Skip to main content

Full text of "Revista Dituria islame 197-234.PDF"

See other formats 


Mjftiii Tmiain Id \m klliiwii 1131 Un\«n<\ i Milh 



Jtoli i lllriniiH' nr Liillljin e I'rixri'iiil 
(IS78-I8S1) 



DITURIA ISLAME 

Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore 

Boton 

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves 
Prishtine 

Kryeredaktor 
Bahri Simnica 

Redaksia: 

Agim Hyseni, Burhan Hoxha, 

Jakup Qunaku, Miftar Ajdini, 

Muharrem Ternava, Rexhep Lushta, 

Sabri Bajgora, Zaim Baftiu 

Gazetar ne redaksi: 

Ramadan Shkodra 

Lektor 

Isa Bajcinca 

Korrektor 

Skender Rashiti 

Kopertina & Red. teknik 

Ymridin Trinaku 
Operator kompjuterik 

Nuhi Simnica 



Adresa: 

"Dituria Islame", 

Rr. "Bajram Kelmendi", nr. 84. 

10000 Prishtine 

Tel & Fax. 038/224-024 

www.dituriaislame.net 
E-mail: dituriaislame@hotmail. com 
dituriaislame@yahoo.com 



Parapagimi: 

Evrope 25 € Amerike 40 USA $ 

Shtypi: 

"Koha" - Prishtine 

Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen! 



Lidhjes se Prizrenit 



Gjysma e dyte e shekullit XIX, sidomos para dhe pas Lidhjes se Prizrenit, 
per shqiptaret paraqet nje nder periudhat me te rendesishme gjate dy sheku- 
jve te fundit ne pikepamje nacionale, religjioze, gjeostrategjike e te tjera. 
Nga nje vend relativisht i qete, trojet shqiptare, sidomos Prizreni me rajon, 
u bene epiqender e zhvillimeve dhe kthesave te bujshme politike, ushtarake, 
kulturore etj... 

Per historine Lidhjes se Prizrenit, historian por edhe shkencetare te fu- 
shave te tjera ne Shqiperi, Kosove dhejashte, kane bere nje varg studimesh, 
por duke trajtuar vetem segmente te saj. Kjo gjendje mbizoteron qe nga r'e- 
nia e Perandorise Osmane e deri nefillim te shekullit XXL 

Ndonese as ky shkrim nuk synon ta permiresoj kete gjendje, megjithate 
me teper synon ta aktualizoje temen nga pikepamje me objektive, pa frag- 
mentarizma, thjesht tejete me afer ndodhive qe kane ekzistuar ne kohen kur 
Lidhja e Prizrenit uformua, kulmoi dhe veproi. 

Pa dyshim se Lidhja e Prizrenit fillimisht kishte synimeper Urine e shqip- 
tareve dhe te popujve tjere ne afersi dhe ne te njejten kohe ta ndalte cop'e- 
timin e Shqiperise etnike, qfare e shohim edhe te jjalet e Abdyl Frasherit: 
"Qellimi i k'esaj mbledhjeje sot asht me u-a pre hovin ktyne armiqve te pa- 
shpirte, duke lidhe besen shqiptare e duke u-betue me i mbrojte me gjak tro- 
jet qe na kane lane gjuhet e katregjyshet fone". 

Nuk do jete e tepert vetem te permendim se kjo Lidhje u mbajt ne lokalet 
e Medresese se Prizrenit, dhe nje nga vargjet qe u than ne kete mbledhje nga 
po nxenesit e medresese ne krye me Ymer Prizrenin ishte edhe kjo: "... asht 
tokajone, T'paret na e kane lane, Do fdesim t'tane, Kujt s'do tja lame.. ". 

Ajo qe ndodhi para dhe pas k'esaj mbledhjeje sikur nuk ndikoj ne ne, qe 
te vetedijesohemi dhe tejemi me sy qel, per nje shekull e me teper ku edhe 
sot kesaj ditepo na perseritet historia, andaj, popujt qe nuk kuptojne te kalu- 
aren e tyre ajo ju perseritet vazhdimisht derisa te vetedijesohen. 



Ne kete numer pos te tjerash 




Mvftiu Ternava f let pas kthimit nga 

Kongresi i Mekes 

Ne aty kerkuam qe te 

pershpejtohet njohja 

e pavaresise se Kosoves 



Ndertimi i shtetit ne kohen 

e Pejgamberit a.s 

16 



hen 



Komentimi i kaptines "Jasin" 
8 



Kaptina "El-En'am" 
10 



(6) 




Te dhena te reja dhe dilema 

per Haxhi Ymer Prizrenin 

34 

Botimi i vepres se Haifz Ali Korces 

- ngjarje e madhe kulturore 

39 



Fikhu Islam 
13 



Aktuale 
58 






dituria islame / 215 



Shenjester 



Myftiu Ternava flet pas kthimit nga Kongresi i Mekes 

Ne aty kerkuam qe te pershpejtohet 
njohja e pavaresise se Kosoves 

Ne Meke te Arabise Saudite nga 4-6 qershor nen patronatin e mbretit saudit Abul Aziz al Saud u mbajt 

Kongresi Nderkombetar qe pati per teme' te vetme "Dialogun". 

Ne kete kongres qene te pranishem 500 pjesemarres nga e tere bota, ku dominonin perfaqesuesit e 

shteteve te konferences islamike te cilat perfaqesoheshin ne nivel ministrash. 

Ne kete kongres nga Kosova qene te pranishem Myftiu Mr. Nairn Ternava dhe dekani i FSI-se Dr. Rexhep 

Boja. 

Gjate kohes sa mbahej Kongresi Myftiu Ternava e dekani Boja paten nje sere takimesh me perfaqesues te 

shteteve te ndryshme nga te cilet kerkuan qe te ndikojne tek qeverite e vendeve te tyre qe sa me pare ta 

njohin pavaresine e Kosoves. Per te mesuar die me teper per aktivitetin e delegacionit tone ne kete kongres 

ne me t'u kthyer biseduam me Myftiun mr. Nairn Ternava 



D.I.: Myfti ne fillim na thoni dig per 
formatin e Kongresit te mbajtur ne 
Meke ku ishit i pranishem ju dhe dr. 
Boja? 

Myftiu Nairn Ternava: Me ftese 
te Liges Boterore Islame me seli ne 
Meke kam marre pjese ne Kongresin 
e mbajtur ne pallatin mbreteror "Saf- 
fa". Ky kongres u mbajt nen patrona- 
tin e mbretit saudit ku moren pjese 
rreth 500 perfaqesues nga e mbare 
bota. Kongresi i zhvilloi punimet per 
tri dite rresht, hapjen e te cilit e beri 
mbreti i Saudise Abdullah. 

Ne kete kongres teme boshte dis- 
kutimi qe "Dialogu", ku nder te tjera 
gjate tri diteve u bisedua lidhur me 
problemet e shumta qe ka sot bota 
ne pergjithesi e ne vecanti Bota Isla- 
me, ku gjithesesi u diskutua edhe 
per Kosoven, ngase ne aty kerkuam 
qe te pershpejtohet njohja e pavare- 
sise se Kosoves. 

D.I.: Qfare ishte struktura ne kete 
kongres? 

Myftiu Nairn Ternava: Ne kete 
kongres une dhe dr. Boja shfrytezu- 
am rastin dhe ne takimet e shumta 
qe patem me perfaqesues te shte- 
teve te ndryshme kerkuam nga ata 
qe te ndikojne tek qeverite e tyre per 
njohjen e Kosoves. Madje ne bash- 
kebisedueseve tane ua prezantuam 
edhe te arriturat qe jane shenuar ne 
Kosove pas shpalljes se pavaresise, 
sic eshte miratimi i ligjeve qe dalin 
nga pakoja e presidentit Ahtisari e 
qe ne pergjithesi kane te bejne me 
garantimin e te drejtave te minorite- 
teve, pastaj miratimi i Kushtetutes se 




Kosoves, miratimi i simboleve, kon- 
solidimi institucional si dhe procesi i 
njohjes se pavaresise se vendit tona 
nga shtete te shumta te botes 43 so- 
she 

Ne kete kongres qene te pranish- 
em shume ministra, me disa nga mi- 
nistrat e pranishem ne patem takime 
shume te perzemerta dhe morem 
premtime qe do te angazhohen pra- 
ne qeverive te tyre per njohjen e Ko- 
soves. 

D.I.: Myfti ne takimet qe keni pa- 
surju gfare ishte interesimi i bashke- 
biseduesve tuaj per Kosoven? 

Myftiu Nairn Ternava: Kryesisht 
interesimi i tyre ishte se si funksio- 
non shteti i ri i Kosoves dhe si jane 
relacionet me shtetet fqinje. Ne atyre 
ua beme me dije se pavaresia e Ko- 



soves eshte faktor stabiliteti per ra- 
jonin dhe me pavaresine e Kosoves 
ne nje fare menyre perfundon proce- 
si i dezintegrimit te ish-Federates 
jugosllave. 

D.I.: Do e vegoni ndonje takim? 
Myftiu Nairn Ternava: Po, nga 

takime qe kemi realizuar ketu kisha 
me ve?uar ate me kryetarin e Kuve- 
ndit te Indonezise nga i cili kerkuam 
qe te perdore autoritetin e tij tek par- 
lamenti dhe qeveria e tij qe sa me 
pare te nderroje qendrimi i vendit te 
tij ne raport me Kosoven dhe sa me 
pare te njoh vendin tone si shtet te 
pavarur e sovran. 

Po duhet theksuar se ne te gjitha 
takimet tjera gjate tri diteve qe pa- 
tem me ministrat dhe perfaqesues te 
larte te vendeve te ndryshme, kerku- 



dituria islame / 215 



am nga ta qe te' pershpejtohet vendi- 
mi per njohjen e pavaresise se Ko- 
soves nga vendet e Konferences 
Islamike dhe te Unionit Afrikan. 

D.I.: Myfti gfare ishte perceptimi i 
tyre per kerkesat tuaja? 

Myfti u Nairn Ternava: Mund te 
them qe ne te gjitha takimet qe pat- 
em, hasem ne mirekuptim dhe mor- 
em perkrahje qe ne nje te ardhme te 
afert do te njihet realiteti ne Kosove, 
respektivisht pavaresia e Kosoves. 

D.I.: A mendoni se eshte dashur 
qe perfaqesuesit tane politike e insti- 
tutional tejene me aktiv ne Lindje? 

Myftiu Nairn Ternava: Eshte e 
vertete kjo, se populli i Kosoves ka 
pritur dhe pret qe shtetet e Botes Is- 
lame ta pranonin pavaresine e vend- 
it tone, mirepo ne kete drejtim jam i 
mendimit qe politika kosovare ka 
caluar bukur shume. Edhe ne te ka- 
luaren e edhe tash, asnjehere, asnje 
delegacion politik i nivelit te larte nga 
Kosova nuk ka vizituar asnje shtet 
islam, duke mos perfshire ketu viz- 
itat qe jane realizuar ne Turqi si dhe 
duke mos llogaritur edhe pjesemar- 
rjen e fundit te Ministrit te Arsimit ne 
Dakar ne Senegal, edhe pse sic e di- 
ni ajo konference ishe e nivelit te 
mbreterve dhe kryetareve te shte- 
teve. 

Kosova aty u prezantua ne nivel 
jo adekuat te pakten keshtu une 
mendoj dhe ate pa ndonje paraper- 
gatitje te mehershem, por nje pjese- 
marrje formale dhe kete ne mome- 
ntin e fundit. 

D.I.: Po a mund te na thoni cili 
eshte kontributi i Bl ne kete rrafsh 
kur thoni se elita politike e ka lene 
anash kete bote? 

Myftiu Nairn Ternava: Kontributi 
dhe angazhimi qe ka dhene Bashke- 
sia Islame e Kosoves jane evidente 
dhe mund te them se kemi dhene 
nje kontribut edhe jashte mundesive 
tona ne takimet qe kemi patur me 
perfaqesuesit e vendeve te botes is- 
lame dhe mund te them se fale ketij 
angazhimi e kontributit tone eshte 
arritur qe sadopak te sensibilizohen 
qeverite e vendeve islame per te dis- 
kutuar per Kosoven. 

Ju sic e dini para pak kohe une 
kam takuar edhe mbretin e Arabise 
Saudite dhe kam kerkuar nga ai per- 




Myftiu Nairn ef. Ternava 
u prit nga mbreti i Arabise Saudite Abdullah bin Abdulaziz al Saud 



sonalisht qe ta njoh pavaresine e 
Kosoves si dhe te perdore ndikimin 
dhe autoritetin e tij edhe tek shtetet 
tjera per rreth qe ta njohin vendin 
tone. 

DA.: Po cila qe pergjigja e mbretit 
saudit? 

Myftiu Nairn Ternava: Mbreti i 
Arabise Saudite me ka premtuar se 
ne nje te ardhme te afert do e njoh 
pavaresine e Kosoves, e menjehere 
pas Saudise Kosoven do ta njohin 
edhe te gjitha shtetet e hixhazit (gjir- 
it), prandaj mund te them se po ate 
dite qe do ta beje te ditur vendimin 
per njohjen e pavaresise se Kosoves 
Arabia Saudite po ate dite Kosova 
do te njihet edhe nga Emiratet e Ba- 
shkuara Arabe, Kuvajti, Omani, Ba- 
hrejni, Katari etj. 

D.I.: Kur pritet qe te ndodh kjo? 

Myftiu Nairn Ternava: Une besoj 
shume afer, une besoj qe Brenda 
pak ditesh do te merret vendim per 
njohjen e Kosoves? 

D.I.: Myfti a kane kerkuar nga ju 
qeveria qe te ndihmoni ate dhe te 
ioboni tek shtetet islame, apo a ju ka 
autorizuar ju qe te ioboni tek ajo bo- 
te? 

Myftiu Nairn Ternava: Jo une 
asnjehere nuk kam qene i autorizuar 
nga qeveria e Kosoves qe te loboje 
apo qe te flas ne emer te saj. Lobi- 



min apo kontributin per njohjen e Ko- 
soves e kemi bere me veteiniciative 
duke u nisur nga parimi se nje gje te 
tille ja kemi borxh vendit tone, e per 
nje gje te tille as nuk kemi pritur au- 
torizim, as nuk kemi hezituar por aty 
ku na eshte dhene rasti e mundesia 
kemi dhene kontributin tone ne te 
mire te Kosoves, dhe nuk ka fuqi 
qe e ndal B. Islame ne rrugen e saj 
drejt dhenies se kontributit per 
vendin tone. 

D.I.: Myfti sa keni arritur rezultate 
ne kete drejtim dhe a ka mundur qe 
te behet me shume? 

Myftiu Nairn Ternava: Edhe kur 
jemi ketu duhet te dime se te gjithe e 
kemi per detyre te kontribojme per 
vendin tone, kudo qe na jepet rasti 
dhe per kete nuk duhet kursyer as- 
gje, sepse nje gje te tille ja kemi 
borxh vendit tone, popullit tone, fe- 
mijeve tane. 

Por dihet pergjegjes per zhvillimin 
e politikes jane institucionet tona qe 
jane te mandatuara per te udheheq 
dhe per te perfaqesuar kete vend si 
brenda ashtu edhe jashte. Une men- 
doj qe ne kete drejtim duhet bere me 
shume, ndoshta i kuptoj institucionet 
tona jane ne fazen e konsolidimit por 
nje se marr vesh paragjykimet dhe 
hipotekat e se kaluares jane shume 
te demshme per ne e para se gjitha 
per popullin tone. 



dituria islame / 215 




Ne Kongres, Myftiu Ternava u takua me dijetarin bashkekohor islam, Jusuf el-Kardavij 



DA.: Myfti a ka pasur rruge tjera 
qeveria qe te beje me shume ne ra- 
port me Boten Islame? 

Myftiu Nairn Ternava: Shume 
thjeshte, te beje ate qe ka bere me 
vendet e Evropes dhe SHBA-te, ne 
e dime qe perfaqesuesit tane kane 
vizituar shume here Evropen-kance- 
larite e tyre dhe kane shenuar rezul- 
tate te medha, por nuk guxojme te 
kenaqemi vetem me kete, duhet va- 
zhduar me Ameriken Latine, Afriken 
atje eshte Unioni Afrikane qe tubon 
nje numer te madh shtetesh, pastaj 
Shtetet Islame, pastaj shtetet e Lind- 
jes se Larget po pse jo te mos bejme 
me shume edhe tek shtetet qe kane 
rezervat e tyre karshi nesh, t'u trego- 
jme se ne meritojme perkrahjen e 
tyre, e kjo arrihet vetem me pune ne 
terren aq me teper kur tani kemi te 
themeluar edhe Ministrine e Puneve 
te Jashtme, qe eshte pergjegjese 
per prezantimin diplomatik te Koso- 
ves ne Bote. 

Une pres qe Ministria e Puneve te 
jashtme te hap nje faqe te re ne kete 
drejtim ngase ne na vyen perkrahja 
per tu konsoliduar si shtet, por na 
vyen edhe ndihma ekonomike si dhe 
investimet e huaja qofte ne ekonomi, 
qofte ne infrastrukture. Ne duhet te 
dime se jemi vendi me i pazhvilluar 
ne rajon, na duhet shume pune per 
te arritur standardet qe kerkon BE. 



DA.: Si e shihni injohmin qe i ben 
politika kosovare Lindjes ne emer te 
afrimit me Evropen? 

Myftiu Nairn Ternava: Shikoni ne 
jemi pjese e Evropes, gjeografikisht 
jemi ne Evrope, dhe eshte normale 
interesimi i Evropes per proceset ne 
Kosove. Po ashtu eshte edhe me 
normale percaktimi i elites kosovare 
per integrim ne struktura evropiane, 
si BE, pastaj NATO etj. Ne jemi pje- 
se e Evropes dhe duhet te integro- 
hemi ne strukturat e saja ketu s'ka 
dileme, ky eshte qellim nacional jo 
vetem i Kosoves po i gjithe kombit 
tone dhe duhet bere te gjitha perga- 
titjet dhe duhet plotesuar standardet 
qe edhe vendi yne sa me pare te jete 
i integruar ne Evrope. 

Ne Evrope duhet te integrohemi 
keshtu si? jemi me te gjitha vlerat to- 
na pozitive, me kete identitet fetar e 
kombetar qe kemi kultivuar qe sa 
kohe. 

Integrimi yne ne Evrope do e be- 
gatoj BE dhe do jete nder per evropi- 
anet qe te integroje ne radhet e veta 
edhe 5% te banoreve te saj qe i 
perkasin besimit islam. E them kete 
sepse sot ne bote s'ka popull qe i 
perket vetem nje besimi. Mirepo in- 
tegrimi ne Evrope nuk do te thote ne 
asnje menyre qe ne te mos kemi in- 
teresim per boten tjeter, nuk e kam 
fjalen ketu vetem per Boten Islame 
por me te gjitha shtetet e botes ne te 
gjitha kontinentet bashkepunim, e aq 
me teper me ato shtete qe kemi dig 



te perbashket. Mendoj qe duhet te 
shfrytezojme vlerat tona si popull 
edhe ne Lindje e edhe ne Perendim. 

DA.: Kur jemi tek shtetet e Konfe- 
rences Islamike eshte thene se ato 
ne bllok do e njohin pavaresine e 
Kosoves, mirepo me vone kjo eshte 
lene qe secili shtet ta beje veg e veg 
si e shihni ju kete? 

Myftiu Nairn Ternava: Po siguri- 
sht mos te harrojme se ish-Jugosll- 
avia ka pasur nje ndikim te madh ne 
ate bote, tashme dihet se themelues 
te Levizjes se te Painkuadruarve ka- 
ne qene tre ish-lider Tito-Naser-Neh- 
ru, dhe ai ndikim qe ka pasur Tito 
dhe ish-RSFJ, reflektohen edhe sot 
tek disa shtete, madje edhe tek disa 
shtete te Konferences Islamike. Mi- 
repo nuk duhet lene anash as presi- 
onin e diplomacise ruse tek disa 
shtete qe te shtyne njohjen e Kosov- 
es. Une edhe sot jam shume i bindur 
qe eshte nje gatishmeri per njohjen 
e Kosoves nga shtetet e Konferenc- 
es Islamike, eshte e madhe e sido- 
mos e popujve te ketyre shteteve, 
por duhet thene se kete deshire te 
popullit ne disa vende nuk e ndajne 
ndoshta interesat qe ka qeveria. 

Pos ketyre sigurisht ka ndikuar 
edhe mosnjohja e realitetit ne Koso- 
ve disa qeveri te asaj bote dhe keto 
kane bere qe te hezitohet deri tash 
por pritet qe shume shpejt te hiqen 
te gjitha pengesat dhe Kosova te nji- 
het nga shumica e shteteve te Konf- 
erences Islamike. Te permendi edhe 
kete ne fund te ketij muaj (qershor) 
ne Ugande mblidhet Konferenca is- 
lamike ne nivel ministrash por une 
s'di a do jene perfaqesuesit e Koso- 
ves aty qe te flasin per Kosoven, te 
takojne ministrat e atyre vendeve 
dhe me kompetence te kerkojne per- 
krahje per shtetin e Kosoves. 

Apo mos valle qeveria e Kosoves 
po udheheq politike neokomuniste 
ne raport me vlerat islame, dhe ky 
qendrim mbetet edhe karshi shtete- 
ve islame, e ky qendrim eshte kund- 
er interesave te popullit te Kosoves. 

(bisedoi: b. simnica 
r. shkodra) 



dituria islame / 215 



Fleta e tefsirit 



Sabri Bajgora 



Komentimi i Icaptines "Jasin" - (7) 



(ajetet 69-76) 




■:■':■ 

|^3 U*- o° cr° -3*^4 '.:ir) l%- o'*£j Js> *J > <^i ~ j< ^ J^ ^ ^ Jl '^^ 

fH 

B i 'T * -*• 

8 ' -' . 
§*' ^ 

I • 1 - • v 1 J I 

■:■:■ 

; : 



I 
I 

1 



*Jll 



i^wJ 



i^j ^3 ,;:p ojHu ^3 ^j>j tj^i fi L^HJji3 @ bj%* § 









>!/ 












_ j> 



4rt" § 

• 1 



B 69. iVe as ««& j'a m'esuam atij (Muha- 

Z medit) poezine, e as qe i takon ajo 

■< atij, ai (Kur'ani) nuk eshte tjeter 

pervecse keshille dhe Kur'an i 

x aarth 

8 70. Per t'ia terhequr verejtjen atij qe 

'■'■•!' 



8 

I 



es/tfe gjall'e (me mend e zemer) dhe 
d'enimi te behet merite per jobesim- 
tar'et. 



71. A nuk e shohin ata se nga ajo qe 
Ne vete e shpikem, u krijuam atyre 
kafshet qe i kane. 

72. Dhe ua bente ato qe t'u binden 
atyre, e disaveprej tyre u hipin, ku- 
rseprej disave ushqehen. 

73. Ata kane edhe dobi te tjera prej 
tyre, e edhe pine (qumesht) prej ty- 
re. A nuk duhet te falenderojne? 



74. Por shkojne dhe 



§§ 

ie vend tern 
Allahut adhurojne zota te tjere, in, §| 
shprese se do te ndihmohen prejm 
tyre. | 

75. Ata nuk mund t'u ndihmojne aty-m 
re, por k'eta (idhujtaret) jane bereM 
ushtri e gatshme e tyre. S 

76. E ty te te mos brengosin theniet e%^ 
tyre, Ne dime c ' mbajn'e atafshehtt M 
dhe c' publikojne. y : 



Lidhshmeria e ketyre ajeteve 
me ajetet paraprake 

Pasi Allahu xh.sh., ne ajetet parapra- 
ke, permendi dy nga tri bazat e fese: 
Njeshmerine e Tij, te shprehur ne ajetin 
61: "(Ju porosita) Te me adhuroni 
Mua, se kjo eshte rruga e sigurt!", si 
dhe Ringjalljen dhe Diten e Gjykimit 
(shperblimin dhe ndeshkimin), tash ne 
keto ajete vijuese permend bazen e trete 
te fese- Shpalljen-pejgamberine, ne aje- 
tet 69 e 70 te kesaj kaptine, per te va- 
zhduar pastaj sjelljen e argumenteve te 
njepasnjeshme, qe flasin per manifesti- 
min e kesaj Njeshmerie te Allahut. 

Keto ajete jane edhe nje fuqizim per 
te Derguarin e Allahut, qe ai te mos bre- 
ngosej pse idhujtare po e quanin poet, 
magjistar e njeri te cmendur, sepse ai ne 
fakt ishte me i zgjedhuri nga ana e 
Allahut, per ta percjelle driten e udhe- 
zimit te Tij tek gjenerata e gjenerata te 
njerezimit, sepse ky Kuran ishte drite 
dhe perkujtues per ata qe deshironin te 
perudheshin. 



Argumentet e pejgamberise 

dhe vertetesimi 

i ekzistimit te Allahut 

dhe Njeshmerise se Tij 

Koment: 

j 4} -JL*dU La J JtJUJ I AI^aJC- La J 

69. Ne as nuk ia m'esuam atij (Muha- 
medit) poezine, e atij as qe i takon 
ajo, ai (Kur 'ani) nuk eshte tjeter per- 
vecse keshille dhe Kur'an i qart'e. 

Idhujtaret mekas, te prire nga mend- 
jemadhesia e tyre injorante, po perpiqe- 
shin qe te mohonin ne 9do menyre anen 
hyjnore te Shpalljes se Muhamedit a.s., 
duke e akuzuar here si te 9mendur, here 
si magjistar, e here edhe si poet. Mirepo, 
Allahu xh.sh., i kundershtoi ne menyre 
te prere dhe i hodhi poshte keto akuza te 
idhujtareve, duke ua bere te qarte se Mu- 
hamedi nuk ishte poet, ve?se nje i Der- 
guar, madje i derguari i fundit dhe me 
madheshtori prej tyre. 

Allahu i Madherishem, i Gjithedij- 
shem per faktin se i Derguari i Tij do te 
akuzohej se ishte nje poet, nga Urtesia e 
Tij, kishte bere qe ky i derguar te mos 



dinte as te shkruante e as te lexonte, ne 
menyre qe ai te ishte i paster dhe i zhve- 
shur nga te tilla akuza. Ne anen tjeter, 
edhe idhujtaret ishin plotesisht te bindur 
se kjo qe po i vinte nga Kurani, nuk ishte 
poezi nga ana e tij, sepse keto fjale kura- 
nore ishin mbi cdo poezi, por ata deshi- 
ronin t'ia ulnin e t'u zvogelonin vleren 
ajeteve kuranore qe i shpalleshin, duke i 
quajtur poezi. Ata nuk mund te besonin 
se ky Kuran ishte nje sfide e patejkalue- 
shme per ta, sepse asnje poezi njerezore, 
nuk mund te krahasohej qofte edhe me 
nje ajet te Kuranit. Mbase edhe per kete 
arsye, I Lartmadherishmi i sfidoi pabes- 
imtaret qe te sillnin qofte edhe nje sure 
te ngjashme me suret e Kuranit, kur 
thote: 

"E ne qofte sejeni ne dyshim per ate 
qe Ne ia shpallem gradualisht robit To- 
ne, atehere sillni nje kaptine te ngja- 
shme si ai (Kur'ani) dhe thirrni (per 
ndihme) deshmitaret tuaj (zotat) pervec 
Allahut, nesejeni te sinqerte (ne theni- 
et tuaj a- se Kur 'ani nuk eshte prej 
Zotit)." (El-Bekare, 23) 

Ajeti 69 i kaptines Jasin ne nje me- 
nyre, ia kufizon edhe vete Pejgamberit 
qe te mos flase asgje nga vetja e tij, per- 



dituria islame / 215 



ve9 asaj qe i shpallet, ose, edhe kur te 
flase, te flase vetem ne sferen e asaj qe i 
eshte shpallur... 

Ky ajet ia ben me dije Pejgamberit 
a.s. se nuk ishte poet, madje, edhe po te 
donte, nuk do te mund te bente nje gje te 
tille, sepse me kete do ta vinte ne dysh- 
im tek njerezit revelaten e tij, ngase ata 
do te mund ta konsideronin kete Kuran 
si nje lloj poezie, cka ne fakt nuk eshte, 
sepse i Madherishmi per Kuranin thote: 

"Ai nuk eshte fjale e ndonje poeti, 
po ju nuk besoni. " (El-Hakkah, 41) 

dhe: 

"Atij nuk mund t'i mvishet e pave- 
rteta nga asnje ane; eshte i zbritur prej 
te Urtit, te Lavdishmit. " (Fussilet, 42) 

Muhamedi a.s. vihet ne dijeni se Kur- 
ani nuk eshte poezi, as fantazi, as ima- 
gjinate, as legjende dhe as magji qe 
ndikon, por eshte udhezim per nje jete te 
mirefillte islame dhe keshille, ashtu si9 
thote Allahu xh,sh: "...ai (Kur'ani) nuk 
eshte tjet'er pervecse keshille dhe 
Kur 'an i qart'e." 

Se Kurani eshte mrekulli e perjetsh- 
me per cdo kohe' dhe per 9do vend, nuk 
ka pike dyshimi, sepse Kurani eshte Fja- 
le e Allahut Fuqiplote. Nje segment i 
mrekullise se tij qendron edhe ne faktin 
se Kuranin e lexojne shume joarabe, 
dhe, ndonese nuk kuptojne pothuajse as- 
nje fjale te tij, ata megjithate rreqethen 
teksa degjojne rimen dhe melodine hy- 
jnore te Kuranit famelarte.. Dhe nuk 
eshte 9udi, sepse Ai qe i ka thene keto 
fjale, eshte Krijuesi i tere ketij Universi, 
kurse degjues jane krijesat e Tij-njerezit, 
tek te cilet ndikon fjala kuranore, sepse 
ata vazhdojne te jene ne fitren-natyrsh- 
merine e lindur islame. 

70. Per t'ia terhequr verejtjen atij qe 
eshte gjalle (me mend e zemer) dhe 
d'enimi te b'ehet meriteper jobesim- 
tar'et. 

Ky Kuran, vertet eshte keshille, dhe 
terheqes i verejtjes, per ate qe ka logjike 
dhe mendje. Ai, zemra e te cilit eshte e 
gjalle dhe plot vizion, ne Librin e 
Allahut veren fuqine e madhe gjallerue- 
se dhe inspiruese te tij. Ky Kuran ka ar- 
dhur t'i udhezoje njerezit ne rrugen e se 
vertetes. Nga Kurani burojne fjalet plot 
drite te Allahut xh.sh., Krijuesit tone, i 
Cili na krijoi e na i dha te gjitha begatite- 
nimetet. Ai na deshi dhe si shkak i kesaj 
dashurie e dhembshurie te Tij ndaj nesh, 
nuk na la te degdiseshim neper tallazet e 




kesaj bote si pa krye, por kohe pas kohe 
na dergoi libra te shenjte nepermjet pej- 
gambereve, per te na vene ne dijeni se 
kjo bote eshte kalimtare, e Ahireti eshte 
bota ku besimtaret do ta gjejne prehjen e 
tyre shpirterore. Ndersa, pabesimtaret, 
te cilet nuk u binden per vertetesine e 
fjaleve te pejgambereve, ata do ta meri- 
tojne ndeshkimin e perjetshem ne Xhe- 
henem. Allahu nuk e ndeshkon dike pa i 
ofruar me pare argumentin dhe rastin qe 
te mendoje mire per fatin e tij, sepse, 
perve9 mendjes se shendoshe, njeriut ia 
dha edhe mundesine e udhezimit. Dhe, 
nese keta pabesimtare, zgjodhen me de- 
shire rrugen e kufrit, duke parapelqyer 
jeten e kesaj bote, ose duke ndjekur rru- 
gen e shejtanit per ta besuar Allahun ne 
forma te tjera, duke i bere Atij shok ose 
bir te lindur, atehere, pergjegjesia do te 
bjere mbi vete ata, keshtu qe te gjithe 
keta do te ballafaqohen neser me drejte- 
sine absolute te Krijuesit Fuqiplote. Ne 
kete dite, denimi per pabesimtaret do te 
jete merite e veprave te tyre te shemtu- 



a! JLj Uj JtjJl 0Ljai£ 


Uj 


T$ ^ fi a Si 





Y\M^^ 




^L Wt ^dfl 




^k *>a«rf^H 




\ JMfrA 




A i?3 




JT lk\ v .j?i 




L v \itt 




^^ 





ara, dhe ata do te ndeshkohen per veprat 
e tyre. 

Se Allahu pabesimtareve dhe skepti- 
keve ne Shpalljen e Muhamedit a.s. u ka 
ofruar argumente te panumerta, vetem e 
vetem qe te binden per vertetesine e thi- 
rrjes se Tij, na flasin edhe ajetet ne vazh- 
dim...: 

71. A nuk e shohin ata se nga ajo qe Ne 
vete e shpikem, u krijuam atyre kaf- 
shet qe i kan'e. 

72. Dhe ua bente ato qe t'u binden aty- 
re, e disave prej tyre u hipin, ndersa 
prej disave ushqehen. 

73. Ata kan'e edhe dobi te tjera prej 
tyre, e edhe pine (qumesht) prej tyre. 
A nuk duhet tefalenderojne? 
Ajetet ne vazhdim flasin per manifes- 

timin Fuqise se Allahut dhe nderimin e 
lloj it njerezor, duke u dhuruar atyre te 
gjitha te mirat dhe begatite e mundshme. 
Nga keto te mira, jane edhe kafshet, te 
cilat Allahu i ka vene ne dispozicion te 
njerezve qe te perfitojne prej tyre lloj- 
lloj te mirash. Me e keqja qendron ne 
faktin se idhujtaret mendonin se keto ka- 
fshe ishin di9ka personale e tyre, per se 
krenoheshin, si p.sh. per numrin e madh 
te deveve, deleve, kuajve etj. Por, per 
t'ua zhdukur kete bindje te mbrapshte, i 
Madherishmi ua ben me dije se prej aty- 
re kafsheve qe i ka krijuar per ta, se pari 
i ka nenshtruar disa prej tyre qe te ishin 



dituria islame / 215 



ne sherbimin e tyre, disave prej te cilave 
u hipnin per t'i kaleruar e per te bartur 
me to gjera prej rye vendi ne nje vend 
tjeter, si9 ishin devete, e deri diku dhe 
kuajt. Ketu duhet te ndalemi pak tek 
devete, te cilat per arabet simbolizonin 
pjellshmerine, pasurine dhe krenarine, 
sepse devete, si krijesa te vecanta, 
Allahu i kishte bere' te pershtatshme per 
te jetuar mu ne keto ambiente shkretino- 
re. Andaj edhe nuk eshte e rastesishme 
qe Allahu i Madherishem u drejtohet 
mendjeve te ketyre injoranteve qe te lo- 
gjikojne e te meditojne pak rreth krijim- 
it te devese, sepse vete konstrukti trupor 
i saj flet per mrekulline e madhe te 
Allahut, meqe deveja konsiderohet si re- 
zervuar i shkretetires. Ajo mund te ece 
pothuajse nje jave neper shkretetire e te 
mos kete nevoje per nje pike uje, etj.. 

Ne anen tjeter, arabet, disa prej ketyre 
kafsheve i shfrytezonin per t'u ushqyer 
me mishin e tyre, sic ishin devete, lopet, 
delet dhe dhite; prej disave merrnin le- 
shin, lekuren, briret, thundrat e tyre etj., 
e prej te tjerave qumeshtin e shijshem, i 
cili ishte burim i lezetshem edhe per pije 
edhe per ushqim. Me gjithe keto begati, 
qe Allahu ua kishte dhene, ata - idhuj- 
taret - nuk ishin mirenjohes dhe as fale- 
nderues!! 

, j , * * * j ,' ' > 

74. Por shkojne dhe ne vend te Allahut 
adhurojne zota te tjere, me shprese 
se do te ndihmohen prej tyre. 

75. Ata nuk mund t'u ndihmojne atyre, 
por keta (idhujtaret) ujane bere ush- 
tri e gatshme e tyre. 

Idhujtaret, ne vend qe te ishin falen- 
derues dhe mirenjohes per dhuntite e 
Allahut ndaj tyre, ata ende vazhdonin te 
adhuronin idhujt, te cilet i gdhendnin 
dhe skalitnin vete. Ata tere kete adhurim 
dhe nenshtrim qe benin ndaj idhujve, e 
benin me shprese se do te kishin ndih- 
men dhe bekimin e tyre. Por c'e do kur 
keta idhuj, nuk ishin ne gjendje t'u ndih- 
monin idhujtareve, sepse ishin te pajete, 
ishin thjesht lende prej guri ose druri, 
dhe asgje me shume. 

Sipas Muxhahidit, keta idhuj do te tu- 
bohen ne Diten e Gjykimit dhe do te je- 
ne deshmitare gjate gjykimit te atyre qe 
i kishin konsideruar keta per zota, ne 
menyre qe adhuruesit e tyre te deshpero- 
hen edhe me shume kur te shohin se sa 
te marre paskeshin qene ne jeten e kesaj 





bote sa kohe qe kishin adhuruar zota te 
rreme, te cilet nuk mund t'u sillnin tash 
as dem dhe as dobi. Keta idhujtare do te 
jene edhe me te deshperuar kur te men- 
dojne se sa luftera e sa gjak kishin derd- 
hur kot se koti, per te mbrojtur besimin 
e kote ne Latin, Uzane dhe ne idhuj te 
ngjashem 




76. E ty te te mos brengosin theniet e 
tyre, Ne dime c' mbajne ata fshehte 
dhe c'publikojne. 

Ne kete ajet Allahu i Madherishem, e 
qeteson te derguarin e Vet, duke i thene 
qe te mos e shqetesojne dhe as brengos- 
in theniet e idhujtareve as pergenjeshtri- 
met e tyre, "sepse Ne, thote Allahu 
xh.sh., e dime cdo sekret te tyre po edhe 
ate qe shfaqin haptazi". la ben me dije 
Muhamedit a.s. se fundi i tyre do te jete 
i dhimbshem, sepse ata i pret Dita e Gjy- 
kimit dhe ballafaqimi me veprat e tyre te 
shemtuara, pas se ciles dite ata do te fu- 
ten perjetesisht ne zjarrin e Xhehenemit. 

Margarita ret e urtesise 
ne keto ajete 

1. Kurani nuk eshte poezi dhe as Muha- 
medi a.s. poet. Nepermjet ketij ajeti, 
eshte bere e qarte se Kurani nuk 
eshte kurrsesi nje poezi, por eshte 
Fjale e te Madherishmit, se ciles nuk 
i vishet e paverteta nga asnje ane. 
Fjala e Allahut eshte nje drite, e cila 
duhet kerkuar, per ta gjetur udhezi- 
min gjate shtegtimit tone te rreziksh- 
em neper mjegullinat dhe rreziqet e 
kufrit. 

2. Arabet ishin poete te medhenj dhe, ne 
kohen e dergimit te Muhamedit per 
pejgamber, poezia ishte ne kulmin e 
lulezimit. Dhe ishte e natyrshme qe 



sjida me e madhe per ta te ishte Kur- 
ani dhe ajetet e tij, ndaj te cilave ishin 
te pafuqishem te rezistonin, prandaj 
edhe e akuzuan Muhamedin a.s. se 
ishte nje poet i shkathet, mbase me i 
miri prej tyre, por Allahu xh.sh. e 
fshiu kete akuze nga prof eti i Tij, duke 
ia bere te qarte se ai as nuk ishte poet 
dhe as qe i takonte atij te merrej me 
poezi, sepse detyra e tij ishte vetem ta 
transmetonte tek njerezit kete Kuran 
qe po zbriste prej Allahut. Per madh- 
eshtine e Kuranit deshmuan edhe idh- 
ujtaret, ndonese pa deshiren e tyre. 
Te kujtojme me kete rast vetem jjalet 
e Velid bin Mugires: "Per Zotin, ai 
(Muhamedi) nuk eshte poet, as ma- 
gjistar dhe as murg. Fjalet e Kuranit 
jane aq te embla dhe aq melodike... " 

3. Allahu i Madherishem u nenshtroi 
robve te Tij (njerezve) kafshet shte- 
piake, prej te cilave ata kane dobi te 
shumefishta, si f.v. per bartje, per 
ngrohje me gezojin e tyre ose per ush- 
qim a pije. 

4. Idhujt qe njerezit i adhuruan ne kete 
bote, do te jene deshmitare hinder 
adhuruesve te tyre, sa per t 'ua bere 
edhe me te dhimbshem deshperimin e 
tyre, teksa shohin se besimi i tyre ne 
ta ka qene teresisht i kote, per se ata 
- idhujtaret - merituan denimin eper- 
jetshem me zjarrin e Xhehenemit. 

5. Te Derguarit ijepet kuraje dhe porosi 
qe te mos deshperohet nga veshtire- 
site me te cilat po ballafaqohej gjate 
misionit te tij, dhe as nga akuzat e 
theniet e idhujtareve se gjoja ishte 
poet a magjistar. Kryesorja ishte qe 
ai te mos thyhej, po te vazhdonte me 
vullnet kete mision, sepse e ardhmja e 
ndritshme e Islamit ishte afruar... 



(vijon) 



dituria islame / 215 



Meditime kuranore 



Kaptina - "El-En'am" 



Amr Halid 



Nate e bardhe 

Nga specifikat me te kendshme te ke- 
saj kaptine, eshte se kjo ka zbritur e per- 
cjelle nga shtatedhjete mije meleke, 
shushurimat e tespiheve te te cileve dri- 
dhnin horizontin. Kjo ka ndodhur gjate 
nates. Imagjinoni eskorten madheshtore 
te melekeve me Xhibrilin a.s. ne krye, 
tek zbrisnin me kete kaptine fisnike ne 
pike te nates. Vertet kjo i jep nje peshe 
respektive kesaj sureje, gje qe na shtyn 
te vigjilojme me nje admirim permbajt- 
jen e saj. 

Numra qe deftojne 
Njeshmerine e Allahut xh.sh. 

Kaptina fillon me fjalen e Allahut 
xh.sh. "Falenderimi I qofte vetem 
Allahut qe krijoi qiejt dhe Token ..." qe 

te ben te ndiesh qe nga fillimi qellimin 
dhe poenten kryesore te saj, qe eshte 
Tevhidi (Njeshmeria) i Allahut xh.sh. 
dhe mosberja shirk ndaj Tij. Kjo do te 
thote te mos kesh asgje ne zemren tende 
pervec Allahut xh.sh., dhe ne te te mbi- 
zoteroje sinqeriteti ne dashurine' dhe 
gjate adhurimit te Tij. Qeshtja e tevhidit 
dhe mosberja shirk, perseritet 49 here ne 
kete kaptine pergjate 44 ajeteve, qe do te 
thote ne afro 30 % te kaptines. Ne to 
zoteron perqendrimi ne manifestimin e 
fuqise se Allahut xh.sh. ne gjithesi, dhe 
mu per kete qellim eshte zbritur me per- 
cjelljen e tesbiheve (madherimeve) te 
melekeve. 

Per ty eshte udhezimi, 
kurse per ata verbimi 

Kjo kaptine i ndihmon myslimanit ta 
forcoje besimin dhe dashurine e tij ka- 
rshi Allahut, dhe ta kalise bindjen ne 
Fuqine e Tij. Ne te njejten kohe, ajo 
ndihmon per t'iu kunderpergjigjur atei- 
steve dhe mohuesve te ringjalljes dhe te 
ekzistimit te Allahut xh.sh.. Keshtu, ajo 
fillon me trajtimin e ceshtjeve mbi man- 
ifestimin e Fuqise se Allahut xh.sh. ne 
gjithesi, e me pas paraqet temen qe ka te 
beje me pretendimin e ateisteve gjoja se 
natyra eshte ajo qe ka krijuar gjithesine. 
Pastaj, ne ajetet ne vijim kemi kunder- 
pergjigjet e para hyjnore ndaj pretendi- 
meve te tyre. 



Kaptina el-En'am eshte nje nder kaptinat mekase, e cila ka zbritur ne 
teresi brenda nje nate. Eshte e zbritur pas kaptines el-Hixhr, por ne 
Mus'haf radhitet pas asaj el-Maideh. Ka gjithsej 165 ajete. 
Kjo kaptine hapet me ate qe eshte permbyllur kaptina el-Maideh. 
Allahu xh.sh. ne fillim te kesaj kaptine (El-En'am) thote: 
"Falenderimi I qofte vetem Allahut qe krijoi qiejt dhe Token ...", 
kurse ne permbyllje te el-Maides kishte thene: "Vetem i Allahut eshte 
sundimi ndaj qiejve e Tokes dhe c'ka ne to..." dhe kjo eshte nje nga 
lidhshmerite mahnitese qe kane keto dy kaptina ne mes tyre. 



Dy fjale gjallerojne 
zemren me dashuri 

Nga fjalet te cilat me se shumti jane 
perseritur ne kete kaptine, jane dy: 
"Thuaj" dhe "Ai". A thua ku qendron 
arsyeja dhe misteri i perseritjes se tyre?! 

Sa here qe te lexosh ne kete kaptine 
ndonje ajet qe flet rreth Fuqise se 
Allahut, para vetes do ta gjesh fjalen 
"Ai", sic eshte edhe ne keto ajete: "Ai 
eshte qe ju ve ne gjume naten....", "Ve- 
tem Ai eshte mbizoterues ndaj roberve 
te Vet", "Ai eshte i Cili ka krijuar qiejt 
dhe Token.", ndersa, kur te lexosh fjalen 
"Thuaj", si ne keto ajete: "Thuaj: "Kush 
ju shpeton prej erresirave (trishtuese) te 
tokes e te detit e (nga trishtimi)"; 
"Thuaj: "Allahu ju shpeton nga ajo dhe 
nga cdo brengosje. Megjithekete ju Atij 
i shpifni shok",. "Thuaj: "Ai ka fuqi 
(t'ju shpetoje, por edhe) t'ju sjelle denim 
prej se larti ose prej se poshtmi nen kem- 
bet tuaja"; "Thuaj: "A te adhurojme 
perve? Allahut cka nuk na sjell as dobi 
as dem", - e kupton se gjendesh para 
Fuqise dhe Madheshtise se Allahut. 

Kjo eshte e tera, derisa zemra jote va- 
zhdon te mbushet me dashuri ndaj Fuqi- 
plotit, ta madheroje dhe t'l nenshtrohet 
vetem Atij . 

Dhurim dhe paraqitje 

Nese paraqesim nje apo dy shembuj, 
do te gjejme qe ne fillim te kaptines: 
"Falenderim I qofte vetem Allahut qe 
krijoi qiejt dhe Token, qe formuloi erre- 
sirat e driten, e megjithekete (megjithe- 
qe Ai meriton lavderim) ata qe mohuan, 
i barazojne (idhujt) me Zotin e tyre. Ai 
eshte qe ju krijoi nga balta, e mandej ju 
caktoi nje afat (per vdekje) dhe nje afat 
eshte i caktuar prane dijes se Tij.", Me 
pas i Lartesuari thote: "Ai eshte Allahu 
(qe adhurohet e madherohet prej cka ka) 
ne toke; Ai i di fshehtesite dhe publiki- 
met tuaja dhe Ai e di ate qe beni.". Ai po 



ashtu thote: "Thuaj: "E kujt eshte e tere 
kjo ne qiej e ne Toke?" Thuaj: "Vetem e 
Allahut". Ai ia percaktoi meshiren Ve- 
tes. Ai do t'ju tuboje ne Diten e gjykim- 
it, per te cilen gje nuk ka dyshim. Ata qe 
i shkaktuan humbje vetvetes, ata nuk 
besojne". Pastaj Allahu xh.sh. thote: 
"Vetem e Tij eshte gjithcka qe pushon e 
leviz naten e diten. Ai gjithcka degjon 
dhe gjithfka di.". 

Kjo kaptine ka nevoje per ate qe e le- 
xon, qe te jetoje me Fuqine e Allahut 
xh.sh.. Besimtari, sa here qe ballafaqo- 
het me pabesimtare dhe ateiste, e kupton 
madhesine e krimit te tyre dhe largimin 
e tyre nga rruga e drejte. 

Koha dhe vendi 

Ne ajetet e kesaj kaptine mund te ve- 
resh nje gje te kendshme: si p.sh. ne aje- 
tin 12, ku Allahu xh.sh., thote: "Thuaj: 
"E kujt eshte e tere kjo ne qiej e ne 
Toke?" Thuaj: "Vetem e Allahut"; kurse 
ne ajetin 13: "Vetem e Tij eshte gjithcka 
qe pushon e leviz naten e diten....". Ajeti 
i pare permend se Ai (Allahu) eshte 
Sundues i vendit "qiejt dhe Toka", kurse 
i dyti permend faktin se Allahu eshte 
Sundues edhe i kohes "nata dhe dita". 

I Lartesuar eshte Ai, te Cilin nuk E 
perkufizon koha, nuk E perfshin koha 
dhe nuk transferohet e as transformohet 
nga nje gjendje ne tjetren. 

Qfare eshte shenja..?! 

Nese je ne dijeni se Allahu xh.sh. 
eshte Sundues i kohes dhe i vendit, ate- 
here lexo me pastaj ajetet 14 e 15, ku 
Allahu xh.sh. thote: "Thuaj: "A pervec 
Allahut, krijues i qiejve dhe i Tokes, qe 
ushqen te tjeret, ndersa vete nuk ushqe- 
het, te pranoj Zot tjeter?" Thuaj: "Une 
jam i urdheruar te jem i pari qe bindem 
dhe (urdherohem): te mos behem kurrs- 
esi nga idhujtaret. Thuaj: "Vertet, une i 
frikesohem denimit te dites se madhe, 
nese nuk i perulem Zotit tim". 



10 



dituria islame / 215 



Keto ajete sikur deshirojne nga ti qe 
te' lirohesh nga ato qe ke kuptuar, nga 
adhurimet e dedikuara per dike pervec 
Allahut xh.sh., apo te kesh frike nga kri- 
jesat. Kjo eshte shenja e njohjes dhe 
fryti i sinqeritetit (i besimit te drejte). 

Deshmi e lartesuar 
dhe madheshtore 

Nje grup nga pabesimtaret vijne tek i 
Derguari a.s. dhe i thone: A ke argument 
per misionin tend? Kush deshmon per ty 
se je vertet Pejgamber? Kush deshmon 
se Zoti yt eshte Nje?! Pergjigjja per keto 
pyetje vjen ne ajetin 19, ku Allahu 
xh.sh. thote: "Thuaj: "Cili send ka desh- 
mine me te madhe?" Thuaj: "Allahu 
eshte deshmues mes meje e jush, e mua 
me eshte shpallur ky Kur'an, qe me te 
t'ju terheq verejtjen juve dhe atij qe i 
komunikohet (dhe te gjithe atyre qe vi- 
jne pas jush deri ne diten e Kiametit). Ju 
po deshmoni se pervec Allahut ka edhe 
zota te tjere, a?" Thuaj: "Une nuk desh- 
moj!" Ai eshte vetem nje Zot dhe une 
jam i paster nga ajo qe I shoqeroni ju!" 

A thua ka dicka me madheshtore ne 
gjithesi sesa Deshmia e Allahut xh.sh. 
per Veten e Tij dhe te Derguarin e Tij!? 

Fjalet sikur valet 
e zhurmshme 

Nese ata mohojne kete deshmi, ate- 
here ajetet fillojne me ton me te ashper: 
"Thuaj: "Nese Allahu ua merr te degju- 
arit, te paret dhe ua mbyll zemrat, a thua 
cili zot tjeter pervec Allahut do t'ua sjel- 
le ato?". Shih se si ua sqarojme faktet, e 
megjithekete ata nuk ua vene veshin! 
Thuaj: "Me tregoni nese denimi nga 
Allahu ju vjen befas ose me parashenja, 
a shkaterrohet kush tjeter pervec popull- 
it mizor?" 

Rrjedha e ajeteve dhe fjaleve zbut 
ndjenjat, dhe e ben zemren te nenshtruar 
dhe e shtyn ate te deshiroje afersi edhe 
me te madhe tek Allahu xh.sh. 

Shkendije 
nga esenca e Kuranit 

Disa here te duket se ajetet qe lexon, 
te bejne te ndihesh sikur po i shikon ske- 
nat apo degjon zerat e tyre: "E sikur t'i 
shihje ata kur jane ndalur prane zjarrit" - 
Ja ku jane ata te ndaluar para zjarrit "e 
thone: "Ah sikur te ktheheshim (ne Dy- 
nja), te mos genjejme faktet e Zotit tone 
e te behemi nga besimtaret!" "Ai thote: 
"...e u thuhet atyre: "A nuk eshte kjo (ri- 
ngjallja) e vertete?" Ata thone: "Po, per 






jfc- 



2El± 
-till 



^i^j^Vijo^jf^i^i^jLii 



.w> 



C- I U VI ft - ' X* <\\ \*Zt'*' «^v. ^ I'm* 



Zotin tone!" Thote: "Shijoni pra deni- 
min per ate qe mohonit!" Ngrihen para 
Allahut xh.sh. per paraqitje dhe llogari- 
dhenie: "...e duke i bartur gabimet e veta 
ne shpine, ah sa e shemtuar eshte ajo qe 
bartin.". Shiko mekataret dhe te prishu- 
rit, te cileve u jane derrmuar dhe renduar 
barret. Ja se c'thote Allahu xh.sh.: "e du- 
ke i bartur gabimet e veta ne shpine, dhe, 
e shemtuar eshte ajo qe bartin". 

Gjitheperfshirja 
e diturise dhe fuqise 

Ajetet ne vazhdim fillojne me nje 
vale madhore te paraqitjes se Fuqise se 
Allahut xh.sh., qe e ben zemren te dri- 
dhet dhe trupin te rreqethet: "(^elesat e 
fshehtesive jane vetem tek Ai, ate (fshe- 
htesine) nuk e di kush pervec Tij. Ai e di 
c'ka ne Toke dhe ne det, Ai e di per cdo 
gjeth qe bie dhe s'ka kokerr ne thellesi te 
tokes, s'ka te njome dhe s'ka te thate qe 
nuk eshte (shenuar) ne librin e qarte 
(Levhi - Mahfudh)." 

Ah sikur te shihje se si bie nje gjeth 
ne toke, ne koder apo ne bregdet! 

Kush i merr shpirtrat?! Pa dyshim Ai 
eshte Allahu xh.sh.: "Ai eshte qe ju ve 
ne gjume naten dhe e di cka vepruat di- 
ten...." 

Kush ka perfshire krijesat me dijeni- 
ne e Tij? Pa dyshim Ai eshte Allahu 
xh.sh.: "Vetem Ai eshte mbizoterues 
ndaj roberve te vet. Ndaj juve dergon ro- 
je (cakton engjej)....", qe do te thote se 
meleket shkruajne te mirat dhe te keqi- 
jat. 

Kush i shpeton njerezit nga trishtimet 
e tokes dhe detit? Pa dyshim Ai eshte 
Allahu xh.sh.: "Thuaj: "Kush ju shpeton 
prej erresirave (trishtuese) te tokes e te 
detit e (nga trishtimi)" 

Keto jane disa njohuri ndaj atyre qe 
kane dyshim per Ate, kurse ajetet ua 
kthejne atyre: "Thuaj: "Ai ka fuqi (t'ju 



shpetoje, por edhe) t'ju sjelle denim prej 
se larti ose prej se poshtmi nen kembet 
tuaja..". Prandaj a nuk me thoni: kush 
mund te largohet nga Fuqia e Tij e te 
mos ekzistoje ne Dijen e Tij. 

A i degjon ata...? 

