Skip to main content

Full text of "Revista Dituria islame 197-234.PDF"

See other formats 


Qeitdrixnc pas Ramazanit 
Xliamia e Hadu 



DITURIA ISLAME 

Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore 

Boton 

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves 
Prishtine 

Kryeredaktor 
Bahri Simnica 

Redaksia: 

Agim Hyseni, Burhan Hoxha, 

Jakup Qunaku, Miftar Ajdini, 

Muharrem Ternava, Rexhep Lushta, 

Sabri Bajgora, Zaim Baftiu 

Gazetar ne redaksi: 

Ramadan Shkodra 

Lektor 

Isa Bajginca 

Korrektor 

Skender Rashiti 

Kopertina & Red. teknik 

Ymridin Trinaku 

Operator kompjuterik 

Nuhi Simnica 



Adresa: 

"DIturia Islame", 

Rr. "Vellusha", nr. 84. 38000 Prishtine, 

Fah. post. 46, 

Tel & Fax. 038/224-024 

www.dituriaislame.net 
E-mail: dituriaislame@hotmail. com 
dituriaistame@yahoo.com 



Parapagimi: 

Evrope 25 € Amerike 40 USA $ 

Shtypi: 

"Koha" - Prishtine 

Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen! 



Vendosmeria tejkalon pengesat 

Kur dikush zoteron vendosmeri te madhe, at mundet, me lejen e Allahut, 
te ngjitet ne lartesi te medha virtyti. Nder tiparet e muslimanit eshte se aijo 
vetem qe ka qellime te larta eflsnike, por edhe vendosmeri te forte, sepse ajo 
eshte karburanti qe e shtyne njeriun ne virtyte te larta. 

Dhe vendosmeria- me lejen e Allahut- do t'ju sjelle miresi te medha. 
Njerezit do tju shohin tek mesoni, beni vepra te mira, tek punoni per syn- 
ime te larta- ose, ne thelb, si njeri qe po kryen arritje te larta ne gdo lami. 

Mirepo, mos bini ne gabimin e ngaterrimit te vendosmerise me arro- 
gancen. Midis tyre shtrihet nje distance, sa ajo e qiellit me token. Kur njeriu 
ka vendosmeri te forte shqetesohet per gdo rast te humbur, e per pasoj e 
shtyen veten gjithnje per te arritur qellimin e tij. 

Vendosmeria e forte eshte veti dhe trashegimi e profeteve, ndersa arro- 
gance eshte nje semundje qe mbizoteron ne mesin e tiraneve dhe njerezve te 
ligje. 

Te jemi te vendosur ne synimet tona, qofshin ato fetare apo kombetare, 
dhe ne asnje m'enyr te mos dorezohemi para sfidave te kesaj bote, ngase 
vertete vendosmeria njeriun e ngrite dhe e larteson ne piedestalin me te 
larte njerezor, derisa arrogance e shkaterron dhe e terheq zvarr viktimen e 
vet ne thellesite e fames se keqe. Andaj te jemi te durueshem dhe kemben- 
gules ne rrugtimin tonefetar dhe kombetar se asgje ne kete bote nuk eshte e 
paarritshme por vetem duhet pune dhe vendosmeri. 



Ne kete numer pos te tjerash 



1 



Shamia ne mes Sheriatit dhe ligjit 
4 

Robiirite Allahut -[61 

(Koment i ajeteve 74-77 

nga kaptina "El-Furkan"] 

6 

Qendrime pas Ramazanit 
9 

Komentlml i ajeteve 

mbi agjerlmin sipas Fikhut - [21 

13 

Zhrltja e shpalljes 

dhe flllimi I thirrjes ne Islam 

18 




E drejta nderkombetare islame 

ndermjet harreses 

dhe te Injorimit 

*' 

Qelllml I jetes se njerlut 

ne kete bote 

24 

Pse na urrejne 
26 

Xhamia e Hadumit 
29 

Aktuale 
51 



dituria islame / 206 



Ne shenjester 



Shamia ne mes Sheriatit dhe ligfit 



Mr. Qemajl Morina 

Ka nje kohe qe 9eshtja e sha- 
mise islame eshte bere preo- 
kupim i qarqeve te ndryshme 
si ne Evrope, ashtu edhe ne 
disa vende myslimane. Qellimi eshte te 
nxirret ligji per ndalimin e myslimaneve 
qe ta bartin shamine ne shkolla, duke e 
konsideruar ate si nje lloj simboli fetar, 
bartja e te cilit nuk perputhet me sis- 
temin laik qe mbisundon ne Evrope dlie 
ne disa vende myslimane. Nxjerrja e nje 
ligji te ketille, dy vjet me pare, ne Fra- 
nce, slikaktoi nje polemike te gjere poli- 
tike dhe kulturore. 

Ky problem eshte aktual edhe ne disa 
vende islame me ndikim evropian. Tur- 
qia eshte shteti i pare me shumice absol- 
ute myslimane, ne te cilen mbreteron 
sistemi laik, ku vajzave myslimane u 
ndalohet bartja e shamise ne shkolla pu- 
blike, universitete dhe institucione shte- 
terore, perfshire edhe parlamentin. Ky 
veprim krijon nje kompleks shoqeror 
dhe politik, me pretekst se kjo dukuri is- 
lame mund ta rrezikoje sistemin laik ne 
Turqi. 

Bartja e shamise, zyrtarisht eshte e 
sanksionuar me ligj edhe ne Tunizi. 
Ndalimi i saj arsyetohet per shkaqe ko- 
mbetare, duke pretenduar se mbulesa is- 
lame eshte nje dukuri e importuar nga 
jashte apo 9eshtje me karakter fisnor, qe 
nuk ka te beje fare me Islamin. 

Me kete dukuri, vitet e fundit, eshte 
duke u perballur edhe shoqeria jone 
shqiptare, qofte ne Kosove dhe qofte ne 
Shqiperi. Edhe pse ne mungese te ligjit, 
qe do te rregullonte kete 9eshtje, shpesh- 
here nxeneset, te cilat deshirojne te ba- 
rtin shamine, ballafaqohen me masa 
ndeshkuese te drejtorive te shkollave, qe 
90Jne ne perjashtimin e tyre nga procesi 
mesimor, si9 eshte rasti i fundit i tri nxe- 
neseve te Skenderajt. 

Per ta elaboruar kete 9eshtje, do te 
diskutoj verejtjet ne vijim: 

E para: Qendrimi negativ dhe refu- 
zues ndaj mbuleses paraqet nje padrej- 
tesi elementare ndaj gruas myslimane, si 
dhe kufizim te te drejtave kolektive e 
individuale, per ta zgjedhur secili meny- 
ren e veshjes se vet. Ne ve9anti, kur kjo 
ka te beje ne njefare menyre me nje obli- 
gim fetar, te cilin myslimania eshte e 
detyruar ta zbatoje. Mbulesa ne Islam 
paraqet vendim ligj or te detyrueshem, 
qe myslimania duhet ta zbatoje patjeter. 

E dyta: Konsiderimi i mbuleses isla- 
me si shprehje e simbolit fetar, ne kohen 
kur nuk ka nje trajtim te ketille ndaj sim- 
boleve te religjioneve te tjera, tregon se 



kemi te bejme me nje kompleks te pa- 
sherueshem tek perendimoret kunder 
Islamit si dhe ndaj myslimaneve ne Ev- 
rope, te cilat praktikojne mbulesen isla- 
me. Sidomos pas rritjes se urrejtjes 
kunder Islamit, si rezultat i akuzimit te 
myslimaneve per terrorizem. Kjo ka he- 
re qe myslimanet te mos ndihen te si- 
gurta ne veshjen e mbuleses, e cila u jep 
atyre atributet e fese se tyre. Kjo ka bere 
qe ato ne disa shoqeri dhe ne disa vende 
te jene caqe te atakimeve dhe te diskrim- 
inimeve te ndryshme. 

E treta: Konsiderimi i mbuleses si 
nje dukuri e importuar, tregon mosnjoh- 
jen e vertete te historise se Islamit. Mbu- 
lesa ka filluar te praktikohet me thirrjen 
e pare te Islamit ne Medine dhe me the- 
melimin e shoqerise se pare islame. 
Nderkohe qe ajetet e mbuleses jane te 
qarta, ato i urdherojne myslimanet qe t'u 
permbahen atyre. Kjo tradite vazhdoi ne 
te gjitha vendet myslimane pa dallim. 
Andaj mbulesa nuk mund te konsidero- 
het si gjendje sektare, por eshte 9eshtje e 
pergjithshme islame, te cilen myslima- 
net nuk paten nevoje ta importonin prej 
te tjereve. Eshte e vertete se kjo dukuri 
eshte e pranishme edhe tek shume popuj 
jomyslimane si nje forme e trashegimise 
kombetare apo fetare, por kjo nuk e zhv- 
lereson autenticitetin e mbuleses islame. 

E katerta: Qeshtja e mbuleses nuk 
mund te jete monopol i shtetit, ve9se ajo 
eshte 9eshtje individuale, qe ka te beje 
me lirine e njeriut, shijen dhe zgjedhjen 
e tij se 9ka deshiron te veshe, ashtu siku- 
rse jane edhe lirite e tjera personale. 
Vlen te permendim se nje numer i per- 
gjegjesve ne kete apo ate shtet flasin per 
nevojen e veshjes adekuate, por ata nuk 
vene sanksione per veshje ekstreme te 
shkurtra, si9 ndodh ne shume shkolla 
tona. 

E pesta: Nese 9eshtja e ndalimit te 
mbuleses ne shkolla eshte si shkak i per- 
shtypjes se keqe qe le gruaja e mbuluar 
ne psiken e nxenesve, kjo nuk ka te beje 
me aspektin psikik, sepse bartesit e 




mbuleses mund te pohojne se heqja e 
mbuleses mund te lere efekte pikerisht 
negative ne psiken e tyre. Aq me shum 
kur dihet se kjo nuk ka te beje vetem me 
nxenesit dhe studentet, por me tere sho- 
qerine ne pergjithesi, ku njerezit shfryte- 
zojne lirite e tyre te perbashketa, per te 
demonstruar shumellojshmerine, e cila 
paraqet nje pamje civilizuese, ashtu si9 
jane edhe kostumet e larmishme te pop- 
ujve te ndryshem. 

E gjashta: Ndalimi i vajzave per te 
ndjekur mesimet ne shkolla dhe univer- 
sitete publike (per shkak te mbuleses), 
eshte ne kundershtim me ligjin e te 
drejtave elementare te njeriut dhe me 
parimet demokratike, te parapara ne pa- 
ragrafin 1 te nenit 9 te Konventes Evro- 
piane per te Drejtat e Njeriut, ratifikuar 
ne nentor te vitit 1950. Ky veprim pen- 
gon shume vajza te vazhdojne procesin 
e metutjeshem te shkoUimit, nese ato 
nuk kane mundesi te vazhdojne arsimi- 
min e tyre ne shkolla apo universitetet 
private, gje qe paraqet nje padrejtesi 
njerezore larg parimeve demokratike. 

E shtata: Laramania fetare dhe leviz- 
ja e lire e nje shoqerie demonstron nje 
gjendje civilizuese, verteton bashkejete- 
sen e kulturave dhe civilizimeve te ndry- 
shme, ndihmon ne njohjen reciproke te 
kulturave dhe ne hapjen e dialogut ne 
mes feve. Laramanite e ndryshme nxisin 
deshiren per njohjen reciproke te kesaj 
apo asaj feje, gje qe ne njefare menyre 
stimulon dialogun nderfetan 

Me kete rast vlen te permendim per- 
vojen e ShBA-se lidhur me mbulesen, 
ku jo qe nuk eshte ndaluar, por as qe ka 
qene ndonjehere objekt debati. Kjo ver- 
teton principin e lirise personale te 9do 
individi, si dhe respektin e njerezve te 
jene te lire ne besimin e tyre. Kjo tregon 
se popuUi amerikan nuk vuan nga kom- 
pleksi historik kunder Islamit, nderkohe 
qe evropianet e akumulojne kete kom- 
pleks ne kulturen e tyre. 

E teta: Ne besojme se lejimi i shami- 
se ne formen e saj te moderuar, ne vend- 
et ku jetojne myslimanet, nuk e pengon 
gruan te shkollohet dhe te arrije pozita te 
larta ne shoqeri. 

E nenta: Sanksionimi i hyrjes se va- 
jzave te mbuluara neper shkolla, univer- 
sitete a institucione shteterore eshte ne 
kundershtim me sistemin laik, sepse sis- 
temi shekullar nuk sendertohet me pe- 
ngimin e nxeneseve ne obligimet fetare, 
sidomos kur dihet se laicizmi eshte ku- 
nder persekutimit te lirive fetare, por 
eshte kunder asaj qe feja te jete baze e 
pushtetit dhe ligjit ne shtet. 

E dhjeta: Aprovimi i ligj eve per nda- 
limin e mbajtjes se shamise per nxeneset 



dituria islame / 206 



neper shkoUa, paraqet persekutim racial 
per njerezit qe nuk kane asgje te perba- 
shket me parimet demokratike dhe krij- 
on aversion kunder sistemit shekullar 
tek njerezit. 



Qemajl Marina 



Ne fund: Ne keshillojme qe njerezit 
kompetente ne shoqerine tone kosovare, 
kete feshtje ta studiojne ne te gjitha asp- 
ektet, sepse shamia nuk ka te beje vetem 
me aspektin fetar, por eshte nje segment 



kompleks i shoqerise sone, qe kerkon 
angazhimin e te gjitheve ne zgjidhjen e 
tij- 




R E A G I M 

A eshte shamia ferexhe?! 

Reagim ndaj artikullit "Nje shtet pa ferexhe", botuarne te perditshmen "Express", date 24 shtator 2007, autor, Nebi Qena. 

Njeshtet pa ferexhe 




Nxenesit kosovare kundersh- 
tojne vendimin e shkolles, i cili 
ndaEon bartjen e ferexhese. 



Nebi Ocna 

^KEulrJHiEunt^ri 

^MfjmaHl -^hiTTKmn — hicimt 

?ii?EKnitliaj3 k^Lf Javd a^ cjje 
idtlirilr nt: I^Kiwf, n[^M: Ij^TmUL 
kEt^^K, ilukt rt:nKtliuiriL::;fi^| 
i^hjitEirKdl |jairiEU[iia£[jia'i9iE] 

1311; icjii ijtinjMtiin.'^iriir. 

Al^lljLipilli niflii lEMij ni^u 
^hinrri-n -. si't : il^m; JuJjtci'iinJij- 
d:ir ird::'ini 'iT-Tltlf Jaj|laLr*i(i 
ImL«L L|ii j:i 1: 1! Mclfinn t^^ bLILEUlJ 
\r. MutUju. r'luijLt. FrirqE ^hc 

I'f^r, '[Liri]!^ ELUomadhcI'Ljui- 
Lal;i:;hnif5nnft.rfi(p^oT&P«^rTi- 
^ ^Ijiiivi hkJi^jxi Ai{iirnn Jh^lr^ 
f:lT^^li:n^M VoLiihiieaii;. Aju tiL 
-I. rknliii'iu-^ rL.;,'k.l.u. 



^IrilLujiET lJb^liil::ly»'4'- >!jt:iftui 
ni^rrsir. NdonCM li sLisptjidbtt 

Li[^ hiakiijhi, :ip i/jj^hr^nn hr hf|^- 
Lib-L uij', 4^uLi: tiunur ):linkr;lr rr 
rr^ C UL^'tCC^jI tjLiliJiEujeii t 
.Jikcillrf; pknirtlb^ctfiftpTBllST 
fLIlik 9lf(|l|jLii 1^ vnin^ n^ Ytwr.it 
vT))!f ^Ih? llj^kLioLur mfuiiLUKlii 
iiiE^riKlyrr hraiW - H« knittvr, [ler 
I'd L~]U:|| iiiarHtuki iiii □■ill An \a 

]K<^U/^lipil^(j| WUUkl^ r MET 

eIb^I \z r^lfdfH- Ll'itii IE [i^ak>t!'j 

itinajn. "Mf^iihErriNir™: tfcflwr 

lIc] Lit')4g^Libi^fi:T4:h(ht^tie*. 

e'1 vrifljp nvp^kULf L it IjnceE r. 
lliiljlijjllj.-i*lp Np!?C|eieiv*iJiyBi& 

dukidlhEi i-FjiETTiirc* aidlw diai ir 

Title Ei^ Eji^iillii I hjirni, ]giHl;t^h- 
ME I] ^lE/^K^Vl^uu] k^l«^ [iti-c- 1 r^im- 

l!L ?JLIE*?jLlji, l|-i:|rill I jEkuUfej 



Per feshtjen e shamise ne shkoUat e 
Kosoves eshte debatuar disa here. 
Jane te njohura se si jane zhvillu- 
ar debatet, po dhe rezuhatet e ty- 
re. Kesaj radhe kishin te benin me tri 
nxenese ne dy shkoUa te Skenderajt. Ajo 
qe terhoqi vemendjen time, ishte titulli i 
shkrimit dhe fotoja. Kjo me beri te hulu- 
mtoja rastin dhe te pyesja se a eshte fjala 
per shami apo per ferexhe. Sepse, dallimi 
ne mes ketyre te dyjave eshte shume i 
madh, per se redaksia qe pranon autore- 
sine e titullit, duhet te kishte pasur kujdes. 
Une nuk besoj se redaksia nuk e ka ditur 
dallimin ne mes shamise dhe ferexhese, 
por qellimi eshte keqkuptimi, keqinterpre- 
timi dhe keqinformimi me dashje, per te 
nxitur reagime dhe tensione te panevojsh- 
me dhe te kota. 

Ne nje shoqeri demokratike, gfare me- 
ton te jete edhe shoqeria jone kosovare, 
nuk ka asgje te keqe qe te kete mendime te 
ndryshme rreth shume peshtjeve me te ci- 
lat ballafaqohet shoqeria jone. Por, jane pa 
vend dhe jobindese konstatimet, se "kjo 
(lexo shamia) e demton kerkesen tone per 
pavaresi, demton tere konceptin tone", qo- 
fte ai edhe kryetari i Akademise se Shke- 
ncave edhe Arteve te Kosoves, Rexhep 
Ismajli. 



Per nje qyteze te vogel dhe te pazhvill- 
uar, si? eshte Skenderaj, preokupim i 
pergjegjesve te arsimit atje duhet te jene 
problemet esenciale te arsimit, sip eshte 
infrastruktura shkollore e jo shamite e tri 
nxeneseve. Ajo qe demton peshtjen e Ko- 
soves ne sy te nderkombetareve, po edhe 
te vendoreve, nuk jane shamite mbi kokat 
e tri vajzave ne Skenderaj, por eshte mosz- 
batimi i Ugjit dhe padrejtesia qe po u behet 
atyre nxeneseve, duke i suspenduar nga 
shkoUa. Kete me se miri e verteton shkre- 
sa qe ushtruesi i detyres se Ombudspesonit 
i ka derguar Kryeministrit te Kosoves dhe 
Ministrit te Arsimit, per kthimin e tri nxe- 
neseve ne procesin arsimor, duke gjykuar 
veprimin e instancave arsimore te Skende- 
rajt si te paligjshem. 

Ajo qe te habit edhe me teper, eshte se 
ne momentin kur strukturat politike me te 
larta te Kosoves, ne vend qe ta ngrinin 
zerin kunder ketyre padrejtesive, te cilat 
ne vazhdimesi po u behen vajzave tona, 
shohim se z. Ylber Hysa, nje historian dhe 
politikan kosovar, ne do te shtonim edhe 
kandidat e ORA-s per kryetar te Prishti- 
nes, "ka duartrokitur vendimin e bordit te 
shkolles, duke thene qe edukimi jofetar 
eshte themeluar fuqishem ne Kosove". Per 
te shtuar edhe se "heqja e ferexheve, para 
nje shekulli e gjysme ishte mundim eman- 



cipues per shqiptaret. Ndersa (heqja e 
ferexheve) sot ka fituar karakter social dhe 
kulturor". 

Nese z. Hysa, si historian, eshte cituar 
me saktesi nga autori i shkrimit, nuk ma 
merr mendja qe kjo te kete ndodhur para 
nje shekulli e gjysme, por nese ai e ka fja- 
len per aksionin kunder shamive te grave 
myslimane te regjimit sUavo-komunist pas 
Luftes se Dyte Boterore gjate okupimit ju- 
gosUav te Kosoves, e ai ka nostalgji per 
ate regjim, - kjo eshte 9eshtje private dhe 
le te mbetet ne ndergjegjen e tij. Ajo qe me 
intereson mua si qytetar i thjeshte, eshte se 
derisa te kemi politikane dhe deputete te 
tills, te cilet nuk ?ajne koken per interesin 
e popullit te tyre dhe zbatimin e ligjit, - 
nuk ka shprese qe ne te dalim nga kjo gje- 
ndje qe po jetojme sot. Kete me se miri e 
ilustron Kurani, libri i shenjte i myslima- 
neve, ku thuhet: "Zoti nuk do ta ndryshoje 
gjendjen e nje popuUi derisa ai te mos e 
ndryshoje vetveten". 

Andaj leksioni qe do te mesojne nder- 
kombetaret nga rasti i tri nxeneseve te 
Skenderajt, eshte se kur perfaqesuesit e 
ketij popuUi jane ne gjendje te shkelin te 
drejtat e popullit te vet, ne pranine e nder- 
kombetareve ne Kosove, si do te sillen ata 
me pakicat e tjera pas pavaresimit te Ko- 
soves?! ^H 



dituria islame / 206 



Fleta e tefsirit 



Sabri Bajgora 



Roberil e Allahul - (6) 

Koment i ajeteve 74-77 nga kaptina ^^El-Furkan^^ 



(^3 jt^ ^- ^ tP (V\)^idij r 



_- - - ■„■-.- ^ ■ - ■ - iH 

i*Sj*]* Ojj^ dlyji (V i)l9l9! t^iiOJ U«?-*j j-p\ ay ^^j-^j U^\j3* j* UJ t^j* Ijj Oj)^ jj-U*j « 

* ■ " " i 

i 
i 

i 

"Edhe ata qe thone: "Zoti yne, na ben qe tejemi te gezuar me (punen) e grave tona dhe pasardhesve tane, e neve g 
na bej shembelltyre (dhe prijatar) per te devotshmit". m 

I'er shkak se duruan, te tillet shperblehen me nje shkalle te larte (xhennet) dhe aty priten me pershendetje tern 
selamit. % 






. ity jane pergjithmone, e sa vendqendrim dhe vendbanim i mire eshte ai. 



1 



Thuaj: "Zoti im as niik do te kujdesej per ju, sikur te mos ishte lutjajuaj (kur gjendeni ne veshtiresi, ose sikur fe-p 



mos ishit te thirrur te besoni), e ju pergenjeshtruat, andaj denimi do t'jujete i panderprere". 

(El-Furkan, 74-77) 



1 

m 
1 



KOMENT: 

12. Lutja (kerkesa) drejtuar 

Allahut per te qene te 

kenaqur me familjet dhe 

pasardhesit e tyre dhe te 

qenet prijes i te devotshmeve 

Edhe ata qe thone: "Zoti yne, na 
ben qe te jemi te gezuar me (punen) e 
grave tona dhe pasardhesve tane, e 
neve na bej shembelltyre (dhe prijatar) 
per te devotshmit". 

Vazhdojme te rifreskojme zemrat to- 
na me cilesite e roberve te Allahut. Dhe 
ja ku jemi tek cilesia e tyre e fundit e 
sqaruar me aq urtesi ne keto ajete te 
kaptines El-Furkan. Dhe kjo cilesi nen- 
kupton faktin se roberit e vertete te 
Allahut, i drejtohen Atij me perulesine 
dhe nenshtrimin e roberve te devotshem 
duke kerkuar qetesi, prehje te syrit dhe 
te zemres e kenaqesi shpirterore ne fa- 
miljet e tyre, qe nenkupton grate dhe fe- 
mijet. Kerkojne nga i Lartmadherishmi 



qe ata te jene ne rrugen e Tij, ne rrugen 
e te devotshmeve dhe te atyre qe kane 
drone e Allahut, ndersa pas kesaj lutjeje 
pason lutja me madheshtore dhe e fun- 
dit: "...Na bej neve shembelltyre (dhe 
prijatar) per te devotshmit". 

Ky eshte kulmi i devotshmerise, ky 
eshte piedestali me i larte qe duhet te 
synoje nje rob i Allahut; te jete prijes, 
shembull dhe pasqyre e te tjereve. 

Kjo eshte cilesia e fundit qe jemi du- 
ke e komentuar prej cilesive te roberve 
te Allahut, ne te cilen pasqyrohet perule- 
sia e tyre, sepse nga Allahu nuk kerko- 
jne ndonje prej kenaqesive te kesaj bote 
por kerkojne vetem qe Allahu t'ua udhe- 
zoje familjet e tyre, grate, femijet, nipe- 
rit e mbesat ne rrugen e drejte, sepse ky 
udhezim, per ta do te jete prehje shpirte- 
rore, gezim dhe kenaqesi per zemrat dhe 
syte e tyre. 

Nga Kura'ani famelarte mesojme se 
njerezit neper kohe e shekuj kane here 
lutje e dua te ndryshme. Disa kane qene 
dua per te mirat e kesaj bote, per 9ka 
Allahu me pastaj i ka qortuar se ne Ahi- 
ret nuk do te kene kurrfare te mire, kurse 
disa te tjere kane kerkuar te mira edhe ne 
kete bote edhe ne Ahiret. 




Te shohim keto dua te tyre ne prizmin 
e ajeteve kuranore. 

- Disa njerez qe jane te pangopur me 
kete dynja, kerkuan nga Allahu vetem 
kenaqesine e kesaj bote: 

"...Ka disa prej njerezve qe thone: 
"Zoti yne, najep Ti neve ne kete bote"! 
Per te nuk ka asgje ne boten tjeter" (El- 
Bekare, 200) 
kurse besimtaret u luten: 

"E, ka prej tyre te tille qe thone: 
"Zoti yne najep te mira ne kete jete, te 
mira edhe ne boten tjeter dhe na ruaj 
prej denimit me zjarr"!" (El-Bekare, 
201) 

Nga kjo shohim se grupi i pare eshte 
i qortuar dhe i pavetedijshem per ma- 
ngesine e lutjes se tyre, sepse ai qe pri- 
vohet nga te mirat e Ahiretit, ai vertete 
eshte i humbur pergjithmone, kurse gru- 
pi i dyte kerkuan nga te mirat e kesaj 
bote po edhe te Ahiretit dhe ata jane te 
lumtur edhe ne kete edhe ne boten tjeter. 

- Ne anen tjeter shohim dijetaret e 
thelluar ne meditime rreth madheshtise 
se asaj qe ka krijuar Allahu xh.sh. tek 
thone: 

"Zoti yne, mos na i lako zemrat tona 
pasi na drejtove, na dhuro meshiren 
Tende, pse vetem Ti je dhuruesi i 
madh". (Ali Imran, 8) 

- Ata qe logjikuan me mendje te she- 
ndoshe dhe jane te bindur per jeten e 
perhershme dhe kenaqesite e Ahiretit u 
luten: 

"Zoti yne, na if ale mekatet tona, na 
i mbulo te metat dhe pas vdekjes na 
bashko me te miret! Zoti yne, jepna ate 
qe nepermjet te derguarve Tu, na epre- 



dituria islame / 206 




mtove dhe ne diten e kiametit mos na 
turpero; vertet Ti je Ai qe nuk e shkel 
premtimin!" (Ali Imran, 193-194) 

- Djelmoshat e shpelles (ashabul 
kehf) kur arriten besimin e plote iu drej- 
tuan Allahut me kete lutje: 

"O Zotiyne, na dhuro nga ana Jote 
meshire dhe na pergatit udhezim te 
drejte ne tere geshtjen tone!" (El-Kehf, 
10) 

- Ndersa Ibrahimi a.s. ashtu si9 ishte i 
devotshem, per se e meritoi te quhej 
edhe mik i Allahut (halilullah) u lut: 

"O Zoti im! Me ben mua nga ata qe 
falin namazin, e edhe prej pasardhesve 
te mi dhe pranoje lutjen time o Zoti 
yne! Zoti yne! Me fat (gabimet) mua 
edhe prinderve te mi, f ali edhe te gjithe 
besimtaret diten kur jepet llogaria". 
(Ibrahim 40-41) 

Nga keto lutje e dua, shohim edhe 
thelbesoren e duave te ketyre njerezve te 
devotshem, ndersa roberit e Allahut, du- 
ke vazhduar kete shteg te ndritur te de- 
votshmerise se pari luten qe Allahu t'i 
mbroje nga ndeshkimi me zjarr: 

"Zotiyne, largoje prej nesh vuajtjen 
e xhehenemit, e s'ka dyshim se vuajtja 
ne te eshte gjeja me e rende". (El- 
Furkan, 65) 

Kurse tash ne lutjen e dyte luten qe i 
Gjithemeshirshmi t'ua qetesoje zemrat, 
shpirtin dhe syte e tyre duke qene te ke- 
naqur me familjet e tyre, grate, bijte, bi- 
jat, niperit dhe mbesat: 

"Zotiyne, na ben qe t'ejemi te gezu- 
ar me (punen) e grave tona dhe pasar- 
dhesve tan'e... " 

Keta rober te vertete te Allahut nuk 
kerkuan pasim te ndonje epshi, e as pa- 
suri te kesaj bote, por kerkuan qe Allahu 
t'i udhezoje familjet e tyre ne rrugen e 
drejte. 



Ketu pashmangshem duhet te rikthe- 
hemi ne zymtesine e perditshmerise so- 
ne dhe te bejme pyetje: A thua sa prej 
nesh, (baballareve dhe nenave) bejme 
dua te tille? Sa prej nesh kujdesemi qe 
femijet tane te mos shkojne rrugeve te 
keqija te degjenerimit? 

Sa prej baballareve interesohen sot se 
ku e kane djalin apo vajzen deri ne oret 
e vona te pas mesnates? 

Ah sa zhgenjim i madh per ne kur 
shohim restorantet dhe kafiterite tek gu- 
mezhijne nga klithjet histerike dhe te qe- 
shurat e marra te te rinjve tek dehen nen 
tingujt e kengeve te degjeneruara duke 
cakerruar gotat e alkoolit, apo duke ma- 
rre dozat e droges nen tavolina. Edhe me 
tragjike se kjo, jane arsyetimet e disa 
prinderve tek thone: keta jane te rinj, 
kane nevoje per argetim, ose keshtu po 
veprojne te gjithe, perse te jene femijet e 
mi perjashtim, keshtu eshte trendi i ri i 
kultures perendimore etj., etj.?! 

A jane duke harruar keta prinder te 
mjere, se neser do te jete vone per t'i 
nxjerre bijte tyre nga gremina e droges 
dhe vartesia e saj. A jane te verber e nuk 
shohin se ardhmeria e tyre do te jete e 
zeze. Ata do te behen rob te epsheve dhe 
te narkotikeve. A nuk mendojne keta 
prinder se ffare do t'i kontribuoje neser 
femija i tyre kesaj shoqerie, e cila shoqe- 
ri pret prej tij qe te jete nje qytetar i 
ndergjegjshem e dinjitoz, qe do te puno- 
je per te miren e vendit te tij. 

Perse kete prinder nuk denjojne te 
marrin shembuU roberit e Allahut tek i 
luten me perulesi Allahut fuqiplote qe 
t'u dhuroje kenaqesi e prehje ne pasar- 
dhesit e tyre. Perse??! 

Sepse zemrat e tyre jane te verbra e 
veshet e tyre te shurdher. Ata nuk mund 
te dalin dot nga komizat e rruges ne te 



cilen i ka gozhduar shejtani. Ata nuk i 
pergjigjen dot thirrjes se Allahut qe ker- 
kon nga ta te pendohen e te perudhen ne 
rrugen e drejte, por vazhdojne te injoro- 
jne faktin se kjo bote megjithate eshte 
kalimtare dhe se nje dite ata vertete do te 
pendohen, por do te jete shume, shume 
vone... 

Per kete arsye, fdo prind e ka detyre 
te edukoje si9 duhet femijen e tij, qe ne- 
ser kur ai femije te rritet, te dije te res- 
pektoje prindin e tij ne pleqeri, e jo t'i 
bertase a ta maltretoje si9 ndodh shpesh 
here ne ato familje, ku ka humbur me- 
shira dhe arsyeja njerezore. 

"e neve na bej shembelltyre (dhepri- 
jatar) per te devotshmit" 

Jemi ne pjesen e fundit te ajetit 74 te 
kaptines El-Furkan, ne pjesen ku shper- 
faqen ne menyren me madheshtore de- 
votshmeria, perulesia dhe nenshtrimi 
ndaj Allahut, kur roberit e Allahut me 
modesti kerkojne nga i Lartmadherish- 
mi, qe ata t'i beje shembuU per te devot- 
shmit. Kerkojne nga Allahu qe veprat e 
tyre te jene drite udhezimi per te humbu- 
rit, Kerkojne qe te jene prijatare ne te 
mire per te gjithe ata qe deshirojne te 
ndjekin rrugen e tyre qe shkelqen nga 
nuri i imanit. 

Kjo cilesi, pashmangshem na rikthen 
edhe njehere ne fillimin e ajeteve qe i 
kemi komentuar deri me tash, per te 
rinumeruar serish keto cilesi te roberve 
te Allahut, kulmi i te cilave eshte kerki- 
mi nga Allahu qe keta te jene shembell- 
tyre per te tjeret dhe prijatar ne miresi e 
besim. 

Cilesite e roberve te Allahut te shpre- 
hura ne ajetet e komentuara deri me tash 
ishin: Perulesia-modestia, butesia-dhe- 
mbshuria, te falurit e namazit te nates, 
frika nga zjarri i xhehenemit, maturia ne 
shpenzime, njeshmeria (te besuarit vet- 
em ne Zotin nje), largimi nga vrasja dhe 
respektimi i jetes, largimi nga kurveria 
(laviriteti) , pendimi, largimi nga deshm- 
ia e rrejshme dhe shmangia nga e keqja, 
veprimet e tyre jane ne harmoni te plate 
me ate qe kerkon Allahu, lutja (kerkesa) 
drejtuar Allahut per te qene te kenaqur 
me familjet dhe pasardhesit e tyre, dhe 
ne fund te qenet shembelltyre dhe prijes 
i te devotshmeve. 

Ata njerez qe posedojne te gjitha keto 
cilesi, ata vertete jane te denje te hyjne 
ne radhet e roberve te Allahut, dhe te je- 
ne prijes e shembelltyre per te devotsh- 
mit, sepse jane modest, te meshirshem, 
te bute dhe te sjellshem. Ata falin namaz 
te nates duke e ngritur veten shpirterisht, 
duke i lutur Allahut me lot ne sy qe t'i 



dituria islame / 206 



H*' ^ ^* ^ 




ruaje nga ndeshkimi i zjarrit, nuk jane 
plengprishes ne pasuri por te matur ne 
shpenzime, duke shpenzuar vetem ne 
rragen e Allahut. Besimi i tyre eshte i 
patundshem ne Allahun nje, ata nuk vra- 
sin njeri te pafajshem dhe respektojne 
jeten e seciles krijese. Largohen nga te 
shemtuarat dhe amoraliteti. Ata pendo- 
hen per ndonje leshim apo gabim te tyre, 
duke qare e kerkuar falje nga i Gjithe- 
meshirshmi; ata largohen nga deshmia e 
rrejshme dhe nga 9do e keqe, dhe, 9do 
veprim i tyre eshte ne perputhje me rreg- 
ullat qe Allahu ka percaktuar per besim- 
taret. Dhe ne fund, lutja e tyre eshte qe 
te jene te kenaqur edhe me familjet e 
tyre, te jene shpirterisht te qete se pasar- 
dhesit e tyre do ta ndjekin udhezimin 
hyjnor, per te kulmuar me lutjen qe 
Allahu xh.sh. t'i beje ata shembelltyre 
dhe prijatar te te devotshmeve e njere- 
zve te mire. 

Duke u nderlidhur me cilesite qe du- 
het t'i kete robi i sinqerte i Allahut di- 
jetaret kane numeruar edhe disa nga 
shenjat e kenaqesise se Allahut ndaj 
njeriut qe jane: 

1. Nese njeriu eshte i devotshem ne kete 
bote dhe deshirues i Ahiretit. 

2. Nese preokupimi kryesor i tij eshte 
adhurimi (ibadeti) dhe leximi i Kur'- 
anit. 

3. Nese flet pak dhe largohet nga ajo qe 
s'ka dobi prej saj e as nevoje per te. 

4. Nese eshte i kujdesshem dhe i rregullt 
ne pese kohet e namazit. 

5. Nese pasuria e tij, qofte ajo pak apo 
shume, eshte e paster nga dyshimet 
dhe harami. 

6. Nese shoqerohet me njerez te devot- 
shem. 

7. Nese eshte modest dhe jo mendje- 
madh. 

8. Nese eshte bujar, zemergjere, dorelire 
e fisnik. 

9. Nese eshte i meshirshem ndaj krije- 
save te tjera te Allahut, dhe 

10. Nese gjithmone perkujton momentin 
e vdekjes. 

Cilesite e tilla me te cilat Allahu eshte 
i kenaqur ndaj besimtareve jane te panu- 
merta, por ne u mjaftuam vetem me disa 



prej tyre, sa per te rikujtuar se ne vazh- 
dimisht jemi nen mbikeqyrjen e Allahut 
xh.sh. per veprat qe i bejme ne kete bote. 

Shperblimi i roberve 
te Allahut 

^ '^_Ji\^ (Vfl)U*>U*i) S>u ^J 

Per shkak se duruan, te tillet shper- 
blehen me nje shkalle te larte (xhennet) 
dhe aty priten me persh'endetje te sela- 
mit. Aty jane pergjithmone, e sa vend- 
qendrim dhe vendbanim i mire eshte ai. 
(El-Furkan, 75-76) 

Pasi qe Allahu xh.sh. i dalloi keta nje- 
rez nga te tjeret duke i quajtur "rober te 
Tij", Ai sigurisht se keta njerez te devot- 
shem i ka dalluar edhe ne jeten tjeter. Ky 
ajet shpjegon me se miri se shperblimi 
meritor per ta do te jete xhenneti, ku do 
te hyjne te pershendetur nga melaiket 
dhe ne kete xhennet do te shijojne kena- 
qesite e tij te paimagjinueshme, ngase 
edhe vete Pejgamberi a.s. ka thene: "Ne 
xhennet do te kete gjera qe syri i njeriut 
kurre s 'i kapare, as veshi i njeriut kurre 
s 'i ka degjuar dhe as qe ndonje mendje 
njeriu mund t 'i kete imagjinuar. " 

Ata ne keto kopshte te Xhennetit do 
te jene perhere, sepse me veprat e tyre 
ne kete bote e merituan shperblimin e 
Allahut meshireplote. 

Ndeshkimi i pabesimtareve 

(VV)Ut)J Oj^ U>J '^J^ -^ 

"Thuaj: "Zoti im as nuk do te kujde- 
sejperju, sikur te mos ishte lutja juaj 

(kur gjendeni ne veshtiresi, ose sikur te 
mos ishit te thirrur te besoni), ejuper- 
genjeshtruat, andaj denimi do t'jujete i 
panderprere". (El-Furkan, 77) 

Ne kete pjese te ajetit te fundit te ke- 
saj kaptine El-Furkan, Allahu xh.sh. 
shfaq gjendjen e mjerueshme e te pash- 
prese te pabesimtareve, te cilet pergen- 
jeshtruan 9do thirrje te Allahut duke 
shpresuar se vetem kjo bote ishte vend i 
kenaqesive. Ata harruan se kjo bote 
eshte kalimtare dhe se jeta iken shume 
shpejt, sa hap e mbyll syte. Allahu 
xh.sh. keta pabesimtare, ndonese nuk i 
besuan, i fumizoi me rresk, u dha pasar- 
dhes dhe i la te lire te jetojne ne kete bo- 
te ashtu si9 duan. Ai u dergoi kohe pas 
kohe pejgambere per t'i thirrur ne be- 
sim, por ata refuzuan. Dhe tash kur shfa- 



qet para nesh tabloja e Ahiretit, shohim 
se Allahu xh.sh dialogon me kete grup 
njerezish duke u thene se ju vete e zgjo- 
dhet kete rruge, prandaj shijoni ndesh- 
kimin e perjetshem si rezultat i veprave 
te juaja te shemtuara. Xhehenemi do te 
jete vendbanimi juaj i perhershem, pra- 
ndaj shijoni tmerrin dhe llahtarine e re- 
fuzimit dhe kryene9esise suaj. 

Ne vend te perfundimit 

Nga ajetet e komentuara te kaptines 
el-Furkan, pame madheshtine e roberve 
te Allahut, te atyre qe ia kane dhene be- 
sen Krijuesit te tyre se do te jene te pa- 
luhatshem ne rrugen e Tij deri ne Diten 
e Gjykimit. Duke u nisur nga fakti se 
muslimanet duhet te perpiqen te arrijne 
kete shkalle te nderit e te devotshmerise, 
e lusim Allahun te na ndri90Je shtigjet e 
udhezimit dhe te na beje prej ketij grupi 
te shpetuar e te respektuar. 

- Fund - 



Literatura e shfrytezuar: 

1. "Xhamiul bejan an te'vili ajil Kur'an" Tefsiri 
i Taberiut , Medine, 2000. 

2. "Mefatihul Gajb" Fahru Rrazi, Bejrut, pa vit 
botimi 

3. "Tefsirul Kur'anil Adhim" Ibn Kethir, Medine 
1999. 

4. "Fet'hul Kadiir" Imam esh-Shevkani, Mensure 
(Egjipt) 1994. 

5. "El-Kesh-shaf" - Tefsiri i Zemahsheriut, Kajro, 
1308 h 

6. "Envaru-tenzili ve esraru-t-te'evili", - Tefsiri i 
Bejdaviut, Bejrut 1996. 

7. "Fi Dhilalil Kur'an" - Tefsiri i Sejjid Kutbit, 
Bejrut - Kajro 1987 (botimi i 13). 

8. Tefsiri i Muhammed Mutevel-li Sha'raviut (Ko- 
pje eleictronike www.elsharawv.com ) 

9. "Et-Tahriru ve et-Tenviru" - Tefsiri i Ibn Ashur 
10 "El-Vesiit" - Tefsiri i Muhammed Sejjid Tanta- 

viut, (Kopje elektroniice nga "El-Mektebetu 
esh-Shamile"). 

1 1 . "Ruliul Meant... " - Tefsiri i Alusit - Bejrut, pa 
vit botimi 

12. Tefsiri i Kattanit (Kopje elektronike nga "El- 
Mektebetu esh-Shamile") 

13. "Ejseru-t-Tefasiir" - Ebu Bekr el Xhezairi, 
Medine, 1997. 

14. "Tefsir Ebi Suud" - (Kopje elektronike nga 
"El-Mektebetu esh-Shamile") 

15. "Advaul Bejan lieslt-Sltenlcitf'- (Kopje elek- 
tronike nga "El-Mektebetu esh-Shamile") 

14. Dr Jusuf el Kardavi "Hutab esh Sliejii el Ka- 
rdavi", veil. II. Bejrut, 2000. 

Web faqe: 

www. altaf sir com 

www.saaid.net 

www.almoslim.net 

www.ebad-alrhman.com 

www.islamonline.net 

www.islamway.com (ligjerate audio nga Imam 

Xhabir Abdul Hamid) 
http://www.islamicfinder.org/articles/article.php7i 

d= 1 1 2&lang=arabic 
www.elsharawv.com 



dituria islame / 206 



Me shkas 



Qendrime pas Ramazanit 



Dr. Jusuf El Kardavi 



giall^ vde: 



do send zhduket perveg Tij: 
Shkoi Ramazani, si 9do gje ne 
kete bote qe shkon e zhduket, 
9do grup shpemdahet, 9do i 
gjall^vdes, dhe gdo gje ne kete bote 
zhduket: 

"Qdo send zhduket e Ai jo. Vetem 
Atij i takon gjykimi dhe vetem tek Ai do 
tektheheni"'. 

Ne do te zhdukemi, e tere jeta do te 
zhduket, gdo gje qe gjendet ne kete gji- 
thesi, eshte e ndryshueshme dhe e per- 
kohshme: 

"Qdo gje qe eshte ne te (ne toke) 
eshte e zhdukshme. E do te mbetet ve- 
tem Zoti yt qe eshte i madheruar e i nde- 
ruar!"^ 

Kohet kalojne, e edhe jeta kalon, ne 
shkojme e zhdukemi, i gjalli sot neser do 
te vdese, ai qe sot ka qene mbi siperfaq- 
en e tokes, neser do te jete nen te, ky 
eshte rregulli i kesaj jete. Mbeten te mi- 
rat, besimi dhe punet e mira, 9do gje do 
te shkoje perve9 te mirave qe ke here per 
hir te Allahut xh.sh.. 

Gezimi i agjeruesve 
me festen e Bajramit 

Qdo mysliman e ka obligim qe pas 
Ramazanit te ndalet tek vetja e tij, ta llo- 
garise veten, t'u beje nje shikim te gjithe 
regjistrave, te shikoje 9'ka bere gjate atij 
muaji, a e ka kryer obligimin apo e ka 
lene pas dore, e ai qe e ka kryer obligi- 
min, - e drejta e tij eshte qe te gezohet, 
ky eshte kuptimi: 

"Agjeruesi ka dy gezime qe e gezoj- 
ne: kur ben iftar, gezohet me iftarin e tij, 
dhe kur te takoje Zotin e tij, do te gezo- 
het me agjerimin e tij"^ 

Gezimi per iftarin eshte gezim ditor, 
kur te haje ushqimin e tij dhe te pije prej 
pijeve qe i kishte te ndaluara (gjate agje- 
rimit), e thote: 

"Iku etja e u mbushen damaret, e 
eshte vendosur shperblimi inshaAllah"''. 
Po ashtu thote: 

"O Zoti im, per Ty agjerova dhe me 
rreskun Tend (ate qe Ti me dhurove) po 
bej iftar"^ Pastaj e lut Allahun per ate qe 
deshiron nga miresite e kesaj bote dhe 
botes tjeter. 

Gezim ditor, jane ndaluar nga ai ge- 
zim ata qe u jane nxire fytyrat dhe zem- 





i^:&i^d^} 








rat e tyre, e s'i kane ditur te drejtat e 
Ramazanit e as te Zotit te Ramazanit. 

Pastaj vjen festa e bajramit, gezohen 
agjeruesit per mbarimin sa me mire te 
ketij muaji. Ai eshte gezim per suksesin 
e arritur ne kryerjen e adhurimeve, eshte 
gezim, te cilin Kurani e ka shprehur me 
fjalet e Tij: 

"Thuaj: Vetem miresise se Allahut 
dhe meshires se Tij le t'i gezohen, se 
eshte shume me e dobishme se ajo qe 
grumbullojne ata'". 

Gezim me te drejte 
dhe gezim pa te drejte 

Gezimi eshte dy Uojesh: gezim pa te 
drejte dhe gezim me te drejte. 

Gezimi me te drejte eshte ai qe eshte 
me miresine e Allahut, me meshiren dhe 
me ndihmen e Tij ne kryerjen e adhu- 
rimeve te Tij. 

Ndersa gezimi tjeter eshte si i atyre 
qe u ka thene AUahu kur i ka hedhur ne 
zjarr: 

"Kete (denim) e keni per shkak se ge- 
zoheshit me te padrejte ne dynja (duke 
bere mekate etj.) dhe per shkak se kre- 
noheshit (me mendjemadhesi)'". 

Ata qe gezohen pa te drejte: gezohen 
me pasurine e ndaluar (haram) qe e kane 
ne duart e tyre, gezohen per poziten e 
falsifikuar qe i ben te lumtur ata e nuk E 
falenderojne Allahun, gezohen per pa- 
surine dhe femijet e tyre, gezohen per 
shkak se u eshte dhene mundesia nga 
epshet e ndaluara, kenaqesite e ndaluara, 
pasurite e ndaluara, mburrjet e ndaluara: 

"Hyni ne dyert e Xhehenemit (neper 
shtate dyer); aty do te jeni pergjithmone. 



E, sa vend i shemtuar eshte ai i kryene- 
9eve!"''. 

Disa gezime jane fatkeqesi per vete 
personin ne kete bote dhe ne boten tjeter, 
si te atyre qe na ka treguar Allahu se i ka 
goditur fatkeqesia, i ka goditur shqetesi- 
mi e mjerimi, nuk u zbutet zemra e tyre, 
as s'u loton syri i tyre, as nuk marrin do- 
bi nga keshillat, ata jane posedues te ze- 
mra ve te ngurosura e te forta si guri: 

"Ka nga guret prej te cileve gufojne 
lumenj, e ka disa prej tyre qe 9ahen dhe 
prej tyre buron uje"'. 

Ata jane per te cilet ka thene Allahu 
xh.sh.: 

"Ne kemi derguar (pejgambere) edhe 
te popujt para teje (e derisa nuk degju- 
an), i denuam me skamje e mjerim, ash- 
tu qe te perulen. E pse te mos peruleshin 
kur u erdhi denimi yne? (Kur i goditi 
skamja, mjerimi e fatkeqesia nga 
Allahu, ata nuk thane: O Zot, e as nuk e 
trokiten deren e qiellit per te kerkuar 
falje e pendim) Por zemrat e tyre ishin te 
ngurta, po edhe djalli ua hijeshoi ate qe 
benin. Meqe lane pas dore ate per se u 
keshilluan (t'i drejtoheshin Zotit), Ne ua 
hapem dyert e 9do gjeje (begatie) (sa he- 
re qe benin mekat, u vinte dhuntia, u 
afrohej dalengadale atyre denimi nga 
Allahu, edhe ndeshkimi, duke u mash- 
truar ata) derisa, kur u gezuan per ate qe 
u ishte dhene, i kapem befas, e ata mbe- 
ten te zhgenjyer'"". 

Ky eshte afrimi dalengadale drejt de- 
nimit: 

"Ne do t'i afrojme ata dalengadale tek 
denimi prej nga nuk e presin. Dhe atyre 
Une u jap afat, sepse ndeshkimi Im eshte 
shume i forte"". 



dituria islame / 206 




Ne nje hadith thuhet: 

"Allahu i jep afat mizorit (zullumqar- 
it), e kur ta ndeshkoje, s'ka nga t'ia mba- 
je'"- Pastaj Pejgamberi (sal-lall-Uahu 
alejhi we sel-lem) lexoi: 

"Ja, keshtu eshte ndeshkimi i Zotit 
tend, kur denon vendet qe jane zuUum- 
qare. Vertet, ndeshkimi i Tij eshte i dhi- 
mbshem e i ashper'"". 

Kur ti sheh disa mizore dhe tirane, qe 
i eshte dhene afat atij dhe litari i eshte 
liruar, ndersa rreth tij dhuntite rrjedhin, 
dhe e sheh te dehur nga alkooli, - dije se 
ai dalengadale po i afrohet denimit, dhe 
se digka po e pret nga qielli, e do ta go- 
dase ndonje katastrofe. Per kete Allahu 
xh.sh. thote: 

"Meqe lane pas dore ate per se u 
keshilluan (t'i drejtoheshin Zotit), Ne ua 
hapem dyert e 9do gjeje (begatie) derisa, 
kur u gezuan per ate qe u ishte dhene, i 
kapem befas, e ata mbeten te zhgenjyer. 
Ndaj, u zhduk mbeturina e fundit e pop- 
ullit mizor, pra falenderimi I qofte Zotit 
te boteve"". 

Falenderimi I qofte Allahut per 
zhdukjen e mbeturinave te fundit te pop- 
ullit mizor, sepse ata jane fyerje per te 
gjithe njerezit, dhe per tere gjithesine. 
Zhdukja e mbeturinave te fundit te tyre, 
eshte dhunti per te cilen duhet te falen- 
derohet Allahu dhe qe verteton hyjnine e 
Zotit te boteve. 

Ky eshte gezimi qe personit te vet i 
sjell te keqen e kesaj bote e edhe te botes 
tjeter. 

^do gezim nuk eshte i lavderueshem, 
gezimi me te drejte, ne adhurime, ne 
suksese dhe arritje, ky eshte per t'u lav- 
deruar, ndersa gezimi ne kuptim te 



shfrenimit dhe pa baze, eshte i kunder- 
shtuar, e nga i cili eshte ndaluar Karuni, 
kur i tha atij populli i Musait: 

"Mos u kreno aq fort, se Allahu nuk i 
do te shfrenuarit!'"^ 

Pra, mos u shfreno me ato dhunti qe 
posedon, e mos u bej mendjemadh, se 
Allahu nuk e deshiron kete lloj te njere- 
zve. 

