Skip to main content

Full text of "Revista Dituria islame 197-234.PDF"

See other formats 


DITURIA ISLAME 

Reviste mujore, fetare, kulturore e shkencore 

Boton 

Kryesia e Bashkesise Islame te Kosoves 
Prishtine 

Kryeredaktor 
Bahri Simnica 

Redaksia: 

Agim Hyseni, Burhan Hoxha, 

Jakup Qunaku, Miftar Ajdini, 

Muharrem Ternava, Rexhep Lushta, 

Sabri Bajgora, Zaim Baftiu 

Gazetar ne redaksi: 

Ramadan Shkodra 

Lektor 

Isa Bajcinca 

Korrektor 

Skender Rashiti 

Kopertina & Red. teknik 

Ymridin Trinaku 
Operator kompjuterik 

Nuhi Simnica 



Adresa: 

"Dituria Islame", 

Rr. "Vellusha", nr. 84. 38000 Prishtine, 

Fah. post. 46, 

Tel & Fax. 038/224-024 

www.dituriaislame.net 
E-mail: dituriaislame@hotmail. com 
dituriaislame@yahoo.com 



Parapagimi: 

Evrope 25 € Amerike 40 USA $ 

Shtypi: 

"Koha" - Prishtine 

Doreshkrimet dhe fotot nuk kthehen! 



Kjo eshte ditajote 



Pra, mos e humb kete dite qepeshon sajeta, behu i kujdesshem Brenda ketyre 
oreve te kufizuara, dhe vepro me seriozitet, adhuroje Krijuesin dhefale namazin 
me kujdes, lexo Kur 'an dhe me vemendje te plot shih c 'kerkon prej teje. Kur te 
zgjohesh ne mengjes, mos eprit mbremjen, se ndoshta kjo dite ejotja eshte efu- 
ndit dhe s 'te pret koha te mendosh per te djeshmen qe kaloi, e as per te neser- 
men qe akoma s 'ka ardhur. Jetajote eshte nje dite e vetme, ne mengjes ngjalle- 
she ne mbremje vdes, dhe nuk kthehesh me. Andaj, peshoj veprat tuaja dhe 
veshtro se cila ane te rendon me teper, krijo moral te larte per veten tende dhe 
pajtohu me ate qe Allahu caktoi per ty, perpiqu te besh mire per te tjeret, se 
vetem sotje i gjalle, pra shfrytezoje rastin efundit... ! Nga oret e kesaj dite vepro 
mire dhe nxjerr dobi per veten tende, sikur te ishin vite, dhe nga minutat e oreve 
te saj kerkojifalje Allahut xh.sh. per mekatet e tua sikur te ishin muaj; Jeto edhe 
sot dhe qendro i buzeqeshur, i qete e i bute, kenaqu me ate qe te erdhi nga Allahu 
i madheruar, kenaqu mefemijet e tuaj, bashkeshorten tende me familjen dhe me 
shtepine tende se edhe sot i keni para syve, mos hidhero askend ne momentin e 
fundit, se nuk kthehesh e as nuk i sheh me ne kete bote. Kujtoje ajetin kuranor 
ne vijim se sa i pergjigjet gjithe asaj qe na nevojitet sidomos ne diten e sotme: 

" ...Merre ate qe ta kam dhene dhe behu mirenjohes" (El-A'raf, 144). Kij 
besim ne vetvete e le tejete e qarte kjo per ty. Kur 1 7 drejtohesh ndergjegjes sate 
e tiflasesh dhimbshem, thuaj: Vetem per sot do fi korrigjoj fjalet qe m J nxjerr 
goja, e nuk do shqiptoj jjale te ndyta, sharje fyerje, pergojime. Vetem sot do ti 
kushtoj rendesi pastertise trupore, dhe do tejem i matur ne te ecur, ne levizje 
dhe ne jjale, se neser s 'do te jem. Per kete dite jetoj, sot do fi bej vende ne ze- 
mer dobise, do te mbjell ne te dashurine, sinqeritetin, drejtesine ndaj vetes dhe 
te tjereve, ndersa te se keqes, arrogances, xhelozise, e koke fortesise do ia kepus 
te gjitha mundesit e veprimit. 

Vetem per sot do jetoj dhe do u ofroj te miren te tjereve me te gjitha mundesit 
qe posedoj, do te vizitoj te semurin, ushqej te uriturin, ndihmoj te dobetin, do te 
qendroj pran te ngratit qe i eshte bere padrejtesi ... Per diten tende o njeri, rez- 
ervo vepra te mira ne jjalorin lumturise. 



Ne kete numer 

Kosova dhe politika globale 
4 



Roberit e Allahut - (41 

Moment i ajeteve 63-77 

nga kaptina "El-Furkan") 

6 

Nga argumentet e fuqise absolute 

te Allaut dhe dijes se tij 

11 



Aspektet politike-juridike 

te fupdamentalizmit islam ne 

Jugosllavi 

25 



pos te tjerash 

Ndalimi nga ekstremi ne fe 
29 

Delegati i Dragashit ne Lidhjen e 

Dyte te Prizrenit Mulla Bahtijar ef. 

Qafleshi 

3. 

Gracanica ka qene vendbanim 

shqiptar 

42 




dituria islame / 203 



Ne shenjester 



Kosova dhe politika globale 




er te 



e nga bombardimet e NATO- 
s ndaj caqeve ushtarake dhe 
ekonomike serbe ne vitin 
1999, Kosova eshte ne qend- 
sve, por edhe te qarqeve poli- 
tike nderkombetare. Me paraqitjen e 
paketes se Presidentit fmlandez Marti 
Ahtisari, pas bisedimeve intensive, te 
zhvilluara ne Vjene ne mes pales shqip- 
tare dhe asaj serbe, te cilat zgjaten me 
shume se pesembedhjete muaj. Edhe pse 
dy palet, gjate' bisedimeve ne Vjene nuk 
ishin pajtuar pothuajse per asnje send, 
sepse te dy palet kishin koncepte te ku- 
nderta rreth esences se problemit: Pala 
shqiptare nuk pranonte asgje me pak se 
pavaresia, kurse pala serbe se paku 
shprehej se ishte ne gjendje te pranonte 
cdo zgjidhje tjeter pervec pavaresise. 
Ish-presidenti fmanlandez, me pervojen 




e tij te gjate politike, kishte zgjedhur nje 
lloj kmpromisi dhe ne paketen e tij kish- 
te dale me propozimin per nje pavaresi 
te mbikeqyrur nderkombetarisht. Shu- 
mekush kishte menduar se me paraqitjen 
e paketes se Presidentit Ahtisari ne Ke- 
shillin e Sigurimit te OKB-se, dukej se 
do te rrumbullakesohej problemi i Ko- 
soves, duke u mbeshtetur ne parimet e 




njohura te Grupit te Kontaktit, te shpal- 
lura ne konferencen e Londres ne prag te 
fillimit te bisedimeve te Vjenes ne mes 
Prishtines dhe Beogradit. Por, zhgenjimi 
ishte tejet i madh, ne vecanti per ne ko- 
sovaret, kur brenda vete anetareve te 
Keshillit te Sigurimit, i cili perbehet prej 
15 vetash, 5 te perhershem dhe dhjete te 
perkohshem, u shfaqen qendrime te 
ndryshme rreth paketes se Ahtisarit. 

Ne nje ane u paraqit blloku i vendeve 
perendimore, me SHBA-ne ne krye, i ci- 
li eshte i vendosur, qe paketa e Ahtisarit 
te implementohet ne nje kohe sa me te 
shkurter, tek i cili shqiptaret mbeshtesin 
shpresat e tyre. Ne anen tjeter qendron 
Federata Ruse, e cila nen ndikimin e pa- 
les serbe, kerkon qe Beogradi dhe 
Prishtina, te gjejne nje zgjidhje te pra- 
nueshme per te dyja palet. Ajo, jo vetem 
qe refuzon paketen e Ahtisarit ne teresi, 
por kerkon biseda te reja, me nje nderm- 
jetesues tjeter nderkombetar. Ne anen 
tjeter kemi vendet e botes se trete, qe ja- 
ne anetare te perkohshme te Keshillit te 
Sigurimit, sic jane Indonezia, Afrika e 
Jugut etj., te cilat, per shkak te proble- 
meve te tyre te brendshme, nuk kane qe- 
ndrim te vendosur rreth paketes se 
Ahtisarit. Ketu duhet permendur edhe 
qendrimi ende i papercaktuar mire i Ki- 
nes si anetar i perhershem i Keshillit te 
Sigurimit. 

Kercenimi i Rusise 
me perdorimin e vetos 

Qendrimi i Rusise nuk ka perse te na 
habise, sepse qendrimi i saj eshte i njo- 
hur gjate gjithe historise; ai nuk mbesh- 
tetet ne parime te drejtesise dhe te 
realitetit etnik, por ne parimin e panslla- 
vizmit dhe te ortodoksise. Ne anen tje- 
ter, Rusia deshiron ta riktheje vetveten 
ne skenen e politikes nderkombetare 
duke shfrytezuar geshtjen e Kosoves me 
te drejten e vetos, te cilin privilegj e ge- 



dituria islame / 203 




zon si trashegimtare e ish-Bashkimit So- 
vjetik. 

Ditet, javet dhe muajt qe vijne, do te 
jene deshmitaret me te mire se si do te 
zhvillohen ngjarjet. Por, duke u mbesh- 
tetur ne vendosmerine e tashme te ve- 
ndeve te bllokut perendimor, ka pak gja- 
sa qe Rusia, me gjithe arrogancen e saj, 
te jete ne gjendje t'i perballoje vendo- 
smerise se manifestuar te vendeve 
perendimore me SHBA-ne ne krye. Kjo 
vendosmeri me se miri u tregua edhe 
gjate intervenimit te forcave te NATO-s 
ne Kosove ne mars te vitit 1999, i cili u 
be pa nje rezolute paraprake nga Kesh- 
illi i Sigurimit i Organizates se Kombe- 
ve te Bashkuara. 