Pastaj perjeton atmosferen ne te cilen 
eshte zbritur kaptina nen percjelljen e 
shtatedhjete mije melaikeve, qe kishin 
mbuluar horizontin, te percjelle nga zeri 
i gumezhimave (shushurimave) te tesbi- 
heve. Kjo skene e imagjinuar e ben lexu- 
esin te vrojtoje yjet, henen, derisa te 
arrije tek fjala e Allahut xh.sh. "E Ai 
eshte qe krijoi qiejt dhe token me qellim 
te caktuar, e (ruajuni denimit) diten kur 
thote: "Behu"! Ajo behet. Fjala e Tij 
eshte e njemendte dhe Atij i takon su- 
ndimi diten kur i fryhet "Surit" (kjo 
eshte hera e dyte). Ai e di te fshehten 
dhe konkreten, eshte me i urti qe di per 
?do gje ne hollesi." Ah, sikur ta lexonim 
ne kete kaptine, me kete ndjenje, dhe te 
perjetonim atmosferen ne te cilen ka 
zbritur ajo. 

Udhetim limanor 

Pas krejt kesaj, ajetet paraqesin tregi- 
min e Ibrahimit a.s., meditimin e tij per 
gjurmet e Fuqise se Allahut xh.sh. ne 
gjithesi. Ajetet ne vazhdim paraqesin 
fuqine hyjnore dhe ballafaqimin. I Lar- 
tesuari thote: "E keshtu Ibrahimit ia mu- 
ndesuam t'i shohe madhesite e qiejve e 
te Tokes, per t'u bere edhe me i bindur. 
E kur ate e mbuloi nata, ai pa nje yll e 
tha: "Ky eshte Zoti im!" E kur u zhduk 
ai (perendoi), tha:" Une nuk i dua ata qe 
humbin". 

Shikimi i Fuqise se Allahut xh.sh. ne 
gjithesi: "Kur e pa diellin te lindur, tha: 
"Ky eshte Zoti im, ky eshte i madh!" e 
kur ai perendoi, tha: "O populli im, une 



dituria islame / 215 



11 






jam i paster nga ajo qe i shoqeroni ju!". 
Gjithsesi, nuk ka dyshim se Zoti eshte 
me i madhi se e tere kjo. Per kete Allahu 
xh.sh. thote : "Une me veten time I drej- 
tohem Atij qe krijoi qiejt e Token, larg 
besimeve te tjera; une nuk jam prej atyre 
qe i bejne shok!", keshtu eshte perputhur 
qellimi i tregimit me vete esencen e 
kaptines. 

A nuk ndien dashuri ndaj Tij? 

Fillon argumentimi me i bindshem 
per Fuqine e Allahut xh.sh.: "S'ka dysh- 
im, Allahu eshte zberthyes i fares (i ko- 
krres se saj) dhe i berthames (se pemes). 
Ai nxjerr te gjallin nga i vdekuri dhe Ai 
eshte nxjerres i te vdekurit nga i gjalli. 
Ky eshte Allahu, e si shmangeni atehere' 
(nga besimi)? Ai eshte Krijues i drites se 
mengjesit." 

S'ka dyshim, ekziston dallim i madh 
ne mes agimit qe lind diten, dhe ne mes 
fares e berthames se pemes. Por, i Fuqi- 
shem eshte vetem Zoti Nje: "Ai eshte 
krijues i drites se mengjesit. Naten e beri 
kohe pushimi, e Diellin dhe Henen per 
llogaritjen e kohes. Ky (rregull) eshte 
caktim i te Plotfuqishmit, i te Gjithe- 
dijshmit." 

Per ty, apo kunder teje 

Para nesh kemi nje vizion te qarte per 
ate qe deshiron te shikojme: "Ai 
(Allahu) eshte qe krijoi (pa kurrfare mo- 
deli paraprak) qiejt dhe Token..." A ka 
kush qe mund te polemizoje ne kete 
ceshtje? Kush i ka krijuar dhe persosur?! 
Ai eshte Zoti i fuqise, i Cili eshte Nje 
dhe nuk ka shok: "Ai (Allahu) eshte qe 
krijoi (pa kurrfare modeli paraprak) qiejt 
dhe Token (e duke qene i tille), e si do te 
kete Ai femije kur nuk pati bashkesho- 



rte? Cdo send e krijoi Ai, dhe eshte me i 
Dijshmi per te gjitha sendet e krijuara. 
Ky eshte Allahu, Zoti juaj, nuk ka te 
adhuruar pervec Tij, Krijues i 9do sendi, 
pra adhurojeni Ate; Ai eshte mbikeqyres 
ndaj cdo sendi. Te paret (e njerezve) nuk 
mund ta perfshije Ate, e Ai perfshin te 
paret. Ai eshte shume i kujdesshem dhe 
hollesisht i njohur". Krejt kjo qe te paso- 
je ajetin 104, ku Allahu xh.sh. thote: 
"Juve ju erdhen argumente te qarta nga 
Zoti juaj..." eshte sqaruar per ate qe ka 
dy sy dhe qe sheh: "...e kush i sheh (kup- 
ton), ai e ka per vete, e kush verbohet, ai 
e ka per te zezen e vet...". Askush nuk 
mund ta arrije madheshtine dhe Lartesi- 
ne e Allahut. Askush nuk mund ta ule 
Madherine e Tij. Ata qe synojne kete, 
jane ose njerez te marre ose mohues te 
rrepte. 

Njeshmeri 
me qellim dhe veper 

Ende qendron pyetja: Pse eshte quaj- 
tur kaptina me kete emer "Bagetite" (el- 
En'am)? Cfare jane lidhjet e kaptines 
me kete tematike te saj?! 

Lidhjet ne mes tyre jane shume te 
forta, sepse kaptina sqaron Njeshmerine, 
ceshtje e cila eshte shume e rendesishme 
dhe e nevojshme, jo vetem per qellimin 
po edhe per praktiken. Une jam besimtar 
monoteist ne Allahun xh.sh., ky eshte 
besimi im, por, a thua veprat e mia te 
perditshme jane ne perputhje me bes- 
imin tim?! A thua eshte Urdhri i Allahut 
xh.sh. primar cdohere ne jeten time?! 

Bagetite (En' am) atebote prezantonin 
kapitalin-pasurine per sa u perket arabe- 
ve. Ata bashkevepronin me to me logji- 
ken se ato jane te tyre, dhe aty Allahu 
xh.sh. nuk ka hise!, qe do te thote se ata 



mund te benin me bagetite cfare te do- 
nin..! Allahu xh.sh. thote: "Dhe nga ajo 
qe krijoi Ai prej te lashtave dhe prej kaf- 
sheve shtepiake, ata (idhujtaret) ndane 
nje pjese per Allahun dhe thane: "Kjo 
eshte per Allahun, si mendonin ata, e kjo 
eshte e idhujve tane". Pra, sipas logjikes 
se tyre, kjo eshte per Allahun xh.sh. e 
kjo per dike tjeter, dhe ne fund: "Ajo qe 
ishte per idhujt, nuk shkon tek Allahu, e 
ajo qe eshte per Allahun, shkon tek 
idhujt e tyre. Sa gjykim i shemtuar eshte 
ajo qe gjykojne"! 

Pas kesaj: "Dhe sipas bindjes se tyre 
ata thoshin: "Keto kafshe dhe keto bime 
jane te ndaluara, nuk mund te ushqehen 
me to, perve9 ata te cileve ne ua lejome; 
keto jane kafshet te cilave eshte e ndalu- 
ar t'u hipet; keto jane kafshe qe gjate 
therjes se tyre nuk permendin emrin e 
Allahut, duke shpifur ndaj Tij...." dhe ne 
ajetin 139: "Madje ata thoshin: "C'a 
eshte ne barqet e ketyre kafsheve, eshte 
vetem per meshkujt tane...". Kjo eshte e 
cuditshme! Kush ndalon dhe kush le- 
jon?! "...e ndaluar per grate tona. E nese 
ishte e ngordhur (fryti ne bark) ata (me- 
shkuj e femra) ishin te barabarte ne te. 
Do ta ndeshkoje Ai cilesimin e tyre te 
rrejshem. Ai eshte i Persosur ne punet e 
Tij, i Dijshem per krijesat e Tij." Ate- 
here, ta keni kujdesin te shtuar, qe te be- 
soni Njeshmerine e Allahut xh.sh., por 
gjithashtu kini kujdes qe veprat dhe 
praktika juaj ta kundershtojne kete. 

Rruga e shpetimit 

Kaptina permbyllet duke konkretizu- 
ar qellimin e saj, qe eshte Njeshmeria e 
Allahut xh.sh. per qellimin dhe veprat. 
Allahu xh.sh. thote: "Thuaj: "Namazi 
im, kurbani im, jeta ime dhe vdekja 
ime" krejt jeten time "...jane thjesht per 
Allahun, Zotin e boteve. Ai nuk ka shok 
(nuk adhuroj tjeter). Per kete (thjeshtesi 
te adhurimit vetem per Zotin) jam i urd- 
heruar dhe jam i pari i myslimaneve (i 
pari qe pranoj dhe bindem)!" pas kesaj 
pason "Thuaj: "A te kerkoj Zot pos 
Allahut, e Ai eshte Zot i cdo sendi (ek- 
zistues) dhe demi i secilit person eshte 
kunder vetes..." 

Atehere, kujdes, te mos kesh ne qelli- 
min dhe vepren tende digka tjeter perveg 
Allahut xh.sh.. 



Perktheu dhe pershtati: 
Mr.sc. Jakup (^unaku 



12 



dituria islame / 215 



Fikh 



Fikhu Islam 



Bahri Curri 



Fikhu islam ka nje' pozite te ve- 
cante dhe nje rendesi te madhe 
ne shoqerine islame. Ai eshte 
faktori kryesor ne shfaqjen e 
sjelljes sone shoqerore ne jeten e perdit- 
shme, ne cdo kohe dhe ne cdo etape. Ai 
sqaron rrugen e drejte (me te sakten), 
rrugen e Pejgamberit (Lavderimi dhe 
shpetimi i Allahut qofshin per te!), te 
cilen e pasuan edhe ashabet (Allahu qo- 
fte i kenaqur me ta!), shoqeria e pare is- 
lame dhe pasardhesit e tyre neper kohe. 

Fikhu islam ka kete tretman dhe kete 
pozite te madhe per shkak te rolit te tij 
efektiv ne orientimin e individeve ne 
sjellje dhe veprimtari, ne sistemimin e 
jetes familjare dhe te shoqerive ne baza 
te shendosha, qe perfshijne parimet hyj- 
nore te ndertuara mbi elementet e mire- 
sise dhe dashurise. 

Fikhu islam eshte nje teresi unike dhe 
e pandare, eshte e pandashme nga jeta e 
Umetit islam ne rrjedhat e kohes. Eshte 
madheshti krenare e ketij Umeti, vecori 
kryesore, te cilen nuk e ka pasur dhe as 
e ka ndonje umet (shoqeri a popull) tje- 
tcr. 

Po te vepronin drejt, sipas dispozi- 
tave te Fikhut te ketij Dini, pra ne form- 
en e duhur, ashtu si vepruan paraardhesit 
e tyre, myslimanet do te ishin ne shkall- 
en me te larte te zhvillimit dhe qytete- 
rimit, do te ishin populli me i perparuar. 

Ai qe mediton dhe studion Fikhun 
islam, do te vere re se ai eshte nje sistem 
gjitheperfshires qe i dedikohet gjinise 
njerezore. Ne te ka sqarim per raportet e 
njeriut me Krijuesin, per raportet e njeri- 
ut me njeriun, per raportet e ndersjella 
ne mes shoqerive te ndryshme me njera- 
tjetren, madje sqaron dhe raportet e nje- 
riut me vetveten e tij. Po ashtu sqaron 
edhe raportet e njeriut me vendin, kohen 
dhe gjerat perreth tij. 

Fikhu islam shpjegon namazin, ze- 
katin, agjerimin, haxhin dhe te gjitha 
adhurimet (ibadetet) e tjera. Shpjegon 
rregullat e pastertise, si pastrimi i trupit, 
guslli dhe abdesi, etj.. 

Ne te ka shpjegim per cilesite e natyr- 
shmerise (sunen el-fitreti) si syneti, 
shkurtimi i mustaqeve, misvaku (pastri- 
mi i gojes dhe dhembeve), prerja e thon- 
jve, ndukja e nensqetullave, rruarja e ve- 
ndeve te turpit. 



Ne te ka shpjegim per sistemin e 
ndersjelle te raporteve dhe marredhenie- 
ve te ndryshme (muamelat); ai urdheron 
per besnikeri, mbajtje te premtimit, kry- 
erje te zotimeve. Sqaron rregullin e shit- 
blerjes, pageses, lenies peng, huase, etj.. 
Ndalon prostitucionin, amoralitetin, pir- 
jen e alkoolit, shpifjen, bartjen e fjaleve, 
perdhosjen, deshmine e rrejshme, etj.. 

Shpjegon marredheniet ndermjet ba- 
shkeshorteve, fejesen dhe mehrin. Po 
ashtu sqaron edhe formen e ndarjes, 
shkurorezimit, prishjes dhe iddetit (koha 
qe duhet te prese gruaja pas ndarjes nga 
burri, qofte per shkak te vdekjes dhe 
qofte per shkak te shkurorezimit). 

Fikhu Islam permban edhe rregullat e 
hyrjes ne shtepi, mosperzierjen e grave 
me burra te huaj. Sqaron edhe rregullat e 
ushqimit dhe pirjes, fitimit te pasurise 
hallall. Permban edhe rregullat e veshjes 
islame, si per femrat ashtu edhe per me- 
shkujt. 

Shpjegon dhe normat juridike ne nga- 
terresa e konflikte, qofte per shkak malli 
(pasurie), gjaqesh apo nderi. 

Thene ndryshe, Fikhu islam eshte 
ligji themelor per sistemimin jetes se 
njeriut, i ngritur ne baza te drejta e te 
shendosha. Umeti islam nuk mund te 
ekzistoje dhe as mund te jetoje pa te. 
Pra, pa Fikhun dhe sistemin e tij, qe Is- 
land e caktoi ne aspektin teorik dhe pra- 
ktik, Umeti nuk ka kurrfare kuptimi. 
Andaj dhe i duhet qe t'i misheroje keto 
ligje ne jeten e perditshme, ne bindje, 
sjellje e veprimtari, duke ndjekur shem- 
bullin e te Derguarit (Lavderimi dhe 
shpetimi i Allahut qofshin per te!) dhe te 
ashabeve te ndershem. Jeta dhe vepra e 
tyre jane model i qarte dhe shembull 
praktik per efikasitetin dhe suksesin e 
ketyre rregullave te Fikhut. 

Fikhu Islam eshte rruga qe na 9on te 
burimi apo shtegu i rruges se drejte. Na 
tregon rrugen a vendin ku deshirojme te 
shkojme, respektivisht qellimin e caktu- 
ar qe deshirojme ta realizojme. Andaj ky 
Fikh eshte nje mori normash, rregullash, 
mesimesh dhe vlerash, te cilat rregulloj- 
ne jeten e myslimaneve. Megjithate, 
keto norma dhe rregulla jane ne kunder- 
shtim me ato qe u mveshin shume jomy- 
slimane, sa kohe qe ato mbulojne te 
gjitha aspektet e jetes. Fikhu Islam per- 
fshin adhurimin, etiken, sjelljet dhe qen- 
drimet individuale, si dhe sferat politike, 




sociale, ekonomike, kriminale dhe civi- 
le. Per kete arsye edhe Sheriati eshte rru- 
ge qe u ka caktuar besimtareve Allahu 
xhel-le shanuhu, per te bere pune te mira 
ne kete bote dhe per te fituar boten tjeter. 

Prandaj Fikhu Islam, me natyren e tij, 
menjanon veshtiresite e njerezve dhe 
ofron zgjidhje per problemet e tyre. Kry- 
esisht stimulon individin dhe shoqerine 
te jene te devotshem dhe te afert me 
Allahun. 

Bashkesite, patjeter duhet te jetojne 
ne siguri dhe harmoni me ndjenjen e 
unitetit dhe mirebesimit, duke ndihmuar 
njerezit njeri-tjetrin, duke bere vepra te 
mira, duke u larguar nga veprat e keqija 
dhe nga ato qe nuk i do Allahu, xhel-le 
shanuhu. 

Fikhu Islam, me parimet e tij, mbron 
fene, sepse feja eshte thelbi dhe shpirti i 
jetes. Po ashtu, ruan jeten. Askush nuk 
mund t'i vrase njerezit dhe t'u sjelle 
dem ne cfaredo menyre. Gjaku i njerez- 
ve eshte i shenjte, dhe nje nga mekatet e 
medha eshte vrasja e njeriut te pafajsh- 
em. Gjithashtu Fikhu mbron mendjen. 
Myslimanet duhet te jene patjeter te kth- 
jellet dhe nuk duhet te perdorin gjera 
dehese, qofshin ato alkoolike apo narko- 
tike. Mjetet dehese jane shume te dem- 
shme per shoqerine dhe sjellin me 
shume dem sesa dobi, nese prej tyre mu- 
nd te kete fare dobie! Pasuria ne Fikhun 
Islam, gjithashtu, eshte dicka qe mbroh- 
et fuqishem. E natyrshme eshte qe ndje- 
nja e sigurise te jete e njejte si dhe 
ndjenja e mundit te punes se dikujt te 



dituria islame / 215 



13 



jete e mbrojtur e te mos jete pre vjedh- 
jesh dhe uzurpimesh. Fikhu Islam gji- 
thashtu eshte shume i kujdesshem per 
ruajtjen e nje farefisnie te paster dhe te 
rregullt. Prejardhja eshte e mbrojtur, dhe 
me kete veprim marredheniet intime pa- 
ramartesore dhe jashtemartesore jane te 
ndaluara e te denueshme. Fikhu Islam jo 
vetem qe ndalon prostitucionin dhe tra- 
dhtine, por ndalon gjithcka qe i sjell ato. 

Sipas Islamit, feja e vertete duhet te 
buroje patjeter nga Zoti, si udhezim per 
njerezit ne rrugen e drejte. Ne te njejten 
kohe, natyrshmeria njerezore dhe veprat 
kryesore te njeriut ne baze jane te njejta, 
pa marre parasysh kohen dhe vendin, 
racen, moshen dhe dallimet e tjera natyr- 
ore. Ky konceptim na con ne perfundim- 
in se ekziston vetem nje fe e vetme dhe 
e drejte, e cila vjen nga nje Zot i Vetem 
per t'i udhehequr njerezit neper rretha- 
nat e jetes se tyre. Ajo fe eshte Islami, te 
cilin nuk e ka predikuar vetem Muham- 
medi (Lavderimi dhe shpetimi i Allahut 
qofshin per te!), po, perkundrazi ka qene 
lende misionare e te gjithe' te derguarve 
para Muhammedit (Lavderimi dhe shpe- 
timi i Allahut qofshin per te!), si Ibrahi- 
mi, Musai, Isai, (Lavderimi dhe shpeti- 
mi i Allahut qofshin per ta!), dhe te tjere. 
Ideja e perkuljes ndaj te vetmit Zot, ishte 
mesazhi i te gjithe te derguarve. 

Koncepti islam na porosit qe feja nuk 
eshte vetem nevoje shpirterore dhe inte- 
lektuale, por edhe domosdoshmeri sho- 
qerore dhe universale. Ajo ndihmon ne 
udhezimin e njerezve , dhe nuk i huton 
ata. Ajo nuk i poshteron, por ngre mora- 
lin e tyre. Ajo nuk ua ndalon gjerat e do- 
bishme, nuk i ngarkon dhe as mohon 
kualitetet e tyre, vecse para tyre hap the- 
sarin e pashtershem te mendimit te sakte 
dhe veprimit te drejte. Feja njerezve nuk 
ua ngushton potencialet jetesore, vecse 
ua hap horizontet e gjera te drejtesise 
dhe miresise. 

Q'eshte Fikhu? 

Ne kuptimin gjuhesor "fikh" do te 
thote "njohje" dhe "kuptim". Me kete 
domethenie eshte perdorur edhe ne aje- 
tin ku Musai alejhi selam i ben lutje 
Allahut te Lartesuar: "Dhe zgjidhma ny- 
jen nga gjuha (ma largo mangesine e te 
shprehurit). Qe ata ta kuptojne fjalen 
time." (Ta Ha, 27-28). 

Ne kuptimin terminologjik, shkenca e 
fikhut ka disa perkufizime, prej te cila- 
vc: 
a) "Njohja e dispozitave te Sheriatit, qe 

lidhen me veprat (e njeriut) dhe me 



argumentet e tyre te hollesishme (te 
zberthyera)". 
b) "Shkence qe merret me dispozitat 
praktike te Sheriatit, te nxjerra nga 
argumentet e hollesishme". 

Ndarja e Fikhut si shkence 

Fikhu eshte shkenca qe studion ligjet 
praktike islame, te cilat burojne nga 
shpallja qe i ka zbritur Muhammedit 
(Lavderimi dhe shpetimi i Allahut qof- 
shin per te!). Dijetaret, kur shkruajne 
rreth kesaj shkence ne librat e tyre, dal- 
lojne per nga menyra si e bejne ndarjen 
e tematikave qe shtjellohen aty. Me e 
pergjithshmja eshte qe ndarja te behet ne 
dy pjese: 

1. Ibadat - Ceremonite fetare (adhuri- 
met), 

2. Muamelat - Raportet ndernjerezore 
(kodi i se drejtes qytetare). 

Burimet e Fikhut 

Burimet e Fikhut jane argumentet ne 
te cilat mbeshtetet Sheriati dhe nga te ci- 
lat nxirren dispozitat islame, e ato jane: 

1. Kurani 

2. Suneti 

3. Ixhmai (Konsensusi dhe pajtimi i 
muxhtehideve te nje kohe nga popul- 
li i Muhammedit (Lavderimi dhe 
shpetimi i Allahut qofshin per te!)) 
per nje ceshtje legjitime. 

4. Kiasi (Analogjia). 



Fikhu Islam ne kohen 

e Pejgamberit (Lavderimi 

dhe shpetimi i Allahut qofshin 

per te!) 

Fikhu Islam, apo e drejta juridike is- 
lame, ne kohen e Pejgamberit (Lavderi- 
mi dhe shpetimi i Allahut qofshin per 
te!) ishte i percaktuar dhe i ngritur ne 
ballafaqim me aktualitetin. Sa here qe 
myslimaneve u shfaqej ndonje proble- 
matike, ose kishin nevoje per ndonje 
udhezim, drejtoheshin te Pejgamberi 
(Lavderimi dhe shpetimi i Allahut qof- 
shin per te!), dhe here zbriste dicka nga 
Kurani Fisnik, apo thuhej dicka nga Ha- 
ditihi i Nderuar, dhe u shpjegoheshin 
dispozitat rreth ceshtjeve ne fjale. 

Kjo na ben me dije se e drejta juridike 
ne kete kohe ishte vetem ne duart e te 
Derguarit (Lavderimi dhe shpetimi i 
Allahut qofshin per te!), dhe ne kete nuk 
i nderhynte askush, ngase i Derguari 
(Lavderimi dhe shpetimi i Allahut qof- 
shin per te!) ne kete kishte per baze 



Shpalljen Hyjnore - Kuranin dhe Sune- 
tin. 

Fikhu Islam ne kohen 
e Kalifeve te Drejte 
(Hulefau Rashidinet) 

Ne ate kohe Fikhu Islam nisi te merr- 
te rrugen drejt zhvillimit. Kjo u be si re- 
zultat i ndryshimeve qe pesoi jeta dhe si 
pasoje e zhvillimeve ne aspekte e fesh- 
tje te ndryshme te shoqerise. Po ashtu 
edhe si rezultat i zgjerimit te kufijve te 
shtetit islam dhe perhapjes se pushtetit 
ne raj one te reja e ne popuj te shumte qe 
kishin tradita e zakone te ndryshme, se- 
pse, kur tere ato hyne nen ombrellen e 
shtetit islam, shkaktuan probleme ne 
shume ceshtje ne mes myslimaneve dhe 
vendeve te cliruara. 

Te gjitha keto ndryshime bene qe 
Fikhu Islam te zhvillohej me tutje per te 
rregulluar sistemin organizativ dhe li- 
gjor. Nuk ishte e mjaftueshme vetem me 
Kuran dhe Sunet, por do te perfshinte 
edhe dy burime te tjera, qe jane baze ne 
burimet e Sheriatit: Ixhmai (Konsensu- 
si) dhe Kiasi (Analogjia). 

Dispozitat obliguese ne Fikh 
(El-ahkam et-teklifije) 

Dispozitat apo ligjet qe nxirren nga 
argumentet e Sheriatit, nuk e kane qe te 
gjitha te njejten grade te obligueshmeri- 
se apo ndaleses, ve9se ato dallojne ne 
varesi prej fuqise dhe formes se argu- 
mentit qe ka ardhur rreth 9eshtjes se 
caktuar. Prandaj dijetaret ato i kane nda- 
re ne disa lloje: 

Vaxhib (obligim) 

Vaxhib quhet kerkesa e Ligjdhenesit 
(Allahut) per veprim ne menyre te prere; 
ai qe nuk e kryen, ndeshkohet dhe ai qe 
e kryen, shperblehet. Me fjale te tjera, 
vaxhibi eshte ajo qe eshte e urdheruar te 
kryhet, per permbushjen e se ciles pason 
shperblimi, ndersa per mospermbushjen 
ndeshkimi. 

Haram (ndalese) 

Harami eshte e kunderta e obligimit 
(vaxhibit). Eshte kerkesa e Ligjdhenesit 
per te mos e vepruar ne menyre te prere, 
dhe ai qe vepron, ndeshkohet. Pra, ha- 
ram eshte ajo qe eshte e ndaluar te ve- 
prohet, dhe per se pason ndeshkimi. 



14 



dituria islame / 215 



Mesnun, mendub (e rekomanduesh- 
me) 

Kjo eshte kerkesa e Ligjdhenesit per 
veprim, por jo ne menyre te' prere, dhe ai 
qe nuk e kryen, nuk ndeshkohet. Me fja- 
le te tjera, eshte ajo per se, ai qe e ben, 
shperblehet, kurse ai qe e le, nuk nde- 
shkohet. 

Mekruh (e urryer, e neveritur) 

Mekruh eshte e kunderta e rekoma- 
ndimit. E kjo eshte kerkesa e Ligjdhene- 
sit per mosveprim, por ne menyre jo te 
prere. Vepruesi i saj nuk ndeshkohet, por 
qortohet. 

Mubah (e lejuar) 

Kjo eshte kur berja dhe lenia e nje 
vepre eshte e njejte. 

Ndarja e dispozitave obliguese ne ke- 
to pese kategori, ose lloje, eshte ndarje 
nga shumica e dijetareve, ndersa dijeta- 
ret hanefinj ndarjen e ketyre dispozitave 
e bejne ne shtate lloje. Ata vepren obli- 
gative (vaxhibin) e ndajne ne dy lloje: 
farz dhe vaxhib, dhe e definojne si vijon: 

1. Farz: Eshte vepra qe e ka kerkuar Li- 
gjdhenesi te veprohet ne menyre te 
prere, me argument te vertetuar, te 
prere dhe te vecante, si: namazi, ze- 
kati, haxhi, etj.. 

2. Vaxhib: Eshte vepra qe Ligjdhenesi e 
ka kerkuar te veprohet ne menyre te 
prere, por argumenti nuk eshte i prere 
dhe i drejtperdrejte. Si p.sh. sadekat- 
ul-fitri, leximi i Fatihase ne namaz, 
etj.. Kurse tek dijetaret e tjere (xhu- 
mhuri) edhe farzi, edhe vaxhibi jane 
te njejte, prandaj ata i perdorin keta 
dy terma si sinonime. 

Dijetaret hanefinj gjithashtu edhe 
mekruhun e ndajne ne dy lloje: 

1. Mekruh tahrimen: Eshte i njejte si- 
kurse harami; ajo qe ka kerkuar Ligj- 
dhenesi te mos veprohet ne menyre te 
prere, por me argument jo te prere. 
Per kete mund te sjellim shembullin 
qe disa dijetare thone se mekruh tah- 
rimen jane veshja e rrobave te me- 
ndafshit per mashkullin, mbajtja e 
stolive te arit per meshkuj, etj.. 

2. Mekruh tenzihen: Eshte vepra qe ka 
kerkuar Ligjdhenesi te mos veprohet 
ne menyre jo te prere, sikur eshte 
agjerimi i dites se premte (xhuma) pa 
i bashkuar nje dite para ose nje dite 
pas. 




Sipas hanefmjve, radhitja eshte kesh- 
tu: 

1. Farzi. 

2. Vaxhibi. 

3. Mesnuni-mendubi. 

4. Mubahu. 

5. Mekruhu tenzihen. 

6. Mekruhu tahrimen. 

7. Harami. 

Veprimet qe jane obligative, pa ma- 
rre parasysh a jane vaxhib apo farz, nda- 
hen ne dy kategori: 

a) Farz ajn (obligim individual), berja e 
te cilit kerkohet nga cdo mukel-lef (i 
pergjegjshem moralisht), i rritur dhe 
menderisht i shendoshe. Shumica e 
ketyre veprimeve sheriatike hyjne ne 
kete kategori. Si p.sh. falja e namazit 
per secilin, agjerimi, haxhi, etj.. 

b) Farz kifaje (obligim kolektiv), ekze- 
kutimi i te cilit kerkohet nga shoqeria 
e pergjegjshme islame, dhe jo prej se- 
cilit individ vec e vec, sic eshte falja 
e namazit te xhenazes, te mesuarit e 
degeve te ndryshme te diturise se do- 
bishme, te urdheruarit per te mire dhe 
ndalimi nga e keqja, si dhe ceshtje te 
tjera te ngjashme. 

Sqarimi i disa termave 
te Fikhut 

- Sheriat: Fjala Sheriat ne kuptimin 
gjuhesor do te thote rruge. Ndersa kon- 
ceptualisht, fjala Sheriat do te thote nje 
mori normash, rregullash, mesimesh dhe 
vlerash, te cilat rregullojne jeten e mys- 
limaneve. 

- Mukel-lef: Quhet personi i cili ngarko- 
het per te zbatuar dispozitat e Sheriat- 
it. Pra, ai qe arrin moshen e pjekurise 
dhe eshte i shendoshe menderisht. 



Fekih apo fakih (shumes fukaha): Ek- 

spert ne jurisprudencen islame, dije- 
tar ne fikh. 

Fetva: Opinioni juridik i nje fekihu- 
dijetari, apo i nje grupi, ne lidhje me 
ndonje feshtje te Sheriatit. 

Medh'heb: Drejtim apo shkolle e me- 
ndimit; permbledhja e pergjithshme e 
vendimeve juridike te nje dijetari te 
madh (imami), gjithashtu edhe nxe- 
nesit e tij dhe te gjithe dijetaret qe 
ndjekin metoden e tij. 

Mesele (shumes mesail): Teme, cesht- 
je apo problematike e fikhut. 

Mufti: Dijetari qe jep fetva. 

Ixhtihad: Perpjekja e fekihut-dijetarit 
me te gjitha mundesite per te gjetur 
dispoziten e Allahut rreth nje 9eshtje- 
je te caktuar nga burimet e Sheriatit 
(Kurani, Suneti, Ixhmai, etj.). 

Muxhtehid: Dijetari i kualifikuar per 
te nxjerre vendime me ane te ixhtiha- 
dit. 

Ixhmai: Dakordimi dhe konsensusi 
(pajtimi, unifikimi) i muxhtehideve te 
nje kohe, nga Umeti i Muhammedit 
(Lavderimi dhe shpetimi i Allahut 
qofshin per te!), per nje ceshtje te 
Sheriatit. 

• Mufessir: Komentator i Kuranit, dije- 

tar i shkences se tefsirit, tefsirolog. 
Tefsir: Komentimi i Kuranit. 

• Muhaddith: Dijetar i shkencave te 

hadithit, haditholog. 

• Mukal-lid: Myslimani i rendomte, i ci- 

li pason ndonje dijetar ose medh'heb, 
pa kerkuar argumentin. 
Taklid: Te ndjekurit e ndonje opinioni, 
dijetari a medh'hebi pa hulumtuar ar- 
gumentin ne te cilin mbeshtetet. 

• Kias: Krahasimi i nje ceshtjeje, qe per 

dispoziten e saj sheriatike nuk ka ar- 
gument, me nje ceshtje tjeter, per dis- 
poziten e se ciles ekziston argumenti. 
Ky krahasim behet pasi te dyja cesht- 
jet jane te njejta dhe kane motiv te 
perbashket. 
■ Ulema (shumesi, njejesi: alim): Dije- 
tare. 

Urf: Tradita apo shprehia e nje vendi a 
populli. 

Xhumhuri: Shumica, me shume se 
gjysma e dijetareve. 

Raxhih: Zoterues, me i sakte, me i 
drejte. 

Ihtilaf: Divergjence, dallim ne me- 
ndime. 

Hukm (shumes: ahkam): Dispozite. 

Hadithi Ahad: Hadithi i sakte, qe tran- 
smetohet vetem me nje rruge te trans- 
metimit. 



dituria islame / 215 



15 



Nga qyteterimi Islam 



Ndertimi i shtetit 
ne kohen e Pejgamberit a.s. 



Dr. Qazim Qazimi 



Pluralizmi ne Islam 

Shenimet historike dhe biografike 
mbi Muhammedin a.s. tregojne se te' gji- 
the bashkekohesit e tij ne Jethrib (Me- 
dine), miq e armiq, i njohen cilesite e tij, 
ndershmerine e pakundershtueshme, vi- 
rtytet fisnike, sinqeritetin absolut dhe 
cdolloj mirebesimi kundrejt Pejgamber- 
it te Islamit ne gjithe rruget e jetes e ne 
cdo sfere te aktivitetit njerezor. 

Edhe pse tek personaliteti i Muham- 
medit a.s. ishin perqendruar disa fu- 
nksione dhe detyra, - qeverisje e tipit 
teokratik, parim paresor ne ndertimin e 
institucioneve ishte parimi demokratik 
(mendimi, sundimi i shumices)-keshilli 
konsultues (Esh-shura). 

Kjo bashkesi shteterore islame kishte 
vecorite e veta, qe ishin: 

- Uniteti i fese dhe i politikes; 

- Vahji-Shpallja ishte ligj themelor dhe 

baze; 

- Koncepti unitaristik i shtetit; 

- Qeverisje direkte e popullit, vendimit 

te shumices i nenshtrohej edhe vete 
Pejgamberi a.s.; 

- Fryma demokratike e qeverisjes se Pej- 

gamberit a. s.. 

Nuk ka dyshim se Muhammedi a.s. 
ne rend te pare ishte pejgamber i derguar 
per gjithe njerezit, pa dallim, ishte pra- 
nues i shpalljes - Er-Risaletu dhe e kish- 
te per detyre te transmetonte predikimin 
e saj - Et-Teblig. 

Muhammedi a.s., pervecqe ishte pej- 
gamber, ishte edhe udheheqes - "El-Ima- 
metu". Ai ishte ne cilesine e nje kryetari 
te shtetit. Pejgamberi a.s. mbante mbi 
vete edhe pushtetin shteteror, edhe pu- 
shtetin fetar. 

Faktet tregojne se Kurani gjate trem- 
bedhjete vjetve te pare, sa ka zgjatur 
zbritja e tij ne Meke, kishte diskutuar e 
shtjelluar dhe theksuar ekskluzivisht 
ceshfjet e besimit dhe pergjegjesise, dhe 
pergjate atyre trembedhjete vjetve nuk i 
kishte hyre shqyrtimit te cilitdo problem 
shoqeror ose politik apo formulimit te 
cilitdo ligj te shoqerise te mbeshtetur ne 
Islam. 

Ne kushte te reja te jetes dhe veprimt- 
arise, bashkesise dhe shtetit islam ne Je- 




thrib (Medine), i ndihmonte edhe vete 
Shpallja. Derisa Vahji me te gjitha form- 
at e tij, ne Meke trajtonte kryesisht cesh- 
tje te besimit dhe ngjarje te se kaluares, 
- ne Medine trajton edhe nevojat prakt- 
ike te jetes fetare-juridike dhe shoqerore 
me dispozita dhe rregulla te pergjithsh- 
me. Institucioni i namazit, dispozitat per 
Kiblen (drejtimi gjate faljes se namazit 
nga Qabeja ne Meke), pastaj institucio- 
net - agjerimi, zeqati, haxhi, dhe dispo- 
zita te tjera juridike-fetare, sociale e 
ekonomike, humane dhe morale, - qe te 
gjitha keto paten ndikim te madh ne 
afrimin e komuniteteve te ndryshme qe 
jetonin ne Medine. 

Eshte realitet i pamohueshem se, pas 
arritjes se Pejgamberit a.s. ne Jethrib 
(Medine), Bota Arabe u ndryshua ne 
saje te mesimeve madheshtore hyjnore. 
Zemrat e thara nga paganizmi e devijimi 
fetar u freskuan me flladin e besimit 
monoteist-Islamin; shpirtrat u mbushen 
me dashuri hyjnore; mendjet u ndriten 
me driten Islame. Keto ndryshime te 
medha, dhe kjo epoke e re lulezuese, 
ishin dicka qe u perkisnin mrekullive te 
Muhammedit a.s., te cilin Allahu ia 9oi 
njerezimit ne pergjithesi e arabeve ne 
ve9anti. 

Islami ne menyre te persosur ka vene 
baraspeshen ndermjet individit dhe ba- 
shkesise. Asnje sistem i besimit dhe i 
moralit jashte Islamit nuk ka sjelle pa- 
rime metafizike dhe masa shoqerore per 



te evituar ne menyre te plote dhe te prere 
egersine, maltretimin lendor e shpirteror 
dhe eksploatimin ne relacionin njeri- 
njeri. 

Kur Pejgamberi a.s. arriti ne Jethrib- 
Medine, aty u bene kater bashkesi et- 
nish: 

1. Muhaxhiret myslimane te emigruar 
nga Meka. 

2. Ensarinjte-vendoret myslimane, nga 
fiset Evs dhe Hazrexh. 

3. Idhujtaret vendore arabe, nga fise Evs 
dhe Hazrexh. 

4. Jehudinjte-Hebrenjte te perbere nga 
tri fise: Benu Kajnukae, Benu Kurej- 
dha, Benu En-Nedir. 
Asociacioni i pare islam, bashkesia 

islame ne Medine, e formuar nga besim- 
taret e ardhur- muhaxhiret nga Meka 
dhe myslimanet autoktone, ensarinjte 
nga fiset Evs e Hazrexh, filloi rregullim- 
in e marredhenieve me hebrenjte, te kri- 
shteret dhe etnite e tjera qe jetonin ne 
Medine. 

Shikuar nga kendveshtrimi i besimta- 
reve monoteiste, ardhja e Muhammedit 
a.s. ne Jethrib (Medine), ishte nje fitore 
si per hebrenjte edhe per te krishteret, 
ngase te gjithe keta i perkisnin besimit 
monoteist. Pas ardhjes ne Medine, Pej- 
gamberi filloi te punonte me ta dhe the- 
meloi bashkesine e pare medinase te nje 
tipi krejtesisht te ri, qe nuk ishte i njohur 
me perpara dhe nuk bazohej ne perka- 
tesine e gjakut, te races, e as te territorit. 



16 



dituria islame / 215 



Islami meson se te gjithe njerezit jane 
robe te Zotit, e feja e Zotit eshte feja e 
monoteizmit. Zoti i Madheruar, te gjithe 
pejgamberet qe ka derguar, i ka porosi- 
tur per t'u bere thirrje popuj ve te tyre per 
besimin ne nje Zot te Vetem. Ka shume 
ajete te Kuranit qe apelojne per karak- 
terin dhe praktiken e marredhenieve te 
myslimaneve me ithtaret e librave te tje- 
re te shpallur "Ehlu El-Kitabi", sikur ne 
ajetin: 

"Thuaj: Ne i kemi besuar All-llahut, 
edhe asaj qe na eshte zbritur neve, dhe 
asaj qe u eshte zbritur Ibrahimit, Isma- 
ilit, Is'hakut, Jakubit dhe pasardhesve te 
tij. Edhe asaj qe i eshte dhene Musait 
dhe Isait, edhe asaj qe u eshte zbritur 
pejgambereve nga Zoti i tyre. Ne nuk 
bejme asnje dallim ne mes te njeri-tjetrit 
prej tyre, dhe Atij (All-llahut) i jemi ne- 
nshtruar (si myslimane)" 1 

Muhammedi a.s. ndaj hebrenjve dhe 
te krishtereve jo vetem qe pati nje mires- 
jellje te njerezishme, por beri edhe pran- 
imin e vertetesise fetare te tyre. Islami 
Hebraizmin dhe Krishterimin nuk i traj- 
tonte si fe me qendrime te tjera, por si fe 
juridikisht te barabarta dhe fetarisht te 
shpallura nga Zoti. Statusi i tyre legjitim 
ishte status fetar e jo sociopolitik, kultu- 
ror, ideologjik ose tjeterfare. Islami nuk 
e shikonte veten si dicka qe vinte ne ske- 
nen fetare krejtesisht i ri, krejtesisht i 
papare, krejtesisht i padegjuar, por si 
riafirmim i po asaj te vertete qe kishin 
shpallur me heret pejgamberet e mepar- 
shem tek popujt e tyre. 

Duhet thene se shteti i pare mysliman 
bazohej kryekeput ne fene, dhe bazat 
themelore te tij bazoheshin ne Vahjin 
-Shpalljen qe i vinte Muhammedit a. s. 
Panderprere. Parimet islame interpreto- 
jne dhe justifikojne pushtetin politik te 
perqendruar ne Krijuesin, faktin se pu- 
shteti absolut i perket vetem Allahut kri- 
jon mbeshtetjen teorike te pluralizmit 
fetar, nacional, kulturor dhe te monizim- 
it institucional ne traditen islame. Te gji- 
tha ceshtjet e njerezimit mund te klasifi- 
kohen si ceshtje e pelqimit nga zemra e 
burimit autentik te qyteterimit, e Islami 
paraqet besimin se nuk ka zot tjeter per- 
vec Allahut, dhe se Muhammedi a.s. 
eshte rob dhe i derguar i Tij. 

Pejgamberi a.s. ne Medine themeloi 
nje bashkesi, nje komunitet te bazuar 
kryekeput ne fene monoteiste-besimin 
ne nje Zot te Vetem e te pashoq. 2 Medina 
u be qytet-shteti i pare islam. 



Institucionet shteterore 
juridike e politike 

Kushtetuta e Medines 

Duhet theksuar se ne Medine, pervec 
nevojave te tjera, kerkohej nje legjisla- 
cion i nje grupimi shoqeror (komuniteti 
mysliman) per t'i ushtruar aftesite e veta 
shtet-formuese, dhe kjo ishte bere kerk- 
ese dhe imperativ i kohes. Muhamedi 
a.s., ne marreveshje me medinasit; 
myslimanet (vendore dhe muhaxhire), 
hebrenjte (Benu Kajnukae, Benu 
Kurejdha, Benu En-Nedir), te krishteret 
dhe idhujtaret,-urdheroi qe te hartohej 
nje dokument-akt, i cili do te ishte bosht 
i bashkimit dhe mbarevajtjes se puneve 
te banoreve te Medines. Te gjithe u 
mblodhen dhe u takuan ne shtepine e 
Enesit, per te hartuar bazen ligjore, aktin 
kushtetues per themelimin e shtetit te 
perbashket. Akti i formimit te asaj bash- 
kesie ekziston edhe sot. Ai akt i shtet-fo- 
rmimit, i njohur si "Karta e Medines", 
(Es-Sahifetu), e njohur edhe si "Shkresa 
e Medines (El-Kitabu)", po edhe si "Do- 
kumenti i Medines-(El Vethikatu)" 3 , me 
te drejte konsiderohet si njelloj kush- 
tetute parlamentare, me nuanca hyjnore, 
ne te cilen jane cekur detyrat dhe te drej- 
tat e qytetareve, por edhe te udheheqesit 
te shtetit." Ajo ka qene kushtetuta e pare 
e shtetit islam, por edhe kushtetuta e 
pare qe ishte shkruar ndonjehere ne rru- 
zullin tokesor. 5 

Sipas kushtetutes, qytet-shteti i Me- 
dines ishte bashkesi fetare, territoriale 
dhe politike, te cilen e perbenin myslim- 
anet e migruar nga Meka (muhaxhiret), 
myslimanet vendore (ensarinjte) dhe jo- 
myslimanet qe e njihnin pushtetin qend- 
ror shteteror e qe pranonin detyrimet, 
qe, ne raste lufte te luftonin se bashku 
me myslimanet per mbrojtjen e qytet- 
shtetit. Lidhja ne mes myslimaneve 
ishte e bazuar ne vellazerine, dashurine 
dhe barazine islame e jo ne baza farefis- 
nore e as kombetare. Myslimanet ishin 
te bashkuar si nje komunitet i vetem pa 
marre parasysh se nga vinin. Qytetareve 
ne "Karte-kushtetute-(Es-Sahifetu) u 
garantohej liria e te gjitha religjioneve, 
me theks te ve9ante, hebrenjve u siguro- 
hej barazia me myslimanet ne cdo fushe 
te jetes. Te gjithe anetaret dhe te gjitha 
bashkesite, te nenshkruarit e Kartes se 
Medines, konsideroheshin si nje Ymet, 
kurse ?do bashkesi ishte bashkesi e 
vecante juridike me autonomine e vet 
fetare dhe kulturore. Po te sulmohej Me- 
dina, nga kushdo qofte, te gjithe banoret 
e saj ishin te obliguar ta mbronin qyte- 



tin. Pejgamberi ishte autoriteti numer 
nje dhe i vetmi per te gjitha punet e Me- 
dines. 6 Ai tani nuk ishte vetem udhehe- 
qes fetar, por edhe udheheqes politik e 
shteteror. Ishte si nje shef i nje shteti, po 
ne te njejten kohe edhe komandant i 
ushtrise. 

Kushtetuta - "Karta medinase-(Es- 
Sahifetu) per nga permbajtja, mund te 
ndahet ne kater pjese te perceptuara ne 
70 nene, duke llogaritur ketu edhe disa 
nene te perseritura a te peraferta a te 
ngjashme(18 sosh). Ne "Karten kushte- 
?M/e-(Es-Sahifetu) 51-52 nene jane fond- 
amentale dhe te paperseritura. 7 Prej tyre 
25 kane te bejne me myslimanet dhe 27 
me jomyslimanet. Me ate akt proklamo- 
hej formimi i entitetit juridiko-shoqerore 
ne mes myslimaneve nga Meka (muha- 
xhireve), myslimaneve vendore (ensa- 
rinjve) dhe jomyslimaneve nga Medina, 
te cilet e kishin njohur pushtetin qendror 
te Muhamedit a.s.. Ndoshta, pika me e 
rendesishme dhe kulmore e asaj "Karte" 
ishte bashkimi dhe vellazerimi i mysli- 
maneve vendore-(ensarinjve) dhe ardha- 
cakeve-(muhaxhireve), si dhe ajo pjese 
qe parashikonte ose, me mire te thuhet, 
obligonte pabesimtaret e cifutet qe ne 
koalicion me myslimanet, te luftonin se 
bashku kunder 9do armiku qe do t'i sul- 
monte ose rrezikonte si pabesimtaret e 
cifutet, ashtu edhe myslimanet dhe in- 
teresat e tyre te perbashket. 8 Per te funk- 
sionuar paqja dhe siguria ne tere rajo- 
nin-shtetin dhe me gjere, Pejgamberi a.s. 
lidhi marreveshje te ngjashme dhe alea- 
nca edhe me fise te tjera arabe, ne varesi 
prej situates dhe rrethanave ekzistuese. 

Organizimi 
i pushtetit qendror 

Institucioni i Ministrit te pare 

Per te pasur nje qeverisje te mire dhe 
te suksesshme, rol te pazevendesueshem 
luajne ministrite. Ky post i qeverisjes 
ishte i njohur tek perset e vjeter po edhe 
tek hebrenjte. Madje ky nocion (vezir), 
ne kuptim te ndihmetarit, eshte cekur 
edhe ne Kuran. 9 

Rolin e ministrit (vezirit) ne sistemin 
e shtetit te pare islam, gjate jetes se 
Pejgamberit a.s., e pati Ebu Bekri r.a. 
Kryeparet e fiseve, te shumten, ishin 
mekembes te Pejgamberit a. s.. Ata ne 
paqe dhe ne lufte udhehiqnin fisin dhe 
ushtronin pushtetin lokal mbi ta, gjithn- 
je sipas kodit dhe normave islame. 
Mekembesi, te shumten e rasteve, printe 
dhe udhehiqte edhe ne punet fetare: si 
imam ne xhami, ne tubimin e zeqatit po 



dituria islame / 215 



17 



edhe te mirave te tjera materiale dhe 
mbante lidhje, qofte drejtperdrejt ose ne- 
permjet emisareve, me pushtetin qendr- 
or. Mekembesit e emeruar nga sistemi 
qendror kishin edhe pagat e tyre. Muha- 
medi.a.s. kishte edhe korrespodentet dhe 
emisaret e vet. Nepermjet emisareve-di- 
plomateve te tij, ai u pati derguar mesa- 
zhe mbreterve dhe perandoreve te 
kohes. Ne shkresat dhe mesazhet qe der- 
gonte, ai vinte vulen ne tre rreshta, ku 
shkruante: " Muhammedun Resulu-All- 
llah ". 

Rreshtat ne vule lexoheshin nga po- 
shte - lart, ne ate menyre qe emri i All- 
llahut te ishte mbi te gjithe. 10 

Organizimi i pushtetit vendor 

Administrata vendore 

Pejgamberi a.s. kishte vene me kohe 
sistemin admini strati v. Derisa ishte ne 
Meke, dergonte perfaqesuesit e tij neper 
fise arabe, ku kishin pervetesuar Isla- 
min, e me vone edhe neper qytete te 
ndryshme, per t'u mesuar besimtareve 
Kuranin dhe Islamin. Perfaqesuesit u 
prinin besimtareve edhe ne te falur. Per 
punen qe benin, nepunesit shperblehesh- 
in. Eshte' i njohur rasti i nje valiu ne Me- 
ke -Utab bin Usejd, te cilit Pejgamberi 
a.s. i kishte caktuar rroge pune, per cdo 
dite nga nje derhem, dhe, me sa dihet, 
kjo ka qene rroga e pare ne administrate 
per sherbime publike." 

Ndertimi i xhamive 

Dihet mirefilli se institucioni i pare i 
infrastruktures ne shoqerine e re-islame, 
ishte ndertimi i xhamive. Keshtu, me ra- 
stin e emigrimit te tij, gjate rruges per ne 
Jethrib (Medine), ne fshatin Kuba, se 
bashku me vendoret, Muhamedi a.s. 
ndertoi xhamine e pare ne shoqerine is- 
lame. Me pastaj, kur arriti ne Jethrib 
(Medine), ndertoi xhamine e cila u njoh 
si Xhamia e Pejgamberit a.s. 12 Prane ke- 
saj Xhamie u ngrit edhe nje godine tjet- 
er, e cila naten sherbente si bujtine per te 
pastrehet, kurse diten si shkolle. Kjo do 
te ishte shkolla e pare e dedikuar per ar- 
simin dhe perhapjen e dijes ne shoqerine 
islame. Xhamia, pervecqe ishte faltore, 
ne radhe te pare, luajti edhe rolin e kuve- 
ndit, ku mbaheshin seancat parlamenta- 
re, po ishte edhe institucion i pare i jetes 
politike dhe shoqerore. Pejgamberi qe 
aty kryente punet administrative dhe aty 
i priste delegacionet e ndryshme te nive- 
lit me te larte kombetar e nderkombetar. 
Minberi i xhamise i ngjasonte fronit te 
sotem. Halifet, me vone, nga minberi i 




xhamise, shpalosnin programet per nde- 
rtimin e shtetit dhe qeverisjen e tij. 

Xhamia luante edhe rolin e Akademi- 
se se dijeve-shkencave te ndryshme. Aty 
mblidheshin njerezit me eminente dhe 
me te ditur te kohes, per te mbarevajtur 
punet e dijes, por edhe per mesimdhenie 
falas per te gjithe ata qe shprehnin inte- 
resim per fusha te ndryshme te dijes. 
Xhamia ishte institucioni i pare arsimor, 
shkolla e pare ne shtetin e ri qe po for- 
mohej dita-dites. Funksioni arsimor i 
xhamive u shtua ne mase te madhe ne 
kohen e Halifit Umer r.a., ne qytetet Ku- 
fe, Basra dhe Damask etj. 

Dikur xhamia sherbente edhe si gjy- 
katore. Aty mbaheshin seancat gjyqeso- 
re te niveleve te ndryshme. Nga xhamia, 
besimtaret informoheshin edhe per ndo- 
dhite nga me te ndryshmet te jetes feta- 
re, politike, shoqerore dhe ekonomike te 
territorit mysliman dhe jashte tij, siku- 
nder edhe lajmet me te fresketa dhe me 
te sakta vinin e dilnin po ashtu nga xha- 
mia. 

Island ka qene dhe mbetet feja e pare 
e cila beri thirrje per demokraci dhe ve- 
prim sipas parimeve te saj per barazi ne 
mes njerezve. Dihet se edhe sot e gjithe 
kohen, posa te thirret ezani prej minares 
se nje xhamie, besimtaret, ata qe deshi- 
rojne ta adhurojne All-llahun, men- 
jehere mblidhen ngado qe te jene, futen 
ne xhami dhe sistemohen sipas arritjes 
se tyre, renditen ne safa (rreshta) pese 
here ne dite dhe perkulen perpara All- 
llahut me zerin e tekbirit, vene kokat e 
tyre prane kembeve te njeri-tjetrit kur 
bien ne sexhde, dhe keshtu demonstro- 
het barazia islame ne format e saj te pa- 



imagjinueshme. Eshte realitet i pamohu- 
eshem se Islami me fuqine e besimit dhe 
te unitetit praktik, ve individeve te ndry- 
shem, te kombeve e racave te ndryshme, 
ne nje vije te bashkimit dhe vellazerise 
se barabarte. 



Fusnotat: 

1. Kur'ani, sureja "Al-Imran", ajeti 84. 

2. Rozhe Garodi, "Gjallerimi islamik", fq. 6, Gja- 
kove, 1991. 

-Bashkim Avdiu, Arabet pas Muhamedit a.s., 
"Studime Orientale", nr. 1, fq. 162. Prishtine 
2001. 

3. Shih: Nijaz Shukriq, Povijest Islamske Kulture 
i Civilizacije", fq. 165-173, Sarajeve, 1989. 
Shih: Safijurrahman El-Mubarekfuri, Nektari i 
Vulosur i Xhennetit, fq. 194-195. perkthim nga 
boshnjakishtja, Urtesia-Shkup, 1997. 

4. Prof. Safijurrahman El-Mubareekfuri, "Lulishta 
e Dritave" fq. 135-137, biblioteka "Familja My- 
slimane", Tirane, 2000. 

