje e kryeng-
ritje gjate kohes se Perandorise Osmane,
qe ne fakt motiv kishin lakmite person-
ale, ose ishin te nxitura nga forcat e ja-
shtme qe ishin kundershtare te Kalifatit
Islam, i konsideruan si levizje clirimtare

te pavaresimit duke i llogaritur me atri-
bute kombetare, si levizja e Ali Bej el-
Kebirit ne Egjipt, kirmanilet ne Libi,
Dhahir el-Umer ne Palestine, husejnitet
ne Tunis, ma'nitet dhe shihabitet ne Li-
ban, e te tjere. Tere kjo, ne menyre qe
tek ata te rrenjosin orientimin nacional
kombetar, te cilin ata e plasuan, madje
pretenduan se Muhammed Aliu ishte nje
udheheqes kombetar qe u mundua te ba-
shkonte Boten Arabe, por deshtoi, ngase
nuk ishte arab me origjine. Ata harruan
se Muhammed Aliu kishte lakmi person-
ale, per se u lidh me politiken koloni-
zatore, e cila i ndihmoi ekzistimin e tij.
Permes tij, ata realizuan synimet e tyre
te demshme duke sulmuar shtetin selefit
saudian dhe duke dobesuar Kalifatin Os-
man. Mbeshtetje kishin edhe lozhen ma-
soniste, e cila i ndihmoi ne goditjen e
forcave islame ne rajon dhe i paraperga-
titi per pushtimin perendimor te krishte-
re keqdashes.

Lozha cifute beri aleance me fuqite
kolonizatore perendimore si dhe me for-
cat vendore qe ishin agjente e spiune, e
cila u mundesoi nenshtrimin e tyre per-
mes lakmise se tyre. U takuan qe te gji-
the per shkaterrimin e forces islame dhe
heqjen e lirise per popujt e saj (islame),
grabiten te mirat e saj, vendosen nje pu-
shtet diktator te pajisur me armatim mo-
dern perendimor, te cilin e perfaqesonte
Muhammed Aliu. Disa historiane selefi-
te ne Lindjen Arabe u bashkuan me te
tjeret ne sulmet e tyre ndaj periudhes os-
mane, te shtyre per kete veprim nga qen-
drimi armiqesor qe pati roli i Kalifatit
Osman kunder thirrjes selefite ne disa
etapa te saj, per shkak te komploteve te
vendeve kolonizatore perendimore, gje
qe i beri sulltanet osmane te perplasesh-
in me forcat islame ne Nexhd, per ta per-
mbytur thirrjen selefite. Po ashtu edhe
per shkak te mbeshtetjes qe i dha
Perandoria orientimit sufit, i cili filloi ta
shoqeronte ate, dhe i jepte nje pamje qe
nuk perkonte aspak me aspektet theme-
lore te Sheriatit Islam. Pervec kesaj, ne
vitet e fundit te Perandorise, ne te mbi-
zoteruan nacionalistet turq, te cilet e la-
rguan pushtetin nga zbatimi i programit
islam, per te cilin shquhej Perandoria
Osmane per shume kohe gjate historise,
dhe qe i kishte nxitur te gjithe myslima-
net qe te lidheshin me te, ta perkrahnin
dhe ta ndihmonin. Nderkohe, historianet
marksiste nisen nje lufte te ashper pa as-
fare butesie kunder Perandorise Osma-
ne, duke e konsideruar kohen e pushtetit
te saj si nje epoke dedikuar udheheqjes

dituria islame / 223

37

feudale, e cila dominoi mbi historine e
etapave te' kaluara te mesjetes, kinse os-
manlinjte nuk shpiken asnje perparim ne
mjete apo ne fuqine prodhuese. Se histo-
ria moderne filloi me shfaqjen e klases
borgjeze, pastaj te kapitalizmit, qe kont-
ribuoi ne ndryshimin e aspekteve ekono-
mike dhe shoqerore ne fillim te shekullit
XIX. Ata u piketakuan ne kete me histo-
rianet evropiane ithtare te liberalizmit, si
dhe me ithtaret e botekuptimit nacionali-
st. Disa historiane dhe ideologe te krish-
tere e 9ifute, filluan t'i vini ne qarkullim
te dy pikepamjet, perendimore dhe mar-
ksiste, me ane te shkrimeve dhe perkthi-
meve te veprave te tyre, nje veprim te
cilin e mbeshteti edhe lozha masoniste.
Ata u perpoqen te largoheshin nga
cdo gje qe i perkiste konstruktit unik is-
lam duke i dhene vlere e perparesi thirrj-
es per nacionalizem ne botekuptimin
vendor-lokal apo arab, si projekti Gjys-
mehena pjellore (fertile) ne Sham, apo
projekti per bashkimin e Lugines Nil qe
eshte e ndare ne mes Egjiptit dhe Suda-
nit, duke i shtuar kesaj edhe aktivitetet e
tyre per qarkullimin e pikepamjeve naci-
onaliste te kufizuara, si thirrja per
faraonizem ne Egjipt, ashurizem ne Irak,
fenikizem ne Sham, etj.. Ndersa histori-
anet turq, te cilet u shfaqen ne kohen e
thirrjes nacionaliste turke, e diskriminu-
an shume epoken e Kalifatit Osman, qe
eshte ne pajtim me pikepamjen politike
e ideologjike, e cila mbreteronte ne ve-
ndin e tyre, dhe e cila e fajeson epoken
paraprake per te gjitha aspektet e dobe-
sise e te deshtimit. Apo per shkak te inf-
luencimit te turqve nga gjendja e turpsh-
me ne te cilen kaloi autoriteti i Kalifatit,
dhe i cili ishte vetem formal pas rrezim-
it te sulltan Abdulhamitit ne vitin 1909,
kur pesoi disfate ne disa beteja me hyr-
jen ne Luften e Pare Boterore qe si paso-
je, solli humbje te medha te tokave te saj
dhe dorezimin me nenshkrimin e marre-
veshjes me 1918, e cila ne realitet ishte
disfate e njerezve te Bashkimit dhe Per-
parimit dhe rezultat i politikes se saj.
Nderkohe qe levizja nacionaliste nen
udheheqjen e Mustafa Kemalit arriti ta
shpetonte Turqine nga ky ofendim dhe
rimori shumicen e tokave turke, dhe e
detyroi Greqine, dhe forcat qe e mbesh-
teten, te merrte anen e influencuar te
mendimtareve turq lidhur me qendrimin
e disa arabeve, te cilet i mbeshteten ale-
atet e tyre perendimore gjate Luftes se
Pare kunder shtetit te Kalifatit, dhe
shpallja e kryengritjes me 1916.

Pavaresisht nga ndryshimet dhe dalli-
met e shkaqeve, shumica e historianeve
bashkohen ne pikepamjen e tyre per njo-
llosjen, shtremberimin dhe falsifikimin
e historise se Kalifatit Osman Islam. Hi-
storianet, qe punuan per njollosjen e
Perandorise Osmane, u bazuan ne falsi-
fikimin e fakteve, genjeshtra, shpifje, fu-
tje dyshimi dhe intriga. Ne keta libra e
studime mbizoterojne fryma e inatit te
verber dhe motivet jo te mira, larg nga
objektiviteti ne ?do aspekt. Kjo shkaktoi
paraqitjen e kunderveprimit islam, per
t'i prapesuar dyshimet dhe akuzat drej-
tuar Perandorise Osmane, e ndoshta libri
me i rendesishem e me i spikatur ne kete
shtjellim te hollesishem, eshte libri ne tri
vellime te medha i Dr. Abdulaziz esh-
Shenaviut me titullin: "Perandoria Osm-
ane eshte nje shtet islam qe i eshte bere
shpifje". 1 Edhe pse ka dhene nje kontri-
but te cmueshem me motiv islam dhe
me nje objektivitet qe e shquan ne shu-
micen e punes se tij, ai prapeseprape nuk
ka arritur t'i trajtoje te gjitha aspektet e
historise osmane. Atij mund t'i behen di-
sa verejtje, si rasti kur flet per jeni9eret,
gje qe nuk qendron dhe nuk perkon me
nje studim shkencor te paanshem. Prej
arritjeve te 9muara ne kete fushe, eshte
puna e shkencetarit te madh dhe pro-
fesorit te njohur qe ka specializuar ne
historine e Perandorise Osmane, Dr.
Muhammed Harbi, i cili per Umetin Is-
lam shkroi disa libra me vlere, si: "Os-
manlinjte ne Histori dhe ne Qyteterim", 2
"Sulltani Muhammed el-Fatih, Clirimta-
ri i Kostandinopojes dhe Ngadhenjimta-
ri mbi romaket", 3 "Sulltan Abdulhamiti,
i fundit i sulltaneve te medhenj osma-
ne". 4

Puna e dr. Muveffak Beni el-Merexh-
e-ut eshte shume e vlefshme ne sherbim
te historise se Perandorise Osmane ne
punimin shkencor me te cilin kishte
mbrojtur titullin e magjistratures me tit-
ull: "Ndergjegjesimi (zgjimi) i njeriut te
semure, apo Sulltan Abdulahamitit, apo
Kalifatit Islam". 5 Ky liber arriti te shpje-

gonte shume fakte, ndihmuar edhe nga
dokumente, argumente e prova te paku-
ndershtueshme. Ka dhe shume autore te
fjere bashkekohore qe shkruajne ne kete
fushe, por ekzistojne disa aspekte ne his-
torine e Perandorise Osmane, dhe ne hi-
storine tone islame ne kohen e re, qe
duhet te rishikohen nga pikeveshtrimi
islam, qe do te kontribuonte ne paraqit-
jen e fakteve, ngase mbledhja dhe formi-
mi i ketyre gjerave, jo rralle qe po lule-
zojne, jane rezultat i thurjes se historise
sone nga pikeveshtrimi nacional ateist,
dhe qe u sherbejne armiqve tane ne rend
te pare, madje dhe i kane shfrytezuar si
nje prej mjete ve per per9arjen e popujve
myslimane.

Per kete arsye, kur te shkruajme his-
torine e re, duhet te shpjegojme e te spi-
kasim rolin e lozhes masoniste, planet
dhe projektet perendimore ne orientimin
e kesaj thurjeje te keqe historike, gje qe
e bejne nje grup i agjenteve 9ifute e te
krishtere, te i referohen sistemit liberal e
laik, ku bejne shfaqjen e elementeve ma-
soniste ne sheshin historik, si dhe duke
vendosur rolin e levizjes masoniste per-
krah levizjeve 9lirimtare. Historia e vje-
ter dhe e re islame eshte cak i sulmeve
nga forcat armiqesore ndaj Islamit duke
pasur parasysh se ajo eshte nje anije ide-
ologjike dhe edukative per dekada ne
ndertimin dhe formimin e identitetit te
popujve myslimane. 6

Allahu eshte prapa synimeve te seci-
lit, dhe Ai eshte Udhezuesi per ne Rru-
gen e Drejte!

Marre nga libri:

"Ed-devletu el-uthmanijjetu,

avamil en-nuhudi ves-sukuti"

Fusnotat:

1. Titulli ne arabisht: "Ed-devletu el-uthmanijjetu
devletun islamijjetun muftera alejha" (sh.p.J.

2. Titulli ne arabisht: "El-Uthmanijjune fi et-tarihi
vel hadareti" (sh.p.).

3. Titulli ne arabisht: "Es-Sulltan Muhammed el-
Fatih, fatih el-Kustantinijjeti ve kahir err-rrum"
(sh.p.).

4. Titulli ne arabisht: "Es-Sulltan Abdulhamid,
ahir es-selatin el-uthmanijjin el-kibar" (sh.p.).

5 Titulli ne arabisht: "Sahvetu err-rrexhul el-me-
rid, e ves-Sultan Abdulhamid, e vel-hilafeti el-
islamijjeti" (sh.p.).

6. Shih: "Kiraetun xhedidetun fi et-tarih el-uth-
manijjin" - dr. Zekerija Bejjumi, 7-17.

38

dituria islame / 223

Persiatje

Pse jemi te dobet

Rrustem Spahiu

Pse jemi te dobet dhe te prapamb-
etur? Eshte pyetje qe i para-
shtrojme vetes sone. Se jemi te
dobet, nuk ka dyshim; shumica
nga lajmet e keqija qe degjojme ne me-
die, vijne nga Bota Islame, qofte per
shkallen e arsimit, kufijte e varferise,
per emigracionin ose lufterat. Termetet
te cilat ne vendet e zhvilluara mbysin
me dhjetera ose qindra, tek ne do te
mbysnin dhjete mije!. Pse ndodh kesh-
tu?

Sikurse i semuri rende qe, me ne fu-
nd, shkon tek mjeku, dhe zakonisht nga
ordinanca nuk del me nje' diagnoze dhe
ne barnatore nuk del per te marre vetem
nje ilac, po nje qeske, po keshtu edhe ne
si bashkesi njerezore, nuk na ndihmon
nje ilac. E ketu do te flasim per dy diag-
noza qe na i ka konstatuar Pejgamberi
a.s., ne hadithin e tij: "Do te vije koha
kur popujt e tjere do te turren mbi ju ash-
tu sic turren njerezit e uritur ne enen me
ushqim". Dikush nga te pranishmit py-
eti: A do te jete kjo sepse do te jemi
pak?' Jo, u pergjigj Pejgamberi, perkun-
drazi, do te jeni shume ne numer, por do
te jeni si shkuma. Allahu do te largoje
friken nga gjoksi i armiqve tuaj, a ne
zemrat tuaja do te kete dobesi." £fare
dobesie, o Pejgamber? - e pyeten. "Da-
shuria ndaj kesaj bote dhe nencmimi i
frikes nga vdekja".

Sot ne bote ka 1,36 miliard myslima-
ne, por me te vertet jemi sikurse shkuma
e nje lengu te gazuar, e cila per nje cast
mbush goten, sa duket se gota do te der-
dhet, dhe po pas nje fasti shkuma bie
dhe mbetet e mbushur vetem nje e treta
ose e katerta e gotes. Keshtu eshte edhe
me ne, jemi shume, por, kur te masim
kontributin tone ne fusha te ndryshme,
dukemi se jemi tri ose kater here me
pak. Jemi te dobet pra, pse?

Pejgamberi a.s. thote se kjo eshte per
shkak se e duam shume kete bote dhe
frikesohemi nga vdekja. Duke lexuar
Kuran dhe hadithe te Pejgamberit a.s.,
mesojme se nuk na ka bere te dobet da-
shuria e natyrshme ndaj kesaj bote dhe
frika e natyrshme nga vdekja, por tepri-
mi ne te dyja. Kete e dime me siguri, se-
pse secilin namaz e kryejme duke iu dre-
jtuar Allahut me duane qe te na jape te
mira ne kete bote dhe ne Boten tjeter.
Allahu na porosit secilin prej nesh: "Ate
qe ta dhuroj Allahu, mundohu ta meri-
tosh mire ne Ahiret, por mos harro
pjesen tende te kesaj bote! (Kuran, 38
77).

Keshtu edhe frika nga vdekja eshte
nje cilesi e natyrshme e njeriut. Pejga-
mberi a.s.i keshillonte ashabet qe te mos
kerkonin nga Allahu te takoheshin me
armikun ne fushen e betejes, sepse as-
njehere nuk dihet se a do te frikesohet
njeriu nga vdekja e te ike nga beteja, dhe
kjo eshte nje mekat i madh. Ne nje ha-
dith sahih, thuhet se Musai a.s. dhe pej-
gamberet e tjere e dinin se sa do te
jetonin. Kur i erdhi exheli (momenti i
vdekjes) Musait a.s., Allahu ia dergoi
engjellin e vdekjes per t'ia marre shpi-
rtin. Ky engjell kerkoi nga Musai qe t'ia
dorezonte shpirtin Zotit te vet, po ai nga
frika e pati verbuar engjellin. Per te mos
diskutuar ketu pyetje te ndryshme qe
mund te beheshin, themi se Musai a.s.
kishte reaguar me sjellje njerezore. Ade-
mit a.s. Zoti i dha mundesi t'i shohe pa-
sardhesit e tij. Disave, si p.sh. Nuhut
a.s., Allahu u dhuroi jete te gjate, kurse
te tjereve, si Davudit a.s., vdekje te her-
shme. Ademit i erdhi keq per Davudin,
keshtu qe E luti Allahun qe 40 vjete nga
te tijat t'ia dhuronte Davudit, dhe Allahu
ia pranoi lutjen. Mirepo, kur Ademit i
erdhi engjelli i vdekjes, e kishte pyetur
se c'ishte bere me ata 40 vjetet. Ai kishte
harruar per dhuraten qe i kishte bere pa-
sardhesit te tij, Davudit a.s.

Lakmia na ben te dobet

Te duash dynjane, automobilin e mi-
re, shtepi te mire, rroba te reja e te tjera,
nuk eshte mekat, me kusht qe keto t'i
arrijme ne menyre te lejuar dhe duke i
kryer obligimet tona. Edhe Pejgamberi
a.s. thoshte se i pelqente disa gjera te dy-
njase. Por ajo qe eshte mekat dhe ajo qe
na ben te dobet, eshte teprimi ne kete da-
shuri-pra kur kjo bote nis te na roberoje

dhe te mos e posedojme ne ate, po ajo
ne. Kete dashuri e quajme me emra te
ndryshem: nese e kemi kete bote, e nuk
e japim atehere kur duhet, kete e quajme
koprraci; kur e deshirojme kete bote pa
mase, atehere kete e quajme pangopesi,
babezi. E keto jane cilesi qe na bejne te
dobet, - thote Pejgamberi a.s. Si? Ne ha-
dithet e tjera Pejgamberi a.s.jep pergji-
gj e: "Ruhuni nga pangopesia, sepse ajo i
ka zhdukur ata qe ishin para jush. I beri
qe te kepusnin lidhjet familjare, keshtu
qe filluan t'ia rrembenin njeri-tjetrit te
drejten dhe hakun e tyre; u dhane pas
puneve te liga dhe filluan te vriteshin ne
mes veti..." Pra, lakmia na ben te dobet
dhe na dobeson lidhjet ndernjerezore.
Vetem ta kujtojme se sa here nje "me-
gjf" prej disa 20 cm ka ngaterruar fqinj-
et, per te shpenzuar me pastaj neper
gjyqe shumefish me teper para sesa vlen
ajo "cope" toke. Sa here trashegimia nga
babai ose nena ka perfare vllezerit e mo-
tet, per te mos folur me njeri-tjetrin pas
vdekjes se babait... Sa here marka ose
euro kane futur zili dhe urrejtje ne mes
nesh; kemi ndare xhematet, kemi ndalu-
ar aksionet dhe i kemi sjelle vetes deme
te medha. Krejt kjo eshte cmimi i preo-
kupimit te tepruar me te mirave te kesaj
bote, duke braktisur lidhjet ndernjere-
zore. Ne shkence kjo nganjehere quhet
edhe kapital shoqeror, qe lidhet me jeten
e bukur dhe ndihmon qe potencialet tona
e te tjereve, t'i leme ne funksion te per-
parimit te pergjithshem njerezor. Lak-
mia na con drejt e ne shkaterrim. Imami
Ebu Hamid El Gazali, ne librin "Kshilla
mbi Pushtetin" rrefen nje tregim interes-
ante per tre hajdutet ne kohen e Isait a.s.
Thote: Ishin tre hajdute dhe rastisen ne
nje pasuri te madhe, te cilen vendosen ta
ndanin dhe pastaj te ndaheshin. Por, para

dituria islame / 223

39

se ta benin kete, vendosen te' uleshin e te
hanin bashke edhe nje here si shoke te
mire. E derguan njerin ne qytet per te
blere ushqime. Mirepo atij, gjate rruges,
i ra nder mend qe ta helmonte ushqimin
dhe tere pasurine ta merrte per vete. Dy
te tjeret, duke pritur, vendosen t'i benin
atij nje prite dhe ta vrisnin, keshtu qe ne
vend qe ta ndanin ne tri pjese, pasurine
do ta ndanin vetem ata te dy. Meqe te
gjithe arriten te realizonin planet e tyre,
pasuria e tyre mbeti pa pronar. Nje fabul
arabe per lakmine dhe tradhtine mbaron
me fjalen e urte: "Jam i ngrene qe diten
kur ishte ngrene kau i bardhe". E fabula
tregon se ne nje pllaje kishin jetuar ne
begati bari dhe uji tre qe: i bardhi, i per-
himi dhe i kuqi. Por nje dite u duk ariu
ne mal dhe ua mbushi mendjen te per-
himit e te kuqit qe ta tradhtonin te bardh-
in, duku u thene se ata te dy do te kishin
me shume ushqim e uje dhe me prem-
timin se nuk do t'i shqetesonte me. Dhe
me te vertete per nje kohe pasi hengri
kaun e bardhe, ariu nuk u shfaq andej,
deri sa nuk e mori uria perseri. Meqe me
te dy qete nuk mund te matej, ishte i de-
tyruar qe ta bindte te kuqin per ta tradh-
tuar te perhimin, dhe me premtimin se
me nuk do te kthehej atje. Nje kohe i
perhimti jetoi per bukuri. Cdo qe ishte e
tij dhe askush nuk ia turbullonte ujin,
derisa nuk qe uritur perseri ariu, te cilin
e pa kau i kuq tek po dilte nga mali. Kau
i perhime filloi te pershendetet me veten
e tij duke menduar: "jam i ngrene qe ate
dite kur ishte ngrene kau i bardhe". Tra-
dhtia ne te cilen kishte marre pjese edhe
ai vete, iu kthye edhe si fatkeqesi e tij.