Kete' vendosmeri edhe nje here, ne 
menyre shume te qarte e vertetoi edhe 
Presidenti amerikan gjate vizites se tij 
historike qe i beri Shqiperise, ku ne me- 
nyre shume transparente theksoi se 
Amerika dhe blloku perendimor, jane te 
vendosur per nje pavaresi te mbikeqyrur 
nderkombetarisht te Kosoves, sipas re- 
komandimeve te paketes se Presidentit 
fmlandez Ahtisar. Per te shtuar se ajo qe 
eshte mjaft eshte mjaft, duke aluduar ne 
veton e mundshme te Rusise ne Keshi- 
llin e Sigurimit. 

Vend mysliman 
me nje bregdet te bukur! 

Ajo qe vlen te permendim me kete ra- 
st, eshte edhe intervista ekskluzive, te 
cilen Presidenti amerikan Xhorxh W. 
Bush, pak dite para vizites se tij ne Tira- 
ne, kishte dhene per Televizionin Vizion 
Plus te Shqiperise, ku perve9 te tjerash 
kishte deklaruar se i pelqen te vij ne 
Shqiperi, te cilen e ka pare me kersheri 
dhe per shkak te se kaluares se vet ish- 



komuniste. Kryetari amerikan, duke fol- 
ur per 9eshtjen e Kosoves, tha se mbesh- 
tet planin Ahtisari dhe se SHBA-ja do te 
beje te gjitha perpjekjet per t'u realizuar 
kjo. Nuk harroi as keshillen per lideret 
shqiptare : punoni shume per te arritur te 
gjitha standardet, qe t'ju fusin ne NATO. 

Por, ajo qe vlen te permendim me ke- 
te rast, eshte pyetja e fundit, qe gazetari 
Andi Bejtja i drejtoi Presidentit ameri- 
kan: Me lejoni, t'Ju bej nje pyetje femij- 
nore. Eshte hera Juaj e pare ne Shqiperi 
dhe cdo kush pyet veten, cfare i shkon 
ne mendje Presidentit Bush kur degjon 
fjalen Shqiperi? 

Presidenti Bush u pergjigj: "Nje bre- 
gdet i bukur, histori interesante, njerez 
myslimane, qe mund te jetojne ne paqe, 
kjo me vjen ne mendje. Mezi pres te 
vij..." 

Ky eshte imazhi i Shqiperise, me te 
cilin e njeh Presidenti i shtetit me te 
madh dhe me te fuqishem ne bote sot. 
Ky eshte imazhi, me te cilin Shqiperine 
e njohin edhe shume burra te shteteve 
perendimore. Por, per fat te keq, kete re- 
alitet nuk e pranon shtresa jone politike 
dhe intelektuale shqiptare. Kete realitet 
nuk e pranojne presidentet e Shqiperise 
ne deklaratat e tyre, qofte ai mysliman, 
Rexhep Mejdani, apo ai i krishtere, Alf- 
red Mojsiu. Kjo me se miri verehet edhe 
nga komentet e botuara ne faqet e inter- 
nets ne gjuhen shqipe lidhur me dekla- 
raten e Presidentit amerikan. Andaj, 
pyetja qe shtrohet para nesh, eshte: A 
eshte Island fati apo fatkeqesiajone? 

Kjo eshte dilema me te cilen shqipta- 
ret po perballen qe nje kohe te gjate. Ne 
ve9anti nje pjese e inteligjencies si dhe 
nje pjese e politikaneve. Kurse pjesa tje- 
ter e popullates, nuk ballafaqohet me 
probleme te ketilla. Ata nuk vuajne nga 



kompleksi i te qenit mysliman, sepse ata 
te tille e ndiejne veten. 

Kjo eshte kriza e identitetit fetar, me 
te cilen po ballafaqohet nje pjese e shtr- 
eses me te zgjedhur te popullit shqiptar 
qe nje kohe te gjate, ne menyre te ve9an- 
te ne kohet e kthesave te medha ne koh- 
en qe po jetojme, - ne kohen kur per 
Kosoven po bisedohet ne te gjitha nive- 
let e zyrave nderkombetare te vendosjes. 
Andaj fjalet e Presidentit amerikan Xho- 
rxh Bush, duhet te jene nje leksion per te 
gjithe ata te cilet Islamin e shqiptareve e 
shohin si nje pengese per realizimin e 
aspirtave tona shekullore per nje Kosove 
sovrane dhe te pavarur. Islami i yne pa- 
qesor dhe tolerant, i praktikuar ne trojet 
tona shekuj me radhe, do te te jete nje 
ndihmese e madhe ne rrugetimin tone 
drejt pavaresise se Kosoves dhe mevete- 
sise se saj si dhe integrimit te kombit 
shqiptar ne rrjedhat verioatlantike dhe 
familjen e madhe evropiane. Perkatesia 
jone islame, per te gjithe njerezit e vull- 
netit te mire do te jete nje impuls i mire 
per te deshmuar edhe nje here se Pere- 
ndimi me kohe ka tejkaluar ndasite ne 
baza etnike, fetare dhe raciale, te cilat 
per fat te keq ende jane te ngulitura ne 
mendjet e disa njerezve, edhe pse ata 
gjeografikisht jetojne ne Evrope. 

Besoj se ditet dhe javet e jo muajt qe 
do te vijne, do te vertetojne kete supoz- 
im tonin. 



dituria islame / 203 



Fleta e tefsirit 



Sabri Bajgora 



Roberit e Allahul - (4) 



Koment i ajeteve 63-77 nga kaptina "El-Furkan" 

m iii 



;■: 



(V 1 )C& <UJi J) vji i^ &JCo JaPj O^ 'J* j (V « )**^-j ijj**> *ii I Olif j Ou~^*- S 



i unit, ilii J53 ^j^ && **** J**j <^ t j v«s j* H\ (\%y$$ aj :&& iiaii # ^uai ii Lfe&u I 

1 

1 ' I 

B "Edhe ata qe pervec Allahut, nuk lusin zot tjeter dhe nuk mbysin njeriun qe e ka ndaluar Allahu, por vetem 8 

HI fli 

B «wr e meriton ne baze t'e drejtesise, dhe qe nuk bejne kurveri, ndersa kush ipunon keto, ai gjen ndeshkimin. m 

H Atij i dyfishohet denimi diten e kiametit dhe city mbetet i perbuzur pergjithmone. « 

H Pervec atij qe eshte penduar dhe ka b'er'e vep'er t'e mire, t'e tilleve Allahu t'e keqijat ua shnderron n'e t'e mira. B 

ft Allahu eshte meshirues, ndaj Ai fal shume. §§ 

SAi qe eshte penduar dhe ka b'er'e mire, n'e t'e vertete, ai eshte kthyer tek Allahu dhe eshte i pranishem." (El- m 



ml urkan, 68-71) 



§ 
§ 



Koment: 

S/i Hj jiJu % &\ p> $ ^Jta 

i) liPliaJ ("\ A) 6tii jjll iili J*^ t>»j 

"Edhe ata qe pervec Allahut, nuk 
lusin zot tjeter dhe nuk mbysin njeriun 
qe e ka ndaluar Allahu, por vetem kur 
e meriton n'e baze t'e drejtesise, dhe qe 
nuk bejne kurveri, ndersa kush ipunon 
keto, ai gjen ndeshkimin. Atij i dyfisho- 
het denimi diten e kiametit dhe aty 
mbetet i perbuzur pergjithmone". (El- 
Furkan, 68-69) 

Shkaku i zbritjes 
se ketyre ajeteve 

- Transmetojne Buhariu dhe Muslimi 
nga Abdullah Ibn Mes'udi te kete thene: 
"Erdhi nje njeri dhe e pyeti te Derguarin 
a.s.: "O i derguar i Allahut! Cili nga me- 
katet eshte me i madhi tek Allahu?" Ai u 
pergjigj: "T'i behet shok Allahut, i Cili 
te ka krijuar". Ai e pyeti: "£fare vjen 
pastaj: "Ai iu pergjigj: "Vrasja e trashe- 
gimtareve tuaj nga frika se do te hane 
me ju (nga frika se nuk keni me se t 'i 
ushqeni) ". Ai e pyeti: "£fare vjen pas- 
taj?" Ai u pergjigj: "Kryerja e zinase 
(amoralitetit) me gruan efqinjit tuaj". 



Si vertetim i ketyre fjaleve te pejgam- 
berit a.s. zbriten ajetet ne fjale. 

- Transmetojne Buhariu dhe Muslimi 
me sened nga Ibn Abbasi te kete thene: 
"Erdhen disa idhujtare qe me pare kishin 
mbytur shume njerez te pafajshem, dhe 
kishin bere shume amoralitete, dhe e py- 
eten Resulullahun s.a.v.s.: "Kjo per se 
po na fton, eshte vertet gje e mire, por a 
ka ndonje falje (kefaret-mbulese, shpag- 
im) per ate qe kemi vepruar me pare? Si 
pergjigj e e kesaj zbriten ajetet ne fjale, 
te cilet do t'i komentojme me ndihmen e 
Allahut., sikur qe per kete rast zbriti 
edhe ajeti 53 i kaptines Ez-Zumer: 
"Thuaj: "O roberit e Mi, ju qe e keni 
ngarkuar veten me shume gabime, mos 
e humbni shpresen ndaj meshires se 
Allahut, se vertet Allahu i fal te gjitha 
mekatet. " 

6. Njeshmeria 

* t * ^ " * 

... 'JA 4Ji jiii £* Oji-aJ *i jt&'j 
"Edhe ata qe pervec Allahut, nuk 
lusin zot tjeter... " (El-Furkan, 68) 

Vazhdojme te jemi ne shoqeri te robe- 
rve te sinqerte te Allahut duke u njohur 
me virtyte dhe cilesite me te cilat i ka 
pershkruar i Plotfuqishmi. Si cilesi tjeter 
e radhes e roberve te Allahut, e potencu- 
ar ne kete ajet, eshte besimi i paster ne 
Njeshmerine e Allahut dhe mosberja 
shok teq Atij . 