5. Ali Bula?, "Islami dhe Demokracia"- teokracia 
dhe totalitarizmi, Logos-A, fq. 23, Shkup, 1968. 

6. Naxhi Ma'rufi, Dr. Salih Ahmed El-Alij, Ab- 
dull-llah El-Fejad, "Terihu El-Arebi", fq. 46, 
Bagdad, 1966 (1386 h.) 

7. Shih: Nijaz Shukriq, "Povijest Islamske Kulture 
i Civilizacije", fq. 163, Sarajeve, 1989. 

8. Grup autoresh, "Es-Siretu En-Nebevijetu Li- 
Ibni Hisham", pjesa e dyte, bot. i trete, fq. 150, 
Bejrut, 1971/1391 h. 

9. Kur'ani, sureja Ta-Ha, ajetet 29-31. 

10. Muhamed Hamidull-llah, "Hyrje ne Islam", fq. 
15. Shkup, 1985. 

11. Dr. Ibrahim Hasen dhe Alij Ibrahim Hasen, 
"En-Nudhumu El-Islamijjetu", fq. 169, bot. 
"Mektebetu En-Nehdati El-Mirijjeti", botimi i 
katert, 1970, Kajro. 

12. Ebu El-Fidai Ismail bin Umer bin Kethir El- 
Kurejshij, "El-Fusulu fi Sireti Er-Resuli", per- 
punuar dhe korrektuar nga Ebu Usamete Selim, 
Es-Selefij, bot. i pare, libri 1, 2. fq. 80, Kuvajt, 
2003 (1424 h.) 



18 



dituria islame / 215 



Ahlak 



Xhamite - medresete 



e edukimit shpi 

Rrustem Spahiu 



Shkollat e para dhe te 
verteta ne Islam ishin 
xhamite te cilat qysh ne 
fillim te Islamit nuk ishin 
vetem vende per kryerjen e lut- 
jeve fetare edhe pse islamizmi ne 
esence nuk lejon klerikizem, 
sepse kleri e redukton fene ne 
formalitet te sherbimit te Zotit, 
por eshte rruge ne mbeshtetjen 
ne zotin ibadet, duke perfshire 
ketu te gjitha aktivitetet te cilat 
manifestohen me adhurimin e 
Allahut. Per tu kuptuar kjo ne 
praktike ishte i nevojshem edhe 
arsimimi i domosdoshem, jo 
vetem ekskluzivisht fetar por shume me 
gjeresisht. Ne pajtim me rrethanat his- 
toriko-shoqerore dhe nevojave qe te 
zhvillohet arsimi dhe shkenca. Shtrirja e 
shtetit te ri Islam duke i kycur edhe bes- 
imtaret e posa kycur ne shoqerine islame 
jane shfrytezuar praktikat e mehershme 
e njeherit jane formuar edhe forma te 
reja te arsimit dhe te arritjes dhe te per- 
sosmerise te diturise. 

Xhamia eshte lidhja shpirterore ne 
mes te Islamit dhe myslimaneve ajo 
eshte simbol dhe deshmitar shpirteror i 
perkatesise fetare, per kete Kur'ani 
thote: Xhamiat jane per All-llahun dhe 
mos iu lutni askujt pervec All-llahut " ne 
nje hadith Pejgamberi thote "nese e shi- 
hni nje njeri duke shkuar ne xhami, de- 
shmoni se ai eshte besimtar ne All- 
llahun xh.sh.", e edhe historia e verte- 
ton, vepra e pare e Pejgamberit ne Kuba 
ishte ndertimi i xhamise e cila eshte e 
njohur edhe ne ditet tona. 

Roli kryesor i xhamiave eshte arsim- 
imi islam, formimi dhe ngritja e person- 
alitetit islam. Ky rol realizohet ne rradhe 
te pare gjate kryerjes te namazit, kendi- 
mit te Kur'anit, degjimit te ligjeratave- 
vaizeve, njohja e myslimaneve dhe mys- 
limaneve me te gjitha obligimet e tyre 
fetare dhe obligimet e tjera njerezore, e 
njeherit edhe aplikimin e Islamit te cilet 
jane te lidhura ngushte me zhvillimin, 
punen dhe jeten e xhematit. Ne xhamia 
dhe afer xhamiave u ngriten medrese 
dhe shkolla te larta islame dhe instituci- 
one te tjera arsimore te cilat deshmojne 
mbi arsimimin e gjithanshem dhe akade- 
mik te besimtareve myslimane. 

Allahu xh.sh. ne Kur'an thote: "Ve- 
tem ai qe beson Allahun,diten e gjykim- 
it e fal namzin, jep zeqatin dhe i frikso- 
het zotit ai i nderton dhe viziton faltoret 




e zotit keta njerez jane ne rruge te drejt". 

Nga ky ajet i Kur'anit kuptojme se 
xhamiat i ndertojne ata qe jane te ngrit- 
ur ne pikepamje shpirterore, arsimore 
dhe kulturore. Sepse xhamia ndertohet 
per permbushjen e nevojave shpirterore 
ku me lutje-namaz besimtari e qetson- 
ushqen shpirtin e tij. Me ligjeratat qe 
mbahen ne xhami besimtari permbush 
kureshtjen e tij dhe pasurohet me dituri 
kurse me pjesemarrjen ne namzin e per- 
bashket besimtari behet personalitet 
shoqeror. 

Qellimi i kesaj hytbeje nuk eshte qe 
t'ju tregojme besimtareve se xhamiat 
ndertohen vetem per ta adhuruar zotin 
dhe per te rezonuar per te. Por historia 
na tregon se ajo qysh ne ditet e para te 
islamit ishte vendtubim ku mesohej 
dituria, duke filluar nga shkrim-leximi e 
deri te shkencat astronomike, matemati- 
kore dhe fizike. Pejgamberi i Allahut 
thote ne nje hadis kudsi: "Xhamite jane 
shtepite e mija te cilat i ndertojme, zbu- 
kurojme dhe i mbajme te pastra. I lumi 
ai njeri qe pasi te pastrohet ne shtepine' e 
tij vjen ta vizitoje shtepine time." Ai 
meriton shperbelim nga Zoti i vet. Ne 
edukimin ne xhami besimtari meson se 
nuk duhet te adhuroj as te friksohet nga 
askush tjeter perveqse prej Allahut. 
Frika eshte ne natyren e njeriut, por bes- 
imtari i informuar mire, i arsimuar dhe i 
pergatitur ne xhami e mban vehten dhe 
nuk ligshtohet para veshtiresive qe e 
ndeshin ne kete bote. Ai me besimin e 
vet te fuqishem ndaj Allahut, me dijen e 
tij se askush nuk eshte mbi fuqine e 
Allahut, ia arrin qe shpresen dhe friken e 
tij ta drejtoje ne besimin e tyre ne 
Allahun. 

Thame se xhamia eshte vend ne te 
cilen kryhet sherbimi i lutjes qe i behet 
Allahut, por lutjet jane dy lloje: njera 



rteror 

eshte personalisht e tjetra e 
perbashket. Me lutjen persona- 
le qe i drejtohemi Allahut ngri- 
sim zhvilllimin tone shpirteror 
dhe mbeshtetjen ne Allahun, 
ndersa lutja e perbashket para- 
qet nje unitet te besimtareve te 
cilet tubohen pese here ne dite 
ne xhami per ta permend 
Allahun per t'i mesuar dhe 
komentuar fjalet e Allahut dhe 
te Pejgamberit te tij, per te 
kenduar Kur'an i cili jo vetem 
qe i ngrit ndjenjat e dashurise 
ndaj Allahut dhe Pejgamberit 
te tij, por e detyron besimtarin 
qe te jete kurreshtar ne komen- 
timin e ajeteve te Kur'anit, te 
cilat ajete e nxisin besimtarin t'i zgjero- 
je diturite e tija mbi krijaturen e Allahut. 
Ne anen tjeter falja e perbashket e xhu- 
mave e bajramave mbajtja e hytbeve 
eshte berthama e unitetit te besimtareve 
me te cilin unitet i kundervihen sulmeve 
te kundershtareve te islamit e njeherit 
edhe i mbrojne interesat e tyre te per- 
bashketa. Pra xhamia eshte berthama e 
pushtetit-shtetit juridik i cili kujdeset per 
qetesine dhe mireqenien e te gjithe bes- 
imtareve. 

Ne kohen e Pegamberit a.s. xhamia 
ishte vendi ku Pejgamberi keshillohej 
dhe vendoste per gjera te rendesishme. 
Ne xhami bihej vendimi per lufte dhe 
paqe sig ndodhi para luftes se Bedrit, te 
Uhudit dhe te Hendekut. Ne xhami 
shpalleshin te gjitha urdheresat dhe nda- 
lesat kuranore e pastaj shperndaheshin 
jasht saj, aty besimtaret e pare vendosen 
se kush do t'ju prij myslimaneve pas 
vdekjes se Muhamedit a.s., aty u kaliten 
ushtaret dhe komandantet ushtarak te 
ushtrise myslimane e qe eshte me e re- 
ndesishmja ne xhami merrej edukata e 
drejt pa marr parasysh moshen dhe gji- 
nine. Edhe sot ne ditet tona ne shtetet me 
shumice, hebreje, krishtere ose sekular- 
iste, ne xhami edukohen myslimanet qe 
t'i zhvillojne dhe t'i forcojne marredhe- 
niet shoqerore, fqinjesore, atdhetare ne 
mes veti dhe ne mes te komuniteteve 
tjera te shoqerise se tyre ku ata jetojne. 
Ne xhami tek personaliteti i njeriut 
zhduken te gjitha vetite e keqija sepse li- 
gjeratat nga dijetaret e kane kete qellim. 
Perpara Allahut pa dallim moshe, race, 
pozite shoqerore rrime krah per krah 
para Krijuesit, pushtetari, pasanuku i 
veshur me roba lluksoze qendron gju me 
gju me lypsin dhe te vobektin e leckosur, 
njeriu i bardh dhe i ziu, i kuqi e i verdhi 



dituria islame / 215 



19 



jane te barabart krah per krah 
para Allahut. Pushtetari pa 
krekosur e qet kryt tek kem- 
bet e te varferit ne sexhde, 
pra te gjitha dallimet e pasu- 
rise, pozites, rangut shoqeror 
ne xhami humbin dhe mbre- 
teron atmosfera e vellazeri- 
mit e barazise, dashurise dhe 
solidaritetit te lidhura me da- 
shurine ndaj Allahut. 

Se xhamia eshte qender 
shkollore (medrese) e kultur- 
ore e verteton edhe e verteta 
se ne xhami kane qasje te 
gjitha moshat dhe gjinite. Ne 
kohen kur Evropa mesjetare 
femrat i konsideronte vetem 
si objekt zbukurimi pa te 
drejt te ndikimit ne shoqeri dhe pa te 
drejte vote, femrat myslimane te baraba- 
rta me meshkujt jo vetem qe prezentonin 
ne xhami, por ishin edhe aktive ne di- 
skutimet e tyre ne mbarevajtjen e shoqe- 
rise myslimane. Aty grate dhe femijte 
edukoheshin dhe shkolloheshin qe nena 
te jete edukatore e denje, luftetare trime 
dhe kontribuese ne familjen e vet dhe 
shoqerine myslimane. 

Xhamia eshte edukuese e barazimit 
ne mes njerezve, jemi deshmitar dhe his- 
toria na verteton, se asnje fe tjeter, asnje 
ideologji tjeter nuk pati sukses si9 pati 
Islami ne barazimin racor saqe mund te 
shihet nga historia islame kur nje zezak, 
rob para pranimit te Islamit, i priu ush- 
trise myslimane. Po te mos ishte xhamia 
barazimi ne mes te njerezve do te kishte 
mbetur vetem nje deshire e parealizuar. 
Xhamia eshte edhe shtepi kulturore e 
myslimaneve ne te edukohej shoqeria 
myslimane ne te gjitha aspektet kultur- 
ore duke filluar nga kendimi i Kur'anit 
kaliografia- bukurshkrimi pastaj arkitek- 
tura karakteristike dhe e persosur e my- 
slimaneve, artizanatet per zbukurime 
enteriere e me se shumti aty mesohej 
shkrim-leximi, diturite e ndryshme duke 
filluar nga ato fetare pastaj, matematika, 
astronima, alkimia e shkencat tjera. Ke- 
tu pergaditeshin diplomat dhe misionare 
te perhapjes se diturive dhe besimit ne 
Allahun, te gjithe ata qe do te merreshin 
me kete pune banonin ne xhami dhe 
quheshin Sufa. Keta studente morren 
emrin Ehli-Sufa ose As-habi Sufa qe 
d.m.th. banuesit ne Sufa ne nje kend te 
xhamise. Keta nuk ishin njerez pa streh 
por ishin njerez te dhane pas diturise dhe 
kenaqesise se Allahut, ketu bente pjese 
edhe komandanti i njohur i ushtrise my- 
slimane Sead ibin Vekkasi dhe ne kohen 
e Pejgamberit numri i tyre kishte arritur 
deri ne 400 veta. Me shtimin e interes- 
imit ndaj diturise dhe kultures islame ne 
kendet e xhamive ose afer xhamive u 
hapen Mektebet shkollat fillestare per 




mesim-lexime me vone edhe medresete 
ku beheshin mesimet e larta islame . 

Edhe ne vendin tone kemi shume' Me- 
ktebe dhe Medrese te ketilla te cilat ne 
kohen e roberise se popullit tone sherby- 
en si perhapese te diturise qe i ndritnin 
kokat dhe i hapnin zemrat e popullit to- 
ne, mbajtja e Lidhjes se Prizrenit ne 
xhamine e Mehmet pashes ne Prizren, 
mesimi i shkronjave shqipe kur kjo ve- 
primtari ishte e ndaluar nga pushtues te 
ndryshem, njeherit xhamia edhe te ne 
sherbeu edhe per mbrojtjen dhe ruajtjen 
e atdheut, vlen te permendet koha nen 
pushtimin e eger serbosllav etj., si dhe 
aktivitetet tjera te ketij lloji. 

Se xhamiat ishin shkolla dhe qendra 
kulturore te myslimaneve verteton edhe 
fakti se ne tere boten afer xhamiave u 
formuan medresete ne fillim pa ndonje 
planprogram te caktuar, por me vone ato 
u reformuan edhe u bene shkolla me re- 
nome e qe i dhane kultures islame dije- 
tar te njohur te te gjitha lamive te rangut 
te Gazaliut, Ibni Ruzhdit, Ibni Sinait etj. 
te cilet deri ne fillim te shekullit 1 9 vep- 
rat e tyre u perdoren si tekste univerzita- 
re ne Azi, Afrike dhe ne Evrope. 

Medreseja apo universiteti i Az'harit 
ne Kajro eshte prej universiteteve me te 
vjetra ne bote ne te cilin u arsimuan jo 
vetem myslimanet por edhe krishteret 
dhe hebrejet. 

Universitete te ketilla qe linden nga 
xhamiat e myslimaneve u hapen edhe ne 
shume qendra te tjera boterore islame si 
ne: Bagdad, Damask, Kordove, Istam- 
bull etj. Ne keto qendra lulezoi dituria si 
ajo shoqerore ashtu edhe ajo shkencore 
e me se shumti edhe sot njerezit habiten 
me arkitekturen dhe ndertimin e urban- 
izimit te qyteteve myslimane. 

Fakti se xhamia mund te perdoret 
edhe per nevoja te tjera pervec kryerjes 
se lutjes, nuk e humb karakterin shenjet- 
nor te saj dhe kudo ne bote xhamia quhet 
edhe shtepi e Zotit por, ne xhami nuk 
mund te kryhen veprimtari te cilat e ulin 



shenjterine dhe dinjitetin 
kulturor dhe shoqeror te 
saj. Pra ne xhami ndalohet 
tregtia dhe aktivitetet e 
ngjajshme tregtare. Sepse 
ndaj xhamise duhet te kemi 
respekt si shtepi e zotit dhe 
si shtepi e edukimit kultur- 
or, shkencor dhe kombetar. 
Ne kohen e Pejgamberit 
a.s. pasardhesve te tij, edhe 
sot xhamia mbetet qender e 
aktiviteteve intelektuale te 
besimtareve mysliman, ku 
shtroheshin dhe shtrohen 
problemet e ndryshme te 
Ishoqerise myslimane pas- 
taj, biheshin vendime per 
luftimin e dukurive nega- 
tive qe paraqiteshin ne shoqeri. 

Eshte obligim fetar qe nje here ne ja- 
ve te paraqiten dukurite negative ne sho- 
qerine e myslimaneve dhe te gjejme me- 
nyre se si te evitohen ato ose ne xhami 
paraqiten projekte madhore per perpari- 
min e shoqerise njerezore. 

Ne fillim xhamiat ndertoheshin te 
thjeshta pa ornamente dhe zbukurime te 
ndryshme. Xhamia e pare e ndertuar ne 
Medine nga vet Pejgamberi a.s. u quajt 
xhamia e Pejgamberit. Pas vdekjes se tij 
ajo u rindertua nga Ebu Bekri dhe Ome- 
ri, e me kalimin e kohes ajo u zgjerua 
dhe sot eshte nje objekt madheshtor me 
nje arkitekture moderne dhe shume fu- 
nksionale. Si ne Kabe ashtu edhe ne 
xhamine e Pejgamberit kryhet i njejti 
mision si ne kohen e Pejgamberit ku ne 
biblioteken e madhe ne xhamine e Pej- 
gamberit gjenden veprat kapitale te dije- 
tareve eminent myslimane dhe boteror e 
njeherit ne siperfaqet e medha te xhami- 
se, dijetaret e permendur mbajne ligje- 
rat, tribuna shkencore me karakter fetar. 
Ne fund po e permendim ajetin 177 te 
sures El Bekare ku Allahu xheleshanehu 
me pak rreshta pershkruan besimtarin e 
edukuar dhe te arsimuar ne xhami. 

"Nuk eshte tere e mira (e kufizuar) 
t'i ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose 
per'endimi, por miresi e vertete eshte 
ajo e atij qe i beson All-llahut, dites se 
gjykimit, engjejve, librit, pejgambereve 
dhe pasurine qe e do uajep te afermve, 
bonjakeve, te varferve, udhetareve, ly- 
pesve dhe per lirimin e roberve, dhe ai 
qe efal namazin, ejep zeqatin, dhe ata 
qe kur premtojn'e e zbatojne, dhe te du- 
rueshmit ne skamje, ne semundje dhe 
ne flaken e luftes. Te fillet jane ata te 
sinqertit dhe te tillet jane ata te devot- 
shmit. " 



20 



dituria islame / 215 



Hatixheja r.a. # mbetet simboli 
dhe ylli i pashuar i thirrjes islame 



Mr. Rexhep Suma 

Thenia se gruaja eshte gjysma e 
shoqerise, nuk perben ndonje 
risi dhe me te' as qe plotesohet 
di9ka e tille, ngase njemend, 
gruaja eshte gjysma e shoqerise shikuar 
nga prizmi i numerimit, por e verteta 
eshte se gruaja eshte e tere shoqeria. 
Keto argumente gjejne mbeshtetje edhe 
nga faqet e historise. Gruaja, bashkesho- 
rtja e Muhamedit a.s, Hadixheja r.a, 
eshte personi qe vazhdimisht mbeshteti 
thirrjen hyjnore (vahjin) dhe mbetet she- 
mbulli me ideal qe ka regjistruar faqja e 
historise ne sakrificat cfare kishte hasur 
pejgamberia e Muhamedit a.s. Ajo nuk 
ishte nje njeri i thjeshte, porse kishte 
shprehur angazhimin permanent te saj 
perkrah jetes se Muhamedit a.s dhe ishte 
e kalitur ne vendimet e saj, ngase nuk 
ishte e lehte per te si femer te pranonte 
qe te jetonte dhe ta bartte barren e Isla- 
mit, kur dihet se ishte nje tregtare e njo- 
hur ne Meke. Por guximi i madh, 
vetemohimi, perkushtimi, bindja ndaj se 
vertetes, shpirtmadhesia e pashembullt 
bene qe ajo te ballafaqohej me 9do prob- 
lem dhe te dilte krenare dhe ballehapur 
duke mos u luhatur ne asnje fjale qe 
predikonte i derguari i Allahut. Hatixhe- 
ja, nena e besimtareve, mbetet simboli i 
dashurise se thirrjes islame (daves isla- 
me). Qe kur shkrepen shkendijat e para 
te drites se Allahut xh.sh., ajo pa asnje 
hamendje dhe pa as me te voglin dy- 
shim, me dashuri te madhe perqafoi thi- 
rrjen e re dhe atraktive, qe nuk ish 
degjuar deri ne at kohe ne Siujdhesen 
Arabike. Asnjehere gjate jetes se vet nuk 
kishte ngritur zerin ndaj Resulullahit e 
as qe e kishte bere nervoz, po as Profetit 



a.s. nje gje te tille nuk kishte bere, sepse 
midis tyre kishte nje dashuri bashkesho- 
rtore ideale me kuptimin e plote te fjales 
Ishte vertet ashtu sic thote Zejnep El 
-Gazali, se femra islame eshte pergjegje- 
se per krijimin e se ardhmes se Islamit: 
"Myslimania ka nje pergjegjesi te veca- 
nte, duhet te jete ne formen e pergatitjes 
qe t'u beje balle roleve te rrezikshme, 
sepse ka nje emanet te rende. Thirresja 
duhet te jete e preokupuar me pune dhe 
me sjellje qe te jape zgjidhje fatlume per 
problemet njerezore derisa ata t'u per- 
gjigjen urdhrave te All-llahut." 1 

Kush ishte Hatixheja r.a.? 

Babai i Hadixhes ishte Huvejlid bin 
Esed El-Esedi, kurse nena e saj Fatime 
bint Zejd bin El-Assam. "Bashkeshorti i 
saj i pare ishte Atik bin Aid Etemijmi, 
kurse pas vdekjes se tij, qe martuar me 
Ebu Halal Bin Zuraran, dhe me te kishte 
dy femije - Hindin dhe Harithin. Pas 
vdekjes se tyre shume njerez trokiten ne 
deren e saj per te kerkuar doren, por qe 
te gjithe i refuzoi ngase arriti te kuptonte 
se ata ishin interesxhinj qe kerkonin pa- 
surine e saj. Ceshtja ishte krejt ndryshe 
me profetin a.s., ngase ne te ajo pa sin- 
qeritetin, besnikerine dhe me pas e fejoi, 
por edhe Muhamedi a.s pa se ajo ishte 
nje zonje e sinqerte dhe e drejte dhe u 
dakordua dhe e pranoi" 2 . 

Nga kjo martese nenkuptohet se Mu- 
hamedi a.s nuk ishte i dhene pas epsheve 
dhe kenaqesive te perkohshme te kesaj 
bote, sepse nuk do ta pranonte nje te ve 
cfare ishte Hadixheja r.a, por do te ker- 
konte ashtu sic kerkonin moshataret e 
vet, pra nje me te re sesa ishte ai vete. I 
Derguari Allahut-Muhamedi s.a.v.s. 
ishte njezet e pese vjeg, kurse Hadixheja 




dyzetyjecare. Dhe me te pati gjashte fe- 
mije, dy djem (Kasimin dhe Abdullah- 
un), te cilet nuk jetuan gjate, kurse kater 
vajza - Zejnebin, Rukiijen, Umm Kul- 
thumin dhe Fatimen. Hadixheja dhe 
Muhamedi s.a.v.s. kane jetuar plot 24 
vjet se bashku. Ajo po ashtu ia dorezoi 
te hollat Pejgamberit per te udhehequr 
tregtine e saj, ngase kishte pelqyer bes- 
nikerine e tij dhe virtytet, besueshmerine 
dhe mendjethellesine e tij. 

Shpallja hyjnore 

Duke qendruar ne shpellen Hira, i er- 
dhi e verteta, i erdhi meleku dhe i tha: 
"Lexo!"- Nuk di lexim, - i thashe. - Pas- 
taj me mori dhe me shtrengoi aq fort, sa- 
qe s'mund te perballoja me teper dhe, 
pasi me leshoi, me tha:"Lexo!"- Nuk di 
lexim, - iu pergjigja. - Me mori per te 
dyten here dhe me shtrengoi aq fort, sa- 
qe s'mund te perballoja me teper dhe, 
pasi me leshoi, me tha:"Lexo!"- Nuk di 
lexim, - iu pergjigja. - Me mori dhe me 
shtrengoi per te treten here dhe, pasi me 
leshoi, tha: "Lexo, me emrin e Zotit te- 
nd, i Cili krijoi (?do gje). Ka krijuar nje- 
riun nga alek (cope gjaku te mpiksur). 
Lexo, se Zoti yt eshte Bujar" (Alek, 1-3). 

Ndersa zemra po i gul?onte, ai u 
kthye me te (shpalljen) dhe hyri te Ha- 
tixheja, bija e Huvejlidit, se ciles i tha: 
"Me mbulo! Me mbulo!" Ajo e mbuloi, 
derisa iu largua frika. Dhe, mbasi i rre- 
feu per ndodhine, i tha: "Vertet, kam fri- 
ke per veten time!". Atehere, Hadixheja 
i tha: "Jo, per Allahun! Allahu, kurrsesi, 
s'te poshteron, asnjehere. Sepse ti mban 
lidhje me te afermit, u ndihmon nevojta- 
reve, i ushqen te varfrit, e mirepret mi- 
kun dhe i perkrah ata qe mbrojne te 
verteten". Me pas, Hadixheja vajti me te 
te Uerekate bin Neufel bin Esed bin Ab- 
du el-Uza, i cili ishte biri i xhaxhait te 
Hadixhes. Ky njeri kishte pranuar Kri- 
shterimin gjate kohes se injorances. Ai 
dinte te shkruante hebraisht, keshtu qe 
pershkruante nga Inxhili aq sa Allahu 
donte qe ai te pershkruante. Ishte i shty- 
re ne moshe dhe ishte i verber. Hadixhja 
i tha: "O biri i xhaxhait, degjo (di9) nga 
biri i vellait tend!" Uereka i tha: "O bir i 
vellait tim, c'eshte ajo qe po sheh?" 

Pasi Profeti i tregoi per ndodhine qe i 
ngjau, Vereka i tha: "Ky eshte Namusi 
(Xhibrili), qe Allahu ia zbriti edhe Mu- 



dituria islame / 215 



21 



sait. Ah, sikur te kisha qelluar i ri. Ah, 
sikur te isha gjalle, kur do te te nxjerre 
populli yt!" - Do te me nxjerrin!? - Po. 
Asnjehere s'ka ndodhur te vije ndonje 
njeri me ate qe erdhe ti, ve9se populli i 
tij e kane demtuar. Sikur te me mberrinte 
ajo dite, do te te jepja nje ndihmese te 
forte". 

Nuk kaloi shume dhe Uereka vdiq, 
ndersa Shpallja pushoi per nje kohe. 
(Buhariu:3) Muhamedi s.a.v.s nga shpe- 
11a Hira i tmerruar u kthye te ajo duke i 
thene "Me mbulo... me mbulo.."? Hadi- 
xhja i tha: "All-llahu kurre nuk do te te 
poshteroj, ti i mbane lidhjet farefisnore, 
mbane barren e te dobetit, u ndihmon te 
varferve dhe atyre qe kane nevoje, i mi- 
repret musafiret dhe je i durueshem ne 
veshtiresi dhe ne rrugen e se' vertetes", 
dhe pas kesaj menjehere shkoi tek Va- 
raka bin Nevfal bin Esed Abdul-Uzza.. 
Ai pasiqe degjo shpjegimet se cfare i 
kishte ndodhur Muhamedit a.s i tha se 
keto jane "Namus", fjale te shenjta te ci- 
lat All-llahu ia zbriti Musas. Dhe deshi- 
roi qe "Te jete i gjalle e t'a permbaje 
atehere kur njerezite tjere t'ia kthejne 
shpinen dhe t'a kundeshtojne." Nena e 
besimtareve, Hatixheja ka kaluar tri vite 
bojkoti shoqeror me Muhamedin s.a.v.s. 
ne luginen Ebi Talib. 

Disa nga hadithet sherife 

qe flasin per superioritetin 

e Hatixhes 

Tregon Aliu r.a. se ka thene Pejgam- 
beri s.a.v.s. "Me te mirat gra ne bote per 
kohen e tyre ishin Merjemi dhe Hadi- 
xheja, All-llahu qofte i kenaqur me to". 
Po ashtu tregon Aishja r.a. "Nuk kam 
pasur zili per asnje prej grave te Pejga- 
mberit s.a.v.s., sa kam pasur zili per Ha- 
dixhen e cila ka nderruar jete para se te 
martohesha une, per arsye se Muhamedi 
s.a.v.s. e permendte aq shpesh dhe se 
All-llahu e kishte pergezuar se ajo do te 
kete vend ne Keseb (vend ne Xhennet) 
dhe se ai cdo here kur prente dele kurban 
ai u conte shoqeve te saja nga nje cope 
per hir te perkujtimit ndaj saj". Dhe kur 
i thoja "..per Hadixhen je keshtu, kesh- 
tu..", ai me thoshte "Hadixheja per mua 
ishte keshtu, keshtu "(me besoi kur as- 
kush s'me besoi, me permbajti kur te tje- 
ret me kundershtuan, e ka ditur se jam 
duke folur te verteten atehere kur me 
thonin se jam rrenacak dhe me ka ndih- 
muar me pasuri atehere kur te gjithe me 
demtonin". 3 

Ne nje tregim te Ebu Hurejres 'Xhe- 
braili erdhi tek Muhamedi s.a.v.s. dhe i 



tha "O i derguar i All-llahut! Ja ku po te 
vjen Hadixheja me nje ene me ushqim, 
kur te arrije, e pershendet nga All-llahu 
dhe une dhe e pergezo me Keseb -pallat 
ne Xhennet, ku nuk do te kete tjeter pos 
paqe, ku nuk ka britma as shamate, e as 
pune e lodhje, e Allahu me te me fali 
femije e me tjerat jo. 4 

Po ashtu tregon Aishja r.a. "Njehere 
erdhi Halah bint Huvejlid, motra e Ha- 
dixhes dhe kerkoi leje per te hyre.. me 
kete rast i Derguari i All-llahut tha: "O 
All-llah! Helah! dhe iu perkujtua Hadi- 
xheja ...me kete rast s'u durova dhe i 
thashe" £'te ben t'a kujtosh nje plake 
prej plakave te Kurejsheve, nje plake pa 
asnje dhemb ne goje, e cila ka vdekur 
kahere dhe All-llahu ne vend te saj t'a ka 
dhene nje me te mire. 

(S')shuhet ylli i pare 
i fese islame 

Ishte viti i dhjete i Shpalljes hyjnore 
(ishte Ramazan) dhe ne ate kohe Muha- 
mmedi a.s. i humbi dy njerezit me te 
dashur. Fillimisht i vdiq axha Ebu Talibi 
- mbrojtesi i tij besnik dhe perkrahesi i 
fuqishem ne 9astet me te veshtira te jetes 
se tij, e pastaj i vdiq edhe Hadixhja, gru- 
aja e tij e pare, myslimania e pare dhe 
bashkeshortja e jetes. Dy muaj e tri dite 
pas vdekjes se Ebu Talibit, nderroi jete 
nena e te gjithe besimtareve, e cmuara 
dhe e nderuara, Hatixhja r.a. Ka vdekur 
ne moshen 65-vjecare, Resulullahi ate- 
her ishte 50-je9ar. 

Hatixheja r.a. ka qene njera nga hiret 
e verteta te Allahut xh.sh. per Resululla- 
hun a.s. Ajo me te ka jetuar nje te kater- 
ten e shekullit, duke i ofruar butesi dhe 
mirekuptim ne 9astet e deshperimit dhe 
te pikellimit. Bashke me te ka bartur 
pergjegjesine e davetit ne supet e veta. 
Ajo po ashtu i ka dhene kurajo ne mo- 
mentet e pranimit te Shpalljes. E ka 
mbrojtur nga smirezinjte dhe zullumqa- 
ret, dhe gjate tere kesaj rruge nuk i eshte 
dhimbsur as vetja, e as pasuria e vet. 5 

Me vdekjen e tyre, humbi perkrahjen 
morale, madje edhe fizike dhe ra ne kri- 
ze te thelle, te cilen idhujtaret kurej shite 
do ta shfrytezonin maksimalisht duke i 
sjelle fatkeqesi te papara. Ne kete gjend- 
je deshperimi, Pejgamberi a.s. u nis per 
ne Taif (qytet jo larg Mekes) duke shpre- 
suar se atje do te gjente perkrahje dhe 
vend te pershtatshem per te kultivuar fa- 
ren e Fjales se Zotit. Mirepo, meqe shpi- 
rtrat e paganeve taifas akoma nuk ishin 
te gatshem ta pranonin Porosine hyjno- 
re, rinia, te nxitur nga prinderit e sul- 



muan ashper me gure dhe per here te 
pare u derdh gjaku i Pejgamberit te All- 
llahut - Muhammedit (s.a.v.s.). Prandaj 
ai vit u quajt "Sennetu-1-Huzni-Viti i de- 
shperimit". Ne kete krize te thelle dhe ne 
kete gjendje te rende deshperimi, Pej- 
gamberi a.s. gjeti strehim te nje kopsht, 
i ngriti duart lart kah qielli duke iu lutur 
All-llahut thelle nga shpirti per ndihme e 
perkrahje, tha: "O Zoti im, Ty te ankoh- 
em per dobesine e paaftesine time dhe 
per njerezit, qe nuk me kuptojne. Ma 
shpejto ngadhenjimin e se vertetes ose 
ma merr shpirtin dhe me thirr te Vetja 
jote ne boten tjeter me te mire". 

Kur Hadixheja nderroi jete, profeti 
deshi te rimartohej, dhe bukuria nuk 
ishte prej kritereve te tij ne zgjedhjen e 
partnereve te jetes. Edhe po te kishte ve- 
pruar ne kete menyre, ai nuk do te ishte 
kritikuar. Konsiderata kryesore e tij ishte 
fuqizimi i lidhjeve te tij me burrat, te 
cilet i kishin dedikuar jetet e tyre mesa- 
zhit dhe thirrjes se tij. Ai zgjodhi Aish- 
en, vajzen e Ebu Bekrit, pavaresisht nga 
mosha e vogel, zgjodhi Hafsen, vajzen e 
Umerit, pavaresisht se nuk ishte e bukur. 
Pastaj zgjodhi Ummu Selemen, vejush- 
en e komandantit te tij, i cili ra deshmor 
ne rrugen e Allahut, dhe bashke me te 
gruaja e tij vuajti mjaft ne migrimin ne 
Abisini, dhe pastaj nga Abisinia ne Me- 
dine. Perpara asaj ishte Saudah, nje grua 
e cila kishte hequr dore nga martesa per 
shkak te moshes se madhe. Jeta me keto 
kater gra nuk pritej te ishte e mbushur 
me zbavitje dhe gezime, po edhe nese 
ishte, nuk ka pse te fajsohej Profeti a.s. 
per kete. Mund te thoni: Por Profeti a.s., 
kur nderroi jete la nente gra. Si ka mu- 
ndesi kjo, po ashtu si mundet te kete ate 
qe te tjeret nuk munden? A mos eshte 
kjo hapje e deres drejt epshit dhe pergji- 
gje ndaj thirrjes se kenaqesise? Ne 
pergjigje te kesaj ne themi: A gjendet 
ndonje vend per kenaqesi ne jeten e nje 
burri, i cili nuk qendroi asnje dite te 
vetme larg perpjekjes se luftes se vazh- 
dueshme dhe xhihadit rraskapites? Me 
siguri shume personalitete te rendesise 
se madhe jane kaq te zene me problemet 
e njerezve, sa mezi te shijojne nje ore 
pushim ve9se kur duan te rifitojne per- 
fundimin e mundimeve te pafund nje 
here e mire. Atehere si ka qene situata e 
profeteve te medhenj, te cilet u perballen 
me perceptimin e arabeve, si9 edhe u 
treguam? Po ashtu themi 9fare vendi ze 
kenaqesia ne jeten e nje njeriu, i cili e 
kundershtoi ate qe ne rinine e tij? A ka 
mundesi ta zhyste veten e vet brenda saj, 



22 



dituria islame / 215 



kur ishte burre i moshuar? Me siguri 
kushtet qe i rrethonin pese grate e tjera, 
e bene te' jetonte me to nje pjese te bar- 
res qe Profetit i duhej te bartte ne funk- 
sionin e tij si udheheqes shteti, kur ishte 
pergjegjes per komunitetin dhe cdo indi- 
vid te tij. Po ashtu ishte pjese e 
pergjegjesise se tij per te ngritur te miren 
dhe per te crrenjosur te keqen. 

Merr per shembull martesen e tij me 
Zejneb bint Xhahshin: kjo martese ishte 
nje provim i veshtire per Profetin a.s. 
Allahu e kishte urdheruar te hynte ne te 
per te shkaterruar nje tradite e cila ishte 
mjaft e perhapur midis arabeve, ku priu 
tere siklet dhe me veshtiresi. Zejnebi 
ishte njera prej kusherirave te tij, te cilen 
ai e kishte njohur qysh ne femijeri. Ishte 
ai qe deshi ta martonte me Zejd ibn Ha- 
rithah. Megjithese asaj nuk i pelqeu ide- 
ja, dhe vellai i saj e kishte kundershtuar 
martesen per shkak te krenarise te poz- 
ites se familjes se tij. Zejneb ishte prej 
kurejsheve, ndersa Zejd ishte nje skllav 
te cilin Profeti a.s. e kishte liruar dhe e 
kishte adoptuar si djale dhe e therrisnin 
Zejd ibn Muhammed. Profeti a.s. kishte 
insistuar per kete martese, sepse ai donte 
te thyente krenarine e arabeve per preja- 
rdhjet e tyre, ajo nuk kishte asnje zgje- 
dhje vecse te pranonte vendimin e 
Profetit a.s. mbi ceshtjen, vecanerisht 
pasi u shpall ajeti i meposhtem. 

"Kur All-llahu ka vendosur per nje 
ceshtje, ose i derguari i Tij, nuk i takon 
(nuk i lejohet) asnje besimtari dhe asnje 
besimtareje qe ne ate ceshtje te tyre per- 
sonale te bejne ndonje zgjidhje tjeter- 
fare. E kush e kundershton All-llahun 
dhe te derguarin e Tij, ai eshte larguar 
shume larg se vertetes." (Kur'an 33:36) 

Keshtu ajo u martua me Zejdin, pava- 
resisht nga ngurrimi ne zemren e saj. 
Shume shpejt ai zbuloi se nuk mund te 
jetonte me ate dhe shkoi e u ankua tek 
Profeti a.s., i cili nderhynte here pas here 
per t'vene gjerat ne rregull, por pa rezul- 
tat. Ne keto rethana Allahu i shpall 
Profetit a.s. se ai duhej ta lejonte Zejdin 
te divorcohej prej saj dhe se ai duhej te 
martohej me te. Profeti a.s. ishte ne 
shqetesim te madh per kete urdher te 
cuditshem dhe ai e mbajti brenda vetes, 
prej frikes se mos njerezit do te thoshin 
se ai po martohej me nusen e djalit te tij, 
e cila nuk ishte e lejueshme. Megjithate, 
c'do te thoshin njerezit, ishte ajo qe 
Allahu donte te shkaterronte; ishte e de- 
tyrueshme per Profetin a.s. te zbatonte 
kete urdher dhe duke shpresuar qe 
Allahu do ta shpetonte prej kesaj situate. 




Madje ai shkoi me larg se kaq: kur Zejdi 
erdhi per t'u ankuar per gruan dhe i shp- 
jegoi se ai kishte per qellim te divorco- 
hej me te, Profeti a.s. i pati thene: 
"Mbaje bashkeshorten tende dhe ki frike 
nga All-llahu!". (Kur'an 33:37) 

Cilesite dhe shprehite 

e bukura morale 

te te Derguarit te Allahut 

"Allahu i Madheruar mua me ka der- 
guar per ta plotesuar moralin e bukur." - 
i Derguari a.s. ishte me superior ndaj te 
gjithe pejgambereve te tjere: ne dije, ne 
njohje, ne te kuptuar, ne intelekt, ne 
mprehtesi, ne siguri, ne njohje te sigurt, 
ne zgjuarsi, ne kapacitetin mendor, ne 
zemergjeresi, ne modesti, ne dhembshu- 
ri, ne butesi, perkrahje, ne ndjeshmeri, 
ne durim, ne entuziazem, ne atdhetari, 
ne devotshmeri, ne besueshmeri, ne ku- 
raje, ne madheshti, ne trimeri, ne eloku- 
ence, ne retorike, ne guxim, ne bukuri, 
ne te shmangurit ndaj kenaqesive te 
jetes tokesore, ne deliresi, ne shpirtmi- 
resi, ne ndershmeri, ne frike-respekt. Ai 
i falte njerezit e tjere per sjelljet e tyre 
keqdashese ndaj tij, si shoket, edhe ar- 
miqte e tij po ashtu. Ai kurre nuk hak- 
merrej kundrejt tyre. Kur ata bene qe 
nga faqja e tij e bekuar te rridhte gjak 



dhe thy en dhembin e tij te bekuar gjate 
luftes se shenjte ne Uhud, ai shqiptoi be- 
kimin e meposhtem rreth njerezve, te ci- 
let i shkaktuan atij keto demtime: "O 
Zot, fali ata per padijen e tyre." - Ai 
ishte jashtezakonisht i dhembshem, ai u 
jepte kafsheve uje per te pire. Ai mbante 
ne duart e tij enen derisa kafshet ngope- 
shin. Ai pastronte papastertite prej kalit 
qe perdorte. - Kur njerezit e therrisnin 
ate, kushdo qofshin ata, ai u pergjigjej, 
'Lebbejk' - 'Po zoteri'. 6 Kjo ishte nena e 
besimtareve qe jetoi nje jete te lumtur 
me Profetin a.s.. 



Referencat shkencore: 

1. Kurani perkthim me komentim ne gjuhen 
shqipe, h.Sherif Ahmeti, 1413 h, Medine. 

2. Ila Ibneti,, Zejnep El-Gazali, vl. nr 2, fq 32, 
1996, darutevzij ve neshr el islamije. 

3. Abdul Hamid Kishk, Bina El usre El muslime, 
fq 125, Kajro. 

4. Musnedi Imam Ahmed, VI/118 

5. Sahihul Buhari, kaptina martesa e resulullahut 
a.s me Hatixhen r.a 1/539. 

6. Safijurrahman El-Mubarekfuri Nektari i 
Vulosur i xhenetit. Nun, 1420/1999, Shkup. 
Muhamed Gazali, Nenat e besimtareve 
www.erasmusi.org/afisho_temat. phpf=79. 



dituria islame / 215 



23 



Studime ekonomike 



Problem! ekonomik dhe trajtimi i tij 
nga kendveshtrimi islam - (3) 



Muhamed Abdullah el-Shebani 

Ne dy artikujt e meparshem 
kemi diskutuar lidhjet e 
shperndarjes me dy faktoret 
e prodhimit; faktorin pune 
e burimet natyrore dhe ndikimin e tyre 
ne ekzistimin e problemit ekonomik; 
menyren se si kishte trajtuar Islami keta 
dy faktore nga aspekti i rendesise se tyre 
relative ne procesin e prodhimit dhe ro- 
lin e tyre ne shfaqjen e problemit ekono- 
mik. 

Ndersa ne kete artikull do te' diskutoj- 
me rolin e kapitalit duke qene nje prej 
faktoreve te prodhimit ne procesin pro- 
dhues dhe rendesine e tij relative ndiku- 
ese ne shfaqjen e problemit ekonomik. 

Kuptimi ekonomik i kapitalit eshte: 
cdo pasuri qe kursehet, perdoret per pro- 
dhimin e nje pasurie tjeter. Dhe me kete 
kuptim perfshine shume pasuri, madje 
edhe pasurite e harxhuara ne prodhim si 
toka, mineralet, lendet e para dhe mjetet 
e prodhimit - si pajisjet, pronat industri- 
ale, bujqesore e tregtare. Kapitali ndahet 
ne kapital fiks, i cili perdoret me shume 
se nje here ne prodhim, dhe kapital te 
ndryshueshem, i cili perdoret vecse nje 
here, sic jane farerat e lendet e para. 

Per formimin e kapitalit nevojiten tri 
elemente: burimet natyrore, puna dhe 
kursimi. Kursimi eshte i domosdoshem 
per formimin e kapitalit, meqe ndihmon 
ne levizjen e faktoreve te tjere te prod- 
himit. Prandaj ky dallon nga grumbulli- 
mi (akumulimi), me te cilin kuptojme 
ruajtjen e pasurise duke mos menduar ne 
investimin e saj. 

Islami i ka dhene kapitalit rol te re- 
ndesishem. Shume prej porosive dhe 
praktikave te Muhamedit a.s. qe jane 
bere ne kohen e tij e te ashabeve pas tij, 
konfirmojne te verteten qe kapitali ka 
rol te rendesishem ne shfrytezimin e 
faktoreve te tjere te prodhimit. Prandaj, 
sovraniteti i ndryshueshem i shtetit 



islam merr drejtim te vecante ne lidhje 
me perdorimin e kapitalit ne mobiliz- 
imin e ekonomise dhe trajtimin e prob- 
lemit ekonomik. Eshte transmetuar se 
Omerit r.a., kur i vinte dikush, nese fara 
ishte e tij atehere i takonte nje pjese, e 
nese fara ishte e tyre, atehere atyre u ta- 
konte nje pjese". Keshtu, Omeri r.a., me 
kete politike sistematike, kishte shpje- 
guar rolin e kapitalit ne shfrytezimin e 
dy faktoreve te prodhimit, faktorit pune 
e burimeve natyrore, dhe kapitalit ne di- 
spozicion, permes pjesemarrjes se shte- 
tit ne dhenien qofte te kapitalit te 
ndryshueshem apo te kapitalit fiks. 

Metoda qe perdor Islami gjate traj- 
timit te kapitalit, mbeshtetet ne kritere e 
rregulla te cilat ndihmojne qe kapitali te 
kete rol ne trajtimin e problemit ekono- 
mik nga aspekti i perdorimit te tij, duke 
pasur parasysh qe eshte prej mjeteve me 
te rendesishme ne shfrytezimin dhe in- 
vestimin e faktoreve te tjere te prodhim- 
it, dhe si rezultat i kesaj, ne zvogelimin 
e ndikimeve negative te problemit eko- 
nomik ne produktin kombetar duke 
arritur ekuilibrin ne lidhje me shpern- 
darjen e te ardhurave kombetare. 

Kriteret dhe rregullat mbi te cilat 
mbeshtetet Islami gjate trajtimit te prob- 
lemit se si te perdoret kapitali, duke 



qene prej faktoreve te prodhimit dhe 
mjet per trajtimin e problemit ekono- 
mik, - paraqiten ne pikat vijuese: 

Se pari: Inkurajimi per kursim, duke 
qene nje prej menyrave te krijimit te 
kapitalit dhe nje prej shkaqeve te mu- 
ngeses se varferise. Eshte transmetuar se 
Muhamedi a.s. ka fhene: "Kush e meson 
dike, eshte shoqerues ne jetesen e tij". 
Me fjalen mesim ne hadith qellimi eshte 
mirekuptimi dhe sjellja e mire. Ndersa 
shoqerimi ne jetese ka per qellim harx- 
himin dhe inkurajimin per kursim. Kete 
hadith e mbeshtet ajo qe transmetohet 
nga Muhamedi a.s., se ai ka fhene: "Sa i 
larte eshte ai qe kursen". Te qenet i larte 
ketu nenkupton mosekzistimin e varferi- 
se per ate qe kursen ne shpenzimet e tij, 
nuk eshte koprrac dhe as nuk e tepron. 
Vete veprimi i Muhamedit a.s. e konfir- 
mon kete. Transmetohet se Muhamedi 
a.s. i shiste hurma fisit beni Nadhir dhe 
per familjen e tij blinte ushqim qe i mja- 
ftonte per nje kohe". Ky veprim i Muh- 
amedit a.s. eshte porosi per tere ymetin, 
qe te kursejme, te kemi parasysh ditet e 
ardhshme dhe te mos grumbullojme nga 
ajo qe tepron prej nevojave te prodhim- 
it, sepse kjo ndihmon qenien e te mirave 
ne tregje. 







ik 


1 

1 * 






> ■ 




F * 


V 










3§*-1 




r n 






' ^^ 


^L'f 




\3 




m* r ^ 


■^w- 




-i***" 









24 



dituria islame / 215 



Se dyti: Interesimi per ruajtjen e ka- 
pitalit te paluajtshem, jetegjatesine pro- 
dhuese te tij dhe shmangien e menyrave 
te demshme te konsumimit, te cilat do te 
ndikojne ne zvogelimin e jetegjatesise 
se tij prodhuese. Kapitali i paluajtshem 
eshte kapitali fiks i prodhuesit, i cili pa- 
raqet mjetin qe ve ne levizje faktoret e 
tjere te prodhimit. Prandaj, Islami i jep 
rendesi interesimit per kapitalin e palua- 
jtshem. Eshte transmetuar se ishte thyer 
gota e Muhamedit a.s. dhe pjeset e thye- 
ra ishin shperndare. A'simi thote: "E 
kam pare goten dhe kam pire ne te". Ky 
hadith na jep porosi te qarte per domos- 
doshmerine e interesimit dhe perkujde- 
sjes per kapitalin prodhues, ne menyre 
qe ai te perdoret me qellim te perfitimit 
sa me gjate prej tij. Prandaj, mund te 
krahasojme mjetet e pajisjet e perbera 
nga kapitali fiks me goten, duke bere' 
perpjekje per mirembajtjen e tyre, per 
shtimin e jetegjatesise se tyre prodhuese 
dhe qe te mos i perdorim ato mbi fuqine 
e tyre prodhuese, ne menyre qe te mos 
ndodhe prishja apo shkaterrimi para se 
te perfundoje jetegjatesia e tyre. 

Se treti: Konsiderimi i kapitalit fiks 
si shtylla themelore per formimin e kap- 
italit shoqeror, dhe si rezultat i kesaj 
mbajtja e tij dhe mosshperdorimi i tij. 
Ne rast te shitjes se kapitalit fiks, duhet 
bere zevendesimi i tij me kapital fiks 
prodhues tjeter, me qellim te zgjerimit te 
bazes se kapitalit te paluajtshem. Rende- 
sia relative per ruajtjen e kapitalit te pa- 



luajtshem fshihet ne konfrontimin e 
mungeses ne vlerat reale te kapitaleve 
monetare dhe kundershtimin e idese se 
investimit ne aktivet monetare, si blerja 
e aksioneve dhe obligacioneve qeverita- 
re, obligacioneve per huadhenie me qell- 
im te tregtimit me to, pasi qe keto aktive 
nuk jane aktive prodhuese. Prandaj prej 
problemeve me te cilat ndeshen shtetet 
islame qe investojne kamata monetare 
ne letrat me vlere permes tregtimit ne 
tregjet monetare boterore, eshte munge- 
sa e vlerave reale te ketyre pasurive si 
rezultat i inflacionit monetar. Prandaj, 
porosia profetike per kujdesin ndaj kap- 
italit te paluajtshem, duke qene shtylla 
kryesore ne formimin e kapitalit dhe 
konfrontimin e mungeses ne vlerat reale 
te monedhave, konsiderohet si ilac per 
shume prej problemeve ekonomike, me 
te cilat ballafaqohen sot shoqerite islame 
bashkekohore. Keshtu na porosit edhe 
hadithi vijues. Transmetohet se Muha- 
medi a.s. ka thene: "Kush shet shtepi pa 
i caktuar cmimin sipas vleres qe i takon, 
nuk do te bekohet per kete". 

Ky hadith i drejtohet ymetit islam per 
te theksuar domosdoshmerine e perqen- 
drimit ne formimin e kapitalit fiks dhe 
per te mos e shperdorur e as ndryshuar 
pervecse me te. Do te thote i jepet re- 
ndesi kapitalit fiks duke qene baza mbi 
te cilen mbeshtetet puna me faktoret e 
tjere te prodhimit dhe shtimi i prodhim- 
it kombetar. 




Se katerti: Dhenia e rendesise per 
zevendesimin dhe rifreskimin e kapitalit 
fiks. Do te thote puna per vazhdimesine 
e kapitalit fiks te prodhuesit duke i zeve- 
ndesuar aktivet e perhershme e te mirat, 
me aktivet e konsumuara dhe perqendri- 
mi i vemendjes ne perkujdesjen per fu- 
qine e thithjes se kapitalit prodhues, ne 
menyre qe zgjerimi i kapitalit prodhues 
te mos prodhoje veshtiresimin e procesit 
prodhues duke u ndikuar apo duke u 
zvogeluar. Per kete koncept na porosit 
hadithi qe transmetohet nga nje prej as- 
habeve: Isha perfaqesues i fisit beni 
Muntefik... Pastaj vazhdon: Ishim ulur 
me Muhamedin a.s., kur bariu futi delet 
ne stallen e tij dhe me vete kishte marre 
nje qengj. I tha: Q'deshiron te na presh, 
o filan? Tha: qengj. Tha: Shko dhe ne 
vend te tij na prit nje dele. Pastaj vazh- 
doi: Mos mendoni se e kam prere per 
shkak teje. Kur t'i pjelle qengji bariut, 
ne vend te tij therim dele". 

Nga ky hadith kuptojme dy gjera: 

E para: zevendesimin e aktivit te 
vjeter me aktivin e ri. Prandaj delja qe 
theret ka zene vendin e qengjit te vogel, 
pasi ky do te prodhoje, kurse delja e 
therur zakonisht eshte prej tufes, prodhi- 
mi i se ciles ka filluar te zvogelohet. 

E dyta: hadithi ka treguar qe fuqia ab- 
sorbuese e stalles dhe fuqia e bariut per 
te ruajtur tufen, jane afro 100 cope dele. 
Sepse shtimi mbi kete numer eshte do- 
besim i fuqise prodhuese te faktoreve te 
prodhimit, te vendit e te fuqise punetore 
(bariut). Nga kjo porosi profetike kupto- 
jme domosdoshmerine e vendosjes se 
rregullave e procedurave, te cilat duhet 
t'i ndjekin pronaret e kapitalit fiks me 
tere perberjen e tyre dhe obligimin e 
udheheqesit te shtetit mysliman, qe te 
ndjeke e te mbikeqyre zbatimin e ketyre 
procedurave, sepse ne tere kete ka 
interes e tere shoqeria. 



Perktheu nga arabishtja: 
Fuad Morina 

Marre nga revista el-Bejan, nr. 81 



dituria islame / 215 



25 



Qasje 



Detyrimi i njeriut ndaj tokes 



Dr. Lulzim Esati 

Allahu s.v.t, ia krijoi njeriut 
ambientin te' persosur, ashtu 
S19 e persosi edhe vete njeri- 
un. Prej tij kerkoi qe te per- 
kujdeset per ambientin e tij, duke pasur 
parasysh se jeta e tij do te ndikohet poz- 
itivisht ose negativisht nga ambienti dhe 
rrethi ku jeton. Nga kujdesi ndaj ambi- 
entit ne vecanti, dhe ndaj tokes ne per- 
gjithesi, eshte edhe ndertimi i saj dhe 
rindertimi, nese deshiron te jete konstru- 
ktiv ne detyrimin e tij ndaj tokes. Nese 
bejme nje veshtrim ne librin e Allahut 
s.v.t., gjejme shume ajete te Kuranit, qe 
na e bejne te qarte se roli i njeriut ndaj 
tokes duhet te jete konstruktiv dhe assesi 
nuk duhet te konsiderohet kjo si nje lloj 
humanizmi nga ai ndaj saj, por si nje 
detyre e urdher nga Krijuesi i Gjithefu- 
qishem. Thote i Lartmadherishmi ne 
Kuran: 

"Edhe te (populli) Themud e patem 
derguar nje njeri prej tyre, Salihun, e ai 
u tha: "O populli im, adhuroni All- 
llahun, ju nuk keni ndonje zot tjeter 
pervec Tij, Ai se pari ju krijoi nga dheu 
dhe ju beri banues te tij." (Hud: 61). 