Kujdes nga mburrja 
ne adhurime 

Myslimani pas Ramazanit qendron, 
nese eshte nga ata qe Allahu e ka ndih- 
muar te agjeroje mire e te fale namaze, 
nese eshte nga ata qe e kane agjeruar Ra- 
mazanin me besim dhe perkushtim, falet 
ne Ramazan me besim te vertete, duke 
pritur shperblimin e Allahut, qendron 
me nje qendrim gezimi per miresine e 
Allahut dhe ndihmen e Tij, dhe E lut 
Allahun qe ta pranoje nga ai e nuk ha- 
bitet me vetveten. 

Kujdes nga mburrja per ate qe te ka 
ndihmuar Ai ne adhurime, kujdes nga 
krenimi, se ti nuk e di a eshte pranuar 
adhurimi yt apo jo? Ndoshta ka pasur 
ndonje defekt, ndoshta ka pasur ndonje 
te mete nga hipokrizia apo mungesa e 
sinqeritetit ose nga mburrja, mburrja 
eshte e demshme dhe shkaterruese per 
adhurimet. Per kete Aliu (radijall-llahu 
anhu) ka thene: 

"Nje e keqe qe do te te beje te keq, 
eshte me mire tek Allahu se nje e mire 
qe do te te mburre"! Nje e keqe qe do te 
te shqetesoje dhe do te te sjelle telashe e 
per te cilen do te pendohesh dhe urren 
veten per hir te saj, eshte me mire se nje 



e mire per te cilen do te mburresh e do te 
krenohesh. 

Kete kuptim e ka marre Ibn AtauUahu 
dhe e ka shprehur ne nje urtesi duke 
thene: "Ndoshta Allahu do te ta hape de- 
ren e adhurimit, ndersa dera e pranimit 
s'do te te hapet; ndoshta do te te godase 
ndonje mekat qe do te jete shkak per 
arritjen; mekati qe shkakton poshtersi e 
disfate eshte me i mire se adhurimi qe 
shkakton mburrje e mendjemadhesi". 
Adhurimi qe shkakton mburrje e mend- 
jemadhesi, e disa prej tyre thone: Kush 
eshte si une? Une jam ai qe kam agjeru- 
ar e jam falur; une jam ai qe e kam falur 
namazin e teravise dhe namaze nafile; 
une jam ai qe kam dhene lemoshe e i 
kam ushqyer te varfrit. Nga po e di, mo- 
re i ngrate, se kjo te eshte pranuar? 

Disa nga njerezit e mire shkuan per 
vizite tek mesuesi i tyre qe ishte i sem- 
ure per vdekje. E gjeten duke qare, dhe i 
thane: Perse po qan, pasi Allahu te ka 
here te suksesshem ne veprat e mira, sa 
je falur, sa ke agjeruar, sa ke dhene le- 
moshe, sa here e ke here haxhin, sa here 
e ke here umren? U tha atyre: Nuk e di 
nese ndonje prej ketyre me eshte pranu- 
ar. E Allahu xh.sh. thote: 

"Allahu pranon vetem prej te sinqer- 
teve"". Nga ta di se jam prej tyre? 

Per kete arsye, duhet te gezohesh ne- 
se ke suksese ne adhurime, po mos u 
mburr me veten, frikesohu, ki drojen 
nga Allahu, si9 ka thene Ebu Bekri (ra- 
dijall-llahu anhu): "Per Zotin, nuk i be- 
soj vetes edhe sikur njera nga kembet e 
mia te jete ne Xhennet", besimtari gji- 
thmone kujdeset per boten tjeter dhe 
shpreson meshiren e Zotit te tij, shpre- 
son meshiren e Tij e frikesohet nga nde- 
shkimi i Tij; ai gjithmone eshte ndermjet 
shpreses dhe frikes, sado qe te kete pu- 
nuar. 

Turperimi i mekatareve 
ne festen e Bajramit 

Ky ishte qendrimi i besimtareve pas 
Ramazanit. Gezimi per ata qe i mbaruan 
adhurimet, ndersa mekataret do te jene 
te turperuar, te penduar; ata qe agjeruan 
e u falen, fytyrat e tyre ne Bajram do te 
jene te ndritura, te buzeqeshura e te ge- 
zuara, ndersa te tjeret fytyrat e tyre do t'i 
kene te pluhurosura, qe i ka mbuluar 
erresira e zeze, te tille jane mekataret, te 
tille jane ata qe s'e dine te drejten e Ram- 
azanit, ata qe me emra quhen myslimane 
dhe jetojne ne mjedisin e myslimaneve. 

Sa e sa letra dhe telefonata me vijne 
nga disa gra qe ankohen per bashkesho- 



10 



dituria islame / 206 



rtet e tyre, ose femijet qe ankohen per 
prinderit e tyre, qe hane ushqim gjate 
diteve te Ramazanit e nuk agjerojne, 
madje kerkojne alkool gjate diteve te 
Ramazanit! A s'eshte kjo fatkeqesi, qe 
ne mesin tone te kete njerez qe nuk agje- 
rojne gjate diteve te Ramazanit, ndersa 
femijet e myslimaneve agjerojne?! 

Sa femije te moshes shtate apo tete 
vje9 e agjeruan Ramazanin, kurse e sheh 
njeriun te gjate e te trashe, qe hane gjate 
diteve te Ramazanit, e ndalon (marrjen e 
ushqimit) gruaja e tij, e ndalon femija i 
tij i vogel, po ai nuk permbahet e as nuk 
ka konsiderate, a s'eshte kjo fatkeqesi? 
Fatkeqesi qe ne mesin tone te mbesin si 
ata, duhet t'i bojkotoje shoqeria, duhet t'i 
bllokojme ne menyre te sjellshme, duhet 
te ndiejne njerezit se ata bartin nje "side" 
te tmerrshme, qe eshte "sida e mekate- 
ve"; ata konsiderohen te shendoshe, ata 
jane katastrofe, ata bartin semundje dhe 
mikrobe me te rrezikshme se semundja e 
sides e semundje te tjera te keqija. 

Ata s'kane Ramazan, andaj s'kane as 
Bajram. Bajrami s'eshte feste e tyre, Ba- 
jrami eshte feste e agjeruesve dhe e aty- 
re qe falin namaz. 

Vazhdimesia ne adhurime 
pas Ramazanit 

Myslimani qe eshte ndihmuar nga 
Allahu, pas Ramazanit qendron i gezuar 
per suksesin e arritur nga adhurimet, dhe 
qendron me nje qendrim tjeter: qe eshte 
qendrimi i vazhdimesise, vendosmerise 
dhe stabilitetit ne ate qe Allahu e ka ndi- 
hmuar, duke here nijet per vazhdim ne 
kete rruge e duke perfituar nga Rama- 
zani. 

Ramazani te ka mbushur baterite, 
andaj perfito nga kjo energji ne udheti- 
min per tek Allahu. Ramazani te ka dhe- 
ne fumizim, i cili do te te beje dobi per 
tere vitin, andaj perfito nga ky fumizim. 

Mirepo, te ndahesh nga Allahu (nga 
adhurimet) pas Ramazanit, kete s'duhet 
ta besh, te lexosh Kuran gjate Ramazanit 
e pastaj ta lesh leximin e tij deri ne Ra- 
mazanin e ardhshem, - kjo s'ka hije. Te 
vish ne xhami gjate Ramazanit e pastaj 
te pushosh deri ne Ramazanin e ardh- 
shem, - edhe kjo s'ka hije. 

Mund te zvogelohet aktiviteti yt, dhe 
kjo eshte e natyrshme, sepse Ramazani 
njeriut ia rrit aktivitetin e tij, ai eshte se- 
zon i adhurimeve dhe miresive, treg i te 
mireve, mirepo s'lejohet nderprerja e 
adhurimeve pas Ramazanit. 

Kush ka qene duke adhuruar Rama- 
zanin, le ta dije se Ramazani ka vdekur 



(mbaruar), ndersa kush ka qene duke 
adhuruar AUahun, Ai eshte i gjalle e i 
pavdekshem. 

Vendosmeria dhe vazhdimesia ne 
adhurime eshte nga morali i besimtare- 
ve. Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we 
sel-lem) me se shumti lutej me kete lu- 
tje: 

"O rrotullues i zemrave, perqendroma 
zemren time ne fene Tende"". E nga lut- 
jet e dijetareve te pajisur me dituri: 

"Zoti yne, mos na i lako zemrat tona 
pasi na drejtove, na dhuro meshiren 
Tende, sepse vetem Ti je dhuruesi i 
madh'"". Pra, mos na i lako ato pas udhe- 
zimit e pas perqendrimit, ashtu qe te 
qendrojne te paluhatshme ne rrugen Te- 
nde. 

Allahu xh.sh. ka thene: 

"E, s'ka dyshim se ata qe thane: 
Allahu eshte Zoti yne, dhe ishin te pa- 
luhatshem, atyre u vijne engjejt (ne prag 
te vdekjes dhe u thone): te mos frikeso- 
heni, te mos pikelloheni, keni myzhde 
Xhennetin qe ju premtohej. (u thone) Ne 
kujdesemi per ju, si ne jeten e kesaj bote, 
ashtu edhe ne boten tjeter, ku do te keni 
ate qe deshironi dhe gjith9ka kerkoni. 
Pritje e nderuar prej Atij qe fal mekatet 
dhe qe eshte meshirues!"". Vijne engjejt 
per ata (qe kane thene Allahu eshte Zoti 
yne, dhe ishin te paluhatshem) ne prag te 
vdekjes, i pergezojne me Xhennet, i per- 
gezojne me kete miresi gjitheperf- 
shirese. 

Eshte thene per disa dijetare te pare 
se nder cilesite e tyre ishte: Vendosmeria 
ne fjalen e tyre "Allahu eshte Zoti yne", 
qe ia dhane te drejten e saj, vazhduan si- 
pas saj deri ne vdekje, e nuk iu shmang- 
en fare asaj, vazhduan ne rruge si rreze e 
nuk u shmangen. 

Ata jane qe meritojne pergezimin me 
Xhennet ne vdekje: 

"Te cileve duke qene te paster, engjejt 
ua marrin shpirtin, duke u thene: Sela- 
mun alejkum (gjetet shpetimin), hyni ne 
Xhennet, per hir te asaj qe vepruat"^". 

Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we 
sel-lem), kur bente ndonje pune, e bente 
vazhdimisht dhe pa nderprerje, e thosh- 
te: 

"Gjeja me e dashur tek Allahu xh.sh. 
eshte vazhdimesia, edhe nese eshte e pa- 
kte"^'. 

Me rendesi eshte qe puna te vazhdoje 
e te mos ndalet, mos u nxeh per nje peri- 
udhe kohe e pastaj te ndalesh perfundi- 
misht nga kjo pune, jo, beje nje pjese 
tenden te perhershme per Allahun, per 
Kuranin, per xhamine, per bamiresite. 



per vizitat e vellezerve dhe te afermve te 
tu. 

Ate qe ke fituar ne Ramazan, mos e 
humb, ruaje kete furnizim madheshtor: 
"Furnizohu me ate qe eshte e patjeter- 

sueshme 
Sepse vdekja eshte takimi i roberve 
A kenaqesh qe tejesh shok i nje populli 
Te diet kane furnizim ndersa ti je pa 

furnizim?" 

Sidomos, sepse askush s'te jep nga 
fumizimi i tij ne boten tjeter, 9do njeri 
eshte ruajtes i furnizimit te tij, nuk brak- 
tis asgje nga ai, as per babane e as per 
nenen, as per femijen e as per vellane, 
sepse 9do njeri do te thote: vetja, vetja: 

"Prindi nuk mund t'i beje dobi femi- 
jes se vet, e as femija nuk mund t'i beje 
dobi asnje gje prindit te vet. Premtimi i 
Allahut (per thevab ose azab), eshte i si- 
gurt, pra te mos ju mashtroje jeta e kesaj 
bote dhe te mos ju mashtroje ndaj 
Allahut djalli mashtrues"^^ 

O mysliman, ate qe ke fituar ne Ram- 
azan, vazhdoje me tutje, qofte edhe me 
pak, mirepo vazhdo ne miresi, perqen- 
drohu sipas veprimit gjate Ramazanit. 

Behu adhurues 
e mos u bej ramazanii 

Islami nuk deshiron nga njeriu qe te 
jete vetem stinor/sezonal, adhuron 
Allahun ne nje muaj te caktuar, pastaj 
(adhurimin) e nderpret teresisht. Disa 
nga te paret thoshin: "Sa i keq eshte nje 
popuU qe nuk e njohin Allahun ve9se ne 
Ramazan, behu adhurues e mos u bej 
ramazanii". Pra, mos u bej adhurues ve- 
tem ne Ramazan, behu adhurues ne te 
gjithe muajt. Shto ne Ramazan, aktiviz- 
ohu me shume ne Ramazan, mirepo va- 
zhdo me adhurime pas Ramazanit. Ky 
eshte argument se Allahu xh.sh. ta ka 
pranuar agjerimin dhe faljen tende. She- 
nja e pranimit te se mires eshte qe te 
kesh sukses ne te mira te tjera pas saj, 
si9 ka thene Allahu xh.sh.: 

"E Allahu u shton besim atyre qe u 
udhezuan"". 

"Kurse ata qe gjeten rrugen e drejte, 
Ai atyre u shton edhe me udhezimin ne 
rrugen e drejte dhe u ofron mundesi te 
jene edhe me te matur"^^ Ndersa shenja 
e ndeshkimit per te keqijat, eshte qe te 
besh ndonje te keqe tjeter pas saj, ai 
eshte ndeshkim i pershpejtuar ne kete 
bote para ndeshkimit ne boten tjeter, 
mirepo, nese Allahu eshte i kenaqur me 
ty, te ndihmon qe te pendohesh nga e 
keqja dhe te shtosh te mirat me pas. 



dituria islame / 206 



11 




O ju vellezer, shkoi Ramazani, desh- 
mitar per ne ose kunder nesh, e E lusim 
Allahun qe te jete deshmitar per neve, 
dhe te jete ndermjetesues per ne, ndersa 
Pejgamberi (sal-lall-Uahu alejhi we sel- 
lem) ka thene: 

"Agjerimi dhe Kurani do te kerkojne 
meshire (shefaat) per besimtaret ne 
Diten e Gjykimit. Do te thote agjerimi: 
O Zoti im, e kam ndaluar nga ushqimet 
dhe nga marredheniet intime gjate dites, 
prandaj pranoje ndermjetesimin tim per 
te. Dhe do te thote Kurani: E kam pen- 
guar te fleje gjate nates, prandaj pranoje 
ndermjetesimin tim. Pejgamberi (sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem) po thote: Do 
te bejne meshire (shefaat) per te"". 

Agjerimi i gjashte diteve 
te muajit Shewal 

Prej gjerave qe ka ligjesuar Islami per 
vazhdimesine e adhurimeve, pas muajit 
te Ramazanit, dhe vazhdimesine e lidhj- 
es me Allahun xh.sh. pas Ramazanit, e 
per te cilen na ka nxitur Pejgamberi (sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem), - eshte 
agjerimi i gjashte diteve te muajit Shev- 
val. Ai ka thene: 

"Ai qe e agjeron muajin e Ramazanit, 
e pastaj e pason ate (me agjerim) me gja- 
shte dite te muajit Shewal, do te jete si- 
kur te kishte agjeruar tere jeten'"^ 
Ndersa ne nje hadith tjeter eshte cekur 
komenti i kesaj, e qe Pejgamberi (sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem) ka thene: 

"Allahu e ka here te miren si dhjete te 
ngjashme, andaj nje muaj eshte si dhjete 
muaj, dhe agjerimi i gjashte diteve pas 
Ramazanit eshte plotesim i vitit"". 
Agjerimi i muajit te Ramazanit eshte i 
barabarte me dhjete muaj, ndersa agjeri- 
mi i gjashte diteve me pas eshte i bara- 
barte me dy muaj, pra e ka agjeruar tere 
vitin. E nese vazhdon keshtu per 9do vit, 
konsiderohet se e ka agjeruar tere jeten. 

Islami deshiron nga njeriu qe pas fa- 
rzeve te kete edhe nafile, ashtu sig e fal 



farzin, te falesh edhe synete: dy rekate 
para farzit te sabahut, nga dy rekate para 
dhe pas farzit te drekes, dy rekate pas fa- 
rzit te akshamit, dhe dy rekate pas farzit 
te jacise, te gjitha keto jane synete, per- 
se? T'i korrigjosh te metat qe kane mu- 
ndur te ndodhin ne farze, ajo eshte 
teprice rezerve, qe do te ta plotesoje te 
meten e farzit tend. 

Nga nje aspekt tjeter, t'i perballosh te 
keqijat qe ke here papritmas, se bilanci i 
te keqijave eshte i madh dhe ka nevoje 
per digka qe e perballon. 

Dhe nga aspekti i trete, qe te jesh sa 
me afer Allahut xh.sh.: 

"Robi im vazhdon te Me afrohet Mua 
me kryerjen e adhurimeve vullnetare 
(nafile) derisa ta dua, e kur ta dua Jam 
veshi i tij me te cilin degjon, syri i tij me 
te cilin sheh, dora e tij me te cilen kap, 
dhe kemba e tij me te cilen ecen. E nese 
Me kerkon digka, do t'ia jap, e nese ker- 
kon mbrojtje nga Une, do ta mbroj 
ate"'«. 

Per kete qellim, Allahu ka ligjesuar 
agjerimin e ketyre gjashte diteve te mua- 
jit Shewal. 

Disa dijetare thone: t'i filloje e t'i agj- 
eroje ato gjashte dite ne diten e dyte te 
Fiter Bajramit, ndersa disa dijetare te 
tjere kane thene: me rendesi eshte te jete 
ne muajin Shewal, e nuk eshte i obligu- 
ar qe t'i agjeroje ato gjashte dite pa nder- 
prerje, mund t'i ndaje ato gjate muajit 
Shewal. 

E tere kjo eshte qe te vazhdoje me 
adhurimin, qe litari i tij me Allahun te 
jete i lidhur, dhe te mos nderpritet nga 
Allahu asnjehere. 

Kjo eshte geshtja e njeriut besimtar: 
eshte i vendosur ne adhurime, vazhdon 
ne punet e mira, nuk ndalet e as nuk 
zmbrapset, nuk kthehet djathtas e as ma- 
jtas, sepse ai E lut Allahun gjithmone qe 
ta udhezoje ne rrugen e drejte, e ka kup- 
tuar fjalen e Tij drejtuar te Derguarit te 
Tij: 



"Ti (Muhammed) perqendrohu vend- 
osmerisht ashtu si je i urdheruar, e ba- 
shke me ty edhe ata qe u penduan (prej 
idhujtarise)"-'. Ai gjithmone perpiqet te 
jete prej atyre per te cilet Allahu ka the- 
ne: 

"Ata qe thane: Allahu eshte Zoti yne, 
dhe qendruan besnikerisht, per ta nuk ka 
frike dhe ata nuk do te pikellohen. Te 
tillet jane banues te Xhennetit, aty jane 
pergjithmone, ate e kane shperblim per 
veprat qe bene"'". 



(Perkthimi dhe pershtatja e ketij artikulli 
eshte here nga libri "Ligjeratat e Shejh El 
Kardavit ", pergatitur nga Halid Essa 'd, me- 
ktebetu vehheh, Kajro, 2000, vellimi III, 
faqe: 218-227). 



Perktheu: 
Mr. Faruk Ukallo 



Fusnotat: 

1. El Kasas, 88. Perkthimin e ajeteve Kur'anore 

nga gj.arabe ne gj.shqipe e huazova prej perk- 
thimit te Kur'anit nga H.Sherif Ahmeti, Prish- 
tine, 1988. 

2. Er-Rrahman, 26-27. 

3. Hadithin e transmetojne: Buhariu dhe Muslimi 

nga Ebu Hurejreja (radijall-llahu anhu). 

4. Hadithin e transmeton Ebu Davudi. 

5. Hadithin e transmeton Ebu Davudi. 

6. Junus, 58. 

7. Gafir, 75. 

8. Gafir, 76. 

9. El Bekare, 74. 

10. ElEn'am, 42-44. 
ll.ElKalem, 44-45. 

12. Hadithin e transmetojne: Buhariu, Muslimi 
dhe Tirmidhiu nga Ebu Musa (radijall-llahu 
anhu). 

13. Hud, 102. 

14. El En'am, 44-45. 

15. El Kasas, 76. 

16. ElMaide, 27. 

17. Hadithin e transmeton Tirmidhiu nga Enesi 
(radijall-llahu anhu). 

18. Alilmran, 8. 

19. Fussilet, 30-32. 

20. En-Nahl, 32. 

21. Hadithin e transmetojne:Buhariu dhe Muslimi 
nga Aisheja (radijall-llahu anha). 

22. Llukman, 33. 

23. Merjem, 76. 

24. Muhammed, 17. 

25. Hadithin e transmeton Ahmedi nga Abdullah 
iben Amri. 

26. Hadithin e transmetojne: Muslimi, Ebu Davu- 
di, Tirmidhiu, Nesaiu, Iben Maxheja dhe Tabe- 
raniu nga Ebu Ejjubi (radijall-llahu anhu). 

27. Hadithin e transmeton Nesaiu nga Thevbani 
(radijall-llahu anhu). 

28. Hadithin kudsi e transmeton Buhariu nga Ebu 
Hurejreja (radijall-llahu anhu). 

29. Hud, 112. 

30. ElAhkaf, 13-14, 



12 



dituria islame / 206 



Ramazani 



Komentimi i ajeteve 
mbi agjerimin sipas Filchut - (2) 



Muhammed Ali es-Sabuni 



Dispozita e katerf: Lejimi qe i 

semuri dhe udhetari te mos 

agjerojne, eshte lehtesim apo 

detyrim primar? 

Dhahiritet konsiderojne se per te se- 
murin dhe udhetarin eshte detyrim te 
mos agjerojne dhe se agjerimin e lene 
duhet ta kompensojne ne dite te tjera. Ne 
qofte se do te agjeronin, per kete nuk do 
te kishin shperblim, sepse i Lartesuari 
thote: 

"...e kush eshte i semure prej jush ose 
eshte ne udhetim (e nuk agjeroi), atehere 
ai (le te agjeroje) me vone aq dite..." Do- 
methenia e ajetit eshte se personi i tille 
do te agjeroje ne ditet e tjera, dhe kjo ke- 
rkon detyrimin sipas fjaleve te te Der- 
guarit: "Nuk ka te mira ne agjerim gjate 
udhetimit." Ky qendrim transmetohet 
prej disa dijetareve te hershem. 

Shumica e dijetareve islame dhe ju- 
risteve regjionale mbeshtetin qendrimin 
se kjo eshte lehtesim, kush deshiron 
mund te mos agjeroje, e kush deshiron 
mund te agjeroje. Ata shenojne keto 
argumente vijuese: 

1. Ne ajetin e lartpermendur gjendet 
misioni i fshehur, i cili nenkuptohet, 
d.m.th. e kush prej jush eshte i se- 
mure ose ne udhetim, le te mos agje- 
roje, po do t'i kompensoje aq dite te 
tjera. Me kete ka te bej ajeti: "...Ne i 
thame: "Bjeri gurit me shkopin tend", 
atehere nga ai gufuan dymbedhjete 
kroje dhe secili grup e dinte vendin 
ku do te pinte uje."^" Ketu parafytyro- 
het folja darebe- dhe kur ai i bie, nga 
shkembi gufon. Gjithashtu edhe ne 
ajetin: "Po kush eshte prej jush i sem- 
ure ose ka mundim koke (e rruhet 
para kohe), kompensimi eshte..."", 
d.m.th., e rruhet - e ka per obligim te 
jape kompensim. Q'eshte e drejta, kjo 
dukuri, ne Kuran, eshte shume pre- 
zente, dhe vetem te paditurit mund ta 
mohojne. 

2. Prej te Derguarit vjen me transmetim 
mustefid^" se ai ka agjeruar ne udhe- 
tim.'' 

3. Nga Enesi, r.a., transmetohet se ka 
thene: Gjate muajit te Ramazanit 
kemi udhetuar me te Derguarin e 
Allahut, s.a.v.s., dhe ate qe agjeronte, 
nuk qortonte te mos agjeronte, as ate 
qe nuk agjeronte, nuk e qortonte qe te 
agjeronte."'^ 

4. Semundja dhe udhetimi, sipas Sheria- 
tit dhe logjikes, detyrimisht e perbe- 



"O ju qe besuat, agjerimi ju eshte bere obligim siliurse ishte obligim 
edhe i atyre qe ishin para jush, keshtu qe te beheni te devotshem. 
(Jeni te obliguar per) Dite te caktuara, e kush eshte i semure prej jush 
ose eshte ne udhetim (e nuk agjeroi), atehere ai (le te agjeroje) me vone 
aq dite. E ata qe i rendon ai (nuk mund te agjerojne), jane te obliguar 
per kompensim, ushqim (ditor), i nje te varfri, ai qe nga vuUneti jep 
me teper, ajo eshte aq me mire per te. Mirepo, po qe se e dini, agjerimi 
eshte me i mire per ju. 

(Ato dite te numeruara jane) Muaji i Ramadanit ne te cilin (fiUoi te) 
shpallej Kur'ani, qe eshte udherrefyes per njerez dhe sqarues i rruges 
se drejte dhe dallues (i se vertetes nga genjeshtra). E kush e perjeton 
prej jush kete muaj, le te agjeroje, ndersa kush eshte i semure ose ne 
udhetim, le te agjeroje aq dite nga ditet e mevonshme. AU-Uahu me 
kete deshiron lehtesim per ju, e nuk deshiron veshtiresim per ju. (Te 
agjeroni ditet e leshuara me vone) qe te plotesoni numrin, ta madheroni 
All-llahun per ate se ju udhezoi dhe qe te falenderoni. 
E kur robet e Mi te pyesin ty per Mua, Une jam afer, i pergjigjem lut- 
jes kur lutesi me lutet, pra per te qene ata te udhezuar drejt, le te me 
pergjigjen ata Mua dhe le te me besojne Mua. 
Naten e agjerimit ju eshte lejuar t'u afroheni grave tuaja, ato jane 
prehje per ju dhe ju jeni prehje per ato. AU-Uahu e di se ju e keni 
mashtruar vetveten, andaj jua pranoi pendimin tuaj dhe jua fall 
gabimin. Tash e tutje bashkohuni me to dhe kerkoni ate qe jua ka cak- 
tuar AU-Uahu, dhe hani e pini derisa te dallohet qarte peri i bardhe 
nga peri i zi ne agim, e pastaj agjerimin plotesojeni deri ne mbremje. 
E kur jeni te izoluar (ne i'tikaf) ne xhami, te mos u afroheni atyre (per 
marredhenie intime). Keto jane dispozitat e AU-Uahut, pra mos i 
kundershtoni. Ja keshtu, ne kete menyre AU-Uahu u sqaron njerezve 
argumentet e Veta, qe ata te ruhen." (El-Bekare,183-187.)' 



jne veshtiresine. Nuk eshte e lejuar qe 
ata te jene te provokuar nga veshti- 
resia. 

Sa i perket argumentimit te dhahiri- 
teve, qe ata shfrytezojne hadithin: "Nuk 
ka te mira ne agjerim gjate udhetimit. "- 
duhet ditur qe ky hadith eshte thene ne 
situate specifike, kur i Derguari i 
Allahut, s.a.v.s. kishte pare se si njerezit 
ishin tubuar perreth nje njeriu te cilin e 
freskonin. I Derguari kishte pyetur per 
ate njeri. Agjerues eshte- i ishin pergji- 
gjur- e ka kapluar etja! Dhe i Derguari, 
a.s., e kishte thene hadithin e lartperme- 
ndur. 

Ibnu-l-'Arebiu ne tefsirin e tij thote: 
"Njerezve u caktohet qe, nese udhetojne 
gjate muajit te Ramazanit, te mund te 
agjerojne ose te mos agjerojne. Kete 
mund ta mohojne vetem ata te dobetit, te 
cilet nuk e kuptojne mire gjuhen arabe. 
Me ijale te tjera, baza e fjales dhe fuqia 
stilistike e shprehjes se perkryer kerko- 
jne qe (ne ajetin e lartpermendur, shen. i 



perkth.) te nenkuptohet shprehja 'le te 
mos agjerojne'. Ndersa nga i Derguari, 
s.a.v.s. vijne, me fjale e me vepra, trans- 
metime autentike, se ai agjeronte edhe 
gjate udhetimit. Kete e kemi shpjeguar 
ne komentin e drejte edhe ne vende te 
tjera."" 

Dispozita e peste: A eshte me mire te 
agjerohet apo te mos agjerohet? 
Juristet islame, te cilet konsiderojne 
se mundesia qe te mos agjerohet eshte 
lehtesim, kane mendime te ndryshme 
mbi 9eshtjen se 9'eshte me e vlefshme: 
te agjerohet apo te mos agjerohet? 

Ebu Hanife, Shaf iu dhe Maliku kon- 
siderojne se per ate qe ka mundesi, me 
mire eshte te agjeroje, ndersa per ate qe 
nuk mund te perballoje agjerimin, me 
mire eshte te mos agjeroje. Per rastin e 
pare theksojne ajetin: "Mirepo, po qe se 
e dini, agjerimi eshte me i mire per ju." 
- ndersa per te dytin: "AU-llahu me kete 
deshiron lehtesim per ju, e nuk deshiron 
veshtiresim per ju." 



dituria islame / 206 



13 











Imam Ahmedi, Allahu e meshirofte, 
mendon se me mire eshte te mos agjero- 
het, duke e shfrytezuar lehtesimin, per 
arsye se Allahu i Lartesuar deshiron qe 
te shfrytezohet lehtesimi i Tij, ashtu si- 
kur deshiron te zbatohet urdheresa e tij. 

Omer b. 'Abdul'azizi, r.a., konsideron 
se me mire eshte ajo qe eshte me e lehte 
per njeriun. 

Mendimi mbizoterues 

Duke e pasur parasysh fuqine e argu- 
menteve qe shfrytezojne, mendimi i 
shumices se dijetareve eshte me mbizo- 
terues. Ndersa, Allahu e di me se miri! 

Dispozita e gjashte: A eshte i domos- 
doshem kompensimi i panderprere i 
diteve te lena pa agjeruar? 
Sipas mendimit te Aliut, Ibn Omerit 

dhe Sha'biut, ai person qe nuk ka agjeru- 



ar per shkak te semundjes ose udhetim- 
it, ditet e lena te agjerimit do t'i kompen- 
soje panderprere. Argument i tyre eshte 
se kompensimi (kada') i agjerimit i 
ngjan rreguUes thelbesore (el-eda'), 
andaj, meqe sipas rreguUes thelbesore 
agjerohet panderprere, ashtu ndodh edhe 
me kompensimin. 

Shumica e dijetareve konsiderojne se 
kompensimi i agjerimit eshte i lejuar qe 
te realizohet edhe panderprere edhe nda- 
razi. Per argument marrin fjalet kura- 
nore: "...atehere ai (le te agjeroje) me 
vone aq dite!" Ne ajet nuk kushtezohet 
asgje tjeter pervegse te kompensohen aq 
dite sa nuk jane agjeruar. Ne te nuk ka 
asgje qe do te kerkonte (agjerimin) pa- 
nderprere. Ai eshte i papercaktuar ne 
kontekstin e te vertetuarit, pa marre pa- 
rasysh se cila dite agjerohet, kompensi- 
mi eshte i realizuar. 



Qendrimin e tyre, shumica e dijetare- 
ve, e argumentojne me ate qe eshte tra- 
nsmetuar nga Ubejde b. El-Xherrahi, se 
ka thene: "Allahu i Lartesuar nuk ua ka 
caktuar lehtesimin qe te mos agjeroni, 
Ai deshiron ta ndieni mundimin gjate 
kompensimit te agjerimit. Nese deshiro- 
ni, ditet e kompensimit te agjerimit mu- 
nd t'i bashkoni, e nese deshironi, mund 
edhe t'i ndani."^" 

Per shkak te qartesise se argumentit, 
qendrimi i shumices se dijetareve eshte 
me mbizoterues, ndersa Allahu e di me 
se miri! 

Dispozita e shtate: Ne lidhje me 9ka 
kane te bejne fjalet e Allahut: "E ata 
qe i rendon ai (nuk mund te agjeroj- 
ne), jane te obliguar per kompens- 
im...? 

Disa juriste islame konsiderojne se, 
ne fillim, agjerimi ka qene me deshire, 
kush ka deshiruar, ka agjeruar; kush nuk 
ka deshiruar te agjeroje, ka dhene kom- 
pensim (fidje), duke ushqyer nje te var- 
fer per gdo dite. Pastaj kjo praktike eshte 
shfyqizuar me ajetin: "E kush e perjeton 
prej jush kete muaj, le te agjeroje!" Ky 
eshte mendimi i shumices se dijetareve, 
ndersa per argument kane ate qe trans- 
metohet tek Buhariu dhe Muslimi prej 
Seleme b. Ekve'a, se ka thene: "Kur u 
shpall ajeti 'E ata qe i rendon ai (nuk 
mund te agjerojne)...', kush prej nesh de- 
shironte, agjeronte, e kush nuk deshi- 
ronte te agjeronte, jepte fidje. Keshtu 
vazhdoi gjersa me pas nuk u shpall ajeti: 
'... E kush e perjeton prej jush kete muaj, 
le te agjeroje!', i cili e shfuqizoi ate te 
meparshmin." Kjo transmetohet edhe 
prej Ibn Mes'udit, Mu'adhit, Ibn Omerit 
dhe te tjereve.^^ 

Nderkaq, disa dijetare jane te mendi- 
mit se ajeti i theksuar nuk eshte i shfuqi- 
zuar, por ai ka te beje me personat e 
moshuar, pleqte e pafuqishem dhe te se- 
muret, te cileve agjerimi u shkakton ve- 
shtiresi. Kjo transmetohet nga Ibn 
'Abbasi. Ibn Abbasi, r.a., qe thote: "Per- 
sonit te moshuar i eshte lehtesuar qe te 
mos agjeroje, dhe ai per 9do dite duhet 
te ushqeje nga nje varfer, dhe nuk do ta 
kompensoje agjerimin e lene.""*" 

Buhariu transmeton nga 'Ata'i, r.a., se 
e ka degjuar 'Abbasin sesi e lexoi ajetin: 
"E ata qe i rendon ai (nuk mund te 
agjerojne), jane te obliguar per kompen- 
sim, ushqim (ditor) i nje te varferi!"- e 
pastaj tha: Ajeti nuk eshte i shfuqizuar, 
por ka te beje me plakun dhe plaken qe 
nuk mund te agjerojne, e ata per 9do dite 
do te ushqejne nje fukara." Sipas kesaj, 
ajeti nuk eshte i shfuqizuar, kurse kupti- 
mi i Ijaleve te Allahut: "E ata qe i ren- 
don ai (nuk mund te agjerojne)..." - 
eshte- ata qe agjerojne me veshtiresi dhe 
mund te madh. Kete mendim e perfor- 



14 



dituria islame / 206 



con edhe kiraeti jutavvikunehu - d.m.th., 
ata qe e kryejne me mundim. 

Dispozita e tete: Cila eshte dispozita 
per shtatzenen dhe gjidhenesen? 
Ne qofte se shtatzena dhe gjidhenesja 
frikesohen per shendetin e tyre ose per 
shendetin e femijes, atehere ato nuk do 
te agjerojne, per arsye se per to zbatohet 
dispozita e njejte sikurse edhe per te se- 
murin. Hasan el-Basriu eshte pyetur per 
agjerimin e shtatzenes dhe gjidheneses, 
ne qofte se ato frikesohen per shendetin 
e tyre, dhe eshte pergjigjur: "Cila eshte 
ajo semundje qe eshte me e rende sesa 
shtatzenesia? Ato nuk do te agjerojne, 
mirepo ditet e lena te agjerimit do t'i ko- 
mpensojne." Per kete dijetaret islame 
jane te nje mendjeje. Megjithate, kund- 
ershtohen lidhur me feshtjen nese per- 
soni i tille do ta kompensoje agjerimin 
bashkerisht me dhenien e fidjes apo do 
te kompensoje vetem agjerimin? 

Ebu Hanife konsideron qe ato jane te 
obliguara vetem per ta kompensuar 
agjerimin, kurse Ahmedi dhe Shaf u me- 
ndojne qe ato, krahas dhenies se fidjes, 
do ta kompensojne agjerimin. 

Argument! i Shafi'ut 
dhe Ahmedit 

Shtatzena dhe gjidhenesja kane te be- 
jne me ate qe nenkuptohet nga ajeti: "E 
ata qe i rendon ai (nuk mund te agjeroj- 
ne)...", meqe ajeti perfshine plakun, pla- 
ken e lodhur dhe 9donjerin qe e mundon 
agjerimi, keshtu qe per shtatzenen dhe 
gjidhenesen detyrohet dhenia e fidjes, 
njesoj si per personin e moshuar. 

Argumentet e Ebu Hanifes 

1. Per shtatzenen dhe gjidhenesen vlen 
dispozita e njejte sikur edhe per te 
semurin. A nuk ke njohuri per fjalet e 
Hasan el-Basriut: "Cila eshte ajo se- 
mundje qe eshte me e rende sesa shta- 
tzenesia? Ato nuk do te agjerojne, 
mirepo ditet e lena pa agjeruar do t'i 
kompensojne." Pra, ato jane te oblig- 
uara vetem per te kompensuar ditet e 
lena pa agjeruar. 

2. Personi i moshuar nuk eshte ne gjend- 
je ta kompensoje agjerimin, ai eshte i 
liruar nga agjerimi per shkak te pleq- 
erise, dhe do te jape fidje, sepse nuk 
pret dite kur te jete ne gjendje te agj- 
eroje. Sa i perket shtatzenes dhe 
gjidheneses, ato kane nje pengese 
kalimtare, e cila do te zhduket, kesh- 
tu qe e kane per obligim ta kompen- 
sojne agjerimin. Ne qofte se do t'ua 
shtonim edhe fidjen si obligim, atehe- 
re kjo do te thoshte bashkim i dy 
zevendesimeve (xhem'an bejne-1-be- 
delejn), gje qe nuk lejohet, per shkak 
se edhe kompensimi i agjerimit edhe 



fidja jane zevendesim, prandaj eshte i 
pamundur bashkimi i tyre, sepse obli- 
gim eshte te vepruarit e njeres prej te 
dyjave.^* 

Aga imam Ahmedi dhe Shafi'u perci- 
llet edhe transmetimi se ata jane te 
mendimit qe, ne qofte se shtatzena dhe 
gjidhenesja frikesohen vetem per shen- 
detin e femijes, e nuk agjerojne, atehere 
jane te obliguara te kompensojne edhe 
duke dhene fidjen; ndersa nese frikeso- 
hen vetem per veten, ose per veten dhe 
per shendetin e femijes, atehere agjerim- 
in vetem do ta kompensojne.^' 

Dispozita e nente: Me se vertetohet fi- 

Uimi i muajit te Ramazanit? 

Fillimi i muajit te Ramazanit verteto- 
het me pamjen e Henes, madje qofte 
edhe vetem nga nje person i drejte, ose 
me mbushjen e tridhjete diteve te muajit 
sha'ban. Nuk merren parasysh llogaritjet 
matematikore apo astronomia, per shkak 
te fjaleve te te Derguarit, s.a.v.s.: "Agje- 
roni kur ta shihni (d.m.th. Henen) ate, 
dhe nderpritni agjerimin kur ta shihni 
perseri, ndersa nese eshte vranet, atehere 
Uogaritni se muaji sha'ban ka tridhjete 
dite."*» 

Nepermjet henes dihet koha e agjeri- 
mit dhe haxhit, sikurse thote Allahu i 
Lartesuar: "Te pyesin per henen e re 
(dhe fazat e saj). Thuaj: "Ato jane perca- 
ktime te kohes per njerez dhe per 
haxh.""' Andaj hena vertetohet ne baze 
te pamjes. Sipas shumices se dijetareve 
islame, per vertetimin e fillimit te mua- 
jit te Ramazanit, mjafton qe henen ta 
shohe nje person i drejte, meqe transme- 
tohet nga Ibn Omeri, ra., te kete thene: 
"Ne nje rast, gjersa njerezit shikonin se 
kur do te shfaqej hena, une e lajmerova 
te Derguarin e AUallahut, s.a.v.s., se e 
pashe, atehere ai filloi te agjeronte dhe i 
urdheroi edhe te tjeret te fiUonin te 
agjeronin.'"*- 

Sa i perket henes te muajit shevval, 
ajo vertetohet me llogaritjen se muaji 
Ramazan ka tridhjete dite. Tek shumica 
e juristeve, ne kete rast, nuk merret pa- 
rasysh deshmia e nje personi te drejte. 
Maliku thote: Patjeter te deshmojne dy 
persona te drejte, sepse behet fjale per te 
vertetuar shfaqjen e henes se muajit 
shevval. Pra, me se paku duhet te jene 
dy veta. 

Tirmidhiu thote: "Praktika e shu- 
mices se dijetareve eshte qe ta pranojne 
deshmine e nje personi, behet fjale per 
fillimin e Ramazanit." 

Transmeton Darekutni se nje njeri ki- 
shte deshmuar tek Ali b. Ebi Talibi, r.a., 
se e kishte pare henen e muajit te Rama- 
zanit, dhe Aliu, r.a., paska agjeruar dhe e 
paska urdheruar popullin te agjeronte 
duke thene: "Me shume deshiroj te agje- 
roj nje dite nga muaji sha'ban sesa te 



mos agjeroj ndonje dite nga muaji i Ra- 
mazanit!"" 

Dispozita e dhjete: A ndikon ndryshue- 

shmeria e parjes se Henes tek detyri- 

mi i agjerimit? 

Hanefitet, malekitet dhe hambelitet 
konsiderojne qe ndryshueshmeria e te 
parit te Henes nuk ndikon per detyrimin 
e agjerimit. Sipas kesaj, ne qofte se hena 
shihet ne nje vend, obligim eshte qe te 
agjerohet edhe ne vende te tjera, ne per- 
puthje me fjalet e te Derguarit, s.a.v.s.: 
"Agjeroni kur ta shihni ate (d.m.th., He- 
nen), dhe nderpriteni agjerimin kur ta 
shihni perseri..." Keto fjale jane te per- 
gjithshme per gjithe ymetin, dhe kushdo 
qe ta shohe prej tyre ne cilindo vend 
qofte te jete pare, vlen per gjithe ymetin. 

Nderkaq, Shafi'u konsideron qe 9do 
vend e ka mundesine e vet per ta pare 
henen dhe kjo nuk vlen per vendet e 
tjera. Argumentet per kete 9eshtje mund 
t'i gjeni ne veprat e fikhut, e kush deshi- 
ron, le te shohe atje. 

Dispozita e njembedlijete: Cila eshte 

dispozita per ate qe e prish agjerimin 

pa qellim? 

Shkencetaret islame nuk pajtohen 
rreth 9eshtjes se personit qei ha ose pi 
di9ka, duke menduar se ka perenduar di- 
elli, ose hane duke menduar se akoma 
nuk ka hyre agimi. Dallimet kane te 
bejne me faktin qe personi i tille duhet ta 
kompensoje agjerimin e asaj dite apo jo? 

Mendimi i shumices se dijetareve, ku 
ben pjese edhe mendimi i Kater fmame- 
ve, eshte qe agjerimi i atij personi nuk 
eshte ne rregull, andaj eshte i obliguar 
ate ta kompensoj, sepse nga agjeruesi 
kerkohet te jete i matur ndaj 9eshtjes se 
tille, ne perputhje me fjalet e AUahut, 
xh.sh.: "...hani e pini derisa te dallohet 
qarte peri i bardhe nga peri i zi ne ag- 
im..." Pra, urdhri eshte qe te agjerohet 
derisa te perendoje dielH, ne te kunde- 
rten, detyrohet te kompensohet agjerimi. 

Dhahiritet dhe Hasan El-Basriu thone 
qe agjerimi i personit te tille eshte ne 
rregull dhe qe nuk duhet ta kompensoje, 
sepse i Lartesuari thote: "Nuk eshte ndo- 
nje mekat juaji ajo per se keni gabu- 
ar..."*" Por edhe per shkak te fjaleve te te 
Derguarit, s.a.v.s.: "Ummeti im eshte li- 
ruar nga ai mekat qe behet duke gabuar, 
harruar dhe duke qene i detyruar" Rasti 
i permendur, thone ata, eshte sikur har- 
resa, e cila nuk e prish agjerimin. 

Mendimi mbizoterues: 

Qendrimi i shumices eshte me i dre- 
jte, sepse ne ajetin dhe hadithin e thek- 
suar mendohet per lirimin nga mekatet, 
e jo per lirimin nga dispozita. Per per- 
sonin e tille nuk eshte caktuar shpagim 
per shkak se tek ai nuk ka qellim per te 



dituria islame / 206 



15 



prishur agjerimin, mirepo ai detyrohet ta 
kompensoje, per arsye se agjerimi eshte 
me te meta. P.sh., per mbytjen pa qellim 
ekziston shpagimi dhe gjakmarrja, edhe 
pse nuk eshte bere me qellim. 

Analogjia me harresen nuk eshte e 
vlefshme, per shkak se harresa ne tekstin 
e hadithit eshte permendur shprehimisht 
dhe me te nuk mund te behet analogji. 
Megjithekete, Allahu e di me se miri! 

Dispozita e dymbedhjete: A e prish 
xhunumblleku (papastertia) agjerim- 
in? 

Ajeti fisnik: "Tash e tutje bashkohuni 
me to dhe kerkoni ate qe jua ka caktuar 
All-Uahu..." - ve ne dukje faktin se xhu- 
nublleku nuk e prish agjerimin. Lejohet 
te hahet, te pihet dhe te kihet marredhe- 
nie intime prej fillimit deri ne fund te 
nates, ndonese dihet qe, ne qofte se ka 
kontakt nga fundi i nates, njeriu mund te 
zgjohet i papaster ne agim, e Allahu, 
xh.sh., me pas e ka urdheruar te agjeroj 
deri ne mbremje: "e pastaj agjerimin 
plotesojeni deri ne mbremje." - kjo treg- 
on se agjerimi eshte ne rregull. Sikur te 
mos ishte ne rregull agjerimi, ai nuk do 
te urdherohej te agjerohej.*' 

Ne te dy Sahihet* transmetohet nga 
Aishja, r.a., se i Derguari i Allahut, 
s.a.v.s., njehere, gjersa ishte duke agje- 
ruar, qenka zgjuar i papaster (xhunub), 
dhe pastaj ishte pastruar."" Pra, papaster- 
tia nuk ndikon ne vlefshmerine e agjeri- 
mit, po te pastruarit eshte obligim per 
shkak te namazit. 

Dispozita e trembedlijete: A eshte i 

obligueshem kompensimi i agjerimit 

nafile? 

Edhe ndaj kesaj geshtjeje dijetaret is- 
lame kane qendrime te ndryshme, pra, 
nese eshte apo nuk eshte i detyrueshem 
kompensimi i agjerimit nafile, ne qofte 
se ai prishet? 

Hanefitet konsiderojne se kompensi- 
mi eshte i detyrueshem, sepse sipas 
rregulles, plotesimi i agjerimit eshte ob- 
ligim. Shafitet dhe hambelitet jane te 
mendimit se agjerimi i tille nuk eshte e 
detyrueshme te kompensohet, sepse ai, 
edhe si i tille, eshte ibadet vullnetar (mu- 
tetavi'). Malikitet, nderkaq, konsideroj- 
ne qe, ne qofte se agjerimi i tille prishet, 
obligim eshte te kompensohet, ndersa ne 
qofte se ndodh di9ka pa qellim, qe ta pri- 
shte agjerimin, atehere nuk eshte i dety- 
rueshem te kompensohet. 

Argumentet e lianeilteve: 

1. Fjalet e Allahut: "...e pastaj agjerimin 
plotesojeni deri ne mbremje." Ky ajet 
ka domethenie te pergjithshme per 
gdo lloj agjerimi, keshtu qe obligim 
eshte edhe plotesimi i 9do lloj agjeri- 
mi. 




2. Fjalet e Allahut: "Dhe veprat tuaja 
mos i asgjesoni!" Agjerimi nafile gji- 
thashtu eshte nje nga veprat qe, nese 
prishet, shperfillet agjerimi, i cili, 
mund te lirohet prej obligimit vetem 
me ane te kompensimit. 

3. Hadithi i Aishes, r.a., ne te cilin ajo 
thote: "Une dhe Hafsa u zgjuam duke 
agjeruar nafile. Megjithate, na u ofrua 
ushqim qe na pelqeu, dhe e prishem 
agjerimin. Ne ate rast erdhi i Derguari 
i Allahut, s.a.v.s., dhe Hafsa e pyeti e 
para per ate qe kishim bere. - Agjero- 
ni nje dite tjeter si kompensim - u 
pergjigj i Derguari i Allahut, s.a.v.s.** 



Argumentet e shafiteve 
dhe hambeliteve 

1. Fjalet e Allahut: "...pra per te miret 
nuk ka kurrfare qortimi!""' Pra, agje- 
rimi vullnetar konsiderohet veper e 
mire dhe nuk ka kurrfare mekati qe ai 
te nderpritet. 

2. Hadithi: Agjeruesi i cili ben agjerim 
vullnetar, mund te veproje si te deshi- 
roje: te agjeroj e ose ta nderprese agje- 
rimin.'" 



Mendimi mbizoterues 

Mendimi i hanefiteve me siguri eshte 
me i favorshem, meqe i Derguari i 
Allahut, s.a.v.s., u tha Aishes dhe Ha- 
fses, r.a., qe ta kompensonin agjerimin 
vullnetar. Ky hadith eshte argument per 
domosdoshmerine e kompensimit te 
agjerimit, po Allahu e di me se miri! 

Dispozita e katermbedhjete: Qka eshte 
i'tikafi dhe ne cilen xhami behet? 
Imam Shafi'u, r.a., shenon: Fjala i'ti- 
kaf, ne pikepamje gjuhesore do te thote: 
domosdoshmeria dhe te ndenjurit e nje- 
riut prane di9kaje, qofte ajo e mire ose e 
keqe. I Lartesuari thote: "...me nje pop- 
ull qe agjeronte do statuja te tyre..." (ja'- 
kufune 'ala asnamin lehum)..."'' Kurse, 
ne pikepamje terminologjike fjala i'tikaf 
do te thote: te ndenjurit ne xhami me 
qellimin per te bere ibadet. I'tikafi eshte 
nje veprim i vjeter fetare, Allahu, xh.sh., 
thote: "...ju te dy pastroni shtepine Time 
per vizituesit, per ata qe qendrojne aty.." 
(ve-1 'akifin)'^ "Ndersa me grate nuk ke- 
ni te drejte te keni kontakte intime derisa 
te gjendeni ne i'tikaf ne xhami!" Kusht 
eshte qe i'tikafi te behet ne xhami, per 
shkak te fjaleve te Allahut: "...E kur jeni 
te izoluar (ne i'tikaf) ne xhami!" Ka 
mospajtime rreth faktit se ne cilen 
xhami mund te behet i'tikafi. 



16 



dituria islame / 206 



Disa dijetare thone: "I'tikafi mund te 
behet vetem ne tri xhami, pikerisht ne 
Mesxhidu-1-Haram, Mesxhidu-n-Nebe- 
vijj (ne Xhamine e te Derguarit) dhe ne 
Mesxhidu-1-Aksa (Kudusi-sh-Sherif), 
sepse kjo xhami eshte e te derguarve te 
Allahut, s.a.v.s. Argument per nje qendr- 
im te ketille eshte hadithi: "Rruga merret 
ve9se ndaj tri xhamive..." Kete mendim 
e pohon edhe Sejjid b. el-Musejjeb. 

Disa dijetare te tjere konsiderojne se 
i'tikafi mund te behet vetem ne ate xha- 
mi ne te cilen falen xhematet. Ky eshte 
qendrimi i Ibn Mesu'dit, ndersa kete e 
pranon, sipas njerit nga mendimet e tij, 
edhe Imam Maliku. 