Islami si fe e vetme hyjnore synon 
kalitjen e shpirtit njerezor; duke u perp- 
jekur qe te depertoje ne thellesite e tij 
per t'i mbjelle mesimet e veta, te cilat do 
ta mbrojne ate nga veshtiresite dhe fitnet 
e kesaj bote. 

Besimi i paluhatshem ne Allahun 
xh.sh. eshte lidhja me e forte qe forcon 
dhe fisnikeron shpirtin, zemren dhe me- 
ndjen e besimtarit. Sa here qe njeriu e 
gjen veten ngushte nga sprovat dhe te 
papriturat e kesaj bote, strehimi me i mi- 
re per te eshte kthimi tek meshira hyjno- 
re e Krijuesit te tij. Vetem tek Allahu 
njeriu mund te gjeje prehjen e vertete 
shpirterore dhe te perballoje fdo veshti- 
resi. 



dituria islame / 203 



Por sa ka pasur dhe sa ka sot njerez 
ne kete bote qe nuk kane arritur e as nuk 
do te arrijne dot lumturine dhe ciltersine 
shpirterore. Shume prej tyre ngaterruan 
ndjenjen e lindur natyrore te besimit me 
besim te gabuar. I pershkruan shok 
Allahut duke hyre keshtu ne ujerat e tur- 
bullta te shirkut e te idhujtarise. 

Fatkeqesisht sot e kesaj dite, shohim 
shume neper bote njerez e popuj qe adh- 
urojne idhuj dhe madherojne tjeter ke 
pos Allahut, Krijuesin e kesaj ekziste- 
nce. Shohim njerez qe adhurojne gjalle- 
sa si lope, gjarperinj etj. Shohim te tjere' 
qe besojne ne toteme te gdhendura nga 
druri apo guri. Qe fatkeqesia te jete me e 
madhe, shohim edhe ithtaret e Librave 
qiellore, qe kane devijuar nga besimi i 
tyre i paster, duke u zhytur ne idiolatri, 
duke besuar ne shenjterine dhe hyjnine e 
disa pejgambereve te derguar tek ta. 

Ne anen tjeter shohim se edhe nje nu- 
mer i muslimaneve kane mbeshtjelle be- 
simin e tyre me petkun e shirkut, duke 
shkuar verberisht pas intrigave dhe josh- 
jeve te shejtanit. Sektet e ndryshme te 
rafidinjve, te cilat thirren ne emer te Is- 
lamit, nuk jane asgje tjeter pos sekte te 
humbura, te zhytura thelle ne shirk e 
idhujtari. 

Por nje grup i muslimaneve, ata me te 
zgjedhurit, roberit e vertete te Allahut 
(Ibadu Rrahman) nuk lejojne veten te je- 
ne pre e ketyre lajthitjeve. Ata ruajten 
dhe vazhdojne ta ruajne besimin e tyre 
te paster ne Njeshmerine e Allahut fuqi- 
plote duke mos i shoqeruar askend Atij 
ne sundim. Nuk i drejtohen me lutje as- 
kujt tjeter pos Allahut, sepse e dine se 
"Lutja eshte esenca e adhurimit", apo 
eshte vete adhurimi, sic ka porositur i 
Derguari a.s., te cilin e transmeton Tir- 
midhiu nga Enesi r.a.. 

Ata e zbatojne ne praktike, lutjen e 
pare ne Kur'an, "Vetem Ty te adh- 
urojme dhe vetem prej Teje ndihm'e 
kerkojme" te cekur ne kaptinen e pare te 
radhitjes kuranore-El-Fatiha. 

Ajete te shumta ne Kur'an, porosisin 
qe te mos adhurohet askush tjeter pos 
Allahut, por qe adhurimi t'i behet vetem 
Allahut xh.sh.. Sa per ilustrim do te sjel- 
lim vetem disa prej tyre: 



"S'ka dyshim se Allahu nuk fale 
(mekatin) t'i p'ershkruhet Atij shok 
(idhujtarine), e p'erpos ketij (mekati) i 
fale kujt do. Dhe ai qe i ben shirk 
Allahut ka shpifur nje mekat te madh. " 
(En-Nisa'e, 48) 

Pastaj: 

"Dhe ai qe i shoqeron Allahut edhe 
dicka tjeter tashme ka humbur ne nje 
humnere te target " (En-Nisa 'e, 116) 

Dhe: 

"Ai qe i ben shirk Allahut, eshte 
sikurse te bjer'e dhe te perplaset nga 
qielli e ta rrembeje shpendi ose sikur ta 
perplase era e stuhishme ne ndonj'e ve- 
nd te humbur. " (El-Haxh, 31) 

Po ashtu, nga i Derguari i Allahut 
kemi shume hadithe qe na terheqin vere- 
jtjen te mos i bejme shirk Allahut, sip 
eshte ky hadith i bekuar, ne te cilin ai 
porosit Muadh Ibn Xhebelin, e njekohe- 
sisht i drejtohet krejt Ymetit, duke 
thene: "Mos i shoqero Allahut askend, 
edhe nese vritesh dhe digjesh... " e ne 
nje rivajet tjeter: "Mos i shoqero Allahut 
asgje, edhe nese copetohesh dhe digj- 
esh...". Si vertetim i ketyre fjaleve te 
Pejgamberit a.s. ka zbritur edhe ajeti ku- 
ranor, i cili shoqerohet nepermjet keshi- 
lles qe Lukmani a.s. i jep te birit: "0 biri 
im, mos i shoqero Allahut dicka ne 
adhurim, v'ertet shirku eshte padrejtesi 
e madhe." (Lukman, 31) 

Ne nje hadith tjeter, qe transmetohet 
nga Ebu Hurejra, e te cilin e kane she- 
nuar Buhariu, Muslimi dhe te tjere, qe 
nderlidhet me tematikat qe do t'i shtjell- 
ojme ne vazhdim, Pejgamberi a.s. ka 
thene: 

"Largohuni prej shtate gjerave (me- 
kateve) shkaterrimtare! - Cilat jane ato, 
o i derguar i Allahut? - e pyeten ashabet. 
Tha: Shirku (t'i besh shok Allahut), 
magjia (marrja me sehire), mbytja e nje 
njeriu te pafajshem, gje te cilen e ka 
ndaluar Allahu pervec me te drejte (kri- 
minelin), ngrenia e kamates, ngrenia 
(shperdorimi) epasurisesejetim.it, ikja 
ngafronti i luj'tes dhe shpifja ndaj grave 
te ndershme " 

Udhezimin e Allahut xh.sh. e pason 
vetem ai qe E beson Ate, E perkujton 
Ate, E ndien pranine e Tij, cilesite e Tij 
dhe madheshtine e Tij. E, kush e harron 



Allahun xh. sh., ne realitet ia kthen kur- 
rizin udhezimit te Tij . 

Pra, njeriu ne kete bote eshte vene ne 
sprovim ndermjet ketyre dy gjerave: ta 
perkujtoje Allahun xh.sh. dhe ta ndjeke 
rrugen e Tij, ose ta harroje Allahun dhe 
te jete ne lajthitje. Ai eshte ne udhekry- 
qin e ketyre dy udhezimeve, e i treti nuk 
ekziston. Para tij eshte rruga e imanit, e 
udhezimit dhe e lumturise ne kete dhe 
ne boten tjeter, dhe rruga e kufrit, e laj- 
thitjes dhe e fatkeqesise ne te dy botet. 

7. Largimi nga vrasja 
dhe respektimi i jetes 

"...dhe nuk mbysin njeriun qe e ka 
ndaluar Allahu, por vetem kur e meri- 
ton ne baze te drejtesise... " (El-Furkan, 
68) 

Respektimi i jetes ne Islam, eshte nje 
prej fondamenteve kyc te tij. Vete fakti 
se Allahu na ka krijuar, kjo do te thote se 
nuk ka dallime ne mes njerezve, perve9- 
qe Allahu i ka dalluar njerezit per nga 
devotshmeria dhe, natyrisht, prej njere- 
zimit i ka zgjedhur udhezuesit, pej gam- 
beret, te cilet i ngarkoi me shpallje. Keta 
te derguar jane Drita e Allahut ne toke, 
jane hija e meshires hyjnore, jane shkel- 
qim i drites ne erresirat e injorances. 

Islami synon te ngreje nje shoqeri hu- 
mane, ne te cilen gjykon sheriati hyjnor 
mbi principe te fuqishme te drejtesise, 
bamiresise dhe meshires, dhe assesi nuk 
i deshiron njerezimit shkaterrim dhe rre- 
nim, por i deshiron udhezimin, permire- 
simin dhe te miren. 

Meqe vete fjala Islam nenkupton 
paqen dhe sigurine, Allahu xh.sh. e ka 
krahasuar vrasjen e njerezve me shirkun, 
sepse vete krimi i vrasjes eshte gjeja me 
ulet qe mund ta beje nje krijese. Ta 
privosh dike nga j eta, pa faj, do te thote 
sikur te kesh bere krim mbi tere njerez- 
imin. 