Pas ketyre shembujve, e kemi te qarte
per se Pejgamberi i Allahut kishte insis-
tuar aq shume per marredhenie te mira
ndernjerezore, sa qe Pejgamberi ne nje
hadith thote se gruaja e cila bente shume
ibadet po kishte marredhenie te keqija
me fqinjet, do te perfundonte ne zjarr.
Cmimi i lakmise se syrit te uritur dhe
cdo gje qe te preokupon me te mirat e
kesaj bote, shpie ne shkaterrim. Kurani
thote:"Kush mbrohet nga lakmia, ai ka
ngadhenjyer". (Kuran 59, 9)

Gar a per sakrifikim
eshte burim i fuqise

Shkakun e dyte te dobesise Pejgamb-
eri a.s. e ka quajtur frike nga vdekja. Ne
te vertete kjo ka te beje me mungesen e
gatishmerise per nje sakrifice supreme,
qe eshte gatishmeria per ta dhene jeten.
E kjo gatishmeri per sakrifice eshte bu-
rim i fuqise. Sot Perendimi eshte i fuqi-
shem, por eshte bere i fuqishem fale rolit
te ShBA-se ne 100 vjetet e fundit. Ne te
vertete, ShBA-ja ne kete periudhe e ka
shpetuar tri here Perendimin nga shkate-
rrimi: ne Luften e Pare Boterore, ne Luf-

ten e Dyte Boterore dhe, ne fund, ne lu-
ften e ftohte te planit Marshal, Ures
ajrore Berlin etj.. Kryetari i ShBA-se
Kenedi, ne vitin 1963, kishte fluturuar
ne Berlin ku do te thoshte fj aline histo-
rike: "Une jam berlinas dhe ne amerika-
net do ta mbrojme Berlinin dhe ate qe ai
perfaqeson!" Pra, kurrizi i Perendimit
eshte Amerika. Pse Amerika dhe jo fra-
ncezet ose anglezet?

Para disa vjetesh eshte bere nje hulu-
mtim i gjere nderkombetar per faktin se
ckaje cili komb i beson dhe cilat vlera i
cmon me se tepermi. Nje nga pyetjet
ishte edhe kjo: Ajeni te gatshem te luf-
toni per ate qe besoni? Nje e treta e fran-
cezeve dhe nje e treta e anglezeve paten
thene 'po', kurse dy te tretat e amerika-
neve u pergjigjen po kesaj pyetjeje. Ja
pra, kjo gatshmeri qe te luftohet per ate
qe beson, te jetosh dhe te punosh per te,
eshte burim i fuqise.

Shume rralle, per bindjet e veta, nje-
riu duhet te jape jeten. Jemi deshmitare
se amerikanet e fituan luften ne Kosove
dhe nuk humben asnje ushtar, sepse ki-
shin hulumtues, punetore, ushtare, te ci-
let punuan per t'i ruajtur vlerat e tyre.
Derisa myslimanet kishin te njejtin qen-
drim ndaj jetes dhe vlera ve te tyre, ishin
te fuqishem. Ketu do te japim nje shem-
bull. Mbreteria persiane ishte nga mbre-
terite me te vjetra ne historine boterore,
te cilen myslimanet e zhduken per pak
vite. Si? Pergjigjen mund ta gjejme ne
leterkembimin qe mbajten komandantet
e fuqive persiane e myslimane para be-
tejes vendimtare. Gjenerali i fundit i
ushtrise persiane, Rrustemi, para luftes
ia kishte derguar udheheqesit ushtarak te
myslimaneve Sead Ibn Vekasit, nje te
deleguar me porosine se ushtaret e tij,
gjegjesisht sadet e tij, barinjte e deridje-
shem nuk mund te luftonin me ata persi-
ane te cilet kishin mundur Greqine dhe
Romen, kurse me Bizantin po luftonin
ne shekuj me sukses, perndryshe, ne te
kunderten, nuk do t'u shkruhej mire. Se-
adi r.a. iu pergjigj shume shkurt: "Nuk e
di cfare keni bere me greket, romaket e
bizantinet, por e di se ne mengjes do t'ju
vij me ushtri me njerez qe me shume e
duan vdekjen se jeten!" Fati i Persise qe
vulosur. Mbeti vetem kujtimi per Rrust-
emin dhe ushtrine e tij. Filozofi gjerman
Hegeli, thoshte se dallimi ne mes njeriut
te lire dhe robit eshte vetem se njeriu i
lire eshte i gatshem per te vdekur per
liri, kurse robi jo.

Ato ishin gjenerata te tjera te mysli-
maneve e jo keto te sotmet, pertace e te
ngadalshme, pesimiste e te prira per jete
negative. Kur shohim myslimanet e ke-
tille sot, shpeshhere na bie ne mend per-
shkrimi i hazdreti Omerit, te cilin e ka
lene Shiva Binti Abdullah r.a, kur kishte
pare nje grup myslimanesh si keta te sot-

mit. Keshtu i pershkruante: Kur ecte,
ngutej. Kur ushqehej, ngihej. Kur sillte,
dhimbte". Ky ishte hazdreti Omeri, i cili
me urdhra mund te niste ushtrine e tij ne
lindje, veri ose perendim, njeri me plot
vullnet. Sot problemet me te medha te
myslimaneve jane: apatia, pasiviteti, an-
onimiteti, pesimizmi dhe gati depresioni
kolektiv. Nuk kane vullnet ne fe dhe per
nje te neserme me te mire, qe do te na
shtynte perpara. Te moshuarit, e per fat
te keq edhe te rinjte ankohen per gjendj-
en ku jane katandisur. Sipas tyre, jemi
ne erresire. Nuk deshirojme te debatoj-
me per keto, sepse ne disa segmente dhe
per disa kategori njerezish nuk eshte e
lehte. Po edhe pse eshte erresire, asgje
nuk duan te ndryshojne dhe perserisin
pakenaqesine e tyre. Situaten duan ta
ndryshojne dhe ta largojne erresiren, ne-
se kerkojme ndonje sportel dhe i ndezim
dritat, e nese nuk ka drita, atehere qirinj-
te ose 9faredo burimi tjeter drite. Kur ta
bejme kete, do te largojme erresiren. Te
mos harrojme se erresira eshte gjendje
natyrore ne univers. Aty ku nuk ka drite,
aty mbreteron erresira. Pra te mos lejoj-
me qe te mbetemi ne erresire! Ta largoj-
me erresiren duke i ndezur dritat. Nena
le ta nderprese dhe te mos arsyetoj mos-
suksesin e femijeve te vet ne fakultet,
kinse me arsyetimin se profesoret jane te
korruptuar dhe pa mito nuk mund te per-
parojne femijet e saj. Femijet e ketille
me siguri nuk do te perparojne, sepse,
kur ta marrin librin ne dore dhe te ndesh-
en me veshtiresite e para te detyrave
shkollore, do te dorezohen duke u arsye-
tuar se te gjithe jane te korruptuar dhe se
babai duhet te paguaje mito. Arsimimi
eshte drita, reflektori te cilin mund ta
ndeze kushdo prej nesh.

Por gjendja e nje botekuptimi te keti-
lle te popullit tone, edhe pse ka te pa-
drejta, deri diku mund te kuptohen.
Gjeneratat qe kane jetuar ne 65 vjetet e
fundit ne Ballkan, kane mesuar se mu-
ndimi eshte i kote; shume ballkanas gati
nga tri here kane ndertuar shtepite e tyre
gjate jetes se tyre te shkurter, kurse ne
shoqerite e lumtura eshte normale qe
fdo e treta gjenerate te ndertoje shtepi
nga themeli. Po ketu lufterat e shpeshta
kane shkaterruar vendet nga themeli dhe
sherimi i plageve duhej filluar gjithnje
nga e para.

Pamundesia e shkences

Nje eksperiment nga psikologjia do te
na mundesoje kuptimin me te lehte te
ketyre qendrimeve. Psikologet kane be-
re nje eksperiment me minj te mbyllur
ne kafaze, ku kishin instaluar rrymen
elektrike. Ne nje kafaz kishte nderprer-
es, me te cilin miu mund ta nderpriste
rrymen, kurse ne tjetrin kafaz nuk kishte

40

dituria islame / 223

nderpreres. Kur shkencetaret u leshuan
rrymen minjve per here te' pare, minjte
filluan te kercenin neper kafaz per te
kerkuar rrugedalje. Pas disa deshtimeve,
nje mi e kuptoi se rryma ndalej nese ai
qendronte ne nderpreres. Me vone, pasi
leshohej rryma, miu kercente ne nderp-
reresin dhe i nderpriste rrymen vetes
edhe minjve te tjere, keshtu qe njesoj i
ekspozoheshin rrymes. Minjte e tjere
nuk mund te ndihmonin vetes, sepse ne
kafazin e tyre nuk kishte nderpreres. Ke-
rcenin dhe qendronin ne nje qoshe, dhe
rryma vinte e nderpritej pa deshiren e
tyre. Pas perseritjes se eksperimentit,
shkencetaret zbuluan per ne dy gjera me
rendesi. E para, minjte qe ishin ne kafa-
zin pa nderpreres, ata qe nuk mund te
ndihmonin veten, paten jete me te shku-
rter, sepse semureshin shpesh nga kanc-
eri. E dyta dhe me e rendesishmja, sikur
t'i merrnin minjte nga kafazi pa nderpre-
res e t'i futnin ne kafazin me nderpreres,
ata minj edhe me tutje, te frustruar dhe
te pafuqishem, qendronin ne qoshe te
kafazit dhe, kur vinte rryma, ata prisnin
qe dikush tjeter te ndermerrte difka. Ne
nje eksperiment te ngjashem me qente,
shkencetaret u tregonin qenve se c'duhej
bere, por shumica e tyre nuk mesonin te
kalonin prej nje pjese ne pjesen tjeter te
kafazit. Ata ishin mesuar se nuk mund te
ndihmonin veten dhe nuk e verenin se
situata mund te nderrohej. Keshtu ndodh
edhe me njerezit tane; ata jane mesuar
qe per fatin e tyre te vendosin te tjeret,
dhe pak a shume, nuk eshte e rendesish-
me se 9 'do te vendosin te tjeret. Per de-
cenie ky nderpreres ishte ne Vjene apo
ne Beograd etj.. Sot me nuk eshte vendi
yne i tille, nuk mund te krahasohet me
kafazin me nderpreres, por mund te thu-
het se ne vendin tone ka me shum nder-
preres, prej te cileve njeri eshte ne duart
tona dhe me te mund ta zbusim sulmin e
rrymes qe na shkaktojne te tjeret. Pra,
eshte koha qe te veprojme keshtu.

Zoti nuk do te na pyese
per obligimet e te tjereve

Gjithsesi nderimi i vetedijes dhe i
shprehive eshte nje proces i rende.
Shprehite nuk vdesin nga pleqeria. Per-
kundrazi, sa me te vjetra te jene, aq me
te qendrueshme jane. Njerezit tane kane
arsye te shumta qe te mos u duhet te be-
jne asgje duke i fajesuar te tjeret. Kur u
harxhoheshin argumentet, ata terhiqesh-
in dhe mbeshteteshin ne vendime te
tjera, si9 ishin Rambuje, Dejtoni per Bo-
snjen, Kumanova, Rezoluta 1244 etj.
Kjo eshte pjeserisht e vertete, sepse fitu-
am pavaresine dhe shtetin. Sot kemi pro-
bleme qe nuk mund te na i zgjidhin te
tjeret. Ne kete grup njerezish bejne pjese
funksionare te korruptuar, students per-
tace, profesore te keqij, punetore te keqij
etj. Faktoret e vendosjes nuk mund te na
i meremetojne rruget e shkaterruara, te
na ngrene produktivitetin e ulet, punet e
keqija, mungesen e ujit, rrymes etj. Keto
duhet t'i bejme vete, por ne zgjidhjen e
ketyre problemeve shumica prej nesh
nuk mund te ndikojne drejtpersedrejti.
Keto probleme duhet t'i ndjekim me ku-
jdes dhe te marrim pjese aq sa kerkohet
nga ne ne zgjidhjen e tyre, po kujdesi
yne i vertete duhet te perqendrohet ne
gjerat per te cilat jemi pergjigjes drejtpe-
rsedrejti si individe dhe si bashkesi: de-
tyrat ne pune, ne xhemat, ne bashkesine
lokale, ne komune etj.

Qeshtjet qe jane jashte fuqise sone, ua
leme atyre qe mund te kujdesen per to,
dhe Zotit. E nese nuk ka askush prej nje-
rezve qe te kujdeset, me siguri Zoti do te
kujdeset ashtu si9 u kujdes per Milosh-
evi9in. Kush mendonte ne Vidovdanin e
vitit 1989 se dhjete vjet me vone nuk te
kishte Miloshevi9 dhe as ushtri e polici
te tij? E aq me pak ta imagjinonim Milo-
shevi9in ne burgun e Hages? Kjo ishte e
paimagjinueshme, sepse nuk kishte per-
gjigje per pyetjen e pare: Kush do ta ndi-
qte nga Kosova e ta dergonte ne burg?
Por u gjet personi qe do te kujdesej per
kete, erdhi Uesli Klarku dhe meritoi pe-
nsionin ne kurriz te Miloshevi9it e pastaj

bashkatdhetaret e Miloshevi9it, te cilet e
duartrokisnin ne Vidovdan, 12 vjet me
vone po ne ate feste u gjenden ne burgje!

Te shkojme me larg ne histori. Shume
njerez ndihen te pafuqishem para okupi-
mit 10-vje9ar te Jerusalemit. Eshte in-
teresant ta kujtojme se Jerusalemi ishte
ne nje okupim me brutal te kryqezatave
evropiane per afro 80 vjet gjate shekullit
Xll, derisa Bota Islame ishte shume me
perpara nga qyteterimi sesa Evropa. Pa-
staj erdhi Salahudin Ejubiu dhe e fliroi
Jerusalemin per 800 vjet te tjere.

I permendem keta dy shembuj per te
na kujtuar se detyra jone eshte qe te pu-
nojme aq sa mundemi, kurse Allahu do
te kujdeset per te tjerat. Ai ka premtuar
se ne do te jemi perseri krenare dhe te
fuqishem, kur te behemi rober te mire te
Tij: "E ne ne Zebur pas verejtjes, kemi
shkruar se token me te vertete do ta tra-
shegojne robet e Mi te mire" (Kur 'an 21
105). Ky eshte premtim i Zotit, e ne si
myslimane nuk ben te dyshojme ne pre-
mtimin e Tij. Por parashtrohet pyetja ne-
se jemi ne rober te mire te Allahut per te
cilet aludon ky premtim. Derisa te jemi
te pafuqishem ne menyren qe pershkru-
am ketu, pergjigjja eshte se nuk jemi
rober te mire te Zotit. Pra, duhet te nde-
rrojme. Por Allahu i Madherishem nuk
ben ndryshime tek ne me dhune. Kete
patjeter duhet ta bejme ne vete: "Allahu
me te vertete nuk e ndryshon gjendjen e
nje populli derisa ai popull te mos e
ndryshoj veten". (Kur'an 13: 11 dhe 8:
53). Me fjale te tjera, ne ta bejme punen
tone, e Allahu me siguri do ta beje te Ve-
ten. Secili nga ne individualisht, te jemi
njerez te aksionit, te ndezim qiririn e jo
ta shajme erresiren. Duhet te jemi opti-
miste dhe t'i kundervihemi 9do te keqe-
je qe mund ta ndalojme, sepse shejtani
do t'i therrase njerezit panderprere per te
keqen. Ne duhet te bejme 9do te mire qe
mundemi. E ka shume gjera te vogla, qe
ne rrethinen tone mund t'i bejme me te
bukura e me te mira. Ne fund do t'i per-
gjigjemi edhe nje hamendjeje, e cila
eshte ne bindjen e disa njerezve: Nese
eshte krejt ashtu si9 pohohet ketu, atehe-
re si ka mundur Perendimi te arrije suks-
es, ndonese kryesisht nuk di per Zotin?
Do te japim pergjigjen e Ibn Haldumit.
Ai thote se sistemi me i mire i rregullim-
it shoqeror eshte sistemi i rregulluar si-
pas deshires se Zotit - Sheriatit. Pastaj
vjen ai qe rregullohet sipas mendjes se
njeriut, e me i keqi eshte ai qe eshte bere
sipas deshires dhe pasioneve.

Kur nuk ka sistem sipas rregullave te
Zotit, si me i mire pason ai qe vendoset
sipas mendjes se njeriut, - kjo sqaron
mbizoterimin e Perendimit ne boten e
sotme, sistemi i te cilit jashte Perendim-
it, te shumten e rasteve, eshte i bazuar ne
deshira dhe pasione.

dituria islame / 223

41

Histori

Xhezira Arabike
para dhe pas shpalljes

Mr. Samir B. Ahmeti

Fjala "Xhezire", ne guhen ara-
be domethenee 'ujdhese'.
Pra, kur themi Xhezira Arabe,
kemi perqellim Ujdhesen Ara-
be. Mirepo, ajo quhet edhe Shibhul
Xhezire, qe domethene' 'siujdhese',
ngase pjesa veriore e saj eshte e ku-
fizuar me toke, pikerisht me shtetet e
Shamit 1 . Andaj, me te drejte quhet siuj-
dhese, sepse nuk eshte e kufizuar nga
te gjitha anet me det. Megjithate, Siuj-
dhesa Arabike - vendbanimi i arabeve
- bie ne jugperendim te kontinentit te
Azise. Siperfaqja e Siujdheses Arabike
arrin afersisht deri ne 3.000.000 km 2 , 2
domethene eshte me e madhe se si-
perfaqja e Indise, si dhe eshte pese
here me e madhe se siperfaqja e Fra-
nces. Pra Siujdhesa Arabike, me kete
gjeresi te madhe qe ka, si dhe me ve-
gorite e karakteristikat qe posedon,
meriton te konsiderohet kontinent i pa-
varur; ajo konsiderohet Siujdhesa me
e madhe ne bote.

Xhezira Arabe kufizohet nga jugu
me Detin Arab (Oqeani Indian); nga li-
ndja me Gjirin Arabik - Persik dhe me
lumin Eufrat; nga perendimi me Detin
e Kuq dhe me istmin e Suezit (ne ko-
hen e lashte; me kanalin e Suezit ne
kohen e sotme); nga veriu me detin
Mesdhe. Pra Xhezira Arabe nga te ka-
ter anet e saj eshte e rrethuar me dete
dhe lumenj, perveg nje pjese te vogel
te saj.

Siujdhesa Arabike ze nje pozite te
rendesishme gjeografike, meqenese
lidhet me tri kontinente: Azine, Afriken
dhe Evropen. Ndersa, ne aspektin qy-
teterues para Islamit, Siujdhesa Arabi-
ke lidhej me dy qyteterimet dominuese
te botes se atehershme, pra me qyte-
terimin romako-bizantin dhe me ate
persian.

Vlera e pozites gjeografike, qe po-
sedon Xhezira Arabe, ka bere qe ajo
te jete qender e thirrjes islame, e cila,
duke i ftuar te gjithe popujt ne perqafi-
min e saj perfshiu tere boten. Per-
derisa Xhezira Arabe eshte pjese e
kontinentit te Azise, ajo eshte afer kon-

tinentit te Afrikes, e me pastaj edhe te
Evropes. Pra, pozita gjeografike e
Xhezires Arabe, ka bere qe ajo te jete
mu ne mes te qyteterimeve, kulturave,
feve dhe qeverive te fuqishme, te cilat
paten ndikime me permasa te gjera.
Karvanet tregtare kalonin neper Xhezi-
ren Arabe, dhe prej andej arrinin neper
vende te ndryshme, derisa depertonin
edhe ne kontinente te tjera.

Pra, Xhezira Arabe ishte ne mes dy
fuqive boterore, te cilat i benin konkur-
rence njera-tjetres: Fuqise romako-bi-
zantine - krishtere - dhe asaj persiane
- mexhusije -. Pavaresisht nga ngjarj-
et, qe ndodhnin rreth saj, ajo mbeti e
ruajtur, me lirine dhe imazhin e saj. Ajo
nuk iu nenshtrua asnjeres nga fuqite e
siperpermendura, pervec ne disa
skaje te saja, ku banonin fise te pakta
arabe.

Megjithate, pozita e Xhezires Arabe
ishte me se e pershtatshme qe te ishte
qendra e thirrjes islame, e veshtruar
ne nivelin boteror, larg cdo nenshtrimi
politik apo ndikimi te huaj.

Pikerisht per kete arsye, urtesia e
Allahut xh.sh. deshi qe ta zgjidhte
Xheziren Arabe, gjegjesisht Meken, qe
te ishte vendi i pejgamberllekut te te
derguarit tone te fundit, Muhamedit
a.s., si dhe pikenisja e fese islame ne
bote. Allahu xh.sh. ne Kuran thote: "...
Me se miri Allahu e di ku ta vere der-
gesen (risalen) e vet. ..." (El En'am:
124).

Gjeografet arabe Xheziren Arabe e
kane ndare ne 5 pjese: Hixhazi, Tiha-
me 3 , Nexhdi 4 , Arudi 5 , Jemeni 6 .

42

dituria islame / 223

Hixhazi

Sipas shumices se gjeografeve, Hi-
xhazi eshte i perbere nga nje varg ko-
drash te shumta, te cilat shtrihen nga
zonat e Jemenit ne jug e gjer ne shte-
tet e Shamit ne veri, gjegjesisht ne Ejle
(Akaba e Jordanise se sotme). Cdo
gje qe eshte rreth ketyre kodrave, perf-
shire edhe luginat, qe te gjitha hyjne
ne Hixhaz. Hixhazi 7 eshte quajtur ke-
shtu, sepse ben ndarjen ne mes krahi-
nes se Nexhdit ne lindje, dhe pjeses
se Tihames ne perendim.