Shume nga dijetaret islame konside- 
rojne se i'tikafi mund te behet ne cilendo 
xhami, ne perputhje me ajetin: "...E kur 
jeni te izoluar (ne i'tikaf) ne xhami!" Ky 
eshte mendim i drejte, per shkak se ne 
ajet nuk permendet ne menyre te vefan- 
te asnje xhami, keshtu qe vlen kuptimi i 
pergjithshem i ajetit.^' 

Ebu Bekr el-Xhessasi thote: "Te gji- 
the dijetaret e meparshem islame pajtoh- 
en njezeri se kusht eshte qe i'tikafi te 
behet ne xhami. Ndryshojne nese behet 
fjale pergjithesisht per te gjitha xhamite, 
ose ne xhami te caktuara. Kuptimi i ja- 
shtem i fjaleve te Allahut: "...E kur jeni 
te izoluar (ne i'tikaf) ne xhami!" - lejon, 
ne baze te deshmise se pergjithshme, qe 
te vleje per te gjitha xhamite. Ai qe e ku- 
fizon kete kuptim, patjeter duhet te kete 
argument te qendrueshem, kurse ai qe e 
kufizon vetem per xhamite ne te cilat fa- 
len xhemat, nuk ka argument per nje gje 
te tille, ashtu sikur nuk ka as qe e kufi- 
zon i'tikafm ne xhamite e te derguarve te 
Allahut: Nje qendrim i tille nuk eshte i 
qendrueshem."'* 

Gruas i lejohet qe i'tikafin ta beje ne 
shtepine e saj, per arsye se, ne ajetin ne 
fjale, nuk permendet qendrimi i saj ne 
xhami. 

Dispozita e pesembedhjete: Sa duhet te 
qendrohet ne i'tikaf dhe a eshte kusht 
agjerimi ne ate gjendje? 
Dijetaret islame, per sa i perket gesht- 

jes se sa zgjat qendrimi ne i'tikaf, kane 

shprehur keto mendime: 

a) gjatesia minimale e te qendruarit ne 
i'tikaf eshte nje dite dhe nje nate - 
mendojne hanefitet; 

b) gjatesia minimale e te qendruarit ne 
i'tikaf eshte dhjete dite - njeri nga me- 
ndimet e Imam Malikut; 

c) gjatesia minimale e te qendruarit 
eshte disa 9aste, ndersa me e madhja 
nuk eshte e kufizuar - mendimi i 
Imam Shafiut. 

Imam Shafiu dhe Imam Ahmedi e lej- 
ojne i'tikafin edhe pa agjerim, kurse shu- 
me prej juristeve islame (Ebu Hanife, 
Malik dhe Ahmedi, sipas mendimit 



tjeter) konsiderojne se nuk ka i'tikaf pa 
agjerim. Per argument marrin hadithin 
qe transmeton Aisheja, r.a.: "Nuk ka i'ti- 
kaf pa agjerim"." Dhe hadithin: "Beje 
i'tikafin dhe agjero!"''" Me tutje, ata tho- 
ne se Allahu i Lartesuar i ka permendur 
bashke i'tikafin me agjerimin: "Hani dhe 
pini..." e deri tek ajeti "...E kur jeni te 
izoluar (ne i'tikaf) ne xhami!" - do te 
thote qe perfundimi tregon se nuk ka 
i'tikaf pa agjerim. 

Imam Fahriu pohon: "Lejohet i'tikafi 
edhe pa agjerim, megjithese me mire 
eshte te agjerohet, - ky eshte edhe me- 
ndimi i Shafiut, kurse Ebu Hanife 
konsideron se nuk ka i'tikaf pa agjerim. 
Argumenti i Shafiut mbeshtetet ne kete 
ajet, pasi ne te permendet i'tikafi pa 
agjerim. Permendet vetem sepse Allahu 
i Lartesuar mu'tekifit ia ka ndaluar kon- 
taktin intim me gruan."" 

Tek juristet hanefite eshte i njohur qe- 
ndrimi qe ata i'tikafin e ndajne ne tri Uo- 

je: 

1. I'tikaf qe eshte mendub - ai manifesto- 
het me vete nijetin, dhe kjo mjafton, 
madje qofte edhe per nje 9ast. 

2. I'tikaf qe eshte sunnet - ai eshte ne 
dhjete ditet e fundit te muajit te Ra- 
mazanit. 

3. I'tikaf qe eshte vaxhib - ai eshte i'tika- 
fi premtues, i cili duhet te behet kra- 
has agjerimit. 

Argumente te sakta per kete 9eshtje 
mund te hasen ne literaturen e fikhut. 

^fare udhezojne keto ajete 
fisnike mbi agjerimin? 

1. Agjerimi eshte dispozite e Allahut, qe 
u eshte caktuar te gjithe popujve. 
Allahu e ka bere obligim per te gjithe 
myslimanet. 

2. Agjerimi eshte shkoUe shpirterore per 
edukimin e shpirtit dhe trajnimin e tij 
ne durim. 

3. Allahu i Lartesuar e ka zgjedhur mua- 
jin e Ramazanit si muaj agjerimi, se- 
pse ai eshte muaji i Kuranit. 

4. Atyre qe kane (ndonje) arsye, i Larte- 
suari, nga meshira e Tij, ua ka dhene 
mundesine qe te mos agjerojne. 




5. Nuk eshte e lejuar te kapercehen kufi- 
jte e Allahut, as te mos perfillen urd- 
heresat dhe ndalesat e Tij, sepse ne to, 
pa dyshim, ka miresi per njerezit. 



Perktheu nga boshnjakishtja: 
Me has Alija 

(Artikulli eshte botuar ne: "PREPOROD, gazete 
informative islame", nr. 21/791 dhe 22/792, me 
1. dhe 15. nentor 2004., Shkeputur nga vepra: 
Tefsiru ajatil-ahkam minel-Kur'an". Nga gjuha 
arabe e perktheu Almir Fati^.) 



Fusnotat: 

28. El-Bekare, 60. 

29. El-Bekare, 196. 

30. Hadith mustefid eshte ai hadith te cilin e trans- 
metojne nje grupe transmetuesish numri i te 
cileve eshte i njejte si ne fillim ashtu edhe ne 
fund. (Shen. i perkth.) Cituar sipas: Dr. Omer 
Nakieevife, Uvod u hadiske znanosti, Sarajeve, 
1996, 128. 

31. Kete hadith e transmetojne nje grap as'habesh 
ne mesin e te cileve jane edhe Ibn Abbas, Ebu 
Seid el-Hudriu, Enes b. Malik, Xhabir b. Ab- 
dullah, Ebu Derda dhe as'habe te tjere te nder- 
shem. 

32. Transmeton Malik b. Enesi, ndersa e shenon 
edhe imam Muslimi nga Ebu Seid el-Hudriu 
me fjalet: "Kemi luftuar me te Derguarin e 
Allahut, s.a.v.s., ndersa akoma nuk kishin kalu- 
ar dhjete dite te muajit te Ramazanit. Disa prej 
nesh kane agjeruar, e disa jo..." 

33. Tefsir Ahkam el-Kur'an. I, 78. 

34. Shih: El-Razi, El-Tefsir el-Kebir, V, 85. 

35. Shih Tefsirin e Er-Raziut, V, 86.; te Alusit, II, 
85.; Ibn El-Xhevziut, Zad el-masir, I, 186. 

36. Transmetojne me zinxhir te vertete te transm- 
etuesve Darekutni dhe Hakimi nga Ibn Abbasi. 

37. Shih: Sahih El-Buhari, "Bab el-Tefsir. 

38. Shih argumentet ne detaje: El-Xhessas, Ahkam 
el-Kur'an, I, 211.; El-Fahr el-Razi, V, 87.; El- 
Kurtubi, II, 269. 

39. Sejjid Sabik, Fiqh el-Sunneh, III, 205.; Shih: 
"El-Fikh 'ala el-medhahib el-erba' "Kitab es- 
sevm". 

40. Transmeton Buhariu nga Ebu Hurejre, r.a. 
41.E1-Bakare,189. 

42. Transmetojne Ebu Davudi, Hakimi, Ibn 
Hajjani. Hakimi e vlereson si te vertete. 

43. Shih: Tafsir el-Kurtubi, II, 274. 

44. El-Ahzab, 5. 

45. Shih: El-Xhassas, Ahkam el-Kur'an, I, 272 

46. Mendohet mbi Sahihet nga Buhariu dhe Mu- 
slimi (shen. i perkth.). 

47. Shih: El-Fikh ala medhahib el-erba', "Bab es- 
savm". 

48. El-Xhassas, Ahkam El-Qur'an, I, 278. 

49. El-Tevbe, 91. 

50. Transmeton Hakimi dhe thote qe zinxhiri i tra- 
nsmetuesve te ketij hadithi eshte i vertete. 

51.E1-A'raf,138. 

52. El-Bakare,125. 

53. Shih: El-Kurtubi, II, 312.; El-Alusi, II, 68., El- 
Keshshaf, 1,176.; Er-Razi, V, 125. 

54. Ebu Bekr el-Xhassas, Ahkam el-Kur'an, 1, 285. 

55. Darekutini thote: Ky hadith i cili transmetohet 
prej Aishes percillet vetem me kete sened (zi- 
nxhir): 'Urve Ez-Zuhri Suvejd b. 'Abd el-'Aziz. 

56. Transmeton Ebu Davudi nga Abdullah b. Bad- 
ill i cili thote se Omeri e kishte tradite qe i'tik- 
afin ne Kabe ne xhailijjet ta bente naten dhe 
diten. E ka pyetur per kete te Derguarin, 
s.a.v.s., dhe ai e ka shqiptuar hadithin e lartper- 
mendur. 

57. Tefsir er-Razi,V,125. 



dituria islame / 206 



17 



Histori islame 



Zbritja e shpalljes 
dhe fillimi i thirrjes ne Islam 



Mr. Fahrush Rexhepi 

Duhet ditur se Islami eshte fe e 
persosur e shpallur nga 
Allahu xh.sh., e cila ne vete 
permban udhezime te per- 
kryera dhe te dobishme per gdo fushe te 
jetes. Besimi islam eshte shpallje e 
perjetshme, e cila vjen per 9rrenjosjen 
perfundimtare te injorances dhe te gjur- 
meve te te gjitha formave dhe llojeve te 
idhujtarise. Ky ishte edhe synimi i pejg- 
amberit a.s., misioni i tij, i atij qe Allahu 
xh.sh. e dergoi per te ndriguar rrugen e 
drejtesise permes fese se vertete islame, 
ne rrethana dhe ne kohe te veshtira ku 
injoranca, kur zoteronin idhujtaria dhe 
armiqesite, qe kishin pushtuar shpirtrat e 
njerezve. 

Ishte kjo gjendja e pergjithshme e inj- 
orances dhe e mohimit (kufrit), pas nde- 
rprerjes se te derguarve, derisa lindi 
shpetuesi i shumepritur, i derguari i 
Allahut xh.sh., i cili filloi te therriste per 
adhurimin dhe besimin ne nje Zot te 
Vetem. Allahu xh.sh. ne Kuran thote: "O 
ithtar te librit, ju erdhi i derguari Yne, ju 
sqaron (9eshtjet e fese) pas nderprerjes 
se te derguarve, ne menyre qe te mos 
thoni: "Neve nuk na erdhi as i derguar 
qe te na pergezoje e as qe te na terheqe 
verejtjen". Pra ja, ju erdhi pergezuesi 
dhe kercenuesi. Allahu eshte fuqiplote 
per 9do send.' 

Erdhi pra i derguari i Allahut xh.sh., 
Muhamedi a.s., i cili, se bashku me as- 
habet e vet i dhane fund injorances me 
ane te paraqitjes te se vertetes islame, 
mbi bazat e se ciles u themelua shteti 
islam, i cili merrte persiper perhapjen e 
shpalljes islame ne kater anet e botes. 
Erdhi i derguari i Allahut Muhamedi a.s. 
nga njera prej shtepive me te ndershme 
te Mekes per nga prejardhja. Erdhi Mu- 
hamedi a.s. prej njeres nga familjet me 
autoritet te larte, pra prej familjes se 
Hashimit te birit te Abdul Menafit. 

Me deshiren e Allahut xh.sh. Muha- 
medi a.s. do te behej i derguar per mbare 
njerezimin. Me personalitetin e tij subl- 
im, me moralin e tij te larte, me drejtesi- 
ne e tij, me fisnikerine e tij dhe me 
durimin e tij, ai do te behet shembelltyre 
per mbare njerezit ne bote. Allahu i Lar- 
tmadhruar ne Kuran thote: "Ju keni 
shembuU te mrekuUueshem ne profetin 
e Allahut".^ 

Muhamedi a.s. eshte shquar ne tere 
fisin e vet dhe ne tere Meken per sjellje 
te mira dhe virtyte me fisnike. Ai nga 




pamja ka qene me i bukuri ne fis, dhe 
me moralin me te mire. Pejgamberi a.s. 
fliste gjithnje te verteten, mbushte gdo 
premtim dhe amanetin e besuar e ruante. 
Per Muhamedin a.s., nena e besim- 
tareve, Hatixhja r.a., ka thene: "bart 
persosmeri, e perfiton (ngushellon) te 
humburin, e pranon mysafirin dhe ndih- 
mon ne brenga".^ 

Rritja dhe edukimi i Muhamedit a.s. 
ne kete menyre, dhe rrugetimi i tij i pa- 
ster para zbritjes se Shpalljes, pajisja e 
tij me cilesi aq te larta te moralit, te gji- 
tha keto paralajmeronin se ky njeri do te 
behej bartes i vules se te gjithe te dergu- 
arve dhe profet i derguar nga Allahu i 
Lartmadhruar per mbare njerezimin. 

Per cilesite e larta te moralit te tij, 
Allahu xh.sh. ne Kuran thote: "Ne te ve- 
rtete ti posedon shkalle te larte te mora- 
lit"." 

Kur pejgamberit te pritur iu afrua ko- 
ha dhe kur vrojtimet e tij per te kaluaren 
dhe te tanishmen ia kthjelluan mendjen, 
atehere vazhdoi te thellohej gremina 
ndermjet tij dhe popullit te tij per shume 
gjera, dhe Pejgamberi a.s. filloi te parap- 
elqente vetmine. Ne kete faze, ne muajin 
e Ramazanit, Pejgamberi a.s. merrte me 
vete ushqim dhe shkonte ne shpellen Hi- 



ra ne malin Nur, qe gjendej ne periferi te 
Mekes. 

Kryesisht, periudhen e fundit para 
Shpalljes, sidomos muajin e Ramazanit, 
Muhamedi a.s. e kalonte ne adhurim dhe 
persiatje duke menduar per 9do gje qe e 
rrethonte, pra edhe per krijimin e gjithe- 
sise. Meditonte se 9'fshihej pas saj, cila 
eshte ajo fuqi qe e ve ne levizje tere gji- 
thesine. Muhamedi a.s. ishte i sigurt se 
popuUi i tij lutej ne menyre te gabuar, 
dhe se ata jetonin te humbur e ne lajthit- 
je duke bere shirk. Megjithekete, edhe 
vete Muhamedi a.s. nuk kishte rruge te 
qarte nga te shkonte dhe nuk kishte pro- 
gram te cilin do ta jetesonte.' 

Kur Allahu xh.sh. deshi ta largonte 
boten nga erresira, ta shpetonte njerez- 
imin nga injoranca dhe t'i nxirrte njerez- 
it nga besimet e kota e t'i udhezonte ne 
rrugen dhe driten e se vertetes e te bes- 
imit, - e dergoi te derguarin e famshem, 
Muhamedin a.s., me udhezime te fese se 
vertete, per t'ua terhequr verejtjen atyre 
qe jane me mend, se denimi per jobes- 
imtaret do te behet merite e tyre, si9 tho- 
te Allahu xh.sh. ne Kuran: "Per t'ia ter- 
hequr verejtjen atij qe eshte i gjalle (me 
mend e me zemer) dhe denimi te behet 
merite per jobesimtaret".' 



18 



dituria islame / 206 




Kur i derguari i AUahut mbushi dyzet 
vje9, qe konsiderohet periudhe e pjeku- 
rise se njeriut (mendohet se ne kete mo- 
she edhe pejgambereve te tjere do t'u 
kene zbritur shpalljet), tek ai filluan te 
paraqiteshin shenjat e profetesise edhe 
ne jeten e perditshme, normale. Keto 
shenja ishin endrrat (Er-ru'ja), te cilat 
ishin te qarta si dhe te pastra sikur agu i 
mengjesit. Kjo gjendje e endrrave e Pej- 
gamberit a.s. kishte zgjatur gjashte mu- 
aj, kurse pejgamberlleku ka zgjatur 23 
vjet.' 

Ne Ramazanin e trete te vetmimit te 
Pejgamberit a.s. ne shpellen Hira, 
Allahu xh.sh. vendosi te leshonte 
meshiren e Vet ne toke, qe botes t'i dhu- 
ronte profetin, duke i derguar Muhame- 
dit a.s. Xhibrilin, fdlimisht me disa ajete 
kuranore e me vone me disa mijera te 
tjere. 



Ne baze te llogaritjeve kalendarike, 
mund te konfirmohet se shpallja e Ku- 
ranit ka filluar te henen ne mbremje, me 
21 Ramazan, qe perputhet me daten 10 
gusht ne vitin 610 m, edhe pse rreth da- 
tes se fillimit te shpalljes ka edhe me- 
ndime te tjera." 

Aishja r.a. na rrefen tregimin per vete 
ngjarjen, per driten e cila kishte filluar te 
shpemdahej e te zhdukte terrin dhe erre- 
siren e kufi"it (mosbesimit) dhe lajthit- 
jen, per driten qe fiUon te ndryshonte 
rrjedhat dhe kahet e historise. 

Ishte nata e Kadrit e muajit te Ra- 
mazanit kur Xhibrili iu paraqit Muha- 
medit a.s. ne shpellen Hira, me Ijalet: 
"Lexo!"-Lexo, meso!"."Une nuk di te 
lexoj", - qe pergjigjur Muhamedi. Pastaj 
vazhdoi: "Me mori ne perqafim dhe me 
shtrengoi aq sa me kaploi mundimi. Ke- 
te e perseriti tri here, e pastaj me leshoi 
dhe me tha: "Lexo ne emer te Zotit tend. 



i cili ka krijuar (9do gje). Ka krijuar nje- 
riun prej gjaku te ngjizur. Lexo, se Zoti 
yt eshte me bujari, qe ia mesoi njeriut 
penen (shkrimin), qe njeriut ia mesoi ate 
qe nuk e dinte".' 

Pastaj Resulullahu ishte kthyer ne 
shtepi i tronditur dhe i shqetesuar, kishte 
hyre tek Hatixhja, se ciles i kishte thene: 
"Me mbuloni! Me mbuloni!" dhe i kish- 
te treguar asaj ngjarjen: Kam pasur fi-ike 
per veten", e Hatixhja r.a. i qe pergjigj- 
ur: "Jo, jo, per Zotin, Allahu ty kurre 
nuk do te te turperoje, sepse ti je njeri qe 
i viziton te afermit e tu, kujdesesh per te 
var&it, e kompenson te humburen, e res- 
pekton mysafirin, gjithnje i ndihmon te 
tjeret dhe ndjek te drejten". 

Pas zbritjes se ajeteve te para kura- 
nore, per nje kohe te shkurter ishte nder- 
prere shpallja. Ibn Sabi transmeton, nga 
ibn Abasi, lajmin se nderprerja e shpall- 
jes kishte zgjatur disa dite me radhe. Ky 
mendim eshte me i afert dhe me i sakte, 
po te kemi parasysh rrethanat e asaj 
ngjarjeje.'" 

Lidhur me kete ngjarje eshte me re- 
ndesi te permendim se Pejgamberi a.s. 
ne kohen e nderprerjes se shpalljes ishte 
ne nje depresion, i pikelluar, i hutuar dhe 
i befasuar. 

Buhariu, ne librin e vet el-Ta'bir, na 
rrefen si vijon: "Shpallja u nderpre dhe 
kjo e pikelloi Resulullahun a.s., si degju- 
am, me hidherim te madh, nga i cili 
shpertheu helmi qe e beri te deshironte 
te hidhej nga majat e maleve. Sa here qe 
mberrinte ne maje te malit me qellim qe 
te hidhej poshte, i paraqitej Xhibrili, i 
cili i thoshte: "O Muhamed, ti me te ve- 
rtete je i derguar i AUahut". Keto fjale 
perseri i jepnin fiaqi dhe vuUnet per jete 
Pejgamberit a.s.. 

Pas kesaj nderprerjeje te shkurter te 
Shpalljes, e cila me nuk do te perseritej, 
Pejgamberit a.s. i erdhi urdhri qe te fil- 
lonte thirrjen ne fene e AUahut xh.sh. 
permes disa ajeteve te sures "El-Mude- 
thir", ku Allahu i Lartesuar thote: "O ti i 
mbuluar! Ngrihu dhe terhiqu verejtjen 
(duke i thirrur); Dhe Zotin tend madher- 
oje! Dhe petkat e tua pastroji! Dhe larg- 
ohu nga (veprat) e keqija! Dhe mos ndaj 
me qellim qe te marresh me shume! Dhe 
per hir te Zotit tend, duro!"" 

Qellimi i ajetit te pare te kesaj sureje 
eshte qe te mos linte dike qe t'i nen- 
shtrohej kenaqesise se AUahut, te cilit te 
mos ia terhiqte verejtjen per pasojat e 
renda qe e presin, qe te nxiste tek ai ala- 
rmin dhe rikthimin e te zgjonte zemren e 

tij- 

Qellimi i ajetit te dyte "Dhe Zotin 
tend madheroje" eshte qe te mos madhe- 
rohej dhe te mos lartesohej askush tjeter 
perve9 AUahut xh.sh. dhe qe madherimi 
dhe lartesimi jane vetem per AUahun 
xh.sh. 



dituria islame / 206 



19 



Ajeti tjeter me radhe i 
sures "el-Mudethir" ben thi- 
rrje per pastrimin fizik dhe 
shpirteror te njerezve. Per 
pastrimin e 9do ndyresire, te 
brendshme dhe te jashtme, 
dhe per te pastruar shpirtin 
nga 9do ligesi, ne menyre qe 
njeriu nen mbrojtjen e me- 
shires se Allahut te behet 
shembuUi me i mire ne 
shoqerine e vet, i ciH do te 
terheqe mendjet e ndritura 
dhe nga i cili do te turpero- 
hen zemrat e prishura. 

Keto ishin disa prej fjale- 
ve madheshtore, te cilat Pej- 
gamberin a.s. e ngrinin nga 
shtrati i ngrohte i shtepise, 
per t'u futur ne pafundesi dhe ne turme, 
kohe pa kohe dhe ne shtrengate, ne 
mesin e njerezve te mire dhe te keqij, 
dhe, ne fund, ne realitetin jetesor. 

U ngrit Pejgamberi a.s. dhe mbeti i 
qendrueshem ne interpretimin e Fjales 
se Allahut xh.sh. duke bartur mbi vete 
tere peshen e shfrenimit, ne te cilin jeto- 
nte populli i tij, duke bartur amanetin 
madheshtor derguar njerezve ne toke, 
mbare njerezimit. 

U ngrit Muhamedi a.s. duke filluar te 
therriste per besimin ne Zotin e vertete, 
fillimisht u prezantonte Islamin fshehu- 
razi shokeve me te afert te tij dhe pjese- 
tareve te familjes se tij, e pastaj edhe te 
tjereve haptazi. 

Nga te paret te cileve u eshte prezan- 
tuar thirrja islame, jane kater persona. 
Nga burrat, i pari eshte Ebu Bekri r.a.; 
nga grate, eshte Hatixhja r.a.; nga femij- 
et, eshte Aliu r.a. dhe prej roberve, Zejd 
b. Harithi. Pas tyre kete rruge e kane 
ndjekur edhe persona te tjere, te cilet ja- 
ne bindur ndaj Islamit dhe numri i tyre 
per tre vjet kishte arritur ne 50 veta. Ky 
grup ishin nga te paret qe pranuan Isla- 
min dhe qe zhvilluan nje veprimtari 
shume te dendur ne perhapjen e fese se 
re edhe ne mesin e njerezve te tjere." 

Pas tre vjetesh te thirrjes ne Islam 
fshehurazi, ishte deshira e Allahut xh.sh. 
qe feja e Tij tani te perhapej haptazi dhe 
thirrja te behej publikisht. Ne lidhje me 
kete, AUahu xh.sh. thote: "Publiko hap- 
tas ate per se urdherohesh, e hiqu idhuj- 
tareve".'^ 

Pas zbritjes se ketij ajeti, Muhamedi 
a.s. filloi te therriste haptazi ne fene is- 
lame me ijale te verteta, perballe vepri- 
meve te kota te mushrikeve. Ai vazhdoi 
me vendosmeri ftesen per Islamin, pa- 
varesisht nga pengesat dhe rezistenca qe 
vinin nga kufaret. 

Me vone zbriti ajeti kuranor: "Dhe 
terhiqi verejtjen farefisit tend me te afe- 




Pas zbritjes se ketij ajeti kuranor, 
Pejgamberi a.s. mblodhi tere farefisin e 
vet dhe kryeparet e te gjitha familjeve e 
u tha: "Me te vertete kujdestari (kryefa- 
miljari) nuk e genjen familjen e vet, per 
Allahun, edhe sikur te genjeja gjithe nje- 
rezimin, ju nuk do t'ju genjeja; edhe 
sikur t'i mashtroja mbare njerezit, ju nuk 
do t'ju mashtroja. Per Allahun, qe nuk 
ka tjeter perve9 Tij, une me te vertete 
jam i derguari juaj i posagem dhe i derg- 
uari i mbare njerezimit ne pergjithesi. 
Per Allahun, do te vdisni sikur jeni fjet- 
ur dhe do te ringjalleni sikur jeni zgjuar, 
dhe do te jepni llogari per gjithe ate qe 
punoni, dhe per veprat e mira do te shpe- 
rbleheni me te mira, kurse per vepra te 
liga do te shperbleheni me te keqija, dhe 
do te jete per ju i perhershem ose Xhe- 
neti ose Xhehenemi." 

Pas perfundimit te fjales se pejgamb- 
erit a.s. ne kete tubim, reagoi Ebu Talibi 
i cili tha: "Ne kemi nevoje per ndihmen 
tende, jemi gati te pranojme keshillen te- 
nde, ne te besojme me se shumi, ja ketu, 
se bashku, eshte tere farefisi i babes te- 
nd, edhe une jam njeri prej tyre, edhe 
pse nuk do te jem i pari qe do te pranoj 
ate qe deshiron ti, po shko dhe bej ashtu 
si te eshte urdheruar! Per Zotin, une do 
te te mbroj sikur te kam mbrojtur gjer 
me tani; vegse une nuk jam gati ende per 
te braktisur besimin e Abdul-Mutalibit". 
Ndersa Ebu Lehebi tha: "Per Zotin, kjo 
eshte turp, pengojeni derisa nuk e kane 
penguar te tjeret"! Ebu Talibi tha: "Per 
Zotin, do ta mbrojme sa te jemi gjal- 
le!"." 

Pas zotimit te Ebu Talibit se do ta 
mbronte gjersa te ishte gjalle, dhe nde- 
rkohe Pejgamberit a.s. vazhdoi t'i zbri- 
ste Shpallja, ai nje dite shkoi ne bregun 
Safa dhe filloi te therriste me ze te larte: 
"O pasardhesit e Fehrit! O pasardhesit e 
Adit! O kurejshite!", dhe keshtu me ra- 
dhe, derisa iu pergjigjen te gjithe fteses 
se tij, dhe nuk mbeti asnje njeri ne shte- 
pi. E pastaj u tha: "Qka mendoni po t'ju 



thosha se ne lugine gjendet 
nje kaloresi, e cila do t'u sul- 
moje, a do te me kishit 
besuar?" Ata u pergjigjen: 
I "Ne do te besonim, se ti nuk 
na ke genjyer kurre". Ate- 
here, ai tha: "Dijeni se une 
jam i derguar tek ju qe t'ju 
terheq verejtjen per vuajtjet 
e renda dhe ndeshkimin qe 
ju pref . Ebu Lehebi tha: "Te 
shkofte dita kot! A per kete 
na ke ftuar"?. Ne lidhje me 
kete nga AUahu xh.sh. zbret: 
"Qofte i shkaterruar Ebi 
Lehebi, e ai tashme eshte 
shkaterruar"!" 

Pejgamberi a.s. i perballoi 
te gjitha pengesat ne rrugen 
e perhapjes se Islamit dhe ne realizimin 
e misionit hyjnor, me durim, dhe me 
besim ne fitoren e fese se Allahut xh.sh., 
me se myslimanet triumfuan dhe njerez- 
it filluan te hynin turma-turma ne fene 
islame. Ne lidhje me kete, nga AUahu i 
Lartmadheruar zbriti: "AUahu ka per- 
caktuar (shkruar ne Levhi Mahfudh): 
"Une dhe te derguarit e Mi, patjeter do 
te ngadhenjejme! AUahu eshte i forte, 
ngadhenjyes".'* 

Kjo, pra, ishte gjendja dhe keto ishin 
rrethanat e zbritjes se Shpalljes ne zem- 
ren e Pejgamberit a.s., dhe rrethanat e 
fiUimit te thirrjes ne Islam, me plot ball- 
afaqime, pengesa, rreziqe dhe veshtiresi. 
Me gjithe rrethanat e renda, Islami 
arriti te shkaterronte idhujtarine dhe idh- 
ujt e periudhes se injorances, arriti te 
lartesoje Fjalen e Allahut xh.sh.. Feja is- 
lame arriti te zoteroje ndaj gjithe besi- 
meve te tjera te kohes se xhahilijetit. 
AUahu xh.sh. ne Kuran thote: "Ai 
(AUahu) eshte Qe e dergoi te derguarin e 
Vet me udhezim te qarte e fe te vertete, 
per ta here mbizoteruese mbi te gjitha 
fete, edhe pse idhujtaret e urrejne"." 



Fusnotat: 

l.El-Maide: 19. 

2. El-Ahzab:21. 

3. Sahihu el-Buhari, 1/3. 

4. El-Kalem: 4. 

5. Safijurrahman, El-Mubarekfuri, Errehiku el- 
Mahtum f.65 - Ibn Hisham, -I-, 235-236. 

6. Jasin: 70. 

7. Errehiku el-Mahtum f.66. 

8. Po aty. 

9. El-Alek, 1-5. 

10. Ibn Hishami -I- f.237-238. 

11. El-Mudethir: 1-7. 

12. Abdurrahman Isa, El Hitabetu ed Dinijetu, 
Damask, 1405h. f.86. 

13. El-Hixhr: 94. 

14. Esh-Shuarae :214 

15. El Hitabetu ed Dinijetu f.87. 

16. Ibn el Ethir, Fikhu es Sire, f.77-78. 

17. El-Mesed: 1. 

18. El-Muxhadele:21. 

19. Es-Saf :9. 



20 



dituria islame / 206 



Qasje 



E drejta nderkombetare islame 
ndermjet harreses dhe te injorimit 



Fikret Kargiq 

■ ■ 

Eshte e njohur se myslima- 
net gjate historise kane luf- 
tuar me teper ndermjet veti 
sesa kane luftuar kunder 
botes jomyslimane. Dekada e nente 
dhe dekada e dhjete e shek. XX, do 
te ngelin te shenuara ne histori per 
dy konflikte te medha luftarake; per 
luften irako-iraniane, e cila ka per- 
funduar pas viktimave milioneshe ne 
njerez dhe me luften ne Gjirin Per- 
sik, e cila sa ka filluar dhe kercenon 
me pasoja te paparashikueshme.^ 
Te dyja keto luftera jane konflikte 
ndermjet shteteve myslimane, per- 
katesisht per shkak te territoreve 
myslimane. 

IVIe kete rast do t'i leme anash 
shkaqet e verteta te konflikteve dhe 
arsyetimet ideologjike te tyre, alean- 
cat e paqendrueshme dhe lojalitetet, 
qellimet e shenjta dhe interesat pro- 
fane. Neve na intereson teoria juridi- 
ke, e cila shteteve myslimane do t'u 
sherbente si udherrefyese ne defini- 
min e politikes se jashtme dhe nje- 
kohesisht do t'i siguronte rregullat 
dhe procedurat per realizimin e saj. 
Fjala eshte, para se gjithash, per te 
drejten nderkombetare islame, per 
konceptin dhe respektimin e saj ne 
boten bashkekohese. 

Sijer - E drejta klasike 
nderkombetare islame 

Nocioni sijer (siyar) ne shkencen 
klasike fetare - juridike islame (fikh) 
ka nenkuptuar degen e cila ka pasur 
per lende marredheniet nderkombe- 
tare. Ne kohet me te hershme te 
Islamit, sijer ka qene njohuri mbi pra- 
ktiken jetesore te te Derguarit te 
Allahut xh.sh. (sera) e qe me vone 
gjate shek. II/VIII do te shnderrohet 
ne dege te vegante te fikhut.^ Qysh 
prej kohes se imamit Zejd ibni All 
(viti 120 i H.)jane shkruar vepra mbi 
te drejten nderkombetare islame e 
deri ne kohet kur kjo shkence merr 
formen e vet klasike me veprat e Ev- 
za'iut, Malikiut, Ebu Jusufit, Shejba- 
niut, Vakidit dhe Shafiut. Vepra e 







permendur e Shejbanit (Kitab as-si- 
yar ab -kabir), ka qene fushe e inte- 
resimit te vegante te drejtimit fetaro 
- juridik hanefi, kurse eshte perkthy- 
er edhe ne gjuhen turke dhe ka sher- 
byer si permbledhje per percaktimin 
e politikes se jashtme te Perandorise 
Osmane. 

Sijer ne thelb ka qene teori nor- 
mative, e bazuar ne interpretimin 
(kuptimin) e burimeve kryesore te 
mesimeve islame dhe ne racionaliz- 
min e praktikes se hershme islame. 
Karakterin e ketille, ne menyre me 
bindese, e shprehnin burimet klasike 
nderkombetare islamike, ashtu s\g i 
ka percaktuar profesori Muhamed 
Hamidullah (Muhammad Hamidu- 
lla).^ Burimet e kesaj te drejte ishin: 

1. Kurani, 

2. Syneti, 

3. praktika e kalifeve te hershem, 

4. praktika e sundimtareve te hersh- 
em myslimane, ne rast se ka qene 
e pranuar nga ana e shkencetare- 
ve, 

5. mendimet e juristeve islame, qofte 
ne formen e analogjise (kijas) ose 
te koncensusit (ixhmna'), 

6. aktgjykimet e gjykatave, 

7. marreveshjet, paktet dhe konven- 
tat, 

8. instruksionet zyrtare drejtuar ko- 
mandanteve ushtarake, admirale- 
ve, ambasadoreve dhe zyrtareve 
te tjere te shteteve myslimane. 



9. legjislativa e brendshme, e cila ka 
te beje me poziten e te huajve dhe 
me marredheniet e jashtme dhe 

10. e drejta zakonore. 

Koncepti klasik i sijera-s ka qene i 
perkufizuar ne rregullimin e marre- 
dhenieve te shteteve myslimane dhe 
te shteteve jomyslimane, si ne koh- 
en e paqes, ashtu edhe ne kohen e 
luftes, si dhe qendrimin ndaj jomysli- 
maneve, te diet perhere ose perko- 
hesisht kane qendruar ne territorin e 
shtetit mysliman. Ne kuader te kesaj 
teorie, ndonjehere perfshiheshin 
edhe geshtjet e qendrimit te shtetit 
mysliman ndaj kryengritesve (rebe- 
leve). 

Ne pikepamje te permbajtjes, ka- 
rakterit dhe te arriturave, sijer-\, ne 
teres] e ndan fatin e tere korpusit te 
fikhut, perkatesisht mendimit nga 
periudha klasike e Hilafetit te Madh 
(shek. II/VIII-VI/XII), kur edhe kishin 
pushuar proceset krijuese ne horizo- 
ntin intelektual mysliman, kur pati nje 
ngecje (stagnim) te teorise te se dre- 
jtes nderkombetare myslimane. Inte- 
rpretimet historike jane pranuar si 
norma te pandryeshme; situatat e ja- 
shtezakonshme jane pranuar si 
gjendje e zakonshme. Juristet post- 
klasike edhe ne vazhdim kultivuan 
qasje utopike dhe idealiste. Uniteti i 
Ymetit ruhej edhe ne teorine 
nderkombetare, jo vetem si koncept 
religjioz dhe filozofik, por edhe ne 



dituria islame / 206 



21 



kuptimin e unitetit organizativ dhe 
politik. Ne kuptimin teorik nuk u traj- 
tuan ne menyre te duhur nje sere 
procesesli, si? isliin dezintegrimi i 
darul-islamit dlie krijimi i nje vargu te 
shteteve te pavarura e gjysme te 
pavarura myslimane. Keto procese 
gjykoliesliin si anarki, ne vend qe te 
kerkohesliin mjete pozitive per shfry- 
tezimin e fuqive dlie formave 
ekzistuese, me qellim te arritjes se 
struktures politike unike dlie me te 
mire." Ne kete menyre, Bota 
IVlyslimane ngeli ne gjendjen e kon- 
fliktit ne kontinuitet, kurse e drejta 
nderkombetare myslimane nuk u 
mor me teper me feslitjen e marred- 
henieve ndermjet sliteteve mysli- 
mane dhe jomyslimane, sesa me 
marredheniet reciproke te shteteve 
te pavarura myslimane. 

Per shkak te rrjedhave te ketilla, 
ne mase te madhe politika e shtete- 
ve myslimane u shekularizua. Po- 
litiken e formonin sundimtaret dhe 
keshilltaret e tyre nga radha e zyrta- 
reve ushtarake e civile. Funksioni i 
ulemase ka qene i reduktuar ne ar- 
syetimin sheriato - juridik te politikes 
se jashtme, e cila ishte e formuluar 
paraprakisht.^ Ne kete gjendje Bota 
Myslimane do te priste pushtimet ko- 
loniale. Gjate nje periudhe te gjate 
kohore te nenshtrimit, shumica e 
shteteve myslimane kishin humbur 
subjektivitetin e vet nderkombetar ju- 
ridik, kurse tek numri i vogel i shte- 
teve qe paten arritur te mbronin 
pavaresine, dominimi laik ne politi- 
ken e jashtme pati ndryshuar form- 
en. Sidoqofte, ashtu si ne te drejten 
e brendshme; ne vend te legjislativit 
te sundimtareve myslimane (kanu- 
net), pasoi perqafimi i kodeve ev- 
ropiane, marredheniet nderkom- 
betare u bene nen dominimin e se 
drejtes nderkombetare evropiane. 

Ne gjysmen e pare te shek. XX 
juristet reformatore myslimane bene 
perpjekje qe ne te drejten e brendsh- 
me te vendeve te veta dhe ne mase 
te mundshme optimale, te inkorporo- 
nin (te perfshinin) te drejten e She- 
riatit. Rrjedha e ketille, me pak 
ndryshime, ka vazhduar edhe gjate 
pjeses se dyte te shek. XX. Sheriati 
eshte bere pa medyshje burim i 
rendesishem i se drejtes se vendeve 
myslimane. Perfshirja e Sheriatit ne 
te drejten e brendshme, nuk eshte 
pasuar me rivitalizimin e saj ne sfer- 







en e se drejtes nderkombetare. 
Projektet e ndermarra ne suazat e 
organizatave nderkombetare arabe 
dhe islame (Liga e Shteteve Arabe, 
Organizata e Konferences Islamike) 
nuk kane qene efikase per shkak te 
interesave te kunderta te vendeve 
anetare dhe per shkak te bllokades 
politike te punes te ketyre organi- 
zatave. 

Arsyet e mossuksesit duhen ker- 
kuar, nder te tjera, edhe tek orientimi 
i pergjithshem i disa vendeve mysli- 
mane, te cilat formalisht tregojne 
besnikerine ndaj Islamit, por nuk tre- 
gojne gatishmerine e angazhimin qe 
e drejta nderkombetare te riformulo- 
het dhe te behet relevante per mar- 
redheniet nderkombetare bashkeko- 
hore. 

^eshtja e universalitetit 

e te se drejtes bashkekohore 

nderkombetare 

E drejta bashkekohore nderkom- 
betare, e cila praktikisht eshte ne 
zbatim ne tere boten, burimin e vet e 
ka nga Evropa.*^ Autoret e historise 
se te drejtes nderkombetare ose au- 
toret e kaptinave enciklopedike per 
kete te drejte, zakonisht ne fillim per- 
mendin tekste nga Egjipti i periudhes 
kohore te faraoneve ose tekste nga 
qytetet - shtete te Greqise antike. 
Pas kesaj pason periudha romake 
dhe, ne vazhdim, koha bashkekoho- 
re. Periudha midis shekujve VII-XVII, 
e njohur si koha e "mesjetes", ne te 
cilen kinse nuk "pati vend dhe nevo- 
je per te drejten nderkombetare"', li- 
het pas dore. Nuk eshte e deplasuar 



te ceket se ne ate periudhe eshte fo- 
rmesuar teoria klasike e se drejtes 
islame, e cila parashtron kerkesa te 
larta per respektimin e drejtesise 
dhe te moralit, te cilat kane qene ne 
pajtim me gjendjen e marredhenieve 
nderkombetare. 

Ne fillim te shek. XVIII, kur theme- 
luesi i se drejtes nderkombetare 
evropiane, Hugo Grotius, shkroi 
vepren "De jure belli ac pads", ku 
konstaton se popujt evropiane jane 
duke u sjelle ne ate menyre sa edhe 
barbaret do te turperoheshin nga 
keto sjellje. Ne shekujt pasues u for- 
mesua gradualisht e drejta nderkom- 
betare evropiane, duke i humanizuar 
marredheniet nderkombetare. Ma- 
ngesia kryesore e kesaj te drejte qe- 
ndronte ne faktin se kjo e drejte ishte 
krijuar per te miren dhe per nevojat e 
popujve te krishtere evropiane. Ky 
ka qene mendimi dominues i pranu- 
ar nga te gjithe. Vetem me Marre- 
veshjen Paqesore te Parisit te vitit 
1856, Perandorise Osmane iu lejua 
t'i bashkohej bllokut te Fuqive te Me- 
dha. Edhe atehere pranimi nuk u be 
per shkaqe filantropie, por per shka- 
qe politike." Edhe pas asaj kohe shu- 
me juriste evropiane konsideronin se 
normat e se drejtes nderkombetare 
evropiane nuk mund te zbatoheshin 
ndaj ketij vendi, per shkak te karak- 
terit te tij mysliman. Vetem pas ade- 
rimit ne Marreveshjen e Lozanes 
nga viti 1923, ka pushuar parashtri- 
mi i geshtjes se zbatueshmerise te 
se drejtes evropiane ndaj Turqise.^ 

Zhvillimi i se drejtes nderkombeta- 
re gjate shek. XX ka levizur ne drej- 



22 



dituria islame / 206 



tim te universalizimit, por qasja 
evropocentrike ndaj kesaj te drejte 
ka ngelur ende. Mbetja e qasjes se 
ketille, te pakten ne nivelin e prakti- 
kes nderkombetare, paraqet ruajtjen 
e standardeve te dyfishta - vlefsh- 
merine e rregullave definitive per 
vendet e "civilizuara" dlie rezervimin 
e diskrecionit per te "jocivilizuarit". 
Orientimi nga pushteti faktik, I cili 
eslite i koncentruar ne sferen ne ve- 
shtrim gjeografik e qyteterues perku- 
fizohet, si Perendim, edlie sot para- 
qet mangesine e konsiderueslime te 
se drejtes nderkombetare. Ne gjys- 
men e dyte te shek. XX edhe popujt 
joevropiane, nderta edlie popujt my- 
slimane, kane filluar te ndikojne ne 
menyre te rendesishme ne zhvillimin 
progresiv te koncepteve dhe te nor- 
mave te se drejtes nderkombetare. 

Ndikimi i konflikteve globale ideo- 
logjike ne universalitetin e se drejtes 
nderkombetare dlie bllokada prak- 
tike e normave te saj, kur kane te be- 
jne me disa prej popujve myslimane 
(p.sh. geshtja e Palestines, e Kash- 
mirit, e Eritrese^") kane shkaktuar 
efektet e papritura psikologjike tek 
popujt myslimane, per sa i perket ar- 
syetimit (mbeshtetjes) ne te drejten 
nderkombetare. Ne rastin e luftes ne 
Gjirin Persik, intervenimi i forcave 
shumekombeshe eshte mbuluar me 
mandatin e Keshillit te Sigurimit te 
Organizates se Kombeve te Bashku- 
ara, se mund te perdoret edhe forca 
luftarake ne rast se Iraku nuk terhi- 
qet nga Kuvajti i okupuar. Sulmi ndaj 
nje shteti sovran, sipas te drejtes 
nderkombetare, paraqet nje akt te 
palejuar, por njekohesisht eshte e 
qarte se prapa venies ne levizje te 
makinerise kolosale ushtarake shu- 
mekombeshe, kane qendruar edhe 
interesat e profiluar qarte dhe jo ve- 
tem vendosmeria qe te zbatoheshin 
dispozitat e se drejtes nderkombe- 
tare. Por, ne rast se intervenimi ush- 
tarak me mandatin e Organizates se 
Kombeve te Bashkuara, do te ishte 
rast i vetem, precedent, ne historine 
e ngjarjeve ne Lindjen e Afert, ate- 
here besimi i popujve myslimane ne 
te drejten ekzistuese nderkombe- 
tare, do te trandej seriozisht, ne mos 
do te humbte pergjithmone. 



Riformulimi i se drejtes 
nderkombetare islame 

Ne Boten Myslimane, realiteti i se 
dies jane shtetet kombetare, para- 
shtrohen kerkesa dhe projekte seri- 
oze per formulimin e teorise islame 
te marredhenieve nderkombetare. 
Kjo teori duhet te tejkaloj kufizimet e 
kuptimit klasik te sijera-s, te thekso- 
je realitetin e Botes Myslimane, rru- 
get e integrimit te saj dhe perfshirjen 
e saj ne bashkesine e popujve te 
botes. 

Sipas mendimit te profesor Abdy- 
Ihamid Ebu Sylejmanit nga Universi- 
teti nderkombetar Islamik ne Malezi, 
eshte e nevojshme te rikonstrukto- 
het te kuptuarit te marredhenieve 
nderkombetare ne fazen e hershme 
te Islamit, reformimi i metodologjise, 
te zevendesohet qasja e ngurte le- 
galistike me qasjen politikologjike 
dhe ne procesin e ri te krijimit te poli- 
tikes se jashtme te shteteve mys- 
limane, te sigurohet respektimi i 
parimeve themelore te se drejtes 
islame." 

Ne rast se deshirojne te mbeten 
besnike qenies se tyre, vendet mys- 
limane duhet t'u permbahen, ketyre 
parimeve: 

1. ndalimi i agresionit ('udwan), 

2. ndalimi i tiranise (tughyan), 

3. ndalimi i korrupsionit (fesad), 

4. ndalimi i skajshmerise - ekstrem- 
izmit (israf). 

Politika praktike e vendeve mysli- 
mane duhet te orientohet ne realizi- 
min e unitetit dhe te barazise se te 
gjithe njerezve (parimi i tevhidit), te 
sigurimit te drejtesise, te pages, te 
solidaritetit dhe te bashkepunimit. 
Ne baze te ketyre parimeve, teoria e 
marredhenieve nderkombetare, e rif- 
ormuluar, mund t'i jape fund gjendj- 
es konfliktuoze ne boten myslimane, 
te afirmohet sheriati si e drejte 
regjionale nderkombetare te popujve 
myslimane dhe ne te drejten nder- 
kombetare universale te perfshihen 
normat e reja juridike si dhe te impul- 
seve morale. 

Perktheu nga boshnjakishtja 
Menduh Bamja 

Burimi: Fikret Karcic 

"Islamsko medjunarodno pravo izmedju zab- 

orava i ignohsanja", 

"Glasnik Rijaseta Islamske zajednice u 

SFRJ", Sarajevo, 1990, nr. 6, fq. 7-13. 



Fusnotat: 

1. Autori i tekstit ka parasysh luften e cila ka 
filluar ne fillim te vitit 1991 ndermjet Fuqive 
te armatosura te Irakut dhe koalicioni 
nderkombetar te udhehequra nga SHBA, 
shkaku i se ciles ka qene invazioni dhe ok- 
upimi i Kuvajtit nga ana e Irakut, ne gusht 
te vitit 1990. Pas bombardimeve masovike 
te caqeve ushtarake dhe civile ne Irak dhe 
Kuvajt, te filluara me 17.01.1991 dhe te 
ofensives ushtarake tokesore me 
24.02.1991, per kater dite forcat aleate e 
debojne ushtrine irakiane nga Kuvajti. Ver. 
e perk. 

2. Dr. Mahmoud Ahmed Ghazi, "The impact of 

Al-Shafi dhe Doctrine on International 
Law", paper presented to International Si- 
minar on Al-lmam Al-Shaf'i, Petaling Jaya, 
Malaysia, 1990, fq. 3-8. 

3. Muhammad Hamidullah, Myslim Conduct 
of State, Lahore, 1987, fq. 18 

4. Kritiken e argumentuar te se drejtes nder- 
kombetare klasike islame, ka here profe- 
sori Abdulhamid A. Aby Suleyman ne ve- 
pren The islamic Theory of International 
Relations - New Directions for Islamic 
Methodology ang Thought INT, Washi- 
ngton D.C., 1987, fq. 15-45. 

5. Funksioni i ketille i ulemase mund te kons- 
tatohet ne shembullin e lufterave te Pera- 
ndorise Osmane dhe te Persise. Me ane te 
fetvave te myftinjve osman, te gjithe ba- 
noret e persise jane shpallur besimthyes 
(renegat te besimit te drejte M.B.), akt me 
cilin lejohet vrasja dhe konfiskimi i pasu- 
rise se tyre. (Shih: Fikret Karcic, "Jeriticka 
urenja i praksa u svjetlu propisa serijats- 
kog krivicnog prava", "Islamska misao, 
Sarajeve, nr. 128, 1989, fq. 4-8. 

6. M. Hamidullah, vep. e cit., fq. 66. 

7. Kete mendim te cilin e ka shprehur juristi I 
njohur Oppenheim, e perserit edhe autori i 
njesise "Medjunarodno javno pravo", ne 
Pravna Enciklopedija ."Savremena admi- 
nistracija", Beograd, I, 1985, fq. 795. 

8 M. Hamidullah, vep. e cit. Fq. 69. 

9. M. Cherif Bassiounni, "Sources of Islamic 
Law and the Protection of Human Rights in 
the Islamic Criminal Justice System,", The 
Islamic Criminal Justice System, Lo- 
ndon-Rome-New York, 1982, fq. 35. 

10. Qeshtja e Eritrese eshte zgjidhur ne vitin 
1993, me shpalljen e pavaresise. Eritreja 
eshte pranuar ne OKB gjate vitit 1993. 
Verejtja e M.B. 

11. Abdulhamid A. Aby Suleyman, vep. e cit. 
Fq. 126. 



dituria islame / 206 



23 



Akaid 



Qellimi I jetes se njeriut ne kete bote 



Salih Smailoviq 

Njeriu dhe jeta e tij eshte nje 
teme qe ka preokupuar qe 
nga kohet me te lashta, si 
dijetaret e filozofet e medh- 
enj, ashtu edhe njerezit e thjeshte. Te 
gjithe kane pyetur e pyesin edhe sot: 
"Cili eshte vendi adekuat i njeriut ne 
kete bote, ne te cilen ekzistojne edhe me 
mijera qenie te tjera te gjalla?" Q'do te 
thote jeta e njeriut? Sipas procesit bi- 
ologjik, a lind njeriu sot per te vdekur 
neser? Ku shkon jeta e tij nga te quajtu- 
rit e pare si lajmerim i lindjes deri ne 
frymemarrjen e fundit? Perse shume 
njerez ne rrugen e vet e keputin mizor- 
isht perin e jetes se tyre dhe, ashtu, ne 
menyre te palavdishme e perfundojne 
jeten e tyre, edhe te shkurter? A ndodh 
kjo sepse jane te dobet dhe nuk kane 
mundur te durojne vuajtjet e jetes, ose 
ndoshta se nuk kane mundur te gjejne 
qellimin e jetes se tyre ne kete bote? Ke- 
to jane vetem disa nga pyetjet e panu- 
merta lidhur me jeten e njeriut ne kete 
bote. 

Me kete rast, nga mendimtaret e med- 
henj po theksojme vetem Paskalin, i cili 
si shkencetar, filozof dhe besimtar, lid- 
hur me kete teme mediton dhe thote: 
"Kur e mendoj jeten time te shkurter, te 
humbur ne perhershmerine qe i paraprin 
dhe pas se ciles vjen hapesira e vogel qe 
e ze.... , me kaplon frika dhe fuditem pse 
jam mu ketu e jo diku tjeter, kush me ka 
vendosur ketu? Me urdher dhe me udh- 
eheqje te kujt ky vend dhe kjo kohe kane 
qene te caktuara". Paskali vete i pergji- 
gjet vetes dhe thote: Ne mes nesh e Xhe- 
hnemit ose Xhenetit ka vetem jete ne 
mes ketyre te dyjave, e cila eshte gjeja 
me e shpenzuar ne bote". 