A nuk thote Allahu xh.sh. ne Kuran: 

"...Kush mbyt nje njeri (pa te drejte), 
pa pas'e mbytur ai ndonj'e tjeter dhe pa 
pas'e bere ai ndonj'e shkaterrim ne toke, 
atehere (krimi i tij) eshte si t'i kishte 
mbytur gjith'e njerezimin. " (El-Maide, 
32) 



dituria islame / 203 



I madhi Zot, ne kete menyre na sjell 
shembull se sa e tmerrshme eshte vrasja 
dhe privimi nga jeta i nje personi ta pa- 
fajshem. Por, ndodh qe dikush ta mbyse 
tjetrin me pahir dhe pa qellim, atehere 
Sheriati islam ka sanksionuar shpagimin 
e gjakut, i cili eshte i precizuar detajisht 
neper librat e Fikhut. 

Por, qe ne shoqerine njerezore te kete 
rregull dhe mbaresi, atehere duhet te 
kete edhe ligje e mekanizma qe mbrojne 
sigurine dhe dinjitetin e individit. Por 
nese dikush ngrihet kunder sigurise se te 
tjereve, vetem atehere Islami lejon qe 
krimineli te denohet konform dispozi- 
tave kuranore. 

Se Islami eshte vertete fe e sigurise se 
plote, mund te shohim edhe nga qendri- 
mi i Sheriatit ndaj jomuslimaneve qe 
jetojne brenda shtetit islam. Ka dispozi- 
ta dhe norma te percaktuara qe rregullo- 
jne marredheniet me jomuslimanet me 
sistem moral te dalluar me tolerance, 
lehtesi, ruajtje te shpirtrave dhe te drej- 
tave, largim te padrejtesise dhe armiqe- 
sise. Pra, Sheriati islam garanton jetese 
te sigurt edhe per jomyslimanet qe gjin- 
den ne shoqerite muslimane. Andaj 
shoqerite myslimane duhet te mbrojne 
nga sulmet e ndryshme ata qe jane ne 
marreveshje ose me garanci, ata qe gjen- 
den ne tokat myslimane per pune, ose 
ndonje ceshtje te lejuar, ose ne interes te 
pergjithshem te muslimaneve, me lejen 
e udheheqesit te shtetit.. 

Nga kjo shohim se feja islame eshte 
fe perplot me principe ideale, miresi te 
medha dhe moral te vlefshem. Nuk eshte 
fe qe udhezimet e saj perkufizohen ve- 
tem ne realizimin e sigurise ne tokat e 
myslimaneve dhe vetem per musliman- 
et, por Islami i ka detyruar myslimanet 
qe ta realizojne sigurine edhe per jomys- 
limanet, qofshin ata ne marreveshje ose 
me garanci (mbrojtje) (muahid dhe mu- 
ste'min). Atij qe jeton ne vendet e mys- 
limaneve dhe shoqerite e besimtareve 
qofte muahid (ne marreveshje) ose me 
garanci (muste'min), dispozitat islame i 
garantojne sigurine per veten, pasurine, 
nderin dhe pronat. 

Mbytja e myslimanit nga myslimani 
me qellim, ashtu sic mjerisht ndodh 
shpesh ne hapesirat tona shqiptare, eshte 




nje mekat i madh. Ja se c'thote Allahu 
xh.sh. ne lidhje me kete: 

"Rush e mbyt nje besimtar me qell- 
im, denimi i tij eshte xhehenemi, ne te 
cilin do te jete pergjithmone. Allahu 
eshte i hidhemar ndaj tij, e ka mallku- 
ar dhe i ka pergatitur denim te madh. " 
(En-Nisa 'e 93) 

Shikoni kete krim te madh dhe nde- 
shkimet drakonike per te: 

1 . Ndeshkimi i tij eshte Xhehennemi; 

2. Do te jete perjetesisht ne te; 

3. Allahu do te jete i hidheruar ndaj au- 
torit te ketij krimi; 

4. Mallkimi i Allahut do te jete gjithmo- 
ne mbi te; 

5. Allahu i ka pergatitur ketij krimineli 
ndeshkim te dhembshem e te tmerr- 
shem. 

Nese njeriu ndalet dhe me kujdes e 
analizon kete ajet kuranor, atehere ne 
toke vertet do te mbreteronte qetesi dhe 
paqe, por mjerisht kjo nuk po ndodh. 
Kudo ne bote vazhdojne te behen krime 
te tmerrshme, vellavrasje, madje edhe 
ne mesin e myslimaneve, gje e cila ka 
sjelle shoqerine islame buze gremines. 
Keto krime kane ndikuar ne shthurjen 
dhe shkaterrimin e familjeve dhe degra- 
dim te shoqerise ne pergjithesi. 

I Derguari a.s. ka thene: "Shkaterrimi 
i kesaj bote eshte me e lehte per Allahun 
sesa mbytja e nje njeriu besimtar nga 
besimtari tjeter. " 



Ne nje hadith tjeter po ashtu qendron 
se Resulullahu a.s. ka thene: "Qdo me- 
kat Allahu edhe mund ta fale pervec 
nese njeriu vdes si pabesimtar, dhe nese 
nje njeri e mbyt besimtarin me qellim " 

8. Largimi nga kurveria 
(laviriteti) 

"...dhe qe nuk bejne kurveri." (El- 
Furkan, 68) 

Islami-feja me te cilen na ka nderuar 
Allahu xh.sh., eshte udhezim dhe drite 
per ata qe i permbahen. Ne te ka rregu- 
11a te perpikta, lejime, urdheresa dhe 
ndalesa. 

Morali eshte virtyti me i larte me te 
cilin e ka nderuar Allahu xh.sh., krijesen 
njerezore, ne vecanti myslimanet. Pri- 
ncipet e Islamit jane vete morali. Kurani 
perben nje kodeks te mirefillte te mora- 
lit, ashti si? edhe i derguari yne Muham- 
edi a.s. u dergua per te persosur virtytet 
e moralit me te perkryer. 

Popujt mund te ekzistojne derisa te 
kene moral. E nese humb morali i tyre, 
humbin edhe ata. Nese nje popull ka 
mungese se lidhjes se tij me Allahun, 
apo ne raportet ndernjerezore ne mes 
tyre, kjo vjen si rezultat i mungeses se 
vlerave te tij dhe renies se moralit. 

Shikuar nga ky kendveshtrim, pa dy- 
shim qe prostitucioni eshte nje nder me- 
katet me te medha dhe me te shemtuara. 
Mu per kete edhe eshte i ndaluar dhe ben 



8 



dituria islame / 203 



pjese ne mesin e shtate mekateve te me- 
dha, sipas hadithit qe theksuam me he- 
ret. 

Allahu xh.sh. na ka urdheruar t'i lar- 
gohemi amoralitetit duke thene: 

"Dhe mos iu afroni imoralitetit (zi- 
nase), sepse vertet ai eshte vep'er e she- 
mtuar dhe eshte nje rruge shume e 
keqe. " (El-Isra "e, 32). 

Nga ky ajet shohim se Allahu i plot- 
fuqishem, jo vetem qe e ka ndaluar aktin 
e zinase si akt, por ai ka terhequr verejt- 
jen dhe ka ndaluar te gjitha rruget qe 
shpien ne nje akt te tille te shemtuar. 

Ne nje hadith, te cilin e ka shenuar 
Bejhekiu, theksohet se i Derguari i 
Allahut ka thene: "Largojuni amoralite- 
tit (zinase), sepse ai pas vetes sjell gja- 
shte pasoja, tri ne kete bote e tri ne 
Ahiret. Ne kete bote, amoraliteti e zhduk 
shkelqimin e imanit, sjell varferi dhepa- 
keson jetegjatesine, ndersa ne Ahiret, 
Allahu eshte i hidheruar ndaj lavirit, do 
ta ndeshkoje tmerrshem dhe perjetesisht 
do te lere ne zjarrin e Xhehenemit" . 

Ndresa ne nje rast tjeter ka thene: 
"Fytyrat e lavireve (f'emra dhe meshkuj) 
do te ndizen zjarr". 

Nga tere kjo, shohim se urtesite kura- 
nore dhe ato profetike jane te pasosura. 
Allahu xh.sh. fillimisht ka edukuar indi- 
vidin si te sillet ne shoqeri, ku mund te 
kete fitne e fesat, duke thene: 

"Thuaju besimtareve te ndalin shi- 
kimet (pre) haramit), t'i ruajn'e pjeset e 
turpshme te trupit te tyre, se kjo eshte 
me e paster per ta. Allahu eshte i njoh- 
ur hollesisht per ate qe b'ejn'e ata. Thu- 
aju edhe besimtareve te ndalin shikimet 
e tyre, t'i ruajn'e pjeset e turpshme te 
trupit te tyre..." (En-Nur, 30-31) 

Ndersa Pejgamberi a.s. ne hytben la- 
mtumirese ka porositur: 

"Ruajuni nga prostitucioni, tradhtia 
bashkeshortore dhe xhelozia. Prostituci- 
oni dhe tradhtia bashkeshortore jane 
mekate te renda, nderkaq xhelozia mund 
te shkaktoje prishjen e bashkeshortesi- 
se. " 

Nese kthehemi ne realitetin e shoqe- 
rise sone ne ditet e sotme, do te shohim 
zhytjen dhe katandisjen ne vlera shume 
te uleta te moralit. Shohin ushtrim legal 
apo gjysmelegal te prostitucionit, dhe 




kjo pothuajse nuk pengon askend. Te 
pakte jane ata zera institucionale qe ngr- 
ihen kunder kesaj dukurie. Shtepite pu- 
blike kane lulezuar anembane Kosoves, 
dhe nje pjese te konsiderueshme kjo i 
duket si normale, i duket si nje vlere pe- 
rendimore. Mirepo realiteti tregon se pe- 
rhapja e prostitucionit vjen per dy shka- 
qe, 1. Varferia e skajshme e pjeses me te 
madhe te nje popullate dhe, 2. mungesa 
e edukimit te mirefillte fetar. Mbase sis- 
temi i kaluar ateist, ka zvetenuar ndje- 
njat e moralit ne nje mase te madhe, por 
kjo vetem sa duhet te na mobilizoje ne, 
qe si shoqeri te ngrihemi kunder dukuri- 
ve te tilla negative, qe dita-dites po ma- 
rrin permasa alarmante. Andaj nuk eshte 
edhe cudi, qe kohet e fundit (vetem kete 
vit - 2007) ne Kosove jane regjistruar 
mbi 100 raste te AIDS-it ne 1700 kandi- 
date qe kane bere kete test ne menyre 
vullnetare. 