Gjatesia e Hixhazit nga jugu e gjer
ne veri eshte 700 mila, kurse gjeresia
nga lindja e gjer ne perendim eshte
350 mila. Kodrat e Hixhazit jane me
lartesi te ndryshme.

Hixhazi bie ne mes te Siujdheses
Arabike. Perderisa Jemeni ka rene vik-
time e okupimit habeshit dhe persian,
sikurse Hira kishte rene nen pushtimin
e persianeve, ashtu sic kishte rene fisi
Gas-san nen sundimin romako-bizan-
tin, - Hixhazi, perkundrazi, ka ruajtur
pavaresine e vet dhe nuk eshte perba-
llur me pushtim apo okupim. Ndoshta
kjo nderlidhet me disa shkaqe, prej te
cilave: Per shkak te pozites gjeogra-
fike te Hixhazit, qe bie ne mes te Siuj-
dheses Arabike, duke qene e rrethuar
me zona shkretinore, shkembore dhe
me rere, depertimi ne Hixhaz nuk ka
qene i lehte permes ketyre zonave, aq
me pak terren i kalueshem. Shkaku
tjeter eshte se Hixhazi nuk ka qene
vend edhe aq i zhvilluar - i begatshem,
me pasuri tokesore apo te pakten me
te mira bujqesore, qe t'i kishte terheq-
ur fuqite e huaja e te lakmonin okupi-
min apo pushtimin e tij, dhe te shfryte-
zonin ato te mira, po te ishin te tilla.
Eshte me vlere te permendet se te gji-
the arabet kane qene te kujdesshem
dhe te gatshem, per te ruajtur pavare-
sine e Hixhazit, per shkak se ne te
gjendet Shtepia e shenjte - Qabeja -,
sepse edhe ne kohen e xhahilietit e
konsideronin te shenjte, duke mos
perjashtuar as viziten - haxhin - qe i
benin Qabese, edhe pse shume prej
tyre haxhin e benin ne menyre te ga-
buar.

Hixhazi, qysh prej koheve te lashta
ka qene vend i shenjte dhe gezonte
respekt te thelle, sepse ne te gjendet
Shtepia e shenjte, dhe, si e tille, kush-
do qe hynte ne te, konsiderohej i sig-
urt. Njerezit, qysh nga periudhat e
sterlashta vizitonin shtepine e pare te
ndertuar mbi toke, per udhezimin e

njerezve, pra Qabene, si dhe benin ta-
vafin perreth saj. Allahu xh.sh ne Ku-
ran thote: "Shtepia (xhamia) e pare e
ndertuar per njerez, eshte ajo qe u
ngrit ne Beke (Meke), e dobishme e
udherrefyese per mbare njerezimin".
(Ali Imran: 96).

Qytetet me te njohura te Hixhazit
jane: Meka, Jethribi (Medina), Taifi dhe
Xhid-de. 8

Meka

Meka bie ne nje zone te thate, me
klime te nxehte; sidomos gjate veres
vapa eshte shume e madhe. Te reshu-
rat jane te pakta, saqe kalon nje vit, dy,
apo edhe tre vjet e te mos bjere pike
shiu. Ndersa, ndonjehere, kur bie shi -
shpesh mund te ndodhe te bjere betas
- me reshje te madhe dhe te shkaktoje
vershime te medha, te cilat zbresin ne-
per shtigje te maleve dhe lugina, si
dhe nganjehere rrezikohet edhe Qa-
beja: ndonjehere mund te kete ndodh-
ur qe uji i shirave te ishte perplasur per
pjeset anesore te Qabese dhe te qe-
ndronte aty afer saj, per disa dite, per
te lene me pas gjurme nga balta dhe
guralece.

Pozita gjeografike e Mekes bie ne
mes te rruges se karvaneve tregtare, e
cila ka shtrirje perballe Detit te Kuq
nga veriu e deri ne jug, ne mes Pales-
tines dhe Jemenit. Ky qytet bie ne Pe-
rendim te lugines se gjere te quajtur

Hiyaz

^h Q tty» «n b «*ai Mb» Saudi

3001m

Tihame, e ndare ne mes te kodrave qe
zene vend ne mes te shkretetires se
Nexhdit ne lindje dhe bregdetit te Detit
te Kuq. Kete lugine e rrethojne kodra
shkembore. Lugina merrformen e He-
nes, gjatesia e saj eshte dy here me
shume se gjeresia, kurse keto kodra
ne lindje perfundojne te kodra Ebu Ku-
bejs dhe ne perendim te kodra Kuaj-
kian.

Perderisa pozita gjeografike e Mek-
es ishte me rendesi te madhe tregtare,
jeta aty bazohej ne tregti. Meka ishte
vendtakim dhe udhekryq i rrugeve te
shumta, te cilat vinin nga te gjitha anet,
si p.sh. nga Jemeni, Gjiri Arabik,
Habeshe (Etiopia e sotme) permes
Detit te Kuq, Egjipti, Palestina dhe Si-
ria.

Distanca ne mes Mekes dhe Detit
te Kuq, arrin afro 70 km.

Disa studiues te biografise profeti-
ke, jane te mendimit se themelimi i qy-
tetit te Mekes ka ndodhur andej nga
viti 2.050 para eres sone. Po se kush
e ka themeluar Meken dhe cilet kane
banuar per here te pare ne kete qytet,
keta studiues nuk jane te nje mendimi.
Megjithekete, shumica e historianeve
thone se te paret qe e ndertuan dhe
banuan ne Meke ishin amalikef, dhe
pas tyre aty u vendos fisi Xhurhum,
pasi Ibrahimi a.s. vendosi te birin e tij
Ismailin me t'emen, Haxheren, ne ate
lugine - pa bime e pa uje -. Ismaili a.s.

dituria islame / 223

43

filloi te' rritej, e kur u be burre, bashke-
jetoi me xhurhumasit dhe iu pershtat
jetes se tyre. Fisi Xhurhum nuk ruajti
shenjterine e Haremit (Mekes), derisa
ne mesin e tyre filluan te shfaqeshin
padrejtesi, duke marre permasa te
medha edhe prishja e moralit te tyre.
Shume prej tyre rrembyen pasurine qe
i dhurohej Qabese. Historiani i shquar
Ibn Hishami thote se sundimi i fisit
Xhurhum ne Meke ka vazhduar derisa
s'kishte ardhur aty fisi Huza'a, njeri
prej fiseve te Jemenit, i cili luftoi kund-
er fisit Xhurhum dhe triumfoi ndaj ketij
te fundit. Pastaj fisi Huza'a e deboi fis-
in Xhurhum nga Meka, per te sunduar
me pastaj vete ne Meke. Fisi Huza'a,
pasi mposhti fisin Xhurhum, vazhdoi te
sundonte Meken per afro 300 vjet (si-
pas nje transmetimi tjeter, per 500
vjet), derisa nuk erdhi Kusaj bin Kilabi,
nga fisi Kurejsh. Fisi Kurejsh ishte i
shpemdare tek fisi Benu Kenane. Ku-
saj bin Kilabi, pasi beri bashkimin e fa-
miljeve te fisit Kurejsh, u zgjodh prijes
i fisit Kurejsh, si dhe, pasi pas nje lufte
arriti te debonte fisin Huza'a nga Me-
ka, u be edhe udheheqes i Mekes dhe
pergjegjes i Qabese. Keshtu fisi Kure-
jsh sundoi Meken deri ne kohen e
shfaqjes se Islamit.

Meka eshte nje vend i vjeter, te cilin
e ka permendur Batlimus Aleksander
(jetoi ne shekullin II miladi) me emrin
(Macoraba) ne librin e tij te gjeografi-
se. Por, gjithsesi Meka eshte shume
me e vjeter se shekulli II, por nuk gjej-
me ndonje tekst te kohes se injoran-
ces, i cili te deshmonte per emrin e saj
te vjeter.

Disa historiane mendojne se emri i
sotem i Mekes - Mek-ketun - ka ardhur
nga fjala babilonase (Mekaa), e cila
domethene (shtepi). Emri (Bek-ketun),
eshte permendur ne Kuran, ashtu sic
eshte permendur edhe emri (Mek-
ketun): "Dhe Ai eshte qe pengoi duart
e tyre prej jush dhe duart tuaja prej
tyre brenda ne Meke, pasi ju dha fito-
ren kundertyre, eAllahu mbikeqyrate
qe ju punoni". (El Fet'h: 24). Disa prej
ketyre historianeve e kane analizuar
kete per te ardhur ne perfundimin se
fjala (Mek-ketun) eshte emri i qytetit,
kurse emri (Bek-ketun) emri i shtepise
se shenjte.

Disa historiane te tjere mendojne se
historia e vertete e Mekes fillon nga
koha e Kusaj bin Kilabit - gjyshi i peste
i Muhamedit a.s. -. Domethene ne mes
te shekullit II miladi, ne baze te vlere-

simit te tyre, ose ne fillim te shekullit VI
miladi, ne baze te vleresimit te disa te
tjereve.

Me ane te rruges se verifikimit stu-
dimor nuk dihet se kur ka ndodhur
themelimi i qytetit te Mekes, mirepo
mbizoteron mendimi i shumices se hi-
storianeve, se pozita e rendesishme
gjeografike e Mekes, per shkak te rru-
ges se karvaneve tregtare, kishte bere
qe qysh prej kohes se lashte te ishte
stacion i komunikacionit tregtar, ne te
cilin njerezit e karvaneve qendronin
per dite te tera, per shkak se aty mund
te gjenin uje te pijshem. Mirepo ajo qe
ndikoi ne ngritjen e vleres se Mekes
dhe transformimit te saj nga nje vend
pushimi te tregtareve ne nje qytet te lu-
lezuar, ndodhi vetem atehere kur ishte
ndertuar Shtepia e shenjte per
adhurim.

Vlen te permendet se, per shkak te
lufterave te gjata qe u zhvilluan ne fill-
im te shekullit VII ne mes persianeve
dhe romako-bizantineve, u nderprene
rruget e tregtise ne mes Lindjes dhe
Perendimit. Prandaj ishte e natyrshme
qe qendra ekonomike te transferohej
ne drejtimin perendimor te Siujdheses
Arabike, pra ne drejtim te Mekes. Vle-
ra e Mekes, me poziten e saj gjeogra-
fike, pati ndikim te madh ne lulezimin e
saj, sepse ajo bie ne udhekryqin e rru-
geve permes te cilave udhetaret kalo-
nin nga lindja e Siujdheses Arabike
drejt botes se detit Mesdhe, si dhe ne
mes Afrikes dhe shteteve te Shamit.

Pastaj, shume njerez te fiseve ara-
be, qene te detyruar t'i braktisnin ve-
ndbanimet e tyre, nga pjese te tjera te
Siujdheses Arabike, per shkak te kon-
flikteve fisnore, dhe ata qene orientuar
drejt Mekes, per te qene banore te saj.
Po ashtu edhe shume grupe jemenase
kishin bere emigrim ne drejtim te Me-
kes per shkaqe te ndryshme te kusht-
eve te tyre te jetes, dhe ata emigrante
konsideroheshin si njohes te shkathte
dhe me pervoje te gjere ne fushen e
tregtise. Keshtu numri i banoreve te
Mekes rritej, sikurse shtohej edhe ak-
tiviteti i shumanshem i tyre.

Ishte e natyrshme qe ne ato rruge
te gjata tregtare te Siujdheses Arabike,
te kishte nje sere tregjesh, ne te cilat
karvanet tregare do te ndaleshin aty
ku banoret e atyre vendeve dhe te zo-
nave perreth, te benin shitblerje. Tre-
gjet qe perfshinte zona e Mekes, ishin:
Uk-kadh, Dhul Mexhaz dhe El Me-
xhen-ne.

Mbi te gjitha, Meka ka qene qender
fetare, e cila terhiqte zemrat e arabe-
ve, dhe i bashkonte ato ne nje vend.
Arabet, qysh prej koheve te lashta, si
dhe nga te gjitha anet e Siujdheses
Arabike, vinin ne Meke perte kryer ha-
xhin. Pikerisht per kete arsye, Qabeja
eshte quajtur Bejtul Atik, qe domethe-
ne (shtepia e vjeter), per shkak te la-
shtesise se saj.

Jethribi (Medina)

Nga qytetet me te rendesishme te
Hixhazit, eshte edhe Jethribi (Medina),
qe bie ne nje rrafshnalte, ne largesine
afro 500 km nga Meka.

Historia e lashte e Jethribit, nga te
gjitha anet e saj eshte e mjegullt. Pra,
historia nuk mund ta pranoje si te sak-
te ate qe transmetojne historianet ara-
be, rreth historise se lashte te Jethribit,
e cila i ka paraprire biografise profeti-
ke. Mirepo, eshte e mundur qe te ha-
sim ne te dhena historike te Jethribit
qysh prej fillimit te shekullit VI miladi,
per shkak te afersise se kesaj periu-
dhe me ngjarjet e biografise profetike.
Pershkrimi i pare, qe bejne transmeti-
met e vjetra, eshte se Jethribi ka qene
nje oaze.

Thuhet se data e themelimit te tij
eshte andej nga viti 1600 para eres
sone.

Te paret qe banuan Jethribin, ishin
amaliket; me pastaj keta u mposhten
nga disa fise gifute, te cilat u vendosen
per te jetuar ne Jethrib - edhe pse te
dhenat rreth shpemguljes se gifuteve
(jahudinjve) jane te mjegullta. Pra ve-
ndosja e fiseve gifute ne Jethrib ka qe-
ne andej nga shekulli I dhe II miladi.
Ardhja e jahudinjve ne Jethrib, ishte si
shkak i lufterave, te cilat i bene roma-
ket ne Siri kunder jahudinjve. Jahudinj-
te 10 u shperndane neper vende te
ndryshme dhe disa prej fiseve te tyre,
ne krye te te cilave ishin fiset Benu Ne-
dir, Benu Kajnuka dhe Benu Kurejdha,
u orientuan ne drejtim te Jethribit. Je-
thribi, kur erdhen aty jahudinjte, nuk
ishte i zbrazet, i pabanuar; madje jo
vetem Jethribi po edhe vende te tjera
qe gjenden ne veri te Jethribit, ishin te
banuara me fise arabe, disa prej te ci-
lave kishin luajtur rol ne ato zona, sig
ka qene fisi Gatafan. Pasi u vendosen
ne Jethrib, jahudinjte filluan te nderto-
nin keshtjella dhe kala, pert'u mbrojtur
nga ndonje sulm eventual. Kjo jep per
te kuptuar se, kur kishin ardhur ne Je-
thrib per t'u vendosur si banore, ata ki-

44

dituria islame / 223

shin hasur ne rezistence te forte dhe
te befasishme, qe u ishte bere nga
popullata autoktone - me autoktoni re-
lative -, e qe domethene, nga fiset ara-
be. Pas nje periudhe kohore, numri i
banoreve jahudinj ne Jethrib u rrit, dhe
nuk shkoi shume gjate e ata llogarite-
shin popullate shumice ne Jethrib. Ke-
to fise cifute, u vendosen dhe vazhdu-
an te jetonin ne Jethrib, derisa te vinin
atu nga Jemeni fiset Evsi dhe Hazre-
xhi, pasi ishte shkaterruar penda e
Me'rebit, ne ish-shtetin e quajtur Se-
b'e. Me'rebi, si kryeqytet i Seb'es,
ishte 60 mila larg nga Sana - kryeqyte-
ti i Jemenit te sotem.

Jahudinj, me Evsin dhe Hazrexhin,
ne Jethrib jetuan se bashku nje periu-
dhe kohore, ne marredhenie te mira
ne mes tyre. Per ceshtje te sigurise,
arabet dhe jahudinjte kishin bere ale-
ance midis tyre. Mirepo, kur fuqia dhe
pushteti i Evsit dhe Hazrexhit u forcu-
an, atehere jahudinjte shfaqen inatin
dhe urrejtjen ndaj aleateve te tyre ara-
be, si dhe prishen aleancen qe kishin
bere me perpara. Me pastaj fiset arabe
- Evsi dhe Hazrexhi, ne kohen kur
udheheqes i arabeve ne Jethrib ishte
Malik bin El Axhlani nga fisi Hazrexh -
kerkuan ndihme prej kusherinjve te
tyre nga fisi Gas-san - nga Biladu Sh-
shami, kur emir i fisit Gas-san ishte
Ebu Xhubejle-, te cilet u erdhen ne
ndihme kunder jahudinjve. Pra, arab-
et, duke vrare udheheqesit e jahudinj-
ve, arriten te mbizoteronin dhe te
sundonin Jethribin. Prej asaj kohe,
jahudinjte filluan t'i luftonin fiset arabe
me nje lufte te fshehte, duke perdorur
intriga dhe mashtrime prej me te ndry-
shmeve. Pas nje kohe ata arriten qe,
duke shfrytezuar konkurrencen midis
fisit Evs dhe atij Hazrexh per te domin-
uar, e cila konkurrence u shendrrua ne
urrejtje dhe armiqesi, t'i nxisnin fiset
arabe kunder njeri-tjetrit, per te perfu-
nduar me pas ne luftera te pergjak-
shme ne mes ketyre dy fiseve arabe.
Dita e nje lufte te ashtuquajtur "Buath",
e cila ndodhi pak para hixhretit, ishte
lufta e fundit ne mes Evsit dhe Hazre-
xhit, kur njerezit e te dy paleve verejt-
en rezultatet e hidhura te ketyre
lufterave, duke mos perjashtuar as
dobite e jahudinjve, qe perfitonin nga
ngaterresat e arabeve ne Jethrib. Ara-
bet (ne Jethrib) kishin hetuar mashtri-
met dhe intrigat e jahudinjve me te
cilat i nxisnin per te luftuar, keshtu qe
jahudinjte filluan t'i quanin "dhelpra".

iOQ2COfcm
100 200 mt

IRAN

Arabian
Saa

Ne pergjithesi, lufta e Buathit i kishte
derrmuar te dy palet, nga Evsi dhe Ha-
zrexhi, te cilet filluan te anonin nga
bashkimi i tyre, si dhe te dy palet u paj-
tuan per nje marreveshje. Njeri nga
anetaret e fisit Hazrexh, ishte edhe
Abdullah bin Ubej-j bin Seluli, i cili
kishte qendrim neutral ndaj kesaj mar-
reveshjeje. Konflikti ne mes tyre u
zgjidh dhe te gjithe u pajtuan per kuro-
rezimin e Ibn Selulit, si mbret apo udh-
eheqes i tyre ne Jethrib. Kjo gjendje
ne Jethrib vazhdoi ne keto rrethana,
derisa aty nuk erdhi feja islame, e cila
u perhap me shpejt se kudo tjeter. Ar-
dhja dhe vendosja e Muhamedit a.s.
me shoket e tij, ne Medine, prodhoi
bashkimin e arabeve ne Medine sido-
mos, dhe ne tere Xheziren Arabike ne
pergjithesi. Dy fiset udheheqese te Je-
thribit, nxituan te pranonin Islamin me
nje hov te madh, qe anetaret e tyre me
pas te njiheshin ne historine islame si
"ENSARE", qe domethene 'ndihmeta-
re te Muhamedit a.s. dhe te vellezerve
te tyre muhaxhire'.

Qyteti Jethrib, qysh nga e kaluara e
lashte binte ne rrugen e karvaneve tre-
gtare, ne mes Lindjes dhe Perendimit,
ne mes Mekes dhe Shamit, nje rretha-
ne qe e beri Jethribin te lulezonte e te

perparonte. Pervec kesaj, me ardhjen
e Islamit dhe me Hixhretin e Muhame-
dit a.s. dhe te sahabeve te tij, Jethribi
arriti nje nderim te madherueshem. Je-
thribi me emrin e ri "Medina" u be kry-
eqendra e shtetit islam, te cilin e
themeloi Muhamedi a.s. ne Medine.

Ne Medine eshte edhe Xhamia e
Pejgamberit tone te fundit, Muhamedit
a.s., e cila per nga vlera, konsiderohet
xhamia e dyte, edhe pse per nga nder-
timi eshte e treta - pas Qabese dhe
Mesxhidul Aksase -. Vizita e Xhamise
se Pejgamberit a.s. fetarisht ka vlere
te cmuar. Ne Xhamine e Pejgamberit
a.s., eshte nje cope toke e saj, e cila
mban trupin me te vlefshem te tere
njerezimit, pra trupin e Muhamedit
a.s., me te dashurit te Allahut xh.sh..

Ne Medine dhe rreth saj hasim ne
gjurmet dhe kujtime te dashura te Mu-
hamedit a.s. dhe te sahabeve te tij, te
cilat perfshijne ditet e Islamit dhe ngja-
rjet e tij. Gjithashtu ne Medine gjendet
edhe nje vend me vlere te madhe, i
quajtur "El Beki'e", ku jane varret e
gjenerates me te paster shpirterisht, si
dhe me te pasur me vepra te mira, -
varret e sahabeve dhe te tabi-ineve.

dituria islame / 223

45

Taifi

Qyteti Taif, eshte qyteti i trete i Hixh-
azit per nga rendesia, i cili eshte quaj-
tur me emrin "Vexh", atribuar Vexh bin
Abdul Haj-it, njeri nga udheheqesit e
amalikeve qe kishin banuar ne te. Ne
Taif kishte emigruar fisi Hevazin nga
Vadil Kura, e me pastaj kryetari i ketij
fisi Kasb bin Muneb-bih bin Beker bin
Hevazin, ishte martuar me te bijen e
kryetarit te fisit Vexh -Amir El Udvani-
ut. Pas nje kohe, Kasbi u be i njohur
me emrin Thekif.... Mandej, kur bano-
ret e ketij qyteti u shtuan, ndertuan
mure perte qene te mbrojtur nga rrezi-
qet eventuale, te cilat me pastaj i quaj-
ten "Taif" 11 , prej nga ky qytet eshte
quajtur Taif, ne vend te emrit Vexh.