Gjithsesi, 9eshtja e jetes se njeriut pa- 
rashtrohet ndryshe per njeriun qe beson 
se me vdekjen e tij, absolutisht dhe per 
te gjitha kohet perfundon jeta e tij, dhe 
ndryshe per njeriun qe beson se me vde- 




kjen e tij, vetem kalohet nga nje jete ma- 
teriale ne jeten tjeter shpirterore. Ne 
natyrisht ketu do te perqendrohemi ne 
faktin se cili duhet te jete qellimi i jetes 
se kesaj bote per njeriun qe beson ne 
Zotin, e me vete kete edhe ne ringjalljen 
pas vdekjes. 

(^do gje qe ekziston, e ka shkakun e 
ekzistimit dhe qellimin e ekzistimit te 
saj. Per kete Allahu xh.sh. thote: 

"Nuk i kemi krijuar qiejt e Token dhe 
9'ka ndermjet tyre per loje-kot". (Du- 
han, 38) 

Kur gdo gje qe ekziston, e ka qellim- 
in e ekzistimit te vet, pashmangshem 
shtrohet pyetja e jetes se njeriut dhe qe- 
Uimit te saj. Per 9'arsye Allahu e ka der- 
guar ate ne kete bote dhe 9fare roll i ka 
caktuar atij ne te. Pergjigjen e kesaj py- 




etjeje do ta kerkojme ne Kuran, ku 
Allahu xh.sh. thote: 

"Dhe kur Zoti yt u tha meleqve: Une 
do te krijoj ne toke mekembes..." (El- 
Bekare, 30) 

Nga ky citat i Kur'anit shihet se nje- 
riu eshte krijesa me e persosur ne kete 
bote, per shkak se Allahu e ka emeruar 
per mekembes ketu. Ajo eshte nje detyre 
e rende dhe nje rol teper me pergjegjesi, 
si9 shihet edhe nga citati i Kuranit ne 
vijim: 

"Ne u kemi ofruar emanetin (obligi- 
min) qiejve, Tokes dhe bjeshkeve, por 
ato refuzuan per ta bartur ate dhe u frike- 
suan prej tij, kurse njeriu e pranoi, me te 
vertete ai ishte mizor e injorant". (Ah- 
zab, 72). 

Nga citati i lartpermendur kuranor, 
shihet se njeriu ka marre mbi vete per- 
gjegjesine per ta udhehequr kete bote 
dhe, sipas nevojes e deshires se tij ta 
shfrytezoje dhe ta ndryshoje, natyrisht 
brenda kufijve te mundesive te tij. 

Njeriut i eshte besuar misioni i madh 
dhe fisnik, por a do te mund ta permbu- 
she? Apo do ta tradhtoje besimin e dhe- 
ne?. A do te mund t'i vere gjerat ne 
vendet e tyre, ose, me gabimet e tij, do te 
shkaktoje 9rregullime ne kete bote? Te 
gjitha keto varen prej njeriut dhe nga 
fakti se si do ta shfrytezoje jeten e kesaj 
bote, e cila eshte mashtruese dhe me plot 
sprova, per se Zoti xh.sh. thote: 

"Kjo jete e kesaj bote nuk eshte per- 
ve9se zbavitje dhe loje, e bota tjeter, ajo 
eshte jete (e vertete) sikur ta dinin". 
(Ankebut, 64). 

Duke pasur parasysh perkohshmerine 
e kesaj bote, pjesetaret e disa religjione- 
ve propagandojne largimin nga ajo dhe 
sakrifikimin ne Uogari te jetes se ardhsh- 
me. Ne, lidhur me kete 9eshtje, do te ke- 
rkojme pergjigje ne burimin kryesor te 
Islamit, ne Kuran: 

"Dhe kerko (ta fitosh) boten tjeter me 
ate qe te ka dhene Allahu, porse mos e 
harro as pjesen tende nga kjo bote dhe 
bej mire si9 te ka here mire Allahu ty e 



24 



dituria islame / 206 



mos bej 9rregullime ne toke, se vertet 
Allahu nuk i do ^rregulluesit". (El- 
Kasas, 77). 

Nga ky citat i Kuranit perjashtohet 
lenia pas dore e kesaj bote ne Uogari te 
botes tjeter; perkundrazi, urdherohet te 
kerkohet vendi dhe pjesa ne te, do te 
thote te shfrytezojme begatite dhe buku- 
rite e saj. Vete logjika flet se nga kjo bo- 
te varet edhe jeta jone tjeter, per arsye se 
kjo bote eshte paraardhese e botes tjeter. 
Ne ket kuptim, Pejgamberi yne, Muha- 
medi a.s., thote: 

"Kjo bote eshte ara e botes tjeter". 
Nga hadithi i permendur, shihet qarte se 
ne kete bote farkohet fati yne i perher- 
shem. Per kete arsye ne te duhet te 
veprohet ne menyre te rregullt. 

Islami nuk e deshiron njeriun asket e 
te mbyllur ne teqe, perkundrazi menyren 
e tille te jetes e gjykon. Menyra e tille e 
jetes na ka lene prapa, pasojat e saj ende 
ndihen. Mirepo, meqe njeriu eshte nder- 
tuar nga shpirti dhe materia, ne jeten e tij 
ai duhet te ushqehet shpirterisht dhe ma- 
terialisht. Duhet te fitoje te mira mate- 
riale per te ekzistuar fizikisht, e per te 
nxitur edhe jeten shpirterore, ngase "ne 
trupin e shendoshe, edhe shpirti eshte i 
shendoshe". 

Gjithashtu duhet ushqyer edhe shpi- 
rterisht, keshtu qe, krahas kenaqesise 
shpirterore, duhet te gjeje kenaqesi me 
te madhe edhe ne begatite materiale. Ne 
mes shpirterores dhe materiales duhet 
kerkuar mesatarja, duke mos lene pas 
dore as njeren as tjetren, duke shfryte- 
zuar edhe njeren edhe tjetren. 

Nese tek ne, ne jeten tone zoteron pa- 
sioni per kenaqesite e teperta materiale, 
atehere do t'u afroheshim shtazeve te 
cilat jane pa mend dhe jetojne vetem nga 
materia e per materien. Per ata qe gjejne 
kenaqesine e vetme ne boten materiale, 
Zoti xh.sh. thote: 

"... ndersa kush deshiron frytet (be- 
gatite) e kesaj bote, Ne do t'i japim nga 
ato, por ne boten tjeter ai nuk do te kete 
pjese". (Esh-Shura, 20). 

Shtrohet pyetja: Kush do te ishte i 
gatshem per ta sakrifikuar lumturine e 
amshueshme per kenaqesi koheshkur- 
ter? Besimtari i vertete, me siguri jo. Per 




kete shkak ne jeten e shkurter te kesaj 
bote, duhet menduar ne lumturine e per- 
hershme. Me admirim mahnitemi nga 
rreguUi shembullor ne gjithesi. (^fare 
bukurie, 9fare harmonie?! Mirepo kjo 
eshte nje pjese teper e vogel e bukurise 
dhe harmonise se krijesave te Zotit. 
C^'ka pertej? Qfare bukurish? Duhet t'i 
meritojme qe Allahu te na i zbuloje ato. 
Pasi ne vete kemi edhe pjesen shpirte- 
rore, kemi mundesi t'i afrohemi Atij, qe 
ta ndiejme tere bukurine dhe madhesht- 
ine, natyrisht nese i meritojme ato. Kjo 
do te ishte lumturia dhe kenaqesia me e 
madhe per njeriun. Per kete duhet te me- 
ndojme ne kete bote, te mendojme dhe 
te angazhohemi t'i afrohemi Zotit xh.sh. 
dhe qe fytyrat tona te jene te ndritshme 
e te gezuara. 

Vertet, ne ne 9do namaz I lutemi 
Zotit xh.sh. me fjalet nga Kurani: 

"O Zoti yne, na jep ne kete bote te 
mira dhe ne boten tjeter te mira, dhe na 
ruaj nga ndeshkimi me zjarr". 

Keto jane fjale me te cilat kerkojme 
te mira ne te dy jetet. Kete duhet ta ker- 
kojme edhe me veprat tona, dhe atehere 
me siguri lutja do te na pranohej. 

Kjo gjithsesi do te ishte motoja e je- 
tes, qellimi i fundit i jetes. Ajo per se je- 
tojme: miresia ne te dy jetet. Mirepo, si 
mund te arrihet ajo? Vetem me pune te 
vazhdueshme. Kur them me pune, gjith- 
sesi mendoj me pune ne Emer te Zotit e 
jo ne emer te shejtanit. Nese punojme ne 
Emer te Zotit, ajo do te thote se punojme 
per interesin e pergjithshem, per te mi- 



ren e njerezimit. Ne nuk kemi ndonje 
peshore te posafme per t'i vleresuar nje- 
rezit, ajo eshte 9eshtje e Zotit, por do te 
shfrytezojme thenien e Muhamedit a.s.: 

"Me i miri i njerezve eshte ai qe u 
sjell dobi njerezve, kurse me i keqi njeri 
eshte ai qe u sjell dem njerezve". 

Nese mendojme pe t'u ndihmuar nje- 
rezve dhe per ta fituar lumturine e fun- 
dit, duhet te shfrytezojne maksimalisht 
kete jete te shkurter te kesaj bote. Nuk 
lejohet te ikim nga ajo dhe duhet te jemi 
ne ofensive e jo ne defensive. Me mire 
eshte qe te punojme vazhdimisht dhe ne 
menyre aktive per mireqenie, edhe nese 
duke punuar gabojme, sesa te mbrohemi 
nga gabimet ne menyre pasive, ngase 
pasiviteti do te ishte me i madhi gabim 
per ne. Interesi i pergjithshem duhet te 
jete mbi interesin tone dhe duhet punuar 
edhe atehere kur ekziston mundesia 
objektive qe puna te mos mund te kryhet 
- ate do ta perfundojne te tjeret. Duhet te 
punojme edhe pa pritur shfrytezimin e 
fryteve te punes sone; te sjellim ne me- 
ndje vetem njerezit e medhenj e merito- 
re per njerezimin, te cilet per vite te tera 
jane kenaqur nga zbulimet e tyre, duke e 
ditur se ata po e ndihmonin njeriu, per ta 
shpetuar ate. Ata nuk mjaftoheshin nga 
kenaqesite e imeta lakmuese te kesaj 
bote. Kjo eshte jete, ata jetojne edhe pas 
vdekjes se tyre... 

Prandaj, nese deshirojme lumturi, du- 
het punuar dhe luftuar per mireqenie, lu- 
fta per ekzistence i jep jetes kuptimin e 
vertete, pa te jeta do te ishte venitur. Nd- 
ersa, qe te mund te luftoje, njeriu duhet 
te jete i forte dhe i fuqishem shpirterisht, 
dhe atehere nuk do te shtrohej pyetja pse 
disa njerez ia keputin vetes perin e je- 
ten... 

Ne fund po theksojme fjalet e Aliut 
r.a.: "Puno per kete bote sikur do te je- 
tosh pergjithmone, kurse puno per boten 
tjeter sikur do te vdesesh neser". 

Dhashte Zoti te veprojme ne kuptim- 
in e ketyre fjaleve, me siguri do te ecnim 
me hapa me te medhenj perpara, dhe ne 
nje te ardhme me te sigurt. 

Perktheu nga boshnjakishtja: 
Hajrullah Hoxha 



dituria islame / 206 



25 



Nga kendi im 



Pse na urrejne 



Selim Musliu 

Pse na urrejne?.... Na urrej- 
ne, apo s'na urrejne?.... 
Kush dhe pse na urren?...- 
jane pyetje qe shpesh i be- 
jme vetvetes. Nderkaq te huajt, rra- 
lle, nga rasti ne rast, na pyesin: Pse 
ju urrejne?... Apo ne trajte me te 
bute: Pse nuk ju duan tanet? (ser- 
bet, malazezte, maqedonasit dhe 
greket). Me sa di une, deri para pak 
ditesh, keto biseda beheshin dhe 
mbeteshin brenda llafosjes private e 
individuale, keshtu qe trajtoheshin si 
biseda kuluaresh te ^arshise. Keto 
dite, kjo pyetje dhe pergjigjja per to 
moren karakter publik, bile ne qarqet 
me te larta intelektuale evropiane 
duke gjetur vend ne intervisten e Is- 
mail Kadarese qe i dha gazetes fra- 
nceze "Liberation" me titull: "Serbia 
mohon nje popull te tere", e qe e pati 
botuar edhe gazeta "Bujku", Prishti- 
ne, 1 dhjetor 1991. Nderkohe nuk 
pati reagime, pos atij te Beqir Beri- 
shes, botuar te "Fjala", Prishtine, 
25.12.1991, ku me te drejte shtrohej 
geshtja e pergjigjes se dhene dhe te 
analizohet e definohet ajo ne baza 
shkencore. Mendoj se kjo kerkese 
nuk duhet dhe nuk guxon te kualifi- 
kohet si kerkese dhe geshtje individ- 
uale qe meriton respektim por qe 
nuk obligon askend, perkunder ko- 
hes qe po perjetojme dhe obligimeve 
qe kemi ndaj saj. Perkundrazi, kjo 
eshte 9eshtje aktuale qe defilon ne 
prapaskenen politike me prapavije 
largparese antishqiptare qe nuk du- 
ron heshtje dhe nuk toleron sjellje 
indolente ndaj saj, sepse jemi desh- 
mitare per demet qe na jane bere 
dhe qe fatkeqsisht po i pesojme , mu 
ngase ishim tejet indiferent ndaj 
shume geshtjeve kaq te rendesish- 
me , duke shpresuar se koha eshte 
arbiter me i mire dhe se kjo, koha, do 
te ndihmoje per sqarimin e shume 
geshtjeve ne favor tonin, ashtu si 
eshte e verteta, gje qe nuk na doll 
keshtu dhe na kushtoi shtrenjt. 

Tani, ?do kujte i eshte e qarte se 
faktori kohe, pa faktorin njeri, eshte 



po thuaj se i barabart me xero, andaj 
edhe lufta kaq e madhe per te zene 
hapsire sa me te gjere dhe pozite sa 
me te volitshme ne masmediume ve- 
tanake dhe nderkombetare, gje qe 
nder ne shqiptaret behet ne kushte 
jashtzakonisht te veshtira, per te 
mos thene ne pamundesi totale. Kjo 
edhe me teper obligon te gjithe ata 
qe kane fare pak mundesi fizike e 
materiale qe te bejne perpjekje mbi- 
njerezore per te lare borgjin ndaj 
kombit e atdheut ne ball te cilit po 
qendron edhe Ismail Kadare me ata 
pak vellezer qe mund te qendrojne 
krahas tij, e qe jane bere fanar i te 
ardhmes sone, qe kaq shume e me 
padurim po e pret populli yne, duke 



sakrifikuar edhe jeten e bijeve te tij 
me te mire. 

Qe nga leximi i intervistes dhe re- 
agimit te permendur, para nesh shtr- 
ohet pyetja: g'te bejme? Te heshtim 
apo te bejme dialog? 

Nisur nga parimi se mushka e ste- 
rngarkuar mund te rrexohet e te ngo- 
rdhe, por edhe te shpetohet, edhe 
nga ngarkesa-shkarkesa me nje le- 
kure lepuri, u percaktova per te 
dyten, me shprese se kjo do te kon- 
tribuoje sepaku sa pesha e lekures 
se lepurit. 

Pyetje te ngjajshme kane pasur 
shume shqiptare te Kosoves dhe vi- 
seve tjera te roberuara shqiptare qe 
kane pasur rastin te dalin jasht Ko- 





26 



dituria islame / 206 



soves dhe te bisedojne me te tjere 
per aktualitetin kosovare, ne mesin e 
te cileve jam edhe une. 

E para, duke udhtuar per Beograd 
me trenin Fushe Kosove-Beograd, 
pyetja u parashtru nga bshkudhtari 
Serb i Kosoves: "Pleqte tane thone 
se marredheniet ndermjet nesh (ser- 
beve) dhe juve (shqiptareve) kane 
qene te mira deri me ardhjen e mu- 
haxhereve. A eshte keshtu dhe pse 
ndodhi g'rregullimi?" 

Parimisht u pajtove per pjesen e 
pare te pyetjes dhe vieresimit te ple- 
qeve serbe, kurse per pjesen e dyte 
te pyetjes se bashkudhtarit nuk u 
zhvillua biseda. Tani me, pergjigja 
eshte dhene: Qrregullimi ndodhi per 
shkak se me 1878 me dhune e ma- 
sakra te papara u perzune shqiptaret 
e me se 400 fshatrave etnikishit te 
pastra dhe afro 300 tjerave te per- 
ziera nga rrethinat e Toplices, Nishit, 
Leskocit, Prokuples, Kurshumlise, 
kurse me pare edhe nga ato te Ale- 
ksincit, Krushevicit dhe... 

E dyta, bashkeshortet, pronar te 
baneses (kazajka e kazani) ku isha 
vendosur ne bregdetin e detit te Zi, 
qe te dy me profesion arsimtare, ku- 
rse dy bijte e tyre profesore te Uni- 
versitetit te Sofjes, pra familje 
intelektualesh te larte, para nje viti e 
gjysme me bene kete pyetje direkte: 
"Pse tanet (maqedonet e serbet) nuk 
ju duan?" 

U mundova te jem sa me real dhe 
objektiv, i qarte dhe pa ndikim te 
ndjenjave emocionale qe m'ishin 
ngacmuar, nga vet pyetja e shtruar. 
Me laps e leter ne dore la fillova nga 
Kumanova, Shkupi, Tetova, Gostiva- 
ri, Kerfova, Dibra, Struga, Ohri e pe- 
rfundimisht me Prespen, pa harruar 
Manastirin e qytete tjera, te banuara 
kryesisht me shqiptare, madje aty- 
ketu edhe me mbi 80 e 90% shqip- 
tare. I thash se keta shqiptare kerko- 
jne t'i gezojne te drejtat e barabartat 
kombetare e qytetare me maqedo- 
nasit, kurse per Kosoven, pasi i shp- 
jegova strukturen kombetare, poz- 
iten kushtetuse me pare e tani dhe 
okupimin hegjemonist e fashizoid 
Serb, m'u drejtua: 

"Pse nuk kerkoni bashkim me 
shtetin ame shqiptare?" 

Per shkak te raportit te forcave, i 
thash. Per shkak te g'rregullimeve 
qe mund te pasojne ne Jugosllavi e 



ma gjere. Ne mendojme se parimi 
popullor: "Kjo dynja asht rrypa-rrypa, 
here ma hype, her ta hypa" nuk esh- 
te i drejte. Nuk deshirojme qe duke 
permiresuar poziten tone, te keqso- 
jme poziten e te tjereve. Ne mendo- 
jme se ne kete hapsire ka vend per 
te gjithe dhe angazhohemi sipas pa- 
rimit "Sa dhe si per te gjithat. As me 
pak as me shume se te tjeret." 

Keshtu mendoja atehere, keshtu 
mendoj edhe sot, kuptohet ne kon- 
tekst me rrethanat dhe vendin e 
zhvillimit te bisedes. Nderkaq kur 
eshte fjala per urrejtjen e serbeve 
dhe te tjereve ndaj shqiptareve, apo 
anasjelltas pajtohem me Beqir Be- 
rishen se pergjegjen definitive duhet 
ta jep shkenca e vertete shqiptare 
dhe serbe ngase fjala eshte per 
shqiptaret dhe serbet, perndryshe 
shkenca e mirefillt eshte vetem 
shkence e asgje tjeter. Si e tille ajo 
per objekt trajtimi mund te kete cilin- 
do popull, por nuk mund t'i perket 
vetem njerit popull. Si te pakufi 
shkenca dhe arti krijohen nga pjese- 
tare te kombeve te ndryshme, nder- 
sa frytet e tyre i shfrytezojne te gjithe 
ata qe deshirojne t'i shfrytezojne. 
Per fat te keq pasojat e kuazi shke- 
nces dhe kuazi artit i pesojne mu ata 
qe nuk deshirojne dhe nuk e merito- 
jne, te vegjelit dhe te pakrahet. 

Per te qene pergjegjia sa me e 
sakte dhe me objektive asaj duhet 
qasur qe nga ardhja e sllaveve ne 
Ballkan dhe konfrontimeve te para te 
vendaseve mbrojtes dhe ardhacake- 
ve sulmues e okupues, perfundi- 
misht me largimin e turqeve nga 
Ballkani, por edhe nga riokupimi i 
shqiptareve, maqedonaseve, musli- 
maneve, boshnjakeve e te tjereve 
nga enderruesit e riberjes se Pera- 
ndorise serbe te Car Dushanit. 

Kete periudhe kaq te gjate qe pat- 
jeter duhet konsultuar nuk e njoh 
mire e sa duhet, megjithate po ceku 
ca gjera te cilat sado-kudo mund te 
kene ndikuar ne raportet ndermjet 
ketyre dy popujve. 

Te Caspar Gjini, e gjejme kete 
konstatim: "...me ardhjen e sllaveve 
padyshim eshte demtuar rende lule- 
zimi i gjerat-hereshem i jetes si dhe i 
organizimit te mire te kishes Darda- 
ne"*, (shqiptare) gje qe nuk pushoi 
kurr, ngase kisha serbe, perkunder 
asaj katolike kishte marredhenie te 



mira me Perandorine Osmane. (Per- 
ktheu autori) 

Per poziten e veshtire te dyfisht te 
katolikeve (shqiptareve) Papa i XI 
ben fjale ne CONCILI I. PROVINCI- 
ALI O COVENDI ARBNIT MBLED- 
HUN NDEVIETT GNAI MIJE SCTAT 
CINT E TRE NDENE CLIEMENTITI 
BNIMIDHIETMI PAPE PRETEMAD- 
HIT, ROMAE 1706, ku nder te tjera 
thot: "Popujt e kesaj ane ne te verte- 
te ndodhen nen rrezikun e dyfisht. 
Ka njera ane shume rende te ndje- 
kur e keqtrajtuar nga te pafete e vra- 
zhde, respektivisht Turqit. Kurse nga 
tjetra ane gjithashtu edhe nga urrejt- 
ja skizmatike, respektivisht ortodo- 
kse"(Perktheu autori). 

Edhe ndarja e mejdanit ndermjet 
Marko Kralit serb (Kraleviq Marko) 
dhe Musa Arbanasit (Musa Kisexh- 
iut) qe eshte i periudhes se para ar- 
dhjes se turqeve ne Kosove, e qe 
zhvillohet ne Gryken e Kaganikut, 
ndermjet kralit te lindur ne dyshek 
me pupla patash e te rritur me mish- 
era te ndryshem prej me te mireve 
dhe arnautit te lindur e rritur ne fier 
dhe te ushqyer me hithera e barish- 
ta tjera, te perkujton kontinuitetin e 
konfliktit dhe te pozites se popullit qe 
perpiqej me mish e shpirt per ekzis- 
tence dhe te atij tjetrit qe gjithemone 
mprehte kthetrat dhe shpaten per te 
okupuar e gllaberuar te tjeret. 

Perdorimi i dinakerise serbe per 
te fituar ne kurriz te shqiptarve eshte 
prezent ne "manifestin per popull", 
ne te cilin Krai Petri i fillim shekullit 
XX, duke folur per ushtrine e vet e 
thote edhe kete: "... e prane tyre 
edhe shqiptaret e krishtere dhe mu- 
hamedane me te cilet qe trembedh- 
jete shekuj qendruam ne miqsi dhe 
ndame gezime e hidhrime. Ne atyre- 
ve u sjellim te gjitha lirite, vellazeri- 
min dhe barazine". ' se g'ndodhi 
pastaj dhe gfare lirie na solli kjo mb- 
reteri dihet, per gjithkend qe deshi- 
ron ta dij. 

Mendoj se eshte e domosdoshme 
te behet dallimi ndermjet mbjellesve 
e kultivueseve te urrejtjes dhe kor- 
resve e viktimava te saja. Te paret 
jane politikanet piromane e shkurte- 
pares. Ata paradite urrejne gjithk- 
end, per te urrejtur, pas dite, edhe 
vetveten. Te tillet ishin dhe jane poli- 
tikanet serbe, gjenezen e te cileve 
duhet kerkuar qe moti, para '81 -shit, 



dituria islame / 206 



27 



45-tes, 1912-te, 1878-se etj. Kjo rry- 
me qe tani me ka helmosur popullin 
e vet nuk e deshi De Raden, Fan 
Nolin, Naimin, Kadaren etj. Jo pse 
kane qene ndonjehere nen ndikimin 
e Perandorise Osmane, por vetem e 
vetem pse ishin e mbeten shqiptare 
perparimtare, humaniste e interna- 
cionalist ne kuptimin pozitiv te fjales, 
e jo fundamentalist islamist ose ... 
mesjetar, si? dine t'i shpallin te gjithe 
shqiptaret per ta ballafaquar kete po- 
pull te vogel human e liridashes me 
Evropen dhe Boten perendimore pa- 
raprijse te lirise e drejtesise njere- 
zore. 

Aktualisht per serbet, jo vetem 
udhehqesit e tyre, te mire jane ve- 
tem shqiptaret e "Ndershem" te tipit 
ternovcian, qe per nje grusht qindar- 
kash, publikisht deklarojne: "Da. Ja- 
sam shiptar. Nisam albanac. Albanci 
neka idu u Albaniju.".- "Po. Une jam 
shiptar.. Nuk jam Shqiptar... Shqipta- 
ret le te shkojne ne Shqiperi". Dhe, 
shtypi serbe jo vetem qe te tilleve u 
jep publicitet, por edhe i gjene ku 
jane e ku s'jane, duke harruar se me 
femije e njerez te debet qe mund te 
mashtrohen edhe per nje pake kikiri- 
ki, nuk mund te zhvillohet politike, e 
jo me te sigurohet bashkepunim e 
miqesi e gjate me kendoqofte. Per- 



^ 



? 



f- 



JTv. 




kundrazi, shpirtrave te shitur, gjith- 
mone, sherrin me te madh ua sheh 
mu bleresi, i cili duke u munduar te 
heqe nje gunge behet me dy gunga. 
Kam bindje se urrejtja eshte kate- 
gori e karakteristike kohe e rretha- 
nash te caktuara historike, dhe se si 
e tille i ka baticat dhe zbaticat e veta. 
Ngjarjet aktuale i mundesuan poli- 
tikes aktuale serbe qe te ngrise kete 
urrejtje ne shkalle me te larte, jo pse 
shqiptaret kete e merituan per sjelljet 
e tyre ne te kaluaren dhe te tashm- 
en, por ngase nuk kishte kurfar arg- 
umenti per te kundershtuar kerkesat 
e tyre objektive te drejta dhe aktuali- 
sht te realizueshme. 

Shqiptaret, me qendrimin e tyre 
konseguent e njerezor ndaj fqinjeve 
te tyre, jo vetem kesaj here deshmu- 
an se pari dhe politike e urte, e ditur 
dhe largeparese eshte vetem paria 
dhe politika qe popullin e vet e ruan 
nga veprimet urrejtese dhe nxite e 
kultivon veprime dashurie, sepse 
njeriu vien per aq sa ka miq, e miqa- 
sia fitohet e zgjerohet me dashuri e 
drejtesi. Kjo nuk do te thot se edhe 
ne popullin me te dashur e me te 
drejte nuk do te kete edhe individe 
gjakpires e zjarrdhezes, por te tillet 
te vetmuar e te luftuar nga vet pop- 
ulli nuk mund te njollosin e te identi- 

fikojne per te keq tere nje 

"" popull. 

Per ne, si edhe per te 
tjeret, duhet te viej gjykimi 
i Millorad Popoviqit: "Srp- 
ski narod, kao i svih drug 
narodi pored odiignika 
svetiteija ima i zlikovaca 
mugitelja. Nije ni umno n 
humane davati srbima 
oreol zhrtve"."" "Populli 
Serb si edhe gjithe popujt 
tjere, pos te shkelqyereve 
dhe te ndrigueseve, ka 
pasur edhe gjaksore dhe 
xhelatxhi. Nuk eshte as 
men9uri as humane tua 
dhesh serbeve oreolin e 
viktimes. (Perktheu auto- 
ri) 

Kjo, mbase do te ishte 
pergjigjja me e mire te gji- 
tha funderrinave qe hyjne 
ne sherbim te okupatore- 
ve e bejne zullum mbi po- 
pullin e vete dhe fqinjet e 
tyre, sig ka qene rasti me 



ata pak sahanelepires shqiptare mu- 
slimane per te cilet fajsone tere nje 
bashkesi Kadarea. Edhepse te inko- 
rporuar ne Perandorine Osmane te 
tille nuk ishin Skenderbeu, All Pash 
Tepelena, Bushatlinjte, Vellezerit 
Frasheri, Hoxh Tasini, Ismajl Qemali, 
Hasan Prishtina, Bajram Curri, Bajo 
(Bajram) Topulli, Hafiz All Korga, 
Hafiz All UIginaku, Dervish Cara, bile 
as ndonje nga mbi 40 kryeveziret 
shqiptare te kesaj perandorie. Nuk 
ka nevoje te perkujtojme asken prej 
intelektualeve shqiptare qe perbejne 
mesataren e kesaj intelegjencie se 
paria shqiptare e fundshekullit XIX 
dhe fillim shekullit XX, padallim per- 
katesie fetare e rajonale u radhit ne 
radhet reformiste osmane dhe pro- 
gresiste evropiane ne lufte per pava- 
rsimin e popujve te roberuar per me 
shume se 5 shekuj. Per fat te keq 
shqiptaret jane ata qe u mashtruan 
me se shumti dhe e pesuan me se 
keqi, mu nga sllavo-helenistet ball- 
kanas dhe ledhatuesit e tyre evro- 
pian, pasoja keto qe po na percjellin 
ne vazhdimsi per nje shekull te tere, 
pasoja qe nuk harrohen vetem nga 
ata qe e pesuan ne lekuren e tyre, e 
keta jane shqiptaret ne trojet e tyre 
etnike te mbetura nen Greqi e Jugo- 
sllavi (Serbi, Mai te Zi e Maqedoni). 



PS. 

Shqiperimet nga serbishtja i beri autori. 

Prishtine, janar, 1992. 

Nuk e botoi Rillndja. 



Gjini Gasper, Skopsko-Prizrenska biskupija 

kroz stoljega, Zagreb, 1986, fq. 72. 
* Po aty, fq. 143 
** Leo Freundelich, "Golgota shqiptare", vjen 

1913, ribotuar ne KOHA, nr. 1. 26.09.1990 
*** Millorad Popoviq, Otvoreno pismo Matiju 

Begkoviqu, "Nedeija", nr.2, Sarajeve, 

04.03.1990. 



28 



dituria islame / 206 



Trashegimi 



Xhamia e Hadumit 



Dr. Fejaz Drangolli 



Historiku, arkitektura, 
piktura dhe plastika 

Veprat e artit, te realizuara gjate sundimit te Perandorise 
se osmanlinjve, te ngelura ne Kosove, natyrisht nuk mund 
te krahasohen me krijimet monumentale te pjeseve te tjera 
ku ishte perhapur arti i Islamit, por jane me rendesi te vega- 
nte per territorin ne fjale. Keto ndertime arkitektonike 
sakrale, perveg te tjerash, dokumentojne perhapjen dhe 
ekzistimin e vierave te artit ne kete pjese te Ballkanit, pra te 
Evropes. Ne Kosove kemi nje numer te konsiderueshem 
xhamish klasike monumentale, te realizuara ne shek. XV, 
XVI, XVII dhe me vone. Nga keto objekte fetare eshte edhe 
Xhamia e Hadumit ne Gjakove, e ndertuar ne dekaden e 
funditteshekullitXVi; 

Gjakova si qytet i Kosoves, kishte pozite te pershtat- 
shme gjeografike si dhe kushte te favorshme per zhvillimin 
e saj gjate periudhave te kaluara historike. Qyteti i Gjako- 
ves i taken pjeses jugperendimore te fushegropes se Rra- 
fshit te Dukagjinit. Eshte i vendosur ne kryqezimin e rruges 
se rendesishme transversale Via de Zenta, ose te Zetes 
(Shkoder-Kosove) me ate longitudale te Rrafshit te Duka- 
gjinit. Gjakova shtrihet ne bregun e majte te lumit Erenik, 
duke perfshire edhe dy anet e perroit Krena dhe ne lindje te 
pllajes se Qabratit. Pra, ky qytet ka pozite te pershtatshme 
gjeografike dhe gjendet ne rrugen e Rrafshit te Dukagjinit, 
ne drejtimin Peje-Prizren. Kemi indikacione si dhe deshmi 
te kultures materiale, se ne vendbanimin e qytetit te Gjako- 
ves eshte jetuar edhe gjate periudhes antike. Kjo deshmo- 
het nga te gjeturat e objekteve te levizshme, fatkeqesisht 
tejet te varfra, por dokumentuese per ekzistimin e objek- 
teve te kultures materiale ne kete lokacion. 

Qyteti ekzistues i taken periudhes osmane. Ne fakt, ne 
baze te te dhenave historike, Gjakova njihet qysh nga de- 
kada e peste e shekullit XIV, me saktesisht nga viti 1348, 
kur i takonte nahijes se Alltun-ihIise, me qender ne Junik. 
Nderkaq, sipas burimeve te kultures materiale, ndertimeve 
arkitekturale monumentale, ajo njihet nga dekada e fundit 
te shek. XVI. 

Tregu lokal 
si specifike shqiptare 

Ne baze te defterit te vitit 1571, Gjakova ishte ende 
fshat, ishte qender pazari. IVle nje status te ketille, ajo jetoi 
deri me 1582. Dhjete vjet me vone, prej 68 familjesh shqi- 
ptare, sa kishte atehere Gjakova, 13 ishin te islamizuara e 
te tjerat te krishtera. Gjakova si fshat i reduktuar me qender 
te vogel, kryente funksionin e tregut lokal. Ky treg lokal ish- 
te nje specifike per Gjakoven si dhe qytetet shqiptare gjate 
shekullit XV, deri ne fillim te atij XVI. Eshte me inferos te 
ceket se specifika e zene ngoje, nuk ishte karakteristike per 
qytetet e Perandorise Turko-osmane. 

Ne ate periudhe, ne mbarim te shekullit XVI, konkretisht 
ne vitin 1594/95, Hadum Sylejman Efendia-Hadum Aga 
ndertoi xhamine, e cila po ashtu edhe mban emrin e dona- 
torit-financuesit te objektit ne Gjakove. Xhamia, sipas tra- 
dites, u ndertua ne fushen e Jake Vules, prej nga edhe do 
te behej emertimi i qytetit - Jakove. 




Xhamia e Hadumit 

Tregu, xhamia dhe ^arshia 

Tregu lokal, Xhamia e Hadumit ne shekujt e mevonshem 
(XVII, XVIII, XIX e XX) luajten rol te rendesishem ne karak- 
terin urbanistik te qytetit, Qarshise se Madhe te Gjakoves, 
me se lidhet ndertimi i ketij kompleksi urbano-arkitektonik. 
Pra, koha e ndertimit te kompleksit ne fjale, lidhet me para- 
qitjen e zejtareve dhe te perpunimit te prodhimtarise se zej- 
tareve, qe zune te vendoseshin rreth mureve te Xhamise se 
Hadumit. Me keto lidhet edhe rritja e banoreve te Gjakoves, 
e cila numerikisht fillon te shtohet qysh nga shekulli XVII. 
Gjakova prej nje fshati ne gjysmen e dyte te shek. XVII, - u 
zhvillua ne qytet, ku lulezonte zejtaria, tregtia, ekonomia. 
Kjo qe pasoje e migrimit te popullsise se ardhur nga fshati. 
Keta te ardliur kishin per qellim te largoheshin nga fshati 
dhe t'i iknin shfrytezimit feudal, prandaj zune te merreshin 
me zejtari. Kjo gje ishte karakteristike per tere qytetet shqi- 
ptare te asaj kohe. Mirepo, ekonomia, si dhe numerikisht 
Gjakova, filluan te binin ne fund te ketij shekulli, pra XVII, 
meqe Gjakova pesoi nje renie te madhe, sikurse edhe qy- 
tetet e tjera te Kosoves. 

Xhamia e Hadumit, veper e rendesishme e arkitektures 
shqiptare te periudhes osmane, u sendertua me qellim te 
perhapjes se fese islame te pushtuesit osman, te perhapjes 
se islamizmit ne kete pjese te Kosoves. Ne fillim kjo ishte 
intensive veganerisht ne qytete, me synimin per islamizimin 
e qytetareve. 

Gjakova ne shenimet 
e Eviija ^elebiut 

Perveg xhamise se Hadumit, ne shekullin XVII, kur Gja- 
kova tanime kishte marre fizionomine e nje qyteti, ne te u 
ndertuan edhe objekte te tjera te kultit-sakrale si dhe pro- 
fane e publike. Per keto ndertime si dhe qytetin e Gjakoves, 
mjaft mire flet e shkruan edhe udheperslikruesi turk Eviija 
Qelebi, i cili kaloi kendej pari ne shekullin e cekur, konkreti- 
sht ne vitin 1663. Qelebiu, perveg te tjerash, ne nje menyre 
na paraqet edhe nje gjendje statistikore te objekteve sa- 
krale dhe profane te Gjakoves. Sipas tij, ne kete periudhe 
Gjakova kishte 2000 shtepi, disa mesxhide dhe dy xhami 
monumentale, hane te mbuluara me plumb, hamamin e bu- 
kur dhe 300 dyqane. 

Pershkrimi i udhepershkruesit turk deshmon per nje rrit- 
je dhe zhvillim te zejtarise, tregtise, ekonomise si dhe te 



dituria islame / 206 



29 



numrit te banoreve, te diet u moren me kete pune. Pra, 
lirisht mund te nxjerrim perfundimin se Gjakova ne shekul- 
lim XVII u formua si qytet me plot kuptimin e fjales. 

Arkitektura e Xhamise 
se Hadumit 

Xhamia e Hadumit si ndertim arkitektural, e mbuluar me 
kube, u takon formave klasike te xhamive te grupit te stilit 
kosovar. 

1 




Xhamia e Hadumit ka baze katerkendeshe kenddrejte 
me minare, e cila del nga muri jugperendimor me baze ne 
forme kenddrejte. Planimetria a skema kompozicionale e 
saj perbehet nga keto pjese: salla e lutjeve, hajati - qe ze 
vend ne fasaden veriperendimore te vepres, si dhe minar- 
ja. Po ashtu duhet cekur se perreth xhamise jane varret me 
nishane, te realizuara ne plastike guri, me gravure, te mbi- 
shkruara ne osmanishten e vjeter. Ne te kaluaren ne kete 
pjese te xhamise varroseshin anetaret e familjeve te njohu- 
ra te Gjakoves. Kjo qe u tha, ishte karakteristike edhe per 
veprat, xhamite e qyteteve te tjera kosovare. Ne kuader te 
kompleksit te xhamise ishin edhe: hamami (tash nuk ekzis- 
ton), hani i Haraqive (ende ekziston, vegse i adaptuar, i tra- 
nsformuar gjate kohes), ndertesa e bibliotekes se vjeter, 
objekti nga viti 1671(biblioteka nuk ekziston, u dogj nga for- 
cat serbe gjate luftes se vitit 1999 dhe ne teresi u rrenua ne 
vitin 2000), si dhe mejtepi nga viti 1777, po ashtu i adaptu- 
ar. 

Salla e lutjeve 

Salla e lutjeve ka vellim unik dhe eshte e mbuluar me ku- 
pole. Kjo salle ka planimetri katrore dhe ne te hyhet nga de- 
ra e cila gjendet ne fasaden veri-perendimore. Dera eshte 
e mbuluar me arkitra paksa harkor. Salla, me vellimin e saj 
unik, eshte e mbuluar me kube te konstruktuara drejtper- 
drejt mbi te nepermjet trompeve ne qoshet e mureve kon- 
struktive. Madhesia, diametri i kubese eshte 13.50m, kurse 
lartesia prej dyshemese eshte 12.60m. Nga sa u tha, eshte 
specifike se kubeja qendron ne tete pilastra te forta dhe ne 
konstruksion te trompeve. Kjo menyre e konstruktimit para- 
qet te vetmen zgjedhje te ketille ndertimore ne territorin e 
Kosoves. Duhet cekur se ne kete pjese konstruktive, ne 
tamburin e xhamise nuk kemi hapje a dritare, pra kemi te 
bejme me nje kube te verber. Sa i perket ndrigimit, salla e 
lutjeve merr drite nga gjithsej 11 dritare. Qdo faqe e kubit, 
per dallim nga ajo veri-perendimore, ku ndodhet hyrja, ka 
nga tri dritare. Edhe ne kete pjese, mbi portal kemi nje ha- 
pje te vogel gjysmeharkore. Dritaret si elemente konstruk- 



tive-arkitektonike, jane te vendosura ne dy radhe, ne forme 
piramidale. Ne radhen e pare jane te konstruktura ne meny- 
re simetrike nga dy dritare ne gdo faqe, perkatesisht ne 
kater pamje te mureve konstruktive. Keto dritare jane te 
mbuluara me arkitrare, por kane edhe timpanone te verbe- 
ta qe mbarojne me harqe paksa te mprehta. Nderkaq, ne 
radhen e dyte ka vetem nje dritare. Kjo dritare e mbuluar 
me hark te mprehte, ndodhet pikerisht nen tambur, ne te tri 
muret anesore, perveg asaj veriore. Dritaret e Xhamise se 
Hadumit, ato te rendit te pare, nga jashte jane te siguruara 
me parmake te metalte. 

Mihrabi dhe mimberi 




Si ne gdo xhami, edhe ne kete te Hadumit, perballe hyr- 
jes, eshte mihrabi. Mihrabi gjendet ne mes te murit juglin- 
dor dhe perhere eshte i orientuar ne drejtim te Mekes. Ky 
element eshte i thelluar ne mur ne forme nike me pjesen e 

I siperme gjysmekonike. 
Pos mihrabit, ketu ne te 
djathte te tij eshte mim- 
beri qe sherben per 
predikim. Mimberi per- 
behet prej: deres, shka- 
lleve dhe balldahinit. 
Pra, si shihet, mimberi 
ka forme tradicionale te 
trajtave te mimbereve 
dhe eshte i punuar ne 
teresi nga druri. Te tera 
elementet e drurit jane 
te gdhendura dhe te pi- 
kturuara ne ate menyre 
qe i pergjigjen trajtimit 
tektonik te ketij elemen- 
_ti. 

Mahfili 

Teresisht nga druri eshte realizuar edhe mahfili, i cili 
qendron mbi shtyllat, kolonat e profilizuara te drurit. Mahfili 
a galeria (Fig. 5) si pjese konstruktive-arkitektonike e funk- 
sionale, pervegse pasuron dhe thyen monotonine e vellim- 
it te salles se faljeve, vegohet edhe per dekorime plastike e 
pikturale. Galeria ze vend ne anen veriperendimore mbi 
hyrjen ne sallen e lutjeve, ne tere gjeresine e saj. Pervegqe 
mbeshtetet per murin veri-perendimor, ajo qendron edhe 
mbi kolona, shtylla te drurit. Ne mahfil arrihet nepermjet 
shkalleve te minares. Si pjeset tjera te xhamise edhe mah- 




30 



dituria islame / 206 



« 


\ 

gnrt'KiiajML 




1 


^ 


^h^ _ -3^^^ 




■^■F t i_ ^ 




111 


1 

■ 




i 




aooB 11 'PI 


* 



fill eshte i tere i pikturuar, natyrisht me motive te botes bi- 
more. 

Dyshemeja e xhamise me kohe ishte e shtruar me plla- 
ka tullash te pjekura ne forme gjashtekendore. Mbi dyshe- 
mene ndodhen qilimat e shtruar. 

Elementet konstruktive, trompet 

Vellimi i jashtem kryesor me kube perbehet nga pjesa 
kubike dhe kubeja. Vellimi kryesor nga ana e jashtme eshte 
i mbeshtjelle, I konstruktuar nga gure te latuar. Guret jane 
marre ne afersi te Gjakoves, matane Erenikut, ne mes Dov- 
es dhe fshatit Guske. Nderkaq faqet e brendshme te 
mureve jane me tulla dhe te suvatuara. Per te realizuar, 
konstruktuar kubene e xhamise, nga vellimi i kubit eshte 
kaluar ne tetekendesh. Ne rastin konkret, gjate ketij proce- 
si te ngushtimit, ne kater qoshet, formohen trajtat e gerek 
topit-trompet, te cilat ne te dy anet e jashtme mbarojne ne 
kurore dhe jane te veshura me plumb. Pjesa konstruktive, 
e cila fillon nga vellimi, perkatesisht nga tropet, e vazhdon, 
perfundon ne kurore, ku fillon kalota e xhamise, paraqet ta- 
mburin si element konstruktiv-arkitektonk. Tamburi ne Xha- 
mine e Hadumit eshte i ulet dhe tetefaqesh. Per dallim nga 
pjeset e tjera te objektit sakral, trompet dhe ne teresi kube- 
ja e xhamise eshte konstruktuar, ndertuar me tulla te pjeku- 
ra. Nga kurora e tamburit fillon mbulesa me plumb e kubese 
se objektit ne fjale. 

Hajati i xhamise 

Tremja a hajati i xhamise se Hadumit (Fig. 6) perfshin 
anen veri-perendimore dhe ka nje zgjidhje tradicionale te 
ketyre mjediseve te veprave klasike monumentale jo vetem 
per Kosoven dhe pjese te tjera shqiptare, por edhe per 

Ballkanin. Mjedisi i saj she- 
rben (ne rast nevoje, kur 
ne sallen e lutjes nuk ka 
vend apo arrihet me vone- 
se) per lutje, falje te na- 
mazit. Hajati mbulohet me 
tri kube te vogla. Keto kube 
si dhe ajo kryesorja jane te 
veshura me mbulesa te 
plumbit. 

Nga jashte ne hajat hy- 
het drejtperdrejt. Pjesa 
ndermjetese e hajatit eshte 
ne nivel te salles se lutje- 
ve. Nga kjo pjese e hajatit, 
e cila e ndan ne dy hape- 




sira te barabarta mjedisin ne fjale, hyhet ne sallen e lutjeve. 
Dyshemeja e hajatit (ne te dy anet e ndermjeteses) si gjith- 
nje eshte ne nivel me te larte se dyshemeja e salles se lut- 
jeve dhe terreni prane Xhamise se Hadumit. Edhe dyshe- 
meja e hajatit me kohe ishte e shtruar me pllaka tullash 
(dheu te pjekur) gjashtekendeshe, qe ishin identike me dy- 
shemene e enterierit, salles se faljeve. Pra, si shihet, dy- 
shemeja e hajatit te xhamise paraqitet si nje podium dhe 
keshtu sherben si bazament perarkadat mbi shtylla, kolona 
te mjedisit ne fjale. 

Arkada e hajatit 

Arkada veriperendimore, pra e ballit kryesor te xhamise 
se Hadumit, perbehet prej tri harqesh gjysmerrethore, qe 
mbeshteten ne kater shtylla, kolona. Kolonat e hajatit te 
xhamise nuk jane monolite, po te konstruktuara nga disa 
pjese, perkatesisht nga tri pjese te gureve masive. Kolonat 
nuk kane bazament dhe paraqesin nje gje te rastit ne ar- 
kitekturen te periudhes osmane ne Kosove. Po ashtu edhe 
kapitelet e shtyllave jane tejet modeste. Ne bazamentin e 
shtyllave si dhe para kapiteleve te tyre, si pjese dekoruese 
na paraqiten unazat e materialit te mesingut. Nga ana lind- 
ore dhe perendimore kemi vetem nga nje hark te mbeshte- 
tur ne kolonen e arkades veriore dhe murit konstruktiv te 
pamjes kryesore te objektit sakral. 




Ngjitur per hajat, deri ne pranveren e vitit 1999, ekzis- 
tonte edhe parahajati, i shek. XIX, cili u dogj dhe tani nuk 
eshte me pjese perberese e xhamise. 

Minarja 

Si pjese e skemes kompozicionale, si element i pandare 
i xhamise eshte edhe minarja, e cila si zakonisht ze vend 

ne te djathte te salles se 
faljeve tek del nga muri 
jugperendimor. Me mina- 
re komunikohet me anen 
e dy derigkave, dyer te 
vogla. Njera eshte ne ek- 
sterier, kurse tjetra ne 
enterier te objektit. De- 
rigka e eksterierit te mi- 
nares eshte e vogel dhe 
ne nivelin e dyshemese 
se salles se lutjeve, ku- 
rse derigka tjeter e mina- 
res eshte e konstruktuar 
ne nivelin e dyshemese 
se mahfilit. Nga minarja 




dituria islame / 206 



31 



nepermjet derigkes, komunikohet me mahfilin dhe, anasjell- 
tas, me minaren. 

Baza e minares ka planimetri, bazament kenddrejt qe 
vazhdon me papugen ne forme piramide te cunguar, qe 
perfundon me nje kornize guri qe del nga muri perimetrai i 
elementit konstruktiv. Nga kjo pjese fillon trupi i minares qe 
ka forme shumekendore a poligonale. Trupi i minares nga 
korniza e pare slikon duke u ngushtuar deri ne kornizen e 
dyte. Prej lartesise se kornizes se dyte, trupi i minares, du- 
ke u nguslituar gjitlinje lelitazi, mbaron me kornizen e trete. 
Ketu trupi poligonal perfundon me kazanin a slierefen e 
minares. Sherefeja ne lesliime anecake nga disa rende gu- 
resh te latuar del nga muri poligonal perimetrai te trupit te 
minares dhe keshtu merr, fiton nje gjeresi sa per te levizur 
ne rast nevoje, per kryerjen e ndonje ceromonie te caktuar 
fetar: thirja e ezanit per tenbih etj. Kazani ka edhe para- 
peten e tij. Kjo pjese, pra sherefeja, ne xhamine e Hadumit 
paraqet nje pjese ku prezantohen gdhendje ne teknike reli- 
evi, ne plastike te imet. Daljen ne kazan e ben te mundur 
nje derigke e ngushte dhe e ulet. Konstruksioni i minares 
nuk mbaron me kaq, por tani mbi kazan vazhdon pjesa e si- 
perme, peteku i minares. Peteku mbaron me pjesen konike 
te quajtur qylah. Qylahu ka konstruksion druri dhe eshte i 
mbuluar e i veshur me mbulese te plumbit. Ne fund te mi- 
nares, si element perfundimtar, njeheresh edhe element 
dekorimi; me cilesi artistike e estetike eshte edhe alemi i 
minares. Elemente te njejta dekorimi prezantohen edhe ne 
kubene e salles se faljeve te xhamise se Hadumit ne Gja- 
kove. 

Perveg te tjerash, funksioni i minares eshte qe neperm- 
jet shkalleve te saj, te arrihet ne kazan-sherefe. Shkallet 
jane nga gure njepjesesh, te vendosur, konstruktuar edhe 
si pjese te pandara te mureve konstruktive te minares, qe 
vazhdojne njera pas tjetres te lidhura deri ne derigken e 
sherefes. Enterieri i minares ne xhamine e Hadumit ndrigo- 
het nga nje numer i vogel dritaresh. Keto dritare kane forme 
frengjish. Keto, perveg funksionit te cekur, luajne edhe rolin 
e ajrosjes se minares. 

Dekorimet murale-arabeskat 

Ne xhamine e Hadumit, ne vepren monumentale te mbu- 
luar me kube si dhe ne disa vepra te tjera te karakterit dhe 
tipit te cekur ne Kosove, te ndertuara ne shek. XV, XVI e 
XVII, prezantohen edhe piktura, dekorime murale te cilat 
me ekzistenen dhe pamjet e tyre zbukuronin muret e objek- 
teve sakrale islamo-shqiptare. Keso dekorimesh ka edhe 
ne hapesirat, siperfaqet e mureve te xhamise se Hadumit 
ne Gjakove. 

Enterieri, pamja kryesore e xhamise, kubete e hajatit, ja- 
ne te dekoruara me piktura murale te punuara ne tekniken 
seko. Motive kryesore jane peizazhet e stilizuara (ne disa 
raste edhe me motive te arkitektures popullore, kullave te 
Rrafshit te Dukagjinit) me selvi, natyra te qeta, yje bosh, 
motive arkitektonike te objekteve te kultit-xhamive, orname- 
nte te botes bimore, figura gjeometrike dhe citate te Kura- 
nit. Edhe pse dekorimet perseriten, ato nuk jane monotone, 
vegse me pranine dhe pamjet e tyre i shtojne vieren objek- 
tit. Keto motive te prezantuara me permbajtje te dekorimit 
te tyre ne artin e Islamit, njihen si piktura murale a arabe- 
ska. 