Gjeja e pare per te cilen Islami ia 
terheq verejtjen njeriut, eshte se pasimi i 
epshit dhe dalldisja pas cytjeve te tij, te 
cilat nuk kane te sosur, nuk do ta ngopin 
shpirtin dhe nuk do ta kenaqin te ver- 
teten. 

I tille eshte shpirti: Sa ambienton nje 
vend per epshet e tij, deshiron te trans- 
ferohet prej tij ne nje vend tjeter. Ai, ne 
perjetimet e tij te perhershme, nuk bren- 
goset per kryerjen e mekateve dhe per 
berjen e padrejtesive. Per kete, Kurani 
na terhoqi verejtjen per pasimin e ketyre 
pasioneve te ndaluara: "... e mos shko 
pas deshirave, se ato te shmangin prej 
rruges se Allahut. Ata qe largohen prej 
rruges se Allahut, ipret denim i r'ende, 
per shkak se e harruan diten e per- 
gjegjesise. " (Sad, 26) 

Ne anen tjeter, Islami nuk deshiron qe 
te shuhen instinktet me nderprerje te 
ashper, por ai per kete miratoi metodolo- 
gji mesatare ndermjet dy ekstremizma- 
vc. 



Rruga me e pershtatshme per Islamin 
eshte komunikimi me zemren e njeriut, 
ngritja e aspiratave te tij te fshehta drejt 
persosmerise dhe kthimit te tij tek Kri- 
juesi i tij me metode adekuate te bindjes, 
dashurise dhe lidhjes se tij per vlerat e 
larte me bindje se ato jane fryt natyror i 
tere kesaj. 

"...Ndersa kush ipunon k'eto, aigjen 
ndeshkimin. Atij i dyfishohet denimi 
diten e kiametit dhe aty mbetet ip'erbu- 
zur pergjithmone" (El-Furkan, 68-69) 

Ne keto dy ajete, Allahu xh.sh. terheq 
verejtjen per pasojat me te cilat do te 
ballafaqohen ata qe veprojne keso gje- 
rash te shemtuara si shirku, mbytja e te 
pafajshmeve dhe amoraliteti. Atyre u 
dyfishohet denimi ne boten tjeter dhe 
perjetesisht do te jene ne zjarrin e Xhe- 
henemit. A nuk mjafton ky ajet, t'i kth- 
jelle mendjet njerezore qe te mos zhyten 
ne mekate? A nuk mjaftojne te gjitha 
keto keshilla dhe porosi te Resulullahut 
s.a.v.s., te shmangemi nga mekatet shka- 
terrimtare, te cilat do ta rrembejne me- 
katarin ne humneren e perjetshme te 
sketerres?! Pse njerezit vazhdojne te je- 
ne kryene9e ndaj mesimeve hyjnore, kur 
dihet se kjo bote eshte kaq e shkurter?! 
Pse njerezit nuk perpiqen te arrijne 
graden e roberve te Allahut, te cilet i 
Gjithemeshirshmi i ka ruajtur nga keto 
te liga dhe prapesi? Pse te dalim te tur- 
peruar para Krijuesit, kur kemi mundesi 
te dalim faqebardhe para Tij? 

Pavaresisht nga te gjitha keto, njerez- 
it duhet ta dine se mbikeqyres i tyre 
eshte Allahu, krijuesi i tyre meshireplo- 
te, i cili ketyre mekatareve megjithate ua 
la deren e pendimit te hapur pergjithmo- 
ne. Nese ata pendohen per paudhesite e 
tyre, do te gjejne falje e magfiret. Per ke- 
te bejne fiale ajetet e kaptines El-Fur- 
kan, ne vazhdim... 



dituria islame / 203 



9. Pendimi 

OUT) CjKLS- j^JlC- ili 1 J^i iisijls 

"Pervec atij qe eshte penduar dhe ka 
bere veper t'e mire, te tilleve Allah u te 
keqijat ua shnderron ne te mira. Allahu 
eshte meshirues, ndaj Aifal shume. 

Ai qe eshte penduar dhe ka here 
mire, ne te vertete, ai eshte kthyer tek 
Allahu dhe eshte i pranishem." (El- 
Furkan, 70-71) 

Shkaku i zbritjes 
se ajetit 70 te kesaj kaptine 

- Transmetojne Buhariu dhe te tjeret 
nga Ibn Abbasi te kete thene: Kur zbriti 
ajeti 68 i kaptines El-Furkan, disa nga 
idhujtaret e Mekes (qe ishin penduar dhe 
kishin pranuar Islamin), thane: "Ne te 
kaluaren kemi mbytur njerez te pafajsh- 
em dhe pa te drejte, i jemi lutur (falur) 
dikujt tjeter e jo Allahut, dhe kemi bere 
shume gjera te ndyra (amoralitet), a ka 
shprese per ne..." dhe si pergjigje zbriti 
ajeti 70 i po kesaj kaptine: "Pervec atij 
qe eshte penduar dhe ka bere veper te 
mire, ..." 

Jeta e njeriut ne kete bote eshte nje 
pergjegjesi e madhe. Kjo krijese njere- 
zore duhet ta arsyetoje te qenet krijese e 
privilegjuar nga Allahu xh.sh. me vepra 
e moral te larte. Por mjerisht, ka shume 
prej njerezve qe gabojne, duke iu shma- 
ngur drites dhe udhezimit hyjnor. Shu- 
me prej tyre humbin pergjithmone kete 
udhezim, duke e derguar vetveten ne 
sketerre e ne humnerat e Xhehenemit, 
vetem e vetem pse ishin rob te epsheve 
dhe kapricieve te tyre ne kete bote. Por 
Allahu i Plotfuqishem, duke qene ne di- 
jeni per dobesite e kesaj krijese, megji- 
thate krahas udhezimit qe e dergoi ne 
toke nepermjet pejgambereve te Tij, Ai 
megjithate nuk ia mbylli ketij njeriu te 
gjitha rruget e shpreses. Ai i la te hapur 
deren e pendimit, dhe kurdo qe njeriu 
troket ne kete dere te meshires dhe ker- 
kimfaljes, do ta gjeje Allahun pranues te 
pendimit. Pra, njerezore eshte te gabosh 
dhe te pendohesh, e hyjnore eshte te fa- 




lesh dhe te pranosh kete pendim te sin- 
qerte nga njeriu. 

Allahu xh.sh. thote: "Thuaj: "O ro- 
berit e Mi, ju qe e keni ngarkuar veten 
me shume gabime, mos e humbni shpr- 
es'en ndaj meshires se Allahut, se vertet 
Allahu i fal te gjitha mekatet. " (Ez- 
Zumer: 53) 

Ne ajetet e sipertheksuara, pame disa 
lloje te mekateve qe bejne pjese ne me- 
katet e medha si shirku, mbytja e njeriut 
te pafajshem dhe amoraliteti, mirepo, 
nese njeriu pendohet per keto te bema te 
keqija te tij, Allahu megjithate eshte i 
Gjithemeshirshem dhe Fales. Ai madje 
ka thene: "S'ka dyshim se Allahu nuk 
fal (mekatin) t'i behet Atij shok (idhuj- 
tarine), eperpos ketij (mekati) ifalkujt 
te doj'e. (En-Nisa 'e, 48) 

Ndersa i Derguari a.s. ka thene: "Te 
gjithe bijte e Ademit jane gabimtare, e 
me te miret prej gabimtareve jane ata qe 
pendohen. " 

Pendimi per ?do mekat eshte obligim 
per cdo njeri. Per te qene pendimi i pran- 
uar tek Allahu xh.sh., njeriu se pari du- 
het te largohet nga ai mekat qe ka bere, 
duhet te ndieje thellesisht keqardhje per 
te dhe duhet te vendose vendosmerisht 
qe kurre me te mos perserise nje mekat 
te tille. Nese keto gjera nuk plotesohen, 
pendimi nuk pranohet. 

Dijetaret, per pendimin dhe dobite e 
tij, kane thene: 

1. Allahu xh.sh. gezohet me pendimin e 
robit te Tij . 

2. Pendimi i shlyen mekatet dhe pendue- 
si behet i barabarte me ate qe nuk ka 
mekate. Allahu xh.sh. thote: "Nese 
heqin dore (nga rruga e tyre e gabu- 



ar) do t'ufalet e kaluara. " (El-Enfal, 

38). 