Ky qytet bie ne juglindje te Mekes,
ne largesi afro 75 mila - apo 100 km
prej saj, mbi nje breg te larte, si dhe
eshte mbrapa kodres "Gazevan", ku
banonin fiset Hudhejle.

Klima ne kete qytet, gjate dimrit
eshte e ftohte - saqe ndodh te ngrije
ujet -, kurse gjate veres klima eshte e
fresket. Pra, per shkak te klimes se
pershtatshme, Taifi qysh nga e kaluara
ka qene dhe eshte ende, nje vend pu-
shimi per banoret e Mekes, si edhe
per banoret e vendeve te tjera.

Taifi eshte i rrethuar me shume lugi-
na, ne te cilat gjate stines se shirave,
mblidhen ujera. Gjithashtu, ne kete qy-
tet gjenden burime dhe kroje te shum-
ta. Ka toke pjellore, me kopshte te
medha, te cilat prodhojne fryte te
shkelqyeshme. Te mbjellat bujqesore
gjithnje kane qene te nivelit te larte,
dhe po keto cilesi i kane ruajtur deri ne
ditet tona. Per banoret e Mekes, Taifi
siguron fruta te shumta, sic eshte rru-
shi, i cili eshte aq i embel dhe i fresket,
saqe nuk krahasohet me asnje lloj tje-
ter rrushi te vendeve te tjera, ashtu sic
eshte edhe rrushi i thare, i cili merret
shembull per cilesi; me pastaj kajsite,
sheget etj. Pervec kesaj, qyteti i Taifit
kishte pozite te volitshme tregtare, per
shkak te afersise me tregjet e Hixhazit,
sic ishte tregu "Uk-kadh". Gjithashtu,
Taifi kishte lidhje te mira me banoret e
Mekes, te diet ne kete qytet kishin
prona te tokes bujqesore, dhe aty te
pasurit prej tyre investonin ne tregtine
e banoreve te Taifit. Pra, qyteti i Taifit,
kishte perfituar si nga aspekti i ekono-
mise, po ashtu edhe nga aspekti i
zhvillimit dhe perparimit, si rezultat i
angazhimit te popullates se tij me
bujqesi dhe tregti.

Qytetin e Taifit, qysh nga e kaluara
e lashte, e banonte fisi Thekif, i cili, me
ardhjen e Muhamedit a.s., Ilogaritej
prej fiseve te vonuara ne perqafimin e
fese islame. Mirepo me pastaj, banor-
et e fisit Thekif konsiderohen me te pe-
rpiktet nder fiset arabe, ne qendrimin e
tyre ndaj fese islame.

Literatura e konsultuar:

1 . Es-siretu n-nebevij-jetu fi davi Imesa-
diri laslij-jeti: Prof. Dr. Mehdi Rizkullah
Ahmed, Daru Imami d-daveti, botimi i
dyte, 1424 h, Rijad, Mbreteria e Ara-
bise Saudite.

2. Es-siretu n-nebevij-jetu: Ebul Hasen
AN El Husni En-nedevi, Darul Kalem,
botimi i trete, 2006 m - 1427 h, Dama-
sk, Siri.

3. Es-siretu n-nebevij-jetu fi davil Kur'an
ve S-sun-ne: Dr. Muhammed bin Mu-
hammed Ebu Shuhbe, Darul Kalem,
botimi i tete, 2006 m - 1427 h, Dama-
sk, Siri.

4. Muhammed Hatemul murselin: Dr.
Shevki Dajf, Darul mearif, pa numer
dhe pa vit botimi, Kajro, Egjipt.

5. Muhammed Adhamul besheri (Es-si-
retu n-nebevij-jetu fi thevbin xhedidin):
Muhamed Ahmed Hadr, pa numer dhe
pa vit botimi, Kajro, Egjipt.

6. Sej-jiduna Muhammed Resulullah:
Muhammed Mahmud Abdul Alim,
Sheriketu Sh-shemerli, botimi i dyte,
pa vit botimi, Kajro, Egjipt.

7. Tarihul arabil kadim: Dr. Tevfik Ber-ru,
Darul fikr, botimi i dyte, 1996 m - 1417
h, Damask, Siri.

8. Historia islame -1-: Bajrush Ahmeti,
boton Kryesia e Bashkesise Islame e
Kosoves dhe Medreseja e Mesme
"Alaud-din" e Prishtines, 2004, Prishti-
ne.

9. Perkthimet e ajeteve kur'anore jane te
huazuara, nga perkthimi i H.Sherif Ah-
meti.

Fusnotat:

1 . Shtetet e Shamit jane: Siria, Jordania, Liba-
ni dhe Palestina.

2. www.wikipedia.com

3. Tihame: Njera nder krahinat e Xhezires
Arabike, e cila ka pozite gjeografike te ulet,
shtrihet ne afersi te brigjeve te Detit te Kuq,
nga Jenbu'i e gjer ne Nexhran te Jemenit.
Eshte quajtur "Tihame" per shkak te nxeh-
tesise se madhe qe ka ky vend, si dhe per
shkak te ererave te pakta. Quhet gjithashtu
edhe "Gavr - ultesire, thellesi -", per shkak
te pozites gjeografike te ulet qe ka trualli i
saj, ne krahasim me token e Nexhdit.

4. Nexhdi: Njera nder krahinat e Xhezires
Arabike, qe ne jug shtrihet nga Jemeni e ne
lindje vazhdon gjer ne shkretetiren e Bahre-
jnit, eshte nje rrafshnalte, ne te cilen ka
shkretetira dhe male.

5. Arudi: Konsiderohet njera nder krahinat e
Xhezires Arabike, e cila perfshin Jemamen
- apo Arudin (e jo Jemamen e Nexhdit),
Umanin dhe Bahrejnin.

6. Jemeni: Njera nder krahinat e Xhezires
Arabike, qe shtrihet nga Nexhdi e gjer ne
Oqeanin e Qete ne jug, kurse ne perendim
ka Detin e Kuq

7. Hixhazi: fjale arabe, qe do te thote 'brez',
'rrip', 'zone'. Ne kuptimin gjuhesor rrjedh
nga folja haxheze - jahxhuzu, me kuptimin
'ndan', 'vecon'.

8. Xhid-de: Njeri prej qyteteve te Hixhazit. Ko-
nsiderohet port apo liman i Mekes, ne Detin
e Kuq. Eshte afer 75 km larg Mekes. Toka
e ketij qyteti eshte me rere dhe nuk ka toke
bujqesore. Renditet prej limaneve me te
rendesishme ne tere Hixhazin. Permes ketij
qyteti, nga ana e Detit te Kuq, behet impor-
ti dhe eksporti i mallrave; kjo konsiderohet
prej qendrave me te rendesishme te vendit.
Ky qytet, tani bie ne njeren prej dy rrugeve,
qe lidh Meken me Medinen.

9. Amaliket: Jane fis nga arabet "baide" - te
shuar, te se kaluares se lashte -. Rrjedhin
nga pasardhesit e Laviz bin Sam bin Nuhut.
Amaliket nje kohe kane sunduar Egjiptin,
aty formuan nje familje sundimtare, afersi-
sht ne shekullin XXIII para eres sone. Po
ashtu kane sunduar edhe Irakun, ku theme-
luan shtetin e tyre. (Shiko ne: Ebu Shuhbe;
fq: 56).

10. Nga kjo po kuptohet se, jahudite kane
qene te ardhure ne Jethrib. Mirepo, ndersh-
meria e arabeve beri, qe t'u mundesohet
jahudive te vijne dhe te bashkejetojne me
arabet vendase ne Jethrib. Kjo bashkejete-
se vazhdoi derisa erdhi dhe u perhap feja
islame. Por, jahudite perdoren metoda nga
me te ndryshmet, me synimin e crregullimit
te marredhenieve ne mes te fiseve arabe:
si ato te tradhtise, mashtrimit dhe manip-
ulimeve te fshehta, e qe nxitin urrejtje. Te
gjitha keto, i vazhduan edhe kunder Muha-
medit a.s. dhe myslimaneve, gje qe ka
qene e patjetersueshme debimi i tyre nga
Jethribi, si edhe nga tere Hixhazi.

1 1 . "Taif": Fjale arabe, qe rrjedhe nga folja TA-
FE - JETUFU, qe done te thote: ai qe sillet
rrotull rrethe nje objekti apo shtepia, etj.
Pra, Taifi u quajt keshtu, per shkak te rrethi-
mit te popullit nga muret e ndertuara.

46

dituria islame / 223

Pikepamje

Alternative! Islame
per luftimin e varferise

Islami eshte nje fe, e cila permiresi-
min e raporteve ndernjerezore e ka
moto te perhershme. Zhdukjen e
ndasive klasore e shtresore dhe lu-
ftimin e gjerave qe krijojne kushte te di-
sharmonise shoqerore, Islami e ka pasur
prioritet qysh nga ditet e para.

Islami si program, vecohet nga prog-
ramet e tjera per tri elemente thelbesore:

1 . Eshte Hyjnor per nga origjina dhe bu-
rimi, dhe, nese Allahu i Madheruar
eshte i patemeta, atehere edhe Islami
si ligj prej Tij eshte i tille.

2. Eshte Gjitheperfshires per nga aspek-
ti i zgjidhjes se problemeve te jetes se
njeriut, qe do te thote se ligje te tjera
nuk na duhen, dhe

3. Eshte Aktual, ne veshtrimin e vlefsh-
merise per 9do kohe dhe vend.
Meqenese bota eshte perfshire nga

kriza te medha ekonomike dhe varferia
vazhdon te trishtoje qindra miliona njer-
ez anekend botes, ne kete punim eksklu-
zivisht do t'i qasemi kesaj problematike
nga kendveshtrimi islam.

Si zhduku varferine Islami?

Metodat dhe menyrat qe perdori feja
islame ne luftimin e varferise, jane te
shumta, megjithese ato mund te permb-
lidhen ne dy me kryesoret:
1. Lufte ideore ne fushen e mendimit

dhe perceptimit

Angazhimi islam ne kete aspekt ishte
i fokusuar ne zbehjen e imazhit te var-
rerise, ani pse ajo nuk paraqet problem
ne aspektin fetar. Ajo qe Islami meton
ketu, eshte zhdukja e varferise ne meny-
re qe myslimanet te mos dobesohen e
me pastaj te nenshtrohen nga ata, qe sot,
ne emer te vlerave - shkaterrojne vlerat,
ne emer te lirise - shkaterrojne popuj, ne
emer te ndihmave - japin kamata, dhe ja,
si rezultat i ketyre "virtyteve" te kaniba-
leve, bota perjeton tmerrin me te madh
ekonomik brenda dekadash.

Bindjet se "varferia eshte e shenjte",
"varferia i duhet besimtarit", "besimtari
nuk duhet te kete pasuri", Islami i konsi-
deron besetytni dhe bindje te gabuara. Si
mund te cilesohen te tilla kur ato Ymetit

i sjellin vetem fatkeqesi. Ne nje hadith
kudsijj qendron se Allahu i Madheruar
ka thene: "Ne e kemi zbritur pasurine'
per faljen e namazit dhe per dhenien e
zekatit..." 1 .

Ne kete hadith jane dhene instruksio-
ne shume te qarta per pasurine. Ajo du-
het te destinohet ne dy rruge kryesore:

a) Fetare, ne veshtrimin e ndertimit te
objekteve fetare - xhami, shkolla apo
universitete fetare.

b) Shoqerore, ne veshtrimin e solidarizi-
mit duke dhene zekatin per ata qe nuk
kane.

Si mund ta kete kete status varferia
kur Islami u forcua pikerisht me kontri-
bute te njerezve te tille, qe kurre me nje-
rezimi nuk do te shohe?! Dhenia e tere
pasurise nga Ebu Bekri, dhenia e gjys-
mes se pasurise nga Omeri, dhenia dhje-
tera here e pjeseve te medha te pasurise
nga Uthmani e AbduRrahman b. Aufi,
etj. Madje vete Muhamedi, alejhi's sel-
am ka deklaruar: "Asnje pasuri sikur ajo
e Ebu Bekrit, nuk me ka bere dobi" 2 .

Si mund te konsiderohet e tille varfe-
ria, kur Islami:

- Pasurine e cilesoi si dhurate prej
Allahut te Madheruar 3 ,

- Nxiti qe te lutemi per pasuri mengjes e

mbremje 4 ,

- Pasurine e beri si shenje edhe te besi-

mit te sinqerte, 5 ndersa varferine si
shenje te mohimit, mekateve dhe kry-
ene9esise 6 ,

- Nxiti per sadaka 7 dhe lejoi ziline 8 ve-
tem per pasurine qe jepet per Allahun
e Madheruar.

Pra, keshtu Islami, duke urryer ne
njeren ane varferine, dhe duke nxitur ne
anen tjeter per pasuri te ndershme, apo,
thene me mire, duke vetedijesuar besim-
tarin karshi kesaj dukurie, ofron kete al-
ternative psikologjike, ndikimi i se ciles
eshte mjaft i madh.

2. Lufte praktike ne rrafshin e vepri-
mit dhe menaxhimit

Islami nuk eshte imagjinar dhe nuk
kufizohet vetem ne teori, por, krahas ke-
saj, ai sjell edhe hapa praktike ne zgjidh-
jen e problemeve. Ai i ngjan nje are, qe
nga djerrina shnderrohet ne toke te pe-
lleshme, e ne kete kontekst, nga varferia
shnderrohet ne nje vend te perparuar.
Veprimet qe Islami vendosi per luftimin
e varferise, jane:

1) Puna dhe angazhimi. Gjeja e pare
qe mund ta verejme ne kete kontekst,
eshte misherimi i dy parimeve, atij teor-
ik dhe praktik. Islami lufton bindjen e
gabuar perkitazi me punen ne dy aspek-
te:

a) Mbeshtetjen e gabuar ne Allahun e
Madheruar, sepse, po nuk punove,
mbeshtefja konsiderohet false. Omeri
transmeton se Pejgamberi alejhi's se-
lam ka thene: "Sikur ju te mbeshtete-
shit ne Allahun e Madheruar ashtu sic
duhet te mbeshteteni, do t'ju furnizo-
nte ashtu sic i furnizon zogjte; gdhij-

dituria islame / 223

47

WJ&fc

x ZZ

m

X/r.

ft

ne te uritur e kthehen me barkun
plot" 9 .

Deshmi eshte fjala: "gdhijne.. .kthe-
hen", qe nenkupton levizjen dhe
angazhimin.
b) Inferioriteti ndaj llojeve te puneve.
Turp eshte te shtrish doren 10 apo te
besh pune te paligjshme, kurse te pu-
nosh pune te ndershme, cfaredo qof-
shin ato, nga te cilat fiton buke, eshte
nder sipas Islamit. Keshtu, tere atyre
qe favorizojne varrerine ndaj disa pu-
neve qe qenkan te thjeshta per ta, Is-
lami ua kujton se edhe te derguarit e
Allahut, pejgamberet, alejhimu's se-
lam, ushtruan funksione nga me te
ndryshmet. Musai dhe Muhamedi,
alejhima's selam, dy prej pejgambe-
reve me te zgjedhur, ne vecanti, dhe
te gjithe pejgamberet e tjere, ne per-
gjithesi, ishin barinj," kurse Davudi,
alejhi's selam, ishte edhe farketar 12 .

Te kthehemi tek puna. Islami njeriut i
la ne dispozicion mundesi te shumta per
te arritur pasuri te ndershme. Nder to
jane:

a) Mbizoterimi mbi pasurite tokesore
dhe nentokesore. Thote Allahu i Ma-
dheruar: "Ai eshte qe juve token jua
beri te pershtatshme, andaj ecni neper

pjese te saj dhe shfrytezoni begatite e
Tij, meqe vetem tek Ai eshte e ardh-
mja". (El Mulk, 15)

b) Tregtia. Feja nuk bie ndesh me punen.
Ato jane te lidhura midis tyre ne ate
menyre qe njera ploteson tjetren. Feja
mbikeqyr anen legislative, ndersa
puna ndikon ne zhvillimin e saj.

c) Mbjellja e tokes. Meqenese me lart
aluduam kete, ajo qe ketu synojme
eshte nje buqete parimesh te arta isla-
me perkitazi me token, te cilat do t'i
permbledhim ne pikat vijuese:

c.l. Toka nuk mbillet qe vetem ti te
perfitosh prej saj. Edhe nese nuk te
jepet rasti qe te fitosh prej saj drejt-
perdrejt, materialisht, duhet ta mbje-
llesh ate, qe te jete nje lemoshe rrjed-
hese per ty 13 .

c.2. Toka e papunuar kalon ne pronesi
te atij qe e punon. Ka thene Pejgamb-
eri, alejhi's selam: "Kush ngjall nje
toke te vdekur, ajo behet prone e

tij" 14 -

Ne komente te ketij hadithi jane dhe-
ne kuptime te mrekullueshme. Eshte qu-
ajtur toke e vdekur, ngase punimi i saj
eshte jete per te, sa kohe qe e kunderta
eshte vdekja. Kurse mbi pronesine, jane
dhene keto mendime:

- Shumica derrmuese e dijetareve: Ajo

behet prone e tij, pa marre parasysh
lejen e pushtetit dhe afersine e saj nga
shtepia (ne veshtrimin qe banoret qe
jane afer, kane nevoje per ate toke).

- Ebu Hanife: Leja e pushtetit duhet pat-

jeter.

- Maliku: Nese eshte afer shtepive qe

kane nevoje per ate toke, lihet, per-
ndryshe merret 15 .

Ne kuader te ndermarrjeve praktike
per luftimin e varrerise, Islami ka krijuar
edhe dy organe te fuqishme, qe jane fak-
tore ky9 ne mbylljen e deres se varferi-
se:

1. Solidarizimi shoqeror. Ky organ,
per te dhene efektin e vet, duhet te
jete i kombinuar patjeter edhe me
dy pjese baze:

1. a. Solidarizimi me njerezit qe nderi
nuk i le te lypin, edhe pse kane nevo-
je".

1. b. Mosdhenia atyre qe jane te she-
ndoshe per te punuar, por jane dem-
bele. Pejgamberi, alejhi's selam ka
thene: "Sadakaja nuk i lejohet pasani-
kut dhe as atij qe eshte i afte per
pune" 17 .

48

dituria islame / 223

Solidarizimi shoqeror ndahet ne dy
pjese:

- Solidarizimi me farefisin dhe te' aferm-

it, dhe

- Solidarizimi me te tjeret.

Programi islam per solidarizimin me
te afermit eshte i pashembullt ne bote.
Eshte e pamundur te gjendet ndonje ligj
a mesim qe nxit e stimulon per kete ndi-
hme reciproke, ashtu sic e ben Island. E
ka lidhur kete me aq gjera madheshtore,
saqe njeriu, sikur te mos kishte motiv
tjeter per pune, vetem ky do t'i mjafton-
te. Ate e cilesoi si:

- Paralelisht me adhurimin per Allahun e

Madheruar 18 ,

- Urdher prej Allahut te Madheruar",

- E kushtezoi me besimin ne Allahun e

Madheruar dhe Diten e Llogarise 20 ,

- Shans per shtimin e pasurise 21 , etj.

Kurse, kur jemi tek solidarizimi i gje-
re, Islami na meson se ai gjithnje synon
shpirtin e njeriut per te koordinuar me
pas sjelljet e gjymtyreve me direktivat e
tij. Meqe ka njerez te shumte, te cileve,
per shkaqe te ndryshme, nuk ua dime
gjendjen, Islami la burime te tjera, qe
terthorazi paraqesin solidarizimin me ta.
Prej ketyre burimeve, do te ve9onim:

- Zekatin, i cili derdhet ne shume fo-

nde 22 ,

- Shpagimet per disa mekate, si: per be-

tim 23 , per marredhenie seksuale te
qellimshme gjate dites ne muajin e
Ramazanit 24 , shperfillje te disa ritual-
eve te haxhit 25 , shpagim per mosagj-
erim me arsye 26 , pastaj kurbani ne
Haxh, kurbani per Bajramin e Madh,
akika (kurbani per lindjen e femijes),
etj.
2. Perkujdesja shteterore, qe shtrihet
ne dy rrafshe:

- Perkujdesje ne veshtrimin e krijimit te

kushteve te punes per ata qe jane te
gatshem te punojne, po qe nuk kane
mundesi. Shteti duhet te intervenoje
me ndihma dhe kredi pa kamate, si-
domos per ata qe duan te hapin
ndermarrje apo ta punojne token. Ebu
Jusufi, njeri nga Gjykatesit Supreme
te shtetit islam, kishte lejuar huazim-
in e te hollave nga Arka e Shtetit per
qellimet qe i permendem siper.

- Perkujdesje nga te ardhurat e shtetit

per ata qe kane nevoje.

Fondit i Arkes se Shtetit, nga i cili behet
perkujdesja, mblidhet nga:

- Zekati 27 ,

- 1/5 e prese se luftes 28 ,

- Fi'ji, pasuri te cilen myslimanet e mar-

rin nga pabesimtaret, pa lufte 29 ,

- Hara9i 30 ,

- Xhizja 31 ,

- Ushuri 32 ,

- 1/5 e Rikazit, thesarit te gjetur nen dhe.
Kjo nese eshte prej periudhes parais-
lame, sepse, nese eshte pas ardhjes se
Islamit, konsiderohet si send i gjetur,
per se vlejne rregullat perkatese.

- Gjesendet e mbetura, te cilave nuk u

dihen pronaret.

- Ndeshkimet materiale per ata qe shke-

lin ligj in.

- Trashegimia e atyre qe nuk kane tra-

shegimtare.

- Taksat shtese, te cilat shteti, ne rast se

nuk mund t'i mbuloje nevojat nga bu-
rimet e permendura, ua obligon te pa-
surve.