Dekorimet e permendura, paraqiten ne kubene kryesore 
si dhe ato ne hajatin e objektit, ne kurore, nike, harqe dhe 
trompe. Njeheresh duhet cekur se edhe mihrabi, mimberi, 
mahfili, pjeset e mureve te salles se lutjeve, perreth dritare- 
ve ne veganti, jane te dekoruara me piktura murale. Ngjyra 
dominuese ne keto dekorime jane: e kuqja, e kaltra, e gjelb- 



ra, okeri, e perhimja, e zeza e cila perdoret vetem ne citatet 
e Kuranit, si dhe ne Emrin i Allahut, Muhamedit si dhe pa- 
sardhesve te tij. Dekorimet e cekura i takojne stilit te barok 
islamo-shqiptar, te realizuara ne shek.XIX. 

Ne xhamine e Hadumit ka tri shtresa pikturale. Ekzistimi 
i shtresave ne dekorimet pikturale eshte konstatuar gjate 
punimeve konservuese-restauruese ne vitit 1981. Me ate 
rast, ne baze te sondimeve te bera ne kubene e mesme te 
hajatit, u verejten tri shtresa te pikturimit. Nderkaq, ne kube- 
te anesore kemi nga dy shtresa dekorimi. Motivet ne shtre- 
sat e gjetura jane nga bota bimore dhe figura gjeometrike, 
ku dominon ngjyra e kuqe, e qeramidhes dhe e zeza. Moti- 
vet si dhe ngjyrat e cekura jane karakteristike edhe per 
dekorimet e shtreses se dyte. Dy shtresat e para duhet t'i 
takojne shek. XVII-XVIII. Shtresa e trete dekoruese, kjo 
ekzistuesja, eshte realizuar ne vitin 1260 (sipas hixhrit), 
perkatesisht ne vitin 1842. Kete te dhene e dokumenton 
mbishkrimi dhe data e shenuar ne timpanonin e portalit kry- 
esor. 

Plastika gurore 

Si veprat e tjera monumentale te mbuluara me kube te 
trashegimise kosovare, as xhamia e Hadumit nuk eshte e 
pasur me plastike gurore. Plastika gurore ne kete veper sa- 
krale te ndertimtarise islamo-shqiptare, prezantohet kryesi- 
sht ne anecakun e parapetes se sherefese se minares. 
Keto dekorime jane te realizuara ne tekniken e plastikes se 
imet. Edhe shtyllat e hajatit nuk kane dekorime plastike, por 
paksa vegohen per kapitelin ne forme katrore, ku prezanto- 
hen lule te stilizuara, te realizuara ne tekniken e plastikes 
se imet. Keto dekorime perseriten ne kater shtylla te hajatit. 
Nga profilizime cilesohen edhe dritaret, portali kryesor, ku- 
rorat e salles se lutjeve, te hajatit si dhe vete parapeta e mi- 
nares se xhamise. Pra, ne pergjithesi, siperfaqet e mureve 
si dhe elementet arkitektonike-konstruktive jane te pastra 
dhe modeste, nje karakteristike per arkitekturen e xhamise 
ne Gjakove dhe me gjere ne territoret shqiptare. Po ashtu 
duhet te theksojme se kubete e xhamise me madhesi te 
ndryshme dhe ato me dinamike dhe kontrast, ndikojne ne 
thyerjen e monotonise se objektit dhe xhamise i japin pam- 
jen estetike. 

Perveg te tjerash, mund te perfundojme se Xhamia e Ha- 
dumit, me proporcionet, format dhe trajtat e saj, permban 
ne vete digka te fuqishme, qe ndikon dhe i jep nje ngrohtesi 
objektit, i cili ne teres! eshte koordinuar dhe jeton edhe sot 
e gjithe diten ne ambientin e Qarshise se Madhe te Gjako- 
ves. 



Fusnota: 

1. Gjeresisht, F. Drangoili, Xhamia e Hadumit ne Gjakove, Arkivi I 
Kosoves, Vjetari XVIII-XIX, Prishtine, 1984. 



32 



dituria islame / 206 



Ahlak 



Durimi (sabri) ne islamizem 

Rrustem Spahiu 



IGjithefuqishmi me keto ajete na 
udhezon, qe ne te gjitha aksionet 
dhe veprimet tona, te ndihmohe- 
mi me namaz dhe durim (saber). 

Rendesia e sabrit (durimit, qendres- 
es), shihet tek fakti se Kurani e permend 
ne shtatedhjete vende. Durimit, qendre- 
ses, gjithashtu, kujdes te posacem i ku- 
shtoi dhe syneti. Muhammedi a.s. ne nje 
numer te madh te haditheve, me shemb- 
uj te tjere personale, rekomandon durim- 
in dhe qendrueshmerine. 

Ky virtyt, i kuptuar drejt, paraqiste ne 
zemrat e myslimaneve te pare nje lufte 
te papermbajtur ne rrafshin e realizimit 
te drejtesise dhe evitimit te se keqes dhe 
gatishmerise per sakrifikim, po te duhej, 
edhe te jetes. Sabri ne kuptimin islam, te 
cilin Kurani ne shume vende e rekoma- 
ndon, nuk eshte asgje tjeter vegse kem- 
bengulesi ne lufte per te verteten dhe per 
te miren e pergjithshme, pa marre para- 
sysh veshtiresite dhe sakrificat. Nuk 
eshte ky assesi ndonje durim dhe tolerim 
i se keqes, fatkeqesise dhe mjerimit, 
ndonje qendrim pasiv pa kundervenie. 

Durimi islam pra, eshte gatishmeri e 
plote per te here perpjekje te medha dhe 
sakrifica per t'iu kundervene ne menyre 
aktive se keqes dhe ne luften aktive per 
te mire. Kjo gatishmeri nuk ben te kete 
kufij. Ne kundervenien aktive ndaj se 
keqes dhe ne luften per te miren, njeriu, 
sipas mesimit islam, duhet te jete i 
gatshem qe te sakrifikoje gjith9ka. Ga- 
tishmeria per te sakrifikuar edhe jeten, 
perben kontributin me te madh ne luften 
per te verteten dhe per te miren e pergji- 
thshme. Se sa e 9mon Islami nje sakri- 
fice te ketille, me se miri shihet ne 
Kuran, ku vihet ne dukje prerazi se ata 



"E per ata qe u mbyten ne rrugen e AU-Uahut, mos thoni: "Jane te 

vdekur". Jo, ata jane te gjalle, por ju nuk kuptoni (gjallerine e tyre)". 

(El-Bekare 154) 

"Ne do t'ju sprovojme me ndonje frike, me uri, me ndonje humbje 

nga pasuria e nga jeta e edhe nga frytet, po ti jepu myzhde durim- 

tareve." (El-Bekare 155) 

"Te cilet, kur i godet ndonje (gje) e pakendshme, thone: "Ne jemi te 

AU-Uahut dhe ne vetem tek Ai kthehemi"! (El-Bekare 156) 

"Te tUlet jane qe tek Zoti i tyre kane bekime e meshire dhe te tUlet 

jane ata te udhezuarit ne rrugen e drejte". (El-Bekare 157) 



W^^C - -i 










'1 


if 


f \^usiluu\\^\cuJl\V^^ 


^^\?!|i!!l!^l!^H 





qe dhane jeten e tyre per te verteten, nuk 
jane te vdekur. 

Ata jetojne ne Arshin, ne afersi me 
Zotin, si mysafire te Tij, dhe aty gezojne 
te gjitha te mirat. Te vdekurve ne lufte 
per te verteten (shehideve), Islami u pra- 
non nje pozite te jashtezakonshme. Aty- 
re Allahu iu premton shperblimet me te 
medha dhe pavdekshmerine. 

Kjo pavdekshmeri e shehideve, per te 
cilen flitet ne ajetet e permendura (ve la 
tekulu li men juktulu fi sebilil-lahi em- 
vaten) edhe ne ajetin e dyte (ve la tah- 
seben- vel-ledhine kutilu fi sebilil-lahi), 
- nuk duhet kuptuar ne kuptim te jetes 
fizike-trupore, si9 veprojne nje numer i 



madh i mufesireve, si Tabariu, i cili sjell 
transmetime te shumta mbi jeten trupore 
te shehideve ne forme te zogjve te gjelb- 
er ose te bardhe; ose Muhamed Abduhu 
i cili mundohet qe kete jete te shehideve 
pas vdekjes, ta shpjegoje me teresine e 
eterit. Keta autore pohimet e tyre i mbe- 
shtesin ne transmetime ahade, te cileve u 
mungon shkalla e autentitetit. 

Pa marre parasysh kete, sipas mendi- 
mit tone, mbetet si kuptimi me i pran- 
ueshem ai, sipas se cilit, pavdekshmeria 
e shehideve duhet marre si pavdeksh- 
meria e veprave ne histori, ne kujtesen e 
gjeneratave te ardhshme. 



dituria islame / 206 



33 



Te tille sikur jane njerezit e merituar, 
te cilet bene sakrifica te medha dhe per 
te miren e pergjithshme flijuan edhe je- 
ten e tyre. 

Emrat e tyre do te mbeten pergjithm- 
one te shenuar ne analet e historise dhe 
ne kujtesen e njerezimit. Ne Paris ekzis- 
ton nje mauzole madheshtore "Pante- 
on", ne te cilin jane vendosur bijte me te 
merituar te popullit francez. Per secilin 
qe varroset ne kete mauzole, thuliet se 
ka slikuar me te pavdekslimit. Te njejten 
gje e tlione edhe per anetaret e Akade- 
mise se Shkencave te Frances. 

Kurani, si9 e kemi pare, mbi te gjitha 
fmon dhe rekomandon durimin dhe ga- 
tishmerine per sakrifikimin. Ai nuk e 
ben kete vetem per t'u mundesuar njere- 
zve qe te fitojne sevape dhe lumturi ne 
boten tjeter, por edhe per ate qe te arrij- 
ne jete te lumtur dhe komode ne kete bo- 
te, ne jeten tokesore, nje gje qe nuk 
mund te realizohet pa durim dhe sakrifi- 
ca. 

Keto dy cilesi te shpirtit njerezor, per- 
bejne elementet themelore te 9do suk- 
sesi te njeriut edhe te 9do aktiviteti 
njerezor. 

Nuk ka pune pa qendrueshmeri dhe 
sakrifice. Vete jeta, edhe e njeriut edhe e 
natyres, paraqet progresin, per se parimi 
i qendrueshmerise dhe i sakrifices luajne 
rohn kryesor. Ne baze te te gjitha ketyre 
progreseve qendron sakrifica. Zhduket 
njera per tu krijuar tjetra. E vjetra humb- 
et, dhe lind e reja. Ne procesin e amshu- 
eshem te levizjes nderrohen panderprere 
kundershtite: Jeta e vdekja, nata e dita, 
vera e dimri, endrra e realiteti, uria e be- 
gatite, varferia e pasuria etj. 

Allahu ne udhezimet e Veta, qe i dha 
njerezimit, ua terhoqi verejtjen se jeta 
nuk eshte aspak e lehte, vete nga natyra 
e jetes do te ndeshet me situata te veshti- 
ra, ne situate te frikes, urise, fatkeqesise 
ne jete dhe pasuri etj., si9 theksohet ne 




ajetin e cituar. Ne situata te ketilla do te 
ngadhenjeje ai qe, edhe ne momentet me 
kritike, nuk dyshon aspak ne fuqine e tij 
dhe nuk e humb shpresen ne ndihmen e 
Zotit. 

Ky eshte ai faktori shpirteror i cili, 
me se paku, eshte i rendesishem sa fak- 
tori material. Kurani, duke mos lene pas 
dore rendesine e faktorit material, ve9a- 
nerisht thekson nevojen e zhvillimit te 
faktorit shpirteror. Kjo edhe ne kete ajet 
perseritet ne forme te rekomandimit per 
durimtaret se, kur te gjenden ne situata 
te veshtira, kur u ndodh ndonje fatke- 
qesi, i drejtohen Allahut dhe ne kete me- 
nyre perforcojne dhe i riperterijne fuqite 
shpetimtare. Shpresa tek Allahu, si ele- 
ment themelor i sabrit, assesi nuk do te 
thote lenie pas dore e faktorit material. 
Sabri, i cili nuk eshte tjeter ve9se qendr- 
ese e fuqishme e gatishmeri me te gjitha 
sakrificat e mundshme ne luften aktive 
kunder se keqes se 9do Uoji, gjen rastin 
vetem atehere kur te perdoren te gjitha 
mjetet materiale qe i ke ne dispozicion, 
te cilat sipas Islamit, duhet te jene me 
bashkekohoret. Shpresa ne Allahun, me 
lenien pas dore te mjeteve materiale, 
nuk eshte kurrfare shprese. Ne raste te 
tilla, njeriu nuk ka te drejte te kerkoje 



ndihmen e Allahut. Kur te shfrytezohen 
te gjitha mundesite materiale qe jane ne 
dispozicion, e ato jane te pakufizuara, 
sepse 9do gje eshte nen drejtimin e njeri- 
ut dhe njeriut i eshte dhene ne shfrytez- 
im, - vetem atehere njeriu me te drejte 
mund te shpresoje ndihmen e Allahut. 

Njeriut, mu per shkak se posedon fu- 
qine edhe morale edhe materiale, eshte 
krijese me natyre te dyfishte, shpirterore 
dhe trupore (shpirti dhe trupi) , qe me i 
pershtatshmi qe t'i besohej funksioni i 
zevendesit te Zotit ne toke. 

Qdo mesim qe kufizohet ose ne fak- 
torin shpirteror ose ne ate material, eshte 
i thjeshte dhe nuk i pergjigjet natyres se 
jetes se njeriut, sepse kujdeset vetem per 
nje aspekt. Per kete arsye, per konceptin 
islam jane njesoj te huaja, si tesavufi, qe 
le pas dore faktorin material, edhe mate- 
rializmi, qe le pas dore faktorin shpirte- 
ror. 

Kjo detyre eshte mjaft e komplikuar. 
Por, duke shpresuar ne Allahun, me du- 
rim dhe me qendrueshmeri per te sakri- 
fikuar, njeriu do te jete ne gjendje qe te 
kryeje me sukses detyren qe i eshte be- 
suar. 



34 



dituria islame / 206 



Histori islame 



Vjehrra e Resulullahut 

UimilU RimiCIII (radilallahu anha) 



Mustafa Erish 



Ummu Ruman (r.anha)ishte nje 
zonje ashabe,qe kishte nderin te 
behej vjehrra e Resulullahut sa- 
lallahu alejhi ve sellem...; e ema 
e Nenes sone, hz.Aishes (r.anha)... 

Bashkeshortja e hz. Ebu Beker Es-sidik- 
ut. . . Nje zonje qe pranoi fene islame ne ditet 
e para te Islamit. Ajo kishte ardhur nga Serati 
ne Meke. Emri i vertete i saj ka qene Zejneb. 
Babai i saj quhej Amir ibn Uvejmir. Ajo se 
pari ishte martuar me Haris el-Esedin. Nga 
ajo martese ata paten nje femije me emrin 
Tufejl. Harisi ishte shok i ngushte i hz.Ebu 
Bekrit (r.a). Pas vdekjes se tij ne Meke, Um- 
mu Ruman (r.anha) u martua me hz. Ebu Be- 
krin. Nga kjo nene linden Abdurrahmani dhe 
hz.Aisheja. Ummu Ruman qe bere myslima- 
ne ne ditet e para te Islamit. Ajo se bashku 
me bashkeshortin hz.Ebu Bekrin (r.a), rezist- 
uan kunder mundimeve te mushrikeve (po- 
liteisteve). I dhane perkrahje shpirterore 
njeri-tjetrit. Ajo beri durim ndaj te gjitha ve- 
shtiresive qe ndeshi ne rrugen e Zotit. Nuk u 
ankua kurre per gjendjen e saj. Dielli i Dy 
Boteve, i Derguari i Zotit, Ebu Bekrin e pa- 
ndehte shok te dashur. Per perhapjen e 
9eshtjes se Islamit konsultohej me te. Shqe- 
tesimeve te myslimaneve mundohej t'u gje- 
nte zgjidhje. Perpiqej per te shpetuar ashabin 
te cilit i behej zullum dhe mundime. Per kete 
arsye shpesh vinte ne shtepine e Ebu Bekrit 
dhe takohej me te. Ummu Ruman (r.anha) 
behej shume e lumtur kur ResuluUahu e nde- 
ronte shtepine e saj. I sherbente nga zemra 
Profetit a.s. Me sjelljet e saja edukuese, mu- 
ndohej te mos linte mangu respektin ndaj tij. 
Ditet e para te Islamit kalonin ne veshtireri 
dhe vuajtje. Keto ishin ditet pas vdekjes se 
Nenes sone, hz.Hatixhes. Erdhi shpallja se i 
Derguari do te martohej me hz.Aishen. Po 
askujt nuk i tregoi per kete. Nje dite Dielli i 
dy Boteve vizitoi kete familje te lumtur. Ne 
ate past Ummu Ruman (r.anhas) i tha: "Aish- 
en ruaje dhe te keshilloj ta trajtosh mire". 
Ummu Ruman ishte nje zonje inteligjente. 
Supozonte se ne kete keshillimin e Resulu- 
llahut (s.a.v.s.) kishte patjeter nje arsye te 
fshehte, po nuk e kuptoi se 9'ndodhi. Pas ke- 
saj me shume kujdesej per hz.Aishen. Trego- 
nte me shume vemendje. Kujdesej nga afer 
per arsimin dhe edukimin e saj.Veproi ne 
menyren me te perpikte per ta pergatitur ate 
si nje zonje. Nje dite Profeti (a.s.) shkoi per- 
seri tek Ebu Bekri per ta vizituar ne shtepine 
e tij. Hz.Aishen e gjeti duke qare. Pejgambe- 
ri i Meshires i Derguari i Allahut iu afrua dhe 
e pyeti perse qante. Ajo i tregoi se qante per 
shkak te s'emes. Per kete shkak i Derguari u 
kthye nga Ummu Rumman (r.anha) dhe me 



qortim i tha: "A nuk te kam thene ty qe te si- 
llesh mire me Aishen". E turperuar, Ummu 
Ruman (r.anha)e dha fjalen se do te sillej me 
bute me te. Dielli i dy Boteve, i Derguari e 
kuptoi me mire dashamiresine dhe perpike- 
rine ndaj Aishes. 

Iu shtua besimi se vajza e saj ne te ardh- 
men do t'i sherbente shume Islamit. Ate ta- 
shme e trajtonte si nje vajze te rritur e jo si 
femije. Pas vdekjes se Nenes sone hz.Hati- 
xhes, bashkeshortja e Osman ibni Mazunit 
(r.a) - hz.Havle (r.anha) erdhi tek ResuluUa- 
hu dhe i propozoi te bente kurore me hz.Ai- 
shen. Pejgamberi i tha se pajtohej dhe ate e 
pranoi per shkues. Havle (r.anha) shkoi tek 
ajo familje e lumtur dhe s'emes se hz.Aishes 
i tha: "Oj Ummu Ruman! A e di se 9'te ka 
dhene ty Allahu nga miresia e Tij"? Ajo me 
kuriozitet e pyeti: "(^'eshte ajo"? Havle 
(r.anha), e emocionuar, i tha: "ResuluUahu 
(s.a.v.s.) mua me ka derguar per Aishen 
shkues". Ummu Ruman u gezua shume per 
kete lajm. Por nuk mundi te jepte pergjigje. 
Tha qe pas pak do te vinte Ebu Bekri dhe du- 
hej t'ia propozonte edhe atij.Pas nje kohe er- 
dhi Ebu Bekri. Havle (r.anha) myzhden ia 
dha edhe atij. Ishte nder qe t'i beheshe vjeh- 
err Resulullahut (s.a.v.s). Ebu Bekri ishte i 
vetedijshem per kete, por tha: "Ajo eshte 
vajza e vellait, a eshte e pershtatshme? Havle 
(r.anha), per t'i hequr kete dyshim, vrapoi tek 
ResuluUahu (s.a.v.s.) dhe ia tregoi gjendjen. 
I Derguari i tha: "Shko dhe thuaj atij - Ai 
eshte vellai im nga feja. Vajza e tij eshte e pe- 
rshtatshme (e lejuar) per mua. Posa i dergoi 
pergjigjen Havle (r.anha), hz.Ebu Bekrit 
(r.a), ai e pranoi kete propozim me shume 
lumturi. E dinte si nder per vete qe me Resu- 
luUahun te behej farefis nga miqesia. Keshtu 
i Derguari i Zotit dhe hz. Aisheja u fejuan. 
Pas kesaj, si nje nene e baba, hz.Ebu Bekri 
dhe bashkeshortja Ummu Ruman (r.anha) u 
munduan te silleshin me me kujdes e me per- 
pikeri me bijen e tyre, hz.Aishen. Perpiqesh- 
in ta edukonin ne menyren me te mire qe te 
behej bashkeshorte e Resulullahut. U kushtu- 
an rendesi fjaleve dhe sjelljeve te saj. Tregu- 
an vemendje per ta edukuar, ne menyre qe 
ajo te behej punetore sa me e mire.Gjate ke- 
saj kohe i Madhi Allah Resulullahut (s.a.v.s.) 
dhe Ebu Bekrit u lejoi emigrimin ne Medine. 
Nje karvan i perbere prej 3 vetash, ne meny- 
re te fshehte, dolen nga Meka dhe, pas nje 
udhetimi te vuajtur, arriten ne Medine. Fami- 
Ijet i lane ne Meke. Pasi kaluan disa dite, ker- 
kuan rrugedalje per te marre familjet. Per 
kete detyre ResuluUahu ngarkoi djalin e ado- 
ptuar, Zejd ibn Harithin dhe djalin e Ebu Be- 
krit, AbduUahun. Organizuan nje karvan te 
vogel dhe perseri u kthyen ne Meke. Pa hum- 
bur kohe, Nena e myslimaneve, Sevda binti 
Zema (r.anha), hz. Fatimja, Ummu Ruman 



dhe hz. Aishja u nisen ne drejtim te Medines. 
Nje fast deveja qe bartte hz. Aishen dhe ne- 
nen e saj, u be e eger dhe u be sikur donte te 
ikte. Per kete u brengos shume Ummu Rum- 
an (r.anha) dhe me mendjen e saj thoshte me 
vete, po qe se do te ndodhte ndonje fatkeqesi, 
si do t'i jepte pergjigje Resulullahut. Vaj ha- 
Ui per bijen time! Vaj halli per lulen time te 
kuqe! Ajo sikur perpelitej e sfilitej nga keto 
mendime. Pas pak kohe Allahu i Lartmadhe- 
ruar qetesoi devene dhe e ktheu prapa. I ba- 
shkoi ata ne lumturi dhe asnjehere me nuk u 
ndodhi nje gje e tille.Te gjithe anetaret e 
familjes arriten ne Medine. 

Ummu Ruman (r.anha), si ne Meke ashtu 
edhe ne Medine, u be ndihmesja me e afert e 
Ebu Bekrit ne feshtjen e Islamit. Vajzes qe 
ishte e fejuara e Resulullahut, Aishes mund- 
ohej t'ia mesonte dhe ta pergatiste si te per- 
ballonte ngarkesen e nje foleje. I tregoi se si 
duhej te sillej ndaj tij. Ia kujtonte se duhej te 
ishte e sjellshme dhe te shfaqte perpikeri hde 
respekt. Te gjitha keto ia perseriste disa here. 
Aishen e pergatiti per martese. Dasma u be 
ne muajin Shevval dhe keshtu Ummu Ru- 
man (r.anha) arriti nderin te behejt vjehrra e 
te Derguarit te Zotit. Ajo gjithmone falende- 
ronte Zotin qe pati nderin te behej vjehrra e 
Resulullahut; veten e njihte nenen me te lum- 
tur. Por edhe i Derguari, Dielli i Dy Boteve, 
e respektonte, shume te. E respektonte ashtu 
si nje djale qe respekton nenen e tij. Ate po 
ashtu e nderonte shume dhe per te thoshte: 
"Kush kenaqet duke shikuar njeren prej hyri- 
ve te Xhennetit, le te shikoje Ummu Ruma- 
nin". 

Ummu Ruman (r.anha) ishte e dhene pas 
adhurimit. Falte shume namaz. Nje dite, du- 
ke falur namaz, kishte bere pak levizje. Hz. 
Ebu Bekri nuk e gjeti te pershtatshem nama- 
zin e saj dhe, pasi e kreu namazin, transme- 
toi hadithin e Resulullahut: "Kur te hyje 
ndonjeri prej jush ne namaz, te mos levize 
ndonje pjese te trupit te tij. Te mos luhaten si 
jehydet. Ne te vertete, te mos kthehemi maj- 
tas-djathtas, jane gjerat qe plotesojne nama- 
zin". 

Ummu Ruman (r.anha) jeten e kaloi duke 
iu dorezuar Allahut dhe te Derguarit. Ne 
vitin e 6h vdiq ne Medinen Munevere. Per 
varrimin e saj u kujdes vete ResuluUahu. Per 
te kishte kerkuar falje duke thene: "O Zoti 
im! Nuk eshte e fshehte per Ty se 9'kishte 
ngjare me Ummu Rumanin ne rruge te Zotit 
dhe te te Derguarit". Amin! 

Perktheu nga turqishtja 
Esma Morina 

Marre nga revista 

"ALTINOLUK" 

NR.220, qershor 2004. 



dituria islame / 206 



35 



Veshtrim 



Orientalizmi dhe Hadithi 



Orientalistet shigjetat e tyre apo 
shigjetat e kerkimeve dhe kri- 
tikave te tyre i kane drejtuar 
nga syneti i paster profetik 
duke kontestuar vete synetin por edhe 
vertetesine e tij si dhe perpjekjet e dije- 
tareve te pare myslimane per te ruajtur 
dhe regjistruar ate. Ndoshta orientalistet 
e kane gjetur pikerisht kete fushe per ta 
kritikuar, sepse syneti nuk eshte shkruar 
komplet me fillimin e thirrjes islame, s\g 
ngjau me Kuranin, i cili u transmetua tek 
ne me autenticitet te plote (te prere). 
IVIirepo kjo nuk mohon perkushtimin e 
madh dhe punen e madhe qe bene dije- 
taret myslimane perta ruajtur Hadithin e 
te Derguarit te Allahut. 

Ashtu si disa orientaliste te njohur, 
edhe orientalisti gifut-hungarez Ignjas 
Goldziher, ka kontestuar synetin e nder- 
shem ne librin e tij "Dirasatun islamije" si 
dhe ne libra te tjere. Po ashtu me synetin 
jane marre edhe orientaliste te tjere si 
Jozef Shaht dhe Jejms Robson. 

Te mbledhurit e Synetit 

Nder kontestet me te njohura ne kete 
fushe, eshte se orientalistet kane zgjed- 
hur kete qendrim krahas mendimit qe 
thote se Syneti nuk eshte mbledhur. Ata 
kete e mbeshtesin ne ekzistimin e disa 
Haditheve regjistrimi i te cilave lejohej, 
kurse disa te tjere kundershtonin shkrim- 
in e tij. Dijetaret myslimane arriten te pe- 
rfundonin se ndalimi i shkrimit te hadithit 
ishte vetem ne fillim te thirrjes islame, ne 
menyre qe Syneti te mos perzihej me 
Kuranin famelarte. Ndonese lejimi i 
shkrimit te Hadithit eshte bere ne te 
shumten e rasteve, bile disa ashabe te 
ndershem e shkruanin ate, keshtu qe ja- 
ne gjetur disa shenime qe permbajne nje 
numer te madh hadithesh, nder to eshte 
edhe "Sahifetus-sadikah". 

Pasi orientalistet shfaqen kontestin 
lidhur me ekzistimin e Synetit, per shkak 
se mbledhja zyrtare dhe e plote e tij ka 
filluar mezi pas nje shekulli nga vdekja e 
te Derguarit te Allahut, ata shfaqin edhe 
konteste te tjera, duke thene se kjo peri- 
udhe e gjate mjafton qe shume hadithe 
te kishin humbur dhe te ishin harruar. 
Ngase mbamendja e njeriut, sado qe te 
jete e forte, nuk arrin t'i ruaje ato me tere 
keto transmetime dhe per kete kohe kaq 
te gjate. 

Orientalistet shtuan edhe nje shkak 
tjeter per humbjen e haditheve apo shpif- 
jen e tyre, ose edhe per falsifikimin e 



tyre: ata thone po ashtu se konfliktet po- 
litike ndermjet grupeve te shoqerise, sig 
vepruan disa grupe-e ata mendojne se 
keshtu kane vepruar te gjitha grupet- te 
cilat shpifen hadithe. Gjithashtu zhvillimi 
i kushteve shoqerore si dhe hyrja e kul- 
turave te tjera ne jeten e myslimaneve; si 
ndikimi nga persianet,romaket pastaj 
nga kultura greke ajo krishtere dhe heb- 
raike, - te gjitha prodhuan futje te shume 
ideve ne Hadithin e ndershem profetik. 

Orientalistet gjithashtu thone se shpif- 
ja e haditheve eshte ndikuar edhe nga 
zhvillimi i jetes, sepse myslimanet kishin 
nevoje te nxirrnin ligje, te cilat te perbal- 
lonin keto zhvillime, andaj edhe i shpifen 
ato. Po ashtu ata thone se Hadithi nuk 
ishte argument i plote ne fillim te thirrjes 
islame, sepse myslimaneve u mjaftonte 
Kurani famelarte, mirepo keto zhvillime i 
detyruan ata te mbeshteteshin ne Hadith 
dhe, nese nuk gjenin Hadithe ne fushen 
qe ata deshironin, atehere ata i shpifnin 
ato. 

Orientalistet shtuan se shpifja e hadi- 
theve nganjehere behej per qellime per- 
sonate, sig eshte rasti i nje orientalisti, i 
cili pretendon se Hadithi: "Kush vdes du- 
ke mbrojtur pasurine e tij, eshte shehid" 
- eshte shpifur nga transmetuesi i Ha- 
dithit, sepse ai ishte i pasur dhe e kishte 
pare se ishte ne inferos te shpifej nje Ha- 
dith per kete qellim. Ndersa reagimi ndaj 
ketij orientalisti eshte t'i themi se kete 
Hadith e transmetuan disa transmetues 
te tjere, krahas transmetuesit per te cilin 
pretendon se ai ishte i pasur, dhe se per 



ate shkak edhe e shpifi; se dyti qendrimi 
per Hadithin nuk behet vetem nga nje 
transmetues po behet nga i tere zinxhiri i 
senedit. 

Mund te reagohet rreth supozimeve 
te orientalisteve nga dy aspekte: 

Se pari: Eshte e qarte perpjekja e my- 
slimaneve per te mesuar permendsh 
hadithet; 

Se dyti: Do t'i cekim disa studime te 
reja per t'iu kundervene dyshimeve te 
orientalisteve ne kohen e sotme. 

Per sa i perket geshtjes se mesimit 
permendsh te haditheve, kjo eshte shu- 
me e lehte, sepse ka mjaft libra ne shke- 
ncat e Hadithit dhe ndoshta ju i dini edhe 
me mire se une. Mjafton t'i cekim emrat 
e shkencave qe kane themeluar dijetaret 
e ketij ymeti, sidomos ato te shkencave 
te Hadithit, nder to: Shkenca e terminolo- 
gjise se Hadithit, Shkenca e transmetu- 
esve, shkenca e xherhit dhe modifikimit, 
shkenca e mushileve te Hadithit si dhe 
shkaqet e cekjes se Hadithit dhe Nasihi 
e mensuhi ne Hadith e shume shkenca 
te tjera. Te gjithe librat per keto shkenca, 
te cilet mbushin biblioteken tone me shu- 
me koleksione, jane nje fakt i gjalle se 
myslimanet kishin bere nje perpjekje te 
mrekullueshme per ta ruajtur Hadithin. 

Po permendim shkurtimisht nga ato 
perpjekje: Interesimi rreth Hadithit te te 
Derguarit te Allahut fillon qe nga koha e 
kalifeve te drejte. Ebu Bekri dhe Omeri 
nuk pranonin disa Hadithe vetem me ku- 
sht qe te deshmonin dy veta. Ja nje she- 
mbull per kete: Njeri nga ashabet i foil 




36 



dituria islame / 206 




nje dite Omerit me nje Hadith rreth te- 
rries per kerkimin e lejes per te hyre bre- 
nda. Omeri e kercenoi se do ta denonte 
po qe se nuk i sillte dy veta qe te desh- 
monin se kete Hadith e kane degjuar 
nga i derguari i Allahut. Omeri nuk veproi 
keslitu me qellim qe ta pergenjeshtronte 
asliabin, ngase te gjittie jane te sinqerte 
dhe nuk genjejne njeri-tjetrin, por me 
kete ai deshiroi t'ia bente me dije popul- 
lit mysliman se si duhej ta ruanin dlie ta 
bartnin me saktesi Haditliin e te Dergu- 
arit te Allahut. 

Ndersa per sa i perket geshtjes se 
mbamendjes se haditheve per nje kohe 
kaq te gjate, arabet, sig dihet, kishin af- 
tesi per te mesuar permendsh mijera 
vargje poetike, pastaj e mesonin gjenea- 
logjine e tyre, mbanin ne mend ditet dhe 
historine arabe. Kjo aftesi fuqizohej edhe 
me teper me riperseritje dhe me ushtri- 
me. Dhe, meqe shumica e arabeve ishin 
analfabete, ata mbeshteteshin ne mba- 
mendje. Kete geshtje e ka konfirmuar 
edhe historia ne fushen e Hadithit, sido- 
mos, deri ne ditet tona. Shtrohet nje 
pyetje, sa nga te krishteret e dine per- 
mendsh biblen e tyre, po t'i krahasonim 
me numrin e madh te myslimaneve qe e 
dine permendsh Kur'anin fisnik si dhe 
librat e haditheve profetike. 

Ndersa ne te kaluaren, dijetari qe arri- 
nte graden e hafezit - e numri i tyre ishte 
i madh - mesonte me mijera Hadithe me 
gjithe sened (zinxhiri i transmetimit). 
Dhe, po te kthehemi tek provat te cilave 
u nenshtroheshin dijetaret e Hadithit ne 
fushen e nxenies permendsh te hadithe- 
ve, do te mahnitemi nga kjo aftesi (force) 
e mrekullueshme. Para imam Buhariut 
jane lexuar njeqind Hadithe me sened 



mbrapsht, dhe ai ka arritur t'ia kthente 
secilit Hadith senedin e vet. Ndersa per 
imam Ahmed ibni Hanbelin tregohet se 
ai e urdheronte te birin e tij qe t'i meso- 
nte fillimisht Hadithet e shpikura e pastaj 
i tregonte se ato ishin te shpikura, dhe i 
thoshte: Tani fillo t'i mesosh hadithet e 
verteta. 

Perveg kesaj aftesie mrekulluese te 
mbamendjes, ekziston edhe nje geshtje 
tjeter e ajo eshte lidhshmeria e myslima- 
neve me fene e tyre dhe dashuria e tyre 
per Hadithin. Argument per kete eshte 
se shume dijetare te Hadithit kane kalu- 
ar tere moshen e tyre ne studim te ha- 
ditheve dhe ne udhetim per kerkim te ha- 
ditheve. Kete perpjekje te madhe e pra- 
nojne edhe disa orientaliste. Si te mos 
interesohen myslimanet per Hadithin e 
te derguarit te Allahut, kur dihet se ai 
eshte baza e dyte e Sheriatit, e nderko- 
he Hadithi eshte edhe fjale e te dashurit 
te tyre, Muhamedit a.s. 

Kurse per sa i perket jetes sociale ne 
shtetin islam, e cila shtroi nevojen per 
Hadithin, myslimanet filluan te kerkonin 
per ligjet ne Kuranin famelarte dhe, nese 
nuk gjenin ndonje dispozite, kerkonin ne 
Hadith, dhe, nese edhe aty nuk gjenin, 
atehere trillonin hadithe. Per Zotin! Kjo 
shpifje e tille eshte kulmi i budallallekut 
te orientalisteve. Ngase Hadithi ka ekzis- 
tuar perhere. Ndersa renditja ne kerkim 
te fakteve per dispozitat, eshte here per 
shkak te perparesise se ketyre argu- 
menteve. Dhe, sikur te mos ekzistonte 
Hadithi, atehere nuk do ta njihnim hadi- 
thin qe thote: "Permbajuni Librit (Kuranit) 
te Allahut dhe synetit tim. Kush shma- 
nget nga keto te dyja, do te jete prej te 
shkaterruarve". Si dhe hadithin tjeter: 



"Permbajuni synetit tim dhe tradites se 
kalifeve te drejte dhe te udhezuar pas 
meje". 

Nder shpifjet e orientalisteve rreth 
Hadithit te ndershem, eshte edhe su- 
pozimi i tyre se dijetaret e Hadithit i kane 
kushtuar me shume perkujdesje senedit 
sesa metnitte Hadithit. Po ashtu shtojne 
se eshte shume lehte qe secili person te 
sjelle nje sened qe deshiron dhe i shton 
atij gfare fjalesh te doje. Keto jane shpif- 
je te Quditshme, dhe nen ndikimin e tyre 
kane rane edhe Ahmed Emini ne librin e 
tij (Fexhrul-islam) si dhe Mahmud Ebu 
Rejje ne librin e tij (Ndrigime mbi synetin 
e Muhamedit). 

Sasi Salim Haxh ne reagimin e tij ndaj 
kesaj shpifjeje, thote:"Qe nga shikimi i 
pare verehet sikur hulumtuesi me shume 
i ka kushtuar rendesi senedit te Hadithit 
sesa permbajtjes se tij. Mirepo, ne fakt e 
kunderta eshte e vertete. Ngase ata, kur 
e ndane hadithin ne - Hadith te vertete 
dhe Hadith te mire. Pra, ne realitet kup- 
tojme se ata e kane trajtuar senedin se 
bashku me metnin, ose vetem metnin pa 
sened, ose senedin pa meten. Po ashtu 
edhe per Hadithe mualel nuk kane 
mohuar mualelin e metnit. Prandaj edhe 
kane thane: Hadithi nuk mund te kon- 
siderohet si i vertete perderisa ta kete ill- 
le ne metn, dhe kane ofruar shembuj te 
shumte. (Shih: Edh-dhahiretul-istishrak" 
v.1/2f. 603-604). 

Q'eshte edhe me e guditshme, keta 
orientaliste supozojne se i permbahen 
metodologjise shkencore dhe se ata ja- 
ne pioniere te saj, dhe kinse ne gjithsesi 
duhette mesojme prej tyre metodologjite 
shkencore. Ne veme re qe ata nuk u per- 
mbahen ketyre rregullave. Disa prej tyre 
bejne hulumtime ne Hadithet qe myslim- 
anet kane konsideruar si Hadithe te do- 
beta, kurse keta e marrin si baze per te 
ndertuar gjykimet e tyre ne vend te pje- 
ses me te madhe te haditheve. Disa te 
tjere pandehin se Tabakatet (tabakat 
esh-shafiije, Tabakat hanefije etj.) jane 
me shume te sakta se Hadithi i ndersh- 
em profetik, ngase ne to nuk ka thenie te 
sakta dhe thenie te dobeta, nderkohe qe 
i gjejme keta terma per hadithin. Ne fakt 
keta terma jane deshmi per vertetesine e 
hadithit ne krahasim me tabakatet. Po 
ashtu disa orientaliste mbeshteten tek 
disa libra te haditheve, sig jane "Kenzu- 
lummal" dhe aty marrin hadithe pa shi- 
kuar verejtjet qe dijetaret myslimane u 
kane here atyre. Dhe pastaj thone se te 
gjitha hadithet jane te shpikura. 

Nexhmi Maksuti 

Marre nga web faqja 

Instituti i Medines se Ndritshme per 

studime dhe hulumtime te orientalizmit 



dituria islame / 206 



37 



Trajtese 



Kur te bashkohen f jalet me vepra... 
realizohet drejtesia sociale 

Vakefi ne qyteterimin islam 



Husni Abdul Hafidh 

Fjala "vakf ne aspektin gjuhesor 
do te thote (mbyllje) apo ndal- 
im. Thuhet e kam bere vakef, do 
te thote e kam mbyllur apo e 
kam ndaluar. Ne fjalorin "Muhtar es-Sa- 
h-hah" thuhet: 'e kam mbyllur ne kupti- 
min e kam lene vakef . 

Ne te njejtin kuptim, fjala vakef shp- 
jegohet edhe ne fjalorin "Lisanul arab" 
(Gjuha arabe). 

Ne fillim, vakefi quhej "sadaka" (le- 
moshe) dhe "Habs, habis" (ndalim apo 
mbyllje). Keshtu, ne hadithin e vakefit 
te Omerit r.a., thuhet: "Nese deshiron, e 
ndalon kapitalin tend apo e jep lemo- 
she". 

Fjala vakef ne aspektin e Sheriatit do 
te thote: "moslejimi i ndryshimit te des- 
tinimit te tij dhe mbetja e destinimit te tij 
fillim e mbarim per qellime te bamire- 
sise dhe humanitetit". 

Baza e lejueshmerise se vakefit islam 
jane Syneti dhe Ixhmai. Prej argumente- 
ve te lejueshmerise se tij, Fjala e Allahut 
xh.sh. ne Kuranin famelarte: "Qkado qe 
t'u jepni te tjereve nga pasuria, ajo do 
t'ju kompensohet ne menyre te plote du- 
ke mos u demtuar ju". (El-Bekare, 272). 
"Kurre nuk do ta arrini sinqeritetin e 
plote me besim, derisa te mos e jepni me 
te dhembshmen e pasurise suaj. Qkado 
qe jepni (per Zotin) , AUahu ate e di." 
(Ali-Imran, 92). Kur Ebu Talha e degjoi 
kete ajet te Kuranit, shprehu gatishmeri- 
ne e tij per te lene vakef "Birxhane", qe 
ishte pasuria me e dashur e tij. Per kete 
qellim ai shkoi tek Pejgamberi a.s. dhe i 
tha: "O i Derguari i Zotit, kam degjuar 
se Allahu xh.sh. thote: "Kurre nuk do te 
arrini sinqeritetin, derisa te mos e jepni 
me te dhembshmen e pasurise suaj", pa- 
suria me e dashur imja eshte "Berxha" 
dhe une po e dhuroj ate sadaka per hir te 
Allahut xh.sh." 

Ne Synetin e Pejgamberit a.s. kemi 
argumente te shumta per lejimin e vake- 
fit. Prej tyre, hadithi i Pejgamberit a.s. 
"Kur vdes i biri i Ademit, pushojne vep- 
rat e tij perve9 nga tri gjera: nga sadaka- 
ja e vazhdueshme, nga dituria nga e cila 
ka dobi dikush, si dhe nga trashegimtari 
i mire qe ka lene pas". (Transmeton 
Muslimi, kurse Imam Neveviu ne shpje- 
gimin e ketij hadithi thote se edhe sada- 
kaja e vazhduar eshte vakef). 

Nga i biri i Omer ibnul Hattabit r.a., 
transmetohet se Omeri kishte zene nje 



Islami eshte fe tolerante, e cila ben thirrje per drejtesi dhe barazi jo me gjuhen 
e parullave dhe fjaleve te thata, por me argumente dhe vepra. Ai parashtron 
obligime qe ngrene lart shoqerine islame, duke vendosur baza te shendosha per 
nje shtet islam te qyteteruar, ku mbreterojne siguria, qetesia dhe stabiliteti. 
Institucioni i vakefit eshte nje prej bazave themelore, i cili siguron drejtesine 
shoqeror dhe nje pamje te dalluar te gjenialitetit islam, per te cilen kemi nevo- 
je me shume se asnjehere me pare- per ndertimin e shoqerise islame, e cila do 
te posedoje te gjitha elementet e forces, qyteterimit. Ne vijim do t'u pergjigje- 
mi pyetjeve: (^'eshte institucioni i vakefit? Cili eshte roll i tij ne ndertimin e 
qyteterimit islam? 



toke ne Hajber dhe prandaj i kishte the- 
ne Pejgamberit a.s.: "Kam rene ne nje 
pasuri ne Hajber, qe ka nje vlere shume 
te madhe. Cila eshte keshilla jote, si te 
veproj me te?" Pejgamberi a.s. iu per- 
gjigj: "Nese deshiron, mbylle ate apo je- 
pe sadaka, por ajo nuk shitet, nuk blihet, 
nuk dhurohet dhe as nuk trashegohet". 
Atehere, Omeri e dha sadaka. 

Kur Pejgamberi a.s. u shperngul nga 
Meka ne Medine, ne ate kohe ne Medine 
nuk kishte uje te pijes, perve9 pusit "Ru- 
me", qe ishte prone e nje njeriu koprrac, 
qe e shiste ujin me nje 9mim shume te 
larte. Pejgamberi a.s. ishte i interesuar 
qe ate pus ta blinte dikush prej myslima- 
neve, prandaj iu drejtua atyre dhe u tha: 
"Kush e blen pusin Rume, do te shper- 
blehet me Xhenet". U paraqit Othman 
bin Affani, i cili e bleu me 9mimin trid- 
hjete e pese mije derheme. Pejgamberi 
a.s. i tha Othmanit: "Beje ate krua per 
myslimanet, dhe shperblimi do te jete 
per ty!" Osmani veproi ashtu. (Transme- 
tojne Tirmidhiu dhe Nesaiu) 

Muhamedi a.s. e kishte lavderua Ha- 
lid ibnu Velidin me keto fjale: "Halidi i 
ka mbyllur armet dhe municionin e tij, 
per hir te Allahut". (Transmetojne Buha- 
riu dhe Muslimi) 

Institucioni i vakefit ishte perhapur 
ne mesin e te gjithe ashabeve, saqe Xha- 
bir ibnu Abdullahu thote: "Nuk di asnje- 
rin prej ashabeve, Zoti qofte i kenaqur 
me ta, qe pati mundesi e nuk ka lene 
pasuri vakef, per hir te Allahut". 

Vakefi dhe roll i tij 
qyteterues ne shtetin islam 

Me zgjerimin e hapesires se shtetit 
islam, vakefet u perhapen ne te gjitha 
anet, per t'u sherbyer myslimaneve kudo 
qe ishin e ngado qe jetonin. Burimet his- 
torike tregojne qe shpenzimi i mysli- 
maneve per vakefe ishte me boUek. Ishte 
nje gare e vertete ne mes tyre per te nde- 



rtuar vakefe apo institucione te ndrysh- 
me bamiresie. Eksploruesi ibn Xhubejri 
permend qe kishte pare ne gjithe vendet 
islame, qe nga Maroku arab e deri ne 
Indi e Kine, lloje te panumerta vakefesh. 
Disa prej tyre ofronin sherbime te per- 
gjithshme, e disa ofronin sherbime per 
njerezit ne nevoja te ve9anta. Gjithashtu 
kete fakt e konfirmojne edhe ibn Batuta, 
ibn Hukuli, Jakut el-Hameviu dhe shu- 
me prej eksploruesve te tjere, te cilet ki- 
shin ecur ne gjithe Boten Islame, qe nga 
lindja e deri ne perendimin e saj. 

Prej vakefeve, te cilat u perhapen ne 
shtetin islam dhe paten nje rol te efekt- 
shem ne strukturen qyteteruese, do t'i 
permendim keto: 

ShkoUat: Ndertimi i tyre filloi pasi u 
stabilizua levizja e 9lirimeve te para isl- 
ame ne fund te periudhes se hulefai-Rra- 
shidineve. Ne ate kohe u dyfishua prania 
ne mesime te shkencave te ndryshme, qe 
mbaheshin ne xhami. Per kete arsye, 
shkoUat u bene nje nevoje e domosdo- 
shme, per pervetesimin e specializimeve 
shkencore, qe u shfaqen tek ligjeruesit. 
U shtua ndertimi i shume shkoUave te 
tilla per pranimin e nje numri te madh te 
nxenesve te dijes. Prej shkollave me te 
njohura dhe me te medha, ishte ajo e 
Damaskut, se ciles njeri prej poeteve me 
te medhenj i pati kushtuar nje poezi me 
titull "Meritat e shkollave te Damaskut", 
te cilen e ka permendur ibn Asakiri ne 
librat e historise. 



1^ 




1 



38 



dituria islame / 206 



E sa per shkoUat qe ishin ne Bagdad, 
ibn Xhubejri thote: "Ne Bagdad kam pa- 
re afro 30 shkolla. Te gjitha ishin palla- 
te te mahnitshme. Shkolla me e njohur 
ishte "Shkolla Nidhamije". Keto shkolla 
kishin vakefe te medha e pasuri (prone) 
te patundshme, qe shpenzohej per dije- 
taret, mesuesit dhe nxenesit. 

Ne Kajro, shkollat u perhapen ne ko- 
hen e dinastise se Fatiminjve e te Ejubi- 
njve, ve9anerisht ne kohen e el-Hakim 
bi Emrilah el-Fatimij, i cili u dha shko- 
llave vakefe te medha e te shumta, te 
cilat i permend gjykatesi suprem, Malik 
bin Seid el-Farukij, ne nje regjister te tij. 
Te gjitha ishin vende te njohura e te 
rendesishme ne Kajro. Salahudin el-Eju- 
bi ndertoi shkoUen e tij te njohur "Shko- 
lla Nasirije", prej se ciles dolen shume 
prej emrave shkelqyes ne qyteterimin 
islam, te cilet, me dijen e tyre perhapen 
drite ne gjithe Evropen injorante te asaj 
kohe. 

Bibliotekat: Ato u perhapen aq 
shume, saqe nuk kishte qytet islam qe te 
mos kishte biblioteke, qe nga shekuUi i 
katert hixhri. Jakut el-Hamevij, ne fjalo- 
rin e tij, permend qe vetem ne qytetin 
Merukan kishte dhjete biblioteka te lena 
si vakefe. Per to thote: "Nuk kam pare 
biblioteka te tilla kurre ne jete, me aq 
shume permbajtje. Dy prej tyre gjende- 
shin ne xhami. Njera quhej Azizije, te 
cilen e kishte lene vakef nje njeri i quaj- 
tur Azizudin Ebu Beker ez-Zenxhani, e 
cila kishte afro 12 mije vellime, kurse 
tjetra ishte lene per hir te Ebi Seid Mu- 
hamed bin Mensurit. 

Prej bibliotekave vakefe me te rende- 
sishme, roll i te cilave nuk mund te 
shperfiUet ne zhvillimin e qyteterimit is- 
lam, ka qene biblioteka "Bejtul Hikme" 
ne Bagdad, e cila u themelua ne kohen e 
kalifit abasit Harun Rashid, ne vitin 193 
hixhri. Kulmin e fames si shoqeri intele- 
ktuale e arriti gjate kohes se Me'munit 
(viti 218 hixhri), koha gjate te ciles lule- 
zoi levizja e perkthimeve, saqe thuhet qe 
Me'muni perkthyesin e shperblente me 
ar per aq sa peshonte libri. Ibn Xhubejri, 
gjate udhetimit te tij ne Egjipt, rrefen qe 
ishte njohur me gjendjen e bibliotekave 
te tij dhe kishte perfituar nga pasuria e 
lene si vakef. Keto biblioteka i mireprit- 
nin dijetaret, te cilet vinin nga vende te 
largeta. Te gjithe, aty gjenin strehim dhe 
pasuri, me te cilat permiresonin kushtet 
e tyre. 

Udheheqja apo menaxhimi i ketyre 
bibliotekave vakefe nuk behej ne forme 
te paorganizuar, por ne nje menyre shke- 
ncore, te cilen e lavderojne edhe ekspe- 
rtet e udheheqjes se bibliotekave ne 
kohen bashkekohore. Ishte drejtori i bib- 
Hotekes, qe quhej deponues, zgjedhja e 
te cilit behej nga dijetaret me te njohur te 
asaj kohe. Pastaj ishin ata qe u jepnin li- 



bra lexuesve, perkthyesit qe i perkthenin 
librat nga gjuhet e huaja ne gjuhen ara- 
be, si dhe shkruesit, libralidhesit, sher- 
betoret dhe te tjere, per te cilet kishin 
nevoje bibhotekat. (^do biblioteke, qofte 
e vogel a e madhe, kishte indeksin per ta 
perdorur. E gjithe kjo per t'i perdorur me 
lehte librat, qe ishin te ndare ne kapituj 
sipas shkencave e arteve. Perve9 kesaj, 
ne ?do raft vendosej nje liste, e cila per- 
mbante emrat e librave qe gjendeshin 
aty. Pasurite e lena si vakef per bibliote- 
kat, shpenzoheshin per punetoret e saj, 
dhe gjithashtu per mirembajtesit dhe fu- 
mizimi i tyre me botime te reja. 

Spitalet: Valite (guvematoret), pri- 
ncerit e myslimanet e pasur benin gara 
ne ndertimin e spitaleve dhe dhenien e 
pasurise per to. Shume prej myslimane- 
ve jepnin toka per ndertimin e spitaleve 
dhe sherimin e te semureve. Keto pasuri 
nuk ishin vetem per sherimin e njeriut, 
por gjithashtu perfshinin edhe sherimin 
e kafsheve. 