Edhe pse fjala isteamere eshte perk- 
thyer "ju beri banues te tij", ajo ka edhe 
kete kuptim: kerkoj nga ju ndertimin e 
saj'. 

Ne jemi me se te vetedijshem qe se- 
cili njeri nuk posedon mundesi te beje 
rregullime e ndertime ne toke. Sepse, 
per te afruar rregullime adekuate, kerko- 
hen norma e kushte te posacme, vare- 
sisht nga fusha dhe profesioni te cilit i 
perket njeriu. Nese deshirojme te rregul- 
lojme gjendjen shendetesore, atehere 
duhet te pajisemi me njohuri te sakta 
nga deget e mjekesise. Nese duam te 
permiresojme ekonomine tone, po ashtu 
kerkohet te njohim mire fushat e saj. Po 
ashtu, nese deshirojme ta rregullojme 
infrastrukturen e vendit ku jetojme, qe 
te kemi nje ambient te bukur, duhet te 
pajisemi mire me njohuri te arkitektures, 
inxhinierise etj. Prandaj jo cdo njeri mu- 
nd t'i plotesoje kushtet per te rregulluar 
dhe ofruar ndonje kontribut rreth kesaj. 
Mirepo, per te shkaterruar dhe per te 
bere crregullime ne toke, nuk kerkohen 
kushte te renda, madje mund te themi se 
nuk kerkohen fare kushte. Ndoshta edhe 
ketu qendron arsyeja se pse fjala (nder- 



toni) eshte permendur vetem nje here, 
kurse fjala (mos beni crregullime) eshte 
permendur me dhjetera here. 

Nese njeriu nuk ka mundesi te ofroje 
rregullime ne toke, atehere te mos beje 
crregullime ne te, dhe kjo nuk kerkon 
njohuri te madhe ose kontribut te vecan- 
te, po nga personi kerkon vetem ta nda- 
loje veten, dhe te ushtroj presion ndaj 
sjelljes se tij kur ajo te rebelohet, dhe te 
kenaqet duke e nxitur ate qe te beje ndo- 
nje grregullim apo shkaterrim ne natyre 
dhe rrethin ku jeton. Qe njeriu ta ndalo- 
je rolin destruktiv te tij ndaj natyres ne- 
ne, eshte urdher i prere nga Allahu s.v.t., 
dhe sidomos per myslimanin. 

I Lartmadherishmi ne Kuran thote: 

"Mos beni crregullime ne toke pas 
rregullimit te saj." (Earaf:56) 

"Dhe bej mire ashtu sic te ka bere 
All-llahu ty, e mos bej te keqija ne toke". 
(Kasas:77). 

"E All-llahu nuk e do crregullimin 
(fesadin)". (Bekare:205). 

"All-llahu nuk i do ngaterrestaret. 
(Maide:64). 

Ne ajetet e siperpermendura qarteso- 
het se Allahu s.v.t. nuk e do crregullu- 
mim, dhe aq me pak ngaterrestaret. 

Meqe kjo geshtje eshte me peshe kaq 
te madhe, saqe njeriu nuk mund ta kup- 
toje ndryshe vetem pasi t'i shijoje vete 
disa nga pasojat e saj. Allahu s.v.t. me 
fuqine e Tij dhe Butesine qe ka ndaj kri- 
jesave te Tij, beri te mundur qe gdo 
"fesad" grregullim e ngaterrim te heto- 
het me anen e ndjenjave e jo me ane te 
intelektit dhe diturise qe perfiton njeriu. 
Kjo ishte urtesi e Krijuesit, i Cili beri qe 
nje gje e tille te hetohet me shqisa dhe 
ndjenja. 

I Lartmadherishmi ne Kuran thote: 

"E kur atyre u thuhet: "Mos e prishni 
rendin ne toke"! Ata thone: "Ne jemi 
vetem permiresues!"Vini re, ata ne te 
vertete jane shkaterruesit, por nuk e ndi- 
ejne". (Bekare: 11-12). Fjala: shuur, ne 
gjuhen arabe do te thote 'ndjenje'. 

Po sikur te kishte perfunduar ajeti me 
fjalen: "nuk e dine", sic eshte ndodh ne 
ajetin vijues: 

"Dhe kur atyre u thuhet: besoni, siku- 
rse besuan njerezit, ata thone: "A te 
besojme ashtu sikurse besuan mendjele- 
htet?" Ne te vertete ata, dhe mu ata jane 
mendjelehtet, por nuk e dine". (Beka- 
re:13). 




Valle kur do te arrihet qe te gjithe nje- 
rezit te dine te dallojne rregullimin prej 
crregullimit apo shkaterrimin prej nder- 
timit, ne mbare rruzullin tokesor? Ose 
gfare niveli te arsimit dhe edukimit do te 
kishim mundur t'i ofrojme njerezimit ne 
teresi, shkollim fillor, te mesem, univer- 
sitar apo pasuniversitar, kur dihet se nje- 
riu i moderuar dhe i postmoderuar nuk 
arriti te zhduke deri me sot analfabet- 
izmin nder njerezit ne tere boten, duke 
pasur parasysh se gjysma e botes, nese 
jo edhe dy te tretat, vazhdojne te jene 
analfabete! 

Pra, ishte vertet nje urtesi e te Lart- 
madherishmit qe terhiqte vemendjen e 
atyre qe analizojne, per se e zgjodhi kete 
perfundim, dhe nuk zgjodhi ndonje per- 
fundim tjeter, nga perfundimet e Tij te 
shumta per ta mbyllur Fjalen e Tij te 
bekuar ne kete ceshtje (fesad), I qofshim 
fale Allahut s.v.t., i Cili thote: 

"A nuk e di kush e ka krijuar, kur di- 
het se Ai eshte qe trajton me butesi kri- 
jesat, i njeh hollesite". (Mulk:14). 

Kjo ishte e tera per sa i perket kend- 
veshtrimit te pare, rreth perfundimit te 
ajetit 12 te sures Bekare. 

Duke pasur parasysh rendesine e rua- 
jtjes se natyres, te cilen Allahu s.v.t. e 
krijoi me nje saktesi mahnitese, qe te je- 
te nje ambient sa me i pershtatshem dhe 
adekuat per mireqenien e njeriut, Ai me 
meshiren e Tij dhe dashurine qe ka ndaj 
krijesave ne pergjithesi e ndaj njeriut ne 
vecanti, dergoi mesazhe te njepasnjesh- 
me tek njerezit, qe permbanin kete po- 
rosi "Mos beni crregullime ne toke pas 
rregullimit te saj". Kete e beri nepermjet 
?do pejgamberi a.s. duke filluar nga me 
te paret e deri tek Muhamedi s.a.v.s. 

Porosia e Allahut s.v.t., nepermjet 
Shuejbit, a.s ishte: 

"E ne Medjen (derguam) vellane e 
tyre Shuajbin. Ai tha: "O populli im, 



26 



dituria islame / 215 



adhuroni All-llahun (Nje), ju nuk keni 
zot tjeter pervec Tij. Juve ju erdhi mre- 
kullia nga Zoti juaj. Zbatoni drejt matjen 
dhe peshojen, e mos u beni padrejtesi 
njerezve ne sendet e tyre, dhe mos beni 
crregullime ne toke pas permiresimit te 
saj. Keto jane me te dobishme per ju, 
nese jeni besimtare". (Earaf: 85). 

Po ashtu porosia e Tij nepermjet Mu- 
sait a.s: 

"Ndersa Musai vellait te vet, Harunit, 
i tha: "Me zevendeso mua tek populli im 
dhe rregullo, e mos shko rruges se te 
keqijve". (Earaf: 2). 

Porosia e te Lartmadherishmit neper- 
mjet Muhamedit s.a.v.s: 

"Dhe bej mire ashtu sic te ka bere 
All-llahu ty, e mos bej te keqija (fesad) 
ne toke". (Kasas:77). 

Nese veshtrojme me vemendje ajetin 
kuranor, i cili flet per porosine e Shu- 
ejbit a.s. duke i hedhur nje shikim ana- 
lizes, pa dyshim qe aty gjejme nje 
lidhshmeri te forte rreth Imanit (besimit) 
te njeriut dhe ndalimit te fesadit (crreg- 
ullimit). Hapi i pare qe ka marre i der- 
guari i Allahut, Shuejbi a.s., me popullin 
e tij, ishte qe ta besonin Allahun (Nje) 
dhe vetem Ate ta adhuronin, pastaj prej 
tyre kerkoi zbatimin e drejte kur te pe- 
shojne dhe te mos u bejne' padrejtesi nje- 
rezve ne sendet e tyre gjate shitblerjes, 
qofte ne cilesi apo sasi, sa kohe qe poro- 
sia e fundit ishte: "mos beni crregullime 
ne toke pas permiresimit te saj", ...nese 
jeni besimtare. 

Pra hapi i pare ishte futja e imanit 
(besimit te vertete) ne zemrat e njerezve, 
nese prej tyre deshirojme sjellje te mire 
ne rrethin ku jetojne, por edhe me gjere. 
Ndersa perfundimi i ajetit me fjalet ne- 
se jeni besimtare, tregon pamundesine e 
ndalimit te fesadit (9rregullimeve) ne 
toke ne mungese te Imanit (besimit te 
vertete). Urtesia e Allahut s.v.t, ne zgje- 
dhjen e kesaj fjalie (nese jeni besimtare) 
nga mesi i shume metodave qe gjenden 
ne Kurani Kerim, gjate permbylljes se 
ajeteve, nxjerr ne pah rolin e imanit (be- 
simit te vertete) ne parandalimin dhe 
ndalimin e crregullimeve (fesadit) ne to- 
ke, e cila eshte mase preventive e vetme 
qe mund te pengoje crregullimin, nga- 
terrimin e shkaterrimin ne toke. Eshte 
per t'u habitur edhe ketu- ne ndalimin e 
fesadit- se si nuk u permend intelekti, 
mendja apo dituria e njeriut, sic ndodhi 
edhe me pare, kur folem rreth menyres 
se si hetohet fesadi (crregullimi). Ne e 
dime mire se sa te shumta jane ajetet qe 
perfundojne me shprehjet: logjikojne, 



mendojne, kuptojne, shikojne, perkujto- 
jne, etj., qe jane atribute te njerezve te 
dalluar, si rrjedhoje e kontributit dhe 
angazhimit te tyre te vecante. Edhe pse 
Allahu s.v.t. i cmon shume personat qe 
stolisen me keto veti te cmuara, eshte 
per t'u cuditur pse asnjera nga keto nuk 
u perdor ketu. 

Nga kjo qe u tha deri tani, shtrohet 
pyetja: A thua ka mundesi qe te ndalohet 
fesadi (crregullimi) ne toke me metoda 
te tjera pervec besimit te vertete? 

Pergjigjja - do te kuptohet me vone 

Rolin e imanit (besimit te vertete) dhe 
ndikimin e tij ne sjelljen e njeriut dhe ra- 
portet reciproke te tij me token, i ve ne 
fokus edhe hadithi i Resulullahut 
s.a.v.s., kur flet per perberjen e Imanit: 
"Imani perbehet nga gjashtedhjete e ca 
kategori; me e larta eshte deshmia dhe 
deklarimi se s 'ka zot tjeter pervec 
Allahut, ndersa me e uleta; largimi nga 
rruga i nje sendi qe pengon. 2 

Pra largimi nga rruga i gjerave qe pe- 
ngojne ne vecanti, dhe largimi i tyre nga 
vendet ku shkaktojne deme ne pergjithe- 
si, eshte prej pjeseve qe plotesojne bes- 
imin e myslimanit. Nese besimtari sheh 
ne rruge nje gje te tille dhe nuk e heq, e 
per kete ka mundesi, duhet ta dije se nje 
pjese e imanit te tij ka shkuar huq. 

Nese kthehemi ne historine njerezore, 
shihet qarte se shkaterrimet masive kane 
qene produkte te ushtrive ne menyre te 
organizuar nga shoqerite e civilizimeve 
dominuese te asaj kohe. Parimi i tyre ka 
qene: kur te pushtohet ndonje vend apo 
te mposhtet ndonje civilizim rival, duhet 
te fshihet nga faqja e dheut nje here e 
pergjithmone! Ndersa masakrave te tyre 
nuk u kane shpetuar as grate e te semuret 
dhe as femijet, qofshin edhe foshnja te 
porsalindura, madje shpesh kane pesuar 
te njejtin fat edhe kafshet! Keshtu vep- 
ruan greket e lashte te Spartes, romaket, 
po edhe persianet pagane. Me pas edhe 
bizantinet, dhe pasardhesit e tyre evropi- 
ane, ne emer te kryqezatave. Gjithashtu 
bijte e tyre ishin te etur per te bere shka- 
terrime ne toke. 

Gjate kolonializmit anglez, nga nje 
ane, dhe francez, nga ana tjeter, keto 
shkaterrime ishin bere pjese e civilizim- 
it te tyre 3 . Keshtu vazhdoi edhe Ba- 
shkimi Sovjetik ne Afganistan dje, dhe 
vazhdon sot ne Ceceni, si? vepronin 
serbet gjate lufterave ne Bosnje dhe Ko- 
sove, kur digjnin, shkaterronin dhe ma- 
sakronin ne emer te civilizimit te tyre. 
Ketij shtegtimi te gjate ne strategjine e 
shkaterrimit ne toke, nuk i shpetuan as 



ushtaret amerikan si ne Irak, po ashtu 
edhe ne Afganistan! 

A thua u mungonte dituria ketyre 
ushtrive per te dalluar shkaterrimin nga 
rregullimi? Sa kohe qe dihet mire se 
ishin te pergatitur ne akademite ushtara- 
ke me te njohura te asaj kohe. E verteta 
eshte se keta posedonin te arriturat me te 
mira te kohes kur vepronin, por u mu- 
ngonte vetem nje gje, qe ishte Imani (be- 
simi i vertete). Ne me keto fakte synuam 
te sqarojme rendesine qe i dha Allahu 
s.v.t. rolit te besimit ne parandalimin e 
fesadit ne baze te permbylljes e mbylljes 
se shume ajeteve kuranore me shprehj- 
en: (...nese jeni besimtare.). Per ta desh- 
muar kete, mjafton te behet nje qasje 
sado e shkurter ne historine islame, per 
te pare se si sillej ushtria e pajisur me 
Iman, pa kryer asnje akademi ushtarake 
moderne, po, natyrisht, te pajisur me be- 
simin e vertete nen mbikeqyrjen e Zotit, 
edhe pse ishin me pak shkolle, ata ishin 
shume me te larte ne sjelljet e tyre ndaj 
natyres dhe krijesave te tjera. Historia e 
tyre ne vijim na tregon dallimin e qarte 
midis te diturve pa besim, dhe te besim- 
tareve me dituri te pakta, po me edukim 
te larte, te mbeshtetur ne Shpalljen e 
Allahut. 

Kur Ebu Bekri r.a. dergoi ushtrine 
myslimane per ta 9liruar Damaskun, ai 
porositi qe t'u permbaheshin dhjete 
pikave . prej tyre: mos i prekni te moshu- 
arit, grate, femijet, kafshet; mos i 
shkaterroni pemet etj. - te njohura si "el- 
vesajal ashera", "dhjete porosite" e Ebu 
Bekrit. Edhe pse nuk kishin kryer akade- 
mi ushtarake te njohura, ushtaret mysli- 
mane permbushnin keto amanete ne me- 
nyre te perkryer. Keto porosi nga Halifi 
i pare r.a., bartte me vete cdo ushtri mys- 
limane, si ne clirimin e Damaskut, Afri- 
kes Veriore, Andaluzise, vendeve te 
Azise dhe ne Ballkan. Ajo qe beri te fu- 
nksiononin keto porosi tek ushtaret mys- 
limane, nuk ishte arsimi dhe shkollimi i 
larte i tyre, por ishte Imani (besimi ne 
Allahun s.v.t.) se Ai degjon dhe sheh 
cdo gje. 

Kurani famelarte na njofton gjith- 
ashtu se disa njerez kenaqen kur bejne 
shkaterrime (fesad) ne toke. I Lartma- 
dherishmi thote: 

Ka ndonje nga njerezit qe fjala e tij te 
mahnit, por vetem ne kete bote (meqe ne 
boten tjeter gjykon Ai qe i di te fshe- 
htat), dhe per ate qe ka ne zemren e tij, e 
paraqet All-llahun deshmues, e ne reali- 
tet ai eshte kundershtari me i rrepte. E 
posa te kthehet ne toke, vepron te beje 



dituria islame / 215 



27 



shkaterrim ne te, te asgjesoje te korrat 
(mbjelljet) dhe gjallesat. E All-llahu nuk 
e do crregullimin (fesadin). Dhe kur i 
thuhet atij: "Ki frike All-llahun"!, ate e 
kap eufori per pune mekati. Shtrat i she- 
mtuar eshte ai qe i takon atij (xhehenne- 
mi). (Bekare:204-206). 

Dhe, nese ketij soji te njerezve u thu- 
het pse beni shkaterrime? Do te pergjigj- 
en keshtu, - si9 njofton Kurani: 

"E kur atyre u thuhet: "Mos e prishni 
rendin ne toke"! Ata thone: "Ne jemi 
vetem permiresues (paqtues)!" (Bekare: 
11). 

Gjithashtu Kurani na njofton se ka te 
atille qe rregullimet e te tjereve mundo- 
hen t'i paraqesin si crregullime e shkate- 
rrime: 

"Faraoni tha: "Me lini mua ta mbys 
Musain, e ai le ta therrase Zotin e vet, 
sepse kam frike se po jua ndryshon fene 
tuaj, ose po nxit trazira ne vend!(fesad)" 
(Gafir: 26). 

Faraoni dhe shume te tjere si ai, pu- 
nen e pejgambereve dhe misionin e she- 
njte te tyre, mundohen ta paraqesin si 
fesad (trazira e crregullime) ne toke. Si 
duket, Faraonit dhe te tjereve si ai u 
eshte prishur ndjenja dhe instinkti njere- 
zor, qe u mundeson te dallojne vepren e 
keqe nga e mira. Ata, edhe pse jane pri- 
jes te shoqerise dhe konsiderohen si 
intelektual te rralle, prapeseprape nuk 
arrijne te dallojne rregullimin prej crre- 
gullimit. Kjo eshte fryt i tiranise, padre- 
jtesise dhe korrupsionit qe bejne, deri ne 
ate mase sa u shkaterron edhe ndergje- 
gjen. 

Si permbyllje: Kur permendet fesa di 
ne Kuran, ka te beje me pasojat e tij ma- 
sive ne shoqeri dhe shkaterrimet e 
medha, sic jane: shkaterrimi i natyres, 
moralit, shendetit, ekonomise e te tjera 
te ketij rangu, pasoja qe nuk mund te 
kufizohen ne nje mjedis njerezor, po 
perfshijne edhe mjediset e tjera dhe da- 
lengadale marrin permase globale. Kemi 
shfaqjen e shtreses se Ozonit dhe ngro- 
hjes globale ne planetin tone, faturen e 
seciles po e paguajme te gjithe ne; de- 
gjenerimin e te rinjve; veshjet jonjere- 
zore apo moden e lakuriqesine {kultura 
e zhveshjesf; lufterat kolonizuese ne 
emer te lirise se te shprehurit dhe zgje- 
dhjes; korrupsionin etj. Gjithe kjo ndodh 
si rezultat i veprave te njerezve. Te gji- 
tha keto sjellje te tilla, Allahu s.v.t. nuk i 
do nga njerezit, kete e ka bere te qarte ne 
Kuran, kur thote: 

"Per shkak te veprave (te keqija) te 
njerezve, jane shfaqur ne toke e ne det te 




zeza (bela, skamje, katastrofa, humbje e 
bereqetit etj.), e per ta perjetuar ata nje 
pjese te asaj te keqeje qe bene, ashtu qe 
te terhiqen (nga te keqijat)". 

Pasojat e fesadit: 

I- Pasojat me permasa individuale: 

1. Sjelljet e tilla negative ndaj rrethit, 
konsiderohen si lufte kunder Allahut 
s.v.t. dhe per pasoje, autori i tyre du- 
het mbytur. Sig ka ardhur ne Kurani 
Kerim: 

"Denimi i atyre qe luftojne (kunder- 
shtojne) All-llahun dhe te derguarin e 
Tij dhe bejne shkaterrime ne toke, nuk 
eshte tjeter vegse te mbyten ose te gozh- 
dohen, ose (te gjymtohen), t'u priten du- 
art e kembet e tyre te aneve te kunderta, 
ose te debohen nga vendi. Kjo (mase 
ndeshkuese) eshte poshterim per ta ne 
Dynja, dhe ne boten tjeter ata do te kene 
denim te madh". (Maide: 33). 

2. Allahu s.v.t. do t'ia prishe punen 
atij individi, dhe keshtu ai nuk do te arri- 
je qellimin e planifikuar qe me pare. 
Kurani Kerimi e verteton kete: 

"E kur i hodhen ata, Musai u tha: 
"Kjo qe sollet ju tash, vertet eshte ma- 
gji!" Po All-llahu do ta asgjesoje kete, 
sepse All-llahu nuk e perkrah vepren e 
te prishurve. (Junus: 81). 

3. Mallkimi i Allahut do te jete mbi 
ate person, i cili ben fesad. Sic na ka 
njoftuar Kurani famelarte: 

"E ata qe e thyejne besen e dhene All- 
llahut pasi u paten zotuar, e keputin ate 
per te cilen All-llahu ka urdheruar te jete 
e pakeputur, bejne shkaterrime ne toke, - 
ata jane te mallkuar dhe ata kane per- 
fundim te keq". (Rra'ad:25). 



II- Pasojat me permasa shoqerore: 

1. Largimi nga qeverisja, nga shoqe- 
ria e cila zhytet ne fesad. Sic na laj- 
meron Kurani Kerimi: 

"Ne u kumtuam ne liber beni-isra- 
ileve: "Ju do te beni shkaterrime dy here 
ne toke dhe do te tejkaloni duke bere 
zullum te madh". Kur erdhi koha e pre- 
mtimit te pare, Ne derguam kunder jush 
njerez Tane, qe ishin te fuqishem e te 
ashper (sulmues) dhe ata hulumtuan 
(rreth e perqark) perreth vendit (duke 
mos u frikesuar). E ai (ndeshkim) ishte 
vendim i prere". (Isra:4-5). 

2. Mosndryshimi i gjendjes se tyre 
per te mire, perderisa te mos zmbrapsen 
nga fesadi. Sic na njofton Allahu i Ma- 
dherishem ne Kuran: 

"All-llahu nuk e ndryshon gjendjen e 
nje populli perderisa ata ta ndryshojne 
veten e tyre". (Rad:ll). 

3. Dhe, nese vazhdojne ne fesad, do 
t'u shtohet ndeshkimi mbi ndeshkim. 
Thote i Lartmadherishmi: 

"Atyre qe nuk besuan dhe penguan 
nga rruga e All-llahut, u shtojme ndesh- 
kimin mbi ndeshkim per shkak se benin 
shkaterrime". (Nahel:88). 

E lusim Allahun s.v.t, qe te na beje 
prej atyre te cilet rregullojne, jo prej 
atyre qe bejne fesad. 



Fusnotat: 

1. Iben Kethiri, Zejd iben Eslem, el-Kurtubi. 

2. Hadithi * 

3. Ushtaret franceze gjate pushtimit te Algjerise, 
qe zgjati 130 vjet, kur kalonte prane tyre ndon- 
je grua shtatzene vinin bast ne mes tyre per 
iemijen e saj, nese ishte mashkull a femer, e 
pastaj ia canin barkun per ta pare se kush kishte 
fituar e kush kishte humbur. 

4. Sic e quan autori iranian i librit. kultura e zhve- 
shjes dhe shvezhja e kultures. 



28 



dituria islame / 215 



Pervjetor 



Roli mobilizues i fese ne Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit 



Prof. Dr. Muhamet Pirraku 



H 



istoria e Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit eshte shpalosur dhe 
eshte studiuar nga studiues te 
huaj e shqiptare. Objektivite- 
ti i historishkruesve te saj eshte ne varesi 
dhe ne perputhshmeri me qendrimin 
antiislam dhe antishqiptar te qarqeve 
prej nga vinin studiuesit. Madje ne peri- 
udhen e sundimit te njemendesise 
komuniste u krijua nje klishe e paraqit- 
jes me ndikim edhe sot 1 , e vecanerisht u 
hesht, u neglizhua dhe u neperkemb roli 
mobilizues i fese islame dhe i Myderriz 
Ymer Prizrenit ne Lidhjen Shqiptare 2 . 

Per ta kuptuar me drejt problemin e 
shtruar, duhet te veme ne spikame faktin 
historik se: Njenia (uniteti) fe-kombesi 
ne periudhen e Rilindjes Kombetare dhe 
te formimit te shteteve nacionale kudo 
ne Evrope, ka qene Nje dhe e pandash- 
me, sikurse edhe ne te gjitha lufterat na- 
cionalclirimtare 3 . Ndaj, nga kjo nuk 
mund te ishte i privuar as populli shqipt- 
ar, vecanerisht kur dihej se ne rrethana te 
roberise nen akecilin pushtues ballkanik 
ortodoks apo evropian katolik, pjeses 
absolute te kombit shqiptar i rrezikohe- 
shin te dyja, feja dhe kombesia*. Dhe, 
kur te kihet parasysh fakti se shqiptaret 
myslimane arrinin mbi kater te pestat e 
numrit te pergjithshem te shqiptareve, 
del qarte se kombi shqiptar realisht ishte 
komb mysliman 5 , ndaj eshte plotesisht 
logjike pse forcen mendore dhe ushtara- 
ke te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit e 
perbenin shqiptaret myslimane'. 

Nga burimet e sigurta dihet se ne fhe- 
mele te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 
qendron "Komiteti i Prizrenit" i ngritur 
nga fundi i vitit 1877, me Myderriz 
Ymer Prizrenin ne krye. Kete Organizate 
politiko-ushtarake shtypi i Evropes i fill- 
imit te vitit 1878, e kualifikoi si "Lidhje 
te Rrezikshme Shqiptare" . Per kete fakt 
fliste edhe konsulli i Greqise ne Shko- 
der, Mavrommati, me 18 shkurt 1878 7 . 

Fitorja ruso-ortodokse ne te ashtuqu- 
ajturen Lufta Ruso-Turke te vitit 
1876/77, do te kurorezohej me Traktatin 
e Shen-Stefanit te 3 marsit 1878, ne dobi 
te interesave te pansllavizmif. Copetimi 
nderkombetar evropiano-rus i rreth dy te 
tretave te Njesise etno-kulturore e gjeo- 




politike te Shqiperise per interesa te 
Serbise, te Malit te Zi, te Bullgarise dhe 
te Greqise, perpos rrezikimit te qenies 
shqiptare te banoreve, rrezikonte qenien 
islame te shumices absolute te kombit 
shqiptar, dhe kulturen shqiptare te pro- 
veniences myslimane, e cila realisht ish- 
te faktori integrues historik i kombit 
shqiptar. Traktati i Kongresit te Berlinit i 
pajtoi interesat midis botes se krishtere 
ortodoksise e katoliko-protestante, por 
ndau per Malin e Zi, Serbine dhe Gre- 
qine mbi nje te treten e Njesise Etnoku- 
Iturore e Gjeopolitike te Shqiperise, toka 
keto kryesisht te banuara me shqiptare 
myslimane 9 . 

Per themelimin e ketij realiteti histo- 
rik politik dhe ushtarak kombetar shqip- 
tar, kunder vendimeve te Traktatit te 
Shen-Stefanit, pati rol vendimtar inteli- 
gjencia shqiptare islame; myderrizet, 
mualimet, hoxhallaret, shehleret e efe- 
ndileret. Konsulli gjerman ne Vjene, me 
1 prill 1878, i shkruante kancelarit Bis- 
mark: "Shqiptaret jane shume te shqete- 
suar dhe pritet ndonje Kuvend i tyre i 
madh, i cili do te kerkoje autonomi dhe 
pavaresi nga Turqia", dhe i paralajme- 
ronte: "se shpejti do te behet bashkimi i 
shqiptareve".'" Konsulli anglez Kirby 
Green ne Shkoder, me 3 maj 1878, duke 
pasqyruar levizjen e rezistences shqipta- 
re ne viset: Plave - Guci - Berane - 
Graniq, dhe ne shume vise te tjera te 
Shqiperise Veriore perballe Malit te Zi 



sllav ortodoks, konstatonte: "Lidhja ka 
depertuar ne mes te myslimaneve, duke i 
lidhur kolektivisht dhe individualisht per 
te rezistuar deri ne vdekje, te gjitha per- 
pjekjet, pa marre parasysh a jane ato 
perpjekje tejashtme ose te Portes, perp- 
jekje keto qe duan ta ndryshojne gjend- 
jen e tanishme te territorit te tyre"". 

Konsulli Green e informonte Londr- 
en se po realizohej perpjekja shqiptare 
per bashkimin e organizimeve, te lidhje- 
ve krahinore, ne nje Lidhje Gjitheshqi- 
ptare kunder zgjerimit te Bullgarise ne 
tokat shqiptare 12 . Dhe, derisa konsulli 
vjenez ne Shkoder, Lippich, me 7 prill 
1878, fliste per nje "Levizje popullore ne 
kuptimin e shquar te jjales ", me 1 1 maj 
1878, do te informonte per zgjerimin e 
levizjes ne vise te Dibres, te Matit, te 
Gjakoves, te Pejes, te Prizrenit, te Guci- 
se, te Beranes, te Rozhajes, te Bjellopo- 
les dhe te Sjenices - "kunder aneksimeve 
bullgare - serbe - malazeze, te stipulu- 
ara' 3 ne Traktatin e Shen - Stefanif . ] " 

Nga te dhenat del se Muderriz Ymer 
Prizreni e hartoi Memorandumin e ba- 
noreve te Prizrenit, te 12 majit 1878, 
drejtuar perfaqesuesve diplomatike te 
Fuqive te Medha ne Stamboll, ku, midis 
te tjerash, thuhej: "Jemi te informuar me 
hidherim te madh, nepermjet gazetave, 
se disa pjese te krahines sone te cilat 
jane te populluara me gege, do t 'i ba- 
shkohen Serbise, Malit te Zi ose do te 
perfshihen nga ana e Bullgarise se re. 



dituria islame / 215 



29 



Serbet dhe bullgaret, te cilet i kane 
okupuar disa kaza te Vilajetit tone, i ka- 
ne dhunuar familjet tona, e kane cenuar 
nderin dhe pasurine tone. Faltoret dhe 
varrezat tona jane poshteruar dhe rre- 
nuar; varrezat e te pareve tane jane 
cnjerezuar... "" 

Ndergjegjesimi i levizjes politike e 
luftarake shqiptare do ta detyroje per- 
faqesuesin francez ne Shkoder ta infor- 
monte Parisin, me 17 qershor 1878, se 
"Lidhja, qe formohej nga banoret mysli- 
mane te Shqiperise se Siperme hinder 
cdo leshimi ndaj Malit te Zi, eshte sot 
nje fakt i kryer. Delegated nga te gjitha 
rrethet jane mbledhur ne Prizren dhe po 
krijojne Komitetin Qendror... ""'. 

Meqe tashti Perandoria Osmane, per 
ta ruajtur Stambollin, Bosforin dhe Mes- 
dheun, ishte e detyruar t'i plotesonte ke- 
rkesat e Traktatit te Kongresit te Berlinit 
ne dem te Njesise Etnokulturore e Gjeo- 
politike te Shqiperise, Forcat mendore e 
ushtarake te Lidhjes Shqiptare, pra pjesa 
me e madhe myslimane, i dha botes me- 
sazhe politike e luftarake se para intere- 
st jetesor te kombit shqiptar nuk njeh 
interes tjeter. Kete qendrim sublimonte 
qarte Fetfaja e Myderriz Ymer Efendi 
Prizrenit, themeluesit dhe mbarevajtesit 
jetesor te Lidhjes Shqiptare 1877-1887: 
"Cdo shqiptar asht i detyrueshem me 
luftue kunder ushtrise turke, mbasi Tur- 
kija don me ja leshue token shqiptare 
shkjaut"' 7 . 

E pathyeshme dhe dinjitoze mbi kete 
kerkese do te tregohet vecanerisht pjesa 
me e ditur nga radhet intelegjencies 
shqiptare islame'". Te permendim ketu 
vetem vigjilencen dhe guximin patriotik 
te Myderriz Salih Efendise se Ulqinit, i 
cili duke u ngritur kunder Fetfase se 
Shejh-Ul-Islamit, qe i lejonte Sulltanit te 
perdorte forcen kunder mbrojtesve te Ul- 
qinit. Ai u therriti "boterisht myslimane- 
ve se, sipas fese islame, nuk ishte mekat 
por detyre e shenjte te luftonin per mbr- 
ojtjen e atdheut, qofte edhe kunder 
Sulltanit-Kalif"' 9 . 

Mesazhin historik te Fetfase se My- 
derriz Ymer Prizrenit e perjetesoi kenga 
popullore per Ymer Efendi Prizrenin: 
"Kushjajep Mbretit ni plum ", ku midis 
te tjerash, thuhet: "Efendi, na cka me ba, 
/A ban turkut (myslimanit-M.R) pushke 
m'i ra?/ Myderrizi kish pas thane:/ - 
Kur asht fjala per VatanJ Jo vec turkut e 
ati tjetritj Po ni plumb kushjajep Mbr- 
etit,/ Ka me shkue n ' lula t' xhenetit!" 20 

Te gjitha xhamite, te gjitha medre- 
sete, te gjitha teqete u kthyen ne vater te 



veprimtareve e te luftetareve te Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit. Mesazhet nga dy 
Fetfate dhe kenga e cituar, krahas plu- 
mbave qe iu dhane misionarit te Portes 
se Larte, Mehmet Ali Pashe Maxharrit, 
ne Gjakove, ua moren nga duart adutin 
kishave dhe diplomacive ruse, evropia- 
ne e ballkanike, te cilat sa e sa here bene 
turre, tinez e hapur, per ta kualifikuar 
Lidhjen Shqiptare si fundamentaliste 
islame kunderkrishtere dhe si instrument 
te Sulltanit per te penguar planet ruso- 
evropiane kunder copetimit te Perando- 
rise Osmane ne Ballkan 21 . 

Ketu duhet te theksohet fakti se nga 
truri politik e ushtarak te Lidhjes Shqi- 
ptare te Prizrenit te perkatesise fetare is- 
lame, dolen te thuash te gjitha iniciativat 
dhe veprimet per ruajtjen e unitetit poli- 
tik kombetar shqiptar te elementeve me 
perkatesi islame, ortodokse e katolike, si 
dhe shumica e deshmive politike dhe 
programatike relevante per unitetin poli- 
tik te popullit shqiptar drejtuar Kongre- 
sit te Berlinit dhe qarqeve diplomatike e 
publicistike nderkombetare. Edhe ne 
Memorandumin e Pashko Vases, te Ko- 
miteteve te Arberesheve dhe te mjedise- 
ve te krishtera, ishte e pranishme dora e 
kokave shqiptare islame ne Stamboll, ne 
Janine, ne Shkoder, ne Manastir, ne 
Shkup, ne Podgorice e gjetke. Rilindesit 
nga lagjja ortodokse: De Rada - Dora 
D'Istria-Vretoja-Kullurioti, si edhe 
shtypi boteror, kryesisht u bene jehone 
vetem opinioneve politike te mendjeve 
te shquara myslimane te Lidhjes Shqi- 
ptare ne Atdhe 22 . 

Elementi shqiptar ortodoks dhe katol- 
ik, i ndikuar nga propaganda kishtare e 
diplomatike ballkanike e evropiane anti- 
islame, ne te gjitha fazat e Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit qendroi mjaft 
indiferent. Pati edhe raste te mbajtjes se 
qendrimit armiqesor ndaj Lidhjes - pro- 
austro-hungarez dhe proitalian ne Veri, 
apo progrek ne Jug. Madje mund te kon- 
statojme se shume ftohte, deri ne dezert- 
im nga qenia shqiptare dhe Programi i 
Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, vazhdo- 
nte te mbetej elementi shqiptar ortodoks 
ne viset e Toskerise, ku pretendonte Gre- 
qia. Asnje prift ortodoks nuk iu bashkua 
komiteteve te Lidhjes Shqiptare, asnje 
kishe ortodokse nuk i hapi dyert per ve- 
primtaret e Lidhjes Shqiptare. Kjo pas- 
qyrohej qarte edhe ne raportin e Fornie- 
s, agjent konsullar i Frances ne Arte, i 
cili, pas udhetimit hetimor te frymes 
politike e kombetare te banoreve te vise- 
ve te Artes-Prevezes, me 15 tetor 1879, 



shkroi: "Ne te gjithe fushen e Fanarit 
flitet me shume shqip sesa greqisht dhe, 
ne pergjithesi, fanariotet konsiderohen 
shqiptare te krishtere pak te perziere me 
elementin grek Sidoqofte, cilado qe te 
jete raca (kombesia) ne te cilen bejne 
pjese, konstatova se, ne kundershtim me 
theniet e krereve te Lidhjes Shqiptare 
(myslimane- M.P), ata kane simpati ve- 
tem per Greqine" 21 . 

As prifteria dhe paria katolike ne Ge- 
geri nuk mori pjese ne komitetet e Li- 
dhjes Shqiptare. Ata ishin komprometu- 
ar para popullit shqiptar ne pergjithesi 
me Kryengritjen e Mirdites te vitit 1876, 
te nxitur nga Rusia, me ndihme te drejt- 
perdrejte te Malit te Zi, te Serbise dhe te 
Komiteteteve te Garibaldit ne Itali 24 . Ne 
komitetet e Lidhjes ne Prizren e Shkoder 
pati edhe perfaqesues te katolikeve, por 
jo nga qarqet intelektuale. Asnje kishe 
katolike nuk i hapi dyert per veprimtaret 
e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 25 . 

Kunder definimit qarte kombetar 
shqiptar te Lidhjes se Prizrenit, perpos 
nderhyrjeve te fshehta e te hapeta te Po- 
rtes se Larte dhe te Malit te Zi 26 , vepro- 
nin propagandat katolike austriake e 
italiane. Qysh me 15 qershor 1878, ne ko- 
hen kur Kuvendi Themelues i Lidhjes po 
debatonte per aktet themelore progra- 
more dhe statutore te Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit, Kapedani i Mirdites, Prenk 
Bib Doda, ne krye te 58 bajraktareve ka- 
tolike, i shkroi Kongresit te Berlinit nje 
telegram, me te cilin kerkonte sigurimin 
e autonomise ekzistuese, osmane, te Mi- 
rdites, duke theksuar se "mirditasit si 
shqiptare te besimit katolik, i kane disa 
vecori, te cilat prore jane respektuar 
edhe se edhe ne te ardhmen ato duhet te 
respektoheshin " 2T . 

Sipas shenimeve te adjutantit te Bis- 
markut: "shume nga delegated e kongre- 
sit treguan interesim dhe kerkuan qe 
(telegrami i Dodes) te lexohet. Posace- 
risht per te u interesuan austrohunga- 
rezet dhe italianet. Edhe anglezet dhe 
francezet nuk qene gjithaq te paintere- 
suarper te." 2 * Me 18 qershor 1878, kreret 
e popullsise katolike te Mirdites, te Pu- 
kes, te Kthelles, te Malesise se Lezhes e 
te Lures, shkuan edhe me larg, - nga Fu- 
qite e Medha kerkuan qe Kongresi i Ber- 
linit te parashihte autonomine e viseve 
"te tyre " nen drejtimin e "kryetarit tone 
shume te dashur, te natyrshem dhe tra- 
shegimtar, Prenke Bib Dodes" 2 ''. Mirepo, 
Kongresi i Berlinit aprovoi autonomine 
tradicionale osmane, qe perputhej me 
kerkesen e kreut Bib Doda. Ne Protoko- 



30 



dituria islame / 215 



llin 13 te kongresit u saktesua: "populla- 
tat e Mirdites do te vazhdojne te gezojne 
privilegjet dhe imunitetet qe zoterojne 
ab antique " 30 . 

Te shtyre nga propaganda austro-hu- 
ngareze, katoliket e viseve te Gjakoves 
moren pjese masivisht ne mbrojtjen e 
misionarit te Porte's se Larte, Mehmet 
All Pashe Maxharrit, i cili kishte ardhur 
per te pergatitur terrenin per dorezimin e 
Plave-Gucise Mali te Zi 31 . Me forcat e 
Lidhjes Shqiptare ne Gjakove u perball 
edhe famullitari i Zymit, Fra Pjetri me 
Tonin, birin e Prenk Gulise, muselim ky 
i Gjakoves per katoliket. Nje burim mo- 
te se ne mbrojtje te Pashe Maxharrit: 
"Pervec krereve te permendur dhe Ho- 
shi i Nures" moren pjese edhe "nja 300 
djem katolike te Fanit te Mirdites. Te 
gjitha keto u organizuan me nje strategji 
te pergatitur me pare me qellim te per- 
cahej Lidhja "". 

Vertet, konsulli francez A. Le Re ne 
Shkoder, me 6 tetor 1879, informonte 
Parisin se propaganda vjeneze kishte 
arritur qe elementin katolik te viseve te 
Gjakoves ta mbante larg Lidhjes Shqip- 
tare te Prizrenit. Ne lidhje me kete ele- 
ment qendronte konsulli vjenez Lippich, 
i cili i ftonte shqiptaret katolike " te kene 
durim ", sepse "brenda disa muajsh ata 
do te qliroheshin nga nje fuqi e hu- 
aj" 33 !?! - pra nga Austro-Hungaria, te 
cilen shumica absolute shqiptare mysli- 
mane e konsideronte okupatore te pa- 
deshirueshme 34 . 

Te shtojme edhe kete fakt: Vjena, ne 
periudhen e Lidhjes Shqiptare, Prizrenin 
e beri qender te propagandas austro - 
hungareze krahas Shkodres, ne dobi te 
planeve per shtrirjen e Austro-Hunga- 
rise ne tere Gegerine, aspirate kjo e 
mirepritur nga shumica e shqiptareve 
katolike. Kjo propaganda ne Prizren do 
te mbeshtetej hapur tek tregtari Balto 
Tarabullusi, i vendosur aty kohe me pa- 
re. Ai e dinte gjermanishten, prandaj 
ishte marre perkthyes (dragoman) ne 
konsullaten austro-hungareze. Meqe 
kryente detyren e informatorit dhe te 
spiunit ne dem te bashkimit shqiptar pa 
dallim feje, Komiteti Qendror i Lidhjes 
vendosi ta likuidonte. Kete detyre do ta 
permbushte Ramadan Zaskoci, me 12 
gusht 1880, duke e vrare ne shtepi, se ba- 
shku me gruan 35 . 

Se elementi katolik ne Gegeri nuk 
ishte i vullnetit t'i bashkohej Lidhjes 
Shqiptare ne unitet te plote me shumicen 
shqiptare myslimane, e hetoi qarte edhe 
bullgaro-serbi antishqiptar, Jovan Haxhi 




Vasileviq, i cili kishte konstatuar: fillim- 
isht "edhe vete shqiptaret veriore nuk e 
kuptuan njesoj Lidhjen dhe detyrat e saj. 
Deris a flitej per dorezimin e Plaves dhe 
Gucise Malit te Zi ", vende keto me shqi- 
ptare myslimane, "shqiptaret e krishtere 
(katolike) nuk kane dashur as te lekun- 
den hinder asaj". Do t'i bashkohen thi- 
rrjes se Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, 
krahas shqiptareve myslimane, vetem 
sapo do te rrezikohen tokat e banuara 
me katolike ne Hot, Grude etj? b Faktor 
mobilizues, tashti, ishte feja e krishtere 
katolike. Nderkaq, shqiptaret ortodokse 
ne Veri te Vilajetit te Shkodres: Yaiqet, 
Palabardhet, Piperit etj., sipas Spiridon 
Gopceviqit, do te bashkohen me Malin e 
Zi pa kundershtim kunder Lidhjes. 
Faktor mobilizues ne kete drejtim ishte 
feja e krishtere ortodokse 37 . Dhe, sapo 
do te largohej rreziku i copetimit te Hotit 
e te Grudes, thirrjes se Komitetit te Li- 
dhjes Shqiptare ne Shkoder per mbrojt- 
jen e Ulqinit, do t'i pergjigjeshin vetem 
burreria shqiptare myslimane, kurse 
shqiptaret katolike do te tregoheshin "te 
pasigurt", Prenk Bib Doda me nuk do te 
levizte fare, nderkaq "Malesoret" thi- 
rrjes se Lidhjes Shqiptare "iu pergjigjen 
me diplomaci'" , e "Kelmendet u terhoqen 
plotesisht" ne guacen e tyre 38 . 

Meqe perpjekjet luftarake dhe di- 
plomatike ruso-evropiane per deko- 



mpozimin dhe grabitjen e tokave te 
Perandorise Osmane, ne fakt ishte alea- 
nce e krishtere kunder ardhmerise se 
Islamit ne Boten Myslimane, perkrahja e 
Lidhjes Shqiptare te Prizrenit per rezis- 
tencen boshnjake kunder okupimit Au- 
stro-Hungarez te Bosnjes e Hercegovi- 
nes ishte ne fakt perpjekje shqiptare per 
ta ruajtur teresine e njesise kulturore dhe 
gjeopolitike historike te Shqiperise, aq 
me pare sepse boshnjaket, tek shqiptar- 
et, thene me se buti, shihnin vellamet 
besnike. Mbeshtetja e rezistences bosh- 
njake kunder okupimit antiaustro-hu- 
ngarez realisht ishte Lufte e Lidhjes 
Shqiptare per t'i pritur sa me larg prete- 
nduesit serbe, malazez, austro-hungare- 
ze dhe italiane, qe synonin viset e 
Vilajetit te Kosoves dhe te Shkodres 39 . 

Kerkesa e shumices absolute shqipta- 
re per bashkimin e armeve me boshnja- 
ket, ne luften per ekzistence kombetare e 
fetare, kishte mbeshtetjen e forte ne ta- 
banin historik te lidhjeve te mofme 
shpirterore dhe luftarake midis shqip- 
tareve e boshnjakeve. Ata i lidhnin gja- 
ku ilir, jeta shteterore shekullore osmane 
e perbashket, feja islame, kujtesa his- 
torike nga cikli i kengeve te kreshnikeve: 
Mujit e Halilit, Tale Budalines, Gjergj 
Elez Alise e Arnaut Osmanit, traditat e 
ngjashme kulturore, perceptimet psiko- 
logjike te peraferta, vlerat shpirterore 



dituria islame / 215 



31 



shume identike, lidhjet martesore te qen- 
drueshme, lidhjet etnike shqiptare dhe te 
gjakut, miqesite tradicionale, interesat 
ekonomike, ndjenja e sigurise se njerit 
prane tjetrit, interesat gjeo-politike shte- 
terore. Boshnjaket pranonin kornizen 
shteterore ne kuader te Shqiperise, pra- 
nonin shtetesine shqiptare 4 " . 

Keto kerkesa sublimonte edhe Nenit 
16 i Kararnamese te aprovuar nga Ku- 
vendi Themelues i Lidhjes se Prizrenit, 
me 17 qershor 1878, e cila kishte dome- 
thenie te madhe per interesat e kombit 
shqiptar, vecanerisht duke mbajtur para- 
sysh konstelacionin e forcave te implik- 
uara ne Ceshtjen Shqiptare asokohe dhe 
me vone. Ne dokument, midis te tjerash, 
thuhej: "Ne perputhje me vendimin e Li- 
dhjes, me besen e lidhur dhe me situaten 
e pastajme, ne, perfaqesuesit e trimave 
te pathyeshem te Gegerise, te Toskerise 
dhe te Bosnjes, te diet qysh kur u linden 
nuk njohen tjeter mjeshteri pervec asaj 
te arme've dhe te diet qene gati ta derdh- 
in gjakun per Perandorine dhe atdheun, 
kemi zgjedhur per kryeqytet tone Prizre- 
nin, dhe, pasi jemi bashkuar fatbardhe- 
sisht, tani e tutje nuk do te lejojme kurre, 
qe ndonje sundimtar te na tiranizoje e 
shtype banoret e atdheut tone. Kete nuk 
do ta lejojme ne asnje menyre, ne asnje 
kohe dhe pavaresisht nga rrethanat...'"". 
Mbi kete platforme politike e luftarake 
Keshilli Qendror i Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit, me 5 gusht 1878, mori vendi- 
min edhe "per angazhimin e nje pjese te 
forcave luftarake perkrah forcave bosh- 
njake" 41 . 

Ketu duhet te konstatojme edhe kete 
fakt: Shteti qe do te lindte nga Lidhja e 
Prizrenit, do te sillte ne fuqi Ligjin qe 
garantonte diversitetin kulturor e fetar 
shekullor, lirite individuale dhe kolekti- 
ve, sigurine e jetes dhe te mireqenies 
dhe paprekshmerine e prones dhe te din- 
jitetit njerezor, barazine midis myslima- 
neve dhe te krishtereve. Ky ishte "Sheri- 
atf'" 

Vendimi i Lidhjes Shqiptare te Prizr- 
enit per kthimin e "Sheriatit" ne gjyqe 
ishte akt politik largvajtes, qe kishte per 
qellim anulimin e ligjeve te provinie- 
nces politike evropiane te krishtere anti- 
islame, te Tanzimatit, te cilat krijuan 
rremujen e panjohur ne Perandorine Os- 
mane, te cilat gotiten njenine e Njesise 
etnokulturore e gjeopolitike te Shqipe- 
rise. Ato krijonin hapesire per krijimin e 
oazave autonome te rajoneve sipas per- 
katesise se fese, duke i dhene perparesi 
getoizimit te mjediseve katolike e orto- 




dokse ne mjediset shqiptare ku myslim- 
anet ishin pakice. Me "Sheriatin " ruhej 
uniteti i vendit dhe ruhej harmonia kon- 
fesionale shqiptare e domosdoshme per 
perballimin si unitet, te aspiratave sepa- 
ratiste te elementeve te krishtera joshqi- 
ptare te perkrahura nga Rusia, Anglia, 
Austro-Hungaria, Gjermania, Italia, Se- 
rbia, Bullgaria, Mali i Zi, Greqia etj. 
Kombi shqiptar dhe Shqiperia ishin ne 
lufte per ekzistence, ndaj duhej uniteti 
mbi aspirata te kombesise me prani te 
diversitetit fetar shekullor, duhej force 
dhe ndergjegje shtet-formuese kombe- 
tare 44 . 

Vertet, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, e 
projektuar nga truri shqiptar mysliman, 
me perpjekjen maksimale te trurit dhe te 
masave shqiptare myslimane, u mbajt ne 
jete si Lidhje Kombetare Gjitheshqipta- 
re dhe perfundimisht truri dhe gjaku 
shqiptar mysliman i Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit u perball me mizorite e ushtri- 
se anadollake turke ne prill dhe ne maj te 
vitit 1881 45 . 

Themeluesi dhe kryetari i pare dhe i 
vetmi i Shqiperise Etnike, Myderriz Ha- 
xhi Ymer Efendi Prizreni me bashkevep- 
rimtaret, themelues te Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit, kryesisht ulema, intelektua- 
le dhe krere te dalluar, i treguan botes 
dhe Portes se Larte se Shqiperia nuk 
ishte miraz i Perandorise Osmane, qe 
duhej ndare nga te tjeret, se ekziston ko- 
mbi shqiptar i konsoliduar politikisht 
dhe ushtarakisht, se teresia e Shqiperise 
ne shtrirjen e kater vilajeteve osmane: 
Kosove, Shkoder, Manastir dhe Janin'e, 
eshte amanet i shqiptareve dhe jo i Sull- 
tanit, i cili kishte kohe qe ne syte e kom- 



bit shqiptar perjetohej si sovran dhe 
halif'x padeshiruar dhe i dhunshem 46 . 



Fusnotat: 

1. Subjektet qe organizojne simpoziumin e sivjet- 
me ishin organizues te simpoziumeve me 1998 
dhe me 2003. Aso kohe nuk lejuan qe te paraqi- 
tesha me kumtesat: "Myderris Ymer Prizreni - 
Ora e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit " dhe "Nje- 
sia etnokulturore dhe gjeopolitike e Shqiperise 
ne periudhen e Lidhjes Shqiptare te Prizrenif. 
(Gjeresisht shih shenimin ne vepren: Myderris 
Ymer Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes 
Shqiptare 1877-1887, Prishtine, 2003, 10-11, 
Shen. 9). Ne Simpoziumin e viti 2003, nuk u 
lejua as Mr. Ilaz Rexha, kurse Prof. Dr. Skender 
Rizes iu lajua qasja ne simpozium me nje teme 
periferike dhe me kusht te mos dilte me teza 
jashte kornizes se historiografise per kohen e 
krijimit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Eshte 
fakt se Rexha, Rizaj dhe Pirraku, qysh ne vitet 
e 70-ta kishin here perpjekje per te shperthyer 
nga kornizat stereotipe per historiane e Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit. 

2. Per rolin mobilizues e frenues te fese ne Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit kam folur gjate shtrirjes 
se lendes ne mbare librin: Myderris Ymer 
Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqi- 
ptare 1877-1887, Prishtine, 2003, 518. 

3. Shih gjeresisht, Dr. Muhamet Pirraku, Per 
kauzen shqiptare 1997-1999, Prishtine, 2000. 

4. Gjeresisht, Stefanaq Pollo-Selami 
P u 1 a h a, Akte te Rilindjes Kombetare Shqi- 
ptare 1878-1912 (Memorandume, vendime, pro- 
testa, thirrje), Tirane, 1 978; M. P i r r a k u, Disa 
mendime rreth filleve te Rilindjes Kombetare 
Shqiptare, Qeshtje te Studimeve albanologjike, 
II, Prishtine, 1987, 129-146; M. P i r r a k u, 
Kultura kombetare Shqiptare deri ne Lidhjen e 
Prizrenit, Prishtine, 1989. 

5. Muhamet Pirraku, Roli i fese ne integri- 
min e kombit shqiptar, Dituria islame, nr. 100, 
Prishtine, shkurt 1998, 54-56; Roli i Islamit ne 
integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe 
teresise se Shqiperise Etnike, Hena e re, nr. 43, 
Shkup, 1992, 18-19; Roli i islamit ne integrim- 
in e Shqiperise Etnike dhe te kombit shqiptar, 



32 



dituria islame / 215 



Feja, kultura dhe tradita islame nder shqiptaret 
(Simpozium nderkombetar), Prishtine, 1995. 

6. Gjeresisht, po aty; M. Frasheri, Lidhja e 
Priz. dhe efektet diplomatike te saj, Tirane, 
1938, 8; K. Fra sheri, Lidhja Shqiptare e Pri- 
zrenit 1878-1881, Tirane 1997; L i g o r 
Mile, Shqiperia ne vitet e Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit (Dokumente arkivash franceze), I, 
(1878-1879), Tirane, 1978; Ilijaz Rexha, Lidhja 
e Prizrenit ne dokumentet osmane (1878-1881), 
Prishtine, 1978; S. Rizaj, Lidhja Shqiptare e 
Prizrenit (1877 - 1885), Prizren 1998; M. 
P i r r a k u, Myderris Ymer Prizreni - Ora, 
zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqiptare 1877- 
1887, Prishtine, 2003. 

7. Prof. dr. Skender Rizaj, Dokumente angleze mbi 
Lidhjen Shqiptare te Prizrenit dhe jillimin e 
copetimit te Ballkanit (1877-1885), Libri I, 
Prishtine, 1996,42-46. 