Perm by 1 1 je

Islami, tani kur sa shtohen armiqte e
tij shtohen edhe miqte e tij, madje shu-
mefish me shume, nepermjet ofrimit te
ketyre programeve madheshtore per rre-
gullimin e marredhenieve shoqerore, na
fton qe programin e tij te mos e marrim
si imagjinar por si praktike te mundsh-
me, e cila, nese ka dhene efekte ne koh-
en kur burimet e te ardhurave kane qene
shume te kufizuara, - sot kur keto jane
shumuar, mund ta deshmoje prape ate
madje edhe me me shume sukses.

Nese shtete te zhvilluara, si f.v. ishte
Japonia kohet e fundit, e cila ka pervete-
suar sistemin islam ne pjese te sistemit
te saj financiar, atehere perse te mos e
pervetesojne ate myslimanet, sa kohe qe
ai eshte i tyre.

Pergatiti:
Sedat Islami

Fusnotat:

1. Hadithi eshte autentik. Shih: Sahihu'l xhami',
nr. 2662.

2. Transmetojne Imam Ahmedi dhe Ibni Maxheh,
ndersa Albani ne Silsiletu's sahihah, 2718, e ka
cilesuar autentik.

3. Kur'ani, Ed Duha, 8.

4. Ka thene Pejgamberi, alejhi's selam: "O Zoti
im! Une te lus per udhezim, devotshmeri, nder
(largim nga gjerat e ndaluara) dhe pasuri". Tra-
nsmeton Muslimi.

5. Kur'ani, El A'rafe, 96.

6. Kur'ani, En Nahl, 112.

7. "...sadakaja (lemosha) eshte deshmi (e besim-
it)..." (Muslimi)

8. "Nuk lejohet zilia, pervec per dy njerez: njeriut
te cilit All-llahu i ka dhene pasuri dhe e ka
udhezuar qe ate pasuri ta shpenzoje ne rrugen e
se vertetes...". (Muttefekun alejhi)

9. Transmeton Tirmidhiu ndersa Albani ne verifi-
kimin e haditheve te Sunenit te Tirmidhiut e ka
cilesuar autentik.

10. "Me mire eshte per njeriun te barte dru me kra-
he e t'i shes se sa ta shtrij doren per te lypur prej
dikujt, i dha apo jo." Buhariu.

11. Kur'ani, El Kasas, 27. Ndersa per te tjeret na
flet ky hadith: "Nuk pati Pejgamber qe u dergua
e te mos kete qene bari. Edhe une isha bari i me-
kasve; ua ruaja bagetine per disa kararit (pjese
dinari)." Buhariu.

12. Pejgamberi s.a.v.s. ka thene: "Davudi alejhi's
selam nuk eshte ushqyer pervec nga puna (fiti-
mi) me dore te vet". Buhariu.

13. "Per cdo peme apo bime qe mbjell muslimani
e prej tyre ushqehen njerezit dhe kafshet, ai ka
sadaka". Muslimi.

14. Transmeton Tirmidhiu ndersa Albani ne Sahi-
hu ve Daifu Suneni't Tirmidhijj, 1379, e ka cile-
suar autentik.

15. Shih: Tuhfetu'l Ahvedhijj Sherhu Suneni't Tir-
midhijj.

16. Kur'ani, El Bekare, 273.

17. Albani ne Sahihu'l xhamii, 7251, e ka cilesuar
autentik.

18. Kur'ani, EnNisa, 36.

19. Kur'ani, En Nahl, 90.

20. "Kush beson ne Allahun dhe ne Diten e Fundit,
le t'i mbaje lidhjet familjare". Buhariu.

21. "Kush deshiron qe t'i shtohet furnizimi dhe t'i
zgjatet jeta, atehere le te kujdeset dhe le t'i mba-
je lidhjet farefisnore". (Muttefekun alejhi)

22. Kur'ani, Et Teube, 60.

23. Kur'ani, El Maide, 89.

24. Buhariu transmeton rastin e nje burri qe erdhi
tek Muhammedi, alejhi's selam dhe iu ankua
per kete ndalesa qe kishte kryer. Pejgamberi,
alejhi's selam i tha: A ke mundesi ta lirosh nje
rob? A ke mundesi te agjerosh dy muaj rresht?
(Jo-ishte pergjigja) Atehere ushqe 60 skam-
nore".

25. Kur'ani, El Bekare, 196.

26. Kur'ani, El Bekare, 184.

27. Kur'ani, Et Teube, 103.

28. Kur'ani, El Enfale, 41.

29. Kur'ani, El Hashr, 7.

30. Hara5i emerton tokat e cliruara me force, te
cilat iu jane mbetur ne pronesi dhe shfrytezim
pronareve por qe per to japin nje takse materi-
ale.

31. Taksat qe i merren nje dhimmiu (rezidenti ne
shtetin islam) per ruajtjen dhe kujdesin per te.

32. Taksa tregtare te ciles i nenshtrohen rezidentet
ne shtetin islam per mallrat e pergatitura per tre-
gti.

dituria islame / 223

49

Aktualitete

Sociologjia e mbizoterimit fetar

ne Boten Arabe

Perhapja e dukurise se' ekstremi-
zmit fetar tek nje pjese' e te ri-
njve ne Boten Arabe dhe
Islame ka shtuar interesimin e
sociologeve te religjionit, per ta veshtru-
ar kete' dukuri ne aspekte te ndryshme.
Njeri prej tyre eshte' edhe sociologu, Ha-
lil El-Anani, i cili, ne nje artikull te botu-
ar keto dite ne te perditshmen e Bejrutit
"al-Hajat", hedh drite mbi sociologjine' e
mbizoterimit (dominimit) fetar ne Boten
Arabe gjate historise. Ai pohon se jane
dy gjera qe nuk kane braktisur imagjina-
ten islame qe prej kohes se perfundimit
te Shpalljes nga Profeti i Islamit, para
katermbedhjete shekujsh, e deri sot. Ato
jane: feja dhe pushteti. Qe nga ndodhia e
njohur e Thekifes, qe te dyja jane njera
prane tjetres. Nje here afrohen e here tje-
ter largohen, edhe pse marredheniet e
tyre, me kalimin e kohes dhe ndryshimin
e rrethanave, kane ndryshuar dukshem.
Megjithate, afrimi dhe largimi i tyre ka-
ne kaluar ne nje gjendje te bashkimit
dhe shkrirjes me njera-tjetren. Marredh-
eniet e tyre, nga niveli i klases se zgje-
dhur, kane zbritur ne kozmosin shoqeror
me te gjitha shtresat e tij.

Islami si fe universale, nuk kishte per
qellim formimin e shtetit ne kufijte' e tij
gjeografike, aq sa synonte krijimin e nje
shoqerie te qyteteruar "universale" "ko-
zmopolite", e cila t'i tejkalonte te gjithe'
kufijte nacionale, racore, fisnore e gru-
pore, per t'i dhuruar universit shkakun e
ekzistences.

Sociologu Burhan Galjun, ne librin e
tij "Kritika e politikes", thote se shteti
ishte vetem mjet per perhapjen e fese,
pergjithesimin e drejtesise dhe zbatimin
e Sheriatit. Ai nuk eshte pjese e besimit
(imanit). Shoqeria eshte krijese e fese,
kurse shteti eshte shtet i shoqerise, ne
ate mase sa pajtohet me fene per sa u
perket vlerave dhe ligjeve.

Mirepo, me vone ceshtja ka ndryshu-
ar dhe feja eshte bere' mjet ne sherbim te
shtetit dhe pasues i tij. Keshtu u krijua
shteti i nenshtrimit, kundruall shtetit te
moralit. Ne kete menyre doli ne skene
enigma e "justifikimit" te sunduesit mi-
zor dhe sulltanit represiv ne kuader te

Sheriatit. Prej asaj kohe, feja hyri ne
sherbim te shtetit, zbriti nga lartesite e
saj "intelektuale", per t'u bere sfere e
angazhimit te popullates se pergjithsh-
me dhe mbrojtje e tyre nga represioni i
pushtetit.

Me fjale te tjera, feja ne kohen e pro-
fetit ishte bosht per aktivitete njerezore,
sa kohe qe shteti sherbente si mjet per t'i
mundesuar fese qe te realizonte mision-
in e saj boteror. Por, ne vazhdim te shte-
tit te hilafetit, 9eshtja evuloi deri ne ate
mase, saqe zuri vendin e fese. Keshtu
shteti u be qender e aktivitetit politik,
kurse feja ra nen mbikeqyrje te shtetit.
Kjo gjendje shkaktoi perhapjen e fares
se konfliktit mendor, i cili u kthye ne nje
krize civilizuese, ne orbiten e te cilit me
vone do te zhvillohen projektet e rilind-
jes arabe.

Islami, ashtu si edhe te gjitha fete e
tjera, njerezimin e shpetoi nga miti "Zoti
mbret" dhe hoqi shenjterine nga njeriu,
per ta vendosur tek nje Zot i Vetem, te
Cilin e pranojne te gjithe si te vetmin te
Gjithe fuqishem, Qe ve ne levizje dhe su-
ndon tere universin. Ceshtja duhej te
mbetej ne kete gjendje, domethene feja
te mbetej "kuader sociologjik", te sho-
qeronte individin dhe shoqerine ne te
gjitha levizjet dhe peshperitjet e tyre, te
orientonte intelektin kolektiv jo vetem
ne te menduarit "metafizik" per te kup-

tuar boten tjeter dhe masat e ndeshkim-
it, por, ne thelb, per te realizuar qellimin
e misionit te fese.

Mirepo, kjo "feshtje" me perpjekjet e
bashkimit te dhunshem ne mes fese dhe
te shtetit si dhe me perpjekjet e se pares
per ta nenshtruar te dytin, feja u kthye ne
nje lloj "hegjemonizmi" sociologjik, qe
ne rastin e Botes Arabe u kthye ne nje
ene te zbrazet, mbushja e se ciles behet
ne 9do periudhe, ashtu si9 e kerkojne de-
shirat e mbreterve (sundimtareve) dhe e
arsyetojne komentet e njerezve te fese.

Sociologia e mbizoterimit fetar, para-
qet nje sistem te caktuar te besimit, qe
orienton tere fuqine e vet ne drejtim te
sherbimit te vlerave dhe parimeve per te
cilat erdhi kjo fe. Sepse, fete, qe te gjitha
pa perjashtim, nuk jane vetem sisteme
besimi, ve9se ato, ne thelb, jane "siste-
me per rregullimin e jetes", ashtu S19
pohon Maks Veber ne "Sociologjine e
fese".

Sot, intelekti arab, ne te dy nivelet, ne
ate te shtreses se zgjedhur dhe te popu-
llores jeton ne sociologjine e mbizoteri-
mit fetar. Ai mbeshtetet ne te me bindje
dhe terhiqet ne te sikur ai te jete "eliksir
i jetes" dhe shkak i kuptimeve te ekzisti-
mit te saj. Nderkohe qe Veberi u detyrua
te formulonte kete koncept per te per-
shkruar me te "grupimet herokratike"
(hereschaftsverbande), te cilat praktiko-

50

dituria islame / 223

jne nje' lloj hegjemonizmi ndaj disa nje-
rezve, dhe kjo ne kuader te dy parimeve
te rendesishme qe jane: lidhjet shoqero-
re qe krijon feja si dukuri shoqerore, dhe
pushteti qe jep ajo si rregulla obliguese.
Pervoja arabe, ne ve9anti, prej mbizote-
rimit te Perandorise Osmame, ne periu-
dhen 1517-1924 e deri sot tregon per nje
mbizoterim fetar "joracional".

Nuk eshte per t'u habitur qe prezanti-
mi i simbolit te hilafetit, duke e konsi-
deruar ate si burim te mbizoterimit fetar
dhe levizes te tij, ne te gjitha periudhat e
formimit te shtetit islam, qe pasuan peri-
udhen e hilafetit te drejte, - deshmoi
fillimin e konfliktit pa kompromis per
pushtetin e kesaj bote dhe mbulesen e
saj fetare. Keshtu kishte vepruar edhe
sulltan Selimi i pare, themelues i shtetit
osman, i cili e kishte detyruar sunduesin
e fundit te dinastise Abaside, el-Mute-
vekkil, ta conte ne Stamboll, ne vitin
1517, ne menyre qe ai, me pranin e vet
personalisht, te deshmonte transferimin
e selise se hilafetit Abasid prej Bagdadit
ne Stamboll, tek trashegimtari i ri - dina-
stia Osmane.

Sociologjia e mbizoterimit fetar, ka
qene nje pengese e pakapercyeshme,
dhe eshte e tille edhe sot, para perpjekje-
ve racionale, te cilat jane bere nen emra
te lloj llojshem, duke filluar prej projek-
teve te Rilindjes te themeluesve te pare,
si: Tahavi, Tunisi, Afgani dhe Muhamed
Abduhdu, per te kaluar te klasiket e me-
ndimit liberal, si: Taha Husejn e Ahmed
Lutfi Sejjid dhe per te mbaruar me isla-
mistet e rinj.

Nuk ka dyshim se regjimet bashkeko-
hore arabe, nepermjet tiranise se tyre,
kane luajtur rol te rendesishem ne "rre-
njosjen" e sociologjise se mbizoterimit
fetar dhe, fale atyre, kjo dukuri u kthye
ne kulture "popullore" dhe stil te sjellj-
es, duke u stolisur me shenja te she-
njterise, se ciles iu veshen lloj-lloj
mendimesh e idesh "individuale", te
cilat u bene si nje lloj "reference", ne te
cilat njerezit "ikin" gjate krizave dhe
fatkeqesive. Sa te shumta qe jane sot
ato. Kjo eshte rrenjosur ne qenien e sho-
qerise arabe, eliminimi i se ciles nga me-
ndja e popullit, eshte i veshtire, nese nuk
behet nje ndryshim i madh ne vetedijen
etij.

Nuk eshte per t'u habitur pse te gjitha
"fatkeqesite" morale dhe materiale, te
hasin ne shkallen me te larte te mbizote-
rimit fetar, qe nga fillimi i shekullit nje-
zet e deri me sot, ne faza e periudha te
ndryshme ne Boten Arabe. Kjo ka fillu-
ar me themelimin e grupimit te "Velle-
zerve myslimane" ne vitin 1928, i cili
mund te quhet me termin "Ringjallja",
duke shfrytezuar ketu sociologjine e
mbizoterimit fetar, te cilin e krijoi ndo-
dhia e anulimit te hilafetit osman ne
mars te vitit 1924, nga ana e Kemal Ata-
turkut. Ky mbizoterim vazhdoi deri ne
luften e vitit 1948 kunder Izraelit, ne te
cilen moren pjese "Vellezerit myslima-
ne" me armatimin dhe ushtrine e tyre.
Per te ardhur me vone "mbizoterimi mi-
stik", te cilin e lejoi ish-presidenti soci-
alist i Egjiptit, Xhemal Abdu Naseri, dhe
kontribuoi ne forcimin e njerezve te El-

Az'harit, duke bere "politizimin" e
veprimit fetar ose duke transferuar mbi-
zoterimin nga margjina ("Vellezerit my-
slimane") ne qender (shteti).

Me pastaj erdhi koha e "mbizoterimit
selefist", i cili ishte rezultat i skizmes
morale dhe mendore qe la disfata e vitit
1967 kunder Izraelit. Keshtu, ne ate ko-
he doli ne skene aktivizimi i mendimit
selefist, tejet i ashper, ne nje shkalle te
paparashikueshme. Perseri mbizoterimi
kaloi tek "Vellezerit myslimane", mi-
repo ne nje forme tjeter, - ai eshte "al-
ternativa islame" ose "Islami eshte
zgjidhje", qe zoteroi gjate viteve tetedh-
jete e nentedhjete, si rezultati i pervojes
se keqtrajtimeve 9njerezore nga ana e
pushtetareve arabe, qe u bene anetareve
te levizjeve xhihadiste.

Sot po jetojme ne kohen e "mbizoter-
imit individual", e cila u jep udheheqjen
individeve e jo grupimeve ose organiza-
tave. Ketu perzihet imagjinata me
realitetin dhe Usama bin Ladeni behet
simbol i dinjitetit te Ymetit; Ejmen el
Edhavahiri eshte ne krye te piramides se
"sociologjise" fetare, kurse Hasan Na-
srullah, nje prijes shiit nga Libani, duket
"hero i Ymetit" dhe clirues i tij.

Nuk eshte per t'u habitur pse te gjitha
projektet e Rilindjes arabe, nismen e
tyre e kane ne sfondin fetar. Perjashtim
bene Xhemaluddin el-Afgani dhe Muha-
med Abdudhu. Keta te dy ishin qe deshi-
ronin t'i jepnin fund mbizoterimit fetar
ndaj mendimit te mitizuar "vasal", i cili
e shkaterroi popullin pergjate kater she-
kujve(?). A nuk eshte per t'u habitur si
deshtuan shumica e ideologjive naciona-
le, me te gjitha orientimet e tyre laike,
marksiste dhe liberale, te cilat mbizote-
ruan gjate pjeses se pare te shekullit
njezet, nderkohe qe mbeten ne skene
"ideologjite" fetare pa u prekur nga as-
nje "lodhje"? Ky eshte pershkrimi ma-
gjepses i sociologjise se mbizoterimit
fetar, i cili ka demtuar dhe po demton
ende shanset e daljes nga enigma e jete-
simit te dualizmit te fese dhe shtetit, qe
e futi ne veprim Islami ne fillimet e tij.

Pergatiti:
Fuad Morina

dituria islame / 223

51

Analize

Dhuna ne familje
dhe pasojat ne shoqeri

Emine A. Vezaj

Dhuna ne familje
dhe format e saj

Cfare eshte dhuna ne familje?

Familja tradicionale zakonisht perku-
fizohet nga sociologet si nje' grup indi-
videsh i lidhur nga gjaku ose nepermjet
marteses, qe jetojne bashke, bashkepu-
nojne ekonomikisht dhe ndajne pergje-
gjesite per te' rritur femijet e perbashket.
Familja eshte gjithashtu nje grupim pri-
vat individesh, marredheniet dhe sjelljet
e te cileve jane te padukshme per te tje-
ret; nje organizim social kompleks qe
konsiston ne shumellojshmeri rolesh
dhe statusesh; dhe se fundmi marredhe-
niet ndermjet anetareve te nje familje
jane me intime, me emocionale dhe me
te ndjeshme. (Ohlin, L. and Tonry M.
ed. "Family Violence", Crime and Revi-
ew, The University of Chicago Press,
Chicago and London, Vol. 11, pg 124-
129).

Njeriu lind, jeton dhe vdes ne familje.
Kjo eshte me se normale. Tani, kjo rreg-
ull ka pesuar ndryshime nga forma "tra-
dicionale" e largimit nga kjo jete. Ne ko-
hen tone familja ka humbur kete' rregull,
tashme ajo, pervec faktoreve "tradicio-
nale" te largimit nga kjo jete, si? jane;
vdekja, semundjet dhe katastrofat e
ndryshme natyrore, mbeshtetet edhe nga
disa faktore qe cojne ne largimin nga kjo
jete.

Cudi! Ne shikim te pare sikur te gji-
theve na duket se familja dhe marredhe-
niet familjare jane nje dukuri e njohur
nga te gjithe, dhe te gjithe' dime ta ruaj-
me nga faktoret qe cojne ne shkaterrim-
in e saj. Megjithate, aktualiteti tregon te
kunderten. Marredheniet familjare jane
mjaft komplekse dhe me nje natyre me
specifike se marredheniet e tjera shoqe-
rore. Rregullimi i ketyre marredhenieve
kerkon nje vemendje te posacme. Se ke-
ndejmi, cdo shoqeri ne vazhdimesi ben
perpjekje per gjetjen e menyrave me te
pershtatshme qe rregullimi i marredhe-
nieve familjare te reflektoje vlerat e sho-
qerise dhe njeheresh te jete ne perputhje
me standardet dhe praktikat me te mira

"Dhuna vret, nese ti hesht! Reago dhe ti, thuaj Ndal Dhune's ne Familje!"

Jozeflna Topalli

nderkombetare. Ne vazhden e ketyre pe-
rpjekjeve gjendet edhe Kosova. Barazia
gjinore si kategori kushtetuese dhe e rre-
gulluar me ligj te ve9ante, por edhe me
dispozita nga e drejta familjare, eshte
kuptuar si parakusht per nje shoqeri te
mirefillte demokratike, e cila mund te si-
guroje nje zhvillim ekonomik, social
dhe politik.

Prej kendej, dhuna ne familje eshte
nje nga format e krimit me se paku te ra-
portuara ne organet perkatese. Zakonisht
kjo dukuri konsiderohet si nje ceshtje
private, dhe si e tille u perket per ta zgji-
dhur, vetem paleve te prekura. Tek ne ne
Kosove, por kam pershtypjen edhe ne
rajon, ekzistojne disa forma te dhunes si:
dhuna fizike, dhuna psikologjike, dhuna
ekonomike dhuna seksuale etj. Te gjitha
keto forma te dhunes, qe jane aktuale ne
shoqerine kosovare, jane me shume
edhe si pasoje e kushteve te renda eko-
nomike, varesise financiare dhe tradites.
Gjithashtu, duhet permendur edhe reali-
teti i hidhur qe ekziston ne mentalitetin
shqiptar, ku gruaja trajtohet si rob shte-

pie, dhe te shumten fjala e saj as qe zihet
ne goje nga shkalla superiore ne famil-
jen e burrit, sic jane: vjehrra, kunatat, e
besa edhe burri i saj. Kete e them per
arsye se ne shume raste, per te cilat kam
pasur rast te lexoj ose te degjoj nga per-
sonat e trajtuar ne kete forme te dhunes,
ata jane viktima te ketyre "konteve". Ne
nje te kaluar jo te larget, shume mire me
kujtohet edhe "Hanko Halla" e Ali As-
llanit, ku, sipas vjehrres: "Halla do nje
nuse si edhe i biri,/ rrenjet prej argjendi,
degat prej floriri,/ me te folur Halla,
nusja te hap syte,/ "Lepe" fjale e pare,
"peqe" fjala e dyte...", per te shtuar me
tutje: "Cdo gje ka te ngjare, por kurre
edhe kurre/ doren e nje femre nuk e puth
nje burre". Kjo histori vjen pikerisht nga
tradita e lashte, kur gruaja ishte rob ne
shtepi te burrit karshi vjehrres dhe ku-
natave, ku tregohet gjithashtu sovranite-
ti qe ka burri ne shtepine e tij.