Spitalet ishin te shumta, shikuar nga 
puna qe benin. Disa prej tyre ishin te ve- 
9anta per nje pjese te njerezve, si per 
ushtaret apo te burgosurit. Disa prej spi- 
taleve ishin per sherimin e semundjeve 
te ve9anta (spitale per sherimin e semu- 
ndjeve te syve, te tjera per sherimin e se- 
mundjeve te brendshme, te tjera per 
semundjet psikike, e keshtu me radhe.). 
Perve? ketyre spitaleve, u ndertuan edhe 
spitale te pergjithshme, te cilat ishin per 
sherimin e te gjithe njerezve. Keto spi- 
tale perbeheshin nga dy pjese, njera per 
meshkujt, e tjetra per femrat. Qdo pjese 
kishte sallat e dhomat e shumta. (^do sa- 
Ue ishte per nje lloj te caktuar semund- 
jesh. 

Myslimanet i menaxhuan keto spitale 
sipas nje sistemi administrativ e mbike- 
qyres me saktesi. Mjeket, te cilet pra- 
noheshin te punonin ne keto spitale, u 
nenshtroheshin shume provimeve ne 
mjekesi, ne teorine e praktiken mjekeso- 
re, te cilat nuk i kalonin me sukses te 
tjere, perve9 atyre qe kishin aftesi te ve- 
9anta. 

Prej dokumenteve te lena vakefe per 
keto spitale dhe sherimin e te semureve, 
te cilat konsiderohen si ilustrim per 
shpenzimet e medha qe beheshin me qe- 
Uim te perkujdesjes shendetesore, si dhe 
per saktesine ne menaxhimin e punes e 
caktimin e specializimeve, - eshte doku- 
menti i ve9ante per spitalin "Mensurij", 
te cilin e pati ndertuar ne Kajro mbreti 
el-Mensur Kalavun ne vitin 683 hixhri. 
Ne fillim te ketij dokumenti permendej 
qellimi i ndertimit te ketij spitali si dhe 
numri i perfituesve nga ky spital prej 
myslimaneve, burra e gra, te pasur e te 
varfer njelloj, pavaresisht nga dallimi i 
semundjeve te tyre. Kjo tregon rendes- 
ine e ketyre spitaleve dhe kontributin e 



tyre te madh ne ofrimin e kujdesit shen- 
detesor per te gjithe njerezit njesoj. 

Tregjet: Prej roleve te rendesishme 
qe ka luajtur vakefi ne zhvillimin ekono- 
mik, eshte saktesia dhe stabilizimi i 9mi- 
meve. Shume prej pasurive qe u dhane 
ne tregje per permiresimin e tyre, nje 
pjese prej tyre shkonte tek tregtaret e ve- 
gjel, qe t'ua lehtesonte atyre marrjen e 
qirave te uleta per dyqanet tregtare. Kjo 
ndihmoi per uljen e 9mimeve te mallra- 
ve ne ato tregje, ne krahasim me tregjet 
per te cilat nuk ishin dhene vakefe, te 
cilat u detyruan t'i ulnin 9mimet e mall- 
rave te tyre, per shkak se prej tyre iknin 
bleresit. Vakefi ne tregje kontribuoi ne 
rifreskimin e tregtise se brendshme, dhe 
si rrjedhoje per nje zhvillim me te madh 
ekonomik. 

Pa dyshim qe vakefi eshte prej insti- 
tucioneve me te rendesishme, i cili pati 
nje rol te efekteshem per vendosjen e 
bazave te shoqerise islame dhe ndertim- 
in e perparimit te tij qyteterues. Ai mba- 
jti ekzistencen e shoqerise nga brenda 
dhe e mbrojti nga shkaterrimi. E mbajti 
ekzistencen e saj nga jashte ne perballje 
me sulmet dhe lufterat njepasnjeshme 
me armiqte. Ai eshte prej elementeve 
vullnetare per te perforcuar identitetin 
islam. Ai eshte shprehje e sinqerte per 
shkallen e forte te besimit te mysliman- 
it. 

Vakefi e pati kete rol vital ne shtetin 
islam per shume shekuj, deri ne rrenimin 
e Perandorise Osmane dhe versuljen e 
shteteve perendimore, te cilat renkonin 
nen prangat e prapambeturise dhe te 
egersise gjate mesjetes, per ndarjen e 
trashegimise se "njeriut te semure" dhe 
per gjerat e 9muara te saj te shekujve te 
besimit. Shoqerite myslimane iu ekspo- 
zuan sulmeve te ashpra, ne te cilat u per- 
doren te gjitha metodat e rruget qe te 
mermin pjesen me te madhe nga kjo 
trashegimi. Dallget e kolonizuesit pere- 
ndimor u perpoqen qe, me emertime te 
ndryshme, te ushtronin presion ndaj 
myslimaneve per te zoteruar vakefet dhe 
shpenzimet e tyre. Vakefet ishin prej ele- 
menteve kryesore per t'u rezistuar perp- 
jekjeve te tyre. Institucioni i vakefit po 
luan edhe sot rol te rendesishem per t'i 
rezistuar armikut sionist e lakmive te ty- 
re ekspansioniste, pavaresisht nga perp- 
jekjet sioniste e perendimore per ta 
eliminuar kete rol te vakefit. 



Perktheu nga arabishtja: 
Fuad Marina 

Marre nga Mexhel-letu 

"el-Haxhu ve al-umretu ", 

nr. 7, gusht-shtator 2004, Xhede. 



dituria islame / 206 



39 



Ese filozofike 



Atje ku syte shohin driten e drites 

Eruditi gjenial, mendjendrituri Nairn FRASHERI, 
nfe trendafil i perjetshem ne kopshtin e kultures shqiptare 



Mr. Hamdi Thagi 

Sa e sa dallime ka ne mes te nje 
njeriu dhe nje tjetri, ne mes te 
nje populli dhe nje tjetri. Sa e 
sa varietete te rendesise, vle- 
res, karakterit, aspiratave, qellimeve, re- 
ligjioneve dhe menyrave te jeteses. Po, 
megjithate, ne te gjithe kete larmi indi- 
videsh dhe popujsh te se kaluares, te se 
sotmes dhe te se ardhmes, ekziston nje 
ide e qarte, nje ndjenje e fuqishme, nje 
deshire e pakundershtueshme qe i ka li- 
dhur edhe do t'i nderlidhe te gjithe nje- 
rezit, e kjo eshte deshira per lumturi dhe 
kenaqesi. Kjo aspirate pasqyrohet ne 
forma nga me te ndryshmet te gjithgkaje 
qe njeriu ka krijuar dhe jetuar, qe prej 
gjurmeve te para qe ia njohim njeriut e 
deri ne ditet e sotme. 

Kesaj aspirate mbarenjerezore popujt 
dhe individet i kane shtruar dhe i shtro- 
jne qellime nga me te ndryshmet. Ata qe 
kane vendosur qellimet ne nivel te forca- 
ve te tyre ndjesore dhe qe kane shterur 
ne perpjekjet per te arritur te gjitha ke- 
naqesite sensuale ne jeten e vet dhe per 
t'i thirrur ato deri ne fund, kane provuar 
edhe gjithe idhetine qe fshihet ne fund te 
jetes. 

Perpjekja e tyre ka qene e kote, se- 
pse deshira e pafund e shpirtit nuk ka 
mundur te kenaqet me mjetet e kufizuara 
ndjesore. Breza te tere i kane dhene fu- 
nd jetes pa shijuar lumturine, e cila krijo- 
het ne disa aspekte si p.sh. sa me 
shume qe te zgjerohet dituria, aq me i 
lire do te jete njeriu; sa me shume qe te 
ngushtohet dituria, aq me te renda do te 
jene prangat e roberise se njeriut. IVIeqe 
dituria eshte skeleti i kultures, kur zhdu- 
ket pjesa me e madhe e saj, shthuret e 
gjithe struktura sociale e asaj kulture. 

Te tjeret kesaj aspirate i kane vene 
qellime aq te largeta nga njeriu, saqe 
breza te tere jane futur ne dhe pa arritur 
asnjehere qellimin mashtrues, i cili si nje 
fatomorgane ka qendruar perpara syve 
dhe ka kapitur krejtesishte forcen e de- 
shirave te tyre. 

Megjithate, gjithmone ka pasur njerez 
te medhenj, te cilet, duke u ushqyer me 
kete deshire te fuqishme te njerezimit, 
kane kerkuar permbushjen e saj dhe e 
kane parandier ne mikrokozmos, ne vote 
njeriun e pamatshem. Ne kete grimce te 




gjithesise kane gjetur shprehjen e aspi- 
rates per amshim, kane gjetur nje bote te 
tere te pamatshme, por te arritshme me 
fuqite e njeriut. 

Ne kete bote njerezit jane munduarte 
zgjidhin problemin e lumturise brenda 
njeriut. Dhe vertet mund te themi se 
njerezit qe e kane ndier pernjemend lum- 
turine ne jete, kane qene ata qe e kane 
kerkuar intuitivisht ose ne menyre te 
ndergjegjshme zgjidhjen e ketij problemi 
brenda vetvetes. 

I tille eshte edhe Naim Frasheri, nis- 
metar i njohur i levizjes iluministe-etike. 
Emrit te tij nuk do t'i shtoj asnje epitet 
zbukurues, sepse cilesori me i bukur i tij 
eshte fjala njeri, se ciles ai ne nje vister 
artikujsh dhe punimesh pedagogjike-ar- 
simore i ka dhene nje nocion/perkufizim 
aq te mrekullueshem, te qarte dhe te 
avancuar. 

Neper shpirtin dhe zemren e tij te ma- 
dhe e fisnike ai ka leshuar si rreze dielli 
qe te rrjedhin problemet, dhimbjet dhe 
synimet e njerezimit. Dhe si prizmi i qel- 
qte qe zberthen dhe shperndan driten e 
diellit ne shume rreze ngjyrash te mreku- 
llueshme te ylberit, te forcave te ndrysh- 
me te fshehta, ashtu edhe Naimi ne 
zemren e tij te ngrohte dhe ne shpirtin e 
kthjellet, me nje qartesi te admirueshme 
ka analizuar madheshtine dhe forcen e 
njeriut dhe jeten e tij individuale e shoqe- 
rore. Dhe, ashtu si ne figuren spektrale 
te drites se diellit, radhiten ngjyrat qe 
nga nuancat me te mbylleta te rrezeve 
violete deri tek nuancat me te forta te 
ngjyres se purpurte, Naimi analizon ne 



shume artikuj te tij te gjitha forcat shpir- 
terore, duke filluar nga me te erretat deri 
tek caqet me te larta pozitive te shpirtit 
njerezor. 

ZOTI: Kupa e larte qe s'ka fund e s'ka 
kufi. Qe shperndan argjend e derdh fie- 
ri... Qe nder zbukuronjesit pa numrim... 
Endacaket qe vozitin pa pushim, ne gdo 
mengjes e gdo nate qe te sheh syri ne 
terthoret gjer' e gjate gjithe lulet, trajta e 
tyre ngjyra, era, gjithe drunjte, kokat e 
gjedheve dhe te tjera, zhegu, ftohma dhe 
pranvera bukuroshe era, kroi dhe ledina 
gjelberoshe ne gdo vend qe hedh njeriu 
te zbehtin sy driten e ZQTIT te vertet e 
sheh aty. 

Me nje ngrohtesi dhe qartesi te rralle, 
sig ka ditur te na flase vote Naim Frash- 
eri, ai paraqet aq fuqishem, bindshem 
dhe qarte te gjitha problemet, edhe ato 
me te rendat, dhe keshtu ndikon tek nje- 
rezit drejtperdrejt e spontanisht. Nuk 
jane keto shkrime te mbushura me nje 
terminologji te ftohte shkencore te peda- 
gogjise, por aty rreh dhe vion puisi i 
fuqishem i jetes se nje shpirti te madh e 
tropikal popullor, puIsi i pedagogjise se 
jetes. 

Ky liber do te jape nje pamje komplete 
dhe harmonike te personalitetit dhe pu- 
nes se Naimit si pedagog dhe illuminist i 
vegante popullor, si dhe njeherazi do te 
sqaroje konceptet mbi synimet dhe qelli- 
met e levizjes iluministe-etike, rreth te ci- 
lave ka pasur aq shume kritika dhe 
sulme te paperligjura. 

Po i japim publikut kete liber me desh- 
iren e gilter qe t'u bjere ne dore te gjithe 
arsimtareve dhe prinderve, te gjithe aty- 
re qe aspirojne nje botekuptim me te kth- 
jellet dhe me te qete, te gjithe atyre qe 
kane humbur besimin ne jete dhe ne nje- 
riun. Jemi te bindur se ne kete liber do te 
gjejne nxehtesi per t'u ngrohur zemrat e 
merdhira, e shpirti i kthjellet do t'i ngreje 
ne lartesite ku nuk ka dhimbje e pikellim 
dhe profesionit dhe jetes se tyre do t'u 
dhuroje forcen e produktivitetit pozitiv. 
Eshte mire qe gdo dite te lexohet nga nje 
artikull dhe te mendojme e te gjykojme 
per te ne menyre kritike, ngase libri ka 
viere per aq sa na nxit per te menduar. 

Si nuk i hedh nje sy nga qielli i larte! 
Te gjesh fronin e madheshtise se llogari- 
se! Po ti, hesht o krimb i tokes dhe degjo. 
Gjer te qielli e fshehta ti mos shko! Nje 



40 



dituria islame / 206 



pike uje varej ne bote o i gjore, qe te sho- 
hesh ne te mijera frymore! Nengurin e 
ZOTIT e shikojme ne gdo send, kur kaq 
drita dhe te fshehta ne perballe mbi te 
qenet dhe mos gjene mos beje fjale! 

Po ua dorezojme pedagogeve tane, 
shtrenguesve te mendimeve tona, kete 
zemer te ngrohte pedagogjike, me de- 
shiren qe ne zemrat dhe ne shpirtrat e 
tyre te ndeze dashurine per profesionin e 
tyre fisnik, ne menyre qe ata te behen 
bartes te vertete te rilindjes arsimore te 
popullit tone, nga synimet patriotike. De- 
shironi ta njihni nje popull nga te gjitha 
aspektet, atehere duhet para se gjithash 
ne kulture. 

Letersine e tij, sepse kjo eshte busulla 
e vertete, fjale dhe histori e gjalle e tij, 
letersia e ekspliton te gjithe karakterin e 
njerezve te gjalle qe jane pjesemarres 
aktive te momenteve historike. 

Te gjitha letersite e ndryshme e per- 
bejne nje sistem te madh te artit letrar, 
ne te cilin gdo brez i nje populli ka kreaci- 
onin, invencionin dhe vieren e tij shpir- 
terore. 

IVIe uraten e mendimeve, te ndjenjave 
dhe te punes sone, ua dhurojme miqve 
dhe shokeve tane kete tufe lulesh te rrit- 
ura ne shpirtin e nismetarit dhe udhehe- 
qesit te admirueshem, me deshiren qe 
ne luften per ideale te jetes ta selitin ne 
shpirtin e vet dhe te nxjerrin frytet e fres- 
keta per te miren e popullit, te atdheut 
dhe te njerezimit. 
Gjurme te rrites e drites ne vepren 

"Enderrime" 
"Tahajjulat" (Enderrime) 

Permbledhja e poezive lirike romanti- 
ke te poetit tone kombetar Naim Fra- 
sheri, shkruar persisht dhe botuar ne 
Stamboll me 1884, nen titullin e perba- 
shket Tahajjulat, perben fazen e pare te 
krijimtarise se tij. Megjithate ajo nuk pa 
driten e botimit ne gjuhen shqipe, per 
shkak se ne ate kohe poeti yne, i ndodh- 
ur perballe ngjarjeve te rendesishme po- 
litike, qe po zhvilloheshin ne dem te 
kombit tone, u hodh ne sferen e gjere te 
veprimtarise per perhapjen e arsimit dhe 
kultures kombetare, si detyre urgjente qe 
shtronte ne ate kohe levizja per forcimin 
e plote te vetedijes politike shqiptare ne 
funksion te luftes per giirimin dhe mbrojt- 
jen e atdheut. Per kete qellim patriotik, ai 
zhvilloi veprimtari te madhe ne te per- 
muajshmen "Drita"-"Dituria" ne Stamboll 
(10 gusht 1884-20 korrik 1885) ne bash- 
keveprim me Sami Frasherin, Jane 
Vreton dhe Pandeli Sotirin, ky i fundit 
kryeredaktor i saj. Sig dihet, Naimi aty 
filloi te shquhej si poet i madh kombetar. 

Ne keto rrethana historike, permble- 
dhja poetike Tahajjulat, pas nje kohe te 



gjate, e qarkulluar ne Stamboll dhe sido- 
mos ne Persim, ne vitin 1971 ra ne dor- 
en e poetit Vexhi Buharaja ne Tirane, 
njohes i pashoq i gjuhes persiane dhe 
shqiperues mjeshteror, i cili e beri ate te 
fliste ne gjuhen elegante shqipe me titu- 
llin Enderrime. 

Permbledhja poetike Enderrime per- 
behet prej 26 poezish, shkruar gjate ko- 
hes se qendrimit te Naimit ne Berat (viti 
1873) nenpunes ne Zyren e tatimit te te 
dhjetave ne sarde (ne vitin 1874-1877), 
nenpunes ne Zyren e doganes ne Sara- 
nde e me pas ne Stamboll, ku u vendos 
perfundimisht me familjen, me pune kry- 
etar i Komisionit te kontrollit te botimeve 
prane Ministrise se Arsimit Turk, ku sig 
dihet, ndihmoi shume per dhenien e leje- 
ve te qarkullimit te botimeve shqip, qe 
shtypeshin ne Stamboll, Bukuresht, etj., 
ne qarqe atdhetare kulturore shqiptare. 

Gjate viteve 1873-1883 tek mbyllet ky 
cikel i poezive, ne imazhin e frymezime- 
ve poetike meditative ne objekte te 
veganta frymezimi mbi natyren, ne 
shpjegimin e fenomeneve botekuptimore 
dualiste fetare filozofike, jane kristalizuar 
ne gjerdanin e poezise se tij te bukur, 
pershkruar ne mendime te thella si dije- 
tar i vertete. Kjo shihet qarte ne poezine 
Qielli, shkruar ne vitin 1875, me te cilen 
hapet vellimthi, pa ndjekur kriterin krono- 
logjik kohor, kur duhej te vihej me perpa- 
ra vjersha Gjuha e zemres, e botuar ne 
vitin 1874: 

"Wye shkelqim qe s'ka fillim e s'ka 
mbarim" - shkruan poeti ne vjershen 
Qielli, eshte "Kuptim, fuqi, pasqyre e 
Zotit tim". Duke mos arritur ta shpjegoje 
shkencerisht kete fenomen, poeti pyet: 
"Q'eshte, g'eshte kjo e paane Gjithe- 

si? 
Dhe ky rregull dhe ky liber qe sheh ti? 
Kjo e kalter hapsire e paane?" 

Por ne fund, poeti, duke mos i dhene 
kuptimin shkencor, ose duke u rezervuar 
te jape mendime per shkak te keqkupti- 
meve qe mund te krijoheshin, arrin ne 
perfundimin e tij per kete fenomen shke- 
ncor ende te pazgjidhur: 
"Menguri e Zotit shfaqet ne gdo vend 
Plotfuqine e tij shikojme ne gdo 

vend". 

Sipas Naimit, rrugezgjidhja shkencore 
e kesaj fshehtesie shprehur ne vjershen 
Gjuha e zemres, botuar ne vitin 1874 ne 
kete permbledhje, u taken rrugenjohe- 
sve te dijes, zbulimtareve, pra kete eni- 
gme, mendoi ai, duhet ta shpjegojne 
dijetaret e ardhshem. 

Pra, veperza Enderrime, e shkruar ne 
ate kohe, viereson kuadrin e larte te po- 
etit tone ne vijen e ecurise se tij. Edhe 
me qarte del ne pah formimi i tij si dijetar 



dhe si poet ne poezine Toka dhe njeriu, 
ku fuqia krijuese e talentit te tij te vegan- 
te shkrihet ne brendine e thelle te mendi- 
meve qe zoteronte ai si poet dhe ilumini- 
st, qe dijen dhe artin e te shkruarit i vinte 
ne sherbim te kombit. Dhe, ja imazhi i 
poetit dhe dijetarit Naim Frasheri ne To- 
ka dhe njeriu, ku ai shkruan: 
"Kejo Toke, qe aq balte ka rrufitur, 
Nje yll eshte nga te qiellit yj te ndritur. 
Neper qiej udheton ajo aq mire, 
Po si zogu fluturon ne hapesire, 
Q'eshte veg nje copez hen-e fenerit. 
Dielli zjarrperhapes ka si nene 
Dhe si bije kembelehtn ' e bukur Hene" 

Sig shkruan me pas Naimi, toka si 
moter edhe planete te tjere, plot me zja- 
rrn'e Diellit mbushur e ka gjine, kaq te 
mira nxjerr nga zemra mbi siprine. Dhe 
sa nga ai zjarr i saj kane dale bime e xe- 
he qe nuk numerohen dot, kaq lule e 
drunj e peme plot. Por krahas tyre, shton 
Naimi, bashke me llojet e shumta te fry- 
moreve te ndryshem doll edhe njeriu: 
"Prane Tokes rri gezohu o njeri 
Se kjo Toke u be, pra per ty shtepi 
Meqe vure si mekembes e te ky Dhe 
Pra, ketu kerko gaz edhe hare" 

Poezia e tij intime elegjiake shpreh 
dhimbje te prekshme per vdekjen e mot- 
res, vellezerve e mbesave. Ne poezine 
Mbi trupin e bijes sime te vdekur ai qan 
me vaj: 

"Mjeri une vaj moj bije, mjeri une! 
Moj e dashur, moj e embela aq shu- 
me. 
Pa ty mbeta, pa ty moj ne mote... " 

Edhe pse larg, ne Stamboll, ne mes te 
te mirave te jetes, poeti me trup dhe 
shpirt jeton ne atdhe. Kete e shohim qa- 
rte ne vjershen kushtuar atdheut: 
"O Atdhe meje i dashur sa me s'ka 
IVIe je nene, me je moter, me je vlla. 
Nga g'ka rotull me i shtrenjti ti meje, 
Je me i miri nga gdo gje qe ka ky 

dhe." 

I prekur ne mendime deshperuese se 
ndoshta nuk do te kthehet me, poeti 
shprehet me optimizem se populli shqip- 
tar kurre nuk do te shuhet nga faqja e 
dheut. Perkundrazi, nga koha ne kohe 
do te shtohet e do te perparoje: 
"Dhe pse ha, o dhe ti bijt' e tu te mjere 
Numri prape ne vend mbetet kurdo- 

here 
Begatoje o Zot kete vend 
Epu njerzve te tij Ti mbroth e shend!" 

Natyra e bukur shqiptare e rrit shume 
vieren ardhetare te poetit Naim Frasheri 
ne veperzen Enderrime, stoli e mahnit- 
shme, ku eshte shkrire mendimi i tij si 
dijetar dhe forca krijuese si shkrimtar me 
penen ne dore te ngjyer me mellanin e 
pergjakte te dashurise per vendlindje. 



dituria islame / 206 



41 



Interviste 



me Hafiz Idriz Keskin, 
koordinator i shoqates kulturore, 
humanitare ^^Istambur^ nga Turqia 



Ne kuader te KBI-se te Gjakoves, ne 
marreveshje me Kryesine e Bl-se te Ko- 
soves, vepron shoqata kulturore-human- 
itare "ISTAMBUL" nga Turqia, e cila per 
synim kryesor te vetin ka aftesimin e 
nxenesve - kandidate per hivz, memo- 
rizim te Kuranit. 

E.R.: Hafiz ef. Fillimisht na thoni 
nje biografi te shkurter per shoqaten 
tuaj dhe aktivitetet e sap 

Hafizi: Ne si slioqate nderkombetare 
humanitare dlie kulturore "ISTANBUL", 
aktivitetin tone ne Kosove e kemi filluar 
ne vitin 1999, d.m.th. menjehere pas luf- 
tes, dhe kemi qene prane popullates ko- 
sovare duke ditur nevojen e vellezerve 
tane kosovare, qe kane pasur nevoja 
imediate si pasoje e perfundimit te luftes, 
per kjo nevoje vazhdon ende. Edhe ne si 
vellezer te shqiptareve, do te jemi gjith- 
here prane tyre, ne dashte Allahu I Ma- 
dheruar. 

E.R.: Na jepni nje leternjoftim per 
Hfz.ldriz ef.Keskinin, ju lutem! 

Hafizi: Une quhem IDRIS KESKIN. 
Kam lindur me 20.11.1972 ne qytetin 
Afyon te Turqise. Shkollen fillore e kam 
kryer ne vendlindje, ndersa pas klases 
se peste kam filluar hafizllekun (memo- 
rizimin e Kuranit), pas hafezllekut me- 
simet i kam vijuar ne liceun fetar - Imam 
hatipin ne vendlindje. Pas nje viti pervo- 
je pune si profesor i hafezllikut ne Sta- 
mboll kam filluar studimet ne Fakultetin e 
Studimeve Islame, dega e Hadithit dhe 
Tefsirit ne dy gjuhet - arabe dhe angleze, 
ne Pakistan. Pas diplomimit erdha ne 
Kosove, ku hapem nje konvikt per nxe- 
nesit e shkolles se mesme ne komunen 
e Gjilanit. Pastaj kam kaluar ne Shqiperi, 
ne qytetin e Shkodres, ku kemi ndertuar 
nje medrese te ciklit te mesem per femra 
dhe, pas! kemi filluar punen atje, kam 
ardhur ne Gjakove, ku pas nje periudhe 
gjysmeshekullore, me ndihmen e Allahut 
e pastaj me kontributin e vellezerve turq, 
rihapem shkollen e Hafezllikut ne Gja- 
kove. 

E.R.: Hafiz.ef. Jujeni nga Turqia, ju 
lutem na tlioni perslitypjet tuaja ne 
pergjithesi per Kosoven, kosovaret, 
dfie sidomos per gjakovaret? 

Hafizi: Une ne fillim dua te parafrazoj 
nje ajet nga libri yne i shenjte, Kurani, i 
cili njerezit, pa dallim kombesie, i ve ne 
suaza te barabarta ne baze te besimit te 
tyre; Me te vertete besimtaret jane ve- 
llezer...", gjithashtu edhe hadithi i te De- 




Hafiz Idriz Keskin 

rguarit te Allahut ne Fjalimin e tij lamtu- 
mires para besimtareve ne kodren e Ara- 
fatit, ku nder te tjera ka thene "...nuk ka 
dallim i bardhi nga i ziu, arabi nga jo 
arabi..." dhe ne baze te ketyre fjaleve hy- 
jnore, sipas te cilave ne edhe punojme. 
Une personalisht besoj se asnje myslim- 
an, gfaredo kombesie te jete, nuk sheh 
dallime ndermjet popujve te ndryshem 
myslimane; ne mes popullit shqiptardhe 
popullit turk nuk shoh asnjefare dallimi, 
keta dy popuj i shoh si vellezer, sepse 
kane kaluar nje periudhe te gjate bashke 
ne Perandorine Osmane. Ju e dini shu- 
me mire se brenda Perandorise Osmane 
kane qene 33 kryeministra e shume e 
shume ministra, te cilet as qe mund t'i 
numerojme, qe kane udhehequr, se ba- 
shku me sulltanet, Perandorine Osma- 
ne. Po ashtu edhe shoqata jone, edhe 
pse eshte turke, kryetari i shoqates 
eshte shqiptar, zoteri Rafet Bilag, po 
edhe koordinatori i shoqates per Kosove 
eshte shqiptar. 

Nese nisemi nga hadithi I Muhamedit 
a.s. "...se me i miri prej jush eshte ai cili 
e meson Kuranin dhe ua meson ate te 
tjereve", mua m'u dha rasti qe te vij ne 
Gjakove dhe me eshte hapur kjo dere e 
te mirave dhe une gjakovaret i shoh me 
fat, se jane mikprites te ketij pergezimi te 
mire qe na e ka dhene Muhammedi 
s.a.v.s. 

E.R.: Hfz.ef. Na thoni ne pika te 
siikurtra per aktivitetet e shoqates 
tuaj? 

Hafizi: Shoqata jone gjate vitit te ka- 
luar ka bere nje ndihme modeste per 
afro 4200 familje kosovare me ndihma 
ushqimore, per 1000 nxenes me ganta e 
pajisje te tjera shkollore, gjithashtu edhe 
me mish me rastin e testes se Kurban 
Bajramit. Por, edhe ne konviktet tona ne 



Gjilan dhe ne dy konvikte te Prizrenit, ne 
menyre qe nxenesve kosovare t'u behet 
sherbim pa asnje lloj kompensimi. 

E.R.: Cilatjane aktivitetet kryesore 
me te cilat merret shoqata juaj? 

Hafizi: Shoqata jone kryesisht eshte 
e fokusuar ne ndihma humanitare, akti- 
vitete kulturore dhe arsimore. 

Nga aktivitetet humanitare vegojme 
keto: 

- shperndarja e mishit te kurbanit per fe- 

sten e Kurban Bajramit per gdo vit, fa- 
miljeve te varfra, jetimeve, invalideve 
te luftes etj. Shperndarja e ndihmave 
ne gjera ushqimore per muajin e she- 
njte te Ramazanit.... 

Nga aktivitetet kulturore vegojme ke- 
to: 

- organizimi i tribunave kulturore-fetare 

ne bashkepunim me KBI-ne e Gjako- 
ves, ne raste festash fetare; 

- tryeza ne raste pervjetoresh te ndrysh- 

em te personaliteteve te shquara 
islame; 

- organizimi i manifestimeve te tjera, sig 

jane tribunal fetare, mevludet etj. ne- 
per xhami; 

- ligjerata te perjavshme per gra me ligj- 

erueset e mirenjohura - Besa Ismaili, 
Suela Dibra, etj.; 
-emisioni i perjavshem gjate gjithe vitit 
ne TOP -radio me imamet e KBI-se te 
Gjakoves; 

- emisioni gjate muajit te Ramazanit 45 

minuta para iftarit; 

- kursi veror per femije, korrik-gusht; 

- ekskursionet te femijeve neper vendet 

piktoreske te Kosoves. 

Nga aktivitetet arsimore vegojme keto: 

- udheheqja e Institutit per hivz - memo- 

rizimin e Kuranit me planprogram te 
medresese se mesme "Alaudin" te 
Prishtines. 

E.R.: Perveq ndihmave nga qendra 
juaj, a keni bashkepunim edhe me 
shoqata te tjera humanitare apo dona- 
tore vendore? 

Hafizi: Ndihmat ne pergjithesi i shpe- 
rndajme vote, por kemi nje bashkepunim 
te ngushte me Kryesine e Bashkesise 
Islame te Kosoves, gjithashtu edhe me 
komunat dhe me Institucionet e Per- 
kohshme te Kosoves. 



42 



dituria islame / 206 



E.R.: Ju jeni perfaqesues i shoqa- 
tes ne Gjakove dhe profesor i Instit- 
utit te hifzit - memorizimit te Kuranit, 
na thoni diqka me teper lidhur me 
kete pune? 

Hafizi: Kjo pune eshte shume e ndje- 
shme dhe do angazhim te madh nga ana 
ime si profesor, po ashtu edhe nga ana e 
nxenesve. Eshte e ndjeshme, sepse ke- 
mi te bejme me mesimin permendsh te 
Fjales se All-llahut, andaj duhet serio- 
zitet, vendosmeri, dashuri, vullnet. Hifzi 
nuk mund te mesohet me dhune - me 
zor, vegse gjithgka varet prej dashurise 
se kandidatit. Ky institut eshte shume i 
mireseardhur ne keto kohe kur hafezlle- 
ku eshte ne renie e siper, e ne Gjakove 
nuk ka asnje hafez. Ne institutin tone 
nxenesve u jane plotesuar te gjitha kush- 
tet, si: ushqimi, fjetja, aktiviteteve kultur- 
ore, sportive etj. 

E.R.: Qfare status! ka instituti juaj? 

Hafizi: IVIeqe shoqata jone eshte e re- 
gjistruar ne institucionet e Kosoves, ajo 
ka te drejte te plote te beje nje aktivitet te 
tille ne bashkepunim me Bashkesine Is- 
lame te Kosoves, andaj kjo shkolle eshte 
plotesisht ne pajtim me ligjet ekzistuese 
ne Kosove dhe me planprogramet e Ba- 
shkesise Islame te Kosoves. Edhe kete 
shkolle e mbajme se bashku me Bash- 
kesine Islame te Kosoves. 

E.R.: Me gfare planprogrami puno- 
ni? 

Hafizi: Planprogrami me te cilin ne 
punojme, eshte po ai planprogram me te 
cilin punon edhe medreseja e mesme 
"Alauddin" e Prishtines, se bashku me 
paralelet e saj ne Gjilan dhe ne Prizren. 

E.R.: Sa nxenes keni ne kete insti- 
tucion? 

Hafizi: Kapaciteti i shkolles sone tani 
per tani eshte 28 nxenes, te gjitha vend- 
et jane mbushur, por nese e shohim te 
nevojshme per shkak te rritjes se intere- 
simit per shtimin e numrit te nxenesve, 
mund te rrisim kapacitetet e lokaleve to- 
na. 

E.R.: Nga vijne apo prej cilave vise 
te Kosoves vijne me teper kandi- 
datet? 

Hafizi: Shtrirja gjeografike nga vijne 
nxenesit eshte e gjere: nga Prishtina, 
Podujeva, Mitrovica, Klina, Degani, Gja- 
kova, Rahoveci etj.. Shkollimi zgjat kater 
vjet dhe eshte falas. Gjate ketyre kater 
vjetve mesohet Kurani permendsh dhe 
ne fund nxenesi merr diplomen per "Ha- 
fez". Paralelisht me kete, secili nxenes 
mund te marre edhe diplome ne medre- 
sene "ALAUDDIN", duke dhene provimet 
me korrespondence ne Prishtine. Diplo- 
ma njihet ne te gjitha qendrat universita- 



9«0LL>RLUH 

JUIB3 QURAKUQT 

Korcncc — 




re te botes. Keshtu pra, nxenesi qe mba- 
ron Institutin per hifz, merr dy diploma 
(Diplomen e medresese se mesme "Ala- 
uddin" te Prishtines me korrespondence, 
dhe diplomen e Hifzit nga Kryesia e Ba- 
shkesise Islame te Kosoves). 

E.R.: Sa lende mesohen gjithsej? 

Hafizi: Sikurse e ceka edhe me siper, 
ne punojme ne baze te planprogramit te 
medresese se mesme "Alauddin" te Pri- 
shtines, d.m.th. aty zhvillohen te gjitha 
lendet fetare dhe shkencore, sipas krite- 
reve te Ministrise se Arsimit, Shkences 
dhe Teknologjise. Ne vitin e pare nxene- 
sit mesojne 16 lende: Kur'an, Akaid, Fi- 
k'hu, histori Islame, matematike, fizike, 
kimi, gjuhe angleze, informatike, gjuhe 
shqipe, gjuhe arabe, gjuhe turke, ekono- 
mi, histori, gjeografi dhe edukate fizike. 
Por, vemendjen me te madhe ia kemi ku- 
shtuar memorizimit te Kuranit perme- 
ndsh. Gjithashtu, nxenesi u shtrohet 
provimeve me korrespondence ne Me- 
dresene e mesme, ndersa per dhenien e 
provimeve nxenesve u eshte lehtesuar 
ndjekja e ligjeratave gjate tere vitit, ne 
menyre qe te mos kene veshtiresi gjate 
provimeve. 

E.R.: A keni kuader arsimor te 
mjaftueshem? 

Hafizi: Kuadrin arsimor e kemi sigur- 
uar nga vete qyteti, tani per tani kemi ku- 
ader te mjaftueshem, dhe me kualifikim 
te larte e cilesor. 

E.R.: Kandidatet qe duiiet te regji- 

strohen ne kete institut, cilat kushte 

duhet t'i plotesojne? 

Hafizi: Kandidati qe duhet te regjis- 

trohet ne institucionin tone, duhet te plo- 

tesoje keto kushte: 

- duhet te kete kryer klasen e 9 te shkoll- 
es fillore. 



- te mos jete me i vogel se 15 vjeg dhe 

me i madh se 16 vjeg, 

- te jete i shendoshe fizikisht dhe psikik- 

isht. 

Per regjistrim duhet te paraqiten keto 
dokumente: 

1. Deftesa e shkolles fillore, 

2. Certifikata e lindjes, 

3. Certifikata e mjekut, 

4. Deklarata e prindit apo kujdestarit per 
pergjegjesine morale dhe materiale, 

5. Propozim-reference nga KBI e vendit 
ku jeton. 

E.R.: IVIeqenese keni kandidate nga 
te gjittia anet e Kosoves, si e keni te 
rregulluar gesiitjen e banimit, ushqi- 
mit, udhetimit etj. ? 

Hafizi: Ne kuader te medresese funk- 
sionon edhe konvikti me te gjitha kushtet 
per ngrenie, fjetje ne dhoma komode, 
ngrohja eshte qendrore, relaksimi behet 
ne ambientet sportive te medresese si 
edhe kemi kabinetin e informatikes, ku 
gjendet edhe biblioteka e pasur. Per pa- 
stertine e nxenesve dhe te rrobave kuj- 
deset personeli ne medrese. 

E.R.: Planet e shoqates per te ardh- 
men? 

Hafizi: Shoqata jone ka nje aktivitet te 
gjere ne Kosove, andaj keto aktivitete do 
te vazhdojne edhe per nje kohe te gjate, 
nje gje qe e dime me se miri se gjate qe- 
ndrimit tone ne Kosove, do te jemi vazh- 
dimisht ne sherbim te popullit te Kosoves 
dhe te se ardhmes se tij. 



Biseden e zhvilloi 
Esat ef. Rexiia 



dituria islame / 206 



43 



Trajtese 



Islami dhe autoriteti 



Emine A. Vezaj 

Autoritetin mund ta perkufizoj- 
me ne disa menyra, sipas fu- 
shes se sovranitetit, brendise 
dhe burimit te legalitetit. Por, 
ne pergjithesi, autoritetin mund ta cile- 
sojme si nje deshire ose vullnet te larte, 
legjitim, qe ka fuqine sanksionuese. Pa 
marre parasysh perkufizimin, autoriteti 
nxjerr ne pah gjithmone feshtjen e lega- 
litetit. Tani shtrohet pyetja prej nga e 
mere autoriteti, qe eshte shprehje e de- 
shires superiore, te drejten per te dekla- 
ruar se eshte i drejte, i vertete, legal, prej 
nga e merr fuqine sanksionuese? Pergji- 
gjja qendron ne klasifikimin specifik te 
autoritetit. Ne kuader te mesimeve, ek- 
zistojne tri lloje te autoritetit legal 1: 

1 . autoriteti absolut dhe transhendental 

2. autoriteti fetar 

3. autoriteti njerezor. 

Autoriteti absolut 
dhe transhendental 

Ky lloj autoriteti I takon vetem 
Allahut xh.sh. dhe per kete arsyeja eshte 
shume e qarte. Te besosh Allahun, do te 
thote t'i njohesh atributet e Tij te persos- 
merise, qe jane te detyrueshme e te do- 
mosdoshme lidhur me ekzistencen e Tij 
te larte, si dhe atributet e lejueshme; ta 
besosh ashtu (sipas atyre atributeve) dhe 
ta quash te larte e larg atributeve qe 
shprehin mangesi. Allahu eshte i cilesu- 
ar me te gjitha atributet e persosmerise, 
te denja per Emrin e Tij, dhe s'ka te beje 
me atributet e mangesise.^ Dhe per kete 
arsye, me tutje, Ai eshte Krijues i Vetem 
i qenieve, i gjerave te dukshme e te pa- 
dukshme, i gjerave te gjalla e te vdeku- 
ra. Shkaku i ekzistences se 9do gjeje te 
gjalle, eshte Ai; Ai ua jep atyre fuqine. 
Ai eshte absolut, i pavarur, transhenden- 
tal, eshte superior mbi te gjitha gjerat, 
eshte i patemete. Qdo gje jashte Tij, 9do 
gje ne gjithesi - eshte e lidhur dhe varet 
nga Ai. Jashte deshires, fuqise dhe ditur- 
ise se Tij, nuk ekziston asnje qenie, vend 
ose subjekt.^ Argument per kete eshte 
vete Fjala e Allahut xh.sh.: "Allahun e 
larteson me adhurim 9'ka ne qiej e ne to- 
ke dhe Ai eshte i gjithefuqishmi i urti. I 
Tij eshte pushteti ne qiej e ne toke, Ai 
jep jete dhe Ai jep vdekje, dhe Ai ka fu- 
qi per 9do send. Ai eshte i pari qe s'ka 
fillim, dhe i fundit qe s'ka mbarim, i du- 
kshmi e i padukshmi, dhe Ai eshte me i 
dijshem per 9do gje. Ai eshte qe krijoi 
qiejt e token vetem per gjashte dite, pas- 
taj mbisundoi Arshin. Ai e di 9'hyn ne 




toke dhe 9'del prej saj, 9'zbrct prej qicll- 
it dhe 9'ngrihet lart, dhe Ai eshte me ju 
kudo qe te jeni, Allahu eshte percjelles i 
asaj qe punoni. Vetem i Tij eshte sundi- 
mi i qiejve dhe i tokes, dhe vetem tek 
Allahu kthehen te gjitha 9eshtjet. Ai 
ngerthen (e zgjaton) naten ne dite dhe 
ngerthen (zgjaton) diten ne nate, dhe Ai 
eshte qe i di te fshehtat ne gjokse"." 

Eshte Allahu Ai Qe u ka dhene jete 
sendeve, objekteve qenieve trupore dhe 
shpirterore, i Cili ka krijuar gjithesine 
dhe ka vene nje rend te funksionimit, i 
cili ka vene ligje kozmike, ka vene nje 
lidhshmeri zinxhirore ndermjet jetes dhe 
vdekjes. Allahu eshte Ai te Cilit I perka- 
sin cilesite - i perhershem pa fillim, dhe 
i perhershem pa mbarim. Njekohesisht, 
argument per kete eshte se sikur Allahu 
te ishte i paraprire nga mosekzistenca, 
atehere nje gje e tille do te zhdukte fak- 
torin, i cili ka here qe ai te ekzistoje, ke- 
shtu qe atehere eshte e pamundur, qe 
duke qene ai keshtu, te jete zot i Allahut 
xh.sh., eshte e pamundur qe ndonjehere 
Qenia e Allahut t'i nenshtrohet mosekzi- 
stimit... kjo per arsye se, si9 nuk mund te 
parafytyrohet mundesia qe, ai te kete 
qene me pare, dhe beri qe ky tjetri te jete 
dhe te ekzistoje. Pra, doemos Ai (i pari) 
eshte ai qe nuk ka fillim. Gjithashtu, 
rreth perhershmerise te pambarim te ke- 
te ndonje faktor ndikues ne krijimin e 
Atij qe eshte vaxhib'ul-vuxhud (qe ekzi- 
ston vetvetiu); po ashtu nuk mund te 
imagjinohet qe te ekzistoje ndonje fak- 
tor qe ta zhdukte Ate, se pemdryshe Ai 
nuk do te ishte Qe ekziston vetvetiu.' 



Nga kjo cdhe mund te kuptojme se asnje 
qenie, person ose force nuk mund t'i 
behet ortak Atij, dhe nuk mund te kete 
autoritetin e Tij. "...vendimi (ne 9eshtjen 
e adhurimit) nuk i takon askujt perve9 
Allahut...'" 

Keto dhe shume rregulla te tjera, 
Allahu ua sqaron njerezve nepermjet te 
Derguarve te Tij, madje per kete eshte 
edhe kjo thenie uranore, ku Allahu xh.sh 
i drejtohet Pejgamberit a.s. me fjalet: 
"Thuaj: "Une i permbahem se vertetes 
(qe me erdhi) nga Zoti im. Ju e genjyet 
ate, e per shkak se ju nguteni (denimin), 
nuk e bej une, vendimi I takon vetem 
Allahut; Ai e rrefen te verteten; Ai eshte 
me i miri gjykues".' Gjithashtu ne ajetin 
vijues, Allahu xh.sh. autoritetin e Tij na 
e perkujton keshtu: "...Keto jane dispo- 
zita te Allahut, me te cilat Ai gjykon 
ndermjet jush; Allahu eshte me i dijsh- 
mi, me i informuari".* "A nuk eshte 
Allahu me i urti gjykues?'" Njohuria ab- 
solute e se vertetes I takon vetem 
Allahut, pra, dituria e njeriut eshte rela- 
tive. Njeriu mund te arrije shume te mira 
materiale ne toke, por edhe kjo eshte nga 
ana e Allahut; sepse kjo perseri mbetet 
relative tek njeriu, meqe fuqia e njeriut 
eshte e krijuar dhe e vdekshme, po edhe 
e kufizuar. Pra, 9do pushtet - krahas pu- 
shtetit te Allahut, eshte relativ dhe bren- 
da suazave kohore. Autoriteti absolut 
dhe transhendental mund t'i atribuohet 
vetem Allahut xh.sh., dhe krahas kesaj, 
nuk mund te jete ndonje rival shtese ose 
dualizem ne kete autoritet. 



44 



dituria islame / 206 



Autoriteti fetar 

Ky lloj autoriteti, per nga karakteri qe 
ka, eshte i kufizuar me Pejgamberin dhe 
eshte specifik vetem per te Derguarit e 
Allahut, te cilet, per nga cilesimi, jane te 
zgjedhur nga Zoti, jane nen mbrojtjen e 
Tij, dergohen si emisare. 

Meqe qe te tri keto cilesi zgjidhen 
drejtperdrejt nga Allahu, atehere pejga- 
mberia nuk eshte pune e thj eshte dhe as 
qe mund te kete hamendje ne shpalljen e 
misionit, si e tille Shpallja hyjnore dhe 
te derguarit perfaqesojne autoritetin ab- 
solut te Allahut xh.sh. dhe nga kjo del se 
ky autoritet merr legjitimitetin nga buri- 
mi hyjnor dhe gjerat qe kumtohen nga te 
derguarit, nuk jane produkt i hame- 
ndje ve te tyre, por menaxhim i projektit 
te Krijuesit dhe derguesit te tyre - 
Allahut xh.sh.: "Ai (Kurani) nuk eshte 
perve9se shpallje qe i shpallet. Ate ia 
mesoi, Ai fuqiploti (Xhibrili)".'" Se ke- 
ndejmi, eshte Allahu Qe udhezon, dhe 
eshte Xhibrili qe dergon Shpalljen tek ai 
qe ka percaktuar Allahu xh.sh., njohurite 
e sjella nga Xhibrili, - qe te gjitha jane te 
shkruara ne Levhi Mahfudh, ne Pllaken 
e Ruajtur, qe me pastaj emisari i Tij, 
Xhirili a.s. i percjell tek te zgjedhurit e 
Tij ne toke, te Derguarit a.s., qe me pas- 
taj te percillen tek njerezit ne menyre te 
drejte dhe te sigurt. Por, Pejgamberi nuk 
eshte vetem kumtues, ai eshte edhe ku- 
Imi i urtesise, Shpalljen ua kumton nje- 
rezve sipas direktivave te Allahut xh.sh. 
(rreth kesaj shih Kuran, suret: En-Nahl: 
64, 44, pastaj Ez-Zuhruf: 63). Prandaj 
besimtaret jane ata qe jane te obliguar te 
zbatojne ate qe urdheron i Derguari i 
Allahut. Per kete Allahu xh.sh. thote: 
"...9ka t'ju jep Pejgamberi, ate merreni, 
e 9ka t'jua ndaloje, permbajuni dhe kini 
frike Allahun, se Allahu eshte ndesh- 
kues i ashper"." 

Nga ajetet e mesiperme, kuptohet se 
ajo qe rekomandon i Derguari, eshte ur- 
dher per ne, ngase keta urdhra te Pejga- 
mberit jane autorizime te Allahut xh.sh., 
prandaj nder parimet baze te te Dergu- 
arve eshte pagabueshmeria. Parimisht, 
te Derguarit e Allahut ishin te mbrojtur 
nga gabimet, dhe nese ndodhte qe (i De- 
rguari) ndonjehere te jepte ndonje ve- 
ndim jo te qelluar rreth nje geshtjeje te 
caktuar, menjehere i terhiqej verejtja 
nga Shpallja hyjnore dhe e permiresonte 
ate. Nisur nga kjo, edhe shume nga ori- 
entalistet nuk ngopen me fyerjet e tyre 
pikerisht duke u nisur nga qortimet qe i 
jane here Pejgamberit Muhammed a.s.,'^ 
Musait a.s.'" dhe Pejgambereve te tjere. 
Duke u mbeshtetur ne kete ajet uranor: 
"...kerko falje per mekatin tend..."'^ qe 
aludon gabueshmerine e Pejgamberit 
Muhammed a.s., po edhe te tjera, jane 
disa deshmi te orientalisteve sikur shpa- 



llja e Pejgamberit a.s. nuk eshte aq e ste- 
rilizuar nga gabimet e tij njerezore. Por, 
ashtu si thone ata, ne themi pak me 
ndryshe dhe shume me thjesht: Sikur 
Pejgamberi a.s. te manipulonte Shpallj- 
en dhe te mohonte te qenet e tij njeri, - 
me siguri edhe keto ajete do t'i fshinte 
nga Kurani, sepse afermendsh qe asnje 
projekt njerezor nuk do te deshironte ta 
injoronte apo ta qortonte veten. Me sigu- 
ri, secili autor e proklamon projektin si 
nje nga me te persosurit dhe pa gabime. 
Me tutje, gjithmone duhet pasur para- 
sysh qe pejgamberi te mos ngreje me la- 
rt statusin e vet. Ai eshte nje njeri qe 
merr fryme si njerezit e tjere, ha, pi, e 
merr uria, semuret dhe vdes. Kur mbyll- 
et kanali i revelates, ai nuk mund te arri- 
je me aftesite e veta deri te Pllaka e 
Ruajtjes... ai eshte autoritet i larte shpi- 
rteror, qe ua komunikon dhe ua meson te 
tjereve fene; personaliteti i tij eshte i 
shenjte. Ka nje status i cili e dallon nga 
statusi i njerezve te tjere, por megjithe- 
kete, eshte rob i Zotit dhe i Derguar i 
Tij." 

Autoriteti njerezor 

Autoriteti i kesaj kategorie nuk ka ku- 
rrfare ve9orie hyjnore ose transcenden- 
tale, po eshte i pranueshem, legjitim dhe 
meriton te respektohet. Rrjedhimisht, ky 
autoritet, per nga karakteri qe ka, perku- 
fizohet tek njeriu, dhe askush nuk mund 
ta shpalle hyjnor, te shenjte apo transhe- 
ndental. Pergjithesisht ky autoritet qe i 
eshte dhene njeriut, perfshin edhe disa 
sfera te tjera te autoritetit, si ate shpirte- 
ror, juridik etj. 

a) autoriteti shpirteror; pjesetaret qe 
ndjekin kete metode te qelluar dhe qe, 
duke menduar rreth krijimit te qiejve e 
tokes, thellohen ne dituri. Keta persona 
Allahu xh.sh. ne Kuran i cileson me 
emertimin rasihun, qe ka kuptimin e nje- 
rezve te urtesise dhe te mendimit te 
madh. Allahu xh.sh. thote: "Ai eshte qe 
ta zbriti librin ty e qe ne te ka ajete te qa- 
rta dhe ato jane baze e librit, e ka te tjere 
qe nuk jane krejtesisht te qarte (mutesh- 
abih). E ata qe ne zemrat e tyre kane 
anim nga e shtrembra, ata gjurmojne ate 
qe nuk eshte krejt e qarte per te shkaktu- 
ar huti, e kinse kerkojne komentin e ty- 
re. Po perve9 Allahut askush nuk e di 
domethenien e tyre te sakte. Dijetaret e 
pajisur me dituri thone: "Ne u kemi be- 
suar atij (atyre qe jane te paqarta), te 
gjitha jane nga Zoti yne! Por kete e kup- 
tojne vetem ata qe jane te zotet e mend- 
jes".'" 