Kurse Pejgamberi a.s. thote: "Ai qe 
pendohet nga mekatet, eshte sikur ai 
qe nuk ka mekate. " 

3. Pendimi eshte shkak per te shpetuar. 
Allahu xh.sh. thote: "Pendohuni qe 
t'e gjithe tek Allahu, o ju besimtar'e, 
ne menyre qe te shpetoni. " (En-Nur, 
31) 

4. Pendimi eshte shkak qe Allahu te 
shtoje bereqetin prej qielli e toke dhe 
te shtoj pasurite dhe femijet. Allahu 
xh.sh. thote: "Uneju thashe: Kerko- 
ni falje Zotit tuaj, se Ai vertet fal 
shume; Ai ju leshon nga qielli shi 
me bollek. Ju shumon pasurine dhe 

femijet, ju ben te keni kopshte dheju 

jep lumen j. " (Nuh, 10-12) 

5. Pendimi e pengon denimin, sepse i 
Lartmadherishmi thote: "Allahu nuk 
do t'i denoje ata derisa ti (Muhamed) 
te jesh ne mesin e tyre dhe Allahu 
nuk do t'i denoje derisa ata kerkojne 
falje (istigfar). " (El-Enfal, 33) 

Nga te gjitha keto ajete, shohim gati- 
shmerine e Allahut per te na falur neve, 
dhe, kur para nesh ende ekziston shpre- 
sa per nje te neserme me te mire, te mos 
lejojme veten te behemi objekt loje ne 
duart e shejtanit, por, edhe nese kemi ga- 
buar, te pendohemi menjehere, sepse 
pendimi i sinqerte do te na hape krahe- 
krahe dyert e meshires hyjnore... 



(vijon) 



10 



dituria islame / 203 



Tefsir 



Mr. Adnan Simnica 



Nga argumentet e fuqise absolute 
te Allahut dhe dijes se Tij 

I Vetem ata qe degjojne, i pergjigjen (fteses). Te vdekurit (ata qe nuk degjojne dhe nuk besojne) Allahu i ringj- 
§ all, e pastaj tek Ai kthehen (ujep ate qe e meritojne). Dhe thane: "Perse te mos i zbrese atij (Muhamedit) nje \ 
ff mrekulll nga Zotl i tij?" Thuaj: "S'ka dyshim se Allahu kafuqi t'i zbrese nje mrekulli, por shumica e tyre P 
fl nuk e dine (se q'do t'i gjente me pastaj). Nuk ka asnje gjallese ne tok'e dhe as shpende qefluturojne me dy I 
P krah'e, qe te mosjene te ndara negrupe (te ndryshme), sikurse edheju (Zoti i krijoi, i pajisi siju). Asgje nuk \ 
fj kemi line pas dore nga evidenca. Me ne fund tek Zoti i tyre do te tubohen. " (kaptina El-En 'am, 36,37,38) 

Pabesimtaret ne menyre kategor- 
ike kundershtonin misionin dhe 
thirrjen hyjnore islame, e cila 
kumtohej nga Muhamedi a.s., 
dhe pergenjeshtronin faktet mbinatyrore 
me te cilat ishte i pajisur ai nga ana e 
Allahut xh.sh. Ata thoshin se Kurani 
nuk eshte' ve9se mit i trilluar dhe se nuk 
ka jete tjeter pos kesaj bote, andaj nuk 
do te kete ringjallje. Allahu i Madherish- 
em parashtron ne menyre figurative pa- 
raqitjen e tyre para Krijuesit ne Diten e 
Gjykimit, te cilet, te deshperuar, do te 
thone: "Te mjeret ne per ate qe leshu- 
am (nga punet e mira ne dynja). Ah si- 
kur te ktheheshim (ne dynja), te mos 
genjejme faktet e Zotit tone e te behemi 
nga besimtaret!" (El-En' am, 27) 

Pabesimtaret, edhe pse e dinin sinqe- 
ritetin e Muhamedit a.s., prapeseprape e 
fyenin ate duke e quajtur magjistar, fallt- 
ar, rrenacak etj., dhe pikerisht per shkak 
te pergenjeshtrimit, mohimit dhe refuzi- 
mit te tyre ndaj misionit hyjnor, Muha- 
medi a.s. filloi te brengosej, prandaj 
Allahu xh.sh. e qeteson ate, duke i bere 
thirrje qe te mos shqetesohet nga fyerjet 
dhe refuzimet e tyre ndaj tij, ngase edhe 
pejgamberet e mehershem ishin fyer, 
pergenjeshtruar e torturuar nga popujt e 
tyre, por ata kishin duruar dhe fitua, ndaj 
"duro edhe ti, o Muhamed, sepse ndi- 
hma dhe fitorja per ty, Islamin dhe 
myslimanet eshte garanci hyjnore dhe e 
sigurt". Ndaj ne keto ajete vijuese sqaro- 
hen te verteta te qarta mbi ligjin hyjnor 
islam, se te verteten ?do mendje e shen- 
doshe e pranon, kurse zemerguret edhe 
pse te verteten e degjojne dhe e shohin, 
ata perseri nuk besojne, duke kerkuar 
vazhdimisht argumente mbinatyrore te 
cilat gjithnje i mohonin dhe injoronin. 
Allahu xh.sh. verteton bindshem se ka 
mundesi per cdo gje ne gjithesi, te zbre- 
se mrekulli mbinatyrore sic pati tek pej- 
gamberet e meparshem, por edhe te 




paraqese mrekulli te tjera ne gjithesi ne 
menyre sistematike deri ne Kiamet, per 
te argumentuar ekzistencen e Krijuesit 
per ata qe kane mendje te shendoshe. 
Me pas paraqiten argumente te Fuqise 
dhe Dijes absolute te Allahut ndaj fdo 
krijese dhe sendi ne gjithesi, duke sinja- 
lizuar e vertetuar persosmerine e jetes se 
shtazeve, shpezeve dhe krijesave te tjera 
ne shume aspekte dhe evidentimin - per- 
fshirjen ne Kuran te 9do sendi, krijese, 
ndodhie e zbulimi shkencor deri ne Ki- 
amet. 

Pergjigjja 
ndaj thirrjes hyjnore 

E vertete absolute e shprehur ne kete 
ajet mbi natyrshmerine e njerezve, ne te 
atille qe i pergjigjen thirrjes se vertete is- 
lame - udhezimit te Krijuesit, dhe ne te 
atille qe refuzojne kete udhezim dhe pe- 
rgenjeshtrojne faktet e Krijuesit dhe nuk 
besojne. Ata qe i pergjigjen udhezimit te 
Krijuesit me vullnet dhe bindje te forte, 



kane mendje te shendoshe, ndaj edhe me 
perkushtim e shprehin dhe zbatojne ate. 
Kurse ata qe refuzojne dhe pergenjeshtr- 
ojne kete udhezim, me te vertete jane te 
vdekur, sepse nuk duan te degjojne dhe 
nuk besojne, edhe pse shohin vazhdimi- 
sht argumentet e Krijuesit ne gjithesi 
dhe ne veten e tyre. Allahu xh.sh. e di 
absolutisht te ardhmen, ndaj edhe qete- 
son shpirterisht Muhamedin a.s. se ai ka 
per obligim vetem kumtimin e shpalljes, 
ngase njerezit jane te ndare ne dy grupe: 
te atille qe besojne, dhe te atille qe refu- 
zojne, prej se natyrshem pason rezultati 
i merituar per te dy grupet me dhenien e 
llogarise ne boten tjeter, me shperblimin 
per ata qe besuan, dhe me ndeshkimin 
per ata qe refuzuan. I pergjigjen thirrjes 
tende, o Muhamed a.s. vetem ata qe du- 
an ta degjojne dhe kuptojne ate me me- 
nd e me zemer, e sqaruar qarte edhe ne 
ajetin tjeter: "Per t'ia terhequr verejtjen 
atij qe eshte i gjalle (me mend e me ze- 
mer) dhe denimi te behet merite per jo- 
besimtaret" (Jasin, 70). 



dituria islame / 203 



11 



I pergjigjen thirrjes qiellore vetem ata 
qe degjojne me vemendje dhe logjikojne 
me kembengulje: "Ne te gjithe kete, per 
ate qe ka mendje te shendoshe dhe qe i 
ka vene veshin me vemendje, ka argu- 
mente". (Kaf, 37)' 

Kurse te vdekurit, ata qe nuk besojne 
dhe nuk degjojne, te cilet jane theksuar 
ne ajet, kane te bejne me pabesimtaret, 
sepse ata kane zemra te vdekura kur re- 
fuzojne dhe mohojne te verteten, dhe mu 
per kete arsye Allahu xh.sh. i ka kraha- 
suar me trupa te vdekur si per tallje, per- 
buzje dhe nen9mim ndaj tyre. 2 

Ardhja e shprehjes "i pergjigjen - El- 
Istixhabetu" ne gjuhen e Kuranit fame- 
larte sinjalizon pergjigjen pozitive ndaj 
nje kerkese te bere, duke e zbatuar e re- 
alizuar ate me plote vullnet, pavaresisht 
nga pergjigjja tjeter e zakonshme ndaj 
ndonje kerkese apo pyetjeje, e cila mund 
te kerkoje pergjigjen ose pozitive ose 
negative, e shprehur ne gjuhen e Kuranit 
me shprehjen "el-ixhabetu". Pra, kur 
Allahu tha: "Vetem ata qe kane degjim 
te shendoshe, i pergjigjen (fieses) ", ka 
per qellim ata qe degjojne me vemendje, 
logjikojne me mendje te shendoshe dhe 
binden thellesisht me zemer, kurse ata 
qe nuk jane te tille, padyshim u ngjajne 
te vdekurve. Kur te bashkohen degjimi 
me vemendje, bindja dhe vullneti per te 
zbatuar, atehere arrihet ajo cfare kerkon 
Islami, prandaj pikerisht per kete besim- 
taret jane te tille. Allahu i Madherishem 
ka krijuar tek njeriu mundesite dhe rru- 
get qe 90jne ne besim, ndaj veshet tek 
besimtaret degjojne, mendja logjikon 
kthjellet dhe zemra beson bindshem, per 
dallim nga pabesimtaret, veshet e te cile- 
ve degjojne, por zemrat e tyre kundersh- 
tojne, mendjet e tyre nuk logjikojne ar- 
syeshem dhe vazhdimisht lakmojne be- 
simet e gabuara, dhe pikerisht per kete 
arsye te tillet degjojne vetem formalisht 
me veshet e tyre dhe nuk i pergjigjen thi- 
rrjes hyjnore, andaj me plote te drejte 
quhen trupa te vdekur. 