Format e dhunes te permendura me
siper, do te mundohem t'i sqaroj me ho-
llesisht.

52

dituria islame / 223

Dhuna fizike: kjo forme e dhunes
perfshin shtyrjet, goditjet, gervishtjet,
mbylljen ne shtepi, goditjen me objekte
te' forta, kercenimin me thike ose me
mjete a arme te tjera. Keto forma te dhu-
nes fizike qe ushtrohet nga bashkeshort-
et, sipas grave, jane edhe nje forme e
qortimit apo monitorimit dhe kontrolli-
mit te levizjeve te grave, pra jane meny-
ra qe meshkujt perdorin per te mbajtur
pushtetin e tyre ne familje. Pergjithesi-
sht, kjo forme e dhunes vjen qe nga fu-
ndi i vitit te pare te marteses, pas shta-
tzenise me radhe. Viktimat qe shfaqen
ne ekranet televizive, qe jane pjese e ke-
tij tmerri, shpesh shprehen se edhe nenat
e tyre kane qene pre e kesaj torture nga
sa ato mbajne mend, dhe ato asnjehere
nuk kane kundershtuar ate forme te jetes
ne ate shtepi te burrit. Tash themi, edhe
pse nenat tona vazhdimisht luten per
vajzat e tyre qe te gjejne nje jete me bu-
kur dhe te lumtur, prapeseprape ato nuk
harrojne t'i thone bijes se tyre diten qe e
percjellin nga shtepia e babait: 'Burri
duhet duruar'. Jo kot thuhet, se femren
Zoti e jep, djalli e merr. Kjo sintagme
shume e perfolur nder ne, eshte nje pre-
cedent qe vazhdon te qarkulloje ende ne
mesin tone, madje eshte ne rritje te duk-
shme.

Dhuna psikologjike: kjo forme e
dhunes perfshin talljet, kercenimet, mo-
himin e se drejtes se gruas per te marre
vendim ne familje, mohimin e se drejtes
per te dale vetem jashte shtepise pa mbi-
keqyrjen e bashkeshortit, fyerjet ne pub-
lik, qofte ne pranine e te afermve apo
edhe ne rruge e ne vende te ndryshme
publike, per t'u shtrire deri edhe tek me-
nyra e veshjes.

Dhuna ekonomike: kjo forme e dhu-
nes manifestohet duke kontrolluar cdo
cent te gruas, se nga i merr, ku i shpen-
zon etj. Gjithsesi, ketu duhet permendur
edhe fakti se gruas nuk i jepen aspak pa-
ra, per te cilat ajo ka nevoje qe te mbu-
loje obligimet e saj, ato familjare ose
farefisnore, sidomos duhet permendur
kodi i pajes qe grate kane ne traditen
shqiptare.

Dhuna seksuale: kjo forme e dhunes
perfshin marredheniet seksuale me for-
ce, trajtimin e bashkeshortes si mjet
shfrytezimi seksual, pastaj deri edhe te
shtyrja e saj per te deklaruar se gjoja ki-
shte marredhenie edhe me persona te
tjere jashte marteses. Kjo me kujton
edhe spartanet e Spanjes, te cilet i dety-

■^ ^L&tyJ Lr--?-J fl _?*^* *==^ji ^>*i^\j 4^ '_>*-* b

ronin grate e tyre te kishin marredhenie
edhe me persona te tjere ne martese, ve-
tem e vetem per te sjelle femije te shen-
detshem ne jete. Megjithese qellimi
eshte sjellja e femijeve te shendetshem,
ne esence nuk ndryshon asgje nga dhuna
e diteve tona; 9do gje eshte e perbashket,
te dyja kane simbol dhunen.

Veshtrim i shkurter mbi
format e dhunes ne familje

Dhuna ne familje eshte fenomen i
dhimbshem, ai eshte nje fenomen jo le-
htesisht i studiuar, pasi me shume ka te
beje me jeten private, dhe viktimat e saj
rralle gjejne rrugen e shpetimit ne ndon-
je institucion rehabilitimi. Por, s'ka dy-
shim se dhuna ne familje eshte problem
mbareboteror dhe jo lokal apo rajonal,
ne nje vend te caktuar. Tashme koncepti
i dhunes ne familje nuk eshte perkufizu-
ar vetem ne dhunen ne mes bashkesho-
rteve, por ndodh edhe ne mes njerezve te
tjere, prandaj ajo mund te jete: dhuna
ndaj gruas, ndaj prinderve, ndaj femije-
ve etj. Dhuna ndaj gruas dhe femijeve ka
terhequr me shume vemendjen e studiu-
esve, si ne te kaluaren si tani, per nga pa-
sojat qe sjell per te ardhmen, ngase qe te
dyja keto shtresa jane baze e shoqerise

dhe e qyteterimit. Gruaja eshte faktori
me i forte per ndertimin e nje shoqerie te
qendrueshme dhe stabile, kurse femijet
apo rinia, jane drejtuesit e se nesermes,
dhe 9do trazim a edukim i tyre ne kete
moshe, shkakton pasoja ne te nesermen.
Dhuna ndaj grave: Ne Konferencen
e Katert Boterore te Pekinit, mbajtur ne
shtator 1995, dhuna ne familje u perku-
fizua si "'nje problem mbareboteror dhe
qe duhet trajtuar si i tille. " Po ne kete
konference eshte theksuar: 'dhuna ndaj
gruas perben dhunim te te drejtave nje-
rezore, si dhe nje pengese ne arritjen e
barazise, zhvillimit dhe pages ' . Ne Kon-
venten per Eliminimin e te gjitha For-
mave te Diskriminimit ndaj Gruas, eshte
dhene nje perkufizim tjeter per dhunen
ne familje, si "nje mekanizem kryesor,
nga i cili grate jane detyruar te qendro-
jne ne njepozite inferiore, krahasuar me
burr a f '. (Rezoluta e Asamblese se Per-
gjithshme, 48/104,1993.) Ne Deklaraten
"Kunder Dhunes ndaj Gruas", bere nga
Asambleja e Pergjithshme e Kombeve te
Bashkuara, eshte dhene perkufizimi i
pare zyrtar, ne te cilin thuhet: "Dhune
ndaj gruas ne familje do te konsiderohet
qdo akt i bazuar ne perkatesine gjinore
qe rezulton ose mund te rezultoje ne: le-

dituria islame / 223

53

ndime fizike, seksuale apo psikologjike,
ose qe shkakton vuajtje tek grate, duke
perfshire edhe kercenime per akte te ti-
lla, detyrimin apo privimin arbitrar nga
liria, pavaresisht nese keto ndodhin ne
publik apo ne jeten private". (Raport i
OKB-se mbi Dhunen ndaj Grave, 1993)
Dhuna ndaj femijeve: kjo forme e
dhunes vjen si pasoje e formes se
trazimit shpirteror dhe fizik nga bashke-
shorti, dhe keqtrajtimi qe ai i ben bash-
keshortes se tij ne pranine' e femijeve te
tyre. Ndikohet nga mosha rinore e femi-
jeve. Shumica e burrave, pervec dhunes
qe shtrojne ndaj grave te tyre, shfrytezo-
jne momentin qe te tregojne forcen edhe
ndaj femijeve te tyre. Ky ndikim emo-
cional dhe shpirteror, qe kalon edhe tek
femijet, eshte i teri si pasoje e dhunes se
ushtruar karshi tyre. Sipas neuropsikia-
trit Ferid Agani: "Femijet qe kane pasur
dhune ose qe kane qene deshmitare te
dhunes midis prinderve, shfaqin proble-
me emocionale te sjelljes. Ata kane me
pak shoke dhe marrin me pak pjese ne
aktivitetet e organizuara jashte shtepise
se tyre". Dhuna ne kete rast eshte 9do
lloj sjelljeje apo qendrimi agresiv,
arrogant ndaj femijes. Prinderit jane she-
mbull i persosur per femijet, para se gji-
thash ata jane edhe vete krenaria e tyre,
po te cilet qysh ne moshen e tyre te re
apo edhe kur ta ndiejne veten si te rritur,
gjithsesi mbeten krenari e tyre. Ne rastin
e tille, ata serish mbeten shembuj te dhu-
nes, dhe me arritjen e moshes, ata mund
te behen edhe transmetues te dhunes, pa
ditur as te zgjedhin se ku duhet shprehur
ajo dhune, prandaj, fdo dhune ndaj gru-
as ne pranine e femije, eshte dhune ndaj
gjithe familjes, dhe nga kjo dhune ne te
ardhmen do te lindin edhe pasoja te reja,
por edhe do te trashegohen pasojat e vje-
tra te gjenerata e ardhshme.

Shkaqet dhe faktoret

qe ndikojne ne dhunen

ne familje

Dhuna ne familje konsiderohet si nje
fenomen universal qe ndodh sot ne bote;
megjifhese ndryshon niveli i perhapjes
se saj, ajo perseri mbetet me emrin e
njejte 'DHUNE'. Ne te kaluaren termi
dhune ne familje nuk eshte perdorur
ndonjehere dhe as ka qene subjekt deba-
ti, sepse ajo qe ndodhte brenda familjes,
konsiderohej si nje kapitull i mbyllur
dhe nuk transmetohej tek te tjeret. Ta-

shme ne kete periudhe te transicionit
neper te cilen po kalojme, edhe pozita e
gruas arrin ne nje shkalle me te larte te
njohjes se vetvetes. Mundesia e saj me e
madhe per te pare boten me syte e saj,
pastaj liria me e madhe ne shume ve-
primtari te jetes, favorizojne edhe shume
probleme, qe dikur konsideroheshin si
kapituj qe trajtoheshin vetem nga palet
dhe zgjidheshin ne mes tyre, qofte bren-
da nates apo edhe javeve a muajve, po
tani ato jane here objekt studimi per te
gjithe, nga media, institucionet qever-
itare, subjektet e ndryshme politike, pas-
taj nga ente te ndryshme rehabilitimi etj.
Raportet nga te gjitha keto qendra vijo-
jne ne zgjidhje dhe pasoja te ndryshme
rreth ketij fenomeni trishtues.

Neuropsikiatri Ferid Agani ka thene
per KosovaLive se faktoret qe ndikojne
ne dhunen familjare, ndahen ne tri gru-
pe: faktoret biologjike, si9 jane semu-
ndjet e ndryshme psikike te prinderve;
faktoret sociale, si varferia, papunesia,
paprespektiva dhe faktoret psikologjike,
sic jane stresi akut dhe ai kronik, crreg-
ullime te marredhenieve bashkeshortore
etj. Ne anen tjeter, Shqipe Krasniqi, she-
fe ekzekutive ne Agjencine per Barazi
Gjinore (ABGJ), qe vepron ne kuader te
Qeverise, ka thene per KosovaLive se
pabarazia gjinore eshte shfaqur ne te gji-
tha fushat ne Kosove, si ne ekonomi,
arsim, vendimmarrje, media dhe ne
familje. Sipas Krasniqit, femrat nuk dis-
kriminohen nga aspekti ligjor, por dis-

kriminimi i tyre lidhet me disa faktore te
tjere, si mentaliteti shoqeror, sjelljet e
shoqerise, sjelljet subjektive te indivi-
deve te ve9ante etj. Ajo, nder te tjera, ka
thene se te drejtat e barabarta per gra dhe
burra jane te garantuara me aktet theme-
lore juridike ne Kosove, po problemin e
sheh edhe tek femrat, te cilat, sipas saj,
nuk kane vetebesimin e duhur per te pa-
raqitur rastet e tilla. Ndryshe nga Kra-
sniqi, sociologia Linda Gusia, per te
njejtin burim informimi mbi dhunen ne
familje, mendon se "dhuna ne familje
eshte e shprehur ne fdo shoqeri, por
duke e pasur parasysh faktin se shoqeria
kosovare po kalon ne nje faze transitore,
dhuna eshte me e shprehur. Ndersa shka-
qet e kesaj dhune, sipas Gusise, jane
"zgjidhja e konflikteve ne familje me
dhune, shkaterrimi i strukturave te fami-
ljes, rritja ne pergjithesi e jostabilitetit
dhe josinqeritetit, por edhe papunesia qe
ne Kosove eshte ne shkalle te larte. (cit.
sipas gazetes Epoka e Re, e merkure, 21
nentor 2007).

Dhuna ne familje trajtim
i gjithmbarshem

Tema e dhunes ne familje eshte bere
nga temat me aktuale, si ne mediet elek-
tronike, si ne ato te shkruara, si nga or-
ganet e rendit, madje kohet e fundit
eshte marre nje aksion per hapjen e me
shume strehimoreve ne vend , per te sig-
uruar mbijetesen per viktimat e kesaj

54

dituria islame / 223

dhune. Dita e dhunes ndaj gruas eshte'
dite nderkombetare. Kjo dite, tashme
eshte percaktuar qe te kujtohet me 25
nentor dhe thuajse te gjitha organizatat,
shoqatat e deri edhe organet me te larta
te 9do vendi, bejne thirrje per te ndaluar
kete forme te dhunes. Ne kete aksion
ditet e fundit eshte nderlidhur edhe krye-
parlamentarja shqiptare, zonja Jozefma
Topalli, e cila i eshte drejtuar opinionit
te gjere shqiptar per te ndalur kete forme
te dhunes. Ne nje leter te hapur, drejtuar
opinionit te gjere shqiptar, te cilen e
mora edhe une ne adresen time elektron-
ike nga sekretaria e saj, - zonja Topalli
permend edhe fakte qe pershkruanin
gruan e se kaluares. Nder te tjera, Topa-
lli sqaron: "Sic e kam theksuar edhe me
pare, familja eshte vatra e dashurise dhe
jo e abuzimit me te. Ne te duhet te edu-
kohet dashuria dhe jo te rriten femije me
kompleksin e dhunes. Besoj se ne kemi
ende te mireruajtur vleren tradicionale te
familjes dhe dashurise ne te. Besoj ne
fuqine edukuese dhe ne perkushtimin e
prinderve shqiptare, une besoj ne fuqine
edukuese dhe ne perkushtimin e mesue-
sve shqiptare. Besoj se shoqeria jone
nuk mund te pranoje integrimin e dhu-
nes ne te, sepse ne jemi nje shoqeri tra-
dicionalisht vleresuese ndaj femres,
respektuese ndaj saj". Keto jane fjalet ne
letren e kryeparlamentares, femra e pare
ne kete post ne Shqiperi, - zonjes Joze-
fma Topalli.

Se kendejmi, edhe mediet tona ne
Kosove i kane dhene jehone kesaj forme
te dhunes jo me pak se miqte tane fqin-
je. Ne emisionin e Jeta Xharres "Jeta ne
Kosove", date 13 dhjetor 2007, proble-
mi rreth ketij fenomeni eshte trajtuar
ndjeshem nga mysafiret e pranishme ne
studio, si nga organizatat e ndryshme, si
nga perfaqesuesja e Ministrise se Pune-
ve dhe Mireqenies Sociale, ashtu edhe
nga policia, e cila ka nje funksion kyc,
sepse aty viktimat mund te gjejne stre-
him ne 9aste krize. Sipas statistikave te
dhena ne kete emision, dhuna ne familje
konsiston ne faktin se te prekur nga kjo
forme e dhunes jane 92% grate dhe 8%
burrat; keta te fundit si pasoje kane pro-
blemet qe lindin ne mes vellezerve ne
bashkesi, pastaj raportet prinder - femije
e te tjera. Gjithashtu u permend vendi ku
ata mund te gjejne prehje dhe qetesi, si
nje vend i pershtatshem per rehabiliti-
min e tyre ishin strehimoret. Ne gjithe
Kosoven ka vetem gjashte te tilla. Pike-

risht, meqe jemi tek strehimoret, rasti qe
u paraqit ne kete emision, ishte marre
nga strehimorja e Gjilanit, ku kishte tre
vjet qe ishte strehuar viktima. E pyetur
nga gazetarja, viktima ne detaje te holle-
sishme tregon menyren se si eshte keq-
trajtuar nga bashkeshorti i saj, dhe
arsyen se pse ishte bere pre e asaj dhune.
Sidoqofte, keto raste nuk e zbehin aspak
mentalitetin dhe superioritetin mashku-
llor, i cili gjithhere e ndien veten sovran
ne shtepine e tij. Kete pata rast ta degjoj
edhe vete ne nje dyqan kur u shfaq re-
klama e ketij emisioni: Derisa viktima
fliste per rrjedhen e jetes se saj, te tjeret
qe ishin te pranishem me mua ne ate
dyqan, meshkuj sigurisht, talleshin me
ate grua, duke thene: "Po mire, tash rri
ne shtepi te huaja e endu rrugeve poshte
e lart, ne vend qe te qendrosh ne shtepi-
ne tende dhe prane femijeve". Pra, ajo
qe mua me vriste, ishte fakti se asnjerit
nuk i bente pershtypje menyra se si gru-
aja sqaronte problemin me bashkeshor-
tin e saj dhe trajtimin shtazarak qe i
kishte bere bashkeshorti i saj. Si duket,
ne ende nuk jemi te vetedijshem per po-
ziten qe kemi ne shoqeri, dhe cili eshte
kodi i miresjelljes qe duhet te ekzistoje
tek palet bashkeshortore.

Pasojat e dhunes ne familje

Nisur nga ajo qe u trajtua deri me tani
si dhe shkaqet dhe pasojat qe sjell ne fa-
milje ky fenomen, dua te perfundoj duke
vene ne dukje edhe nje segment tjeter,
disa nga pasojat qe le fenomeni dhune
ne familje si dhe ne formimin e shoqe-
rise. Konstatuam se pasojat qe vijne nga
ky fenomen, nuk jane vetem pasoja qe i
vuan vetem individi, por pasoja qe perf-
shijne edhe anetaret e tjere te familjes, si
femijet prinderit si dhe pjesetaret tjere te
familjes. Eshte shume e vertete, madje
edhe i pakontestueshem fakti se bashke-
jetesa ne nje familje te dhunshme shpe-
shhere i ben grate qe te kene nje imazh
shume te ulet ne familje karshi pjese-
tareve te tjere. Por, nje gje qe une dua ta
nenvizoj ne kete shkrim, eshte edhe fakti
se shumica e grave viktima te ketij feno-
meni, reagimin ndaj kesaj forme te dhu-
nes e shprehin ne forma te ndryshme ne
varesi prej menyres se edukimit nga pri-
nderit e tyre, si: "cfaredo dhune nga bu-
rri duhet duruar", por edhe te atyre grave
qe pernjehere paraqesin rastin qofte tek
prinderit e tyre, qofte ne organet per-
katese. Gjithashtu vlen te permendet se

grate nga nje mjedis rural, jane shume
me te perballueshme karshi sfidave te
ndryshme, sesa grate nga nje mjedis
urban, ku reagimet e tyre jane me te
shpejta tek organet perkatese. Nisur nga
kjo, dua te ve theksin ne pergjithesimin
e ketij fenomeni, duke theksuar se eshte
per te ardhur keq per faktin se pikerisht
nga zonat rurale jane te shpeshta rastet e
kesaj dhune. Ndoshta eshte mentaliteti
tradicional me i formuar ne kokat e tyre
dhe shprehja e burrerise qe karakterizon
zotesine e tyre karshi nje personi me te
ulet se ai.

Pasojat ne kete drejtim do te mundo-
hem t'i seleksionoj ne disa lloje: ato afa-
tshkurtra, afatmesme dhe afatgjata. Pa-
sojat afatshkurtrajane ato kur viktimes i
eshte demtuar ndonje gjymtyre e trupit,
si thyerje e dores, gervishtje e fytyres
etj. Pasoja afatmesme do te mund t'i ko-
nsideroja djegien e lekures, sic ishte ra-
sti qe u shfaq ne RTK ne emisionin e
Jeta Xharres: viktimes i ishte djegur kra-
hu dhe i ishte prere me brisk; pastaj de-
shtim shtatezanie, ankth dhe depresion i
vazhdueshem etj. Pasojat afatgjata: in-
validitet apo gjymtim i perhershem, de-
mtim i perhershem i sistemit nervor nga
depresioni dhe ankthi i vazhdueshem,
zhvillim i ndjenjes dhe turpit qe kaplon
viktimen karshi te tjereve, tentative per
vetevrasje etj. Te gjitha keto do te mund
te ishin pasojat me te renda dhe me te
theksuara qe vijne si pasoje e dhunes ne
familje si dhe menyra me te peraferta
per shkaterrimin e institucionit te familj-
es dhe pasoja per shoqerine e gjithmba-
rshme dhe ngecjen e saj ne nje zhvillim
stabil dhe te qete.