Po ashtu, nese per ndonje gje nuk ku- 
ptojme, t'i konsultojme ehlu'dh-dhikri- 
n, perkujtuesit. Thote Allahu xh.sh.: "Ne 
as para teje nuk derguam tjeter, perve9 
burra, te cileve u dhame shpallje. Ju 
(idhujtare) pyetni pra dijetaret (e Tevra- 



tit dhe Inxhilit) nese ju nuk dini"." Ky 
ajet aludon nevojen per t'ua kujtuar nje- 
rezve, dhe ne kete rast Allahu xh.sh. me 
te zgjedhur pas Pejgambereve si udhe- 
rrefyes, ka permendur dijetaret, qe i cile- 
son si ehlu'dh-dhikri. 

b) autoriteti juridik; kete formulim 
mund ta quajme edhe fusha e ixhtihadit. 
Normat e veta Zoti ua percjell njerezve 
permes Pejgambereve te Tij, te cilet i 
udhezojne njerezit se si t'i vene ne prak- 
tiken e tyre jetesore. Por, qe keto ligje 
para se gjithash te ruajne vitalitetin dhe 
freskine e argumentimit ne rrethana dhe 
kohe, te cilat mund te jete te ndryshme, 
- ka nevoje qe dijetaret e zgjuar dhe te 
pajisur me dije te larte, te marrin kete 
pozite, pra poziten juridike, apo thene 
ndryshe, ixhtihadin e ndonje 9eshtjeje te 
caktuar. Ne kete rast ixhtihadi eshte nje 
fushe juridike me rendesi jetike. Po ash- 
tu, permes ixhtihadit te dijetareve, 
njerezit mund te realizojne me lehte obj- 
ektivat e caktuar ne jete, per te cilet nuk 
jane ne gjendje te kuptojne dispozitat qe 
jane here urdher per ta. Rrjedhimisht, 
duhet permendur se 9dokush nuk mund 
te jete muxhtehid, por para se gjithash ai 
duhet te jete i pajisur me dijen me te 
larte te mundshme dhe te beje perpjekje 
maksimale per zgjidhjen e ndonje situ- 
ate te caktuar; ne fakt edhe vete kuptimi 
i fjales Ixhtihad eshte ky: perpiqem, mu- 
ndohem. Duhet pasur parasysh edhe 
fakti qe ky autoritet nuk mund te jete 
absolut. Dituria e muxhtehidit nuk eshte 
absolute dhe 100% e sakte, por koniunk- 
turale, supozicioniste, sepse bazohet ne 
nje koment specifik, qe krijon marredhe- 
nie midis jetes dhe Kuranit e Synetit.'* 
Kete e ilustron me se miri hadithi i Pej- 
gamberit a.s.: "Edhe nese myftinjte te 
japin fetva, t'i prape pyete dhe konsulto- 
je zemren tende (kerkoje fetvane prej 
saj, verifikoje ne zemren tende)." 



Fusnotat: 

1. All Bulla?, Koncepte dhe sisteme bashkekoho- 

re. Shkup, 2005. fq. 279-280 

2. Kumuniteti Musliman i Shqiperise, Besimi I-II 

(Akaidi), Stamboll, 2003. fq. 63 

3. All Bulla?, op cit, fq. 280 

4. Kurani: El Hadid: 1-6 

5. Prof. Dr. Muhammed Said Ramadan El-Buti, Te 

vertetat e patundshme te besimit Islam (Detyri- 
met e njeriut ndaj krijuesit), Tetove, 2004 fq. 
92-95 

6. Kurani: Jusuf: 40 

7. Kurani: El En'ame: 57 

8. Kurani: El Mumtehine: 10 

9. Kurani: Et Tine: 8 

10. Kurani : En Nexhm: 3-4 

11. Kurani: El Hashr: 7 

12. Krahaso; Kurani: El Israe: 74-75 

13. Krahaso; Kurani: E A'rafe: 150-154 

14. Kurani: Gafir: 55 

15. All Bulla?, opcitfq. 283 

16. Kurani: All Imran: 7 

17. Kurani: EnNahl:43 

18. All Bulla?, op cit. fq. 289 

19. Ahmed Ibn Hambel, El-Musned, vell.IV, fq.228. 



dituria islame / 206 



45 



Meditim 



Leter Profetit tim te dashur 



Hisham Hasaballa 

Po ta shkruaj kete leter, sepse nuk 
me mjaftoi koha te t'i them te 
gjitha kur u takuam ne Medine 
ne dimrin e 2003-se. Takimi me 
ty ne xhamine tende qe nje nga mo- 
mentet me te lumtura te jetes sime. Kam 
lexuar aq shume rreth jetes dhe biografi- 
se sate. Kam qene aty me ty kur luftoje 
paganet e Mekes dhe hipokritet e Medi- 
nes. Kam ndare dhimbjet e tua kur pop- 
ulli i Taifit te deboi me gure. Zemra m'u 
drodh kur gati te vrane ne Uhud. Kurre 
nuk lodhem se lexuari rreth ngjarjeve te 
jetes sate, dhe s'ka se si te mos marr, per 
9do here, mesime te reja. Kur qendroja 
perpara teje, nuk mund t'i mbaja lotet. 
'Kam pritur gjate qe te isha me ty', te 
thashe. Lutem qe te mos jete e larget dita 
kur do te te vizitoj perseri. 

Nuk di nga t'ia filloj, o i Derguari i 
Zotit. Umeti yne eshte ne nevoje te 11a- 
htarshme. E di se pate thene qe do te vije 
nje kohe kur, te mbash fene tende do te 
jete sikur te mbash thengjill te nxehte, 
por kurre nuk kam menduar se do te jete 
kaq veshtire. Qdo dite, feja qe duam aq 
shume - feja se ciles ti ia kushtove gjithe 
jeten tende - qe ta sjellesh tek une - sul- 
mohet dhe akuzohet. Neve myslimaneve 
na eshte dashur qe te mbrohemi vazhdi- 
misht nga akuzat e shumta te shpifesve 
te Islamit. Na eshte dashur qe vazhdimi- 
sht t'ua kujtojme njerezve se Islami nuk 
e perkrah dhunen. Na eshte dashur te te 
mbrojme ty vazhdimisht - dhe une nuk 
do ta perseris 9fare eshte thene - kunder 
sulmeve te liga e te egra rreth moralit 
dhe integritetit tend te patemete. Na du- 
het t'i themi gjerat e njejta papushim, 
sikur njerezit po i degjojne per here te 
pare. Dhe ne shume raste, fatkeqesisht, 
njerezit i degjojne per here te pare. 

E di qe ti na pate thene se popuj te 
shumte do te sulen mbi myslimanet e do 
te marrin prej tyre sikurse njerezit e 
mbledhur rreth sofres qe marrin nga 
ushqimi. Shpirti me keputet kur i shoh 
vellezerit e motrat e mia duke vuajtur 
neper gjithe boten, kurse une jam i pafu- 
qi t'i ndihmoj. Pjesa me e madhe e refu- 
gjateve te botes, o i Derguari Fisnik, 
jane myslimane. Ketu ne Shtetet e Ba- 
shkuara, ne myslimanet shikohemi me 
dyshim dhe nganjehere me armiqesi per 
kurrfare arsyeje, ve9se pse jemi mysli- 
mane. Nga cilido sulm terrorist kunder 
interesave amerikane, ne myslimanet 
brengosemi se 9fare do te ndodhe me je- 
ten tone ne nje vend qe e quajme shtepi. 

Nuk kam fjale ta shpjegoj sa i frike- 
suar isha ne mengjesin e 11 shtatorit. 




Isha i ngrire, plot panik e tmerr, perde- 
risa shikoja tymin qe dilte nga ndertesat. 
I shikova se si u shemben te dy kullat e 
une as qe mund te levizja. Shpresoja se 
gjith9ka qe me shihnin syte, ishte vetem 
nje enderr e keqe. Fatkeqesisht, nuk qe 
enderr. Ai mengjes ishte mengjesi me i 
zymte qe kam jetuar ndonjehere. Edhe 
pse e ndaj kete trishtim me ty, o i Dergu- 
ari i Zotit, ndihem paksa i turperuar. 
Frika qe ne myslimanet e Amerikes e 
ndiem me 11 shtator, nuk eshte asgje 
krahasuar me rrezikun dhe friken qe ti 
dhe shoket e tu patet perballuar ne Me- 
ke. Megjithese pati sulme ndaj mysli- 
maneve pas 1 1 shtatorit, nuk u perhapen 
shume, fale Zotit. Nuk pati ndonje plan 
per torturim te vazhdueshem te myslim- 
aneve amerikane, sikurse kishte ndodh- 
ur ne Meke. Ata nuk na bojkotuan ne 
dhe as nuk na detyruan neper kampe, 
sikurse paten here me ty dhe Beni Ha- 
shiminje mekasit. Jo, as perafersisht nuk 
ishte rende per ne sa ishte per ju. Me- 
gjithate, ishte nje kohe e frikshme, andaj 
desha te ndaja me ty ndjenjat e mia. 

Na mungon aq shume. Kemi nevoje 
per duart e tua te buta, buzeqeshjen te- 
nde plot ngrohtesi, urtesine tende te 
thelle, fuqine dhe vendosmerine tende, 
sjelljet e tua njerezore. Ne kemi nevoje 
per ty tani, aq sa shoket e tu kishin ne- 
voje atehere. Na mungon aq shume. Tra- 
shegimia e fese sone kanoset te jete 
trashegimi e dhunes e urrejtjes, e jo tra- 
shegimi e paqes dhe e drejtesise, si9 de- 
shiroje ti. Dikur ishim fener i drites e i 
shpreses per boten. Ato dite, per fat te 
keq, kane kaluar. Pothuajse per 9do dite, 



lajmet tregojne per nje sulm tjeter ndaj 
njerezve te pafajshem nga terrorists, te 
cilet pohojne se veprojne ne emrin tend. 
Pothuajse per 9do dite, nje sulm i ri go- 
det fene tone nga njerezit me injorante. 
Qdo dite e me teper, po behet me e vesh- 
tire te qendrojme besnike ne rrugen per 
te cilen luftove aq shume, qe ta mbaje 
dhe ta sillje tek ne. Na mungon aq shu- 
me, o Pejgamber i dashur i Zotit. 

I Derguari me i dashur! Te falemnde- 
rit. E falenderoj Zotin per ty. Te falen- 
deroj per gjithe vuajtjet dhe dhembjet qe 
perjetove per mua. Te falenderoj per 
gjithe fyerjet qe more; te falenderoj per 
gjithe goditjet qe durove; te falenderoj 
per gjithe betejat qe zhvillove; te falen- 
deroj per gjithe oret e lodhshme qe ka- 
love per te sjelle kete fe te bukur tek 
une. Ndihem aq i bekuar te jem myslim- 
an, dhe falenderoj Zotin per kete dhurate 
te 9muar. Kerkoj falje nga Zoti, sa here 
qe deshtoj ne obligimet e fese qe e dua 
dhe e adhuroj. Dhe gjithashtu kerkoj fa- 
lje edhe nga ti. Sepse, sa here qe bej me- 
kat ndaj Zotit, une tradhtoj dhembjen 
dhe mundin qe dhe ti, ne menyre qe une 
te jem mysliman. Andaj, me fal. Asnje- 
here nuk e bej me qellim; si mund te ta 
humb mundin tend qe dhe per kete fe. 
Te dua aq shume, o i Derguari i Zotit. Te 
dua aq shume. 



Nga anglishtja: 

Jeton Mehmeti 

Kuala Lumpur, 6.5.2007 



46 



dituria islame / 206 



Nga perspektiva 



Sanksionet dhe lufta ne Irak 



Merita Bajraktari 

■ ■ 

Eshte me se e ditur se OKB 
dhe KS, si organ i saj, mo- 
ren masa ndeshkuese si de- 
nim kunder politikes se 
Sadam Huseinit dhe qeverise se tij, 
per politiken qeverisese diktatoriale ne 
vend, si dhe per qellimet pushtuese, 
me rastin e okupimit te Kuvajtit, po dhe 
per vrasjen e mijera kurdeve me he- 
Ime luftarake. 

Sanksionet vazhduan edhe pasi ra 
qeveria e Sadam Huseinit, i cili u ndoq 
dhe u gjet I fshehur per t'u ekzekutuar, 
ne fund, me varje, nje ngjarje kjo e njo- 
hur per te gjithe. 

Sanksionet vazhdojne ende, tan! 
me nje emer tjeter, me bindjen dhe 
akuzen se ne Irak prodhohen arme per 
shkaterrimin masiv, apo arme bertha- 
more. 

Shume eksperte per geshtje bertha- 
more jane derguar per hulumtime dhe 
verifikim, po asnje nuk ka dale me de- 
klarate dhe me fakte konkrete se ver- 
tet keto arme ekzistojne. 

Gjendja ne Irak eshte bene e padu- 
rueshme. Sanksionet po vazhdojne ta- 
ni e nente vjet. Ata qe po e pesojne, 
jane popullsia dhe femijet e pafajsh- 
em. Me qindra femije vdesin gdo dite 
nga mungesa e barnave dhe kurimi I 
pamjaftueshem, qe jane rezultat I drej- 
tperdrejte i sanksioneve ekonomike 
dhe pamundesise se importimit te 
ilageve. 

Semundjet, si dizenteria dhe tifoja, 
kane perfshire vendin ne shkalle epi- 
demie. Ka mungese vaksinash dhe 
mjetesh sterilizuese. 

Ketu shkelen te drejtat elementare 
te njeriut te garantuara me Konventat 
e Gjeneves, te nenshkruara nga vete 
shtetet anetare te OKB-se, shkaktare 
te gjendjes ne Irak. 

A thua e drejta per jete normale, ne 
vendin e tyre e ne shtepite e tyre, nuk 
vien edhe per njerezit ne Irak, vetem 
sepse u pelqen te shpifin e te akuzo- 
jne tmerresisht per digka qe nuk ekzis- 
ton, po eshte pjelle e imagjinates dhe 



deshirave gllaberuese per pushtim 
dhe pasurim? 

Ka dyshim se irakianet kane filluar 
te mos trajtohen si njerez vetem sepse 
I perkasin nje populli dhe nje feje tjeter. 
Apo fshihet edhe digka shume me e 
rrezikshme - pazarlleqe me nafte dhe 
perfitime ne kete aspekt, me arsyeti- 
met boshe per ekzistimin e armeve be- 
rthamore. 

Nga parashikimet e eksperteve, ne- 
se edhe nje vit vazhdon nje gjendje e 
ketille, do te pasonte nje shkaterrim 
total dhe katastrofe humanitare. 

Mjerimi dhe uria kane mberthyer te- 
re vendin. Njerezit jane te detyruar t'i 
shesin orendite shtepiake si dhe librat 
me viere te bibliotekave personale, per 
te blere ilage ose ushqim, per te mos 
vdekur urie. 

Te rinjte e kane nderprere shkolli- 
min dhe merren me tregti e shitblerje 
te gjerave te imeta, sa per te mbijetu- 
ar. 

Degradimi fizik dhe shpirteror ka fi- 
lluar te verehet dukshem. Femijet ka- 
ne filluar te merren me vjedhje te 
vogia, qe ne rrethana normale nuk do 
t'i kishin bere. 

Q'eshte e drejta, ky popull myslim- 
an eshte i edukuar ne frymen e Islamit 
te mirefillte, qe i frikesohen Zotit dhe 
jane te matur ne veprimet e tyre. 

Gjithashtu kane filluar te verehen 
fenomene te tjera si - mashtrime, gra- 
bitje e dukuri te tjera, me pare ne mini- 
mum, po tash ne rritje e siper, si 
degradim i moralit ne menyre te papa- 
re. 

Ne shkolla, femijet jane te detyruar 
te mesojne te shoqeruar me eren e fe- 
kaleve qe kundermojne ngado ne rru- 




ge dhe shkolle nga shperthimi i rrjetit 
te kanalizimit dhe pamundesia e ripa- 
rimit te tyre, si pasoje e sanksioneve 
ekonomike dhe izolimit te vendit. 

Ujerat e zeza depertojne edhe bre- 
nda ne klasa, ku femijet ne rrethana 
normale uleshin ne toke per te mesu- 
ar, kurse tani jane te detyruar te marrin 
blloqe ndertimi per t'u ulur. 

Nese vertet ekziston bindja e bazu- 
ar se ne Irak ka bombe atomike, ate- 
here pse Keshilli i Sigurimit nuk merr 
masa edhe ndaj Izraelit, i cili gjithash- 
tu ka bombe atomike dhe i cili gdo dite 
e bombardon Libanin dhe e ben te pa- 
tolerueshme gjendjen ne Palestine. 

Per kete fakt Keshilli i Sigurimit ar- 
syetohet gjoja se Izraeli ka qene i rre- 
zikuar per shfarosje totale nga shtetet 
perreth. Gjithashtu edhe Turqia ka vra- 
re e perzene me mijera kurde dhe ndaj 
saj nuk u ndermoren kurrfare sank- 
sionesh. 

Shume funksionare dhe perfaqe- 
sues te OKB-se me mision ne Irak, ka- 
ne dhene doreheqje nga pamundesia 
per ta perballuar mjerimin dhe padrej- 
tesine qe po i behet popullit irakian. 

Ky fakt e shume fakte te tjera jane 
te mjaftueshme per t'u akuzuar KS per 
nje politike vrasese dhe gjenocidiale 
kunder nje populli te pafajshem, vepri- 
me tek te cilat fshihen qellimet shfaro- 
sese dhe pushtuese kunder nje popul- 
li te pafajshem mysliman. 

Pyes veten: A thua gfare eshte du- 
ke u pergatitur per ne,-popullin shqip- 
tar, dhe a thua sa do te kene leverdi 
nga ne, te na perkrahin dhe shpetojne, 
apo te na copetojne e shkaterrojne? 

Gjendja e nje populli eshte rezultat 
i vete atij populli, por historia ka desh- 
muar se i forti dhe i padrejti shpesh e 
shkruan historine tende dhe e vulos 
gjendjen tende. 

Do Zoti me Madherine e Vet, te gjy- 
koje ne mes ne popujve te vegjel dhe 
kesaj force te madhe e te padrejte, qe 
te vendose drejtesi e perfundim te de- 
nje per te gjithe. 



dituria islame / 206 



47 



Aktuale 



Si servohet Islami sot 



Pyetjet e para qe i dalin njeriut ne 
momentin kur fiUon t'i vereje shenjat e 
pjekurise intelektuale, per pergjigjet e te 
cilave duhet te gjurmoje, jane keto: 

Kush me vuri emrin dhe 9fare kupti- 
mi ka ne emrin tim? 

Qfare koncepti edukues eshte apliku- 
ar tek une ? 

A jam sakrifice e ndonje humbjeje 
kolektive reale e rrethit religjioz-civili- 
zues, ku jam caktuar qe nga lindja? 

Me analizen e emrit, me te cilin pri- 
nderit i emertojne femijet e tyre, mund 
te verejme ambiciet e prinderve ne lidh- 
je me ardhmerine e femijes. Por, vetem 
ambicia e thate nuk tregon asgje nese ate 
nuk e shoqeron koncepti edukues kon- 
kret. Keshtu emertimi i femijeve, emrat 
e te cileve aludojne individe te fuqishem 
e te pavarur nga bota e shtazeve (si p.sh. 
Luan, Uke, Shqipe, Skifter etj.), njekoh- 
esisht duke aplikuar metoden edukuese, 
me te cilen shprehet se tepermi esenca e 
mendimit te fqinjeve ose shprehja e pa- 
deshirueshme e ndikimit ne mjedisin 
monoton, - sjell degradimin e zakonsh- 
em te luanit ne hiene, ujkut ne dhelper, 
shqiponjes ne bilbil, skifterit ne harabel, 
etj. 

Sot ka fare pak njerez qe gjate jetes se 
tyre kane sukses te vene re ne menyre 
objektive te gjitha perparesite dhe te gji- 
tha mangesite e konceptit edukues, i cili 
eshte aplikuar tek ata, sa kohe qe pri- 
nderit e tyre jane gjithmone me te 
bukurit dhe me te miret. 

Islami, megjithate, keshillon 
nje doze te vetekritikes, duke 
kerkuar nga ne dhe prinderit tane, 
bile edhe para te tjereve t"i veme 
(gjerat) nen Uupen e mikrosko- 
peve. 

Transmetohet nga Ebu Hurejre 
r.a. se Pejgamberi a.s. ka thene: 
"Secili femije lind ne pastertine 
burimore, ndersa prinderit e tyre 
nga ai bejne nje hebre, te krishtere 
ose zjarrputist".' 

Njeriu, i cili niset heret ne jete 
me shume dyshime, do te perfun- 
doje, nese ka fat, me ndjenjen e 
sigurise. Ndersa, ai qe niset nga 
qendrimi i sigurise, do te perfun- 
doje me shume dyshime, per te 
cilat nuk do te gjeje kohe te 
mjaftueshme per t'i menjanuar qe 
te gjitha. 

Islami si nje fanar, i cili here- 
dokur duhet te perfundoje ne 
tryezen hulumtuese te secilit njeri 
serioz, insiston ne analizen objek- 
tive te gjithe faktoreve qe i rretho- 
jne njerezit, duke perfshire sjelle- 



sit e pare te ushqimit ne gojen e femijeve 
tane, e te mos flasim per autoritetet e 
tjera qe i hasim ne kontekstet e caktuara 
politiko-ekonomike, te krijuara dhe te 
miratuara nepermjet masmedieve, gje- 
gjesisht qendrave te ndryshme te fuqi- 
shme. 

Eshte e qarte se suksesi i indoktrinue- 
sit varet nga sasia e besimit qe kane tek 
ne. 

Shembulli i mentalitetit konformist 
eshte i dokumentuar ne Kuran, por naty- 
risht ne kontekstin negativ: "...Na mja- 
fton ajo qe i gjetem prinderit tane..."^ 

Anatomia e konformizmit 

Dy nga maksimat e gabuara ne varg- 
un e gjate te tyre, me te cilat jane hendi- 
kepuar gjeneratat e tera te myslimaneve, 
jane: "Te huajen nuk e duam, tonen nuk 
e japim", sepse kjo eliminon menyren e 
te menduarit, karakteristike e popujve 
me ndjenjen e superioritetit. Dhe, te ci- 
tuarit parcial, jashte kontekstit te the- 
nies, ne te cilen thuhet se myslimaneve 
u takon Ahireti (bota tjeter) e jo mysli- 
maneve u takon dynjaja (kjo bote). 

Eshte e vertete qe myslimani eshte i 
obliguar te ushtroje kontrollin mbi 9do 
centimeter katror te ketij planeti dhe te 
formesoje kualitativisht 9do segment te 
kesaj jete kalimtare. 




Ne kete kontekst eshte interesant te 
verehet qe p.sh. Evropa eshte nje term 
gjeografik shume me i vogel, po me shu- 
me ide, e cila nuk duhet t'i kete patjeter 
kufijte ne komizat e kontinentit te vjeter 
te njohur, dhe kete e shohim ne hapjen e 
saj te vazhdueshme. 

Duke analizuar konceptet arsimore te 
pesembedhjete autoreve te BE-se, mund 
te verejme se te gjitha jane te bashkuara 
ne cilesite themelore karakteristike te 
evropianeve te rinj, e keto jane: fleksibi- 
liteti dhe aftesia e adaptimit ne nxitjet e 
porsakrijuara; shanset per shfaqjen e te 
cilave nuk pritet ne menyre pasive, ve?- 
se ato krijohen aktivisht, p.sh. me hapj- 
en, dominimin, konkurrencen, etj. 

Duke pasur parasysh kete fakt, shihet 
qarte fatkeqesia e mendimit te kufizuar 
brenda komizave te dhena (p.sh. nje gju- 
he, nje shkoUe juridike, nje levizje isla- 
me, kufijte shteterore, etj.), i cili pengon 
ne fillim pamje te mire, e me vone per- 
gatitjen perkatese per loje ne qiellin bo- 
teror shkencor ose politiko-ekonomik. 

Gjeja me mahnitese ne kete jete, 
eshte deshira e lire e njeriut, gjegjesisht 
mundesia e zgjedhjes. 

Kjo eshte nje fushe e papare mahni- 
tese e mundesive te medha, te cilat mu- 
nd t'i ngushtoje vetem mendja e mete. 
Fjala arabe "Ihtijar" (zgjedhje), rrenja e 
se ciles eshte ne fjalen "hajr" (miresi), 
tregon se rrenja e fjales zgjedhje orient- 
on tek perfundimi qe thote se 
liria e zgjedhjes eshte e lidhur 
ngushte me miresi etj. 

Secili vend dhe secila kohe ne 
te cilen lind njeriu, eshte e pusht- 
uar ose eshte ne fazen e pushtim- 
it nga ana e qendrave te fuqishme 
te caktuara, te cilat, me mekaniz- 
mat perkates, mundohen te for- 
mesojne nderdijen njerezore deri 
ne detajet me te imta. Njeriu, i 
cili ne vetesherbim, me vetedije 
qe te jete origjinal, zgjedh p.sh. 

injeren nga dhjete pastat e dhem- 
beve te ofruara, ne realitet vepr- 
on ne menyre pasive ne komizat 
e mundesive te paraqitura me 
mjeshteri. Vajza, e cila pas shiki- 
mit te nje modeli te caktuar 
rrobash ne vitrinat e dyqaneve, 
vendos te vishet ne menyre te 
caktuar, nuk ben asnje akt krea- 
tiv, per te cilin do te duhej te 
merrte kompliment, sepse edhe 
ajo eshte nje konsumues pasiv ne 
shtepite e modeleve zoteruese 
boterore. 

Nje shembull i ngjashem jane 
edhe 9am9akezet, te cilet prodh- 



48 



dituria islame / 206 



uesit i vendos aty prane arkes se page- 
ses, ngase ne kete menyre shfrytezohet 
fakti qe bleresi duhet te prese per te pa- 
guar, dhe aty mundesia e blerjes eshte 
me e madhe se ne ndonje vend tjeter. 
Kush do te thoshte se dhe ketu jemi 
vegel e manipulimit? 

Keshtu, nga zgjedhja e detajeve me te 
imeta jetesore e deri tek zgjedhja e parti- 
se politike dhe fanarit jetesor, njeriu lar- 
gohet vuUnetarisht nga mendimi i tij i 
lire dhe zgjedhja origjinale, duke kapitu- 
lluar para sugjestioneve te shumta te qe- 
ndrave te fuqishme te ndryshme. 

Eshte interesant, se shume njerez i 
tmerrohen Hrise ne te cilen do te jene te 
vetmuar dhe e cila bart pergjegjesi dhe 
pasiguri. Frika nga kjo risi dhe e panjo- 
hur ndikon qe njerezit ta lartesojne erre- 
siren e tyre shume vjegare deri ne ate 
mase sa te jene te pergatitur te rrezikojne 
jeten e seciht qe gjykon te ballafaqohet 
drejtpersedrejti me driten. 

Transparenca dhe liria qe kane shoq- 
erite euro-perendimore, mezi tash duhet 
te zhvillohen ne shoqerine mysHmane. 
Te kujtojme situaten kur njeriu i pare i 
Gjermanise-Gerhard Shreder deri para 
nje kohe, para kamerave, i pergjigjet 
drejtperdrejt dhe haptazi nje femije tete 
vje9, i cili e pyet per pagen e tij, per tru- 
projat dhe shkakun e papunesise se mbi 
pese milione gjermaneve, qe ende eshte 
e panjohur per shumicen e shoqerive 
myslimane. 

"Islami meteorologjik" 

Moti javen e kaluar ka qene me vra- 
nesira dhe intervale te rralla me shi. 
Neser, si dhe ne ditet e ardhshme pritet 
mot i kthjellet, me vranesira te kohe- 
paskohshme. 

Analizat e ndryshme "shkencore" ne 
shoqerite myslimane te kujtojne progno- 
zat siperfaqesore per motin, te cilat, nese 
nuk jane retrospektive ose te asaj bote, 
nuk arrijne me larg se disa dite te ardh- 
shme. Raportet e perditshme meteoro- 
logjike me se paku kerkohen per shkak 
te siperfaqesise se tyre, per secilinjane 
te kuptueshme, dhe shikimi i atyre rapo- 
rteve tek njeriu krijon ndjenjen iluzore 
te levizjes nga e ardhmja e qarte me fat- 
keqesite e detektuara, nga te cilat mund 
te mbrohet lehte me kremin per mbrojtje 
nga dielli, me triko ose me mantel apo 
me nje ombrelle te lire. Mirepo, fatkeqe- 
site dhe pengesat e ardhmerise kerkojne 
shume qasje te sofistikuara ndaj kur- 
theve te jetes modeme, me qellimin per 
te levizur me te shpejt neper labirintin e 
ardhmerise me cilesi te persosura dhe 
absorbime te asaj qe eshte me e mira. 

Prej kurtheve te jetes modeme jane 
"ethet konsumuese" (konsumerizmi), 
sakrifice e se ciles behen edhe njerezit e 



diplomuar ne shkollat me te mira private 
dhe universitete boterore, mu sikurse 
edhe femijet e studentet, ne arsimimin e 
te cileve seriozisht nuk investohet dhe 
ne shoqerine ne te cilen nuk llogaritet 
dhe aq shume, duke shitur idealet e tyre 
fisnike per "begati" qe ofrojne sektoret e 
ndryshem fmanciare, te cilet, perve9 id- 
ealeve te larta, thithin edhe kohen edhe 
energjine e tyre. 

P.sh. aftesia e perkryer e leximit te 
shpejte. Sipas disa anketave ne mesin e 
te rinjve ne gjimnazet elite te Kosoves, 
eshte verejtur se nxenesit dhe studentet 
aktive, mesatarisht ne vit lexojne 10-20 
libra. Ne bote ekzistojne intelektuale, te 
cilet absorbojne kater here me shume 
libra ne vit, dhe vetem si te tille mund te 
jene referenca kualitative ne sherbim te 
shoqerive te tyre. 

Shume meteorologe te paguar, me me 
kenaqesi flasin per kohen shoqerore 
shume shekuj larg, e cila, per shkak te 
largesise se saj, nuk i obligon te japin 
orientime relevante dhe te terheqin ve- 
mendjen me kohe. Nga frika e ardhme- 
rise se afert te panjohur, shume njerez 
me me kenaqesi kthehen tek e kaluara e 
sigurt dhe e idealizuar. 

Mu sikurse per analizat me themel 
dhe parashikimi objektiv i ndryshimeve 
te kohes, kerkohet njohje esenciale e te 
gjithe mekanizmave natyrore, te cilet fo- 
rmesojne gjendjen e caktuar atmosferi- 
ke, - njesoj edhe per analiza cilesore dhe 
parashikim te situatave politike-shoqe- 
rore, kerkohet njohje e thuket e te gjithe 
katalizatoreve te shoqerive dinamike. 

Edhe pse historia ka treguar se vetem 
intelektualet e gjithanshem mund te krij- 
ojne imazh ne popullin e caktuar, intele- 
ktualet boterore gati gjithmone kane 
qene jo mjaft te motivuar per pjesemarr- 
je ne popullin e tyre dhe te ofrojne 
programe te qarta qe trasojne rrugen 
progresive. 

Shoqerite myslimane jane mesuar te 
kthehen tek autoritetet fetare ose ushta- 
rake, qe kane arritur te krijojne diktatura 
dhe pushtete te frikshme, te cilat mbijne 
ne mo9alet e gjendjeve shoqerore. 

Atmosfera e veprimeve 
te ofruara 

Mo9alet e shoqerive formohen sipas 
modelit te mo9aleve natyrore. Keto am- 
biente me kohe behen te njohura per kr- 
okodila gelltites (interesxhinj te vegjel, 
agjente te jashtem, autoritete te rrejsh- 
me), mushkonja helmuese (isfrustruar 
dhe individe jo te talentuar) dhe nje try- 
eze e gjere e njerezve apatike. Ne kete 
atmosfere shoqerore manipulohet lehte 
dhe ato veprime mund te paraqesin "pa- 
pajtueshmeri me mjedisin". 



^do sabotim i dialogut te ndertimit 
kulturor, qofte kur kemi te bejme me ha- 
pesiren per mospajtim, me jotranspare- 
ncen e pergjegjesive ose lendimeve dhe 
provokimeve, te cilat kane per qellim te 
inskenojne tonin kundershtues, i cili 
shpie nga urrejtja dhe jotoleranca, kon- 
tribuon ne mbylljen e metejme te shoqe- 
rive myslimane; ato bllokojne krijimin e 
shkembimit te pjekur publik duke kri- 
juar klime te volitshme per forma te reja 
te diktatures. 

^fare do te thote kjo? 

Mospasimi i nje numri jo te vogel te 
perfaqesuesve legjitime te Islamit, bile 
edhe ne 9eshtjet e qendrimeve me te le- 
hta autentike te kesaj feje, sjell dukuri 
shoqerore "jonormale", ku nje numer i 
masave te thjeshta, rreguUat e Islamit i 
kryen me perpikeri, ndaj atyre qe jane te 
obliguar per ato. 

Dhe, keshtu leviz "kundermimi i mo- 
9alit" ne forme mbrojtjeje per qarkullim 
te shendoshe te ideve, si pasoje e reaksi- 
onit joadekuat te autoriteteve legjitime 
shpirtngushta, por edhe si pasoje e rea- 
ksioneve jo adekuate te nje pjese te 
masave te papjekura emocionalisht, te 
provokuara neperjet etiketimit, futjes se 
dyshimit me qellim zgjimin e inatit. Kjo 
nuk mbaron me kaq, meqe shkakton 
edhe ftohje te marredhenieve ndervella- 
zerore, humbje te kohes dhe energjise, 
trivialitet, si dhe nje forme radikalizmi 
te Islamit. 

Radikalizmi i Islamit, edhe pse 
shpesh me qellime te keqija, provokohet 
me qellimin per te ndezur shpejt "mate- 
rien ndezese", eshte vetem nje proces 
evolutiv drejt nje Islami te pjekur, i cili 
paraqitet ne ate moment kur paaftesia e 
kundershtimit te argumentuar te forma- 
ve te ndryshme te 9erdheve politiko- 
ekonomike, te rritet ne qasje perkatese 
intelektuale dhe forme veprimi institu- 
cional. 

Te gjitha specialitetet tona 

Mu sikur tri kuzhinat boterore: kin- 
eze, turke e franceze dhe te tjerat te dala 
prej tyre, ekzistojne edhe kuzhinat inte- 
lektuale te njohura per pergatitjen e 
"ushqimit dhe sherbimit". 

Mund te degjojme se ka njerez, te ci- 
let thone se nuk kane stomak per kuzhi- 
ne kineze, per shkak te stemgopjes me 
specialitete kineze ose perzierjes se she- 
qerit me kripe, si dhe nuk mund t'i per- 
dorin mire shkopinjte. Ka edhe njerez 
qe, pa fafarona nuk e ndiejne kenaqesine 
e shijes/shujtes, sikurse ka edhe njerez 
qe nuk i durojne aromat e forta te artiku- 
jve ushqimore, ose te tille qe kenaqen 
me sasi te medha embelsirash. 



dituria islame / 206 



49 



Gjate konsumimit te specialiteteve te 
caktuara intelektuale, shijet jane edhe 
me te ndryshme, edhe pse askush nuk e 
mohon vleren e vitaminave. Shikuar nga 
ky kendveshtrim, koloriti i shumte bre- 
nda identitetit islam eshte i percaktuar 
ne mase te madhe nga temperament! dhe 
shije te ndryshme, dhe si i tille duhet 
pranuar dhe trajtuar. 

Guri i ndarjes sillet gjithmone rreth 
menyres se pergatitjes dhe sherbimit. 

"Paragjellet - supat" 

Duke u kthyer ne tregimin ne fillim, 
mbi ambiciet e prinderve tane, te fshe- 
hura ne kuptimin e emrave tane, konce- 
pteve edukuese te panjohura ne teorine 
serioze, ne hutite kolektive dhe individ- 
uale, te cilat na i kane seruar ne luge ne 
forme supash te dendura intelektuale, 
autoritetet labile, intelektualet impoten- 
te, mediet e regjimit, policia kromogjene 
dhe mashtruesit pa stil - ne fund vijme 
tek imazhi i qarte i rinise dekadente, e 
cila e ka kuptuar jeten me teper me me- 
toden e mesimit nga gabimet personale. 

Me deshire qe te rritet cilesia e jetes 
personale ne ambientin e zhveshur kom- 
plet nga modeli i sjelljes modeste, gjen- 
erata te tera te njerezve te rinj, rriten 
kryekeput duke deshiruar, ne rastin me 
te mire, formimin e personalitetit te tyre. 

"Bifteku tatar" 

Ka njerez per te cilet prezantimi i 
Islamit i pemgjet nje "bifteku tatar". Ata 
ofrojne nje cope mishi tejet cilesor, por 
ai nuk eshte as i pjekur, as i zier dhe as i 
kripur sa duhet. 

Ky version i pakripur i Islamit eshte i 
njohur si "sindromi kale-kale", d.m.th. 
me shume tekste te cituara nga Kurani 
dhe hadithi ne hapesire te vogel dhe me 
afat te shkurter kohor, me qellim te eks- 
ploatimit te kredibilitetit te paraqitjes 
individuale, dhe pas te cilave fshihet 
moszhvillimi i mendimit personal, gje- 
gjesisht arsimimi i varfer dhe i njeane- 
shem. "Kale" eshte nje folje e gjuhes 
arabe, qe do te thote "ka thene" ose 
"thuaj", meqe infmitivi i foljes ne gjuh- 
en arabe tregon njekohesisht edhe kohen 
e shkuar te vetes se trete njejes. 

Me kete shprehje nuk kritikohet citi- 
mi i burimeve te Islamit, por terhiqet ve- 
rejtja per disa diskurse devijuese ne mes 
alimeve (dijetareve islame), te cilet pa- 
rapelqejne memorizimin e thate ndaj te- 
knikave te meditimit. 

Perfaqesuesit e kesaj paraqitjeje kane 
arritur qe moti caqet e tyre te shkurtra 
dhe nuk kane fuqi te formojne shoqeri te 
gjera. Perfaqesuesit me cilesore te ketij 
lloji te prezantimit te Islamit, mund te 
mendohen si spiranca morale te shoqeri- 
ve myslimane, te cilet me terheqjen e 




verejtjes se tyre e ruajne shoqerine nga 
humbja. Mirepo, 9do spirance, nese nuk 
aktivizohet me kohe, behet frenuese e 
9do levizjeje. 

Me pune ne lemenj te rinj, me arsim- 
im solid, gjerat mund te ndryshohen per 
mire. 

"Deserti" 

Prezantimi i Islamit, i cili te kujton 
akulloren: i lehte, i shijshem, freskon, 
por nuk ofron vitamina e albumina te 
nevojshme per rritje intelektuale, si dhe 
ne keto permbajtje nuk rriten individe 
proaktive. 

Keta prezantues te Islamit nuk treg- 
ojne origjinalitet te ve9ante, sepse 
imitojne metoden e vjeter, te cilen e shf- 
rytezojne shumica e dijetareve fetare te 
Botes Arabe dhe e cila quhet "tergib ve 
terhib" ("me dashte dhe me frikesue") 
dhe jane ideal per masat pa kerkesa, te 
cilat nuk jane tejet elastike emocionali- 
sht dhe me fuqishem reagojne ndaj ima- 
zheve panoramike te frikes dhe gezimit, 
- edhe pse perfaqesuesit e kesaj meto- 
dologjie te punes nuk kane fuqi t'i for- 
mojne rrjedhat shoqerore, edhe pse 
mbulojne fusha te caktuara te veprimit. 

Arsimi i metejme dhe ndertimi i le- 
menjve me te gjere, do te jepte nje note 
me te madhe serioze dhe nje efekt te 
perhershem. 

Perve9 kesaj metode, duhet gjetur nje 
game e gjere metodash subtile te para- 
qitjes ndaj kategorive te ndryshme te 
shoqerive, duke marre parasysh se nje- 
rez te ndryshem reagojne ne menyra te 
ndryshme paraqitjeje (per 9fare flasin 
edhe burimet islame) dhe se 9elesi per 
9do zemer eshte unikat, mu sikurse jane 
edhe vete zemrat e njerezve. 

Me arritjet ekzistuese, bile edhe me 
forca te bashkuara dhe te sinkronizuara 
me keto dy metodologji te punes, ato 
nuk do te ofronin fuqi per formimin e 
rrjedhave shoqerore modeme, perderisa 
arritjet e tyre nuk tejkalojne nevojat lok- 



ale te nje shoqerie. Kjo nenkupton platf- 
ormen e perbashket holistike, paraqitjen 
e medieve elite ne kuptimin e gjere te 
fjales si dhe margjinalizimin e intelektu- 
aleve te korruptuar, autoritete qe "mbul- 
ojne" pa merite shume hapesire mediale. 

Specialitetet shtese 

Keta jane myslimanet, te cilet njerez- 
it i ndajne vetem ne cilesore dhe jocile- 
sore. 

Ata i cileson: 

1. Kritika: 

Asgje dhe askush nuk mund t"i me- 
njanohet Uupes se tyre kritike, bile as 
edhe dobesite vetjake. Nuk hapin rruge 
te reja qe i kane trasuar paraardhesit, por 
shkojne me tej - perpara. 

Cilesia e dyte eshte: 

2. Kureshtja: 

Gjithmone jane si femijet kureshtare 
duke kerkuar pergjigje adekuate per 96- 
shtjet subtile. 

Cilesia e tyre e trete eshte: 

3. Multi-disiplinarliteti: 

Ata interesohen paralelisht per shume 
lemenj. Duke e ditur se mendja e intere- 
simit te gjithanshem fsheh nxehtesi dhe 
zemer te kuptueshme, frytet e hulumtim- 
eve te tyre i ndajne me gjithe zemer du- 
ke zgjeruar pamjet e miqve. 

Cilesia e katert: 

Mobiliteti: 

Ata e kuptojne se jeta e trupit dhe me- 
ndjes se zhvilluar eshte ne levizje dhe 
gatishmeri qe edhe fizikisht lihet lehte 
nje vendbanim, per shkak te informata- 
ve. Jane mobil edhe ne 9eshtje intelektu- 
ale, te gatshem te kualifikohen ne 9astin 
kur e ndiejne qe kane arritur cakun e tyre 
ne lemenj te caktuar shkencore. 

Cilesia e peste: 

Trimeria: 

Nuk ikin ne zona komfore dhe siste- 
me te ndryshme te kalbura, te cilat ofroj- 
ne siguri dhe komoditet. Nuk frikesohen 
nga njerezit. E dine qe trimeria eshte 
cilesi e vleresuar lart ne te gjitha fushat, 
dhe se njerezit trima kane fytyra intere- 
sante, qarkullim me te mire dhe jane pe- 
rsona te shendetshem. 



Perktheu dhe pershtati: 
Dr. AH F. Iljazl 



Fusnotat: 

1 . Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu 

2. El-Maide, 104. 



50 



dituria islame / 206 



Qasje 



Njeriu-mekembesi i Zotit ne toke 



Feim Hoxha 

Allahu (xh.sh.) ne Kuranin famela- 
rte thote: "(Perkujto, o Muhamed) 
Kur Zoti yt u tha engjejve: "Une 
po krijoj (po percaktoj) ne toke 
nje halife (krijese qe do te trashegohet ne 
zbatimin e porosive te Allahut ne toke)!" 
(Bekare:30) 

Ne kete ajet, Kurani hedh drite mbi ngjar- 
jen me te rendesishme te historise, ate te kri- 
jimit te njeriut te pare. 

Termi "halife" perdoret per identifikimin 
e dikujt qe eshte administrues, por qe vepron 
ne baze te urdhrave te nje autoriteti me te 
larte se vetja e tij. Nje shpjegim i tille i ketij 
termi i referohet raportit te vendosur midis 
njeriut dhe Zotit. 

Njeriu eshte krijesa me e persosur e 
Allahut (xh.sh.), te cilit i dha te drejten e ko- 
ntroUit dhe administrimit te tokes ne emrin e 
Tij. 

"Ai eshte qe ju beri sundues (zevendesu- 
es) ne toke dhe lartesoi ne nje shkalle me te 
larte disa prej jush mbi te tjeret, per t'ju spro- 
vuar ne ate qe ju dha". (En'am:165). 

Meqenese njeriu u dergua mekembes i 
Zotit ne toke, ai u pajis nga Allahu me aftesi 
te nevojshme intelektuale dhe fizike, me qe- 
llim qe te kryeje detyren e mekembesise ne 
menyren me te mire. 

Njeriu u dergua ne toke per te shtrire pa- 
qen kudo ne bote. Me ane te saj do te arrihet 
lumturia e vertete, kenaqesia e paster dhe pa- 
qja e patrazuar qe qendron ne njohurine dhe 
dashurine ndaj Zotit. Kur ti E njeh Zotin dhe 
E do Ate, fiton mundesine e paqes se pafund- 
me. Keshtu, Allahu komunikoi me njerezi- 
min qysh me njeriun e pare te vendosur ne 
faqen e dheut, Ademin (a.s.). 

Njeriu nga natyra e tij nuk eshte keqberes 
apo tiran. Ai eshte nje qenie e pajisur me 
ndjenja te larta, e afte per virtyt, e prirur pas 
perjetesise. 

Detyra e pare dhe numer nje e 9do njeriu, 
eshte te zbuloje dhe te njohe veten, dhe ne 
saje te ketij zhvillimi cilesor, te orientohet 
kah Zoti i vet. 

Ardhja e Ademit ne kete bote, nuk ishte si 
denim per mekatet e tij, por nje prove qe ai te 
dale fitimtar ndaj shejtanit dhe te fitoje serish 
Xhenetin, vendbanimin e tij te pare. 

Meqe njeriu eshte vene ne nje prove te 
veshtire, Allahu vendosi te mos e linte ate qe 
te gjente rrugen e drejte vetem me ndihmen e 
arsyes dhe intelektit te tij. Per kete arsye der- 
goi te derguarit e Tij, qe t'i dalin ne ndihme 
njerezimit drejt njohjes se Krijuesit. 

Ne botekuptimin islam, shfaqja e njeriut 
ne kete bote ka nisur me Ademin (a.s.). Ai 
eshte njeriu i pare, pejgamberi i pare dhe pri- 
jesi i pare i perkryer, por nuk ka dyshim se 
ishte njeri i qyteteruar. Ne toke ai mori prem- 
timin e udhezimit hyjnor dhe u sigurua se, 
ata qe do te ndiqnin kete udhezim do te meri- 




tonin meshiren hyjnore. 

Mirepo njeriu nuk eshte krejtesisht i 
mbrojtur nga gabimet. Ai mund te kryeje ga- 
bime, porse shpetimi i tij varet nga ajo se sa 
e kupton qe ka gabuar, e pastaj pas pendimit 
pason rikthimi ne rrugen e drejte. 

Ekzistenca e njeriut mbi toke fillon me 
vetedijen e nje misioni dhe jo me nje endje te 
kote neper erresire. Idealja atij iu prezantua 
nepermjet shpalljeve hyjnore. 

Engjejt nuk e kundershtuan vendimin e 
Zotit per caktimin e Ademit si zevendes, por 
deshiruan te mesojne edhe me shume per af- 
tesite e njeriut, krijese fizike e materiale, qe 
sipas natyres se vet eshte e gatshme te beje 
edhe 9rregullime ne toke. 

Mirepo kur Allahu e urdheroi Ademin t'i 
shfaqe aftesite e veta me te cilat ishte perga- 
titur ai dhe Uoji i tij per udheheqje ne toke, 
atehere engjejt e kuptuan fshehtesine e nde- 
rimit ndaj tij, andaj respektuan urdherin e 
Zotit dhe i bene sexhde atij, ne shenje nderi- 
mi dhe jo adhurimi, kurse shejtani refuzoi ur- 
dherin e Zotit dhe u be mendjemadh, duke 
merituar keshtu mallkimin e Tij. 

Islami e shpall dhe e ngre lart fisnikerine 
e njeriut. Ai e ka vendosur njeriun ne poziten 
e mekembesit te Zotit ne siperfaqe te tokes, 
me qellim qe ai te njohe ekzistencen e Tij, ta 
adhuroje, t'i bindet, dhe te fitoje meshiren 
dhe kenaqesine e Tij. 

Krijuesi i Gjithesise njeriun e ka ve9uar 
ne raport me krijesat e tjera, duke nenshtruar 
9do gje per te miren e tij. "A nuk e dini ju se 
Allahu nenshtroi per te miren tuaj 9ka ne qiej 
e 9ka ne toke dhe dhe plotesoi ndaj jush te 
mirat e Tij te dukshme e te fshehta, e megji- 
thate prej njerezve ka qe polemizojne 9esht- 
jen e Allahut duke mos pasur as dituri, duke 
mos qene i udhezuar dhe duke mos pasur 
liber te ndritshem". (Llukman:20). 

Zoti (xh.sh.) beri aq shume meshire ndaj 
krijesava te Veta saqe nuk la popull pa ndon- 
je pejgamber, ose pa njeri te zgjedhur, i cili 
ndihmoi orientimin per ne rrugen e drejte. 
Madje duhet te kuptojme se njerezit jane te 
barabarte para Tij, nuk ka privilegj i bardhi 
ndaj te ziut dhe anasjelltas, me i miri tek Ai 
eshte me i ruajturi. 



Njeriu eshte 

vazhdimisht ne kerkim te 
se bukures dhe te se mires, 
dhe kur i siguron ato, doe- 
mos ne ate moment tek ai 
ngjallet emocioni i mires- 
jelljes dhe i lavderimit dhe 
patjeter njeriu duhet te 
parashtroje falenderimet e 
tij Zotit (xh.sh.). 

Kur'ani eshte pasqyri- 
mi i vertete i fjales se 
Allahut, ku del qarte se 
qellimi i qenesishem per 
te cilen eshte krijuar nje- 
rezimi, eshte adhurimi i 
Zotit. Duke adhuruar dhe madheruar Zotin, 
njeriu zgjedh te jete ne harmoni me krijesat 
tjera, te cilat prej natyre-vetvetiu e ma- 
dherojne Krijuesin e tyre. Adhurimi i Zotit 
dhe nenshtrimi ndaj ligjit hyjnor sigurojne 
suksesin ne kete bote dhe hapin dyert per 
lumturi ne boten tjeter. 

Perve9 rolit te mekembesise dhe adhurim- 
it te vertete ndaj Krijuesit, njeriu erdhi per te 
shperndare mbi siperfaqen e tokes vlerat e tij 
te larta morale me te cilat ishte obliguar. 

Sjellja qe duhet te kete njeriu, eshte ajo 
brenda kufijve qe cakton Kur'ani i shenjte, i 
cili eshte kodi Hyjnor per te orientuar njeri- 
un drejt lumturise se te dy jeteve. 

J eta e njeriut ne kete bote mund te jete e 
embel ose e hidhur, e lumtur ose e mjeruesh- 
me. Te gjitha veprimet e njeriut, qe i drejtoh- 
en kesaj jete, kane per t'u shperblyer ne kete 
jete, ndersa veprat qe ben njeriu per hir te 
Krijuesit do te shperblehen ne jeten e paso- 
sur. 

Te praktikosh moralin e Kur'anit, njeriut 
i duhet nje pune mjaft e veshtire, sepse ker- 
kohet prej atij nje lufte e rrepte ndaj ambicje- 
ve negative, nga ana tjeter, i duhet qe te 
pajiset me dije e kulture te gjere qe te fitoje 
kompetence te plote. 

Sipas besimit Islam, njera prej detyrave te 
njeriut ndaj vetvetes eshte dhe vete nderimi i 
njeriut si njeri. Ne kete pikepamje, nderimi 
ne Islam nuk arrihet ne baze te pasurise ose 
pozites ne shoqeri, por vetem ne baze te mi- 
resise, nderimit, fisnikerise dhe besimit te 
plote te Zoti. 

Islami e konsideron njerezimin si nje fa- 
milje te madhe, te cilen Zoti e krijoi prej nje 
shpirti ne shume ngjyra dhe gjuhe, si shenje 
e plotfuqishmerise se Tij. Ketu e ka rrenjen 
nderimi dhe respekti per njeriun si krijese e 
Zotit, i cili duhet ta njohe ate si Krijues te tij 
dhe te njohe detyrimet qe ka ndaj Tij. 

"O ju njerez, vertete Ne ju krijuam juve 
prej nje mashkuUi dhe nje femre, ju heme 
popuj e fise qe te njiheni ndermjet veti, e s'ka 
dyshim se tek Allahu me i ndershmi nder ju 
eshte ai qe me teper eshte ruajtur (nga te ke- 
qijat) e Allahu eshte shume i dijshem dhe di 
?do gje!" 



dituria islame / 206 



51 



Emaneti yne ndaj femijeve tane 



Ne kohen e tashme te modern- 
izimit dhe ne epoken e global- 
izimit boteror, kemi nje obligim 
te jashtezakonshem qe ne nje 
menyre me te mire te edukojme dhe te 
arsimojme femijet tane kundruall sfidave 
jetesore qe na rrethojne dhe me te cilat 
pritet te veme kontakte ne te ardhmen. 