8. Shih, M. Pirraku, Per kauzen shqiptare 1997- 
1999, Prishtine, 2000, 66. 

9. Sulejman Kiilce, Osmanli tarihinde. Ar- 
navutluk, Izmir, 1944; T. Yilmaz Oztuna, 
Tiirkiye tarihi, 12.cilt, Hayat kitaplari, Istanbul, 
1967; Stefanaq Pollo-Selami 
P u 1 a h a, Akte te Rilindjes Kombetare 
Shqiptare 1878-1912 (Memorandume, vendime, 
protesta, thirrje), Tirane, 1978; S h y q y r i 
B a 1 1 v o r a, Lufta e Lidhjes Shqiptare per 
Mbrojtjen e teresise territoriale te Shqiperise, 
Konferenca Shkencore e 100- vjetorit te Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit, I, Prishtine, 1981; S h k 
elzen R a c a, Marredheniet shqiptaro-greke 
1829-1881, Prishtine, 1990, 177-258. 

10. J. B u x h o v i, Dervish Pasha vdekje po 
mbjell, Rilindja, Prishtine, 8.VI. 1978, 5. 

11. S. R i z a j, Lidhja Shqiptare e Prizrenit sipas 
dokumenteve angleze, Konferenca Shkencore e 
100-vjetorit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, I, 
Prishtine 1981, 372; Dokumente angleze mbi 
Lidhjen Shqiptare te Prizrenit dhe jillimin e 
copetimit te Ballkanit (1877-1885), I, 59. 

12. S. R i z a j, Dokumente angleze mbi Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit dhe jillimin e copetimit te 
Ballkanit (1877-1885), I, 59. 

13. Keshtu e ka Kristo Frasheri. Nuk gjendet ne 
Fjalori i shqipes se sotme, Tirane, 2002. Eshte 
zgjerim i fjales greke stipes - qe do te thote 
ngurtesim (IVIikel Ndrecaj, Fjalor fjalesh e 
shprehjesh tehuja, Prishtine, 1986, 660). Pra, te 
futura, te saktesuara, ne Traktatin e Shen - 
Stefanit. 

14. K. F r a s h e r i, Lidhja Shqiptare e Prizrenit 
1878-1881, Tirane 1997, 75. 

15. S. R i z a j, Dokumente angleze mbi Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit dhe jillimin e copetimit te 
Ballkanit (1877-1885), I, 62. 

16. L i g o r Mile, Shqiperia ne vitet e Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit (Dokumente arkivash fra- 
nceze), I, (1878-1879), Tirane, 1978, 171; Gj. S 
h e h u, Aspekte te diplomacise frenge, fq. 266. 

17. Zani i Nalte, Viti XII, nr. 1, Shkoder, Nentor 
1937. Shih me gjeresisht, Selami Pulaha, 
Programi i Lidhjes Shqiptare te Prizrenit per 
krijimin e provinces autonome te Shqiperise 
(qershor-nentor 1878), Konferenca Kombetare 
e Studimeve per Lidhjen Shqiptare te Prizrenit 
1878-1881, 1, Tirane, 1979. 

1 8. J. H. V a s i 1 j e v i c, Albanska Liga, 74-75. 

19. Abas Ermenji, Perkujtimi i Njeqind- vjetorit te 
Lidhjes se Prizrenit, Njiqind-vjetori i Lidhjes se 
Prizrenit 1878-1978, 59. 

20. Kenge popullore te Rilindjes Kombetare, Pri- 
shtine, 1978, 161. 

21. Gjeresisht, Dr.Jovan Hadzi-Vasiljevic, Arbanas- 
ka liga - Arnautska kongra. Srpski narod u Tur- 
skom carstvu 1878-1882, Beograd, 1909; X h. 



B e 1 e g u, Lidhja e Prizrenit e veprimet e saj 
1878-1881, Tirane 1939; M. P i r r a k u, Myde- 
rris Ymer Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Li- 
dhjes Shqiptare 1877-1887, Prishtine, 2003. 

22. Gjeresisht, Xh. B e 1 e g u, Lidhja e Prizrenit e 
veprimet e saj 1878-1881, Tirane 1939; S a m i 
Repishti, Problemi i Ulqinit ne faqet e fle- 
tores amerikane The New York Times (kumtese' 
ne doreshkrim), Seminari IV Nderkombetar - 
Shkodra ne shekuj, Shkoder 20-22 Nentor 2000; 
S. Rizaj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1877 - 
1885), Prizren 1998; Muhamet Pirraku, 
Disa mendime rreth vepres historiografike e le- 
trare te Pashko Vases, Fjala, nr. 22, Prishtine, 
15.XII. 1990, 8-9; M. P i r r a k u, Myderris 
Ymer Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes 
Shqiptare 1877-1887, Prishtine, 2003. 

23. L. M i 1 e, Shqiperia ne vitet e Lidhjes Shqip- 
tare te Prizrenit, 314. 

24. Nikoll Toma, Prenge Bibe Doda burre shteti 
mirditas (kumtese, doreshkrim), Seminari i Ka- 
tert Nderkombetar: Shkodra ne shekuj 2000, 
Shkoder, 20-22 Nentor 2000. 

25. Gjeresisht, X h. B e 1 e g u, Lidhja e Prizrenit 
e veprimet e saj 1878-1881, Tirane 1939; S. Ri- 
zaj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1877-1885), 
Prizren 1998; M. P i r r a k u, Myderris Ymer 
Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqi- 
ptare 1877-1887, Prishtine, 2003. 

26. Per propaganden e Malit te Zi ne Mirdite, ne 
dem te njesise etnokulturore e politike te Shqi- 
perise, shih edhe Noel Malcolm, Kosova nje 
histori e shkurter, Prishtine, 1998, 226-227. 

27. J. B u x h o v i, Lidhja e Prizrenit neper doku- 
mentet e Kongresit (8), Rilindja, Prishtine, 
2.VI. 1978,7. 

28. Po aty. 

29.S.Pollo-S.Pulaha, Akte te Rilindjes Ko- 
mbetare Shqiptare, 38. 

30. L. M i 1 e, Shqiperia ne vitet e Lidhjes Shqi- 
ptare te Prizrenit, I, Tirane, 1978, 211. 

31. M. Pirraku, Myderris Ymer Prizreni - Ora, 
zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqiptare 1877- 
1887, Prishtine, 2003, 117-130. 

32. Jusuf Bajraktari, Gjakova me rrethine 1878- 
1912, Prishtine, 1998, 90. 

33. L. M i 1 e, Shqiperia ne vitet e Lidhjes Shqipta- 
re te Prizrenit, 313. 

34. Gjeresisht, X h. B e 1 e g u, Lidhja e Prizrenit 
e veprimet e saje 1878-1881, Tirane 1939; S. 
Rizaj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1877-1885), 
Prizren 1998; M. P i r r a k u, Myderris Ymer 
Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqi- 
ptare 1877-1887, Prishtine, 2003. 

35. Ramadan Zaskoci, keso kohe, ishte komandant 
i Cetes se Lidhjes per ruajtjen e rendit ne Pri- 
zren. Shih me gjeresisht, Q. M a t a j, Ramadan 
Zaskoci, 51-61. 

36. Korrespondenti i gazetes "Glas crnogorca" nga 
Shkodra, me 11. IV. 1880 do te konstatoje: "Ke- 
tu po punohet te ngriten Hoti dhe Gruda kunder 
Malit te Zi njesoj si me pare Plava e Gucia, 
meqe eshte degjuar se Hoti dhe Gruda do t'i 
takojne Malit te Zi" (Narodni glasnik, nr. 39, 
Temishvar, 30.111 (11. IV). 1880, 2. (Gjeresisht, 
Dr. Jovan Hadzi-Vasiljevic, Arba- 
naska liga - Arnautska kongra. Srpski narod u 
Turskom carstvu 1878-1882, Beograd, 1909; 
X h. B e 1 e g u, Lidhja e Prizrenit e veprimet e 
saje 1878-1881, Tirane 1939; L. M i 1 e, Shqip- 
eria ne vitet e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, I, 
Tirane, 1978S. Rizaj, Lidhja Shqiptare e Priz- 
renit (1877-1885), Prizren 1998; M. P i r r a k u, 
Myderris Ymer Prizreni - Ora, zemra dhe shpir- 
ti i Lidhjes Shqiptare 1877-1887, Prishtine, 
2003. 



37. I. H. V a s i 1 j e v i c, Albanska Liga, 88-89. 

38. Haris Silajdzic, Albanski nacionalni pokret u 
bosanskohercegovackoj stampi, Sarajevo, 
1995, 63. Te shtojme ketu ketefakt: Dervish Pa- 
sha kunder Lidhjes Shqiptare perpos se kishte 
ne dispozicion tetedhjete batalione, "solli me 
vete edhe nje shume te madhe te hollash " 

39. Mirepo, "udheheqesit shqiptare(myslimane- 
M.P) jane dinjitoze dhe te pasur, te diet nuk 
eshte e mundur te blehen me ari"- shkruante 
Obzor , me 25 nentorit 1880. 

40. Austro-Hungaria ishte ne aleance te fshehte 
me Serbine, nga fillimi i vitit 1877, per ndarjen 
e sferave te interesit pushtues ne arealin etnik, 
gjeopolitik e administrativ te Vilajetit te Koso- 
ves e te Shkodres (Gjeresisht, Z. V i e z z o 1 i, 
Shqipnija ne gjire te diplomacies (...), Leka, 
Blenil, nr. VIII-XII, Shkoder, 1937. 

41. Gjeresisht, Lidhja e Prizrenit e veprimet e saje 
1878-1881, Tirane 1939; S. B r e s t o v c i, Ka- 
rarnameja - Programi i pare i Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit, Gjurmime albanologjike, SSHH 
VIII-1978, Prishtine, 1979; Ushtria shqiptaro- 
boshnjake, Narodni glasnik, nr. 72, me 18 (30). 
VIII. 1878; M. P i r r a k u, Myderris Ymer Pri- 
zreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqipta- 
re 1877-1887, Prishtine, 2003. 

42. S. Brestovci, Kararnameja - Programi i 
pare i Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, Gjurmime 
albanologjike, SSHH VIII-1978, Prishtine, 
1979, 201-202. 

43. Lidhja e Prizrenit e veprimet e saje, 43; Ush- 
tria shqiptaro-boshnjake, Narodni glasnik, nr. 
72, me 18 (30). VIII. 1878,2. 

44. Shqiperim i Xh. B e 1 e g u t, Lidhja e Prizrenit 
e veprimet, fq.il; Sadullah Brestovci, 
Kararnameja - Programi i pare i Lidhjes Shqip- 
tare te Prizrenit, Gjurmime albanologjike, 
SSHH VIII-1978, Prishtine, 1979; Sadullah 
Brestovci, Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe 
popullsia serbe e Kosoves, Konferenca Kombe- 
tare e Studimeve per Lidhjen Shqiptare te Priz- 
renit.1878-1881, I, Tirane, 1979; 

S. Brestovci, Kararnameja - Programi i pare 
i Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, Gjurmime alba- 
nologjike, SSHH VIII-1978, Prishtine, 1979, 
200. 

45. Sheriati ishte forca magjike qe mbajti e ruajti 
unitetin e shoqerise osmane kombesish e feshe 
te ndryshme per pese shekuj. Depertimi i ideve 
te Revolucionit Borgjez Francez dhe te naciona- 
lizmit evropian prishen harmonine ne shoqerine 
osmane (Gjeresisht, Prof. dr. Musa Gashi, Tri 
teza rreth ceshtjes nacionalizmi dhe besimi, Fe- 
ja, kultura dhe tradita islame nder shqiptaret. 
Simpozium nderkombetar, Prishtine, 1995, 97- 
105). 

46. Shih me gjeresisht, Bedrush Shehu, Li- 
dhja Shqiptare ne "Srpski list", Konferenca Ko- 
mbetare e Studimeve per Lidhjen Shqiptare te 
Prizrenit 1878-1881, Tirane, 1979, 394.397. 

47. Gjeresisht, Sadulla Brestovci, She- 
mbull i shkelqyeshem i qendrimit te drejte, Ri- 
lindja, Prishtine, 14.V. 1978, 10; M u h a m e t 
Pirraku, Shtypi kroat mbi Haxhi Ymer Pri- 
zrenin, Zeri i rinise, nr.21, Prishtine, 20 maj 
1978. 22-23; Dr. Muhamet Pirraku Kultura Ko- 
mbetare Shqiptare deri ne Lidhjen e Prizrenit, 
Prishtine, 1989; S. Rizaj, Dokumente angleze 
mbi Lidhjen Shqiptare te Prizrenit dhe fillimin e 
copetimit te Ballkanit (1877-1885), Libri I, 134- 
136; Dr. Muhamet Pirraku, Myderris Ymer 
Prizreni - Ora, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqi- 
ptare 1877-1887, Prishtine, 2003, 345-388. 



dituria islame / 215 



33 



Pervjetor 



Te dhena te reja dhe dilema 
per Haxhi Ymer Prizrenin 



(L. rreth 1820 - vd. 12 qershor 



Nehat Krasniqi 



Haxhi Ymer Prizreni ka qene 
myderriz, myfti, sheh nak- 
shibendi, dhe njeri nga ide- 
atoret, themeluesit dhe 
udheheqesit me te spikatur te Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit. Ka qene kryetari i 
pare i Shetit te pare Autonom Shqiptar. 

Edhepse per Haxhi Ymer Prizrenin, 
jane shkruar monografi 1 dhe jane mbaj- 
tur sesione 2 e tribuna shkencore 3 , te dhe- 
nat jeteshkrimore per te, kane ngelur 
mjaft te varfra dhe aty ketu te pam- 
beshtetura ne burime relevante. Per his- 
toriografine shqiptare eshte paksa i 
rende dhe i pakuptueshem fakti qe per 
nje figure kaq madhore te historise sone 
te kohes se re, si9 eshte Haxhi Ymer 
Prizreni, te ngelin ende te hapura seg- 
mentet me elementare jeteshkrimore, si: 
vendlindja e tij datelindja dhe trungu 
gjenealogjik i paraardhesve te tij. Deri 
vone nuk eshte ditur as datevdekja e tij. 4 

Ne historiografme tone, per habi, jane 
shfaqur madje edhe tendenca qe metojne 
te vene ne dyshim dhe te mjegullojne 
rolin dhe meriten e Haxhi Ymer Prizre- 
nit, duke ia mveshur poziten e kryetarit 
te Lidhjes se Prizrenit dhe ate te kryetar- 
it te Gjykates se Larte nje adashi te tij 
nga fshati Narte i rrethit te Gramshit. 5 

Kjo fiet jo vetem per nje shperfillje, 
qe shkenca dhe institucionet shkencore 
shqiptare dhe kosovare, po vazhdojne te 
tregojne ndaj burimeve osmane, duke 
mos krijuar ende parakushtet per hulum- 
timin sistematik, studimin shkencor dhe 
publikimin e ketyre burimeve me rende- 
si paresore per historine e Popullit Shqi- 
ptar gjate periudhes mbi peseshekullore 
osmane, por, per fat te keq, edhe per 
prirje dhe tendenca te caktuara per para- 
gjykime dhe anime mbi baza jashteshke- 
ncore. 

Ne anen tjeter, eshte sinjifikativ fakti 
qe jeteshkrimi i Haxhi Ymer Prizrenit, 
nuk gjindet as edhe ne publikimet seri- 
oze turke, sic eshte vepra pesevellimshe 
e autorit Sadik Allbajrak, me titull "Son 
Devir Osmanlle Ulemase" (Ulmaja os- 
mane e periudhes se fundit), ne te cilen 
jane perfshire 2845 jeteshkrime te ule- 
mase qe kane jetuar dhe vepruar ne she- 
kullin e fundit te periudhes Osmane, ne 




tere hapesiren e kesaj perandorie. Si 
eshte e mundur qe dosja e Haxhi Ymerit 
te mos jete gjetur ne arkivin perkates?! 
A mos valle dikush po kujdeset qe ajo te 
mos bjere ne dore te hulumtuesit? Nuk e 
dime. 

Pas kryerjes se studimeve ne Stamb- 
oll, Haxhi Ymer Prizreni deri ne fillimin 
e Luftes Ruso-Turke, te shpallur nga 
Rusia me 23 prill te vitit 1877, punoi 
myderriz ne medresene e Gazi Mehmet 
Pashes ne Prizren. Situata politike ne 
Perandorine Osmane, dhe sidomos ne 
Gadishullin Ilirik, respektivisht shpallja 
lufte Perandorise Osmane nga Serbia me 
30 qershor te vitit 1876 dhe nga Mali i 
Zi me 1 korrik te po atij viti, vende keto 
qe shfaqen haptazi pretendime pushtu- 
ese ndaj tokave shqiptare dhe okupuan 
vendet: ... duke eksterminuar popullsine 
autoktone shqiptare nga trojet e veta ste- 
rgjyshore, e nxiten Haxhi Ymerin qe te 
angazhohej me tere qenien e tij ne luften 
politike dhe ne organizimin ushtarak te 
vullnetareve shqiptare, per mbrojtjen e 
interesave te atdheut. Me 13 dhjetor te 
vitit 1877 ai filloi aktivitetin e tij politik 
ne Parlamentin Osman, ne te cilin qe 
nder deputetet shqiptare me aktive ne 
mbrojtjen e interesave politike shqipta- 
re. Kete aktivitet ai e vazhdoi deri ne 
shperndarjen e ketij parlamenti nga sull- 
tani, me 14 shkurt te vitit 1878, per 
shkak te rrjedhave te disfavorshme te 
luftes me Rusine. Gjate kesaj kohe Ha- 
xhi Ymeri veproi aktivisht ne Komitetin 
Qendror per Mbrojtjen e te Drejtave te 



1887) 

Kombesise Shqiptare qe ishte formuar 
menjehere pas mbledhjes se parlamentit 
te dyte Osman ne dhjetor te vitit 1877. 
Ne kete komitet, ai u dallua si njeri nga 
ideatoret dhe nismetaret me aktiv dhe 
me te prere per themelimin e Lidhjes 
Shqiptare. Me punen e tij te palodhur 
dhe te vendosur, duke qene ne krye te 
Komisionit Organizativ Haxhi Ymeri 
me shoke organizoi dhe mbajti Kuvend- 
in e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit me 10 
qershor te vitit 1878. Ne tetor te vitit 
1879 Haxhi Ymer Prizreni u zgjodh kry- 
etar i Lidhjes Shqiptare, kurse ne janar 
te vitit 1881 kryetar i Qeverise se Shtetit 
te pare Autonom Shqiptar, funksion qe e 
ushtroi deri ne vdekje. 

Disa te dhena te reja, per Haxhi Ymer 
Prizrenin, qe po prezantohen ketu per 
here te pare, i kemi nga vete Haxhi 
Ymeri, respektivisht nga dy ixhazetna- 
mete (diploma) te leshuara nga vete ai. 
Njeren ixhazetname ia kishte leshuar 
Hafiz Hasan-Fehmiut, djalit te Muhamet 
Eminit nga Prizreni, ndersa tjetren ia ki- 
shte leshuar Maliq Jumniut, djalit te 
Adil Prizrenit, qe te dy diplomane te 
Medresese "Gazi Mehmet Pasha" te 
Prizrenit. 

Nga keto dy ixhazetname, mesojme 
se Ymer Efendiu i biri i Sylejmanit, ka 
qene i njohur me mbiemrin Muderriz- 
zade, domethene Myderrizi. Kjo e dhene 
konfirmon se Haxhi Ymeri rrjedh nga 
nje familje myderrizesh te cilet kete pro- 
fesion e ushtronin prej kohesh, dhe se 
mbiemri i tyre tashme identifikohej me 
ofiqin myderriz. Nga keto ixhazetname, 
po ashtu mesojme se Ymer efendi My- 
derrizi, studimet i ka mbaruar ne Stam- 
boll, ku ka vijuar mesimet nga dijetaret 
me ne ze te asaj kohe si Ebu Beker Tik- 
veshi, Jahja Tevfik i biri i Ahmed Deni- 
zliut, i njohur si Hasan Efendi Zade dhe 
te tjere. Te ky i fundit, Ymer Myderrizi 
ka marre jo vetem ixhazetin, respektivi- 
sht diplomen per mbarimin e studimeve, 
po edhe diplomen e posafme per tefsir, 
hadith dhe per sheh te Tarikatit Nakshi- 
bendi. Ne keto ixhazetname eshte pas- 
qyruar vargu i ixhazetdhenesve me 
radhe, i cili shkon deri te Profeti Muha- 
med a.s. 

Keto ixhazetname jane te rendesish- 
me, jo vetem per faktin se hedhim drite 



34 



dituria islame / 215 



ne rrugen e edukimit dhe arsimimit te' 
Haxhi Ymer Prizrenit, por edhe per ar- 
sye se ne to pasqyronen ne menyre ek- 
splicite, pikepamjet etiko-pedagogjike 
te tij. Qe ne fillim te ketyre ixhazetna- 
meve, pas besmeles, hamdeles dhe 
salveles, myderriz Ymer efendiu, i thur 
nje distik diturise, duke thene: " Dituria 
eshte me e vlefshmja nga bukurite qe 
jeta na i ka ofruar // per ta nxene ate toke 
e shkretetire kam kaluar". Pastaj, pas re- 
ferimit tek disa ajete kuranore dhe ha- 
dithe te Pejgamberit lidhur me diturine 
dhe vleren e saj, dhe pas prezantimit te 
zinxhirit te arsimtareve dhe edukatoreve 
pararendes, myderrizi yne i keshillon di- 
plomantet e tij me keshillat me te mira, 
disa nga te cilat po i citojme ne vazhdim. 

Te jemi te devotshem ndaj Allahut, 
sepse kjo eshte kryesorja e cdo gjeje... 
Dhe shkallet e devocionit, sic dihet, jane 
te ndryshme, e ti permbaju me te lartes. 

Mos birr asnje cast nga koha jote, du- 
ke e shpenzuar ate ne gjera koqenesore. 

Driteso zemren tende, duke u zhytur 
thelle ne permendjen e Zotit te Madheri- 
shem, deri sa te arrish mjaftueshmerine 
me Zotin. Arritjen e kesaj e lehteson me 
vetmim dhe me ushtrime; Duke lene 
shoqerimin me gjindjen, sidomos me 
masat; Duke u angazhuar ne shoqerimin 
me Zotin e Vertete; Duke u angazhuar 
ne spastrimin e shpirtit dhe fisnikerimin 
e moralit; Duke u shmangur dhe duke u 
larguar nga motivet e fames, sepse fama 
eshte fatkeqesi e madhe. 

Pakeso sa te mundesh miqesite, sepse 
demi me i vogel qe sjellin ato, eshte hu- 
mbja e kohes, e cila eshte maja e pasu- 
rise sate, kurse Zoti nuk te jep asgje me 
te dashur se koha. Me te arrin fdo nder 
dhe respekt qe s'ka kufi as fund. Po qe 
se humb vetem nje fast kohe, ajo do te 
shkoje pakompensueshem, madje edhe 
po te tuboheshin te gjithe mbreterit dhe 
po te shpenzonin thesaret e tyre dhe te 
perpiqeshin me te tera forcat, bashke me 
ushtrite e tyre, - nuk do te mund ta kthe- 
nin ate fast. Prandaj, mos e humb nje gje 
kaq te dashur sif eshte koha, duke e 
shpenzuar ate ne devijimet e turpshme 
dhe ne epshet djallezore. Mos e turpero 
vetveten duke u marre me pune te liga 
dhe me genjeshtra, duke dashur keshtu 
mekatin me te madh. 

Mos i sakrifiko te mirat e perhershme 
per ato te perkohshmet. 

Me njerezit sillu mire, me dhemshuri, 
butesi e afersi. Fale ate qe te ka bere 
dem e keq. Bej mire, behu modest, i sho- 
qerueshem, i bute, i frenuar ne zemerim, 



i permbajtur ne hidherim, sa te mund- 
esh. 

Plotesoji nevojat e njerezve, sa te mu- 
ndesh, me pasurine tende, me trupin 
tend dhe me shpirtin tend. 

Shoqerohu me njerezit e mire, sido- 
mos me te miret e varfer, edukohu me 
edukaten e tyre, preokupohu me gjend- 
jen e tyre, siguro afersine e tyre dhe sa 
me shume plotesoju nevojat e tyre. 

Mendimet qe ka shfaqur Haxhi Ymer 
Prizreni ne keto ixhazetname, mundeso- 
jne qe te krijojme nje parafytyrim te per- 
afert per botekuptimet, karakterin dhe 
personalitetin e tij. 

Haxhi Ymer Prizreni, ne dokumentet 
osmane, paraqitet si ideatori dhe vepri- 
mtari me i prere dhe me aktiv i krijimit 
te nje shteti autonom shqiptar, i cili do 
t'i bashkonte te gjitha sanxhaqet me po- 
pullsi shqiptare ne nje njesi te vetme 
administrative. Per realizimin e ketj syn- 
imi Haxhi Ymeri veproi ne disa rrafshe. 
Organizoi administraten, gjygjesine, 
financat dhe poste-telegrafm. 

Nje akt shume domethenes qe nder- 
mori Haxhi Ymer Prizreni, eshte fetfaja 
e tij e njohur, me te cilen urdherohej qe 
"f do shqiptar asht i detyrueshem me luf- 
tue kundra ushtris turke, mbassi Turkija 
don me ja leshue token shqiptare shkjaut 
(Sllavit)". Rendesia e kesaj fetfaje kon- 
siston jo vetem ne konsekuencen e pari- 
mit te patjetersueshem mbi te drejten e 
luftes per mbrojtjen e atdheut dhe te qe- 
nies kombetare, por edhe ne porosine qe 
transmeton ajo per profilizimin ideor 
dhe politik te ylemase shqiptare. Kjo fet- 
fa perben aktin me sublim te shkeputjes 
dhe pavaresimit te gjykatave te Shtetit 
Autonom Shqiptar dhe te shqiptareve 
myslimane, nga juridiksioni i Shejhul- 
islamit te Portes se Larte dhe te sulltanit 
si halif i myslimaneve. Te permendim 
ketu se fetfa te ngjashme ishin dhene 
nga ylemaja shqiptare edhe ne momente 
te tjera historike para Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit. Ne janar te vitit 1831, myf- 
tiu i Shkodres Selman efendiu, i cili ish- 
te edhe anetar i Divanit te Mustafe 
Pashe Shkodres, dha fetfane me te cilen 
perligji luften kunder reformave te 
Tanzimatit, duke i konsideruar ato, bida- 
te (risi qe devijojne nga tradita islame), 
kurse qeveritaret e Portes se Larte, ar- 
miq te fese e te mbreterise. 

Haxhi Ymer Prizreni, per qendrimin 
idete dhe vepren e tij politike patriotike, 
ze vend qendror ne mesin e Rilindesve 
Kombetare Shqiptare. Eshte thene me te 
drejte se Lidhja Shqiptare e Prizrenit, ka 



qene prodhim i ndjenjes se kombesise 
shqiptare, e ndihmuar edhe nga ndjenja 
fetare islame. Me Lidhjen Shqiptare te 
Prizrenit ze fill jeta politike kombetare 
shqiptare. Ndersa vepra e Haxhi Ymer 
Prizrenit, paraqet gurin themeltar te 
kesaj zanafille. 



Fusnotat: 

1. Qemal Mataj, Ymer Prizreni 1820-1887 The- 
melues i Shtetit te Pare Autonom Shqiptar. 

Prizren 2002; Muhamet Pirraku, Myderriz 
Ymer Prizreni - Ora, Zemra dhe Shpirti i 
Lidhjes Shqiptare 1877-1887. Sharr 2003. 

2. Sesioni shkencor: Ymer Prizreni Personalitet 
i shquar i Levizjes Kombetare Shqiptare (25 

- 26 maj 2002). Ulqin: ART CLUB 2002. 

3. Drite e Re Per Kryetarin e Pare te Shqiperise 
Etnike : Tribune shkencore ne 115-vjetorin e 
martirizimit te Ymer Prizrenit 12 qershor 1887 

— 12 qershor 2002. Prishtine: Instituti Albanolo- 
gjik i Prishtines. Dega e Historise. 1, 2002. 

4. E dhena per datevdekjen e Haxhi Ymer Prizrenit 
eshte kumtuar nga Dr. Muhamet Pirraku, ne 
sesionin shkencor Ymer Prizreni Personalitet 
i shquar i Levizjes Kombetare Shqiptare (25- 
26 maj 2002). Ulqin: ART CLUB 2002. f. 151. 

5. Prof. dr. Kristo Frasheri ne librin etij Lidhja 
Shqiptare e Prizrenit (1878-1881). Tirane 
1997 f. 370, duke kontestuar konstatimin e Su- 
lejman Kylces, sipas te cilit Ymer Prizreni ishte 
ngarkuar me tri detyra te larta, me detyren e 
kryetarit te qeverise se perkohshme, me detyren 
e kryetarit te Vilajetit te Bashkuar dhe me de- 
tyren e kryetarit te Gjykates se Larte, thote: 
"njoftimi i historianit turk se Haxhi Ymeri alias 
Ymer Prizreni perqendroi ne duart e veta te tre 
funksionet e larta shteterore duhet marre me 
rezerve. Duket se ketu ka nje ngaterrese, te cilen 
deri sot askush nuk e ka vene ne dukje. Ngate- 
rresa ka rrjedhur nga se kemi te bejme me dy 
persona te ndryshem qe kishin te njejtin emer - 
njeri, Haxhi Ymer Efendiu apo Ymer efendi 
Prizreni, tjetri Haxhi Ymer Efendiu apo Ymer 
efendi Narta, qe te dy myderriza te se drejtes 
islamike. Duket se ky i dyti, i cili, me sa thuhet, 
ishte nga fshati Narte i rrethit te Gramshit, shkoi 
ne Prizren se bashku me Abdyl Frasherin, per te 
perfaqesuar krahinat e jugut ne organet e larta te 
shtetit te ri shqiptar. Nga keta te dy personalitete 
homonime, Ymer Prizreni, nje nga themeluesit 
e Lidhjes Shqiptare u zgjodh, sic e thekson kon- 
sulli Lippih, kryetar i qeverise se perkohshme, 
kurse tjetri, Ymer Narta u zgjodh kryetar i Li- 
dhjes se Prizrenit dhe njekohesisht kryetar i 
Gjykates se Larte." Keto mendime te Prof. Kr. 
Frasherit jane krejtesisht te pa mbeshtetshme 
per keto arsye: Ymer Narta nuk ka qene myder- 
riz i te drejtes islamike, nuk eshte zgjedhur kry- 
etar i Lidhjes se Prizrenit ne asnjeren periudhe 
te saj dhe nuk eshte zgjedhur kryetar i Gjykates 
se Larte. Ymer Narta ne te vertete ka qene Ymer 
Shefki Pasha nga Narta, deputet ne Parlamentin 
Osman ne vitin 1876, veprimtar politik aktiv ne 
Komitetin Qendror per Mbrojtjen e te Drejtave 
te Kombesise Shqiptare, i internuar ne Kasta- 
moni, pastaj i falur nga sulltani dhe i emruar 
mytesarrif i Sinopit. Ka vdekur duke qene ne 
kete pozite. Djali i tij Besim Ymer Pasha ka 
qene mjek i shquar autor i afro 50 veprave dhe 
autoritet ne fushen e mjekesise (Ibrahim Alae- 
ttin, Meshur Adamlar, cilt 1. Istanbul 1933- 
1935, f. 147). 



dituria islame / 215 



35 



Pervjetor 



1 30 vjetori i Lidh jes se Prizrenit 

Roll i ulemave ne Lidhjen e Prizrenit 

(1878-881) 



Mexhid Yvejsi 



Hyrje 

"Haj medet per kit Shqipni, 

Shtate krajla n'ta jane hi: 

Karadaki me Serbi..." Popullore 

Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878- 
1881) eshte nje nga ngjarjet me te rende- 
sishme historike te kombit shqiptar. 
Rendesia e madhe historike e Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit shtrihet jo vetem 
ne te gjitha trojet shqiptare, por edhe ne 
Ballkan, madje edhe ne tere Europen. 

Lidhja Shqiptare e Prizrenit e zgjoi, e 
zhvilloi dhe e perparoi vetedijen kombe- 
tare shqiptare. Ajo me perpjekje te me- 
dha e ngriti kete veprimtari ne shkallen 
me te larte, duke e oganizuar edhe luften 
per autonomi-pavaresi. . . 

Lidhja Shqiptare e Prizrenit e coj, e 
ngriti per here te pare ceshtjen kombe- 
tare shqiptare ne arenen nderkombetare. 

Trajtimi i drejte i Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit permban njohjen e kushteve 
dhe marredhenieve politike, ekonomike, 
shoqerore, kulturore dhe ne ve9anti ate 
fetare. 

Feja, ne vecanti feja Islame, prej shu- 
mices se studiuesve, historianeve, nuk 
eshte perfillur. Nuk jane perfillur as ins- 
titucionet e saj, as objektet e saj: xhami- 
te, teqete, mejtepet, medresete, ku jane 
zhvilluar veprimtari te ndryshme gjate 
Lidhjes Shqiptare te Prizrenit... 

Nuk jane perfillur as titujt e nderuar 
fetar si myfti, kadi, haxhi, myderriz, ha- 
fiz, shejh, hoxhe, imam, mulla, dervish 
etj. 

Gjithashtu, nuk jane perfillur as dije- 
taret e saj ose ulemate shqiptare... 

Ulemate shqiptare, jo vetem qe nuk 
jane perfillur, por jane perbuzur, jane 
nencmuar, madje edhe jane akuzuar si 
"turkoshak", "turkofil", "turkoman" 
"sulltaniste" edhe me emra tjere edhe 
me te piste...! 

E verteta eshte se, ulemate shqiptare 
ishin mendja, zemra dhe shpirti i Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit. 



AU-llahu i Madheruar e ka percaktuar se kush jane besimtare: 
"Besimtare jane vetem ata qe i besuan All-llahut, te derguarit te Tij, e 
mandej nuk dyshuan dhe per hire te All-llahut luftuan me pasurine 
dhe me jeten e tyre. Te tillet jane ata te vertetet." (Kur'an, 49:15) 



Roli i ulemave ne Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit 

Roli i ulemave ne Lidhjen Shqiptare 
te Prizrenit do te kuptohet me mire kur 
te kuptohen, pranohen dhe zbatohen, ne 
jeten e perkoheshme tokesore, porosite e 
perhershme hyjnore. 

Religjioni ose feja, sipas enciklope- 
disteve anglo-amerikane, eshte faktor 
percaktues per jete a vdekje, qofte si 
individ apo si shoqeri, dhe ne gjirin e saj 
ajo perfshine gjerat me themelore: rreg- 
ullin dhe domethenien e jetes. . . 

Feja, sipas William James-it, psiko- 
log amerikan, na jep siguri dhe lumturi 
ne jete, ne marrenenie me te tjeret eshte 
burim dashurie. 

Mungesa e besimit, e dashurise sjelle 
urrejtje. Urrejtja sjelle semundje. Njere- 
zit e semur kane nevoje per t'u sheruar 
dhe jo per te shkruar histori te shtrem- 
beruar...! 

Traktati i Paqes, i imponuar, ndermjet 
Perandorise Ruse dhe Perandorise Os- 
mane i shkepuste rreth 80 perqind te te- 



rritorit qe Turqia kishte ne Gadishullin 
Ballkanik, gjysmen e trojeve shqipta- 
re... 

Me nenshkrimin e Traktatit te Shen 
Stefanit me 3 mars 1878, me vendimet e 
Kongresit te Berlinit, 13 qershor-13 kor- 
rik 1878, Perandoria Osmane perjetoi 
tronditje te medha politike, bashke me te 
edhe shqiptaret qe ndodheshin ne per- 
berje te saj... 

Kombit shqiptar dhe trojeve te tyre 
etnike nuk ju dhane kurrfare rendesie 
prej kancelarive te Fuqive te Medha, 
madje ata e kercenonin se do ta copto- 
nin... 

Thenia qe i atribuohet Bismarkut se: 
"Nuk ka komb shqiptar, Shqiperia eshte 
vetem nje shprehje gjeografike" e desh- 
mon gjendjen e shqiptareve shume ka- 
tastrofike... 

Ne fakt, ky problem i ruajtjes se tere- 
sise se Shqiperise kishte filluar ne vitet e 
Krizes Lindore 1875-1878... 

Shqiptareve rreziku me i madh i vinte 
prej vendeve fqinje: Italia, Greqia, Bu- 



L 





36 



dituria islame / 215 



llgaria, ne vecanti nga Serbia dhe Mali i 
Zi... 

Poeti i madh, prifti i larte' katolik-fra- 
nceskan, Gjergj Fishta, duke e pare rrez- 
ikun nga fqinjte, te kryevepra e tij 
"Lahuta e Malcis" u drejtohet shqiptare- 
vc: 

"Por, pse na te vogjel jemi 

Psefis e vlla nuk kemi 

Na sod shkjaut s 'mund t 'i bajme balle 

Qi po do t 'na perpije gjalle, 

Prandej, thorn se e lyp e mara 

Qi dhe sot na, si perpara, 

Te rrim njit me mbret t 'Stambollit 

Per me i bamun balle Nikollit... " 

Poeti i madh i kombit, prifti i larte i 
Kishes Katolike, Gjergj Fishta, vete e 
shikonte Mbretin, Sulltanin, Turqine, 
Stambollin, ne ate periudhe te veshtire 
per shqiptaret dhe trojet e tyre, si shpeti- 
mtar dhe si nje faktor i bashkimit 
kombetar, perballe fqinjeve serbo- 
malazeze. .. 

Ne keto rrethana shume te nder- 
likuara, ulemate shqiptare me veprimtari 
e deshmuan ate qe besuan. 

Ulemate shqiptare ishin zhveshur nga 
gjerat e kota, qe rrjedhin nga bota; ata 
me shembullin e vet, me besim, me di- 
turi, me pasuri, deshmuan me devotsh- 
meri se per shqiptar nuk ka jete pa 
Shqiperi... 

Ulemate shqiptare i filluan pergatitjet 
per themelimin e nje levizje politike- 
ushtarake, qe ne muajin mars te vitit 
1 878. Mbledhjet u mbajten neper xhami, 
teqe, mejtepe dhe medrese. . . 

Kuvendi themelues, Kuvendi i Per- 
gjithshem i Lidhjes Shqiptare te Prizre- 
nit u organizue prej ulemave. Ulemate 
ishin mendja, zemra dhe shpirti i Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit. Te gjitha komi- 
tetet e Lidhjes, apo deget e saj, qe ishin 
themeluar ne te gjitha qytetet shqiptare, 
ishin organizuar prej ulemave, prej 
Gjakoves deri ne Shkoder, nga Prishtina 
deri ne Diber, qe u perhapen me te shpe- 
jte edhe ne Shqiperine e Jugut, deri ne 
Janine... 

Ne Kuvendin e Pergjithshem te Li- 
dhjes Shqiptare te Prizrenit, ku muarren 
pjese rreth treqind perfaqesues, edhe nga 
Sanxhaku e Bosna, prej tyre dihen emrat 
e rreth 150 perfaqesuesve, 96 ishin nga 
Kosova, 26 nga Vilajeti i Shkodres, te 
tjeret nga Vilajeti i Manastirit dhe i Ja- 



nines, shumica prej perfaqesuesve ishin 
ulema... 

Dega e Gjakoves kishte shume ule- 
ma, prej tyre dallohen, Kadiu i Gjako- 
ves, Ahmed Efendi Korenica, Myfti i 
Gjakoves, Ismail Efendi Yvejsi, My- 
derriz Hasan Efendi Shllaku... 

Dega e Shkodres kryesohej nga My- 
derriz Daut Efendi Borici (1825-1896) i 
cili kishte mbeshtetje nga Myftiu Jusuf 
Efendi Tabaku. 

Dega e Ulqinit kishte ne kryesi dy 
veprimtare te shquar, Hafiz Salih Hylja 
dhe Hafiz Tamizin. . . 

Dega e Pejes perfaqesohej nga My- 
derriz Haxhi Zeka. . . 

Dega e Prizrenit kryesohej nga 
Myderriz Ymer Efendiu. 

Dega e Mirovices nga Myderriz 
Osman Efendiu dhe Myderriz Ali 
Efendiu... 

Dega e Prishtinen perfaqesohej nga 
Myftiu Zejnel Abedini. 

Bajrakun e Lubines e kryesonte Mu- 
11a Hasani 

Tetova perfaqesohej nga Shejh 
Mustafa 

Dega e Dibres kishte veprimtare 
Hoxhe Moglicen dhe Shejh Hysenin... 

Dega e Shkupit kishte veprimtar te 
dalluar Myderriz Abdyl Efendiun, i cili 
ishte myderrizi kryesor i Shkupit, qe u 
burgos me Abdyl Frasherin ne muajin 
prill, 1881 ne burgun ushtarak, ne Ka- 
lane e Prizrenit, kur Dervish Pasha hyri 
ne Prizrenin... 

Ne te gjitha deget e Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit, ne kater vilajetet shqipare, 
ulemate ishin shtylla kryesore e tyre. 
Disa ishin, si? thuhet sot, me te moderu- 
ar, disa me konservatore, disa te tjere me 
radikal. Por, secili prej tyre ishte i ve- 
cant... 

I ve9ant ishte Myderriz Haxhi Ymer 
Prizreni, me tipare luftarake, por edhe 




me ndikim te madh shoqeror, kulturor e 
pedagogjik, i perafert ishte edhe Myde- 
rriz Haxhi Zeka, dy nga figurat me te 
shquara te ulemave ne Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit. 

Ulemate shqiptare pervec organizim- 
it, drejtimit dhe fuqizimit te Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit, zhvilluan edhe 
veprimtarine kulturore-pedagogj ike . 

Prej themelimit, prej Kuvendit te Per- 
gjithshem te Lidhjes Shqiptare te Prizre- 
nit, i cili i zhvilloi punimet ne Xhamine 
Bajrakli, jo aty ne ate shtepine e vogel, e 
cila ishte mejtep (mesojtore), dhe deri ne 
shuarjen e saj me lufte, prill-maj, 1881, 
ulemate ishin ata qe i shkruan shumicen 
e akteve, peticionet, memorandumet, 
shkruan, perpiluan, hartuan, Kararnam- 
en (Akt-vendimin), Talimatin (Urdhere- 
sat) etj. Prej ketyre shkruesve dallohen 
ulemate pedagoge, qe ishin puntore te 
arsimit, pra ishin myderrizet, si myderr- 
iz Ymer Prizreni, myderriz Ismail Efe- 
ndi Yvejsi, myfti nga Gjakova, myderriz 
Ali Efendiu nga Mitrovica, Myderriz 
Daut Efendi Borici nga Shkodra etj. 

Ulemate ishin frymezuesit, organizu- 
esit, e protestave kunder vendimeve te 
Kongresit te Berlinit, qe po vendosnin te 
coptonin trojet shqiptare. Ulemate ishin 
frymezuesit, kur e lypte nevoja, edhe te 
luftes se armatosur. Ngjarjet e Gjakoves, 
qe e tronditen Europen, shtator, 1878, ku 
u vra perfaqesuesi i Turqise, gjenerali 
Mehmet Ali Pasha me Abdullah Pashe 
Drenin, mikpritesin nga Gjakova, dhe 
qindra te tjere, ishin frymezuar nga My- 
derriz Ymer Prizreni, nga Kadiu i Gja- 
koves, Ahmed Efendi Korenica dhe disa 
ulema te tjere... 

Keshtu ndodhi edhe ne mbrojtjen e 
Plaves, Gusise, te Ulqinit. Ne luften qe u 
zhvillue ne Slivove e Shtimle, prill, 
1881, ku u vrane dhe u plagosen rreth 
1200 luftetare, mes tyre edhe Mic So- 
koli, aty u zue gjalle Mulla Hyseni, i cili 
u ekzekutue pa gjyq, me Ali Nimanin, 
oficier, dhe Sefe Kosharen... 

Shpirtin luftarak te ulemave, pa dysh- 
im, e perfaqeson, perve9 te tjereve, My- 
derriz Haxhi Ymer Prizreni. 

Aristoteli (384-322) thoshte se poezia 
eshte me filozofike, me e vleshme se 
historia, sepse poezia priret te shpreh te 
pergjithshmen, kurse historia te pjeser- 
ishmen. 



dituria islame / 215 



37 



Ne nje poezi, kenge trimerie popullo- 
re, qe i kushtohet Myderriz Haxhi Ymer 
Prizrenit, para betejes ne Qafe t'Mori- 
nes, afer Gjakoves, pranvere, 1881, 
mendoj se shprehet mjaft bukur e pergji- 
thshmja per ulemate. . . 



Kush jci jep mretit ni plum 

(Kushtuar Myderriz Haxhi Ymer 
Prizrenit) 

Ymer Efenija, trim shqiptar, 
Sylejmani ni komandar, 
I tubuan tre mi ' luftare, 
Tane malsore, n 'plisa t 'bardhe, 
N'Qafe t 'Marines kokan dale, 
Sylejmani majtifjale: 

- Ngoniju vllazen shqiptare, 
Do t'i dalim turkut perballe; 
Dervish Pasha n 'Gjakove a ardhe, 
Per m 'i zane krent, m 'i vjerr ' vet, 
Me coptue kit ven t 'shkrete. 

- Efeni, qka me ba, 

A ban turkut pus hke m 'i ra? 
Myderrizi kish pas thane: 

- Kur ashtjjala per vatan, 
Jo vec turkut e atij tjetrit, 

Po ni plum kush ja jep mretit, 
Ka me shkue n 'lule t'Xhenetit! 
Fjalet e hoxhe's kur i nguen 
Te tane burrat n 'kam u cuen, 
Lidhen Bese e pajtuen gjaqe, 

- Me ven tone s'ka pazarllaqe...! 

All-llahu i Madhnueshem e ka per- 
caktuar kush jane besimtare: 

"Besimtare jane vetem ata qe i besu- 
an All-llahut, te derguarit te Tij, e mand- 
ej nuk dyshuan dhe per hire te All-llahut 
luftuan me pasurine dhe me jeten e tyre. 
Te tillet jane ata te vertetet." (Kur'an, 
49:15) 

Me pak fjale, ky ishte roli i ulemave 
ne Lidhjen Shqiptare te Prizrenit, kete 
nuk duhet harruar, as nuk duhet lejuar te 
tjeret ta harrojne, sepse e harrojme vet- 
veten.... 




Burimet dhe literatura kryesore: 

1 . Noel Malkolm, Kosovo a short history, Harper 
Cillins, 1999. 

2. Xhafer Belegu, Lidhja e Prizrenit, Tirane, 1939. 

3. Ali Hadri, "Kontribut per ndricimin e "L.P." 
"Perparimi" Prishtine, 1967. 

4. Vjetar, Nr.XII-XII, 1981, Prishtine, Arkivi i Ko- 
soves. 

5. Gjurmime albanologjike, Nr.32-32, 2001-2002, 
Seria e shkencave historike, Instituti Albanolo- 
gjik i Prishtines. 

6. Akademia e Shkencave dhe e Arteve te Koso- 
ves, Konferenca Shkencore e 100-Vjetorit te Li- 
dhjes Shqiptare te Prizrenit, Referate dhe 
kumttesa te mbajtura ne Sesionin e Historise, 
Prishtine, 6-9 qershor 1978, Prishtine, 1981. 

7. Feja, Kultura dhe Tradita Islame Nder Shqipta- 
ret, (Simpozium nderkombetar-15,16, 17 tetor 
1992, Prishtine) Kryesia e Bashkesise Islame te 
Kosoves, Redaksia e botimeve historike, Prish- 
tine, 1995. 



8. Kristo Frasheri, Lidhja e Prizrenit (1878-1881), 
Tirane, 1956. 

9. Selami Pulaha, Programi i Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit per krijimin e provinces autonome te 
Shqiperise "Studime historike" 2, Tirane, 1978. 

10. Universitet Shteteror i Tiranes, Instituti i 
Historise dhe i Gjuhesise, Tirane Historia e Po- 
pullit Shqiptar VeTlimi i Dyte, Hartuar si tekst 
nga: Selim Island dhe Kriso Frasheri, Prishtine, 
1968. 

11. Vjetar, Nr. XXXV-XXXVI, 2006, Prishtine, 
Arkivi i Kosoves. 

12. Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave 
historike Nr. 10, Prishtine, 1981. 

13. Qemal Mataj YmerPrizreni (1820-1887), Pri- 
zren, 2002. 

14. Nuredin Lushaj Kenge trimerie nga Tropoja, 
Tirane, 2003. 

15. Instituti Albanologjik i Prishtines Kenge Po- 
pullore te Rilindjes Kombetare, Prishtine, 1978. 



38 



dituria islame / 215 



Recension 



Botimi i vepres se Hafiz Ali Korces - 
ngjarje e madhe kulturore 



Prof. Dr. Mehdi Polisi 

Ne shtatorin e vitit 2007 doli 
ne qarkullim vepra me e plo- 
te - dymbedhjete vellime - e 
Hafiz Ali Korces (lindi me 
1873 dhe vdiq me 1956), te cilen e hulu- 
mtoi, e studioi, e analizoi dhe e pergatiti 
per botim prof. dr. Ismail Ahmedi. E 
botoi Shtepia Botuese "Logos - A" ne 
Shkup. 

Kete' shkrim po e bej jo pse jam njeri 
nga recensentet e kesaj vepre madhore - 
per kete, te them te verteten, e ndiej 
veten shume te nderuar e te respektuar, - 
por e bej pikerisht per faktin se vepra ka 
vlera te larta politike, patriotike, eduka- 
tive, arsimore, letrare, gjuhesore, perk- 
thyese, historike, publicistike, kulturore, 
islamistike etj., - te gjitha keto ne sher- 
bim te shoqerise njerezore pergjithesisht 
dhe te shoqerise shqiptare vecanerisht. 
Duke u nisur nga keto vlera te pakon- 
testueshme, pata guximin dhe, sigurisht 
nuk gabohem, qe botimin e vepres se 
Hafiz Ali Korces, prej dymbedhjete vel- 
limesh, ta konsideroj ngjarje te madhe 
kulturore. Per daljen ne drite te kesaj 
vepre madheshtore, profesori i nderuar, 
Ismail Ahmedi, punoi per vite me radhe, 
duke gjurmuar, si9 thote ai, neper insti- 
tute, arkiva, biblioteka publike e person- 
ale, nga njera ane, dhe duke shfrytezuar 
dokumente arkivore, vepra biografike, 
korrespondenca te ndryshme qe Hafiz 
Aliu mbante me burra shteti, me intelek- 
tuale, me universitete, me redaksi te 
ndryshme te vendit dhe te jashtme, nga 
ana tjeter. (Vepra 1, f. 18). Per kete dhu- 
rate te madhe, te cilen profesor Ahmedi 
ia dha lexuesit dhe kultures shqiptare, e 
shoh te arsyeshme qe te bej nje veshtrim 
te shkurter. 

Profesor Ismail Ahmedi pas kryerjes 
se medresese se mesme "Alaudin" ne 
Prishtine, kishte shkuar ne Boten Arabe 
- ne Bagdad dhe ne Kuvajt - per te bere 
studimet themelore dhe pasuniversitare 
per gjuhen dhe letersine arabe. Pergatitja 
e tij profesionale ne kete fushe te dijes 
beri qe ai, pas kryerjes se studimeve, ne 
vitin 1974 te niste punen si asistent ne 
Degen e Orientalistikes te Fakultetit te 
Filologjise te Universitetit te Prishtines. 
Ismail Ahmedi vazhdon te punoje po 
aty, tash si profesor ordinar. Angazhimi 




Hafiz Ali Korqa 



i tij i vazhdueshem per mireqenien e De- 
ges se Orientalistikes, te cilen e ka udhe- 
hequr nje kohe te gjate si shef dege; te 
Fakultetit te Filologjise dhe te Universi- 
tetit te Prishtines ne pergjithesi, ka qene 
i madh. Pervojen e tij universitare prof. 
Ahmedi do ta deshmoje me rastin e zyr- 
tarizimit te Universitetit Shteteror te Te- 
toves, kur do te zgjidhej prorektor per 
ceshtje mesimore. Ndihmesa e tij ne ke- 
te funksion, vertet, ishte e madhe. Ai (se 
bashku me autorin e ketyre rreshtave) qe 
ftuar per te dhene kontributin edhe ne 
hartimin e planeve dhe programeve me- 




simore gjate themelimit te Fakultetit te 
Studimeve Islame te Prishtines dhe te 
Fakultetit te Studimeve Islame te Shku- 
pit. 1 

Emri i Ismail Ahmedit eshte bere i 
njohur edhe me botimin e shkrimeve te 
ndryshme si dhe me pjesemarrjen e tij 
ne simpoziume, konferenca, tryeza e tu- 
bime te ndryshme shkencore si brenda, 
ashtu dhe jashte vendit, prej nga, jo rra- 
lle, eshte kthyer me mirenjohje te fmu- 
ara per kontributin e tij. Pervec studi- 
meve profesionale, kulturore e shkenco- 
re, artikujve dhe perkthimeve letrare nga 
gjuha arabe ne gjuhen shqipe dhe anas- 
jelltas, ai ka botuar edhe vepra te vecan- 
ta, si: Proze arabe (Prishtine, 1983), Te 
huajt (Shkup, 1994), Aspekte letrare 
(Shkup, 1995), Sahihu-l-Buhari ne gju- 
hen shqipe (Prishtine, 1995) etj. Ne kete 
kuader vlen te permendet vepra e tij Eth- 
Thekafetu-l-Arabijjetu fi Makdonija ve 
Kosova (min evaili-l-karni-l-hamisi ash- 
ere ila evahiri-l-karni-th-amini ashere 
"Kultura arabe ne Maqedoni dhe ne Ko- 
sove nga vitet e para te shekullit pesem- 
bedhjete deri ne fund te shekullit te 
tetembedhjete", botuar ne Arabine Sau- 
dite, me 1999. Kjo veper, e shkruar ne 
gjuhen arabe, ka peshe te vecante, sepse 
perfshin tema te mjaftueshme qe afirmo- 
jne popullin shqiptar edhe ne Boten 
Arabe, botuar pikerisht ne kohen kur ky 
angazhim kerkohej me se shumti. 2 Te 
gjitha keto shkrime e vepra jane, pa dy- 
shim, te rendesishme. 

Megjithate, vepra, do te thosha, jetike 
e prof. Ahmedit, eshte vepra e tij qe 
lidhet me njerin nga personalitetet e 
shquara shqiptare, Hafiz Ali Korcen. 
Hulumtimin dhe studimin e vepres se 
kesaj figure te madhe shqiptare, te nisur 
disa vite me pare, Ahmedi e realizoi me 
sukses ne shtatorin e vitit 2007, duke i 
botuar njeheresh, sic u tha edhe me larte, 
dymbedhjete vellime, perkatesisht pese- 
mbedhjete vepra te Hafiz Aliut, ne qofte 
se kemi parasysh se ne vellimin nr. 6 
jane perfshire dy dhe ne vellimin nr. 7 tri 
vepra. Ne te vertete serine e ketij botimi 
te veprave te Hafiz Ali Korces e per- 
bejne: Hafiz Ali Korea - Jeta dhe vepra, 
me kete nis seria e ketij botimi dhe mban 
numrin rendor 1 ; Shtate endrrat e Shqi- 
perise (nr. 2); Jusufi e Zelihaja (nr. 3); 
Historia e shenjte dhe kater halifete (nr. 



dituria islame / 215 



39 



4); Qelesi i Librit (nr. 5); Abetaret (jane 
dy abetare njera: Abetare e gjuhes shqi- 
pe dhe tjetra Abetare e gjuhes arabe) (nr. 
6); Myslimanija; Mevludet; Treqint e-tri 
jjalet e Imam Aliut (nr. 7); Tefsiri i Kur '- 
anit (nr. 8); Bolshevizma a ckaterrimi i 
njerezimit (nr. 9); Rubaijati (katroret e 
Umer Khajamit) (nr. 10); Gjylistani a 
trendafilishta e Sadiut (nr. 11) dhe Pu- 
blicistika dhe shkrime te tjera (nr. 12). 
Vepra nga fusha te ndryshme dhe me 
tema te llojllojshme. 