Nevojat e vetme te te mbijetuarve ja-
ne qe ata te trajtohen ne menyre sa me
cilesore, si nga organet e rendit si dhe
nga te gjitha institucionet qe veprojne ne
fdo vend. Kjo per faktin se deri ne mo-
mentin kur viktima ka gjetur rastin te
alarmoje gjendjen e saj, i eshte dashur te
kaperceje nje sere torturash, si: friken
nga dhunuesi, varesine ekonomike pas
prishjes se marteses, paragjykimet e
shoqerise dhe familjes ne lidhje me
rastin e saj, friken se do te humbase fe-
mijet e saj, sfidimin e tradites dhe me-
ntalitetit ekzistues etj., prandaj u bejme
thirrje te gjithe ve qe gjendja e tyre te
merret seriozisht, viktimave tu gjendet
nje strehe e sigurt dhe e qete, kurse dhu-
nuesit te nxirren para organeve te drejte-
sise dhe aty te vendoset per fatin e tyre.

dituria islame / 223

55

Keshilla

Dyzet keshilla (bashk
per martese te lu

Kur behet fjale' per detyrimet dhe te
drejtat bashkeshortore, kryesisht
u drejtohen bashkeshorteve dhe
prej tyre kerkohet qe t'i permbu-
shin detyrimet, sa kohe qe shume rralle u
drejtohen burrave, per t'i kuptuar te drejtat
dhe detyrat qe kane ata ndaj bashkeshorteve
te tyre.

Sipas udhezimit te hadithit te Muhamedit
s.a.v.s.: "Me te miret ne mesin tuaj jane ata
qe jane me te miret per familjet e tyre, e une
jam me i miri per timen".

Cifteve bashkeshortore do t'u prezantoj-
me disa keshilla, te cilat do t'u ndihmonin te
realizonin kete te mire dhe te zbatohet ne jete
urdheresa e Allahut xh.sh.: "...Me ato (grate)
veproni (jetoni) mire...". (En-nisa, 19).

1 . Frika e Allahut xh.sh. ne te gjitha aspektet,
vecanerisht sjellja e mire ndaj familjes.

2. Perkujdesja e vazhdueshme, sjellja e mire
me familjen eshte menyre qe t'i afrohesh
Allahut xh.sh..

3. Ndihmesa e ndersjelle me bashkeshorten
ne perkushtimin ndaj Allahut xh.sh., ne
menyre qe bashkeshorti ta nxise bashkesh-
orten qe te marre pjese me te ne da've -
thirrje, asodore qe ne ate rruge t'i sakri-
fikoje disa te drejta te saj.

4. Te stoliset me te vertete me ca cilesi te mi-
ra, sic jane: dashuria e sinqerte, besnikeria,
sjellja e mire dhe pranimi i pergjegjesise.

5. Te kuptuarit e sinqerte permes sjelljeve te
mira, pranimi i pergjegjesise, kujdesit e
butesise dhe jo permes sundimit dhe do-
minimit total.

6. Ruajtja e sekreteve te bashkeshortes.

7. Xhelozia e pranishme, vecse pa keqkupti-
me dhe pa hulumtimin e te metave.

8. Nda nje pjese te kohes per t'u ulur me ba-
shkeshorten per te biseduar, per t'u argetu-
ar e mahitur, pa marre parasysh sa je i
angazhuar - i preokupuar.

9. Thirre me emrat me te dashur - te kendsh-
em per te, bisedo - diskuto me te bute dhe
kendshem.

10. Zbuloja ate qe te pelqen tek ajo, lavdero-
ja bukurine dhe pelqimin me rastin e per-
gatitjes se ushqimit si dhe ne te gjitha
rastet e tjera.

1 1 . Mos e lesho asnjehere rastin pa e shikuar
kendshem, sidomos ne disa situata.

12. Vepro me te gjithnje me butesi, kurse
kerkesat ia formulo si propozime e jo si
urdhra.

13. Mos mendo qe ulja (renia) e autoritetit
eshte nje lloj argetimi,sepse ajo do te shka-
ktoje ndjenja te pakendshme.

14. Bisedo me bashkeshorten per deshirat e
planet dhe kerko mendimin e saj e pranoje
ate.

15. Trego besim te plote dhe besoja fshehte-
site.

16. Lavdero dhe cmo cdo gje qe ben per ty,
pa marre parasysh sa e vogel te jete ajo, po
edhe nese je mesuar me te.

17. Kushtoji kujdes te vecante jetes se saj,
personalitetit te saj, dhe beja me dije se ajo
eshte ne qender te vemendjes sate e jo ne
margjinat e mendimeve te tua.

1 8. Mos e lesho rastin qe ta shoqerosh ose t'i
bashkohesh ne shetitje ose ne piknik.

19. Kerko falje kur te jesh i bindur qe ke ga-
buar, ashtu qe kerkimi i faljes nga ana jote
te jete ne frymen e mirekuptimit e jo te an-
kimit.

20. Zbukuroju bashkeshortes sate ashtu si te
zbukurohet ajo ty.

2 1 . Behu ne anen e saj me simpati e dasha-
miresi si dhe me meshire, sidomos kur ajo
ka probleme shendetesore.

22. Mos harro t'i sjellesh ate qe ka kerkuar,
pa marre parasysh sa e vogel eshte ajo.

23. Behu i bute ne bisede dhe dialog me te,
pershtatju meditimit, edhe nese bie ndesh
me mendimin tend.

24. Gjithnje mba kontakt (me telefon), kur
nuk je prane, ne udhetim, p.sh..

25. Dhuroji nje buzeqeshje plot dashuri e
ndjenja zemergjeresie kur te takohesh me
te pas mungeses sate.

26. Kur te hysh ne shtepi, buzeqesh, kurse
arritjen tende paralajmeroje me zile a tele-
fon.

27. Kujdesu per gjendjen e saj shpirterore
dhe fizike gjate kohes - fazes se menstrua-
cionit, shtatzenise, pas lindjes; sillu ndaj
saj me butesi dhe me ndjenja e durim.

eshortit)
mtur

28. Mos u trego i pakujdesshem kur nganje-
here e mberthejne ndjenja te dhembjes dhe
veshtiresi, por perpiqu gjithnje qe t'elimi-
nosh ato sa me pare dhe provo qe kete ta
perballosh me dashuri e me qellim te cil-
ter.

29. Vepro dhe sillu me urtesi e me maturi ne
situatat ose rastet kur gruaja dhe nena jote
jane bashke, ne menyre qe te jesh faktor i
afrimit te tyre e jo i largimit.

30. Mos e kritiko bashkeshorten, sidomos
para te tjereve, po vepro me butesi per te
arritur ate qe deshiron ajo.

3 1 . Mos e kritiko bashkeshorten per menyren
e pergatitjes se ushqimeve e rregullimit te
shtepise, dhe mos e krahaso me ndonje tje-
ter (me nenen e saj, motren, me bashkesh-
orten e ndonje shoku apo me gra te tjera).

32. Respekto vjehrrin dhe vjehrren dhe kon-
sideroji si prinderit e tu.

33. Ki kujdes ndaj familjes se saj, shoqeve te
saj dhe t'i respektosh.

34. Shqyrto problemet e perbashketa, po me
maturi dhe me mencuri, me kujdes dhe me
logjike.

35. Perpiqu qe problemet tuaja t'i zgjidhni
gjithnje brenda shtepise (brenda rrethit fa-
miljar), po, nese je i detyruar te kerkosh
keshilla, atehere beje, por ne raste nevoje
te domosdoshme.

36. Mos u perziej ne mes prinderve, vjehrrit
dhe vjehrres ne problemet bashkeshortore,
sepse ata mund te jene te njeanshem ndaj
vajzes apo djalit, dhe provo qe ne mes jush
te hyhet me dashuri dhe meshire.

37. Shmangiu emocioneve, xhelozise dhe
imtesive te vogla, kurse emocionet per-
shtati sipas situates, ne menyre qe te jene
ndihme dhe jo e kunderta.

38. Respektoje renditjen e gjerave te shtepise
nga ana e saj dhe pershtati kerkesat e tua
sipas kerkesave te saj (mos prit mysafire
kur ajo eshte duke rregulluar shtepine).

39. Insisto qe t'i ndihmosh ne obligimet e
saj, nese te premton koha, pa marre para-
sysh per cfare ndihme behet fjale: te
kujdesesh per femijet, t'i argetosh, ose t'i
ndihmosh ne pune te renda, te besh paza-
rin, riparime, bartje te gjerave te renda, si?
jane mobilet etj.

40. Kur t'ju vijne mysafire, perpiqu qe, ne
kuader te mundesive te tua, t'i ndihmosh
gruas ne sherbimin - gostine, ne menyre qe
edhe ajo te kete rast dhe kohe te qendroje
me gjate me mysafire.

Shqiperoi:
Esat Rexha

56

dituria islame / 223

Monolog

P e n d i

- Monolog -

Sumeja Jortuzi

Ne nje nate te ftohte e te zy-
mte, diqka me shtryri te me-
ndoja, te mendoja per gjerat
qe me pare me dukeshin
shume abstrakte e te pakuptimta.

Nisa te mendoja qe ngafillimi, lindja
ime, c ' kam here deri tani, kujt i lashe
nje pershtypje te embel per veprat e jo
per veshjen a bukurine time. ..Q jam du-
ke bere tani, ku jam, q 'kuptim ka jeta
ime perplot mistere, qe s 'mi ze logjika..
Ne qfare tuneli te pafund po eci, pse
s 'shoh drite si ne fund te qdo tuneli..

Pse ende s 'me eshte ndezur nje drite
e vogel e cila te qante erresiren...Pastaj,
u ktheva prapa dhe i kerkova ata qe
shkuan...Nuk ishin.... Pse kjo rruge eje-
tes eshte e pakthyeshme, pse, pse, me
mijera pyetje po me silleshin verdalle...
O Zot, sa e paditur paskam qenel ...

Nga kalendari im qdo dite hiqet nga
nje flete, e nga metrazhi i jetes po me
vdes edhe nje nate...

Aftesite e mia te kufizuara po me nda-
lojne te di se si do te me gjeje agimi i
kesaj nate plot erresire...Ne pallat a ne
rruge, ne shtrat a ne varr. U tmerrova
para testit qe i bera vetes, nuk isha as-
kund.

Syte e avulluar m 'i terhoqi nje liber
qe kurre me pare nuk me kishte rene ne
dore. Me shume kureshtje fillova t'i
shfletoja atofaqe qe per mua ishin faze
kalimtare nga jeta e kote ne ate krejt
reale.

O Zot, q 'gezim, vuajtje, pikellim e tri-
shtim ndieja ne ato momente.. Eh, si te
mos ndieje gezim, o motra, o nena, kur e
kupton se i perket njefeje qe ta ndriqon
jeten.

Nefaqet e librit tim ndjeva nje lage-
shti...Jo, nuk binte shi, ishin lotet e mi
qe rridhnin pa pushim, keta lot qe shfa-
qnin mallin per nje lumturi te pashijuar
me pare..

Ne zemren time ndjeva nje shtrengim
qe ma merrte frymen. Fillova te lutesha

me ze: O Zot, me fal mua! M'i fal me-
katet! Ki meshire ndaj meje dhe familjes
sime, vetem Ty Te kam e vetem nga Ti
meshire kerkoj. Shikimet qe here pas he-
re i hidhja ne te kaluaren time te hidhur,
me turperonin e me shtynin qe sa me
shpejt te depertoja neper dyert e besim-
it, kufshihej lumturia e perjetshme....

U pendova.... Shkelqimi i kesaj jete
ne te cilen hyra, po m 'i merrte syte, me
mbushte thellesine hare e gezim, m'i
ngjallte ndjenjat qe per mua ishin tepa-
njohura, po edhe mahnitese.. Kisha gje-
tur qetesine shpirterore qe me kishte
munguar per vite... Tani e kuptoja sa e
etur kisha qeneper nje besim te paster ...
dhe e gjeta.. Ishte Islami, kjo fe qe me
kishte shpetuar nga vuajtjet dhe intrigat
e kesaj jete...

Te pendohesh para se te vdesesh, do
te thote te rilindesh. .

Pra, eja moter e ma zgjat dor en epe-
ndimit, sepse sikur qeje sot, neser mund
te mos jesh, shiko mbrapa, kujane gjithe
ata qe ishin dje, gjithe ata mbreter qe
sundonin boten, - qe te gjithe jane bere
balte e hi ne thellesi te kesaj toke ku ti
ecen me kryelartesi, pa menduar se edhe
vendbanimi yt do tejete atje. Uneflas e

flas, por koha s 'ka te ndalur, jeta jote
eshte si ore rere, e caktuar sa do tezgja-
se, dhe asgje nuk e ndalon.. Per hir te
Atij qe te krijoi, mendo dy minuta me
shume, s 'te nevojiten me teper per ta ku-
ptuar madheshtine dhe meshiren e Tij ...

Kujto, se arsyeja e krijimit tend, eshte
te adhurosh Krijuesin tend..

Dora e imanit eshte gjithnje e zgjatur,
por, te lutem, shtrengoje ate para sefati
te thote fjalen e fundi t...

(Ese e shkruar ne lenden e Akaidit,

viti XI (II), ne medresene e mesme

"Alauddin " te Prishtines, Paralelja e

ndareflzike ne Prizren)

dituria islame / 223

57

Bisede

Bisede me haxhi Mehmet Trakaniqin

Eshte kenaqesi te jesh ne qytetin
e lindjes se Mu ham edit a.s.

M

ehmet Trakaniqi eshte fitue-
si i konkursit te diturise qe u
mbajt gjate muajit te Rama-
zanit ne "Radio Dukagjini"
ne emisionin e nates qe iu kushtua njo-
hurive fetare, posacerisht ceshtjeve qe
kane te bejne me muajin e Ramazanit.
Konkursin e organizoi Kryesia e Bl-se te
Kosoves ne bashkepunim me Radio-Du-
kagjinin. Interesimi per konkurs ishte i
madh dhe pas nje gare te forte ne njo-
huri te fese islame, me i miri doli Mehmet
Trakaniqi, i cili fitoi aranzhmanin e plote
per te shkuar ne haxh, te cilin e pagoi
Kryesia e Bl-se te Kosoves.

Pas kryerjes se haxhit, ne zhvilluam
nje bisede te shkurter me haxhi Meh-
metin.

D.I.: A mund te na thoni, a keni pritur
qe ju do te jeni fitues i gmimit per shkuar-
je ne haxh?

Mehmet Trakaniqi: A kam pritur te
jem fitues? Po, sepse per kete u organi-
zua kuisi, qe te kishte fitues, po pohimi
im rrjedh per arsye se qellimi im ka qene
qe te fitoja ,po ketu po cek se fitorja cdo
here vjen vetem me vullnetin absolut te
Allahut xh.sh.. Me kete rast falenderoj se
pari Allahun xh.sh. e pastaj Kryesine e
Bashkesise Islame dhe Radio-Dukagji-
nin qe ka bere te mundur nje kuiz te tille.
Fitorja ishte shume e veshtire, ka qene i
madh interesimi i besimtareve per ta fitu-
ar kete cmim - udhetim ne token e beku-
ar, ku eshte Shtepia e shenjte e Allahut
dhe vendlindja e shembelltyres se njere-
zimit, Muhamedi a.s.. Me kujtohet shu-
me mire rasti kur vendosa te isha pjese-
tar ne kete kuiz, per Allahun pjesemarrja
ishte vetem me caktimin e Tij xh.sh., po
edhe fitorja absolutisht i takon vullnetit te
Zotit te Madherueshem, sepse si zakon-
isht ne kuize kerkohet dituri, e per kete
Zoti xh.sh. na ka dhene mendjen, qe ta
shfrytezojme si krijesat e zgjedhura nga
Ai xh.sh., per te miren tone personale po
edhe shoqerore.

D.I.: Si jeni ndier kur keni marre vesh
se jeni fitues i cmimit?

Mehmet Trakaniqi: Elhamdulilah,
ndjenjat e atij momenti kur me eshte ku-
mtuar lajmi i kesaj fitoreje, jane te paper-
shkruara. Keto ndjenja ishin evidente,

Hashi Mehmet Trakaniqi
ne xhamine e Pejgamberit a.s.

sepse, si cdo besimtar qe ndien obligim
per te vizituar vendet e shenjta, sepse
edhe eshte obligim per gjithsecilin nje
here ne jete, nese Allahu na ka dhene
rresk te mjaftueshem.

Besomeni se ka qene syfyri i se he-
nes per te filluar agjerimin e dites se ma-
rts, kur me eshte komunikuar lajmi, ishte
ora rreth 03:35. Syfyrin nuk e di si e kam
ngrene nga emocionet pozitive, por edhe
3 dite te tjera nuk kam pasur mundesi t'i
zoteroja emocionet e mia per kete miresi
qe ma mundesoi Allahu e qe shkaktar
ishte Bashkesia Islame e Kosoves, te ci-
len e uroj qe Allahu te jete gjithmone me
ta ne transmetimin e te drejtes Universa-
le - Fese Islame, e cila eshte rruge qe na
dergon ne te mira ne kete bote po edhe
ne begatite e shumellojshme ne boten
tjeter. line kisha pasur deshire ta lus
Allahun qe t'ju dergoje miresine dhe be-

Ne Meke

reqetin Radio-Dukagjinit, e keshtu t'ju
mundesoje atyre permbushjen e mision-
it si institucion mediatik, dhe vecanerisht
i uroj te mira gazetares Blerta Belegu,
perfaqesuesve te Bashkesise Islame z.
Sabri Bajgora dhe z. Kasim Gerguri, se-
pse keta ishin ata qe udhehoqen kuizin.

D.I.: A keni pasur plane qe ta kryeni
Haxhin ne nje kohe te afert?

Mehmet Trakaniqi: Degjo, plan afat-
shkurter jo, po ndoshta ne te ardhmen e
larget, e them kete sepse dihet si eshte
situate sociale ne Kosove. Pavaresisht
se punoj, nje udhetim per ne Haxh ne
planet e mia afatshkurtra nuk ka qene ne
liste, po besoja se dikur, me vone, nje
gje te tille do ta realizoja, po gdohere
them se caktimet e Allahut jane absolu-
tisht te pavarura nga cdo vullnet tjeter
personal apo edhe shoqeror. Keshtu de-
shi Zoti i Madherueshem, Bashkesia Is-
lame e Kosoves te zhvilloje nje kuiz dhe
Radio-Dukagjini u mundesoi degjuesve
te vet, e une udhetova ne vendet ku jane
vene themelet e Kushtetutes hyjnore (Is-
lamit) ne token e Allahut per krijesen qe
e ka bere zevendes ne toke, Njeriun i cili
cdohere duhet te jete rob i devotshem
vetem i Tij xh.sh., e asnjehere te mos i
shkoje mendja t'i anashkaloje Urdhrat
dhe obligimet qe na ka parashtruar
Allahu neve njerezve.

D.I.: Si je ndier ne vendet e shenjta,
fillimisht ne Medine e me vone ne Meke?

Mehmet Trakaniqi: Sinqerisht, nese
me lejon, do te filloja me ndjenjat e mia
ne momentet e nisjes nga Kosova. Ishin
interesante momentet ne Aeroportin e
Prishtines, ku pritnim nisjen. Une mend-
oja se po jetoja nje enderr, por me te arri-
tur ne Medinen e ndritshme, vendin qe i
ofroi Muhamedit s.a.v.s. qetesine dhe
mundesine per te ngritur themelet e
shtetit te pare islam, ndjenjat dhe emoci-
onet e mia ishin ne kulm, sepse e dija qe
ne ato vende ka jetuar me i miri njeri i kri-
juar ndonjehere, ka jetuar vula e te gjithe
te derguarve a.s. Ishte kenaqesi ta viz-
itoja per gdo namaz xhamine e Pejgam-
berit. s.a.v.s., ku ishe i vetedijshem se
per nje falje ne ate xhami do te kesh
shperblimin e 1 mije namazeve. Mandej
t'i shihje myslimanet e bashkuar kur te

58

dituria islame / 223

Ne Arefat

gjithe, pa dallim race, etnie I drejtoheshin
Allahut te tyre ne namaz. Kenaqesi ishte
nese te jepej mundesia te falje ndonje
namaz ne Xhamine e ndertuar nga dora
e Resulullahut s.a.v.s. Ne kuader te pla-
nit ishte edhe vizita ne kodren e Uhudit,
aty ki ishte zhvilluar lufta kunder pabesi-
mtareve dhe ku kishin pesuar nje humb-
je myslimanet. Nje humbje e shkaktuar
nga moskujdesja e disa besimtareve pje-
semarres ne lufte, edhe pse ata ishin po-
rositur nga Muhamedi a.s. qe ate vend
(pike strategjike) te mos e leshonin deri-
sa te merrnin ndonje urdher nga vete
Pejgamberi a.s. Por euforia e nje fitoreje
te mundshme, i beri ata qe ta leshonin

Me disa haxhinj para hyrjes ne Qabe

ate pike kontrolli, nje veprim qe e kishin
shfrytezuar pabesimtaret dhe nga kjo
ane i kishin sulmuar myslimanet, te cilet
u gjenden ne befasi dhe u munden ush-
tarakisht. Gjithe kete e ceka, sepse ne
ato momente te krijohet ndjenja qe sa
here qe besimtaret nuk kane ndjekur Ku-
ranin dhe urdhrat e Muhamedit s.a.v.s.,
cdohere kane dale humbes.

Ahhhhhhhh... Meka!... eshte kenaqesi
te jesh ne qytetin e lindjes se Muhamedit
a.s., po edhe ne qytetin e Ismailit, ku ai
bashke me baben e vet, Ibrahimin a.s.,
rindertuan Shtepine e Shenjte - Qabene.
E vecanta ishte vizita ne Meke, ishte vi-
zita ne Arafat, ne ato vende ku pranohet
lutja, kerkesa e besimtarit nga Madheria
e qiejve dhe e Tokes Allahu xh.sh..