Prinderit, si baba ashtu edhe nena, 
duhet te kene rolin kryesor ne edukimin, 
arsimimin dhe mbarevajtjen ne zik-zaket 
e jetes qe I pret femijet gjate rritjes dhe 
zhvillimit te tyre. 

Por, para se gjithash, prinderit vete 
duhet te jene te arsimuar dhe te pajisur 
me dije e me kulture te gjere njerezore, 
kombetare, fetare e universale, ashtu qe 
te mund te japin maksimumin e mundit 
te vet per te gjitha ato qe femija ka nevo- 
je te thithe prej nektarit te dijes ne pergji- 
thesi. Para se te shkojne ne gerdhe a ne 
foshnjore, mesimet dhe edukaten e pare 
femijet duhet fi marrin prej prinderve te 
vet. Gjer ne moshen 6 vjege, kur femija 
nis te vijoje mesimet ne klasen e pare fil- 
lore, duhet t'i zoteroje veprimet fillestare 
te kultures ne pergjithesi. Sot ne kohen e 
zhvillimit te informatikes dhe internetit, 
femija qe ne moshen S-vjegare di te ha- 
pe te mbylle kompjuterin, te hape e te 
mbylle dritare e fajla te ndryshem dhe te 
komunikoje me misinxher duke i derguar 
figura dhe shkronja e fotografi bashkebi- 
seduesit ne anen tjeter te rrjetit te inter- 
netit. Kjo eshte arsyeja pse, krahas ke- 
saj, perveg edukates ne pergjithesi, 
femija duhet te mesohet edhe me edu- 
katen fetare, duke njohur ekzistencen e 
Allahut, te derguarit te tij, pejgamberit 
Muhamed a.s., te mesoje shehadetin, 
besmelen, fatihane e ca sure te shkurtra. 
Po ashtu duhet te mesojne sidomos vjer- 
sha te shkurtra por edhe ca ilahi, sepse 
femija ne kete moshe mesojne perme- 
ndsh shume shpejt. Po i dhame qe ne fi- 
llim edukaten e mirefillte familjare si dhe 
dijen universale, njerezore, kombetare e 
fetare, me te vertete ai femije te neser- 
men do te jete njeri ne kuptim te plote te 
fjales si dhe nje kuader i dobishem si per 
familjen ashtu dhe per rrethin, shoqerine 
dhe per njerezimin ne pergjithesi. Po 
ashtu femijen, gjer ne moshen B-vjegare, 
duhet te leme te lire qe te luaje me lodra 
sa me teper dhe te jetoje jeten e vet 
femijerore pa brenga dhe ngarkim te pa- 
nevojshem. Sa here qe kerkon mesime, 
sqarime, shpjegime - duhet t'i pergjigje- 
mi drejt dhe pa shmangie, pra pa e shpe- 
rfillur apo mashtruar. 



Nje kthese e rendesishme per femijen 
eshte mosha 6 vjegare kur te filloje te 
ndjeke mesimet ne klasen e pare te 
shkolles fillore, prandaj duhet te jemi te 
gatshem gdohere, si nena ashtu dhe 
babai, t'i dalin krah qe femija te mesohet 
t'i kryeje detyrat shkollore dhe kete ta 
kete gjithmone si detyre paresore te tij. 
Po arritem qe femijes t'i mesojme shpre- 
hite e punes se tij te perditshme ne 
zhvillimin e detyrave dhe aktiviteteve 
shkollore, ai pas nje kohe do te dije te 
gmoje dhe te kryeje gjithmone vete me 
kohe dhe me vullnet detyrat dhe mesi- 
met shkollore. Por per kete duhet durim 
dhe pune e perhershme gjer ne arritjen e 
ketij qellimi, sa njerezor aq edhe shkoll- 
or. Krahas kesaj, ne moshen lO-vjegare, 
keshillohet qe femija te ndjeke edhe ku- 
rset e kompjuterit dhe te gjuhes angleze 
sepse pa keto 2 elemente kryesore te 
zhvillimit te shkences dhe teknologjise te 
shekullit XXI, nuk mund te imagjinohet 
qe femija te mund te jete i pergatitur per 
te hyre, kur te rritet, ne zhvillimet shke- 
ncore ne pergjithesi. Por prinderit nuk 
duhet te harrojne qe, krahas ketyre njo- 
hurive shkencore, femijen e vet ta orien- 
tojne edhe ne mesimin dhe aftesimin ne 
edukaten fetare, pa te cilen femija do te 
jete i manget ne njohurite e pergjithshme 
njerezore. Meqe ende ne shkollat fillore 
e te mesme te Kosoves nuk zhvillohet 
mesimi i lendes se mesimbesimit dhe ne 
kete aspekt Kosova eshte e vetmja, kra- 
has Shqiperise, ku nuk u lejohet nxene- 
sve te marrin njohuri dhe per fene e tyre 
perkatese qe i takojne. Ne te gjitha shte- 
tet e dala nga ish-Jugosllavia praktikohet 
dhe zbatohet mesimbesimi ne shkollat e 
tyre perkatese; prej vitit te ardhshem 
shkollor edhe ne Maqedoni do te zbato- 
het, e te mos flasim per shtetet e tjera te 
Evropes. Per kete arsye prinderit duhet 
t'i orientojne femijet tek imami ne xham- 
ine ku gravitojne, per te mesuar kushtet 
e imanit (besimit), Islamit, abdesin, na- 




mazin dhe te gjitha ato njohuri eleme- 
ntare qe duhet te arrije gdo mysliman. 
Krahas kesaj, do te mesoje shkronjat e 
Kuranit dhe do te aftesohet per ta lexuar 
Kuranin. Pasi te kete pervetesuar edhe 
edukaten dhe dijen fetare, nxenesi do 
jete i kompletuar dhe ne nje te ardhme te 
afert prindi do te heqe barren si kujde- 
star ndaj femijeve te vet dhe neser, ne 
moshen madhore, femija do te jete nje 
njeri me arsim dhe edukim komplet per 
te dhene kontributin e tij si ne aspektin 
kombetar, fetar e shoqeror, ashtu dhe 
human e ne pergjithesi per qyteterimin 
modern. 

Nje krahasim sa per ilustrim. Nese ne 
600 xhamite aktuale ne Kosove do te 
vijonin mesimbesimin brenda vitit nga 
nje klase shkolle prej 30 nxenesish, kjo 
do te thote 18.000 nxenes brenda vitit; 
po te vijonin nga 60 nxenes, kjo do te 
jepte shifren prej 36.000 nxenesish bren- 
da nje viti shkollor. Shoqeria kosovare do 
te kishte ne nje te ardhme te afert nje 
brez te ri te edukuar me plot sukses, me 
arsim laik dhe fetar, qe te dyja ndertojne 
si teresi njeriun ne pergjithesi. 

Do te apeloja edhe tek organet gjegj- 
ese te Bashkesise Islame te Kosoves 
qe, krahas te vetmes medrese ("Alaudd- 
in" e Prishtines me paralelet e ndara ne 
Prizren dhe Gjilan), sa me shpejte te 
hapen medrese ne te gjitha qendrat rajo- 
nale te Kosoves (ne Mitrovice, Peje, Gja- 
kove, Ferizaj, e po ashtu edhe ne 
Presheve), jo vetem ne keto qytete, por 
mund te hapte medrese si p.sh. edhe ne 
Rahovec e Vushtrri. Me kete iniciative, 
ne Kosove do te kishim 8 medrese (me 
ate te Presheves). Une habitem se si ne 
Shqiperi mund te kete aktualisht 7 me- 
drese qe punojne rregullisht, e ne Koso- 
ve te jete vetem nje medrese me dy 
paralelet e ndara te saj. Ne rast se jane 
pengese shkaqet financiare, atehere 
mund te kerkohet ndihme dhe nga dona- 
tore te huaj apo fondacione, qe te hapin 
medrese, ne te cilat mesimi do te zhvillo- 
het sipas planprogrameve te Ministrise 
se Arsimit te Kosoves dhe te Bashkesise 
Islame te Kosoves. 

Do ta mbyll kete veshtrim me nje the- 
nie te te madhit tone poet e shkrimtar, 
Naim bej Frasheri: " Dhe vetem drif e 
diturise perpara do na shpjere". 



Faik Miftari 



52 



dituria islame / 206 



Aktuale 



Myftiu Ternava priti ne takim njohes komandantin e KFOR-it, 
gjeneralin Ksavier Bu de Marnak 

Myftiu i Kosoves, Mr. Nairn Ternava priti 12 slitator 2007 ne ta- 
l<im njohes ne seline e Kryesise se Bl l<omandantin e KFOR-it gjen- 
eralin francez Ksavier Bude Marnak. 

Pas takimit gjenerali Ksavier Bu de Marnak u shpreh: "Kam ar- 
dtiur ketu qe te vizitoj mikun tim Myftiun Ternava, e di qe sot eshte 
nje dite e rendesishme per te gjithe besimtaret ne Kosoves - fillimi 
i Ramazanit. 

Me kete kam daslite te tregoj vendosshmerine e KFOR-it per ru- 
ajtjen e stabilitetit e qetesise ne Kosove. Per kete ne mbeslitetemi 
edhe nga njerezit e vullnetit te nnire" 

Gjanerali Ksavier Bu de Marnak ne fund u ka uruar te gjithe bes- 
imtareve te Kosoves fillimin e muajit te Ramazanit. 

Ndersa Myftiu Ternava, pasi ka falenderuar gjeneralin per viz- 
iten dhe urimin per fillimin e muajit te Ramazanit tha: 

"Ne bisede me gjeneralin shprehem gatishmerine e dyanshme 
pervazhdimin e bashkepunimit te mire ne mes Bashkesise Islame 
dhe KFOR-it. 

Biseduam edhe per angazhimet e dyanshme qe te japim nje 
kontribut per nje mireqenie te pergjithshme ne Kosove, duke pasuar gjithhere ndjenjen per nje siguri te pergjithshme si dhe per 
afrimin e njerezve. 

Vend te rendesishem ne biseden tone pat! edhe vazhdimi i kultivimit te tolerances e para se gjithash angazhimi per krijimin e 
nje ambient! per nje bashkejetese per te gjithe banoret e Kosoves". 



1 






It*^- 


\i 


& 




05/12/2007 13:28^^B 


f^. *. 


■T.^KT- ^^ 





Devijimi i SadakatuI - Fitrit do te thote atak 
ne institucionet arsimore te Bashkesise Islame 

Ne kuader te aktiviteteve te Myftiut, Mr. Maim Ternava, ne 
prag te muajit te Ramazanit sot, me 3 shtator 2007, ka takuar 
imamet e Regjionit te Prishtines me te cilet myftiu ka bashke- 
biseduar per pergatitjet e bera si ne nivel te Kryesise ashtu I 
edhe ne nivel te Keshillave vendore per aktivitetin gjate muajit | 
te Ramazanit. 

Pasi qe ka falenderuar imamet per angazhimin e tyre ne ter- 
ren dhe punen qe kane here, Myftiu i ka njohur me pergatitjet 
e bere per Ramazanin. 

Fillimisht Myftiu Ternava tha: "Vote tubimi per muajin e ra- 
mazanit sigurisht qe me veto barte porosite kuranore, ngase i I 
madhi Zot e ka dalluar nga muajte e tjere edhe meriton nje re- 
spekt, dhe nje perkushtim me te madh sesa muajte tjere". 

Ndersa per vieren e Ramazanit, Myftiu nder te tjera tha: 
"Ramazani eshte muaj i bekuar, muaj qe i madhi Zot e zbriti I 
Kuranin, Ramazani eshte muaj qe na troket ne ndergjegjen 
tone, andaj kerkohet nga ne qe ketij muaj t'i perkushtohemi me | 
tere qenien tone qe kemi ne adhurim e ibadet. 

S'ka dyshim se aktiviteti yne do te perqendrohet neper xha- 
mi, aty ju imame te nderuar jeni ne kontakt te perditshem me 
xhemate, askush me mire se ju nuk e njeh gjendjen, kerkesat, 
hallet dhe brengat e xhematit. 

Ju efendilere, jeni ata qe keni mbi vete mision me te rendesishem - misionin qe e ka kryer pejgamberi yne, Muhamedi a.s., 
andaj lypset nga ju qe edhe gjate ketij muaji te jeni ne nivel te misionit te shenjte aktiv dhe te kontribuoni me ligjeratat e derset 
tuaja per t'i njohur besimtaret me vieren qe ka muaji i Ramazanit, ngase misioni yne i perbashket eshte fisnikerimi i popullates". 

Me tutje myftiu Ternava per pergatitjet qe ka bere Kryesia e Bl tha: "Ne kemi pergatitur nje platforme qe ne bashkepunim me 
Keshillat vendor te Bl-se, respektivisht permes jush, ta jetesojme neper xhamite ane e kende Kosoves, ku pos faljes se na- 
mazeve kemi parapare edhe hytbe, ligjerata, tribuna, paraqitje ne mjetet e informacionit e takime te ndryshme me xhemate. Per 
te pas sukses ne kete platforme kerkohet para se gjithash angazhimi i juaj, imame te nderuar 

Te nderuar efendilere, nje vemendje te posagme gjate ketij muaji duhet t'i kushtoni sensibilizimit te besimtareve per te paguar 
SadakatuI - Fitrin ne fondin e Bl ngase eshte burim kryesor per institucionin e BIK, devijimi i SadakatuI - Fitrit do te thote atak 
ne institucionet arsimore te Bl. 

Efendilere edhe me shume duhet te behet ne informimin e besimtareve qe jene te interesuar per ta kryer Haxhin, sepse me 
ligjet e reja te Saudise procedurat per Haxh kane ndryshuar, keshtu qe duhet njohur besimtaret e interesuar per haxh se duhet 
te lajmerohen shume me heret e mos te presin momentin e fundit". 

Nje takim te ngjashem Myftiu Ternava pati edhe me imamet e Rajonit te Pejes ne Peje me 4 shtator 2007. 




Myftiu Ternava ne takim me imamet e Regjionit te Prishtines 



dituria islame / 206 



53 



Lipjan 



Nis ndertimi i godines se selise se Keshilli te Bl 

Me 11 shtator 2007 me Lipjan me nje solemnitet rasti, prane xha- 
mise se ketij qyteti u vu gurthemeli i godines se per seline e Keshillit | 
te Bl. Ne l<ete solemnitet pos udheheqesve te KBI te Lipjani qe i pra- 
nishem edhe Myftiu i Kosoves, Mr. Naim Ternava i shoqeruar nga ba- 
shkepunetoret, pastaj ne emer te donatorit Ibrahim Meki - drejtor I 
rajonal i Komitetit Kuvajtian per Bamiresi si dhe te ftuar te tjere. 

I percjell nga tekbiret e te pranishemve simbolikisht gurthemelin e 
vuri Myftiu Ternava, i cili nisjen e punes per ndertimin e godines se 
selise se Keshillit e cilesoje si nje rezultat te madh per keshillin e Bl 
dhe per Kosoven ne pergjithesi. "Ka qene angazhimi yne i vazhdu- 
eshem qe edhe Keshilli i Lipjani te behet me sell, ngase ka qene ne 
gjendje te veshtire dhe pa kushte per pune, sidomos pas djegies se 
ish-selise nga forcat serbe gjate luftes se fundit. Qe mirekuptimi i do- 
natoreve dhe ja sot veg po nisim me ndertimin e shume shpejt pres- 
im qe ky objekt te jete ne shfrytezim te besimtareve te kesaj ane, 
ndersa zyrtareve te Keshillit do tu krijohen kushte normale per pune"- 
tha myftiu Ternava. 

Me tutje myftiu duke folur per projektet e realizuara ne Lipjan tha: "Te nderuar vellezer mund te them se qyteti i juaj ka qene 
me fat, e dini pas luftes ketu u ndertua xhamia e re qe ishte nje enderr e mogme e besimtareve te kesaj ane, e ja tani edhe god- 
ina e Keshillit qe ne veto ka edhe disa lokale afariste qe do te jene nje baze e mire per Keshillin". 

Myftiu ne fjalen e tij ka falenderuar edhe donatorin Komitetin e Bashkuar Kuvajtian per Bamiresi - mision ne Kosove per 
angazhimin dhe kontributin e tij ne rindertimin e infrastruktures ne Kosove. 

Te pranishmit i pershendeti edhe Ibrahim Meki ne emer te donatorit dhe Xhavit Qerimi ne emer te KBI te Lipjanit. 




Gjakove 



U perurua Xhamia ne Bee 



Ne fillim te muajit te madheruar te Ramazanit sherif me 14 shtator 2007, ne fshatin Bee te komunes se Gjakoves para namaz- 
it te xhumase ne nje solemnitet rasti u be perurimi i xhamise, per te cilen nje kontribut te madh dhane vote banoret e Beci. 

Ne kete manifestim, pos besimtareve te Becit e rrethines qene te pranishem edhe zv. kryetari i Kryesise se BIK, Ahmet ef, 
Sadriu, kryetari i Kuvendit komunal te Gjakoves Aqif Shehu, drejtrori ekzekutiv i SJRC, Abdurrahman El-Harith Binban, kryeshe- 
fi ekzekutiv i Gjakoves Pal Lekaj, perfaqesuesi i Kishes katolike, si dhe perfaqesuesi i Teqese Bektashiane ne Gjakove e te ftuar 
te tjere. 

Duke i pershendetur te pranishmit Ahmet ef. Sadriu tha: "Fillimisht ju uroj muajin e Ramazanit dhe hapjen e xhamise e cila ka 
qene nje nevoje e kamotshme per besimtaret. Sot eshte dite e shenuar per besimtaret e Becit, eshte dite e shenuar per Gjakoven 
dhe eshte dite e shenuar per Kosoven ngase nga sot edhe besimtaret e besimit islam ne kete vendbanim do te kene ku t'i luten 
Allahut xh.sh.". 

Me tutje Ahmet efendiu ka falenderuar te gjitha ata qe kane kontribuar 
I per ndertimin e xhamise per se ai u shpreh: "Me kete rast une falenderoj te 
I gjithe ata qe kane kontribuar sadopak ne ndertimin e kesaj xhamie, duke fil- 
luar nga banoret vendas, qe me iniciativen e tyre te kamotshme bene qe te 
niset xhamia, pastaj falenderoj donatorin qe eshte nga Arabia Saudite, pas- 
taj Kuvendin komunal. Besoj qe ky objek do te luaj rolin e tij , ashtu sig e 
luajne te gjitha xhamite ne edukimin dhe fisnikerimin e popullates. 

Ne kete xhami qe po e perurojme sot do te tubohen gjeneratat e reja e 
nga ketu do te del zeri i afrimit, bashkimit, tolerances e bashkejeteses". 

Ndersa kryetari i Kuvendit komunal te Gjakoves Aqif Shehu tha: "Me 
lejoni qe ne emer te Kuvendit komunal qe nga Beci i lashte qe eshte shem- 
bull per tolerance e mirekuptim fetar, eshte nje vend qe duhet te vizitohet 
se sa bukur funksionon toleranca fetare, eshte nje kulture ne veto. 

Me lejoni qe besimtareve t'ua uroj muajin e shenjt te Ramazanit, respekt 
te vegante per donatoret dhe per te gjithe pjesemarresit ketu e posagerisht 
I deshmoreve dhe martireve se pa kontributin e tyre ne nuk do te ishim sot 
ketu. Ju uroj edhe njehere dhe u pergezoj te gjitheve e posagerisht besim- 
taret e Becit per xhamine e re". 

Te pranishmit i pershendeti ne emer te donatorit edhe drejtori i SJRC-se, 
Abdurrahman El-Harith Binban, ndersa ne emer te KBI te Gjakoves - 
kryetari Fatmir ef. Iljazi e ne emer te fshatit Shaban Ukshini 

Shiritin e perurimit bashkerisht e prene zv.kryetari i BIK Ahmet ef. Sadriu, 
kryetari i Kuvendit komunal, Aqif Shehu dhe drejtori i SJRC-se, 
! Abdurrahman El-Harith Binban. 

Hytben e pare e mbajti Bahri ef. Simnica i cili per teme boshte pati 
rendesine e xhamise ne shoqeri. 




54 



dituria islame / 206 




Ne fshatin Blinisht (ish-Lipovec), KK Gjakove, 
u be inaugurimi i fillimit te punimeve ne ndertimin e xhamise 

Me daten 10.09.07 (diten e bene) ne fshatin Blinisht (Ish-Llpovec) te zones se Hasit, KK Gjakove, qe perfshin dymbedhjete 
fshatra te kesaj komune, Ishte dite e vegante sepse kete dite solemnlsht fllluan punlmet ne ndertimin e xhamise. 

Per here te pare qe nga ardhja e Islamit, dymbedhjete fshatra te zones se 
Hasit te komunes se Gjakoves do te behen me objekt te xhamise. Ne ish-fsh- 
atin Lipovec (tash Blinisht) eshte here inaugurimi i fillimit te punimeve te ketij 
tempulli fetar, financuar nga shoqata per bamiresine njerezore e Bahreinit | 
permes shoqates 'Kosova Aid development'. 

Ne fillim u be inaugurimi i puneve ndertimore ne objektin e xhamise, qe e j 
beri zevendeskryetari i Kryesise te Bl-se te Kosoves, Ahmet ef.Sadria, ku 
moren pjese edhe kryetari i KBI-se te Gjakoves, Fatmir ef lljazi, z.Pal Lekaj, 
kryeshef i Ekzekutivit te KK-se te Gjakoves, dhe Bedri ef.Kida, - shoqeruar me | 
tekbire nga te pranishmit. 

Pas ketij akti solemn, te pranishmeve mireseardhjen u uroi kryetari i KBI- 
se te Gjakoves, z. Fatmir ef.lljazi, i cili falenderoi z.Halil Berishen nga fshati 
Blinisht - Lipovec, i cili dhuroi token, pastaj donatoret - shoqaten arabe per | 
bamiresi nga Bahrejni, IMN "NIKI-S" me pronar z.Skender Bajramin, z.Sadik 
Berishen nga fsh.Gerqine, N.T. "AS-COM" te familjes Karakushi, Mulla Bedri ef.Kiden, i cili eshte angazhuar me tere qenien e tij 
per ndertimin e ketij objekti, projektuesin ing. ark. Arben Shabanin, H.Mustafa Gjurgjeallen, ing. ark., i cili ka premtuar mbikeqyr- 
jen e punimeve, dhe shume donatore te tjere qe ndihmuan dhe qe do te ndihmojne ne ndertimin e ketij objekti fetar. Ne vazhdim 
kryetari i KBI-se te Gjakoves ia dha fjalen perfaqesuesit te Kryesise se Bashkesise Islame te Kosoves, Prof. Ahmet ef. Sadriut, 
i cili tha: "Vertet eshte nje dite madheshtore per kete pjese te Gjakoves dhe te Kosoves, per kete vend ku gjate historise i mungoi 
nje shtepi e tille, nje tempull, nje vend ku do te behet adhurimi i Allahut xh.sh. i Krijuesit te gjithesise, ne formen sig ne e bejme.... 
Me fillimin e punimeve te ketij tempulli fetar, nga i cili tempull do te rrezatojne dhe do te promovohen vierat me te larta morale te 
Islamit dhe te njerezimit ne pergjithesi, nga te cilat viera vien te theksojme afersine dhe vellazerimin e njerezve ne pergjithesi, 
paqen dhe tolerancen." 

Me pas te pranishmeve iu drejtua perfaqesuesi i shoqates arabe, Abdulaziz Ibrahimi, i cili tha: "Ajo qe e ben edhe me mad- 
heshtore fillimin e punimeve per ndertimin e kesaj xhamie, eshte fakti se ky solemnitet shenohet pak dite para fillimit te muajit te 
shenjte te Ramazanit. E falenderoj Allahun qe na ka mundesuar fillimin e punimeve per kete xhami dhe jam i lumtur qe keto 
vepra po realizohen ne muajin Shaban. Ju pergezoj per ardhjen e muajit me madheshtor - muajit te Ramazanit." 

Pastaj kryetari i KBI-se ia kaloi mikrofonin kryeshefit te ekzekutivit ne KK-se te Gjakoves, Dr. Pal Lekajt. "Jam shume i privile- 
gjuar qe gjendem sot ketu ne mesin tuaj ne kete solemnitet, me te vertete madheshtor. Mendoj qe ata qe e fuqizojne kete objekt, 
jane xhemati, sepse ne mund te ndertojme xhami e kisha te bukura, por ata qe e bejne funksionale, jane besimtaret, prandaj 
mendoj qe kjo ndertese do te jete per te gjithe qytetaret qe besojne dhe luten per te ardhmen, per nje perspektive qe mbreteron 
ne kete popull. Ju premtoj se do ta keni perkrahjen e te gjitha institucioneve te KK-se dhe timen personale." 

Per ndertimin e objektit te kesaj xhamie, qe pritet te inaugurohet brenda tre muajsh, kane ndihmuar edhe banoret e fshatit, te 
cilet organizuan kete solemnitet madheshtor. 

Pergatiten: 
E.Rexha & Y.Zherka 



Ne komunen e Gjakoves perfundoi kursi veror i mesimbesimit 

Keshilli i Bashkesise Islame i Gjakoves, ne bashkepunim me shoqaten nderkombetare, kulturore, hamanitare turke "Istambull" nga 
Turqia, gjate sezonit te pushimeve verore, duke filluar qe nga 1 korriku 2007, ka organizuar mbajtjen e mesimbesimit ne 15 fshatra te 
anes se Rekes se Keqe, Dushkajes dhe Hasit, komuna e Gjakoves. Mesimbesimi eshte mbajtur ne 8 xhami te fshatrave te zones se 
Rekes se Keqe, ne 3 shkolla fillore, ne 2 oda private dhe ne gerdhe te femijeve. 

Gjithashtu, me ndihmen e shoqates ne fjale, eshte mundesuar edhe mbajtja e ligjeratave nje here ne jave, diten e enjte ne mbrem- 
je, ne radion lokale "Top Radio" nga imamet e KBIGJ-se. 

Ne zhvillimin e mesimbesimit kane marre pjese mualimet e rregullt - Bedri ef.Kida, Esat ef.Rexha, Ismail ef.Mustafa, Visar ef.Koshi, 
Pleural ef.Krasniqi, Munir ef.Salkurti, Enes ef.Rexha, Liman ef.Thagi dhe Milazim ef.Huma (maturant i M.M."Alauddin" te Prishtines). 

Kursi veror eshte mbajtur edhe ne lokalet e INSTITUTIT PER MEMORIZIMIN E KURANIT "Medreseja e Madhe e Gjakoves". Pjese- 
marrja ne mesimbesim nga ana e femijeve, si ne fshatra ashtu edhe ne qytet, ka qene e kenaqshme. Merrnin pjese gjer ne 300 nxenes. 

Gjate kesaj periudhe jane organizuar edhe shetitje - gjate fundjaves me femijet, ne disa vende te Kosoves. Jane organizuar gara ne 
mes vijuesve te mesimbesimit, aktivitete sportive; eshte mbajtur nje testim dhe, ne fund, atyre u jane certifikata, kurse me te mireve edhe 
dhurata. 

Kete aktivitet e ka ndihmuar shoqata nderkombetare, kulturore, humanitare turke "Istambull", e udhehequr nga koordinatori hfz.ldriz 
ef.Keskin, ne bashkerendim me kryetarin - kreyimamin e KBI-se, Fatmir ef.lljazin, duke siguruar mjetin transportues per bartjen e mesi- 
mdhenesve, per vajtje-ardhje ne fshatrat ku eshte mbajtur mesimbesimi. Me kete mjet transportues eshte mundesuar udhetimi i mual- 
imeve gdo te treten, gjegjesisht te dyten dite te javes me makine, si dhe jane siguruar fletore, lapsa e gjera ushqimore - embelsira e 
dhurata te tjera simbolike per femijet. 

Merita te veganta per organizimin e ketij kursi veror ka imami-mualimi veteran Bedri Ef.Kida, i cili ne baze te autorizimit te kryeimamit 
te KBI-se Fatmir ef.lljazi, hartoi palnprogramin per vijimin e kursit veror, duke i angazhuar imamet-mualimet, qe u permenden me lart. 

Po ashtu, nuk mund t'i leme pa permendur dhe pa i falenderuar edhe drejtoret e shkallove fillore te fshatrave Blinisht (ish-Lipovec), 
Gerqin, Dermjan, Rogove, Deve Shishman etj., te cilet na mundesuan mbajtjen e mesimbesmit ne lokalet e shkollave te ketyre fshatra- 
ve. VIen te theksohet se ketij kursi te mesmbesimit i jane bashkuar, me nxenesit e tyre, edhe disa mesimdhenes te shkolles se fshatra- 
ve Demjan dhe Greqin. 

Pergatiti: 

Esat ef.Rexha 



dituria islame / 206 



55 



Shtime 



Edhe sivjet u organizua kursi veror 



Ne vazhden e aktiviteteve te veta edukativo-fetare, xhamia e vjeter 
I ne Shtime edhe kete vere organizoi kursin veror. 

Interesimi i nxeneseve per regjistrim ne kete kurs ishte jashtezakon- 
I isht i madh, mirepo, per shkak te mungeses se hapesires se mjaftuesh- 
1 me, ishim te detyruar te kufizonim numrin e vijuesve, keshtu qe ne kete 
I kurs mesimet i vijuan vetem 110 nxenes. 

Ne kete kurs intensiv, per 10 dite rresht - nga tri ore mesimi (ora 30 
minuta), nxenesit moren njohuri nga lendet: Akaid, Fikh, dhe Edukate 
Islame. 

Ne perfundim te kursit nxenesit iu shtruan testimit mbi njohurite e 
I arritura, ku deshmuan sukses shume te mire, mbi 80% te vijuesve testin 
e kishin plotesuar me sukses mbi mesataren. 

Ky kurs u ndihmua nga xhemati i xhamise, te cilet tre kursistet me te 
I mire i shperblyen me dhurata modeste, qe i shperndau kryeimami i KBI- 
^___| se, Sulejman ef Roshaj, dhe falenderoi imamet qe u angazhuan ne kete 
,j^ ^':^ kurs veror: Isa Tershanin, Burim Rexhen dhe Emin Ademajn, te cilet 

nuk kursyen kohen e tyre vetem e vetem qe ky kurs te mbaronte me sukses. Gjithashtu ai falenderoi edhe nxenesit per pjesemarrjen 
dhe interesimin e tyre, me premtimin se edhe ne te ardhmen do te organizohen kurse te tilla. Pas mbarimit te kursit, per pjesemarresit 
u organizua nje piknik ne Prevalle. 




Ne Slivove te Fehzajt 



U inaugurua xhamia e re 



Te dielen, me 9 shtator, para namazit te drekes, ne nje ceremoni rasti ne fshatin Slivove te komunes se Ferizajt u inaugurua xhamia, 
ndertimi i se ciles u be nga vete fshataret. 

Ne kete solemnitet, perveg banoreve vendes e te fshatrave perreth, qene te pranishem edhe kryetari i KBI-se te Ferizajt, Adem ef. 
Hoxha, me bashkepunetoret, si dhe shume imame te kesaj ane. 

Ne fillim, te pranishmit i pershendeti imami i fshatit, Burhan ef.Haxha, i cili falenderoi Kuvendin komunal te Ferizajt per dhenien e pa- 
rceles dhe te lejes se ndertimit, si dhe KBI-ne e Ferizajt, e ne ve9anti fshataret qe nuk kursyen mundin dhe mjetet per te kurorezuar me 
sukses kete shtepi te Allahut xh.sh.. 

Ndertimi i xhamise ne kete fshat ka qene nevoje e domosdoshme, sepse besimtaret e ketij fshati ishin te detyruar te shkonin ne xha- 
mine e fshatit Koshare per t'i kryer obligimet fetare. 

Ai kerkoi nga kryetari Adem ef. Hoxha, qe t'i pershendete te pranishmit. 

Adem ef. Hoxha, nder te tjera, tha: "Te nderuar besimtare, kam kenaqesine qe jam sot i pranishem ne perurimin e kesaj shtepie te 
Zotit. Ju pergezoj per kete objekt madheshtor, ku tani e tutje do t'i beni sexhde Allahut xh.sh. Kjo xhami qe po inaugurojme sot, do te 
jete vend i edukimit te besimtareve te kesaj ane, sidomos i brezit te ri". Adem ef. Hoxha falenderoi edhe kuvendin komunal dhe te gjithe 
ata qe ndihmuan materialisht e moralisht ne ndertimin e kesaj shtepie te Zotit. "Vetem besimtaret i ndertojne xhamite dhe i zbukurojne 
ato" - keshtu thote Allahu xh.sh. ne Kuranin famelarte, - theksoi ai, - kurse Pejgamberi a.s. ka thene: "Kush nderton xhami per hir te 
Allahut, Ai do t'i ndertoje nje pallat ne Xhenet" 

Ne emer te imameve te KBI-se te Ferizajt, te pranishmit i pershendeti edhe kryeimami Sulejman ef.Roshaj, i cili 9moi lart iniciativen 
e fshatareve per ndertimin e xhamise. "Shembullin tuaj duhet ta ndjekin edhe fshatrat tjere, - theksoi per te vazhduar: "Ne fytyrat tuaja 
shoh gezimin dhe harene, vete prania e ketyre besimtareve ne kete vend, flet shume. Eshte kenaqesi te jesh aty ku behet perurimi i 
xhamise, sepse xhamia ka luajtur rol me rendesi ne shoqerite islame, si ne te kaluaren ashtu edhe tani. 

Kemi shume detyra dhe obligime, si ato ndaj vetvetes, familjes dhe shoqerise, por ne radhe te pare duhet t'i kryejme ato ndaj Krijuesit 
te gjithesise. E lus Allahun Fuqiplote qe t'ju shperbleje per punen tuaj! - perfundoi kryeimami. 

Kjo xhami ka kushtuar gjithsej 60.000 euro. 
Isa Tershani 

Zarbica me xhami te rinovuar, por me njerez vetem nje here ne vit, ne "Takimet e vendlindjes" 

Mergimtari, i cili para 47 vjetesh e kishte lesliuar l<ete fshat te bultur, 
ne kete vit ben renovlmin e xhamise se Zarbices 

"...e bera kete renovim, sepse All-llahu xh.sh. me ka dhene pasuh me te cilen do ta beja kete, e nga ana tjeter une e dua shume 
vendlindjen time, saqe kudo qe te shkoj, ate e kam ne zemer dhe ne shpirt..." 

Malesia e Bujanocit, qe e perbejne disa fshatra kodrinore-malore, tanime i ngjan nje vendi te braktisur, sepse keto troje me se tete 
vjet jane te boshatisura nga pjesa me e madhe e popullates shqiptare, e cila me dhune u debua nga regjimi i Miloshevigit ne vitet 
1999/2000. 

Ketu, deri ne ate kohe kishte nje gjalleri dhe nje jete te pasur te shqiptareve, te cilet me punen dhe djersen e vet, la dilnin te organi- 
zonin jete te mire fshatare. Rruget ishin perplot udhetare, shkollat te mbushura me nxenes dhe xhamia ne Zarbice gjithmone perplot me 
xhemat. Besa, ketu dikur organizohej edhe puna ne mejtepin e fshatit. 

Por, ja erdhi edhe ajo kohe pa kohe, ajo kohe e pameshire, ajo kohe fatkeqe per shqiptare te kesaj ane, kur nje regjim i pameshir- 
shem ndaj shqiptareve ua 9rregulloi teresisht jeten.. Fshatrat u zbrazen, po edhe shkollat dhe xhamia. Ata njerez u detyruan te gjenin 
strehim te perkohshem jashte vendlindjes, pjesa me e madhe ne Anamorave e gjetiu. 

Tani ne Zarbice, tre vjet me radhe, me angazhimin e shoqates "Vatra" dhe te veprimtareve qellimmire te saj, organizohen "Takimet e 
vendlindjes", ku me mall te madh mblidhen shume njerez nga keto troje, per t'u gmallur me njeri-tjetrin dhe me vendlindjen e tyre. 

Kete vit keto takime u mbajten me 29 korrik 2007 dhe ne to moren pjese nje numer i madh i njerezve. 

Ketu shiheshin edhe ndryshime pozitive. Shkolla e rinovuar me mjete te kuvendit komunal te Bujanocit, ne te cilen mesimi organizo- 
het vetem per nje nxenes, i cili kete vit doll ne klasen e trete. 



56 



dituria islame / 206 



Nje risi tjeter qe te binte ne sy, qe xhamia e fshatit, e cila ne disa vite te shkuara dukej ne gjendje te mjeruar, kurse kete vit, jo larg 
shkolles, ndodhet objekti i dyte qe zbukuron kete fshat me pamjen e saj te bukur. Ate dite dukej si nje lule ne kopshtin e bukur. E Iyer 
mire, e rregulluar jashte e brenda, qendronte si nje lule ne mesin e malesise. 

Nga kureshtja per te mesuar se kush do ta kete bere kete pune te mbare, mesuam se ai ishte z. Habib Sopi, nje mergimtar nga ky 
fshat, i cili jeton dhe punon ne Zvicer. Ky njeri fisnik e bujar, kesaj here kishte ardhur qe se bashku me bashkevendesit e tij, te festonte 
ne Zarbice. 

E pyetem kete bamires se 9' e kishte shtyre te bente renovimin e xhamise se fshatit, ne te cilin ky nuk jeton me se 47 vjet, per se ai 
na tha:"...e bera kete renovim, sepse Allahu xh.sh. me ka dhene pasuri me te cilen munda ta beja kete, e nga ana tjeter, une e dua 
shume vendlindjen time, saqe ngadoqe shkoj, ate e kam ne zemerdhe ne shpirt, e besoj se ketu perseri nje dite dote kthehetjeta edhe 
me e mire se 9'ishte dikur. Ne duhet t'i ruajme dhe mbajme objektet, sig eshte xhamia, shkolla e te ndertojme edhe te reja, sepse ketu 
eshte vendi yne". 

Nga modestia as qe na tregoi se sa i ka kushtuar ky renovim, por, sig mesuam nga bashkevendesit e tij, nuk ishte derdhur nje shume 
e vogel parash per kete pune. 

Por, si9 thote z. Habibi, interesimi i tij per vendlindjen nuk mbaron me kaq. "Une, thote ai, do te ndihmoj sipas mundesise edhe ne 
pune te tjera qe do te behen ne vendlindje", nga te cilat si me me rendesi e viereson ai ndertimin dhe asfaltimin e rruges, e cila do te 
kthente nje jetete re ne keto fshatra. 

Z. Sevdail Hyseni, botues i revistes "Perspektiva" ne Bujanoc, thote se z. Habibi dhe famiija e tij kane ndihmuar dhe mbeshtetur gjith- 
mone gdo pune qe eshte bere ne keto troje. 

Kete e pohoi edhe vete z. Habibi duke thene se per ndihmen e puneve ne vendlindje ka mbeshtetjen e tere familjes se tij dhe se 
gjithmone ka deshire te beje digka te dobishme per kete vend. 

Tani ai punon dhe jeton ne Zvicer, ku ka nje firme te tij private dhe nga ajo pune siguron jeten e tij dhe te familjes, por ia del edhe te 
ndihmoje vendlindjen ne raste nevoje dhe kete thote se do ta beje "... gjithmone derisa te mundet, por do t'i keshilloja edhe femijet e mi 
te bejne nje gje te tille pa ngurruar, sepse vendlindja nuk duhet harruar." 

Eshte kenaqesi kur njeriu takon njerez te tille bamires, andaj E lusim Allahun e IVIadheruar qe njerezit e tille t'i ruaje dhe atyre e fami- 
Ijeve te tyre t'u dhuroje shendet te mire dhe gezime. AminI 
Rexhep Abazi 

Prishtine 



Ne Prag te Muajit te Ramazanit u perurua xhamia e ndertuar "Ebu Beker Essidik" 

Me 12 shtator 2007 ne vigjilje te muajit te bekuar te Ramazanit, me nje ma- 
nifestim modest, ne lagjen "Bregu i Diellit 11" te Prishtines, u perurua solemnisht 
objekti i ri i xhamise "Ebu Beker Essidik". 

Ne perurim qe i pranishem edhe Myftiu i Kosoves, Mr. Nairn Ternava, i sho- 
qeruar nga bashkepunetoret, perfaqesues te KBI-se te Prishtines me Bahri ef. 
Sejdiun ne krye, perfaqesues te Komitetit te Bashkuar Saudit e te ftuar te tjere. 

Manifestimi u hap me ashere nga Kurani kenduar nga Sallah ef. Feta. Me 
pas te pranishmeve me nje fjale rasti iu drejtua Kryetari i KBI-se te Prishtines 
Bahri ef. Sejdiu, i cili falenderoi te gjithe ata qe kontribuan ne ndertimin e kesaj 
xhamie, dhe sidomos dhuruesin e truallit Dr. Feti Ahmeti. Me pas fjalen e mori 
perfaqesuesi i Komitetit te Bashkuar Saudit, Abdu Rrahman Al-Harithi, i cili foli 
per rendesine e xhamise. Ne emer te lagjes foli dr. Feti Ahmeti, i cili pershend- 
eti te pranishmit dhe falenderoi donatoret qe mundesuan ndertimin e kesaj xha- 
mie, si dhe falenderoi kreret e Bl-se per ndihmen morale dhene banoreve te 
kesaj lagjeje per ndertimin e ketij tempulli te shenjte, nje objekt shume i nevo- 
jshem per kete lagje. 

Ne fund fjalen e mori Myftiu i Kosoves, Mr. Naim Ternava, i cili, pasi uroi be- 
simtaret, pershendeti te gjithe ata qe ndihmuan per perfundimin e ketij objekti, 
dhe sidomos dhuruesin e truallit, dr. Feti Ahmetin dhe donatorin nga Arabia Sa- 
udite. Duke folur per rolin qe ka xhamia, Myftiu tha: "Islami eshte fe paqeje e jo 
dhune, edhe pse po mundohen ta gjunjezojne.e bashke me te edhe ne... mi- 
repo Besimi i forte - imani na shtyn qe te qendrojme stoike ne keto troje dhe 
vazhdimisht te ndertojme, krahas xhamive, edhe objekte te tjera te nevojshme, 
si shkolla, ambulanca, rruge etj... Xhamite jane shtepi te Zotit, ku adhurohet Ai 

I dhe fisnikerohet e edu- 





^r^^^:^ 



y !• 



n 



It 

w 



kohet popullata e gjere". Me tutje Myftiu rikujtoi hadithin e Pejgamberit 
a.s.: "Kush nderton nje xhami ne kete bote, atij Zoti do t'i ndertoje nje pall- 
at ne Xhenet"-Ky hadith i pejgamberit tone me se miri flet per rendesine 
qe ka xhamia". 

Ndersa, duke folur per rendesine qe ka xhamia per shoqerine, Myftiu 
rikujtoi te pranishmit se edhe tek ne ne te kaluaren xhamia ka luajtur rol 
vendimtar ne ngjarjet e rendesishme, mirepo presim qe edhe tani xhamia 
te luaje rolin e saj ne edukimin e popullates, sidomos ne edukimin e brez- 
it te ri, brez ky qe po perballet me shume dukuri jo te mira. Ne fund te 
fjales se tij Myftiu tha: "Xhamia qe peruruam sot, si objekt eshte shume e 
mire, por me e mire dhe me e bukur do te jete nese banoret e lagjes suaj 
e shfrytezojne ashtu sig ka porositur i Madhi Allah, per falje, per mirebes- 
im dhe edukim. 

Bahtijar Sopi 



dituria islame / 206 



57 



Merhum 



U shperngul ne jefen e amshushme haxhi Abdulgani Hoshi myezini i cili ishte simbol i xhamive te Sarajeves 
ne gjysmen e dyte te shekullit XX 

Nje jele te tere ia kushtoi myezinllekut - 
gjakovari i cili i zgjoi - maimiti zemrat e sarajevasve 



Haxhi Abdulgani Hoshi u lind ne qy- 
tetin e Gjakoves, ne mehallen e Kusa- 
reve me 1924, nga babai Jakupi dhe 
nena Aishja. Mesimet e para, mejtepin 
e ka mesuar tek hoxha Beqir ef.Baraku 
ne mejtepin e lagjes "Haxhi Imer". Si i 
ri eshte angazhuar ne ushtrimin e zejes 
si "kazaz" (dredhja e mendafshit) ne fa- 
miljen e Hasimave ne lagjen "Haxhi 
Imer" te Gjakoves. 

Per shkak te situates se rende ekon- 
omike dhe kushteve te veshtira, si shu- 
me familje te tjera gjakovare, edhe 
famiija e tij detyrohet te shkoje ne Tro- 
poje, qender tregtare e asaj kohe ne 
Malesine e Gjakoves, ku kishin ushtru- 
ar zanatin e bukepjekesit. Haxhi Ga- 
niu, meqe Allahu i Madheruar i kishte 
dhuruar ze te bukur, edhe pse ne mo- 
she te re, ushtroi detyren e myezinit ne 
kete qyteze. Pas nje kohe relativisht te 
shkurter, famiija e tij u kthye perseri ne 
Gjakove. Gjate ketij qendrimi ne Gjo- 
kove, Haxhi Ganiu (keshtu e njohin 
gjakovaret) ka kryer detyren e myezinit 
ne xhamine e Kusareve, pas imamit 
hfz.Tefik Islam Nahi. Gjate kesaj peri- 
udhe angazhohet si ndihmes (kallf) per 
te mesuar zanatin sarag - gantaxhi, tek 
mjeshtri i njohurz.Ejup Saragi. Me pas- 
taj famiija e tij do te shperngulej ne 
Prizren, ku, fale zerit te tij te embel, ko- 
he pas kohe do te therriste ezanin ne 
xhamine e Sinan Poshes te Shatervani. 
Te gjithe banoret e lagjes perreth mah- 
niteshin nga zeri i tij i kendshem. 

Pas Luftes se Dyte Boterore Haxhi 
Abdulgania shperngulet ne Sarajeve. 
Atje ne ndihme i del haxhi Mujaga Me- 
rhemiq, si njeri i pasur, i cili ofroi per 
banim shtepine dhe i ndihmoi te hapte 
dyqanin te Saraget, aty prane xhamise 
se Begut (Begova xhamia), ne lagjen e 
Sarageve. Si besimtar i devotshem, ai 
vazhdoi t'i falte te pese kohet e namaz- 
it ne ate xhami. Nje dite do ta luste my- 
ezinin e xhamise qe ta therriste ezanin 
ne minare. Myezini e lejoi dhe, kur e 
degjuan qytetaret e Sarajeves, mbeten 
te mahnitur nga zeri i tij karakteristik. 
Ate moment kishte qelluar aty edhe nje 
qytetar italian, kompozitor operash, i 
cili kishte pritur gjersa e kishte kryer 
ezanin dhe, kur kishte zbritur nga mi- 
narja, i qenka afruar Haxhiut zoteria 
nga Italia. Pasi ishin njohur, i paskesh 
ofruar te shkonte me te ne Itali per te 
kenduar opera, duke i ofruar shperbli- 
me te medha, por Abdulganiu paska 
refuzuar oferten shume te madhe, du- 
ke i thene se ai ishte vetem myezin dhe 
nuk e nderronte ate per asfare pasurie. 

Haxhi Abdulganiun pas ketij rasti e 
caktojne myezin ne xhamine e Mbretit, 
Ferhadijes dhe te Begoves. Gjate gjithe 
karrieres se tij si myezin, asnjehere nuk 




Haxhi Abdulgani Hoshi 

e ka thirrur ezanin me mikrofon, po gji- 
thmone me zerin e tij ne minare. 

Haxhi Ganiu ishte i dashur, modest, 
i afert per gdokend, mikprites, ashtu sig 
e kane tradite gjakovaret. Shtepia e tij 
ne Sarajeve ishte gjithmone e hapur ne 
gdo kohe dhe per te gjithe, ushtare, 
studente, mysafire te rastit dhe halle- 
xhinj te tjere. 

Kur vinte ne Gjakove, i vizitonte xha- 
mite me radhe per te falur nga nje va- 
kt. Te gjithe e nderonin dhe e rrethonin 
e me endje degjonin rrefimet e tij per 
jeten fetare ne Sarajeve. Xhematlinjte 
ishin shume kureshtare te degjonin ze- 
rin e tij te kendshem dhe kerkonin nga 
haxhiu qe ta therriste ezanin dhe te be- 
nte ikamet, si dhe pas perfundimit te 
namazit, gjithmone ishte kerkesa qe te 
lexonte nje ashere nga Kurani. 

Pas pensionimit, nga dashuria e ma- 
dhe per vendlindjen, kishte ardhur me 
bashkeshorten e tij per t'i kaluar ditet e 
pensionit me bashkevendesit e tij. Gja- 
te kesaj kohe qytetaret e ftonin ne cer- 
emoni fetare: mevlude, qelime, hatme, 
ne raste varrimi etj. 

Disa jave para se t'i vinte vdekja, 
eshte pershendetur me te gjithe te afer- 
mit, ka kerkuar hallaliek dhe ka shkuar 
ne Sarajeve. Dhe me 12.07.07 mbylli 
syte pergjithmone - kaloi ne jeten e 
amshueshme - pushoi se rrahuri zemra 
e myezinit me te dashur dhe te pahar- 
ruar Haxhi Abdulgani Hoshi. Zeri i tij i 
embel do te mbetet pergjithmone ne 
kujtesen e besimtareve gjakovare dhe 
te gjithe atyre qe e njohen anekend 
Kosoves dhe me gjere. 

"O ti shpirt i bindur plotesisht! Kthe- 
hu tek Zoti yt, i vetekenaqur e i pranu- 
ar! Hyr ne turmen e roberve te Mi! Dhe 



hyr ne Xhennetin Tim!" (El Fexhr, 27- 
30) 

Xhenazen e njerit prej myezineve me 
te dashur e kane falur dy mije veta 

Haxhi Ganiu ishte myezin i xhamise 
se Begut, Mbretit dhe Ferhadijes. Eza- 
nin nuk e therriste asnjehere me alto- 
pa riant. 

Me 13.07.2007 ne xhamine e 
Mbretit ne Sarajeve, me shume se 
2000 njerez ia falen namazin e xhena- 
zes haxhi Abdulgani Hoshit, i cili me 
pastaj eshte varrosur ne varrezat Bakije 
ne Faletigi. 

Haxhi Abdulgani Hoshi u shperngul 
ne Ahiret ne moshen 83 vjege. Ishte i 
dashur per tere Sarajeven, veganerisht 
per pjesen e vjeter te qytetit. Per mires- 
ine dhe ndershmerine e tij deshmon 
edhe pjesemarrja masive e xhematit, te 
cilet dje kishin ardhur ne namazin e 
xhenazes se ketij prijatari te myezineve 
ne BeH. 

Haxhi Hoshi para 50 vjetesh kishte 
ardhur nga Gjakova ne Sarajeve. Rah- 
metli haxhi Mujaga Merhemig, si njeri i 
pasur, i kishte dhene per banim shte- 
pine dhe i kishte ndihmuar te hapte dy- 
qanin te Saraget, aty afer xhamise se 
Begut. 

Haxhi Mujaga e kishte porositur qe, 
kur t'i lindte djale, t'ia vinte emrin Se- 
lim. Kur bashkeshortja e tij lindi, edhe 
pse nuk ishte koha e ezanit, ajo e kish- 
te degjuar ezanin. Djalit ia vune emrin 
Selim; ai tani eshte hafez dhe ka vazh- 
duartraditen e babes. Eshte myezin ne 
xhamine e Mbretit - thote Latig. 

Rahmetii haxhi Ganija ne kohen e 
vet ishte myezin ne xhamine e Begut, 
Mbretit dhe Ferhadijes. Per shkak te 
zerit te tij specifik, ishte jashtezakonisht 
i dashur Asnjehere nuk e kishte thirrur 
ezanin me altoparlant, por nga minar- 
ja, me zerin e tij natyror Zeri i tij aut- 
entik, veganerisht ne kohen e hershme 
te Sabahut, do te mbahet ne mend 
gjate nga besimtaret, sepse gjithmone 
ishte i njohur ne mesin e ezaneve, sa- 
lavateve... - thote Naxhat Latig, i cili 
kishte marre pjese ne faljen e namazit 
te xhenazes. 

Latig thote se nuk ka pasur asnje 
film te xhiruar ne Sarajeve, ne te cilin te 
mos ishte i pranishem ezani i haxhi 
Ganiut, i cili ishte simbol i xhamive te 
Sarajeves ne gjysmen e dyte te shekul- 
lit 20. Dyqanin e tij haxhiu e ndertoi 
prane haremit te xhamise se Begut, qe 
ta kishte me lehte per ta thirrur ezanin 
ne te pese kohet e namazit. 



Marre nga gazefa "Preporod" 
E pergatiti: Esat ef. Rexha 



58 



dituria islame / 206