Eshte' shume e vertete se t'i gjesh e t'i 
tubosh te gjitha keto vepra, sidomos kur 
ato per nje kohe te gjate kane qene te 
shperndara andej-kendej, te mbuluara 
nga pluhuri i kohes dhe me tendence per 
te qene larg syrit te lexuesit, sa per arsye 
te autorit te tyre, sa per arsye te temave 
te shtruara, te cilat nuk perputheshin me 
rrethanat politiko-shoqerore dhe ideolo- 
gjike, qe mbreteronin asokohe ne Shqi- 
peri, - ka qene pune e veshtire, ka qene 
pune qe ka kerkuar kohe te gjate hulum- 
timi, madje angazhim te vecante, por, 
mendoj se deshira, vullneti, bile do te 
ishte me mire te thosha, obligimi intele- 
ktual per t'i dale hakut dhe per ta ndri- 
cuar figuren e madhe te kombit tone, 
Hafiz Ali Korcen, kane qene per Ah- 
medin shtytje per t'i kapercyer te gjitha 
pengesat qe eventualisht i kane dale per- 
para. Sidoqofte, merita e Ismail Ahme- 
dit ketu eshte jashtezakonisht e madhe, 
sepse me kete ai doli ne krye te detyres 
qe kete kapital kulturor ta beje prone te 
bibliotekave tona dhe qe edhe brezi yne, 
pas mbi pesedhjete vjet nga vdekja e 
intelektualit tone te madh, Hafiz Ali Ko- 
r9es, per te cilin, njohurite tona, fatkeqe- 
sisht, kane qene shume te mangeta, te 
komunikoje me te. Kjo eshte pune e 
madhe dhe per kete e pergezojme prof, 
dr. Ismail Ahmedin. 

Dhe, per te pasur ide te qarta per per- 
sonalitetin e Hafiz Ali Korces: kush 
ishte Hafiz Ali Korea, per se shquhet ai, 
ne ffare permasash eshte angazhuar per 
realizimin e te drejtave te popullit te vet, 
shqiptareve, sa dijetar i madh ka qene, 
ne cilat fusha te dijes ka dhene kontri- 
butin e tij me te cmuar si dhe per shume 
e shume ceshtje te tjera qe lidhen me te, 
- jemi te detyruar t'i referohemi vepres 
se tij. 

Tani, duke lexuar veprat origjinale te 
Hafiz Ali Korces, qe jane, si9 thame me 
lart, dhurate e cmuar e studiuesit te tyre, 
I. Ahmedit, shohim se autori Hafiz Ali 
Korea eshte nje burre plot vlera shpirte- 
rore e patriotike, eshte nje shembull 




atdhedashurie, eshte nje perparimdashes 
per atdheun tone. Deviza dhe endrra e tij 
kryesore ishte kjo qe ai gjithmone deshi- 
ronte qe vendin dhe popullin e vet ta 
shohe te ditur, te shkolluar, te kulturuar, 
te qyteteruar, me te drejta te barabarta 
me te gjithe popujt e tjere te botes. Hafiz 
Ali Korea pra eshte figure e madhe e 
kombit tone. 

Ai ishte patriot, sepse gjithnje punoi 
dhe synoi e deshi qe atdheu yne te shko- 
nte perpara dhe drejt nje evolucioni te 
vazhdueshem ne te gjitha fazat e qytete- 
rimit modern, ai ishte nje patriot i fuqi- 
shem sepse, kur behej fjale per te miren 
e atdheut, nuk kurseu as jeten. Keshtu, 
per shembull, ne Kongresin e Dibres (23 



korrik 1909), ne mesin e 315 burrave me 
te zgjedhur nga te gjitha trojet shqiptare, 
Hafiz Ali Korea riperseriti haptazi 
kerkesen e Nairn e Sami Frasherit dhe te 
tjereve per hapjen e shkollave shqipe te 
te gjitha niveleve, nga shkollat fillore 
deri tek universiteti, e te te gjitha drejti- 
meve, dhe qe ne ato shkolla mesimi te 
zhvillohej zyrtarisht ne gjuhen shqipe. 
Keto kerkesa, te cilat pushteti i ateher- 
shem i konsideronte teper ekstreme, i 
kushtuan shume Hafiz Aliut. Ai, per 
shkak te ketyre kerkesave, me pastaj do 
te ndiqej kemba-kembes nga pushteti, 
madje, sipas shkrimeve qe i gjejme ne 
veprat e tij, do te denohej me vdekje. 
Kjo, megjithate, nuk i bente pershtypje 



40 



dituria islame / 215 



fare atij. I patrembur dhe pa u lekundur 
ne idealin e tij, edhe kur i ofronin poste 
te' larta, edhe kur e kercenonin me vdek- 
je, ai me me ngulm do te vazhdonte dhe 
me tutje aktivitetin e tij patriotik per te 
miren e atdheut. Duke qene i tille, fjale- 
ve te nje pushtetari qe e denoi me vdek- 
je: "Ali efendiu te beje shyqyr qe shpetoj 
prej trekembeshif do t'u pergjigjej 
shkurt: "Qeshqe, me mire te me paske- 
shit varur se sa nuk late gje te mete pa 
ma punuar. Vdekja per mua do t'ishte 
lule. Gjashte muaj vazhduan guret. Haj- 
de te themi se une u vrava, a pandehnit 
ju se kjo idee do te vdiste? Une kam lene 
me mije nxenes te cilet kete idee kane 
per ta ndjekur. Por duhet ta dini mire se 
edhe sikur te vdisnja rashtat (eshtrat) e 
mija gjer ne kijamet ah Shqiperi ah 
Shqiperi kane per te thirur" (Vepra 2, f. 
84 e tutje). Nga kjo shihet se Hafiz Aliu 
eshte person me vlera te medha, burreri 
e guxim te pakontestueshem. Ai diti te 
mbroje te drejtat tona kombetare: gjuhen 
shqipe, shkronjat shqipe, shkollen shqi- 
pe me nje gjuhe te mprehte, si shpata. 

Ai ishte autor tekstesh shkollore, se- 
pse perpiloi, per shembull, Abetaren e 
gjuhes shqipe, Abetaren e gjuhes arabe 
(ne gjuhen shqipe), Morfosintaksen e 
gjuhes arabe ne gjuhen shqipe (ka te 
ngjare se kjo eshte e para veper e ketij 
lloji ne gjuhen shqipe) etj., pikerisht ne 
kohen kur shqiptaret dhe shkolla shqipe 
kishin nevoje me se shumti per to, gjith- 
mone duke u perpjekur per te gjetur me- 
toda te reja per mesimdhenie e mesim- 
nxenie. Menyra e te mesuarit neper 
shkollat e atehershme per te ishte bren- 
gosese, shqetesuese, sepse nxenesit hu- 
mbnin 10-15 vjet ne to dhe perseri nuk 
dilnin te pergatitur. Ai ishte ithtar i denje 
i plan-programeve te reja mesimore, i 
plan-programeve moderne, ishte per 
metodologji efikase, me qellim qe te 
mos derdhej shume mund, te mos shpen- 
zohej shume kohe, e te fitohej pak. Kjo 
ishte kerkese e vazhdueshme e tij, duke 
e arsyetuar me faktin se nxenesit dhe 
studentet tane vetem ne kete menyre do 
te mund te konkurrojne ne tregun bo- 
teror. Hafiz Aliu, duke shfrytezuar tek- 
stet shkollore te pergatitura ne Evrope 
dhe pervojen e tij personale, pati sukses 
te jashtezakonshem ne kete fushe. 3 Inte- 
lektual i madh, kerkese e tij e para 100 
vjetve! (Shih vep. 2, f. 48 e tutje). Kjo 
kerkese eshte mjaft aktuale ne ditet tona. 

Ai ishte publicist, gazetar. Duke 
dhene artikuj te shumte e me vlere ne 
periodikun e vendit dhe te huaj, sidomos 



ne ate turk, persian dhe arab, emri 
i tij gjithnje e me teper behej i 
famshem. Prandaj, redaktoret, 
kryeredaktoret dhe drejtoret e 
shtepive botuese, duke pare vle- 
ren e tij, i drejtoheshin Hafiz Aliut 
me fjalet "Lutemi te na zbukuroni 
shtyllat e fletoreve me artikujt e 
bukur te zoterise suaj." (Vep. 10, 
f. 12). Duhet thene se veprimtarine 
e tij, Hafiz Ali Korea e nisi ne 
gazetari, qe ne vitin 1 894, posa 
kishte mbaruar studimet ne Sta- 
mboll. Hyrja e tij ne gazetari pa | 
dyshim se nuk ka qene e rastesish- 
me, por kerkese e kohes, sepse ne 
kete kohe, pra ne fundshekullin e 
19, vendin tone, sic dihet dhe nga 
historia, e kishte perfshire nje vale 
e problemeve politike, sociale, 
kulturore etj. Ne fakt, pyetjes per- 
se i jepte artikuj, sidomos shtypit , 
te huaj, Hafiz Aliu i pergjigjet me 
se miri vete, prandaj t'ia japim I 
fjalen: "Qellimi im, thote ai, s'ka 
qene tjeter vetem se kam dashur . 
t 'i qaj hallin e t 'iu kallezoj se c 'pa 
drejtesi e rrepte iu be Shqiperise... " per 
te vazhduar me poshte "Une iu shkruan- 
ja kesi soj me nje qellim qe kur te vinte 
do nje dite - keshtu si ardhi sot - edhe 
kur te shtroheshin burat politikane reth 
tavolines per ta caktuar fatin e shteteve, 
atehere na shqiptaret me anen e radios 
t'iu adresoheshin ketyre..." (Vep. 2, f. 
116). Me kete Hafiz Aliu kishte dashur 
qe atehere nderkombetarizimin e cesht- 
jes se pazgjidhur shqiptare. Dhe, ashtu si 
Sami Frasheri, edhe Hafiz Aliu, gazetat 
i konsideronte mjetin kryesor per realiz- 
imin e ketij qellimi. 

Ai ishte shkrimtar - poet, sepse shkroi 
veprat poetike Shtate endrat e Shqipe- 
rise; Historia e shenjte edhe te kater Ha- 
lifete; Jusufi me Zelihan;, Mevludin etj. 
Vepra letrare Shtate endrat e Shqiperise 
eshte me teme kombetare, patriotike. 
Idete qe shfaq ne kete veper jane plote- 
sisht aktuale edhe sot e kesaj dite. Eshte 
luftetar i denje kunder politikaneve te 
papergjegjshem dhe te pandergjegjsh- 
em. Me rastin e zgjedhjeve te para de- 
mokratike ne Shqiperi, me 1923/4, 
Hafiz Aliu punon ne dy rrafshe: ne nje- 
rin i drejtohet popullit, duke i thene: 
"Sot zgjedhja e assamblistavet eshte ne 
doret tuaj. Friken, inter es en flakeni 
prapa krahevet. Per asamblist zgjidhni 
ata qe jane te zotet e punes, jane fetare 
te drejte, atdhetare te vertete edhe trima 
qe s'tremben prej kujt... ", kurse ne tjet- 




rin u drejtohet "assamblistavet", duke ua 
terhequr verejtjen me fjalet: "Sot fati i 
shqiperise eshte ne duart e juaja". 
Nderkaq veprat Historia e shenjte edhe 
te kater Halifete, Jusufi me Zelihane dhe 
Mevludi jane me tema islame. 

Hafiz Ali Korea, duke qene njohes i 
thelle i letersise persiane dhe i perfaqe- 
suesve me te njohur te saj: Firdeusit, 
Sadiut, Nizamiut. Hafez Shiraziut, 
Xhelaludin Rumiut, Attarit, Enveriut, 
Xhamiut etj., te cilet, sic thote ai, i ka 
studiuar mbi pesedhjete vjet, nga njera 
ane, dhe, duke qene njohes i shkelqyer i 
gjuhes persiane - per kete merr levdata 
nga drejtoret e gazetave te Teheranit, - 
nga ana tjeter, do t'i hyje perkthimit te 
dy veprave te njohura jo vetem per Bo- 
ten iraniane por edhe per ate boterore: 
Rubaijateve te Hajamit dhe Gjylistanit 
te Sadiut. Q'eshte e verteta, perkthimit 
te Rubaijateve, dijetari i madh Hafiz Ali 
Korea i kishte hyre per te bere permire- 
simin e perkthimeve te meparshme ne 
gjuhen shqipe dhe sidomos per te tregu- 
ar figuren dhe personalitetin e vertete te 
autorit te tyre, Omer Hajamit. Sipas shp- 
jegimeve profesionale-shkencore te tij 
lidhur me 9eshtjet e siperpermendura, 
shihet shume qarte se Hafiz Aliu ka 
shume te drejte. (Shih Vep. 10). 

Ai eshte islamolog, sepse ne fushe te 
islamistikes ka dhene kontribut te ja- 
shtezakonshem, duke shkruar e botuar 
artikuj te njepasnjeshem ne revisten Za- 



dituria islame / 215 



41 



ni i Nalte, nga viti 1924 dere ne vitin 
1929. Paraqitjet e Hafiz Ali Korces ne 
tubime te ndryshme linin mbresa dhe 
ndikonin te cdonjeri per nivelin e ngrit- 
ur fetar e kulturor, per temat e trajtuara 
etj. Ai i pergatiste keto paraqitje me kuj- 
des, krejtesisht ne menyre te rregullt, 
ashtu sic e kerkonte koha, pra ne per- 
puthje me shqetesimet e popullit, prob- 
lemet edukative, me nje fjale situatat 
dhe rrethanat e krijuara. Ashtu si ne 
shkollat laike, edhe ne shkollat islame ai 
ishte reformator. Megjifhate, referenca 
kryesore ne fushe' te islamistikes per 
Hafiz Aliun ka qene perkthimi dhe ko- 
mentimi i Kuranit (tefsiri). Sipas shen- 
imeve qe kemi nxjerre nga vepra e tij, 
shohim se Hafiz Ali Korea e kishte per- 
funduar perkthimin dhe komentimin e 
Kuranit ne vitin 1920 ne nje shtrirje prej 
2000 (dy mije) faqesh, por per shkak te 
mungeses fmanciare nuk kishte arritur ta 
botonte. Ja se si shprehet ai per kete: 
"Para dhjete vjet (1915-1920) dyk e ve- 
ne shume llojesh Tefsire perpara pata 
shkruar gjer e gjate mjaft tefsire. Por 
per qitjen e tij ne drite me duheshin me 
teper se dy mije napolona; pra shtypjen 
e keti e lashe per nje kohe me vone... " 
(Shih Veil. 8, f. 11). Ky tefsir jo qe nuk 
eshte botuar, por, mjerisht, edhe doresh- 
krimit te tij, sa jam ne dijeni, nuk i ka 
mbetur as nam as nishan. 4 Humbje e ma- 
dhe kjo, sidomos kur dihet se eshte shkr- 
uar nga mjeshtri i madh i kesaj fushe te 
dijes, nga njeriu plot energji. 

Ai ishte filolog i mirefillte, sepse nji- 
hte rrenjesisht gjuhen turke, persiane, 
arabe, frenge etj.; njihte gjeresisht dhe 
thellesisht dhe letersite e tyre. Se, vertet, 
ka qene i tille deshmon vepra e tij, qe 
kryesisht eshte rezultat i njohjes se ke- 
tyre gjuheve. Kjo ne nje menyre mund te 
verehet nga rreshtat e sipershenuara. 

Sa i perket nivelit te njohjes se gjuhes 
shqipe, per kete, pa u zgjatur, mund te 
thuhet se mjafton te lexohen me mija 
faqe te shkruara prej tij, ne proze e ne 
poezi, ne te cilat veshtire mund te vere- 
hen fjale te huaja, ai e perdor krejt nje 
shqipe te paster e origjinale, duke iu per- 
mbajtur kriterit te thene ne nje rast: 
"Nuk duhet ta mbushim Gjuhen t'one 
engjellore me gjemba e me f era se pas- 
taj s'i qerojme dot as nje here" dhe ne 
nje rast tjeter "Pra sa te mundim te ru- 
hemi nga perdorimi ifjaleve te huaja se 
ahere kemi vrare memen t'one me doren 
t 'one. " Kur kesaj i shtojme edhe besim- 
in dhe porosine e Nairn Frasherit, bilbilit 
te gjuhes shqipe, qe Hafiz Aliu ta perk- 



theje Gjylistanin e Sadiut nga persishtja 
ne gjuhen shqipe, komentet jane te tepe- 
rta, sepse vetvetiu kuptohet sesa afinitet 
ka pasur ai per gjuhen shqipe. Pastaj, sa 
i perket gjuhes shqipe, Hafiz Aliu eshte 
dhe nje parashikues i mire. Kur ben nje 
krahasim te lehte midis dialektit te tos- 
kerishtes dhe dialektit te gegerishtes, 
Hafiz Aliu thote se "Dialektin e perba- 
shket do ta pjelle koha " (Veil. 11, f. 1 1). 
Dhe kjo, si? dihet, ndodhi me 1972, pra 
shume kohe me pas. 

Ai ishte largpames, sepse shume he- 
ret e kuptoi se bolshevizmi dhe komuni- 
zmi do te jene rrezik per shoqerine nje- 
rezore ne pergjithesi dhe per shoqerine 
shqiptare ne vecanti, prandaj, kesaj teme 
do t'i kushtoje nje veper te vecante me 
titullin e qelluar "Bolshevizma a qkate- 
rimi i njerezimit", te cilen e botoi ne vi- 
tin 1925. Shtrohen pyetjet: A nuk pesoi 
edhe Bota Shqiptare nga kjo ideologji 
shkaterrimtare? A nuk paska pasur te 
drejte Hafiz Aliu? Pyetje keto qe s'duan 
koment. 

Ai ka qene pedagog dhe drejtues i 
institucioneve te larta: ka qene profesor 
i gjuhes arabe, turke, persiane dhe i lete- 
rsive te tyre, pastaj, i matematikes, his- 
torise, gjeografise, si ne shkollat laike, 
ashtu dhe ne medresete. Ka qene Keshi- 
lltar i Ministrise se Arsimit te Shqiperi- 
se, Drejtor i Pergjithshem i Arsimit dhe 
Kryetar i Keshillit te Nalte te Sheriatit. 
Prej ketij postit te fundit eshte shkarkuar 
me rastin e botimit te vepres Shate endr- 
rat e Shqiperise. Pra njeri me kapacitet 
te larte. 

Per Hafiz Ali Korcen kane shkruar, 
ndonese shkurtimisht, dhe ish-nxenesit 
dhe studentet e tij, si Sadik Bega, ne vitin 
1941 ne Kultura Islame, nr. 3-4, Tirane, 
pastaj bashkekohesit e tij, si Rauf Fico 
(njeri me autoritet te larte), me 1942, 
Ferit Vokopola, me 1944 (Shih Veil. 10). 
Te gjithe keta kane thene per te fjalet me 
te medha, si: njeri i ditur, i guximshem, 
trim, i sinqerte, i pathyeshem, si ne vesh- 
tiresi e mundime, si kur ia kane shtruar 
rrugen me lule. Ajo qe dua te them me 
kete rast eshte fakti se, sa jam ne dijeni, 
per Hafiz Aliun nuk eshte shkruar me qe 
prej atyre viteve, dosja e tij eshte mbyl- 
lur, derisa ta rihapte per ta studiuar prof. 
Ismail Ahmedi, si teme doktorate, te 
cilen e mbrojti me sukses ne Fakultetin e 
Filologjise te Prishtines. Por Ahmedi 
nuk u mjaftua vetem me mbledhjen e ve- 
prave te Hafiz Aliut, vecse do te merrej 
edhe me studimin dhe realizimin e ketij 
projekti te madh kulturor.. 



Ne vepren e tij Hafiz Ali Korea - Jeta 
dhe vepra, e cila eshte ne balle te serise 
se botimit te dymbedhjete veprave per te 
cilat po flasim ketu, e shtrire ne 376 fa- 
qe, Ismail Ahmedi, duke u mbeshtetur 
ne veprat origjinale te dijetarit te madh, 
Hafiz Ali Korces, ndjek veprimtarine 
politike-patriotike, kulturore-pedagogji- 
ke te tij nga shume aspekte dhe ne holle- 
si. Kjo flet sesa me perkushtim i ka hyre 
kesaj pune te madhe. Nuk eshte qellimi 
dhe synimi te pershkruajme ne hollesi 
strukturen e kesaj vepre sepse, fundja, 
vepra eshte ne duart e lexuesit. Kjo eshte 
nje veper monografike dhe ajo qe ka 
perforcuar bindjen time qe te futet ne ra- 
dhet e monografive te mirefillta eshte 
fakti se, pervef anes vellimore, metodo- 
logjise, qasjes se problemeve te ndrysh- 
me, struktures se saj, bibliografise se 
pasur, gjuhes se rrjedhshme dhe shume 
pikave te tjera, jane vleresimet objektive 
dhe idete e qarta lidhur me personalite- 
tin e shquar te Levizjes Kombetare 
Shqiptare, Hafiz Ali Korcen. Permes 
pershkrimit real te aktivitetit politik, 
shoqeror, pedagogjik, letrar, kritik, gju- 
hesor, islam etj. te Hafiz Aliut, te per- 
faqesuara ne kete veper monografike, 
Ahmedi na jep dhe shume e shume te 
dhena e njohuri te shumta per rrethanat 
politike, ekonomike, arsimore etj., pas- 
taj per shume personalitete te njohur, 
pak ose aspak te njohur, revolucionare 
ose reaksionare te periudhes kur jetoi e 
veproi patrioti yne, Hafiz Ali Korea. 

Eshte pra merite e profesor Ahmedit, 
i cili, duke u mbeshtetur ne veprimtarine 
e Hafiz Ali Korfes, qe per arsye tashme 
te ditura kishte mbetur i anashkaluar, i 
anatemuar, i paperfillur, i persekutuar, i 
vuajtur, e vendosi, me plote te drejte, 
kete figure perkrah figurave me te ndrit- 
ura te Levizjes Kombetare Shqiptare. 



Fusnotat: 

1 . Shenimet jane nga dora e pare, si ish-student i tij 
dhe per nje kohe te gjate kolege me te. 

2. Shih recensionin: Veper e rendesishme ne gju- 
hen arabe qe afirmon popullin shqiptar, shkruar 
nga M. Polisi, Rilindja, 11 gusht 1999. 

3 .Kete e deshmon Sadik Bega, njeri nga nxenesit 
e tij, ne artikullin: Hafiz Ali Korga pasqyre atd- 
hetarizme per brezin e ri, Kultura islame, nr. 3- 
4, nr. 3- 4, 1941, Tirane, f. 102-105. 

4. Vepra te pabotuara te Hafiz Ali Korces kane 
mbetur edhe shume te tjera, bile, e'eshte me e 
keqja, nuk dihet gje per fatin e tyre. 



42 



dituria islame / 215 



Histori 



Shqiptaret 
ne rrjedhat kulturore te Sirise 



Mr. Isuf Ahmeti 

Roli i shqiptareve ne Siri, edhe 
pse ne krahasim me kombet e 
tjera ishin pakice kombetare, 
ne jeten kulturore ishte tejet i 
dukshem. Kete' e deshmon qarte pjese- 
marrja e tyre ne krijimtarine shoqerore 
dhe kulturore, ne letersi e publicisfike, 
ne krijimtari letrare: romane, drama, po- 
ezi, tregime, ne gazetari, perkthim e fu- 
sha te tjera. 

Edhe pse shumica e shqiptareve erdh- 
en ne Siri nga fshatrat, do te thote pa 
gjuhe letrare dhe pa kulture, prapesepra- 
pe u ngriten ne ate mase sa per t'i kon- 
tribuar kultures se atij vendi. 

Kontributi i bashkekombesve tane ne 
letersine siriane eshte aq i madh, saqe 
ata paten rol vendimtar ne krijimin e gji- 
nive te reja letrare, si ne drame, roman e 
tregim. Pervec kesaj, shqiptaret u dallu- 
an edhe ne poezi, gjini kjo qe eshte me 
nje tradite te lashte shekullore ne Siri. 1 

Ne romanin sirian Maruf Arnauti 
(1852) kishte nje rol thelbesor ne zhvi- 
llimin e kesaj gjinie letrare ne letersine 
siriane. 2 Me nuk vihet ne dyshim se ro- 
mani i pare ne Siri u shkrua nga shqip- 
tari M. Arnauti, i cili u paraqit ne vitin 
1929 ne tri vellime me titull "Sejid 
Kurejsh" (Zoteria i Kurejshit). Ne kete 
veper behet fjale per gjendjen politiko- 
shoqerore te arabeve para islamizmit, 
per c'gje ne ate kohe kishte qendrim ku- 
nder mendimeve konservatore mbi lidh- 
jen e nacionalitetit me fene. Romani ka 
tri vellime me gjithsej 918 faqe. Ky ro- 
man i vetem deri me tani ne letersine 
siriane, eshte botuar kater here. 

Iniciativa e M. Arnautit qe kjo veper 
te mbeshtetej ne histori, tek lexuesit u 
prit shume mire dhe zgjoi kersherine tek 
te gjithe dashamiresit e letersise, dhe pi- 
kerisht per kete arsye romani Zoteria i 
Kurejshit autorin e shtyri te shkruante 
edhe me shume ne kete drejtim. 3 Keshtu, 
me 1936 ne Damask u botua romani i tij 
i dyte ne dy vellime "Omer ibn el-Hat- 
ab", roman ky qe ka permbajfje histo- 
riko-shoqerore, e ne te cilin autori, midis 
te tjerash, pershkruan jeten shoqerore 
dhe politike te arabeve, si dhe luften e 
tyre per clirimin e Sirise dhe te Irakut. 4 

Pese vjet me vone, po ne Damask, ai 
botoi romanin e trete me titull "Tarek 




ibn Zijad". Aty autori trajton ngjarjet qe 
kane te bejne me pushtimin e Spanjes. 5 

Ne vitin 1942 ne Damask u botua 
edhe romani i tij i katert me radhe "Fa- 
tima elbetul", kurse nje vit me vone M. 
Arnauti filloi te shkruante romanin e 
peste te titulluar "Al-Kahira". Kjo veper, 
per fat te keq, mbeti e paperfunduar per 
shkak te vdekjes se autorit. 6 Maruf Ar- 
nauti eshte autor i romanit te pare, te dy- 
te dhe te peste ne letersine siriane, gje qe 
eshte kontribut i rralle i ndonje shqiptari 
ne nje letersi te huaj. Edhe pse me kara- 
kter historik, romani i M. Arnautit mbe- 
tet veper qe ka dominuar per nje kohe te 
gjate ne Siri. 

Pervec M. Arnautit, ne lemin e roma- 
nit permendet edhe Abdylatif Arnauti 
(1931). Romani me i njohur i A. Arnau- 
tit eshte "Al-Hatabun" (Druvaret), i cili 
ben fjale per shpernguljen dhe jeten e 
shqiptareve ne mergim. 

Kontributi i tij eshte me i dukshem ne 
perkthimin e romaneve te autoreve shqi- 
ptare ne gjuhen arabe. Deri me tashti A. 
Arnauti ka perkthyer dy romane ("Gje- 
nerali i ushtrise se vdekur" dhe "Das- 
ma ") te shkrimtarit tone te madh Ismail 
Kadare. 7 Keto perkthime gjenden ne bi- 
blioteken e Deges se Orientalistikes ne 
Prishtine. 

Sa i perket gjinise se drames, shkri- 
met qe flasin per kontributin e shqipta- 
reve ne kete drejtim, nuk mungojne. Ne 
kete leme vend te merituar ze Maruf Ar- 
nauti (?)... (1851-1948), i cili eshte nder 
te paret qe shkroi drama me plot kupti- 



min e fjales. 8 Arnauti shume heret filloi 
te interesohej per teater, keshtu qe ne 
rini punoi nje kohe ne teater e me pastaj 
studioi artin teatral. 9 Mirepo, aktiviteti i 
tij krijues ka filluar ne dekaden e dyte te 
ketij shekulli kur ka perkthyer shume 
drama nga gjuha frenge, te cilat i jane 
botuar ne revista te ndryshme ne Liban 
(Al-Ikbal, Al-Balag, Al-rai al-Am etj.). 
Me vone M. Arnauti filloi te shkruaje 
edhe drama origjinale, nga te cilat dallo- 
hen "Xhemal Pasha Assafah", (Xhemal 
Pasha gjakatari) dhe "Ebu Abdullah 
Essagir", me 1929." 

Drama e pare origjinale e Maruf Ar- 
nautit ("Xhemal Pasha gjakatari") 
eshte shfaqur qe ne kohen e pavaresise 
se pare te Sirise, me 1919, dhe eshte 
pritur me entuziazem te madh nga pub- 
liku i Damaskut." 

M. Arnauti realizoi nje kontribut te 
shumefishte ne historine e drames siria- 
ne. Nga nje ane, ai ishte i pari qe ne dra- 
men siriane futi nje teme aktuale qe 
rrjedh drejtperdrejt nga realiteti. Drama 
ben fjale per komandantin e ushtrise os- 
mane ne Siri, Xhemal Pashen, i cili shfa- 
qi nje armiqesi te madhe ndaj levizjes 
kombetare ne Siri. Vertet eshte per t'u 
habitur se si nje shqiptar kaq heret arriti 
te shkruante me nje entuziazem te tille 
per kombetarizimin arab, i cili ne ate ko- 
he sapo kishte filluar te paraqitej. 12 

Si ne kete, ashtu edhe ne dramen tje- 
ter qe mban titullin "Abu Abdullah Ess- 
agir", M. Arnauti dha nje kontribut te 
vecante edhe ne pikepamje artistike. Ai 



dituria islame / 215 



43 



me kete e bindi opinionin e gjere se tea- 
tri mund te' shfrytezoje te gjitha temat 
letrare, artistike, historike, lirike, shoqe- 
rore dhe patriotike. 13 

Shqiptaret u dalluan edhe si aktore te 
teatrit te Sirise. Ne kete drejtim u shqua 
Ekrem Huluki (1903-1968), i biri i let- 
rarit Mustafa Huluki. Ekrem Huluki u 
dallua se pari per pjesemarrjen e tij ne 
revolucionin e viteve 1925-1927, per 
c'shkak edhe u derma me vdekje. Per 
shkak te denimit ai iku ne Kajro, ku qe- 
ndroi disa vjet para se te kthehej ne Da- 
mask. Ne fillim u mor me pikture, kurse 
me vone u orientua kryesisht ne teater. 
Qe nga viti 1940 ai ka bashkepunuar me 
aktorin Abdyl Vehab ne pergatitjen e di- 
sa dramave me tema patriotike e shoqe- 
rore, te cilat u shfaqen ne Damask dhe 
ne Bejrut.14 Me vone, ne bashkepunim 
me te vellane, pergatiti disa drama ne ra- 
dio me tematike nga historia arabe e nga 
legjendat greke, si dhe nga veprat e 
shquara teatrale. Per aktivitetin dhe kon- 
tributin e tij ne teater, kryetari i Repu- 
blikes e shperbleu me Dekretin e 
Mirenjohjes Siriane, ne vitin 1964. 15 

Nga veprat e tij dallohen "Dumue" 
(Lotet). "El-Xhela" (Terheqja), "Katiatu 
Abe" (Mekati i nje ati), "Xherimetul 
Ume" (Krimi i nje nene) e vepra te tjera. 

Rrugen e tij artistike e vazhdoi i biri, 
Usama Huluki, i cili arriti te behej aktor 
i shquar ne teater, ne televizion dhe ne 
film. 

Ne teater u dallua edhe Ajshe Arnauti 
(1948), e cila u angazhua qe nga mosha 
e hershme 10-vjecare. Ajo mori pjese ne 
Damask dhe ne Bejrut me me se 18 
vepra teatrore." 

Nderkaq, ne lemin e poezise shqiptari 
Mustafa Huluki (1850-1915) ze nje 
vend te merituar e te vecante. Shkrimet 
e tij deshmojne se a i filloi studimet ne 
Shkollen ushtarake ne Damask, por ne 
nderkohe kaloi ne Shkollen ushtarake ne 
Stamboll dhe prape u kthye ne Damask 
me grade oficeri. 17 

Ne Damask ai u mor me poezi e perk- 
thime dhe flitet se mori pjese ne perk- 
thimin e Enciklopedise se Pare Arabe 
(Enciklopedia e el-Bustanit).'" Per nje 
kohe M. Huluki ishte edhe drejtor i 
shkolles se njohur El-Sultanie ne Bejrut. 
Ai zoteronte mire edhe gjuhen turke, 
gjuhen persishte dhe gjuhen frenge." 

Vjershat e tij jane botuar ne shume 
gazeta e revista siriane dhe ne ato liba- 
neze. Ne poezine e M. Hulukit ndihet se 
pari fryma e kohes, e kjo shihet me se 
miri ne vjershat e tij me permbajtje liri- 
ke. Mirepo, vecori kryesore e ketij poeti 
eshte llojllojshmeria e poezise se tij. 



Nga poezite e M. Hulukit ne dispozicion 
kemi edhe ato qe i jane kushtuar me shu- 
me largimit te tij nga atdheu, ku shpreh 
indinjaten e thelle te vetmise dhe jeten e 
tij larg atdheut. Vjershat e tij me te njo- 
hurajane: "Qiriut" ,"Vetmia" , etj. 20 

Sipas Dr. Lukes, poezia e M. Hulukit 
ka rendesi te madhe sepse ai frymezoi 
kete gjini letrare me ceshtje patriotike. 
Per kete arsye poezia e tij perhapej fshe- 
hurazi, mirepo me vone edhe publik- 
isht. 21 Dhe, nga fundi i jetes ai u verbua, 
por edhe me tej vazhdoi te shkruaje letra 
me karakter politik dhe artikuj letrare. 
Sipas burimeve, i ati i M. Hulukit ishte 
prej Kavalles. 22 

Pothuaj perafersisht ne te njejten pe- 
riudhe kemi edhe krijimtarine e poetit 
ThabitNimanFerizaj (1860-1950). Keta 
dy krijues shenuan fillimin e poezise te 
shqiptaret e Sirise dhe jetuan gati ne te 
njejten periudhe. Poezite e tyre dallohen 
nga njera-tjetra. 23 

Mustafa Huluki poezite e tij i shkroi 
ne gjuhen arabe, kurse Thabit N. Ferizaj 
ne gjuhen shqipe me alfabetin arab. 

Poezia e tyre dallohet shume edhe per 
nga motivet. Keshtu, M. Huluki u dallua 
ne poezine siriane si pionier i poezise 
kombetare, ngase poezia e tij kishte per- 
plot motive antiturke. Nderkaq, Thabit 
N. Ferizaj kishte ne poezine e tij vetem 
motive fetare-mistike, qe per ne mund te 
kene vetem ndonje vlere gjuhesore. 24 
Njeheresh poeti Thabit N. Ferizaj eshte 
deshmi e nje momenti ne jeten e shqip- 
tareve te Sirise ne ate kohe, gje qe ka te 
beje me dominimin e frymes fetare mbi 
frymen kombetare. Thabit N. Ferizaj 
eshte nga ato familjet e ardhura ne Feri- 
zaj, muhaxhereve, ne prag te Kongresit 
te Berlinit. Ne Ferizaj mesonte persisht 
dhe arabisht, e me vone punoi si mesues. 
Qe ne rini ka filluar te shkruaje poezi ne 
gjuhen shqipe dhe ne ate persishte. Nder 
te tjera, ka shkruar dicka edhe mbi ndi- 
kimin e kolonizimit osman ne shtetet 
ballkanike. 25 

Thabit Nimani eshte detyruar te lar- 
gohet nga Ferizaj per shkak se ka thyer 
traditat me rastin e marteses se tij te 
papranueshme per kete ane. 

Ne Damask talenti i Th. Nimanit u 
shpreh jo vetem ne letersi, por edhe ne 
shkence. Shkruante libra nga lemi i as- 
tronomise dhe i shkencave natyrore. U 
mor edhe me poezi. Shkruante vjersha 
ne gjuhen arabe dhe ne ate shqipe. 26 Te 
gjitha vjershat e tij jane me permbajtje 
gati mistike dhe shpeshhere jane lexuar 
me rastin e festave fetare. 

Eshte me interes te permendet se Th. 
Nimani u orvat te perktheje ne gjuhen 



shqipe "Shahnamene e Firdevsit". Eshte 
me interes po ashtu te permendet se ai 
shkroi nje liber te vecante me titull "Me- 
ndimet e mia ne historine dhe ne leters- 
ine arabe persiane, turke dhe shqipe ". 21 
Nga kjo shoqeri u dalluan edhe dy kriju- 
es te tjere: Shevket Gavo?i dhe Abdula- 
tif Arnauti, nxenesi i tij me i interesuar. 
Nga keta dy krijues eshte krijuar nje po- 
ezi shqiptare me plot kuptimin e fjales, 
gje qe mund te jete pjese perberese e po- 
ezise shqiptare ne pergjithesi. Ndonese 
keta dy jetonin se bashku, krijimtaria e 
tyre poetike dallonte shume. 28 

Shevket Gavoci u lind ne Shkoder, ku 
kreu shkollen fillore. Me vone, ne vitin 
1937, erdhi ne Kajro ku kreu shkollen e 
mesme ne gjuhen arabe. Ne Egjipt qend- 
roi deri ne vitin 1944, prej nga kaloi ne 
Damask. Ne Siri perkrahu formimin e 
shoqerise se pare shqiptare ne Damask, 
si dhe mbrojtjen e frymes patriotike bre- 
nda kesaj shoqerie. 2 ' 

Edhe pse jetoi dhe jeton ne rrethin 
arab, ky eshte shume larg ndikimit te ku- 
ltures arabe dhe mbeti ne boten e kultu- 
res shqiptare, perkatesisht ne poezine 
shqiptare. Shevket Gavofi ne nje meny- 
re paraqet vazhdimin e traditave te poe- 
zise shqiptare. Vjershat me te njohura te 
tij jane: " Ne dhe te huaj, g'ka dielli qe 
s'ben drite", "Malli per Atdhe", etj. 

Fitohet pershtypja per pranine e 
Shirokes ne boten e tij poetike. Ndoshta 
kjo nuk eshte gje e rastit, pasi qe poeti 
ne vitet e dyzeta jetoi nje kohe te gjate 
ne Egjipt, pra atehere kur vjershat e Shi- 
rokes ishin ende te fresketa ne ate ve- 
nd. 30 Ne vjershat e tij verehet ndikimi i 
klasikeve te Rilindjes Kombetare Shqip- 
tare, sidomos i Shirokes. Edhe pse 
shkroi qysh heret veprat filloi t'i botoje 
vone. Deri me tani disa poezi te tij i jane 
botuar ne periodikun tone kosovar. 

Ne lemin e poezise mund te ve90jme 
edhe Abdulatif Arnautin, i lindur ne 
Damask me 1931, me origjine nga 
Doberlluka. Pasi i mbaroi studimet nje 
kohe te gjate filloi te punoje ne arsim ne 
cilesine e drejtorit. Nderkohe kreu edhe 
Fakultetin Juridik ne Universitetin e 
Damaskut. 31 

Abdulatif Arnauti perfaqeson nje bo- 
te te perzier, meqe ishte i frymezuar me 
motive kombetare, ne njeren ane, dhe 
nder te paret qe rane ne kontakt me poe- 
zine shqiptare te shekullit XIX, ne anen 
tjeter. Ai eshte i pajisur edhe me kulture 
arabe, qofte me ate klasike, qofte me ate 
te kohes se tij. Ne fillim, ne vitet pese- 
dhjete-gjashtedhjete ai shkruante vjer- 
sha ne gjuhen arabe, vjersha keto me 
motive shqiptare, ne te cilat shprehte 



44 



dituria islame / 215 



mallin dhe dashurine e tij per vendlind- 
jen. Keto vjersha i botoi atehere me nje 
pseudonim mjaft karakteristik-"Ibn Ko- 
sova", qe ne gjuhen shqipe do te thote "I 
biri i Kosoves ". Me vone, pas vendosjes 
se kontakteve me vendlindjen, ne vitet e 
gjashtedhjeta-shtatedhjeta, Abdyli do te 
hyje ne nje faze krejtesisht te re, ne te 
cilen do ta braktise shkrimin e vjershave 
ne gjuhen arabe dhe do te orientohet ek- 
skluzivisht ne shkrime ne gjuhen shqipe. 

S'do mend se komunikimi me vend- 
lindjen beri qe ai te vershoje opinionin 
me nje sere vjershash ne gjuhen shqipe. 32 
Ne saje te perkthimeve te shumta te tij, 
publikut arab iu mundesua te lexoje vje- 
rshat e Nolit, Naimit, Migjenit, Asdre- 
nit, etj. 33 

Vjershat e Abdy lit jane botuar ne disa 
gazeta e revista, si ne "Drita ", "Nento- 
ri", "Fjala", etj. Poezite me te njohura 
te tij qe i kemi jane: "Bote e huaj", 
"Psheretime", "Psalme", "Deshiroj", 
"Ne kujtim te nenave", "Zjarri i ma- 
llit", "Lulet e Kosoves", "Krua ifshatit 
tim", "Mirupafshim", "Of shame", etj. 
Ai njeheresh eshte edhe anetar i Unionit 
te Shkrimtareve Arabe ne Damask. 34 

Se bashku me A. Arnautin permendet 
edhe i vellai Abdylkader Arnauti, i lin- 
dur me 1936 ne Damask, kurse me ori- 
gjine eshte nga Doberlluka. Studimet e 
arteve figurative i mbaroi ne Rome dhe 
ne Paris ku edhe u diplomua. Pas mba- 
rimit te studimeve u kthye ne Damask, 
ku edhe sot punon si profesor ne Fa- 
kultetin e Arteve Figurative. Ndonese ne 
Siri njihet me shume si piktor, ai eshte 
njeheresh edhe poet i mire, meqe merret 
edhe me poezi. Vjershat e tij jane me 
permbajtje lirike, qe shihet qarte ne per- 
mbledhjen e fundit "Remadun ala Arden 
baride" (Hiri mbi token eftohtej." 

Vjershat me te njohura te Abdulkader 
Arnautit qe i kemi jane: "Zoti dhe Ade- 
mi", "Gozhde e ndryshket", "Arkivoli", 
"Varri", "Dashuria sot", "Vinjete", etj. 

Eshte me rendesi te permendet fakti 
se edhe femrat shqiptare nuk mbeten 
prapa, ndonese ato u cliruan vone nga 
dogmat dhe traditat fetare. Ne mesin e 
tyre dallohet Hatixhe Arnauti, e lindur 
me 1933 ne Damask, 36 kurse me shkrime 
filloi te merret qekur ishte nxenese e 
shkolles se mesme. 37 

Hatixhja ka botuar poezi ne disa ga- 
zeta dhe revista para se te paraqitej per- 
mbledhja e saj e pare e titulluar "Rebiu 
Kalben" (Pranvera e nje zemre) ne vitin 
1954. Pervec kesaj, ajo ka edhe nje 
permbledhje tjeter te titulluar "El-harifu 
hazijnu fi bejti" (Vjeshta e hidheruar ne 
shtepine time). 1 * Ne poezine e Hatixhes 




Aisha Arnauti 

ndihet nje fryme lirike, por me teper 
dominon hidherimi i perzier me ndonje 
shprese qe e mban. Vjershat me te njo- 
hura te saj jane: "Jam vajze pa Atdhe", 
"Flamuri", etj. 

Mirepo, si poete me e njohur ne me- 
sin e shqiptareve te Sirise eshte Aisha 
Arnauti, e lindur me 1948 ne Damask, 
me origjine' nga Doberlluka. Ne Damask 
kreu studimet e mesme dhe ato univer- 
sitare - Gjuhen dhe letersine frenge. Para 
nje kohe kaloi ne Paris, ku edhe sot jeton 
dhe punon. Aisha filloi te shkruaje poezi 
ne moshen shtatevjecare. Ne moshen 
11-vjecare botoi vjershen e pare ne ga- 
zeten e Damaskut "Al-Ahbar". Ne mo- 
shen 14-vje9are ajo ishte ne qender te 
vemendjes se shtypit arab-ne Lindjen e 
Mesme, ngase u konsiderua qe atehere si 
nje Sagan ere ne Siri). 19 

Poezine e Aishes e karakterizon nje 
fryme patriotike e shumanshme. Keshtu, 
ajo u prezantua me shume vjersha ne 
Antologjine e poeteshave arabe qe doli 
ne Nju-Jork ne vitin 1979. 40 Vjershat me 
te njohura te saj qe i kemi jane: "Dy- 
ndja", "Agimi ifemijerise", "Pa titull", 
"Cdo gje eshte e rreme ", "I ndeshkuar e 
i dhunuar", "Nga here kur"... etj. Nuk 
eshte e tepert te thuhet se nje gazete e 
Damaskut shkruante se Aisha Arnauti u 
be objekt i gazetave dhe i revistave an- 
gleze, te cilat botuan fragmente nga po- 
ezia dhe biografia e saj, duke komentuar 
se ajo eshte mrekulli letrare e ketij viti. 41 

Ne radhen e poeteshave shqiptare me 
nam ben pjese edhe Raxha Arnauti, e li- 
ndur me 1946 ne Damask ku edhe e kreu 
shkollen e mesme. Me vone ajo kaloi me 
pune ne Algjeri dhe studimet universi- 
tare i vazhdoi ne Degen e letersise fre- 
nge. Raxha dallohet me nje gjuhe me te 
thjeshte poetike, por me ndikime me te 
dukshme te rrethit te ri arab, perkatesisht 
atij algjerian. Ne vjershat e saja verehet 
dominimi i dy elementeve te jetes algje- 
riane-Saharaja dhe deti. 42 Poezite me te 
njohura te saj jane: "Shprese", "Prek- 
je", "Deti", "Valet", "Nje shenje", "Li- 



ndje", "Stuhi", "Lumi", etj. Poezite e 
saja u botuan ne gazeta e revista te 
ndryshme dhe pershkohen kryesisht nga 
fryma e ndjenjes emocionale. 

Ne lemin e poezise kemi edhe Bara- 
kat Latif Arnautin, i lindur me 1935 ne 
Damask, me origjine nga Kosova. Ne 
Damask ai kreu vetem shkollen e mes- 
me, kurse me vone u inkuadrua ne pune 
ne hekurudha. Nje kohe kaloi ne Gjer- 
manine Demokratike per ushtrime pro- 
fesionale, ku e terhoqi kultura letrare. 
Prej atehere filloi te interesohet per kul- 
ture e per letersi, sidomos per poezi. 43 
Ne vitet e shtatedhjeta Barakati eshte 
paraqitur si poet dhe eshte bere fenomen 
ne letersine siriane. Deri ne moshen dy- 
zetyjecare ishte punetor i thjeshte si shu- 
me te tjere. Mirepo, ne vitin 1976 eshte 
paraqitur pernjehere si poet i mire me 
nje gjuhe te pasur. Se pari u prit me in- 
teresim te madh dhe menjehere pas ke- 
saj nga Ministria e Kultures iu botua nje 
permbledhje vjershash me titull "Kenget 
e lokomotivistit" ne Damask ne vitin 
1973. 44 

Pa dyshim, Barakati eshte, tash per 
tash, nje fenomen i rralle ne letersine si- 
riane. Vjershat me te njohura te tij jane: 
"S'kafrike", "Gjethet e limonit", "Tymi 
deshmon Njeriun", "Makinat", "Nje 
parajse prapa nates", "Shprese", "Gjy- 
kim," "Shokut udhetar", "Ah, tash e 
pranoj varferine tende", etj. Ndonese 
punonte fizikisht, ai arriti te krijoje nje 
gjuhe e nje bote poetike qe pasqyrojne 
vdekjen e punetorit e jo lumturine e tij. 45 

Edhe ne lemin e tregimit sirian shqip- 
taret e Sirise paten nje rol te posacem. 
Ne Siri tregimi eshte paraqitur shume 
vone. Shkak i kesaj vonese merret qen- 
drimi i pushtetit osman ndaj kultures se 
re. 46 

Ne kete leme shqiptari Mustafa 
Huluki (1850-1915) ne Siri perkthente 
dhe botonte per here te pare tregimet e 
para ne librin e tij "Vezaif el-Inath" (De- 
tyrat e femijeve), i cili u botua qe ne 
vitin 1880 ne Damask. 47 Ky liber eshte 
perkthyer nga gjuha turke dhe sot gjen- 
det ne biblioteken "Al-Dhahirije" ne 
Damask. Vlera e librit ne fjale qendron 
ne faktin se eshte botim i pare i ketij lloji 
pas sjelljes se shtypshkronjes ne Siri ne 
vitin 1855. 

Ne fillim te ketij shekulli, kur tregimi 
sirian filloi te zhvillohet, u paraqit 
shqiptari Maruf Arnauti (1892-1948) me 
tregimin e tij "Firdevs al-Mearri" (Para- 
jsa e Mearrit), i cili u botua ne vitin 
1915. 48 Vlera e tregimit te M. Arnautit 
nuk qendron vetem ne pikepamjen artis- 
tike-historike, por edhe ne qendrimin e 



dituria islame / 215 



45 



autorit, te cilin e formulonte me ane te 
tregimit. 

Kur flitet per ndonje kontribut te 
shqiptareve ne lemin e tregimit padysh- 
im meriton te permendet Ali Huluki 
(1910), i biri i letrarit Mustafa Huluki 
me origjine nga Kavalla. Ali Huluki hyri 
ne historine e tregimit sirian si pionier i 
ketij tregimi. Koheve te fundit kritika 
moderne rolin e tij e ka ngritur shume. 
Ai nuk eshte me vetem pionier i tregim- 
it, por edhe i realizimit dhe i angazhimit 
ne Siri. 49 Ali Huluki u dallua se pari ne 
jeten patriotike, me pjesemarrjen e tij ne 
demonstrata kunder francezeve. Nga 
ana tjeter, ai u angazhua me grupin per- 
parimtar te posaformuar, i cili hapi nje 
front kunder vijes reaksionare, duke ha- 
pur ne kete menyre nje faqe te re te his- 
toriese se shoqerise siriane. 

Ali Huluki ka filluar te shkruaje tre- 
gime me tematike nga rrethi i tij plot ko- 
ntradikta shoqerore, gje qe ishte krejtesi- 
sht e re ne tregimin sirian. Permbledhja 
e tij e pare "Rebie vel Harif ' (Pranvere 
e vjeshte), e cila u botua ne Damask me 
1931, u prit me simpati nga ana e kriti- 
keve, ngase ajo shenonte nje lindje te re 
te tregimit sirian. 5 " Ne kete drejtim, Ali 
Huluki vazhdoi te shkruaje tregime te 
tjera, te cilat u botuan ne revista te ndry- 
shme te Sirise e te Libanit (Ed-duhur, 
Al-Ehad, AI- Bajrak, Al-Ahrar) e revista 
te tjera. 51 

Kritiku sirian Abdel abu Shaneb ne 
librin e tij "Faqet e panjohura ne histo- 
rine e tregimit sirian " per kontributin e 
Ali Hulukit thekson: "Ai ishte i pari qe 
ne tregimet e veta ka trajtuar problemet 
e njerezve ne menyre imanente". Ali 
Huluki eshte nje pionier ne shkrimin ar- 
tistik te tregimit qe si i tille dallohet nga 
perralla. Ne te shkruarit e tregimeve ai 
mbeshtetet ne parime mendore te qarta. 
Huluki ishte angazhuar rreth probleme- 
ve te masave te varfera; ishte kunder 
shtypjes shoqerore dhe kunder kontra- 
diktave shoqerore. Me fjale te tjera, an- 
gazhimi i tij ne tregime ishte mbeshtetur 
ne nje qendrim politik. Ishte i kujdessh- 
em ne personifikimin e njerezve te 
perditshem dhe mu ketu qendron krijim- 
taria e tij letrare. 52 

Me vone ne tregimin sirian u dalluan 
edhe femrat shqiptare, te cilat gezuan 
shperblimet me te larta per veprat e tyre. 
Njera nder to eshte Hatixhe Arnauti 
(1934), e cila fitoi shperblimin e pare 
per tregimin sirian ne konkursin letrar, 
te organizuar nga redaksia e gazetes 
"Al-Bilad" te Damaskut ne vitin 1956." 

Pervec kesaj, u dallua edhe Aishe Ar- 
nauti (1946), e cila po ashtu fitoi shper- 



blimin e pare letrar per tregim ne Liban 
ne vitin 1960. Kjo fitore beri nje jehone 
te madhe, ngase autorja ishte e moshes 
14-vjece. 54 

Nderkaq, ne artin figurativ dallohet 
Abdylkader Arnauti (1936), i cili qe nga 
viti 1962 konsiderohet si njeri nga pik- 
toret me te dalluar ne Siri. 55 Abdylkader 
Arnauti organizonte ekspozita te shum- 
ta. Ne vitin 1961 hap ekspoziten e tij te 
pare me 64 piktura, te cilat me motivet 
dhe stilet e tyre tronditen tere Damas- 
kun. 56 

Gjithashtu ekspoziten "Palestina ne 
pllakat 1967-1979" e organizoi Organi- 
zata per £lirimin e Palestines, kurse e 
shpalli te hapur vete Jaser Arafati. Eks- 
pozita i kushtohej heroit te popullit pa- 
lestinez Ized din Kalak. Veprat e tyre i 
ekspozuan, pos te tjereve, edhe Mustafa 
Halag, Ismail Shemut (palestinez), Nez- 
ir Nebaa, Abdyl Kader Arnauti, Burhan 
Kurkutli (nga Siria), pastaj Dia Azani, 
Rafea Naseri nga Iraku, Quadet Hasib 
nga Zaireja, Muhamed Melihi nga Ma- 
roku, Refik Sherifi nga Libani, Klod 
Lazari nga Franca, Mata nga Kili, Brono 
Karazo nga Kalabria e Italise etj. Plla- 
katin per kete ekspozite te rendesishme 
e ka bere piktori me prejardhje shqiptare 
Abdul Kader Arnauti. 57 

Ne kete drejtim cilesohet arti i tij per 
respektimin e thesarit arab, i cili ne kete 
kuader paraqitet abstrakt e plastik, plot 
elemente reale artistike, te cilat nuk i 
mori nga ambienti shume i komplikuar 
evropian, por nga ai i lagjeve popullore 
te Damaskut. 58 

Eshte e vertete se keta krijues jetuan 
dhe vepruan ne nje kohe te veshtire, te 
ikur nga vendlindja dhe te vendosur ne 
Siri. Mirepo, me kontributin e tyre ne le- 
tersine siriane ata kane shprehur ndjen- 
jat e tyre mallengjyese te prekura thelle 
ne shpirt per vendlindjen. Nje pjese e ty- 
re shkruan ne gjuhen arabe, por ndjenjat 
e tyre per atdheun, per vendlindjen e ty- 
re stergjyshore, i shprehen permes kesaj 
gjuhe, te huaj per ta. Keto ishin ndjenja 
shqiptare, gje qe shihet ne faktin se nje 
pjese e tyre u inkuadruan drejtperdrejt 
ne letersine shqiptare. 