Ndersa ne fund te ajetit konfirmohet 
kthimi tek Allahu xh.sh. ne Diten e Rin- 
gjalljes, per te dhene llogarine per- 
fundimtare te gjithe njerezit, kur do te 
shperblehen ata qe iu pergjigjen thirrjes 
hyjnore, kurse do te ndeshkohen dhimb- 
shem ata qe refuzuan, dhe derisa Allahu 
i ringjall te gjithe njerezit, Ai nuk ker- 
kon nga ata besim me dhune, por me 
bindje dhe me vetedeshire, sepse, po te 
deshironte Ai, me Fuqine e Tij absolute 
do t'i bindte njerezit per te besuar edhe 
pa deshiren e tyre. 3 



Nga kjo e vertete mbi besimin dhe 
mosbesimin e njerezve vullnetshem, 
Zoti xh.sh. shpjegon nje ceshtje qe argu- 
menton Fuqine absolute te Allahut ne 
gjithesi, e cila nderlidhet me kerkesen e 
pabesimtareve per t'u zbritur atyre nje 
mrekulli mbinatyrore. Me kete rast i 
Madherishmi u sqaron atyre se nje ker- 
kese e tille injoron ligjet e Allahut ne 
gjithesi dhe meshiren e Tij ndaj tyre, se- 
pse, nese u pergjigjet per ate qe kerkoj- 
ne, ata me pas, nese nuk besojne, do te 
kene ndeshkim te ashper! Ketu Allahu 
xh.sh. paraqet shkallen me te larte te sa- 
ktesise te planifikimit dhe Dijes se Tij 
ndaj cdo gjeje ne gjithesi, duke sqaruar 
edhe urtesite e ligjit te Tij gjitheperfshi- 
res ndaj 9do krijese. 4 

Zbritja e mrekullive 
mbinatyrore 

"Dhe thane: "Perse te mos i zbres'e 
atij (Muhamedit) nje mrekulli nga Zoti 
i tij?" Thuaj: "S'ka dyshim se Allahu 
ka fuqi t'ia zbres'e nje mrekulli, por 
shumica e tyre nuk e dine (se cka do t'i 
gjente me pas). " 

Pabesimtaret refuzonin dhe kunder- 
shtonin vazhdimisht shpalljen hyjnore, 
ashtu si9 veprojne edhe sot, ndaj kerko- 
nin ndonje mrekulli tjeter mbinatyrore 
(perpos Kuranit), ashtu si9 paten kerkuar 
edhe popujt e meparshem nga pejgam- 
beret e tyre, ne menyre qe t'i shihnin ato 
ne natyre, si: mrekullite e Musait a.s. me 
shkop, hapja e detit etj.; apo tek Isai a.s. 
- te folurit ne djep, ngjallja e te vdekurve 
me lejen e Zotit etj. Edhe pse ata kishin 
para vetes mrekulline mbinatyrore - Ku- 
ranin, i cili u mjaftonte atyre dhe do t'u 
mjaftoje te gjithe njerezve deri ne Kia- 
met, prapeseprape nga kokefortesia e ty- 
re, refuzonin 9do argument dhe kerkonin 
mrekulli te tjera. Me kete rast Allahu 
xh.sh. u pergjigjet atyre se Ai ka mund- 
esi absolute t'i zbrese Muhamedit a.s. 
9faredo mrekullie, ashtu si kerkojne ata, 
ose mrekulli qe do t'i detyronte te beso- 
nin, ose ndonje mrekulli qe ne rast te re- 
fuzimit nga ana e tyre, do te goditeshin 
me shkaterrim hyjnor, nje gje qe shumi- 
ca e tyre nuk e dinin. Mirepo, pavaresi- 
sht nga fakti se ata nuk e pranonin 
Kuranin si mrekulli hyjnore nga Krijue- 
si, ata e pranonin madheshtine e tij, ndaj 
thoshin: "Pastaj thane: "Perse te mos i 
kete zbritur ky Kuran nje njeriu te 
madh nga dy qytete?" (Ez-Zuhruf, 31) 

Kerkesat e tyre i pershkruan Kurani 
kur thote: "Ata thane:" Nuk te besojme 
ty derisa te na nxjerresh burimeprej to- 



kes. Ose, (nuk te besojme derisa) te kesh 
kopshte me hurma e me rrush, e te besh 
te rrjedhin vazhdimisht lumenj mesper- 
mes tyre. Ose (nuk te besojme derisa) te 
bjer'e mbi ne qielli copa-copa, ashtu si 
po mendon ti (se do te na denoje Zoti), 
apo te na sjellesh Allahun dhe engjejt 
prane nesh, ose te kesh nje sht'epi prej 
ari, apo te ngjitesh lart ne qiell, po, ne 
nuk te besojme per ngjitjen t'ende deri- 
sa te na sjellesh nje liber qe ta lexoj- 
me!" Thuaj: I Madherishem eshte Zoti 
im, a mos jam un'e tjeter vecse njeri, 
pejgamber?" (El-Israe, 90-93). 

Thuaj, o Muhamed, i Madherishem 
eshte Zoti im, si po kerkoni nga une te 
gjitha keto argumente, kurse une nuk 
jam tjeter ve9se njeri dhe pejgamber, 
ndaj nuk kam fuqi per nje gje te tille, se- 
pse vetem Allahu xh.sh. ka mundesi per 
t'ua zbritur keto argumente. Pabesimta- 
reve u behet me dije qarte se Allahu ka 
fuqi absolute per t'iu pergjigjur pozi- 
tivisht kerkesave te tyre, por me pas, ne 
rast se ata do te refuzonin, pason ndesh- 
kimi i ashper, nje gje qe u kishte ndodh- 
ur edhe popujve te pejgambereve te 
meparshem. Pergjigjja e Krijuesit ndaj 
kerkesave te tilla tek popujt e mehersh- 
em nuk kishte qene asnjehere shkak i 
udhezimit te tyre, por i ndeshkimit te ty- 
re, prandaj zbritja e ndonje mrekullie 
ashtu si9 kerkonin pabesimtaret ne koh- 
en e Muhamedit a.s., nuk do te ishte ne 
te miren e tyre, por ne dem te tyre, edhe 
pse ata nuk e dinin. Kerkesa e tyre kishte 
per qellim mposhtjen e Muhamedit a.s., 
e jo deshiren e tyre per t'u udhezuar, 
ngase, edhe po te zbriteshin mrekulli te 
tilla, ata perseri do te refuzonin: "Po ata 
(idhujtaret), edhe nese shohin ndonje 
argument (mrekulli), zmbrapsen e tho- 
ne: Kjo eshte magji e vazhdueshme!" 
(El-Kamer, 2) 5 

A nuk gjen shprehjen ketu meshira e 
Krijuesit edhe ndaj pabesimtareve, sa 
kohe qe u terhiqet verejtja ndaj kerkeses 
se pavend qe bejne ata, duke u sjelle 
shembuj edhe nga popujt e meparshem 
qe kishin kerkuar nje gje te tille, por pas 
zbritjes se argumenteve, ata kishin refu- 
zuar dhe mohuar, ndaj edhe ishin nde- 
shkuar: "Ne nuk napengoi asgje qe t'u 
sjellim argumente (mrekulli), pos asaj 
qe ata te par'et i pergenjeshtruan ato. 
Ne i dhame Themudit devene (mrekulli) 
konkrete, e ata e mohuan ate. E mreku- 
llite (ose fenomenet natyrore qe shkater- 
rojne), Ne nuk i dergojme per tjeter 
vetem per frikesim" (El-Israe, 59). Ose 
pershkrimi tjeter kuranor: "Sikur te do- 



12 



dituria islame / 203 



nim Ne, do te zbritnim nje argument 
(mrekulli) nga qielli mbi ata, e qafat e 
tyre do t'i rrinin teperulura atij". (Esh- 
Shuarae, 4). 

Mirepo, pabesimtaret me keto kerke- 
sa donin vetem te benin loje, ngase ata 
kishin para vetes mrekulline hyjnore- 
Kuranin famelarte, i cili eshte mrekulli 
mbinatyrore nga Zoti i Madherishem, i 
vlefshem deri ne Kiamet dhe absolutisht 
i pasfidueshem ne te gjitha aspektet. Pr- 
andaj, pikerisht kur pabesimtaret e ak- 
uzuan Muhamedin a.s. per magji, dhe e 
quajten rrenacak, atehere Allahu xh.sh., 
nepermjet Kuranit, i sfidoi ata, duke 
kerkuar nga ata qe te sjellin vetem nje 
kaptine te shkurter si ai, nje gje qe nuk 
arriten ta benin dhe nuk do te arrijne ta 
bejne kurre deri ne Kiamet. Keshtu, 
Allahu Fuqiplote vertetoi se Kurani 
eshte mrekulli mbinatyrore per te gjitha 
kohet, i pasfidueshem absolutisht dhe 
argument i mjaftueshem per te gjithe 
njerezit. 