O Zot, nje ngadhenjim i shpirtit mbi
trupin ne Qabene e Bekuar, ku shume
besimtare kryenin Umren, por edhe une
ahhhhh, ndjenje e suksesit e mallengjim-
it, po edhe ndjenje e peruljes, sepse ne
kete vend ishte koha e kerkimit falje nga
Absoluti, I Meshirshmi, Falesi per te gji-
the ne myslimanet, miqte, farefisin tim,
familjen dhe posacerisht per vetveten,
sepse me te vertete ne njerezit jemi ga-
bimtare , e per kete duhet t'l drejtohemi
vetem Falesit Absolut, Allahut xh.sh..
Momentet me te dhimbshme per mua
ishin momentet e Tavafit te fundit apo la-
mtumires, kur isha i vetedijshem se per
pak ore do te kthehesha ne Kosove.
Ishte moment i dhimbshem, se deshira
ishte qe te isha deri ne momentet e fund-
it te jetes sime ne Meken e bekuar, po
vecanerisht ne Xhamine e Allahut, ku fa-
Ija e namazeve ishte shume e vlefshme,
por edhe mundesia per lutje te sinqerta
ishte me reale per shkak te vete Qabese
se Bekuar.

D.I.: Cilatjane pershtypjet dhe mbre-
sat tuaja nga Haxhi?

Mehmet Trakaniqi: Mbresat e mia te
Haxhit jane aq te medha, saqe, po te
kisha mundesi, do te shkoja per cdo vit
apo edhe te jetoja ne Meke, sepse une
mendoj qe Meka e Medina jane vendet
me te mira ne Rruzullin Tokesor, e kete e
argumentoj edhe me thenien e Resulu-
llahut, i cili Meken e ka quajtur Nena e
qyteteve.

D.I.: Q'do te vegonit gjate qendrimit
tuaj ne Haxh?

Mehmet Trakaniqi: Sinqerisht nuk e
di se 5' do te vecoja nga Haxhi, por e ve-
canta ishte falja e namazit ne Reuda,
momentet ne Arafat dhe kur syri im e pa
se pari Qabene e Bekuar.

D.I.: Si jeni pritur nga koleget e rrethi
pas kryerjes se Haxhit?

Mehmet Trakaniqi: Miqte dhe kole-
get, eshte interesante, ata gjithnje me
kane ofruar respekt dhe perkrahje ne
kryerjen e obligimeve fetare, familjare
dhe shoqerore sipas etikes islame. Fare
ne fund, Elhamdulilah I qofte Allahut dhe
respekt per Bashkesine Islame te Ko-
soves dhe Radio Dukagjinin...

D.I.: Nje porosi per te te rinjte tane?

Mehmet Trakaniqi: Porosia ime drej-
tuar rinise: Pasoni Kuranin dhe Muha-
medin a.s., sepse, te jeni te bindur se do
te jeni milionere ne kete bote, po edhe
ne Ahiret.

(r. shkodra)

dituria islame / 223

59

Recension

Nje veper me poezi f eta re

Bilall Maliqi, "I lutemi Zotit" (Presheve 2006, faqe 45)

Poeti Bilall Maliqi, lindur me
08.04.1969 ne fshatin Elezbali,
komuna e Presheves, shkollen
fillore dhe te mesmen (grafike)
me ciklin e larte i kreu ne Presheve. Ka
ndjekur kursin e gazetarise dhe fushen e
trajnimeve gazetare ne BKSH "Perspe-
ktiva" Bujanoc. Eshte gazetar i revistes
"Perspektiva", bashkepunetor i revistes
per femije dhe te rinj "Diellori", gazetar i
revistes "Hapi". Poeti Bilall Maliqi eshte
anetar i Lidhjes se Shkrimtareve te
Kosoves dhe sekretar i klubit letrar "Fe-
niks". Me shkrime filloi te merrej qe ne
moshe te re, duke bashkepunuar me re-
vista te shumta te asaj kohe. Shkruan
poezi dhe proze per femije e te rritur.
Deri me tash ka botuar keto vepra: "Rru-
getimi", "Rrugetim perjetesie", "Perend-
im i varur", "Vula e kohezezes", "Gefyejt
e shpreses" (poezi per te rritur), "Gezim
dhe droje" (tregime perte rritur), "I lutemi
Zotit", (poezi fetare), "Kodra e luleve"
(poezi per femije), "Shtepia afer pyllit"
(tregime per femije). Ka dhe nje numer
veprash ne doreshkrim, te cilat presin
driten.

Kesaj radhe vecuam vepren "I lutemi
Zotit" me poezi fetare, ku autori permes
vargjeve shpalos shpirtin e vet besimor,
duke sjelle nje grumbull temash e moti-
vesh qe nuk burojne vetem nga mendja
e autorit, po edhe nga zemra dhe, nuk i
referohen vetem mendjes, por edhe
zemres, "Eshte nje privilegj imi personal
qe i takoj kesaj feje te bukur e te paster
dhe humane. Kete veper e kam shkruar
ne saje te dashurise time qe kam per
Zotin e madherishem, profetin tone,
Muhamedin a.s. dhe fene Islame" - thote
autori ne fjalen hyrese.

Libri eshte i ndare ne dy cikle, i shkru-
ar ne vargje. Ne ciklin e pare, autori, me
vargun e lidhur e te rimuar, i kendon fese
se bukur islame, profetit, nenes, babait
etj. Libri nis me poezine e pare "Shqiptari
musliman" per te vazhduar me poezite:
"Kur therret ezani", "Muhamedi a.s.", "I
falenderohem Zotit", "Feja e bekuar",
"Ramazani", per te perfunduar me poez-
ine "Moter muslimane". Ne keto poezi
s'ka artificialitet, por deliresi, sinqeritet
dhe dashuri per fene e bekuar, se ciles
autori i kendon: / Sikur rrezja qe rrezon/
Sikur drita qe agon/ Sikur kroi qe gurgul-
lon/ Sikur uji qe te freskon/ Feja Islame
shpirtin ta pastron/ (f. 16). Cikli i dyte fil-

lon me poezine "Varferia" dhe perfundon
me poezine "Mire e dini", ku autori i ke-
ndon Atdheut, deshmorit, njeriut, Presh-

eves, permes vargjeve, duke sjelle kre-
nari, po edhe kujtime te hidhura te jetes
e te ndodhive: /Mire e dini vellezer shqip-
tare/gka ndodhi decenie me pare/ u sul-
mua shtepia e Zotit/ Me bomba e arme/.
(f. 43) Kurse ne vjershen "Ju kujtojme",
kushtuar deshmoreve dhe martireve te
fshatit Isukaj, poeti kendon: /O Zot i gji-
thesise/ Shperbleji keta martire te lirise/
Vdiqen me bese e fe/ per Zot e atdhe/ (f.
30).

Nderkaq, kujtojme se libri me poezi
fetare "I lutemi Zotit" i ploteson kriteret e
lektures shkollore ne shkollat e Kosoves
Lindore, ne lenden e mesim-besimit is-
lam, dhe ka vlera e rendesi te shumefi-
shte.

Librin "I lutemi Zotit" e botoi Keshilli i
Bashkesise Islame i Presheves.

Avni Aliu

Bashkesia Islame e Kosoves
Keshilli i Bashkesise Islame -
Nr. 70/09
Data: 20.02.2009.

Peje

Ne baze te Kushtetutes se Bashkesise Islame te Kosoves dhe te Rregullores se
punes se Keshillit te Bashkesise Islame ne Peje, KBI-e ne Peje shpall:

KON KURS

Per plotesimin e ketyre vendeve te punes :

1. Imam, hatib.dhe mualim ne xhamine e fshatit Leshan,

2. Imam, hatib dhe mualim ne xhamine e fshatit Ruhot.

Kandidatet e mundshem duhet t'i plotesojne kushtet si vijon:

1. Te kete te kryer Fakultetin e studimeve islame dhe Medresene, e ne mungese
vetem M.M.AIauddin;

2. Te kete aftesi komunikimi me xhemate;

3. Te i permbahet ne perpikeri rregullores se KBI dhe Kushtetutes se BIK;

4. Te praktikoj Medhhebin hanefij dhe islamin tradicional te trojeve tona (Neni 2 i
Kushtetutes);

5. Te jete i pranueshem nga ana e xhematit perkates;

Dokumentacioni i nevojshem:

- Kerkesa,

- Certifikata e lindjes,

- Certifikata shendetesore,

- Diploma per pergatitjen profesionale,

- Karakteristike nga KBI-e nese kandidati ka qene paraprakisht ne marredhenie

pune.

- Vertetim se nuk eshte nen hetime.

Konkursi mbetet i hapur 15 dite nga shpallja e tij ne "Dituria Islame".

Dokumentacioni perkates dorezohet ne KBI ne Peje brenda afatit te cekur.
Dokumentacioni jo komplet nuk do te merret parasysh.

Te ardhurat personale nese nuk rregullohet ndryshe sipas marreveshjes me xhemat.
Banesa per imam nuk eshte pjese e marreveshjes - nuk eshte e siguruar.

60

dituria islame / 223

Aktuale

Prononcim i Kryesise se Bashkesise Islame te Kosoves

Angazhimi dhe sakrifica e Gonxhe
Bojaxhiut duhet te gmohet nga te gjithe

ficc '^ Cr

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves, ne mbledhjen e dates 23.02.2009, te
kryesuar nga Myftiu Mr. Nairn Ternava, krahas ceshtjeve te tjera, ka shqyrtuar
edhe cilesimet e Dr. Shefqet Krasniqit per humanisten tone, Nenen Tereze. Me
kete rast, Kryesia e BIK-se distancohet publikisht nga cilesimet e imam Krasniqit,
per se edhe eshte thirrur per te dhene pergjegjesi.

Kryesia e BIK-se kupton interpretimin doktrinar te teologeve te feve te ndry-
shme, mirepo ajo kerkon prej tyre qe te ruajne etiken dhe t'u permbahen parimeve
hyjnore ne ligjerimet e veta duke u angazhuar per paqe, tolerance e dashuri dhe
jo per urrejtje e ofendime, si dhe te respektohen njerezit dhe objektet e kultit,
pavaresisht nga perkatesia fetare e tyre.

Ne si popull jemi te njohur per kultivimin e tolerances dhe mirekuptimin nderfetar, vlere kjo qe eshte leva me poz-
itive e populli tone. Kualifikimet e imamit Krasniqi, ne i konsiderojme si nje rast te izoluar dhe kerkojme nga te gjithe
qe te mos i fryjne ketij rasti, qe nuk i ben nder askujt. Per me teper, parimet islame gmojne lart punen, angazhimin,
sakrificen, solidaritetin, humanitetin dhe kontributin e te gjithe atyre qe perpiqen per te miren e pergjithshme te
njerezimit, pa dallim feje, kombesie, race e gjuhe. Mesimet islame, madje, ne vecanti urdherojne per respektimin e
prijesve dhe sherbyesve fetare, te cilesdo feje qofshin ata.

Kryesia e BIK-se cmon lart kontributin e humanistes shqiptare Nena Tereze, aq me teper kur ajo ka nje reputaci-
on nderkombetar, te cilin e ka arritur ne saje te humanitetit dhe vlerave fetare te nxjerra nga Librat e shenjte.

Angazhimi dhe sakrifica e Gonxhe Bojaxhiut duhet te cmohen nga te gjithe dhe jo te fyhet nderi e dinjiteti i saj.
Nese me Gonxhe Bojaxhiun na dallon feja, eshte perkatesia jone e perbashket kombetare ajo qe na bashkon dhe
na ben qe ne te respektojme dhe te mbrojme personalitetin dhe vepren e saj.

Sherbimi per informim i

Kryesise se Bashkesise Islame te Kosoves

Kryesia e Bl te Kosoves
denon sulmin ndaj Ejup Krasniqit

Kryesia e Bashkesise islame te Kosoves ne mbledhjen e djeshme, pervec te
tjerash, ka denuar sulmin ndaj bibliotekistit te FSI-se te Prishtines Ejup Krasniqi, i
cili njekohesisht kryen edhe detyren e imamit ne fshatin Makoc te komunes se §
Prishtines.

Sulmi ndaj imamit Krasniqi eshte nje akt kriminal i kryer nga njerez te ligj, te cilet
imamit i kane kurdisur nje kurth me gjoja ftesen per te marre pjese ne nje ceremoni
fetare.

Eshte pergjegjesi e imamit qe te jete i pranishem ne xhemat dhe t'u pergjigjet
atyre, qofte ne raste gezimi dhe qofte ne raste hidherimi. Por, eshte krejt e
papranueshme qe dikush te gjykoje per veprimet qe kane te bejne me traditen
islame ne Kosove.

I vetmi institucion legal e legjitim, qe merret me organizimin, zhvillimin dhe mbikeqyrjen e jetes fetare islame ne
Kosove, eshte Bashkesia Islame e Kosoves dhe jane institucionet e saj kompetente.

Tentimi per t'u perzier ne punet dhe kompetencat e BIK-se eshte i papranueshem, madje po aq e papranueshme
eshte edhe dhenia e fetfave nga njerez te ndryshem qe nuk kane as dijen e duhur dhe as legjitimitetin e ketij pop-
ulli.

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves denon edhe nje here fuqishem rastin e sulmit ndaj Ejup Krasniqit dhe
kerkon nga organet e ndjekjes qe sa me pare te gjejne autoret e kesaj vepre kriminale e t'i nxjerrin para drejtesise.

Dhuna, shantazhi dhe atakimi i bartesve te funksioneve te BIK- se perben nje atak te shemtuar edhe mbi
shoqerine kosovare dhe nje sulm te drejtperdrejte ndaj institucioneve te BIK-se. Prandaj edhe nje here kerkojme qe
autoret e ketyre veprave te shemtuara te zbulohen sa me pare.

Ml'

dituria islame / 223

61

Merhum

Mulla Abaz Jashari (1942-2008)

Te' merkuren me 24.1 2.2008, pas nje semundje-
je te shkurter e dorezoi shpirtin fisnik ne moshen 66-
vjegare mulla Abaz Jashari, imam ne pension.

Ai kishte lindur me 01.12.1942 ne fshatin Ter-
sten te komunes se Mitrovices, kurse me vone jetoi
ne fshatin Begaj te Vushtrrise. Kishte kryer shkollen
tetevjegare dhe medresene e ulet.

Detyren e imamit te xhematit te Skromes e mori
me 02.08.1971, dhe pas nje kohe kaloi imam ne
xhamine e fshatit Stanovc i Eperm, deri me
01 .01 .1 996, kur, me kerkesen e KBI-se te Vushtrrise,
u transferua ne xhamine "Karamanlle" te Vushtrrise,
e me pastaj u transferua ne xhamine e fshatit Po-
ntine, dhe nga detyra e imamit aty, qe pensionuar
me 31.12.2007.

Mulla Abaz Jashari

Hoxha i nderuar ishte imam i mire, mualim i mire
dhe vaiz i mire, i bute ne te folur dhe do ta perkuj-
tojne gjate ne kujtesen e tyre te gjithe xhamatlinjte e
komunes se Vushtrrise.

Aktiviteti i tij per gjithe keto vite ne sherbim te
Fjales se Allahut dhe Pejgamberit a.s., ka bere qe
ne gjithe keto t'i gezojme ne ditet e sotme. Ne
vazhden e detyrave si imam, rahmetliu i ishte perku-
shtuar mesimbesimit me te rinj, aty ku ai zhvilloi
aktivitetin si imam.

I gjithe stafi i Keshillit te Bashkesise Islame te
Vushtrrise kujton me respekt punen e tij.

Kryeimami
Basri Zekolli

Mulla Hysen ef. Zogaj (1923-2009)

Dita e merkure, 28 janar 2009, ishte dite pikelli-
mi per KBI-ne ne Malisheve dhe mbare Kosoven,
sepse humben imamin, mualimin, hatibin e vetera-
nin e shquar dhe te dalluar Mulla Hysen Zogajn.

Mulla Hysen (Zenel) Zogaj u lind ne 1 923 ne
fshatin Bellanice te komunes se Malisheves, ne nje
familje te ndershme, te respektuar, atdhedashese
dhe fetare.

Babai i tij Zeneli ishte nje mjeshter i njohur ne
rreth dhe besnikerisht ishte i dhene pas fese islame,
dhe brenda mundesive te tij, nuk kurseu per te kon-
tribuar per Islamin.

Nga dashuria qe kishte per fene, dhe duke pare
zgjuarsine qe ne vegjeli te te birit, Hysenit, pas
shkollimit fillor vendosi ta dergonte ne medresene
"Mehmed Pasha" te Prizrenit. Keshtu Hyseni, pasi
mbaroi shkollen fillore ne Banje ne vitin 1940, vazhdoi shkolli-
min ne medresene "Mehmed Pasha" te Prizrenit deri me 1946.
Per shkak te mbylljes se medresese aty, ai nuk arriti te merrte
ixhazetin. Hoxha i nderuar kishte marre mesim nga shume my-
derrize te asaj kohe, nder ta Hasan ef. Nahi, Hafiz Sulejman Te-
tovo, Hafiz Abdullahu nga Prizreni, i cili, edhe pse ishte i rrezuar
nga semundja, vazhdoi t'u jepte mesim mulla Hysenit edhe sho-
keve te tij.

Hysen Zogaj per here te pare u emerua si imam ne vitin
1 951 ne xhamine e fshatit te lindjes se tij, ne Bellanice. Aty dha
nje kontribut te cmueshem, sepse ishte i apasionuar per t'u me-
suar femijeve te fshatit mesimbesimin. Ai po ashtu ishte edhe nje
atdhedashes i dalluar, ishte aktiv ne ceshtjet kombetare.

Per shkak te punes se palodhshme dhe suksesit qe tregoi ne
fshatin e tij ,ai disa here ishte penguar nga okupatori serb, duke
u marre ne pyetje , rrahur e burgosur ne menyra jonjerezore.
Mirepo me gjithe vuajtjet dhe trysnite qe perjetoi, mulla Hyseni,
qofte edhe vetem per nje cast nuk i nderpreu punet e tij te shen-
jta per dave dhe sherbime te tjera si imam. Perkundrazi, torturat
qe i perjetoi, e benin edhe me te forte edhe me te palekundur
ne predikimin e fese dhe ne aktivitetet e tjera te shumta te tij.

Hoxha i ndjere dhe familja e tij, per shkak te kontributit te
madh qe dhane per geshtjen fetare, dhe vecanerisht per ate
kombetare, ishin vazhdimisht nen kontrollin e rrepte te UDB-se.
Kjo familje shume here u kontrollua dhe u demtua nga UDB-ja
me pretekste te njohura per ate kohe .Familja e mulla Hysenit ka
pesuar nga okupuesi serb, sepse i qene vrare dy axhallaret. Me
gjithe keto vuajtje, qendresa ishte e vetmja alternative per mulla

Mulla Hysen ef. Zogaj

Hysenin, i cili vazhdoi detyren e imamit derisa u pe-
nsionua ne vitin 1 981 .

Me ardhjen e gjeneratave te reja, shume imam te
vjeter ua liruan vendet e punes te rinjve, duke u pen-
sionuar vete dhe nga te paret qe lane punen per
gjeneratat e reja, ishte edhe mulla Hyseni .

Pas pensionimit, ne mungese te imameve, mulla
Hyseni vazhdoi te sherbente edhe me tej. Keshtu per
kater vjet sherbeu ne xhamine e Ngucatit, dy vjet ne
fshatin Bllace dhe gjashte vjet te tjere ne xhamine e
fshatit Regan, te Suharekes..

Edhe ne kete kohe mulla Hyseni vazhdoi aktivite-
tet e tij humane. Ai ishte i njohur per kontributin qe
dha ne Keshillin per pajtimin e gjaqeve, ku arriti te
ndalte gjakderdhjen ndermjet familjeve te kombit
tone.
Mulla Hyseni nderroi jete me 28.01.2009 ne Prizren, ndersa
varrimi u be me 29.01.2009 ne fshatin e lindjes, ne Bellanice,
pas faljes se namazit te drekes .

Ne varrimin e tij moren pjese dekani i FSI-se Dr. Rexhep Boja,
kryetari i Keshillit te Bashkesise Islame te Malisheves, Xhevat ef.
Kryeziu, dhe bashkepunetoret e tij me tere imamet e KBI-se se
Malisheves, perfaqesues nga KBI-a e Prizrenit, KBI-a e Suhare-
kes, perfaqesues nga KBI-a e Rahovecit dhe KBI-a e Pejes, si dhe
nje numer mjaft i madh i qytetareve te rrethit.

Faljen e namazit te xhenazes e beri djali i mulla Hysenit, mu-
lla Kadri efendiu, i cili, pasi mbaroi studimet ne Fakultetin Isla-
mik te Kuvajtit, qe nga viti 1975 e deri sot sherben si imam ne
Qendren Islame Shqiptare Suedeze ne Suedi.

Ne ceremonine e varrimit, ne emer te perfaqesuesve te shu-
mte qe ishin, nje fjale rasti e mbajti kryeimami i Prizrenit, mulla
Ali efendi Veza, i cili ne fjalet e tij tregoi me se miri urtesine dhe
devotshmerine e hoxhes se ndjere mulla Hysenit.

Per punen, vepren dhe urtesine e mulla Hysenit, po ashtu de-
shmoi edhe numri i madh i qytetareve dhe imameve qe moren
pjese ne varrim.

Mulla Hyseni pas vetes la kater djem dhe dy vajza. E lusim
Allahun xh.sh. qe humbjen e mulla Hysenit te na e plotesoje me
alime dhe myderrize te tjere, qe do te vazhdonin predikimin dhe
perhapjen e Islamit ne trevat tona. Po ashtu E lusim Allahun
xh.sh. qe mulla Hysenin ta shperbleje me Xhenetin FIRDEUS.
Allahu e meshirofte shpirtin e tij te paster. AMIN!

Selim Paqarizi

62

dituria islame / 223