Fusnotat: 

1. Muhamet Mufaku, Prapa nates, Prishtine, 
1980, f.8. 

2. Po aty. 

3. M. Mufaku, Prania e shqiptareve ne Siri dhe 
roli i tyre ne jeten siriane, Prishtine, 1977, f.95. 

4. Po aty. 

5. Po aty. 



6. Po aty. 

7. Po aty. 

8. Adil abu Shanab, Fillet e krijimtarise letrare ne 
Siri, Damask, 1979, f.28-30; M. Mufaku, Prapa 
nates, f.8. 

9. M. Mufaku, Prania ..., f.97. 

10. Adnan ibn Dheril, Al-Adabu el-Masrahiju fi 
Surija,( Letersia e teatrit ne Siri) , Damask, £33- 
35; M. Mufaku, Prania..., f.97. 

11. M. Mufaku, Prapa nates..., f.8. 

12. M. Mufaku, Prania ..., £98. 

13. Ibn Dheril, (Al-Adabu), £35; M. Mufaku, 
Prania..., £98. 

14. M. Mufaku, Prania..., £99. 

15. Po aty. 

16. Po aty. 

17. M. Mufaku, Prapa nates..., f.8. 

18. M. Mufaku, Prania..., £84. 

19. Hajredin el-Zerakli, El-Alam (Flamurtaret), 
Bejrut, 1969, £133; M. Mufaku, Prania..., £84. 

20. Po aty. 

21. Dr. Skender Luka, El-Harekatu el-Edebijatu fi 
Dimeshk 1800-1918 (Levizja letrare ne Damask 
1800-1918), Damask, 1976, £108. 

22. M. Mufaku, Prania..., f.85. 

23. M. Mufaku, Prapa nates..., f.10. 

24. Po aty. 

25. Abdylatif Arnaut - Thabit Niman Ferizaj, El- 
Temedunu el-Islamiju, (Qyteterimi Islam), nr. 
07, Damask, 1976, f.560; M. Mufaku, Prania..., 
£85. 

26. Po aty. 

27. Po aty. 

28. M. Mufaku, Prapa nates..., £11. 

29. po aty, £11-12. 

30. Po aty, f.12. 
31.Poaty, f.73. 

32. Po aty. 

33. M. Mufaku, Prania..., f.87. 

34. M. Mufaku, Prapa nates..., f.73. 

35. Prania e shqiptareve ne Siri..., f.88. 

36. Po aty. 

37. M. Mufaku, Prapa nates..., f.73. 

38. Po aty, vep. e cit., f.88. 

39. Po aty, f.89. 

40. M.Mufaku, Prapa nates..., £13. 

41. Prania..., f.89. 

42. M. Mufaku, Prapa nates..., f. 13. 

43. Po aty. 

44. Po aty, f.74. 

45. Po aty, f.14. 

46. Luka, (El-Harekatu), £163-184; M.. Mufaku, 
Prania..., £90. 

47. M. Mufaku, Prania..., f.90. 

48. Po aty. 

49. Adel abu Shaneb, (Sqfhatun), £52-76; M. Mu- 
faku, Prapa nates..., f.9. 

50. Abu Shanab, (Safhaton), f.52; M. Mufaku, 
Prania..., f.92. 

51. M. Mufaku, Prania..., f.92. 

52. Abu Shaneb, (Safhaton), f.48; M. Mufaku, 
Prania..., f.92-93. 

53. M. Mufaku, Prapa nates..., f.9. 

54. Po aty. 

55. Tarek el-Sherif, Ashrun fenan min Surija (20 
Piktore nga Siria), Damask, 1972, f.95.; M. 
Mufaku, Prania..., f.100. 

56. po aty. 

57. Abdul Latif Arnauti, Palestina ne pllakat, 
Rilindja, 21.01.1979, nr. 7120, Prishtine, £ 10. 

58. Po aty. 



46 



dituria islame / 215 



Pervjetore 



Ne 100-vjetorin e lindjes 



Eqrem ^abej, themelues i studimeve 
ne fushe te albanistikes - (I) 



Mr. Nexhmije Kastrati 

Eqrem Qabej u be figura qe- 
ndrore e studimeve ne te 
gjitha fushat e albanologji- 
se. Meritat e tij jane te shu- 
mta per gjuhesine shqiptare dhe per 
kulturen shqiptare ne pergjithesi. 
Eqrem Qabej u vu ne krye te brezit 
te intelektualeve dhe shkencetareve 
shqiptare, te cilet me nje pune kem- 
bengulese ne shume' fusha te studi- 
meve albanologjike, do te arrinin t'i 
sillnin keto studime shkencore aty ku 
duhej, ne truallin shqiptar. Jane stu- 
dimet e tyre dhe kontributet ne fusha 
te vecanta studimore qe Tiranen e 
bene qendren kryesore te studimeve 
albanologjike. 

Pa mohuar kontributin e madh ne 
ndricimin e shume aspekteve te his- 
torise, te formimit e te prejardhjes se 
popullit shqiptar, te historise se 
gjuhes shqipe dhe te tipareve te saj 
- sidomos studimet ne fushe te dia- 
lektologjise shqiptare, te letersise 
gojore shqiptare e arbereshe - te 
studiuesve te huaj, ne radhe te pare 
te atyre gjermane (Hahn, Meyer, Lei- 
bnitz), po edhe te tjere, megjithate 
studimet e mirefillta ne te gjitha fu- 
shat e shkencave albanologjike do 
te merrnin nje gjeresi e nje thellesi te 
papare me kalimin e tyre brenda tru- 
allit shqiptar, ne institucionet kom- 
betare te studimeve shqiptare. 

Ndoshta ka nje simbolike ne faktin 
se Qabej do te kishte lindur pikerisht 
ne vitin e themelimit te alfabetit te 
shqipes ne Kongresin e Manastirit, 
per te kaluar nje jete te tere ne stu- 
dimet e mundimshme te shqipes e te 
shkencave te tjera albanologjike qe 
nga kohet e mugeta te lashtesise e 
deri ne kohen tone. Kjo simbolike 
mbase do te mbyllej edhe me vdek- 
jen e tij, e cila do ta gjente ne fund te 
dhjetevjeteshit te shtate te shekullit 
te kaluar, atehere kur studimet alba- 
nologjike perfundimisht vendoseshin 
perkatesisht ne qendrat akademike 
e universitare te Tiranes e te Prishti- 
nes, me shume dege studimore gji- 
thandej trojeve shqiptare. 



Me studime shkencore 
qe ne moshe te re 

Ne boten magjike te shkences 
Qabej do te hidhte hapat e pare qe 
ne moshe te re, akoma student i Uni- 
versitetit te Vjenes, dhe per nje jete 
te tere do te behej figura qendrore e 
studimeve albanologjike e ballkano- 
logjike 1 . 

Mbase nuk mund te pajtohemi 
plotesisht, vecse nje pjese e se 
vertetes lidhur me figuren shume- 
dimensionale te Qabejt mund te jete 
theksuar ne pohimin "Qabej nuk u be 
shkencetar, por lindi i tille. Ai kishte 
nje zgjuarsi e mprehtesi jashte ma- 
se, andaj do te perpinte nga viti ne 
vit rrjedha te gjera kulture, duke nde- 
njur me ore e ore ne sallat e studimit 
e duke mos u ndare fare nga librat". 2 

Qabej do te ndiqte ligjerata tek 
filologe te njohur ne Universitetin e 
Gracit te Austrise dhe me pastaj do 
te kalonte ne Universitetin e Vjenes, 
po ashtu ne Austri, ku do te studio- 
nte filologjine ne nje universitet ne te 
cilin mbanin ligjerata per indoevropi- 
anistiken e gjuhesine, studiues te 
njohur te kohes, si Paul Krecmer 
dhe albanologu i shquar Norbert 
Jokl. 

Ne keto rrethana te favorshme 
per nje studiues te zellshem si? ishte 
Qabej i ri, ai do te shkruante tezen e 
doktorates me temen "Studime italo- 
shqiptare" (Italoalbanische Studien), 
te cilen nje komision shume i nderu- 
ar, i perbere nga mendje te njohura 
te shkences se kohes: Prof. Dr. Paul 
Krecmer, Prof. Dr. Norbert Jokl dhe 
Prof. Dr. Karl Pac (ky i fundit arkeo- 
log e historian i njohur), e vleresonte 
me nje shkalle te jashtezakonshme - 
shkelqyeshem (Ausgezeichnet). 3 

Pa u thelluar shume ne kontributin 
e tij ne fushe te gjuhesise, duhet te 
theksojme se fusha te studimeve te 
tij kane qene shume: studime mbi 
origjinen e popullit shqiptar dhe te 
gjuhes shqipe, studime per historine 
e gjuhes shqipe dhe per fonetiken 
historike te shqipes, studime ne fu- 
she te etimologjise dhe studime per 
gjuhen e autoreve te vjeter. 

S'do mend se kontribute te ?mu- 
eshme Qabej ka dhene edhe ne te 
tjera fusha te studimeve filologjike, 
ne radhe te pare ne studime dialek- 
tologjike, me te cilat, sikur u tha, ai 



kishte nisur rrugen e veshtire te gjur- 
mimeve shkencore qe ne moshe te 
re, dhe keto studime here pas here 
do t'i shtrinte edhe per te tjera te fol- 
me te shqipes, e pastaj edhe ne fu- 
she te leksikografise (si bashkautor 
ne hartimin e fjaloreve te gjuhes 
shqipe dhe te fjaloreve dygjuhesh) 
dhe ne fushe te standardizimit te 
shqipes. 

Mbi prejardhjen e shqip- 
tare ve dhe te gjuhes shqipe 

Prof. Eqrem Qabej do te merrej 
me problemin e prejardhjes se shqi- 
ptareve e te gjuhes shqipe, ose 
thene me drejt, me ?eshtjen e autok- 
tonise se shqiptareve e te gjuhes 
shqipe si pasardhese e ilirishtes, per 
shkak se kjo ceshtje, nder studime 
te autoreve te vegante, kishte marre 
nje rruge te tille zgjidhjeje e permasa 
te tilla, sa te mohohej autoktonia e 
shqiptareve ne trojet e tyre. Ne qofte 
se kemi parasysh nje nga premisat e 
qendrimit te Qabejt per historine e 
per gjuhen e nje populli, te cilat jane 
te lidhura ngushte, del e qarte se ai 
ne studimet e tij nje pjese te madhe 
te energjise do ta derdhte pikerisht 
tek keto dy ceshtje: origjina e popul- 
lit shqiptar dhe historia e gjuhes se 
tij. 

Nga fundi i shekullit XIX dhe sido- 
mos gjate shekullit njezet, qarqe te 
ndryshme, disa nga te cilat edhe per 
shkaqe politike e per te mohuar au- 
toktonine e shqiptareve (kjo vlen si- 
domos per autore sllave), vinin ne 
dyshim ose kundershtonin tezen Hire 
te burimit te shqipes. Nder ta vlen te 
permenden studiuesit H.Hirt, G. Vaj- 
gand, V. Georgijev e te tjere, te cilet 
perpiqeshin, sidomos me argumente 
gjuhesore, te deshmonin qe "shqipja 
e ka burimin te gjuha e trakasve te 
vjeter, qe banonin ne viset lindore te 
Ballkanit, apo tek e ashtuquajtura 
dakomizishte e Ballkanit Qendror". 4 

Qabej, duke u mbeshtetur mbi nje 
varg te dhenash, sidomos tek emer- 
vendet pothuaj ne gjithe hapesiren e 
llirise (si Durres, Dalmaci, Shtip, 
Nish, Sharr etj.), ne ndonje fjale te 
detarise (si anije, krahaso ene/ane) 
dhe ne marredheniet e shqipes me 
rumanishten, dalmatishten e vjeter 
etj., hidhet fuqishem ne krahun e 
studiuesve qe gjuhen shqipe e shih- 



dituria islame / 215 



47 



nin "me prejardhje nga ilirishtja, ose 
me sakte nga nje a disa dialekte te 
ilirishtes jugore, sic shprehet Gustav 
Majeri". Sic eshte e ditur, kete teze, 
pra tezen e burimit te shqipes nga 
ilirishtja, e mbeshtetnin studiues te 
njohur, si Gustav Majer, Holger Pe- 
dersen, Norbert Jokl etj. ne studimet 
e tyre. 

Perkrahja dhe studimet qe do te 
mbeshtetnin me argumente te qendr- 
ueshme prejardhjen e gjuhes shqipe 
nga ndonje dialekt i ilirishtes, per pas- 
oje sillnin nje argumentim shume bi- 
ndes per autoktonine e shqiptareve 
ne viset qe banojne sot, dhe kjo sido- 
mos ne Kosoven e sotme (Dardania e 
dikurshme) dhe ne bregun lindor te 
detit Adriatik, - dy ceshtje nga me te 
diskutueshmet nder qarqe shoviniste 
sllave e te tjera, te cilat ende i vazhdo- 
jne perpjekjet e tyre qe, me studime e 
me gjysmargumente, te mbeshtetin 
nje teze tjeter, sikur shqiptaret jane nje 
popullsi e formuar me ne lindje, ose 
edhe e ardhur prej dikah ne trojet qe 
banojne sot. 

"Ne trajtimin e problemit te autokt- 
onise se shqiptareve ne vendbanim- 
et e sotme, prof. E. Qabej ka kujdes 
te percaktoje paraprakisht disa ce- 
shtje teorike-metodike, duke sqaruar 
se eshte fjala per nje autoktoni rela- 
tive, kronologjikisht te caktuar qe 
nga lashtesia, e jo per nje autoktoni 
pa cak, se problemi i takon si histori- 
se se vjeter te popullit tone, si gjuh- 
es se tij". 5 Pavaresisht nga relativiteti 
i ceshtjes, kur eshte puna per te 
shprehur mendimin perfundimtar ne- 
se shqiptaret jane autoktone apo te 
ardhur, profesor Cabej e thote prera- 
zi: "Teorite sipas te cilave shqiptaret 
jane ardhes ne Shqiperi, qofte nga 
larg, qofte nga afer, qofte ne kohe te 
vjeter, qofte ne mesjete, per ne jane 
te gabuara." 6 

Historia e gjuhes shqipe dhe fone- 
tika historike e shqipes 

Nje ceshtje tjeter e rendesishme 
ne studimet albanologjike, me te ci- 
len eshte marre me shume kompete- 
nce dhe ne te cilen Qabej ka arritur 
rezultate shume te dalluara per sak- 
tesine e mprehtesine e shqyrtimit te 
problemeve te ndryshme, eshte his- 
toria e gjuhes shqipe dhe fonetika hi- 
storike e shqipes. Pikepamjet e tij 
me nje argumentim bindes, gjithnje 
duke ndjekur rrugen e zhvillimeve fo- 
netike e te dukurive te tjera te shqi- 
pes gjate historise, qofte te shikuara 
perballe dukurive te ngjashme tek 
gjuhe te tjera, sidomos tek gjuhet me 
te cilat shqipja ka qene ne kontakte 
per shume shekuj, dhe qofte te 
shikuara si zhvillime te brendshme, 



vetjake te shqipes, ne menyre te 
permbledhur i kishte shprehur para 
shume vjetesh. 7 

Lidhur me studimet e Cabejt ne 
kete fushe, Shaban Demiraj thek- 
son: "Nje studiues i thelluar i gjuhes 
shqipe ne evolucionin e saj historik, 
si? ishte Qabej, nuk mund te linte ja- 
shte interesave te tij shkencore 
sqarimin e disa ceshtjeve te rende- 
sishme te historise dhe te parahis- 
torise se kesaj gjuhe dhe te popullit 
qe e ka folur ate qysh nga kohet me 
te lashta". 8 Lidhur me problemin shu- 
me te ndjeshem te zhvillimit parahis- 
torik te shqipes, ose lidhur me faktin 
se c'vend ze gjuha shqipe ne rrethin 
e gjuheve te aferta me te dhe me 
cilat gjuhe simotra shqipja do te kete 
aferi me te ngushte e me cilat do te 
jete me e larget, Qabej arrin ne nje 
perfundim te qendrueshem. Ai thek- 
son se, ne baze te argumenteve te 
pakta qe mund te gjurmohen gjith- 
andej, kjo ceshtje mund te konside- 
rohet vetem pjeserisht e zgjidhur. 

Nje arritje me domethenie te 
madhe per studimet ne fushe te 
historise se shqipes, perben e ash- 
tuquajtura nenshtrese (a substrat) 
paraindoevropiane e gjuhes shqipe, 
me studimin e se ciles eshte marre 
Qabej, ne saje te dijes se tij te thelle 
te gjuheve moderne dhe te historise 
se tyre. Keshtu, ai kishte treguar me 
shembuj konkrete se ne greqishten 
e vjeter kishte gjetur elemente para- 
shqiptare, do te thote se ne ate gju- 
he kishin depertuar huazime "nga 
nje parashkalle e shqipes", qe tre- 
gon se shqipja dhe greqishtja do te 
kene jetuar qe prej antikes ne afersi 
gjeografike e ne marredhenie kultur- 
ore. 9 

Gjithnje ne kete fryme studimesh, 
Qabej do ta vinte shqipen perballe 
gjuheve te tjera, ne radhe te pare 
perballe atyre me te cilat shqipja 
eshte ne nje fqinjesi per shume she- 
kuj, si greqishtja e vjeter, latinishtja, 
rumanishtja e gjuhet sllave, dhe pas- 
taj perballe atyre me te cilat shqipja 
u ndodh ne fqinjesi (si italishtja e 
greqishtja e re), ose gjuheve me pre- 
stigj (si? eshte turqishtja, gjuhe zyr- 
tare e administrative) po ashtu per 
nje periudhe te gjate. Ne gjithe keto 
bashkemarredhenie, Qabej, krahas 
fjaleve te huazuara ose ndonje ndiki- 
mi ne fushe te gramatikes prej atyre 
gjuheve (keto sidomos nga greqisht- 
ja e vjeter e nga latinishtja), do te 
vinte ne dukje edhe zhvillime parale- 
le elementesh leksikore e gramatiko- 
re nga paragjuha indoevropiane tek 
shqipja e tek gjuhe te tjera, dhe eve- 
ntualisht edhe fjale te shqipes, te ci- 



lat do te kene shtegtuar ne te tjera 
gjuhe. Me fjale te tjera, gjuhen shqi- 
pe nuk do ta veshtronte vetem si 
marrese, po edhe si dhenese eleme- 
ntesh, sidomos ne fushe te leksikut. 

Tere keto lidhje e nderndikime 
gjuhesore, Qabej, sa here t'i jepej 
rasti, do t'i perdorte per te deshmuar 
autoktonine e shqipes e te shqipta- 
reve ne trojet e tyre historike. Prand- 
aj nuk do te jene te rralla konstatimet 
e tij per te pohuar lashtesine e gjuh- 
es shqipe e te shqiptareve, pikerisht 
ne driten e te dhenave gjuhesore. 
Ne nje studim te tijin, ai do te konsta- 
tonte: 

"Huazimet latine te shqipes mba- 
jne nje pozite te ndermjeme midis 
elementit latin ballkanik, ose lindor 
ne dagi, i cili perfaqesohet kryesisht 
me rumanishten, dhe elementit latin 
qe reflektohet me dalmatishten, e si- 
domos me gjuhet romane perendim- 
ore... Duke kaluar tani tek huazimet 
e shqipes prej greqishtes se vjeter, 
vihet re se keto jane shume me te 
pakta se huazimet latine, ato sillen 
rreth numrit tridhjete apo pak me 
shume. Me gjithe kete, si pjeserisht 
me te lashta se huazimet latine, ato 
kane nje rendesi te vecante per his- 
torine e shqipes. Nder te tjera, ato 
vertetojne qe gjuha shqipe - ose, me 
fjale te tjera, shkalla e lashte e saj - 
eshte folur ne Shqiperi e ne trevat 
perreth ne perioden antike". 10 

(Vijon ne numrin e ardhshem) 



Fusnotat: 

1. Shaban Demiraj, Eqrem Qabej - Nje jete 
kushtuar shkences, Shtepia botuese "8 
Nentori", Tirane 1990, f. 87. 

2. As.Prof.Dr. Tomor Osmani/As.Prof.Dr. Si- 
mon Pepa, Eqrem Qabej - personalitet i 
shquar i gjuhesise dhe kultures shqiptare 
ne librin "Eqrem Qabej - personalitet i shqu- 
ar i shkences dhe kultures shqiptare" (Ne 
90-vjetorin e lindjes), Botim i Universitetit 
"Luigj Gurakuqi" te Shkodres, Tirane, 1998 

3. Shaban Demiraj, Vepra e cituar, f. 16. 

4. Shaban Demiraj, Po aty, f. 55. 

5. Prof. Mahir Domi, Eqrem Qabej per prejar- 
dhjen e gjuhes shqipe dhe per autoktonine 
e popullit shqiptar, "Studime filologjike" nr. 
3,1988,163. 

6. Dr. Eqrem Qabej, Studime gjuhesore, Pri- 
shtine 1976, f. 39/40. 

7. Hyrje ne historine e gjuhes shqipe (tekst 
universitar), Tirane, 1947; Hyrje ne histori- 
ne e gjuhes shqipe - Fonetika historike, Ti- 
rane 1959 dhe Prishtine 1970 etj. 

8. Shaban Demiraj, vepra e cituar, f. 54. 

9. Prof.Dr. Jup Kastrati, Eqrem Qabej histori- 
an i gjuhes shqipe ne vellimin "Eqrem Qa- 
bej personalitet i shquar i shkences dhe 
kultures shqiptare" (Ne 90-vjetorin e lindj- 
es), Sht. Bot. "Qabej", Tirane 1998, f.25/26. 

10. Dr. Eqrem Qabej, Studime gjuhesore (V), 
"Rilindja" Prishtine 1975, f. 246-247. 



48 



dituria islame / 215 



Me shkas 



A eshte Islami pergjegjes per djegien 
e Bibliotekes se Aleksandrise? 



Mahmud Hamdi Zakzuk* 

Keto akuza te rrejshme pohojne 
se i dyti prej halifeve te drejte, 
Omer bin Hattabi r.a., kishte dhe- 
ne urdhrin qe te digjej Biblioteka e 
Aleksandrise. Gjithashtu atij i 
mvishet sikur te kete thene se lib- 
rat ne biblioteke permbanin tere 
ate qe tashme kishte thene Kur- 
ani, prandaj, si te title, ishin te pa- 
nevojshem... 

Cfare ka qene qendrimi i Islamit 
ndaj qyteterimeve/civilizimeve te 
meparshme, dhe a eshte Islami per- 
gjegjes per djegien e Bibliotekes se 
Aleksandrise? 

Qendrimi se Islami nuk i respek- 
ton qyteterimet e meparshme, eshte 
nje pohim i rrejshem dhe i padrejte. 
Eshte fakt se ai i ka shfrytezuar as- 
pektet pozitive te ketyre qyteterime- 
ve, duke perkthyer shume libra nga 
gjuhet: greke, perse, indiane ne gju- 
hen arabe, duke besuar seriozisht 



se trashegimia e njerezimit perfshin 
diturine, pervojen dhe mesimet e po- 
pujve te ndryshem. Ne pajtim me ke- 
te respekt, Muhammedi s.a.v.s., ka 
thene: "Kerkoni shkencen, qofte 
edhe ne Kine". Kjo do te thote se 
njeriu eshte i obliguar ta kerkoje 
shkencen qofte edhe ne vendin i cili 
nuk beson si ai, qofte ai nje vend 
edhe ne "fund te botes", sepse ate- 
here Kina konsiderohej vendi me i 
larget i botes. 

Filozofi mysliman Ibni Rushdi, ne 
fragmentin vijues ka sqaruar qendri- 
min e myslimaneve kundrejt qyteteri- 
meve te meparshme: "Feja islame 
nxit per leximin e librave te qyteteri- 
meve qe na kane paraphre, nese 
qellimi i tyre eshte qe njerezit t'i drej- 
tojne nga e verteta, pasimin e se ci- 
tes e urdheron feja jone. Kjo perfshin 
perdorimin e te gjitha mundesive to- 
na per te kuptuar dhe per te rezonu- 
ar per studimin e te gjitha krijesave". 
Ibni Rushdi vazhdon: "Duhet t'i stu- 
diojme dhe te kuptojme se g'kane 
shkruar ne librat e tyre. Pastaj neve 



na mbetet te pranojme ate qe eshte 
ne pajtim me fene tone, dhe per te t'i 
falenderojme. Pen/eg kesaj, gjithgka 
qe nuk eshte ne pajtim me fene 
tone, nuk ben te na hutoje, sepse 
duhet ta hedhim, te tjereve t'ua ter- 
heqim verejtjen per te, dhe te mos i 
fajesojme". 1 

Eshte fakt historik se myslimanet 
nuk e kane djegur Biblioteken e Ale- 
ksandrise. Kjo akuze e pabaze u 
mvishet myslimaneve nga ana e ar- 
miqve te Islamit, te cilet plasojne ke- 
solloj fjalesh te keqija, te cilat kane 
zene vend ne logjiken e njerezve, 
edhe pse nuk jane te bazuara ne 
fakte. Akuzat e rrejshme ishin perha- 
pur gjate shek. 13 si rezultat i qend- 
rimit agresiv te Kryqezatave, por ato 
vazhdojne te perseriten deri ne diten 
e sotme, pavaresisht qe argumentet 
historike autentike i mohojne ato. 

Keto akuza te rrejshme pohojne 
se i dyti prej halifeve te drejte, 
Omer bin Hattabi r.a., kishte dhe- 
ne urdhrin qe te digjet Biblioteka e 
Aleksandrise. Gjithashtu atij i 




dituria islame / 215 



49 




mvishet te kete thene se librat ne 
biblioteke permbanin tere ate qe 
tashme e kishte thene Kurani, pra- 
ndaj, si te title, ishin te panevojsh- 

em, nderkaq, nese permbajne gjera 
kontradiktore me Kuranin, atehere 
duhej te zhdukeshin. 

Eshte zbuluar perdja e dyshimit 
dhe eshte argumentuar se Omeri r.a. 
nuk kishte thene kurre nje gje te tille. 
Edhe nje akuze, gjithashtu e padre- 
jte dhe e rrejshme, eshte se my- 
slimanet - arabet ata libra i kishin 
perdorur si lende djegse per banjat 
publike per plot 6 muaj. 

Sigrid Hunke paraqet argumente 
te dokumentuara ne librin e saj 
"Allahu eshte krejtesisht ndryshe", 
duke argumentuar se arabet ne Ale- 
ksandri kishin hyre ne vitin 642, ate- 
here kur ne Egjipt nuk kishte fare 
biblioteke, sepse Biblioteka (e Alek- 
sandrise) kishte qene e zhdukur 
shekuj me pare. Ajo gjithashtu shton 
se ne ate periudhe nuk kishte pasur 
banja publike ne Egjipt. Sigrid Hunke 
pohon se biblioteka i ishte shtuar 
Akademise qe kishte themeluar Pto- 



lemeu I rreth vitit 300 para eres se 
re, kurse ishte djegur 47 vjet p.e.r. 
kur e kishte rrethuar qytetin Jul Ce- 
zari. Biblioteken e kishte ndertuar 
perseri Kleopatra, duke e furnizuar 
me libra nga Bergamuni. 

Shekulli i trete i e.r. ka qene desh- 
mitar i fillimit te destruksionit te 
organizuar te Bibliotekes se Aleksa- 
ndrise. Perandori Karakal (Cara- 
calla) kishte shperndare Akademine, 
kurse fondamentalistet fetare i kishin 
vene zjarrin bibliotekes, te cilen e 
konsideronin manifest te paganizmit. 
Ne vitin 391, patriku Teofilo merrte 
lejen nga perandori Teodos, qe t'i 
shkaterronte mbetjet e Akademise, 
dhe, bashke me to, te digjte edhe bi- 
blioteken, e cila atehere kishte 
300000 pergamena te paluara ne 
rrotulla, dhe ne ate vend te themelo- 
nte kishen dhe manastirin. Destru- 
ksioni ishte mbyllur ne shek. e peste 
gjate sulmit qe ishte ndermarre ku- 
nder njerezve pagane te shkences, 
dijetareve, tempujve te tyre, duke i 
shtuar kesaj edhe shkaterrimin e 
bibliotekave te tyre. 2 



Faktet e permendura deshmojne 
se akuzat e rrejshme rreth djegies 
se Bibliotekes se Aleksandrise, jane 
perhapur me qellim te shtremberimit 
te pasqyres per Islamin, ne menyre 
qe myslimanet te paraqiten si armiq 
te arsimit dhe kultures, ndonese ata, 
ne fakt, kane qene plotesisht te pa- 
fajshem per krimin per te cilin jane 
akuzuar. 3 

Shqiperoi: 
Miftar Ajdini 

Burimi: 

http://www.islambosna.ba/index.php 

?option=com_content&task=view&id 

=1860&ltemid=1 



Fusnotat: 

* Autori eshte minister i Vakefeve i Egjiptit. 

1. Ibn Rushd The philosophy of Ibn Rushd. 
Bejrut 1982. p. 17. 

2. Hunke, Sigrid Allah ist ganz anders pp 85- 
90. 

3. Zakzouk M. Hamdy Islam in the mirror of 
Western Thought pp. 110. 



50 



dituria islame / 215 



"Mesa z hi" - Filmi i vetem artistik 



rreth Muhamedit a.s. 



Jeton Mehmeti 



Hyrje 

Shume' biografi jane shkruar per jeten 
e te Derguarit te fundit, por pak nga to 
jane shnderruar ne filma. Nje nga filmat 
e rralle artistik te metrazhit te gjate dedi- 
kuar jetes se Muhamedit a.s., eshte epi- 
ku i titulluar Mesazhi. Premiera e ketij 
filmi u dha me 26 korrik 1976 ne nje 
kinema te Londres. Per pergatitjen e nje 
filmi te tille, regjisori i njohur Mustafa 
Akkad, iu desh te tejkalonte sfida te me- 
dha jo vetem teknike, por me teper juri- 
dike, duke bere qe dijetaret e El-Ezherit 
te leshojne nje mori fetvash perkitazi per 
kete ceshtje. Shume nga ne sot kur shi- 
kojme kete film mbushemi plot me emo- 
cione duke pare lindjen e Islamit dhe 
transformimin e myslimaneve nga nje 
grup i persekutuar deri ne triumf te plo- 
te. Edhe une si shume te tjere, kur po 
shikoja per here te pare kete film, isha 
tejet kureshtar te shihja imazhin e Pejga- 
mberit a.s., apo profilin e luftetarit te 
rrepte Aliut r.a., por nje gje e tille nuk 
ndodhi. Sot, kur kinematografia botero- 
re ka arritur te prodhoj nje numer te 
madh filmash, qofshin filma historik, 
artistik apo triler, ne myslimanet na 
mbetet te mburremi me te vetmin film 
dedikuar njeriut me me influence ne his- 
tori, film ky i titulluar "Mesazhi ". 

Historiku i filmit dhe sfidat 
per xhirimin e tij 

Prodhimi i nje filmi artistik rreth Mu- 
hamedit a.s. paraqet veshtiresi te shum- 
ta, mbi te gjitha per shkak te kultures 
arabe dhe natyres se Islamit. Kur me 
1927 aktori dhe regjisori Junus Wahba 
pat bere te ditur se ai do pretendoj rolin 
e Pejgamberit ne ekran, shkollaret e li- 
gjit te El-Ezherit paten protestuar fu- 
qishem. Me 1930 ata futen ne fuqi ligjin 
i cili kategorikisht ndalon portretizimin 
e Muhamedit a.s. ne cfaredo forme. 

Me 1973 filmi Jesus Christ Superstar 
qe shfaqur ne shume kinema te botes, 
duke lene nje pershtypje te thelle tek 



Messa ge 




publiku. Natyrisht, kjo nuk kaloi pa u 
verejtur edhe nga myslimanet, te cilet 
moren nje initiative per te krijuar nje 
film te tille. Megjithate nje ide e tille u 
ballafaqua me nje rezistence te forte. Ca 
zera thoshin se rolin e Muhamedit a.s. 
do ta luante Charlton Heston, i cili pat 
luajtur Musan (a.s.) ne The Ten Comma- 
ndments, me 1956. Regjisori-drejtori 
Mustafa Akkad, nje sirian i cili jetonte 
ne Shtetet e Bashkuara e qe kurre me 
pare nuk kishte bere ndonje film, do ta 
pergatis skenarin e nje filmi dedikuar je- 
tes se Muhamedit a.s. Ai me pas kerkon 
nga nje grup i dijetareve te El-Ezherit qe 
ta miratoje cdo faqe te skenarit. Projekti 
miratohet ngase Akkad kishte planifi- 
kuar qe personazhi i Pejgamberit nuk do 
te paraqitej ne ekran, por vetem shkopi 
dhe deveja e tij do te dukeshin. Akkad 
vendos qe filmi te koncentrohet ne per- 
sonazhin e xhaxhit te Muhamedit a.s., 
Hamzes. 

Mirepo, edhe pse xhirimi kishte fillu- 
ar me 1974, shume shpejt dijetaret mys- 
limane nderrojne mendjen dhe japin 
urdher per ndalimin e xhirimin. Nderko- 
he nje strukture masive e cila paraqiste 
Meken u pat ndertuar ne Marok. Mbreti 
Feisal i Arabise Saudite i ben presion 
Mbretit te Marokut, Hasanit II per ta 
debuar ekipin e filmit me arsyetim se nje 
strukture e tille e Mekes do t'i hutonte 
besimtaret dhe do t'i largonte nga Qyteti 



i Shenjte. I mbetur pa strukture dhe pa 
shtet ne te cilin mund te gjironte, por i 
vendosu per ta quar projektin deri ne 
fund, Akkad i kthehet Muhamed Kada- 
fit, sunduesit te Libise. Kadafi ishte i 
etur per te sponsoruar nje film te tille 
duke u kujdesur edhe per lokacionin per 
xhirim ne shtetin e tij. Me te perfunduar 
se xhiruari skenat qe kishin te benin me 
Meken ne strukturen e ndertuar ne Ma- 
rok, Akkad zhvendoset ne Libi per te 
xhiruar pjesen e mbetur te filmit. Rezul- 
tat i kesaj ishte edhe pjesemarrja e ush- 
trise se Libise ne skenat me beteja ne 
film. 

Por problemet nuk kishin te sosur. 
Kur premiera e filmit qe programuar te 
jepej ne Shtetet e Bashkuara, nje grup 
myslimanesh pushtojne organizaten 9i- 
fute B'nai B'irth ne Washington DC dhe 
marrin peng punetoret, duke kercenuar 
se do t'i vrisnin te gjithe perderisa nuk 
anulohet premiera e filmit. 

Filmi ishte prodhuar ne dy versione, 
njeri ne anglisht me aktore te njohur si 
Anthony Quinn, Irene Papas dhe Micha- 
el Ansara, dhe tjetri ne arabisht me ak- 
tore te rangut te njejte ne boten e filmit 
Egjiptian. Gjate xhirimit sekuencat u 
xhiruan njera pas tjetres. Dialoget arabi- 
sht kerkonin me shume kohe dhe me 
shume levizje pasi se teksti ishte ne ara- 
bishten klasike, duke bere keshtu versi- 
onin arabisht me te gjate per 30 minuta. 
Titulli origjinal i filmit ne anglisht ishte 
Muhammad, Messenger of God, (Muha- 
medi, i Derguari i Zotit), por pasi refu- 
zohet nga disa ulema, ai titullohet The 
Message, (Mesazhi). Nderkaq titulli i 
versionit arabisht mbetet El-Risala. 

Xhirimi i ketij filmi kushtoi hiq me 
pak se US$17,000,000. la vlen te per- 
mendet se kreatori dhe ideatori i filmit, 
regjisori Mustafa Akkad, me prejardhje 
nga Siria, vdiq me 2005. Ai, se bashku 
me te bijen e tij, ishin viktime e nje sul- 
mi me bombe teksa po ndiqnin nje das- 
me ne Aman te Jordanise. 



dituria islame / 215 



51 



Permbcijtja e filmit 

Filmi fillon me tre kalores te cilet 
ndahen ne tri drejtime. Secili nga ta bart 
me vete nje mesazh per ta derguar ne 
njerin nga oborret me te rendesishme te 
asaj kohe ne Lindjen e Mesme. Njeri 
nga kaloresit shkon ne oborrin e Mbretit 
Bizantin Harakliut, tjetri shkon tek Pa- 
triku i Aleksandrise, perderisa i treti 
shkon ne pallatin e Mbretit te Persise. 
Qe te tre bartin te njejtin mesazh: ekzis- 
ton vetem nje Zot dhe Muhamedi eshte i 
Derguari i Tij. Reagimi i Patrikut nuk 
shfaqet ne film, por reagimi i dy te vje- 
terve eshte i ndryshem. Edhe pse Hera- 
kliu nuk konvertohet, megjithate ai e 
mirepret korrierin perderisa mbreti i 
Persise terbohet dhe gris mesazhin. 

Filmi shfaq nje qendrim pozitiv ndaj 
te krishtereve, kur mbreti i Abisinise 
strehon refugjatet myslimane qe kishin 
ikur nga torturat e mekasve. Vetmia e 
Pejgamberit ne shpellen Hira prej nga 
edhe do te filloj shpallja, ze po ashtu 
vend ne kete film. Filmi paraqet edhe 
perkrahjen e pa kursyer te Ebu Talibit, 
xhaxhait te Pejgamberit, perball elites se 
terbuar mekase. Filmi ne vete ngerthen 
pjeset me kryesore te misionit 23 vjecar 
te Pejgamberit. Shperngulja ne Medine, 
themelimi i xhamise se Medines, dhe me 
vone betejat e zhvilluara, mbajne ne ku- 
reshtje shikuesin. Padyshim momenti 
me vendimtar eshte flirimi i Mekes dhe 
fjalet lamtumires te Pejgamberit ne Ha- 
xhin lamtumires. Edhe kesaj here fjalimi 
i Pejgamberit degjohet nga nje narrator. 
Nje ze po ashtu deklaron se Pejgamberi 
nderroi jete me 8 Qershor 632. Filmi pe- 
rfundon me pamje te myslimaneve duke 
u falur gjithandej neper bote qe nenkup- 
ton se feja islame u perhap shume shpe- 
jt ne kater anet e botes. 

Kritika e filmit 

Pasi se personazhi i Muhamedit a.s. 
as nuk duket e as nuk degjohet ne film, 
rolin e zedhenesit e paten disa figura 
tjera si Zejdi, djali i tij i adoptuar, Ha- 
mza, xhaxhai i tij dhe me vone Bilali, 
zezaku i pare myslimane. Gruaja e tij 
Hatixhja nuk shfaqet gjithashtu e as ku- 
sheriri i tij Aliu r.a.. Perjashtim ben zeri 
i engjellit Xhibril qe duket sikur degjo- 
het ne fillim te shpalljes. 



Kufizimet e tilla kane mundur te kri- 
jojne edhe huti tek shikuesi ne disa raste. 
Per shembull, ne luften e Bedrit shikue- 
sit kane pershtypjen se luftetaret mysli- 
mane udhehiqen nga Hamza, kurse Siret 
rreth Pejgamberit tregojne se ishte vet 
Profeti komandant i kesaj beteje. 

Per me teper, ne shume pjese te filmit 
audienca vihet ne poziten e Pejgamberit, 
pasi se shume pjese te filmit ata i shohin 
permes syve te Pejgamberit apo kur sho- 
ket e tij komunikojne me te ata duhet te 
drejtohen drejt kameres. Kjo nga nje ane 
mund te kuptohet me blasfemuese se sa 
te kishte pasur nje aktor te luante rolin e 
tij, thone kritiket. 

Pasoj tjeter e kufizimeve te filmit 
eshte edhe mosparaqitja e grave te pej- 
gamberit. Me perjashtim te Hatixhes, e 
cila permendet dy here ne film, grate e 
tjera te Pejgamberit as qe jane permend- 
ur ne film. Ne anen e pabesimtareve gra- 
te paraqiten si valltare, e posa?erisht te 
bie ne sy roli i Hindit, gruas se Ebu Su- 
fjanit, e cila eshte nje nga personazhet 
kryesor te filmit. 

Mesazhi dhe Siret e shkruara 
rreth Muhamedit a.s. 

Burimi kryesor i myslimaneve rreth 
biografise se Muhamedit a.s. mbetet lib- 
ri i Ibn Is'hakut, Sirat Resul Allah, e ci- 
la njihet edhe si Sirah e Ibn Hishamit. 
Nga biografite moderne duhet theksuar 
Hajat Muhammad (Jeta e Muhamedit) 
nga autori egjiptian Muhamed Husejn 
Hajkal, me 1933, nete cilat eshte bazuar 
edhe skenaristi i filmit. 

Eshte e natyrshme se Mesazhi nuk 
mund te perfshinte gjithe' ate qe sheno- 
het ne keto biografi. Megjithate ia vlen 
te permendet ffare eshte lene jashte e 
9fare eshte perfshire ne film. Ne film 
eshte lene jashte gjithcka qe ishte para 
Pejgamberllekut, si profecite per ardhj- 
en e tij si dhe jeta e tij ne Meke. Ne te 
nuk perfshihet as rrugetimi i Pejgambe- 
rit ne qiell, Israja dhe Mi'raxhi. As jeta 
ne Medine nuk perfshihet e tera. Ma- 
rreveshjet dhe me vone tradhtia e fiseve 
9ifute te Medines, e cila perfundon me 
ekzekutimin e 600 burrave fifut, nuk 
eshte paraqitur fare. Beteja e Hendekut, 
skandali rreth bashkeshortes se tij, si dhe 
delegacionet e shumta qe erdhen nga e 
gjithe Arabia nuk zune vend ne film. Ne 



film nuk pati vend edhe per disa ekzeku- 
time qe u bene pas clirimit te Mekes, per 
shkak te krimeve qe ata kishin bere me 
heret. Keshtu qe filmi paraqet nje imazh 
jo te dhunshem te Pejgamberit, gje qe 
eshte e vertetuar edhe nga Siret e shkru- 
ara per te. 

Permbyllje 

Si9 u tha edhe me heret, Mesazhi ka 
kaluar neper vendime te shumta juridi- 
ke. Edhe pse fillimisht regjisori Mustafa 
Akkad u lejua ta xhiroj kete film, ulema- 
ja e El-Ezherit nderroi mendjen disa he- 
re. Ndonese kishin kaluar afer 30 vjet qe 
nga xhirimi, me 26 dhjetor 2004, gazeta 
palestineze, El-kuds El-arabi, shkruan 
se dijetaret e El-Ezherit kane dhene fet- 
vane e cila ndalon shfaqjen e Mesazhit 
ne ndonje kinema ne territorin e Egjiptit 
apo transmetimin e filmit ne ndonje tele- 
vizion egjiptian. Arsyeja per kete ndale- 
se eshte se ata e konsiderojne te ndaluar 
shfaqjen e ndonjerit nga dhjete shoket e 
Pejgamberit, kur dihet se ne filmin e 
Akkadit eshte shfaqur njeri nga ta, Ebu 
Bekri r.a. 

Por te mos harrojme se e njejta ulema 
e El-Ezherit dhe Keshilli Shiit i Libanit, 
i jep te drejten Christine Huda Dodge, 
nje amerikane e konvertuar ne Islam, per 
pergatitjen e nje filmi te animuar i titull- 
uar, Muhamedi, I Derguari i fundit, i 
shfaqur ne SHBA me 14 nentor 2004. 
Ky eshte nje hap i mire kujtojme, drejt 
krijimeve te reja ne kete fushe. 

Megjithate "Mesazhi" vazhdon te 
mbetet filmi i vetem i metrazhit te gjate 
per 30 vjetet e kaluar. Sot, kur mass me- 
dia sherben jo vetem per qellime arge- 
tuese por edhe edukative, filma te llojit 
te tille do te krijonin nje sensibilizm me 
te gjere te audiences globale. Mbesim 
me shprese se kinematografia e shteteve 
islame do te arrij qe ne te ardhmen te 
krijoj me teper filma te tille epik, kur 
dihet se historia islame eshte mjaft e bu- 
jshme dhe permban ngjarje te shumta 
me karakter historik. 



Shkrimi eshte i bazuar ne nje artikull te botuar ne 
zhurnalin Islam and Christian - Myslim 
Relations 



52 



dituria islame / 215 



Veshtrim 



Kriminaliteti dhe ndikimi 
i henes se plote ne te 



Mr.sc. Saad R. Gashi 



0- 

kulte ne baz 



ysh nga kohet e lashta, eshte' 
i njohur fakti se Hena ka ndi- 
kim ne njeriun. Keshtu, me 
kalimin e kohes, jane krijuar 
aze te te cilave me vone jane 
shkruar tregime, e disa prej tyre jane 
realizuar ne projekte filmike, me tema te 
ndryshme horrori. Ne keta filma, te pa- 
shmangshme kane qene skena me pamje 
te Henes se plote. Ne kete faze te Henes 
se plote, zakonisht shfaqeshin skena me 
vrases, dhunues dhe kriminele te ndry- 
shem. Te gjithe keta, verehej se ishin te 
ndikuar nga fuqia e Henes. 

Sipas burimeve te NASA-s, distanca 
ne mes te Henes dhe Tokes leviz prej 
356,410 km e gjer me 406,697 km. Dis- 
tanca mesatare eshte 384,400 km. Dia- 
metri i Henes eshte 3,476 km, kurse 
diametri i Tokes eshte 12,756 km. Peri- 
metri i Henes eshte 10,927 km, kurse 
perimetri i Tokes eshte 40,075 km. 

Shkencetarisht eshte e ditur se Hena 
ndikon ne baticen dhe zbaticen e oqean- 
eve, deteve, ne boten shtazore, bimore 
dhe, gjithsesi, ky ndikim manifestohet 
edhe tek njerezit. 

Keshtu, ndikimi i Henes ka rendesi te 
madhe ne jeten e perditshme. P.sh. ne 
mjekesi eshte i njohur fakti se gjakrrje- 
dhjet (hemorragjite) gjate kohes se He- 
nes se plote jane me te medha, keshtu qe 
kirurget gjate pergatitjeve per operacion, 
kesaj dukurie i kushtojne kujdes te po- 
sacem. 

Dr. Edson J. Endrju (Andrews) nga 
Asociacioni i Mjekesise ne Florida kish- 
te bere nje hulumtim per 1.000 persona 
qe ishin operuar nga bajamet, dhe kishte 
konstatuar se 82% te tyre kishin pasur 
gjakrrjedhje me te madhe pas operacio- 
nit ne fazen e Henes se plote. Sipas ketij 
mjeku, kjo faze eshte e rrezikshme per 
kirurgjine dhe keto te dhena duhet te 
shperndahen dhe te sherbejne si baze per 
planifikimin e operacioneve. 

Gjithashtu edhe gjakrrjedhja gjate 
ciklit menstrual ne kete faze eshte me e 
madhe. 

Hena e plote, ne mes te tjerash, ndi- 
kon edhe ne pagjumesi. Somnambulet 
(njerezit tek te cilet Hena ka ndikim, qe 
zgjohen gjate gjumit dhe kryejne ve- 




prime te ndryshme pa vetedije) jane nje 
dukuri e njohur, qe te gjithe ose i kemi 
pare, ose kemi degjuar per ta nga rrethi i 
ngushte ose i gjere. 

Ndikimi i Henes verehet edhe ne hu- 
morin e pergjithshem te njerezve. Me si- 
guri do te keni verejtur se ne kete kohe, 
ne mbremje, jeni me te shqetesuar se 
zakonisht, keshtu qe ju pengojne disa 
imtesi qe zakonisht nuk i vereni. 

Duke u nisur nga kjo, shume shkenc- 
etare boterore e kane studiuar kete fe- 



HOW THE MOON 
AFFECTS YOU 

A COMPELLING AND 
CONTROVERSIAL BOOK 

ON THE MOON'S 
AWESOME POWER TO 

AFFECT YOUR 

EMOTIONS AND THE 

WAY YOU LIVE 




Arnold l. lieber, m.d. 

chmim , ocphrtwent of psychmtry. 
Miami heart Institute Florida 

Produced sy Jerome agel 



nomen dhe kane ardhur ne perfundimin 
se Hena e plote ndikon pashmangshem 
ne sjelljet e njerezve. Natyrisht, ka edhe 
shkencetare te tille qe nuk e pranojne 
kete teori, mirepo shkencetaret qe e per- 
faqesojne kete teori, mendimin e tyre e 
mbeshtesin dhe e ilustrojne me shume 
fakte dhe statistika. 

Dr. Arnold Liber (Lieber), pas nje 
studimi per 15vjet te ndikimit te Henes 
se plote ndaj njerezve, ka ardhur ne per- 
fundimin se: 

1. Gjate fazes se Henes se plote numri i 
vrasjeve eshte me i madh; 

2. Lendimet e trupit jane shume te shpe- 
shta; 

3. Aksidentet ne trafik jane me shume; 

4. Vetevrasjet me se shumi ndodhin ne 
kete faze. 

Ky shkencetar, si mjek ne Kliniken 
Psikiatrike ne Majami, kishte konstatuar 
lidhjen ndermjet Henes se plote dhe 
pacienteve ne kete spital. Per kete nder- 
lidhje ishte bindur edhe tere personeli 
mjekesor ne kete spital. Prandaj, qe ate- 
here ky fenomen e kishte frymezuar kete 
shkencetar qe te merrej edhe me tutje 
me kete ceshtje. Rezultatet e hulumtimit 
kishin qene mahnitese. Numri me i 
madh i vrasjeve ishte kryer pikerisht 
gjate fazes se Henes se plote. 



dituria islame / 215 



53 




Pse ndikon Hena ndaj njeriut? Kur 
Hena te arrije poziten me te larte ne rela- 
cion me planetin e Tokes, ajo shkakton 
baticen dhe, anasjelltas, kur eshte me se 
afermi me planetit tone, shkakton zbati- 
cen. Meqenese njeriu, si edhe Toka, per- 
behet 75-80% nga materia e lengte dhe 
20-25% nga materia e ngurte, kur Hena 
eshte e plote, tek njeriu shkaktohet nje' 
"Aksion koncentrik". Ne kete faze paso- 
jat qe perjeton njeriu, jane: ngushtimi i 
indeve, edemat (te enjturit), eksitime ne- 
rvore etj. Te gjitha keto ndryshime qe 
perjeton njeriu, manifestohen ne oreks- 
in, gjumin, humorin, sjelljet, aktivitete 
trupore, seksuale, etj. Ne kete faze eshte 
vetevrare (ose vrare, shen. i autorit) ak- 
torja e famshme Merilin (Merilyn) Mo- 
nro, pastaj eshte vrare Xhon (John) 
Lenon, legjenda e grupit "Beatles", dhe 
shume njerez te famshem nga bota e 
filmit dhe muzikes. 

Dr. Liber, se bashku me koleget e tij, 
nga Universiteti i Majamit, pra, kishin 
bere nje hulumtim per 15 vjet. Duke kra- 
hasuar numrin e vrasjeve ne kete periu- 
dhe, qe kishte qene gjithsej 1887, keta 
shkencetare ishin befasuar me shume se- 
sa kishin pritur, nga numri i madh i vras- 
jeve qe kishin ndodhur gjate fazes se 
Henes se plote. Sipas ketij hulumtimi, sa 
me shume qe afrohej Hena e plote rritej 
dukshem edhe numri i vrasjeve. Duke 
deshiruar te bindeshin per nje dukuri te 
tille, hulumtuesit bene nje studim te nje- 
jte edhe ne Ohajo te Klivelendit (Cle- 
velend). Statistikat gjithashtu treguan se 
numri i vrasjeve eshte dukshem me i 
madh gjate fazes se Henes se plote sesa 



ne faza te tjera te saj. Dr. Liber dhe kole- 
get e tij nuk ishin te befasuar aq shume 
nga keto rezultate. Nje raport i meher- 
shem i Institutit Amerikan te Mjekesise 
klimatologjike prane Departamentit Po- 
licor te Filadelfise, i titulluar "Efektet e 
Henes se plote ne sjelljet e njerezve", ki- 
shte zbuluar gjithashtu rezultate te njej- 
ta. Sipas ketij raporti shenja e Henes se 
plote ne fazen e saj kulmore rezulton me 
orientime te ndryshme kriminale, sic 
jane: vrasjet, piromania, ngasjet e rre- 
zikshme te makinave dhe kleptomanite. 
Sipas ketij raporti, po ashtu disa njerez 
duken pak a shume me te xhindosur 
(krisur) gjate kesaj faze te Henes se 
plote. 

Kohet e fundit, rajoni i Sussexit ne 
Angline Juglindore kishte shtuar numrin 
e policeve qe patrullojne ne rruge gjate 
ketij cikli lunar, sepse oficeret e tyre ki- 
shin konstatuar lidhjen ndermjet Henes 
se plote dhe krimeve e dhunes. 

Hena e plote dhe ditet e pagave te rro- 
ges ishin identifikuar si faktore te rritjes 
se krimeve e te dhunes ne mesin e viz- 
itoreve te kafeneve dhe te klubeve te 
nates. 

Me 6 qershor 2007 zedhenesja e poli- 
cise se Sussexit kishte deklaruar: "Hulu- 
mtimet e bera nga ana jone, tregojne 
qarte se ekziston nje lidhje e forte ne 
mes Henes se plote dhe krimeve te dhu- 
nes", duke shtuar se, ne te ardhmen, shu- 
me oficere do te patrullojne neper rruge, 
ne kete faze te Henes. Duke u bazuar ne 
keto, Andy Parr i kishte deklaruar Bri- 
ghton Argu-s: "Meqenese grafikoni i 
krimeve e dhunes eshte me i madh ne 



kete faze te Henes sesa jashte kesaj faze, 
do te deshiroja qe me kete dukuri te mer- 
reshin shkencetaret e niveleve me te 
larta. Kjo do te ishte ne interesin e per- 
gjithshem". 

Gjithashtu edhe prof. Michael Zime- 
cky, nga Akademia e Shkencave e Po- 
lonise, duke studiuar qindra raste, ka 
argumentuar se Hena e plote ushtron 
ndikim tek aktivitete kriminale si dhe 
shendeti i njeriut. 

Nderkaq, hulumtuesi japonez Asaka 
Fukada, mendon se Hena e plote ndikon 
sidomos tek piromanet. 

Ne hulumtimet psikologjike tremu- 
jore, te bera tek 1200 te burgosur ne bur- 
gun Armley ne qytetin Lids (Leeds) ne 
vitin 1998, ishte zbuluar nje rritje e kri- 
meve te dhunes ne kete faze te Henes se 
plote. Por, gjate fazave te tjera te Henes, 
eshte shenuar nje numer me i vogel i 
incidenteve, kurse gjate disa diteve te 
tjera nuk eshte shenuar asnje incident. 

Fransua Leroj, ishte nje parisien pe- 
sedhjetevje9ar me pamje te nje djaloshi, 
qe miqte dhe te gjithe te tjeret e njihnin 
si shume te sjellshem dhe te bute, me nje 
fjale e admironin te gjithe. Mirepo, per 
fat te keq, me vone, meqe i tere Parisi 
vuante nga nje neuroze kolektive, u kup- 
tua se ky njeri i adhuruar nga te tjeret, 
ishte nje vrases maniak sadist-mazokist, 
qe kishte kryer shtatembedhjete krime 
seksuale-sadiste, e dyshohej edhe per 
nente krime te tjera. Ky kriminel nuk 
zgjidhte viktima dhe vriste vajza e gra 
prej moshes 18 vjecare deri 73 vjefare. 
Vetem 3 nga viktimat e tij nuk i vrau, 
dhe pikerisht ato ndihmuan ne hetimet e 
policise qe te zbulohej ai vrases serik. 

Ekspertet mjekesore, te cilet e kishin 
kontrolluar te akuzuarin dhe ndoqen gje- 
ndjen e tij, mundoheshin t'i tregonin 
gjyqit ne menyre objektive ndikimin mi- 
sterioz te Henes ne sjelljet kriminale te 
te akuzuarit. Testet e ndryshme treguan 
se Leroj sillej ne menyre te ve9ante kur 
Hena ishte e plote. Ne kete kohe, tek ai 
rritej sasia e hormoneve deri ne ate 
shkalle, saqe ne gjak kishte sasi te jash- 
tezakonshme te adrenalines. "Niveli i 
hormoneve te tij arrinte ne nivele qe mu- 
nd te jene te barabarta me ato te dhjete 
njerezve njekohesisht. Perve9 kesaj, 
edhe muskujt i ndryshojne, i tkurren dhe 
forcohen, dukuri qe ne mjekesi jane ve- 
rejtur vetem tek disa semundje", - ishte 
shprehur para gjykatesit psikiatri, profe- 
sor Ogyst Sharije. Sipas ketij psikiatri, 
shkenca as ne shkallen e sotme te zhvi- 
llimit, ende nuk mund ta shpjegoje ndi- 



54 



dituria islame / 215 




kimin e Henes tek njeriu, apo si9 quhen 
ne France keta njerez, tek "Homme de 
Lime"! 

Gjithashtu edhe ne Serbi, kete' vit ki- 
shte ndodhur nje tragjedi e papare ne 
fshatin Jabukovci, afer Negotinit. Vrase- 
si Nikolla Radosavlevi9 (39), sic shkru- 
anin gazetat ne "gjendje te terbuar", ne 
mbremjen e 27 korrikut 2007 (ne fazen 
e Henes se plote, - shen. i autorit) kishte 
vrare nente vendes te tij dhe kishte 
plagosur disa te tjere me pushke gjuetie. 
Sipas fjaleve te bashkeshortes se vrase- 
sit - Jelena, e cila ishte e plagosur me 
kete rast: "Nikolla me kishte sulmuar pa 
asnje arsye dhe isha shume e habitur, se- 
pse deri me tani nuk kam pasur asnjehe- 
re problem me te dhe nuk me ka sulmuar 
kurre". Keta kishin pasur nje jete bash- 
keshortore shume te lumtur dhe kishin 
dy femije, Gordanen (12) dhe Daliborin 
(13). Se bashku kishin jetuar dhe punuar 
ne Austri, prej nga kishin ardhur ne pu- 
shim nje dite para krimit. Te gjithe ba- 
noret e kesaj ane ishin cuditur nga ky 
veprim i jashtezakonshem i vrasesit Ni- 
kola Radosavlevic, qe me pare e kishin 
njohur si nje njeri serioz, stabil, te suk- 
sesshem dhe qe jetonte dhe punonte ne 
Austri, nje jete me nje familje ne lumturi 
te plote! Vrasesi kishte jetuar ne Him- 
berg afer Vjenes dhe, sipas fjaleve te ba- 
noreve te ketij vendbanimi, kishte qene 
nje "njeri i qete, qe nuk dallohej nga te 
tjeret". 

Me siguri qe raste identike ka shume 
me shume sesa keto qe u paraqiten me 
lart. Keto raste ne vendet me te zhvillu- 
ara te botes, pa dyshim, po hulumtohen 
nga aspekte te ndryshme shkencore. Ne 



Amerike, Angli, France, etj., edhe pse 
eshte konstatuar dhe argumentuar nje 
lidhje a ndikim ndemjet Henes se plote 
dhe njeriut, megjithekete nje numer 
shkencetaresh kete lidhje e kontestojne! 
Ne vendin tone, nga aspekti shkencor, 
nje dukuri e tille nuk eshte permendur 
dhe trajtuar asnjehere. Eshte mire qe kjo 
dukuri, edhe tek ne, sikurse ne boten e 
civilizuar, t'i sfidoje kriminologet dhe 
shkencetaret e tjere, qe se paku ky feno- 
men te trajtohet jo si nje faktor amni- 
stues po si faktor kriminogjen. 

Dihet mirefilli se, edhe pse nuk eshte 
trajtuar ne nivele shkencore, nje dukuri e 
tille ne popull eshte permendur edhe 
shume me heret. Te gjithe ne e kemi de- 
gjuar, ndoshta edhe e kemi permendur 
fjalen "i perhenur / i perhante" duke mos 
menduar se c'nenkupton kjo fjale. "I 
perhenur" e ka kuptimin e njejte me te 
anglishtes "Lunetic" ose frengjishtes 
"Homme de Lune", d.m.th. Lunar-Hen- 
or. Kjo fjale eshte trasheguar brez pas 
brezi tek ne, dhe kurrsesi jo rastesisht. 
Dihet se nder shqiptaret ka pasur dituri 
dhe dijetare shume te forte, sepse ne ke- 
to troje ka pasur shkolla te larta (med- 
rese) me tradite mbi 500-vjecare, dhe se 
ne ato shkolla merreshinr dituri burimo- 
re. Per sa i perket nivelit shkencor, ato 
shkolla, dihet, kane qene me te avancu- 
ara se shume shkolla te vendeve pere- 
ndimore. Pikerisht nga ato shkolla ka 
dale kjo fjale qe e ka burimin ne thenien 
e profetit Muhamed, paga dhe shpetimi 
qofshin mbi te, i cili ka porositur "Agje- 
roni ne netet e bardha" (fjala eshte per 3 
dite te muajit te plote). E dihet se agjeri- 
mi i mirefillte nuk do te thote vetem he- 



qje dore nga ushqimi po edhe nga fjalet 
e keqija, kacafytjet, cytjet e ndryshme, 
sjelljet asociale dhe te dhunshme, pastaj 
neurozat qe shkaktojne rritjen e hormon- 
eve, adrenalines, e qe si pasoje kane rrit- 
jen e krimeve. "Dhe ai (Muhamedi) nuk 
flet nga deshira e tij. Ai (Kur'ani) nuk 
eshte tjeter pervec shpalljes qe i shpallet. 
Ate ia mesoi, Ai fuqiforti" (Kur'an, ka- 
ptina 53, verseti 3-5). 

Nga efektet fiziologjike qe prodhon 
agjerimi, jane edhe renia e nivelit te she- 
qerit dhe kolesterolit si dhe e presionit 
sistolik te gjakut. Krahas dobive materi- 
ale e fiziologjike, agjerimi ka edhe shu- 
me efekte moralo-shpirterore. Keshtu, 
agjeruesi, si rrjedhoje e kenaqesive shpi- 
rterore te marra nga agjerimi, ka nje sit- 
uate paqeje dhe qetesie. Urrejtja dhe 
zemerimi personal eshte ne nivelin me 
te ulet. Agjeruesit duhet te mbajne para- 
sysh gjithnje keshillen profetike: "Nese 
jeni duke agjeruar, dikush ju ofendon 
ose ju godet, thoni: "Une jam agjerues". 

Gjate agjerimit, vellimi i gjakut pake- 
sohet. Kjo dukuri ijep zemres nje prehje 
me rendesi. Me e rendesishmja eshte se 
pakesimi i lengut nderqelizor shkakton 
pakesimin e presionit indor. Ky presion 
indor, i quajtur ne gjuhen e popullit si 
presion i vogel, gjate gjithe kohes se 
agjerimit eshte vazhdimisht i ulet, per 
rrjedhoje, edhe zemra eshte e qete. Pra- 
ndaj, ne kete gjendje zemra hedh rreth 
15000 litra gjak me pak ne dite, keshtu 
pushon me shume dhe behet me e fuqi- 
shme. Nje i urte kishte thene: "Agjerimi 
eshte ilaf i padurimit, i cili ia dyfishon 
fatkeqesite njerezimit". Ndersa Kurani 
famelart thote: "... po ta dini, agjerimi 
eshte me i dobishem per ju" (Kaptina 2, 
verseti 184). 

Si perfundim, shkenca e mirefillte 
nuk duhet te merret me paragjykime dhe 
te mbetet edhe me tutje peng e ideologji- 
ve te kaluara dhe te deshtuara. Shke- 
ncetari nuk duhet te vuaje nga kriza e 
identitetit, sidomos e atij identiteti me te 
cilin duhet te mburret. Ai duhet ta kete 
guximin qe ta pranoje gjithnje dhe ta 
thote te verteten, dhe nuk duhet te kete 
kompleks inferioriteti. Shkencetare jane 
vetem ata dijetare qe e dine fillimin dhe 
fundin, jane dijetare komplete, dijetare 
shumedimensionale, sepse, perndryshe, 
"dituria" e tyre do te deshmoje kunder 
tyre. 



dituria islame / 215 



55 



Bisede 



Bisede me tri studente tona qe studiojne ne Malajzi 

Ish-medresantet Xhevahirja, Nora e Medina - 

studente te dalluara ne Universitetin 

Internacional te Kuala-Lumpurit 

Keto dite ne Prishtine' takuam tri studente tona, dy nga Kosova e nje nga Mali i Zi, qe studiojne ne 
Malajzine e larget. Nga kureshtja se c'i kishte shtyre per te studiuar ne Lindjen e Larget, cfare studiojne, si 
jane pritur atje, sa jane integruar etj. - zhvilluam nje bisede te shkurter me to. 

Jane keto studentet e para nga Kosova e Mali i Zi, qe si ish-medresante, atje dy vajza studiojne jurispru- 
dence^ dhe nje ekonomine. 

Meqe biseden e zhvilluam me shkrim, disa pergjigje jane te njejta, po, per hir te korrektesise ndaj 
bashkebisedueseve tona, do t'i botojme te gjitha, ashtu si i kane dhene ato vete. 








Xhevahire Bytyci 



Nora Hysenaj 



k 




Medina Haziri 



D.I.: Fillimisht per lexuesit tane 
nje biografi juaja e shkurter? 

Xhevahire Bytygi: Quhem 
Xhevahire Bytygi, nga fshati Qylage, 
Lipjan. Kam kryer medresene "Alau- 
ddin" te Prishtines. Qe dy vjet jam 
per studime ne Malajzi, respektivisht 
ne kryeqytetin Kuala-Lumpur, ne 
Universitetin Internacional Islam. 

Nora Hysenaj: Une jam Nora Hy- 
senaj nga Plava (Mali i Zi). Shkollen 
fillore e kam kryer ne vendlindje, ku- 
rse shkollimin e mesem ne medre- 
sene "Alauddin" te Prishtines. Une i 
perkas gjenerates se peste te para- 
leles se vajzave. Medresene e kam 
mbaruar ne vit 2005. 

Medina Haziri: Jam Medina Ha- 
ziri nga Podujeva, studente ne Uni- 
versitetin Internacional Islamik ne 
Malajzi. Shkollen e mesme e kam 
kryer ne Prishtine, medresene "Ala- 
uddin". 

DA.: Prej nga ideja per te studiuar 
ne Malajzine e larget? 

Xhevahire Bytygi: Kemi degjuar 
per kete universitet sa ishim ne 
medrese. Ishte nje enderr imja qe te 
studioja ne nje universitet prestigjioz 



sic eshte ky. Me ndihmen e Allahut, 
jemi pranuar ne universitet dhe kemi 
fituar bursen. 

Nora Hysenaj: Ideja per te studi- 
uar ne Malajzi me lindi ne fillim te 
vitit te katert te shkolles se mesme, 
atehere kur interesimi im per studi- 
me ishte tejet i madh. Cdohere kam 
pasur deshire te studioj ne gjuhen 
angleze dhe ne nje universitet, i cili 
bashkon arsyen me revelaten, shke- 
ncen me religjionin dhe etiken me 
lendet profesionale. Dhe ja, Unive- 
rsiteti Islam Internacional ne Malajzi 
ishte zgjedhja me e mire. 

Medina Haziri: Kur mbaruam 
shkollen e mesme, pati ardhur nje 
delegacion prej Malajzise dhe ne 
aplikuam per studime atje. Kemi nje 
fat te madh qe jemi pranuar. 

D.I.: Si e ka pritur familja dhe rre- 
thi vendimin tuaj per te studiuar ne 
nje vend te larget sig eshte Malaj- 
zia? 

Xhevahire Bytygi: Ne pergjithesi 
e kane pritur mire shkuarjen time ne 
Malajzi, megjithese ka ekzistuar nje 
fije frike ta dergosh vajzen ne nje 
vend aq te larget. Une i falenderoj 



shume per perkrahje morale dhe 
financiare. 

Nora Hysenaj: Familja ime nuk 
ka kundershtuar vendimin tim. Ata 
ishin krenare qe une te studioj ne nje 
shtet te zhvilluar, sig eshte Malajzia. 
Ndersa rrethi ka sinjalizuar pershtyp- 
je te ndryshme (disa negative e disa 
pozitive). Disa thoshin: "Si te shkoje 
vajza te studioje aq larg?!" - ndoshta 
e kishin per shkak te sigurise, nder- 
sa te tjeret me uronin pa mase. 

Medina Haziri: Sa i perket famil- 
jes sime, une personalisht nuk kam 
pasur problem per te studiuar diku 
jashte Kosoves, edhe pse per famil- 
jet tona ndoshta ka qene pak e 
veshtire te merrnin guximin e te na 
dergonin ne nje vend te larget si Ma- 
lajzia. Megjithate, ata me dhane mu- 
ndesine qe te vendosja per te 
ardhmen e jetes sime. 

D.I.: Si jeni pritur ne Malajzi? 

Xhevahire Bytygi: Ne aeroport 
na kane pritur stafi i universitetit; stu- 
dentet kane qene te gatshme qe te 
na ndihmonin per cdo gje qe kishim 
nevoje. 



56 



dituria islame / 215 



Nora Hysenaj: Pritja ne Malajzi 
eshte e ngulitur thelle ne kujtesen ti- 
me. Nje grup studentesh kosovare 
dhe te huaj na kane pritur ne hyrjen 
e aeroportit. Me autobusin e univer- 
sitetit na kane derguar menjehere ne 
konvikt. Pershtypjet e para ishin 
pertej imagjinates. 

Medina Haziri: Nuk kemi imagjin- 
uar nje pritje aq te organizuar. Me- 
njehere na vendosen ne konvikt dhe 
studentet e caktuar na ndihmuan per 
cdo gje per sa u perkiste regjistrime- 
ve. 

D.I.: Sa keni arritur qe te integro- 
heni ne jeten universitare? 

Xhevahire Bytygi: Integrimi ka 
qene jo i menjehershem duke pasur 
parasysh qe kultura dhe traditat e ty- 
re ndryshojne nga tonat, por elham- 
dulilah, tashme jemi adaptuar mire 
dhe shpresoj qe te kemi suksese te 
metutjeshme. 

Nora Hysenaj: Misioni i universi- 
tetit tone nder te tjera permban edhe 
elementin e integrimit me studentet 
dhe me jeten universitare ne per- 
gjithesi. Universiteti yne ka rreth 20 
mije studente vendes dhe te huaj, te 
cilet jane nga 90 shtete te ndryshme 
te botes. Perte realizuar elementin e 
integrimit, universiteti ben perzierjen 
e studenteve neper dhoma dhe per- 
krah punen grupore. 

Medina Haziri: Si fillim gjithgka 
ka qene e veshtire per ne si te huaj 
ne nje ambient ndryshe nga vendi 
yne, duke filluar nga ushqimi, klima, 
ambienti e shume gjera te tjera, por, 
me kalimin e kohes, jemi adaptuar 
dhe nuk kemi probleme... 

D.I.: Qfare studioni? 

Xhevahire Bytygi: Une studioj 
fakultetin juridik, ku, pervec lendeve 
te ligjit civil, kemi edhe lende te She- 
riatit. 

Nora Hysenaj: Une studioj fakul- 
tetin juridik. Ky fakultet vecohet nga 
te tjeret ne bote, sepse ofron plan- 
program me qellim te harmonizimit 
te ligjit civil dhe Sheriatit. 

Medina Haziri: Une studioj eko- 
nomine... 

D.I.: Sa studente kosovare jane 
atje dhe gfare studiojne kryesisht? 

Xhevahire Bytygi: Ne Malajzi 
studiojne perafersisht 30 studente 
kosovare ne drejtime te ndryshme. 



Nora Hysenaj: Atje jane rreth 30 
studente kosovare, te cilet studiojne 
fusha te ndryshme, si juridik, ekono- 
mik, shkenca shoqerore (histori), ar- 
kitekture, shkenca kompjuterike, 
psikologji dhe teologji. 

Medina Haziri: Perafersisht jemi 
30 studente qe studiojne atje dhe 
disa familje kosovare. Studentet stu- 
dimet i zhvillojne ne fusha te ndrysh- 
me, si ekonomi, juridike, arkitekture, 
shkenca shoqerore etj. 

D.I.: Si jane kushtet ne universi- 
tet? 

Xhevahire Bytygi: Kushtet jane 
fenomenale si per studim, po ashtu 
edhe per aktivitete te ndryshme. 

Nora Hysenaj: Sa u perket kush- 
teve, perpos ambientit te paster dhe 
tejet te rregulluar qe te le mbresen e 
nje parku te mrekullueshem, konvik- 
tet i kemi tejet te pershtatshme, me- 
nsen me ushqime nga kuzhinat e 
ndryshme te botes per shkak te stu- 
denteve te huaj, dy komplekse spo- 
rtive (per meshkuj dhe femra), dhe 
biblioteken e pasur me qindra mijera 
tekste ne gjuhe te ndryshme, nje nu- 
mer i konsiderueshem edhe ne gju- 
hen shqipe. 

Medina Haziri: Kushtet jane tejet 
te mira, cdo gje qe i duhet nje stude- 
nti, si biblioteka, konviktet, komplek- 
set sportive, mensat, etj. 

D.I.: Qfare sistemi studimesh pra- 
ktikohet atje? 

Xhevahire Bytygi: Sistemi eshte i 
ngjashem me ate ne Angli. Lendet 
jane semestrale dhe zgjidhen nga 
vete studentet. Studenti ka mundesi 
te zgjedhe profesorin dhe orarin qe 
deshiron. 

Nora Hysenaj: Sistemi i studime- 
ve eshte i ngjashem me ate anglez. 
Ekzistojne tre semestra, dy te gjate 
dhe nje i shkurter. Nje lehtesi e ma- 
dhe eshte se studentet mund te filloj- 
ne studimet ne cilindo semester. Le- 
ndet, profesoret dhe orarin i zgjedhin 
studentet vete, e provimet finale per 
lendet e zgjedhura jane ne fund te 
semestrit. Kjo e lehteson shume me- 
toden e mesimit, sepse nuk lejon 
grumbullimin e mesimeve dhe te 
provimeve per fundin e vitit. 

Medina Haziri: Sistemi i studime- 
ve eshte anglez, pasi Malajzia ishte 
koloni e Anglise per gati 200 vjet. 



D.I.: Ne gfare gjuhe zhvillohen 
mesimet? 

Xhevahire Bytygi: Studimet zhvi- 
llohen anglisht, por jemi te obliguar 
t'i perfundojme nga dy nivele te gju- 
hes malajziane dhe arabe. 

Nora Hysenaj: Mesimet zhvillo- 
hen ne gjuhen angleze, perve? lend- 
eve qe nderlidhen me shkenca 
islame, ku mesimi zhvillohet ne gju- 
hen arabe. 

Medina Haziri: Mesimet zhvillo- 
hen ne gjuhen angleze.. 

D.I.: Sa e njohin Kosoven studen- 
tet e Malajzise? 

Xhevahire Bytygi: Jane te pakte 
ata qe e njohin, duke marre para- 
sysh qe Kosova nuk ka qene shtet 
deri me tani, por mbas pavaresise 
kemi bere nje program dhe studentet 
kane pasur mundesi te krijojne nje 
ide se gfare eshte Kosova. 

Nora Hysenaj: Studentet e Mala- 
jzise e njohin Kosoven me shume 
per shkak te luftes, por edhe si nje 
vend ku shumica e popullsise jane 
myslimane. 

Medina Haziri: Pasi ne universi- 
tetin tone ka nje numerte konsideru- 
eshem te studenteve nga Kosova, 
shoket dhe shoqet tona kane pasur 
mundesi ta njohin Kosoven nga stu- 
dentet kosovare, te cilet kohe pas 
kohe organizojne programe dhe per- 
gatisin revista per vendlindjen e tyre. 

D.I.: Qfare jane malajzianet si po- 
pull? 

Xhevahire Bytygi: Populli malaj- 
zian perbehet nga tri raca te ndrysh- 
me, qejane malajzianet, kinezetdhe 
indianet, te cilet po ashtu kane fe te 
ndryshme. Populli malajzian jane 
autentik, indianet dhe kinezet jane te 
ardhur, ne pergjithesi jane te urte 
dhe punetore dhe kane arritur nje 
zhvillim te dukshem. 

Nora Hysenaj: Malajzianet jane 
njerez te qete, mikprites, praktikues 
te Islamit. S'eshte gudi qe t'ju bu- 
zeqeshin njerezit ne rruge edhe pse 
nuk ju njohin, nje gje qe tek ne eshte 
e pazakonshme. Pejgamberi a.s. ka 
thene: "...edhe buzeqeshja ndaj ve- 
llait mysliman eshte sadaka". 

Medina Haziri: Jane popull altru- 
ist dhe punetor. Jane gdohere te gat- 
shem t'u ndihmojne te huajve. 

(bisedoi: r. shkodra) 



dituria islame / 215 



57 



Aktuale 



Prizren 



Dua e hatmes me komentim 
te Kuranit para xhematit, nga Safet ef. Hoxha 




Sabri ef. Bajgora 



Me 23 maj 2008, ne xhamine "Sinan Katibi" te Prizrenit, ne 
nje solemnitet rasti, per te paren here u be duaja e hatmes dhe 
komentimi i Kuranit te madheruar para xhematit ne xhami. 

Komentimin e Kuranit ne menyre sistematike e ka bere 
imami i xhamise, njeheresh ligjerues i lendes se Kuranit ne FSI 
si dhe nje nga hafezet e pakte tek ne, hfz. Safet ef. Hoxha. 

Me rastin e duase se perfundimit te komentimit te Kuranit, 
pos xhematlinjve te shumte nga Prizreni e rrethina, qene te 
pranishem edhe perfaqesuesit e KBI-se te Prizrenit, shoke e 
miq te imamit te respektuar, si dhe kryeimami i Bl-se te Ko- 
soves, Sabri ef. Bajgora. 

Duke pershendetur 
te pranishmit, kryeima- 
mi Bajgora ka perge- 
zuar imamin hfz. Safet 
ef. Hoxha per perfundi- 
min e komentimit te 
Kuranit para xhematit. 

"Jemi tubuar sot qe 
te bejme duane e per- 
fundimit te komentimit 
te Kuranit nga imami 
juaj Safet ef. Hoxha, i 
cili, me punen dhe per- 
kushtimin e tij, ka arritur 
te perfundoje komen- 
timin e Librit te Allahut 
xh.sh., per se ne e per- 
gezojme. 

Eshte nder perju, po 

edhe per BIK-ne, qe 

kemi nje imam te tille te 

palodhur, i cili, me gjithe angazhimet e tij ne medrese, ketu ne 

Prizren, dhe ne FSI te Prishtines, perkushtimin ndaj xhamise 

dhe xhematit gjithnje e pati ne rend te pare. 

Ju, xhematlinj te nderuar, keni pasur fatin te degjoni kome- 
ntimin e fjales se Allahut nga Safet ef. Hoxha"- tha, pos te 
tjerash, kryeimami Bajgora. 

Me tutje Sabri efendiu tha: "Shembullin e Safet efendiut 
duhet ta ndjekin edhe imamet e xhamive te tjera, ngase vetem 
keshtu arrihen rezultatet e deshiruara nga te gjithe ne". 

Ndersa imami Safet ef. Hoxha foli per motivet dhe metoden 
qe ka ndjekur ne komentimin e Kuranit te madheruar para xhe- 
matit. 

Fjalen e imamit Safet Hoxha po e botojme te plote. 

Fjala e imamit hfz. Safet ef. Hoxha 

Gjate komentimit te Kuranit, xhemati por edhe une person- 
alisht, kemi kaluar ne nje hije e cila na ka flladitur shpirtrat tane 
dhe na ka mbushur zemrat me iman e dije. 

Ky komentim gojor i Kuranit buron nga nje deshire e madhe 
qe kam kultivuar ndaj Kuranit qysh heret. Qe nga medreseja 
kam pasur nje interesim te madh per Kuranin dhe leximin e tij, 
e ajo me ka ndjekur edhe me pastaj. Me shkuarjen ne Medinen 
e ndritshme, m'u shfaq deshira qe ta mesoja Kuranin perme- 
ndsh. Pas kryerjes se hifzit, u regjistrova ne Fakultetin e Kura- 
nit dhe aty u lidha edhe me shume per Kuranin. Pos mesimit 
te menyrave te leximit te Kuranit apo dhjete leximeve, kishim 
si drejtim te dyte edhe komentimin e Kuranit. Numri i oreve gati 
ishte i njejte. Kuvendimet e diturise, qe mbaheshin ne Xhamine 
e Pejgamberit a.s., ne vecanti komentimi i Kuranit nga Ebu Be- 
ker El-Xhezairi, me kane lene mbresa te thella dhe shtytje per 
te marre nje hap te tille. Per leximin muxheved, te ngadalshem 
dhe me ze melodik, jam inspiruar nga kurrat-lexuesit ne Egjipt, 
te cilet para xhumase kendonin Kuran; keto i kam ndjekur ne 
TV. Nuk do te jete e tepert t'ju informoj se ne xhamine tone, 
perpos kesaj hatmeje te leximit dhe komentimit, i falim edhe 
namazin e akshamit, jacise dhe sabahut me hatme, dhe deri 



tani kemi kryer 12 hatme. Po ashtu qe dy vite me radhe jemi 
duke falur namazin e teravise me hatme, se bashku me hox- 
hen Ismail nga Turqia, krahas mukabeleve para namazit te 
iqindise ne Ramazan. Keshtu kemi lexuar Kuranin para xhe- 
matit me lexim hader, tedvir dhe tertil si dhe muxhevved. 

Do t'i kthehem komentimit. Gjithhere kam pasur nje ndjen- 
je te mangesise ne shume aspekte se ceshtja e komentimit te 
Kuranit eshte shume e madhe dhe e larte, aq sa nuk kisha mu- 
ndesi t'i pervishesha une si nje studiues dhe komentues i 
vogel. Por, pavaresisht nga kjo, kisha deshiren e madhe qe t'i 
ofroj xhematit tim nje komentim paresor, siperfaqesor te Kur- 
anit, ndoshta nje dere te tille do te isha i pari qe po e hap para 
xhematit. 

Leximin dhe komentimin e Kuranit nga fillimi e kam nisur 
edhe ne Peje ne "Carshi xhami", ne pranine e hoxhes se nde- 
ruar hfz. Muhamet Gashit, Zoti e meshirofte! Atje kam arritur 
deri te surja El-Maide per dy vite, sa kam qendruar ne Peje. 
Qellimi im ishte qe, permes leximit dhe komentimit, te arrinim 
dicka nga meshira e Allahut, sic e tregon hadithi i Pejgamberit 
a.s. (Nuk ka shtepi prej shtepive te Allahut, ku tubohen nje 
grup njerezish dhe lexojne librin e Allahut dhe e mesojne ate, 
vegse ju zbret atyre qetesia dhe i kap rahmeti e i mbulojne 
melaqet dhe i perkujton Zoti tek ata qe jane prane Tij") 

Po ashtu 

kam pasur qell- 

im qe t'i ofroj 

xhematit, sado 

pak, tema te 

ndryshme qe 

shtrohen e sht- 

jellohen neper 

ajetet dhe su- 

ret e Kuranit. 

Une kam bere 

nje koment ajet 

per ajet dhe 

nga nje faqe e 

pak me shume 

ne nje xhuma. 

Kam ndier ne 

shpirt se edhe 

xhematet tona 

duhet te pajisen me njohuri me te gjera rreth Kuranit, me te 

gjitha njohurite e shkencave te tjera ndihmuese si dhe me ato 

astrologjike, shoqerore, natyrore etj. 

Meqe keto njohuri me mungonin, une kurre nuk merrja gux- 
imin per te komentuar pa konsultuar literaturen perkatese apo 
me lehte tefsiret e Kuranit, sic ishin: tefsiri i Begaviut, Ibni Ke- 
thirit, i Kurtubiut ndonjehere i Taberiut, i Alusit i Sejid Kutubiut 
e te tjere. Kurse metoden e komentimit e sqarimit do ta merrja 
nga El-Xhezairiu dhe Muteveli Sharavi. 

Dicka ishte shume sfiduese per mua, e ajo eshte periudha 
qe kaluam. Komenti para luftes, komenti pas luftes dhe ne nje 
shtet te ri. Faqja e fundit para luftes ishte (Me te vertete Allahu 
eshte miku im dhe ai i mbron te miret) dhe fillimi pas luftes 
ishte surja El enfal (Te pyesin Ty per prene e luftes dhe thua- 
ju ajo i takon Allahut dhe te Derguarit te Tij...). Edhe pse kisha 
dilema a te vazhdoja apo jo, Allahu ma mundesoi te arrija kete 
sukses. Eshte nje periudhe nga 1997 e deri me 2008, nje de- 
kade. Pasi fillova me koment gojor, ashtu edhe e perfundova, 
edhe pse kishim rekomandime nga disa kolege qe te shkrua- 
ja. Kjo periudhe eshte sa gjysma e periudhes sa ka zgjatur 
zbritja e Kuranit (per 23 vjet) sic tregojne ashabet - nga Kurani 




Hfz. Safet ef. Hoxha 



58 



dituria islame / 215 



mesonim nga 2-3 ajete dhe nuk shtonim me shume derisa pu- 
nonim me to. Gjate komentimit kam dhene edhe ndonje keshi- 
lle per kohen, momentin qe kalonim, se Kurani famelarte 
mbetet edhe me tej ne gjendje ta perserise historine, po te kete 
njerez te cilet dine ta prezantojne ate si nje liber i cili rregullon 
jeten njerezore dhe te orientojne drejt koncepteve te drejta 
shoqerore, civilizuese dhe shpirterore. Per fat jo te mire, keto 
atribute sot u mungojne myslimaneve, sepse shume njerez, 
edhe pse e dine te verteten, u japin perparesi interesave dhe 
deshirave te tyre. Shume here gjate komentimit, ne fund u kam 
thene xhematit: "Une i kuptova dhe i komentova keshtu keto 
ajete dhe sidomos ato astrologjie, e juve ju mbetet te hulum- 
toni nese ju kane zgjuar kureshtjen, qe t'i studioni edhe me 
thelle dhe me gjeresisht. Sepse une me shume i jam permba- 
jtur komentimit tradicional, tefsireve qe i ceka me lart". Bukuria 
e komentimit vjen kur Kurani, e sqaron vete Kuranin, Kurani 
me Kuran, Kurani me hadidh, komente te ashabeve, tabiineve 
etj., gjithhere kemi pasur parasysh edhe shkakun e zbritjeve te 
ajeteve dhe tregimeve te ndryshme te beni-lsraileve, nese jane 
perputhur me normat e Sheriatit tone, e kur kane qene ne 
kundershtim, jam larguar apo e kam bere me dije se tregohet 
keshtu e keshtu nga beni-lisrailet por nuk jane te verteta, si: 
mbajtja e botes nga nje ka dhe tregime rreth Pejgambereve qe 
cenojne profetizmin e tyre. Besoj qe gjate kesaj periudhe te 
gjate te komentimit, edhe xhemati po edhe une personalisht, 
kemi kaluar ne nje hije e cila na ka flladitur shpirtrat tane dhe 
na ka mbushur zemrat me iman e dije per ate, sa nuk mund te 
zevendesohet me asgje vecse te perseritet prape edhe me 
mire. Nese do i Madhi Zot, do te bejme nje pune te tille. Kam 
perdorur dy lloje komentimi, ate racional (bi rre'j) dhe tradicio- 
nal, kete te dytin me shume. Me ka interesuar aspekti fetar du- 
ke iu permbajtur bazave te tefsirit, shkakut te zbritjes se ajetit, 
abrogimit; me theks te vecante jam ndalur ne ceshtjet e besim- 
it ne baze te shpjegimeve nga Ehli Syneti, shkolla maturidite 
dhe esharite. Ka qene dicka shume e vegante per mua gjate 
komentimit qe te mos largohesha nga fryma, praktika zakono- 
re, mentaliteti kulturor i vendit. Kete e kam bere duke lidhur 
shpalljen dhe arsyen, traditen dhe shkencen, shpirteroren dhe 
materialen. Me qellim te ndergjegjesimit te xhematit rreth Kur- 



anit dhe fese, e kemi sjelle Kuranin si veper hyjnore ne te cilen 
jane te gjitha rregullat, parimet dhe mesimet per kete bote, qe 
si fjale e gjalle hyjnore eshte e verteta e pashtershme, eshte 
ligji dhe rruga e amshuar qe buron nga Zoti i boteve. Ndonje- 
here i jemi referuar edhe komentit gjuhesor, per te pare nderti- 
min e fjalise, se si ajo tejkalon permasat e te folurit individual 
dhe kolektiv te njerezve dhe exhineve. Mosarritja e ideve dhe 
e permbajtjes se ajeteve eshte edhe me e larte dhe me e re- 
ndesishme, ngase gdo fakt brenda Kuranit shpreh njerin nga 
realitetet e krijuara ne gjithesi. Kurani tregoi se bota eshte nje 
veper e Zotit dhe se tere rregulli qe eshte brenda saj, eshte 
nga urtesia e Zotit Fuqiplote, duke filluar nga njeriu, qe eshte 
kurora e te gjitha krijesave ne toke. Ne Kuran ai paraqitet se 
eshte mekembes i Zotit ne toke, per faktin se njeriu eshte qe- 
nie njohese, qe ka fuqi psikofizike dhe mendore, eshte qenie e 
gjuhes me te cilen shprehet dhe komunikon me boten qe e 
rrethon, dhe zbulon pasurine e jetes dhe botes se vet te brend- 
shme. Ne ceshtjet e abrogimit te ajeteve kam pasur qendrim 
se Kurani ka bere abrogimin e shpalljeve te mehershme, kurse 
brenda Kuranit ajetet e tij mbesin si nje akt qe shenojne nje 
periudhe te caktuar, sepse me vone, ne baze te rrethanave te 
reja, krijohet nje realitet i ri dhe tani fuqizohen ajetet qe sheno- 
jne dhe e reflektojne ate realitet te krijuar. Qe do te thote, nese 
nje ceshtje nuk eshte aktuale ne nje vend, ajo mund te jete ne 
nje vend apo ne nje kohe tjeter etj. Edhe shpalljet e tjera qe 
integron Kurani, jane vetem porosi nga sfera edukativo-mo- 
rale, ligjesia e tyre eshte e shkrire ne ligjet universale kuranore. 
Shpalljet kane vazhduar deri me ardhjen e Kuranit, kur ka per- 
funduar shpallja e librave, po shpallja e krijimit vazhdon. Mesi- 
met e komentit mund te merren si kunder jetes, por ato jane 
per jeten dhe sfidat e saj, me kusht qe te nderpritet cdo nder- 
mjetesim ne mes Kuranit dhe jetes. Kurani te interpretohet qe 
te jetohet sa me lehte. Kurani eshte kenga me e bukur e jetes, 
ne te jane pamjet me te reja te botes, ejani te bashkohemi rreth 
Kuranit dhe me Kuranin te shkojme perpara. Zoti e di me se 
miri! Lus Allahun e Madherishem qe te na e pranoje kete pune 
nga ne dhe te na shperbleje me shperblimet e Tij ne kete bote 
dhe ne Boten tjeter! 



Lipjan 



U peru rua objekti i vakefit 




Me 22 qershor 2008 ne nje solemnitet rasti u perurua objekti i vakefit ne oborrin e 
Xhamise se Lipjanit. 

Objekti i vakefit eshte ndertuar me financimin e Komitetit te Bashkuar Kuvajtian per 
Bamiresi. Me rastin e perurimit ne solemnitetin e organizuar nga KBI qene te pranish- 
em shume personalitete nga Bashkesia Islame e Kosoves, Myftiu Mr. Nairn Ternava, 
Ahmet Sadriu, kryeimami Sabri Bajgora, perfaqesues nga Komiteti i Bashkuar Kuva- 
jtian, Ibrahim Meki-drejtor regjional, perfaqesuesi i Ambasades se Kuvajtit ne Bullgari 
dhe Shqiperi z. Ahmed Ebu Zubejr, sekretari i pergjithshem i Komitetit Kuvajtian Fajsal i 
El-Xheran, shefi i zyres qendrore z. Xhabir el Vandah, kryetari i Kuvendit Komunal I 
Shukri Buja si dhe shume imame e xhematlinje nga Lipjani e rrethina. 

Fillimisht te pranishmeve iu drejtua kryetari i KBI- se Xhevdet Bytyqi i cili i pershen- 
deti ata dhe falenderoj donatorin nga Kuvajti dhe BIK-ne per ndertimin e ketij objekti I 
ne Lipjan. Ndersa perfaqesuesi nga Ambasada kuvajtiane u shpreh se eshte obligim i | 
yni fetar qe te ndihmojme njeri-tjetrin. 

Me pas fjalen e mori sekretari i pergjithshem i Komitetit te bashkuar Kuvajtian i cili tha se ky eshte objekti i dyte i ketij lloji qe ndertohet ne 
Kosoves pas atij qe vite me pare kemi ndertuar ne Therande. 

Meritat per ndertimin e ketij objekti ne Lipjan i ka Myftiu Mr. Nairn Ternava dhe Kuvendi Komunal ne Lipjan, te cilet orientuan donacionin ketu. 

Te pranishmit i pershendeti edhe kryetari i Kuvendit komunal ne Lipjan, Shukri Buja i cili e falenderoi Myftiun Ternava per kontributin e dhene 
per objektin ne fjale njeheresh theksoi se Myftiu Ternava na eshte gjendur afer gjithmone edhe ne periudhen e luftes ne Kosove por edhe pas 
saj dhe tani pas lufte ky objekt eshte deshmia me e mire. Ndersa myftiu Ternava pasi pershendeti dhe falenderoj financuesit e ketij objekti dhe 
Kuvendin komunal per kete objekt madheshtor ne fjalen e tij nder te tjerat tha: "Qeveria Kuvajtiane ishte ne mesin tone qysh atehere kur mbi 
gjysma e popullit shqiptar ishte shperngulurjashte Kosoves, dora e ndihmesse Kuvajtit arriti edhe ne Shqiperi, Maqedoni per popullin e Kosoves. 

Nuk duhet harruar per kete perkrahje morale e materiale, po ashtu kjo ndihme vazhdoi dhe eshte duke vazhduar edhe pas luftes. 

Populli kuvajtian nuk na la te vetmuar por na ndihmoj ne shume sfera, ndihmoj ne restaurimin e shume xhamive pastaj ne ndertimin e shko- 
llave, spitaleve, rrugeve, dhe shtepive neper fshatra etj". 

Objekti i vakefit ka 18 lokale afariste qe do te menaxhohen nga KBI dhe si te tilla paraqesin nje baze solide financiare. 

Ne fund te manifestimit ne shenje mirenjohje KBI-ja ndau disa Falenderime per ata qe kontribuuan ne realizimin e ketij objekti. 

Burim Arifi 



dituria islame / 215 



59 




Dorina Analiza Muruc pranoi Islamin 

Dita e shtune e dates 14.06.2008 ishte nje dite e veca- 
nte, dite kenaqesie dhe gezimi per Keshillin e Bashkesi- 
se Islame dhe per te gjithe besimtaret e qytetit te Pejes. 
Burim Cuni nga Peja, nje djalosh i ri, i cili para luftes 
se vitit 1999 kishte qene vijues i rregullt i mesimit te fese 
ne xhamite e Pejes, shquhej per mendjemprehtesi, 
shkathtesi dhe seriozitet gjate vijimit te mesimit ne xha- 
mi; i respektuar nga i gjithe xhemati i xhamise dhe qyte- 
taret, per edukaten, sjelljet e tij si dhe prejardhjen nga 
nje familje me tradita fetare islame. 

Sikurse shume qytetare te Kosoves, edhe ky djalosh i 
ri emigroi se bashku me familjen e tij per ne Gjermani. 
Atje fillimisht mesoi gjuhen gjermane dhe vazhdoi shkol- 
limin. Nderkohe u njoh me vajzen Dorina Analiza Muruc, 
nje vajze e bukur nga Ausburgu i Gjermanise. Pas shu- 
me bisedave dhe konsultimeve ne mes tyre, ata vendo- 
sen te fejoheshin. 

Vajza Dorina Analiza Muruc, e lindur ne Demesfar te Rumanise, e cila qe ne moshen 6 vjec qe shperngulur per 
te jetuar ne Ausburg te Gjermanise, duke pare rregullin, drejtesine dhe, mbi te gjitha, pastertine e madhe qe ka feja 
Islame, vendosi te fejohej dhe te martohej me nje djalosh shqiptar mysliman. Mirepo, deshira dhe kureshtja e saj 
ishte shume e madhe qe te mesonte sa me shume parimet dhe dispozitat islame, prandaj dhe filloi qe me perkush- 
tim dhe seriozitet ndiqte dhe te lexonte literature islame. Ajo thote se, perderisa bisedonte me t'emen per Islamin, 
ndiente nje kenaqesi dhe qetesi te madhe shpirterore, te cilen nuk e kishte perjetuar kurre me pare. "Nga dita ne 
dite, - thote ajo, - pasi qeshe njohur me Burimin, shume e me shume me shtohej interesimi dhe bindja per te njo- 
hur me shume parimet dhe dispozitat islame". 

Pas kalimit te disa diteve ne pushim dhe pasi qe fejuar me Burimin, ajo filloi 
te interesohej sinqerisht per menyren dhe proceduren qe duhet ndjekur nje i huaj 
(jomysliman) per te pranuar Islamin, dhe kete moment e priste me padurim. 

Per kete qellim, ata nje dite do te vizitonin Keshillin e Bashkesise Islame te 
Pejes, ku do te njiheshin me rregullat dhe procedurat qe duhen ndjekur per te 
pranuar Islamin. 

Keshtu, me daten 14.06.2008, diten e shtune, ne baze te kerkeses, deshires 
dhe vullnetit te saj, ne pranine e kryeimamit te KBI-se, e H. Ali ef. Gashi, sekreta- 
rit H. Fuad Hoxhaj, imamit H.Musli Arifaj dhe disa anetareve te keshillit, pas pa- 
rashtrimit te disa pyetjeve nga ana e kryeimamit, - ajo pohoi me bindje se me 
vetedeshire dhe bindje te plote shpirterore, pranonte Islamin. Me pastaj, se ba- 
shku me kryeimamin, ajo ligjeroi Deshmine islame (Shehadetin) tri here, duke 
treguar edhe kuptimin dhe domethenien e saj, ndersa ne fund te gjithe te prani- 
shmit ben nje lutje-dua. 

Pas pranimit dhe perqafimit te Islamit, ajo, po ashtu me vetedeshire, nderroi 
emrin e vet Dorina dhe mori emrin e ri Lejla. 

Me pastaj kryeimami i dha disa keshilla, te cilat cilesohen si te nevojshme per 

nje myslimane, e cila tani e tutje do te jete pjesetare e denje e Islamit. Pervec 

ketyre KBI i dha nje Deshmi zyrtare per kalimin e saj ne Islam, si dhe disa libra 

nga literatura islame. 

Nderkaq, ?ifti i ri bashkeshortor, Burim dhe Lejla Cuni, shprehen gatishmerine dhe deshiren e tyre qe ?dohere, 

me mundesite e tyre, te kontribuojne per te miren e Islamit dhe te myslimaneve ne pergjithesi, dhe sidomos per 

ngritjen e vetedijes dhe moralit islam ne shoqerine e tyre dhe tek te rinjte ne mjedisin ku ata jetojne e veprojne. 

Ne fund kryemami, ne emer te Keshillit te Bashkesise Islame te Pejes, i uroi kalimin ne rrugen e shpetimit per 
mbare njerezimin- ne Islam, me deshiren qe angazhimi i saj ne vijen e Islamit te jete i perhershem, duke E lutur 
Allahun xh. sh. per mireqenien e saj ne kete bote dhe Boten tjeter. 




Pergatiti: 
H.Fuad Hoxhaj 



60 



dituria islame / 215 



Ne Universitetin AAB te Prishtines 



Magjistroi Rexhep Suma 



Te shtunen, me 7 qershor 2008, ne Universitetin AAB, kandidati 
Rexhep Suma, ka mbrojtur me sukses temen e magjistratures: 
"Fenomeni dhune ne televizion", para komisionit: prof. ass. Dr. 
Ibrahim Berisha, kryetar, prof.ass.dr.Milazim Krasniqi, mentor, dhe 
prof. ass. dr. Rrahman Pacarrizi, anetar. Kjo teme eshte nje nga 
problemet me aktuale dhe me problematike qe preokupon sot jo 
vetem boten e medias, por edhe te shoqerise ne pergjithesi dhe 
studimi i kesaj teme synon qe efektet e saj te identifikohen e me 
tutje te vleresohen pasojat. Ky punim eshte strukturuar ne kater 
kapituj: "Media si faktor nxites apo jonxites i dhunes", "Presionet e t 
politikes dhe biznesit mbi publikimet violente", "Efektet psikolo- 
gjike te dhunes mediale tek femijet" dhe "Terrorizmi ne media". 

Rexhep Suma ka qene medresant ne periudhen 1989-1993, ku-l 
rse fakultetin e ka mbaruar ne Universitetin " Al Imam University"' 
ne Rijad. Nje mandat ka qene antetar i redaksise se revistes "Dituria Islame", ndersa prej 5 vjetesh eshte bashke- 
punetor i rregullt i saj. 





A/faon Xhemajl 



Ne fshatin Rracaj te Rekes se Keqe te komunes se Gjakoves 

Pas nente vjetesh u be rivarrimi i Alban Zenun Xhemajlit 

Alban Xhemajli ka qene nxenes i vitit te katert ne medresene e mesme "Alaud- 
din" te Prishtines, paralelja e ndare e Prizrenit. 

Me daten 13.06.08 (diten e xhuma) ne oren 15, me nje ceremoni madheshtore 

te organizuar me kete' rast, ne fshatin Rracaj u be rivarrimi i Alban Zenun Xhema- 

_ - _ < ^ jlit, i cili qe vrare (pati rene shehid) ne masakren e fshatit Meje te Gjakoves, nga 

^M ^^ forcat ushtarake dhe paramilitare serbe me 27 prill 1999. Edhe pas nente vjetesh 

kesaj familje i mungojne ende 3 djem te tjere te vrare ne front, te cilet familja i pret 
me ankth qe te rikthehen ne vendlindje. 

Ne kete tubim mortor moren pjese familjare te shumte, bashkefshatare te te gji- 
tha fshatrave te Rekes se Keqe dhe me gjere, pjesetare te KFOR-it, te SHPK-se, 
pjesetare te pushtetit lokal, drejtues te organizatave nderkombetare dhe vendore, 
te cilet veprojne ne ceshtjen e personave te pagjetur, perfaqesues te Keshillit te 
Bl-se te De?anit, Besim Halilaj kryetar, me bashkepunetoret, perfaqesues te Ke- 
| shillit te Bl-se te Gjakoves, Bedri ef.Kida me bashkepunetoret, pjesetare te rende- 
|ve te Tarikatit etj.. 

Namazin e xhenazes ia fali Arsim ef. Morina. Me pas mases iu drejtua Munir 
ef.Salkurti. Ne fjalen perfamiljaret u theksuan fakte qe ka permendur Allahu i Ma- 
dheruar ne Kuran per deshmoret. "Per keta njerez, kur goditen nga fatkeqesi te ndryshme, e ne menyre te vegan- 
te, nga fatkeqesi me permasa kaq te medha, fjalet jane: "Te gjithe jemi te Zotit dhe tek Ai kemi per t'u kthyer". E per 
keta njerez udheheqja, mbrojtja dhe pershendetjet jane drejtpersedrejti nga Zoti i tyre: "Ata jane te udhezuarit". 
Munir efendiu, ne vazhdim citoi edhe ajetin tjeter: "... ata nuk jane te vdekur, ne aplikim te fjales se Allahut: "E per 
ata qe u mbyten ne rrugen e All-llahut, mos thoni: "Jane te vdekur". Jo, ata jane te gjalle, por ju nuk kuptoni (gjalle- 
rine e tyre)". (Kuran, 2-154).Ky djale i ndershem rrjedh nga nje familje e ndershme. Mesimet e para i mori ne Me- 
drese, ku mesoi per vlerat e atdheut, qe motivohen nga mesimet kuranore dhe profetike. "Dashuria e atdheut eshte 
prej imanit" dhe ai komb qe e do fene, ai eshte i motivuar per te luftuar dhe per te mbrojtur fene dhe atdheun. Albani 
eshte krenaria e fshatit, krenaria e Gjakoves dhe e gjithe trojeve shqiptare. 

Rruga e veteflijimit qe zgjodhi Albani, nuk ishte e rastesishme; ne fillim ishte familja e tij e me vone edhe shkolla 
ku mesoi, e cila e edukoi, e nxiti, dhe e pergatiti per rrugen e perjetshme te pavdekesise, - qe ia bene te qarte se 
si jetohet dhe si vdiset per kete toke, ku Zoti na krijoi qe te jetojme dhe te punojme mbi te, se per kete atdhe, nder 
e karakter s'kursehet asgje nga vetvetja, qofte ajo edhe gjeja me e shtrenjte e njeriut - gjaku. Shpirtit te ketij desh- 
mori ka kohe qe Krijuesi yne ia ka hapur dyert qiellore per pritjen sa me te mire te tij: " O ti shpirt i bindur plotesisht! 
Kthehu te Zoti yt, i vetekenaqur e i pranuar! Hyr ne turmen e robve te Mi! Dhe hyr ne Xhennetin Tim!" (Kuran, 89- 
27-30 ). Shpirti i tij paste prehje ne amshimin e parajses! Ndeshkimi i Perendise reshte mbi kriminelet! Zoti i Lart- 
madherishem ju ngushllofte ju dhe mbare ne, qe ndiejme dhembje te thelle per Albanin dhe per martiret e tjere! 
Lavdia e perjetshme dhe meshira e Perendise qofshin mbi kujtimin dhe shpirtrat e tyre te paster, te vuajtur e te 
virgjer! Lusim Allahun Fuqiplote qe rahmetliun ta shperbleje me Xhennetin Firdevs. Amin! 

Pergatiti: 
Esat ef. Rexha 



dituria islame / 215 



61 



Nga medreseja 



Fotolajm 




Per profesoret e medresese kurs trajnues per didaktike e metodologji 

Me qellim te ngritjes profesionale te' kuadrit arsimor ne aspektin 
metodologjik dhe ate didaktik nga 11-18 qershor 2008 16 profesore te 
medresese kane ndjekur kursin trajnues per didaktike dhe metodologji 
bashkekohore. 

"Qellimi i trajnimit ishte qe mesimdhenesit tane te njihen me prak- 
tikat bashkekohore ne metodologjine e mesimdhenies, dhe mendoj qe 
kurset e tilla jane te nevojshme per profesoret tane" - na tha drejtoi i 
Medresese se mesme "Alaudin" te Prishtine Ekrem ef. Simnica. 

Drejtori me tutje tha se ky eshte vetem niveli i pare i kursit per meto- 
I dike dhe didaktike, andaj para fillimi te vitit shkollor medresese do 
organizoj 
edhe nive- 
lin e dyte 
qe sado pak te jete nje rifreskim per mesimdhenesit e 
medresese." 

Me rastin e perfundimit te trajnimit me 20 qershor u be 
nje solemnitet rasti ku pos profesoreve, trajnerit Imirudin 
Trinaku, qene te pranishem edhe drejtori i medresese 
Ekrem Simnica si dhe kryeimami i Bl te Kosoves Sabri 
ef. Bajgora i cili solemnisht profesoreve qe kishin ndjekur | 
kursin ua ndau certifikaten per kryerjen e kursit. 





REPUBLIKA E KOSOVES 

Medreseja e Mesme "Alauddin" Prishtine 

Nr. 127/08, Dt. 10.06.2008 

Drejtori i Medresese se Mesme "Alauddin" ne Prishtine shpall: 



KONKURS 



Per regjistrimin e nxenesve te rregullt ne vitin e pare, te vitit shkollor 2008/2009, 

si vijon: 

Medreseja ame ne Prishtine: 

1. Dy paralele (70 nx.- meshkuj); 

2. Nje paralele (35 nx.-vajza). 
Paralelja e ndare fizike ne Prizren: 

1. Nje paralele ( 35 nx. -meshkuj); 

2. Nje paralele (35 nx.-vajza). 
Paralelja e ndare fizike ne Gjilan 
1. Nje paralele (35 nx. -meshkuj). 
Kushtet: 

- Kandidatet duhet te kene te kryer klasen e 9-te te shkolles fillore dhe testin 
kombetar dhe te mos jene me te rinje se 15 vjet dhe me te vjeter se 18 vjet. 

- Te jene te shendoshe fizikisht dhe psiqikisht. 

Kerkeses duhet bashkangjitur keto dokumente: 

LDeftesa e shkolles fillore dhe e klases se 9-te s'bashku me testin kombetar. 

2. Certifikaten e lindjes. 

3.Deklaraten e prindit-kujdestarit. per pergjegjesi morale dhe materiale. 

4.Propozimin e Keshillit te Bashkesise Islame. nga i cili graviton. 

Dokumentacioni dorezohet ne Keshillat e Bl neper Komuna deri me 07.07.2008 
Keshillat e Bl i dorezojne dokumentacionin sipas regjioneve ne Medresene 
ame dhe ne paralelet e ndara fizike ne Prizren dhe Gjilan me daten 08.07.2008. 
Pranimi-testimi behet: 

Prishtine me 10.07.2008, Prizren me 11.07.2008, dhe Gjilan me 12.07.2008. 
prej ores 9.00. 

Verejtje: Keshillat e Bl. si dhe paralelet e ndara nuk mund te pranojne kandi- 
date nga territoret-regjionet tjera, por vetem nga regjioni i vet. 



REPUBLIKA E KOSOVES 
BASHKESIA ISLAME E KOSOVES 
KESHILLI I BASHKESISE ISLAME NE 
VUSHTRRI 

Nr. Protok. 208/08 Data: 10.06.2008 

Keshilli i Bashkesise Islame ne Vushtrri ne 
tubimin e mbajtur me 09.06.2008, pas 
shqyrtimit te ecurive dhe rrjedhes se pu- 
neve administrative dhe atyre fetare, ven- 
dosi qe te shpall: 

KONKURS 

per kete vend pune: 

- Sekretar ne K.B.I. - Vushtrri. 

Kandidati duhet t'i plotesoje keto kushte: 

- Pervec Medresese, duhet ta kete edhe 
kualifikimin superior si dhe se paku tri 
vite pervoje pune ne Bashkesi Islame. 

- Dokumentacionit perveg kerkeses duhet 
t'ia bashkengjes edhe diplomat e kuali- 
fikimit te mesem dhe atij superior si dhe 
certifikaten e lindjes. 

Verejtje: 

- Dokumentet dorezohen ne KBI te Vush- 
trrise. 

- Dokumentet e pakompletuara nuk do te 
merren ne shqyrtim. 

- Konkursi mbetet i hapur 15 dite pas publi- 

kimit ne revisten e Bl-se "Dituria Islame". 



62 



dituria islame / 215