Pavaresisht nga kjo, pabesimtaret 
kerkonin nga Muhamedi a.s. mrekulli 
shqisore-lendore, qe do te shihnin ne na- 
tyre, ndaj ketu edhe qendron kulmi i 
kryenecesise dhe injorances se pabesim- 
tareve te te gjitha koheve. A thua pse? 
Sepse Kurani eshte mrekulli hyjnore de- 
ri ne Kiamet, per te gjithe njerezit, per te 
gjitha kohet dhe te gjitha vendet, kurse 
mrekullite shqisore qe kerkonin pabes- 
imtaret, jane te perkohshme, vetem per 
momentin dhe vetem per njerezit qe i 
shohin. Pejgamberet e meparshem ishin 
te pajisur me mrekulli shqisore te perko- 
hshme, sepse ishin te derguar vetem tek 
nje popull, ne nje vend dhe per nje kohe 
te caktuar, kurse Muhamedi a.s. eshte i 
derguar per te gjithe njerezit dhe per te 
gjitha kohet, dhe mu per kete arsye edhe 
mrekullia e tij hyjnore nga Zoti, eshte 
per te gjithe njerezit dhe per te gjitha ko- 
het deri ne Diten e Fundit. Mrekullia e 
Kuranit dhe sekretet e tij po vertetohen 
per cdo dite e me shume nga shkencat 
bashkekohore dhe do te vertetohen edhe 
me tutje deri ne Kiamet, ngase Allahu 
xh.sh. tha: "Ne do t'ua b'ejm'e atyre te 
mundshme qe te shohin argumentet 
Tona ne horizonte dhe ne veten e tyre, 
qe t'u b'ehet e qart'e se ai (Kurani) eshte 
i vertete" (Fussilet, 53) 

Me gjithe kete mrekulli qe pabesim- 
taret e kishin para vetes, ata kerkonin me 
ngulm mrekulli tjeter, por Allahu xh.sh., 
nga meshira e Tij ndaj tyre, nuk zbriti 
ate qe ato kerkonin, sepse po t'i zbriste 
dhe pabesimtaret ne anen tjeter do ta 




mohonin ate, atehere do te ndeshkohe- 
shin ashper sikurse popujt e meparshem, 
ndaj Allahu xh.sh. tha: "Po Allahu nuk 
do t'i denoj'e ata, derisa ti (Muhamed) je 
ne mesin e tyre... " (El-Enfal, 33). 

Allahu xh.sh., me Fuqine e Tij abso- 
lute ka mundesi per cdo gje ne gjithesi, 
po edhe per t'u zbritur atyre cfare ker- 
konin, por nga meshira ndaj tyre, nuk iu 
pergjigj kerkeses se tyre, ngase e dinte 
absolutisht se ata do te mohonin perseri 
dhe do te ndeshkoheshin, dhe se dikush 
nga ata neser ndoshta do te besoje dhe 
do ta perhape Islamin. A nuk eshte kjo 
meshire e Krijuesit ndaj pabesimtareve 
ne kete bote? Sigurisht qe po! 6 

Persosmeria e krijesave - 
argument hyjnor 

"Nuk ka asnje gjallese ne toke dhe 
as shpende qefluturojn'e me dy krah'e, 
te cilet te mosjene te ndare ne grupe (te 
ndryshme), sikurse edheju (Zoti i krijoi, 
i pajisi si ju). Asgje nuk kemi Vend pas 
dore nga evidenca. Me nefund te Zoti i 
tyre do te tubohen. " 

I Madherishmi Allah sqaron se cdo 
argument dhe fakt ne gjithesi eshte i pra- 
nueshem per fdo mendje te shendoshe te 
njerezve, ndaj edhe e ka zbritur Kuranin 
si mrekulline hyjnore, njeriun e ka bere 
mekembes mbi toke dhe ne sherbim te 
tij ka krijuar te gjitha krijesat e tjera, si: 
shtazet, shpezet, bimet etj. Ne, thote 
Krijuesi Fuqiplote, kemi rregulluar dhe 
sistemuar jeten normale instinktive te te 
gjitha krijesave, qofshin ato shtaze, 
shpeze apo te ngjashme, ne menyre qe 
ato te zhvillojne jeten e tyre normale dhe 
te kryejne misionin e tyre ne sherbim te 
njeriut. Keto krijesa arrijne qe me insti- 
nktin e dhuruar nga Zoti, te sistemojne 
dhe organizojne shume mire jeten e tyre, 
dhe imagjinoni shkallen e epersise se 



njerezve, te cilet jane te pajisur me dhu- 
raten me te ?muar qe nuk e kane krijesat 
e tjera - me logjike! Pikerisht per kete 
arsye, Krijuesi Fuqiplote e ka zbritur 
Kuranin mrekulli hyjnore, te stermbush- 
ur me argumente, qe t'i sherbeje jetes se 
njeriut ne te gjitha aspektet deri ne Kia- 
met. 

Qdo krijese ne gjithesi Zoti xh.sh. i ka 
dhene natyrshem besimin ne Zotin Nje, 
dhe instinktivisht e ka udhezuar tek rre- 
sku - furnizimi dhe tek organizimi i je- 
tes ne menyre shume te mire, ndaj nga 
krijesat i tjera njeriu duhet te dije se ka 
mesuar shume gjera, si: Kabili mesoi 
nga sorra si ta varrose te vellane, projek- 
tuesi i avioneve modelin e mori gjate 
studimit te shpezeve etj. Sa per ilustrim 
te zhvillimit normal te jetes tek krijesat 
e tjera, po veme ne dukje shembullin e 
buburrecit te permendur ne Kuran, i cili 
iu drejtua shokeve te tij me fjalet: "Deri 
atehere kur arriten mbi luginen e bu- 
burrecave, nje buburrec tha: "O ju bu- 
burreca, hyni ne vendet tuaja, qe te 
mos u grij'e Sulejmani dhe ushtria e 
tij". (En-Neml, 18). Krijuesi Fuqiplote, 
nepermjet ketij ajeti, verteton qarte se 
buburrecat kane nje jete te sistemuar 
shume mire dhe kane gjuhe komunikimi 
ne mes tyre. Keshtu, nje nga rojat e tyre 
i kishte urdheruar shoket e tjere qe te 
strehoheshin neper vendet e tyre e te 
shpetonin nga rreziku i ushtrise se Sule- 
jmanit a.s.. Allahu xh.sh., me shembuj te 
tille ne Kuran, ka vertetuar se te gjitha 
krijesat - shtaze, shpeze etj., ne toke, ne 
uje e ne qiej, kane gjuhe te komunikim- 
it midis tyre dhe kane jete shume te 
ngjashme me njerezit, si: ne furnizim, 
sistemim te jetes, udheheqje e organiz- 
ing prandaj edhe Zoti xh.sh. tha: "Lart- 
madheri te merituar i shprehin Atij 
shtat'e qiej e toka dhe c'ka ne to, e nuk 
ka asnje send qe nuk e madheron (nuk 



dituria islame / 203 



13 



i ben tesbihe), duke i shprehur falende- 
rim Atij, porju nuk e kuptoni ate mad- 
herim te tyre (sepse nuk eshte ne gjuhen 
tuaj) ". (El-Israe, 44) 

Ne kete menyre Allahu xh.sh. na ben 
me dije se te gjitha krijesat i bejne' adh- 
urim Atij, mirepo ne nuk mund ta kupto- 
jme ate, ashtu si nuk mund te kuptojme 
edhe gjuhet e komunikimit te tyre, sep- 
se, po te kuptonim ato, atehere do te 
kuptonim edhe adhurimin qe i bejne 
Krijuesit. Nese nje njeri udheton tek nje 
popull tjeter qe flet nje gjuhe te panjohur 
per te, ai nuk kupton asgje, mirepo, po ta 
njihte ate gjuhe, atehere do te kuptonte 
edhe komunikimin e tyre. D.t.th. mos- 
njohja e gjuhes perkatese te ketyre nje- 
rezve nga ky njeri, nuk do te thote se 
keta njerez nuk komunikojne midis tyre. 
Pra, edhe pamundesia jone per te kuptu- 
ar gjuhet e shtazeve, shpezeve etj., nuk 
do te thote se ato nuk kane gjuhe te zhvi- 
lluar komunikimi apo edhe nuk bejne 
adhurim ndaj Krijuesit. A nuk tha 
Allahu ne Kuran: "Ne b'eme qe kodrat 
dhe shpezet te madherojne (bejne tesbi- 
he) se bashku me Davudin " (El-Enbija, 
79) 

D.t.th. edhe kodrat e malet I bejne 
madherim Krijuesit, sic I bejne edhe 
shpezet, ndaj, sa per ilustrim, te theksoj- 
me rastin e pupezes, te permendur ne 
Kuran, e cila kuptoi adhurimin e Zotit 
Nje dhe ishte shqetesuar kur kishte pare 
mbretereshen e Sebe'es dhe popullin e 
saj tek adhuronin Diellin: "Madje tako- 
va ate dhe popullin e saj se adhurojne 
Diellin ejo Allahun, po djalli ua kishte 
hijeshuar ate veprim te tyre" (En-Neml, 
24). Pra, pupeza e kishte te njohur adh- 
urimin e Allahut, e kuptonte rolin e shej- 
tanit ndaj njerezve dhe e dinte se perulja 
e adhurimi I takon vetem Allahut xh.sh.: 
"(i kishte shmangur) Per te mos adhu- 
ruar Allahun qe nxjerr ne shesh (e di) 
te fshehten ne qiej e ne toke". (En-Ne- 
ml, 25). A nuk eshte ky argument i nje 
jete shume te sistemuar dhe te zhvilluar 
tek krijesat e tjera? Patjeter qe po! Ne 
jemi deshmitare se si dijetaret perpiqen 
te zbulojne gjuhen e komunikimit midis 
peshqve, fshehtesite dhe sistemin e jetes 
shume te zhvilluar tek bleta, se si i bejne 
folete dhe vendstrehimoret e tyre aq te 
fortifikuara shpezet, buburreci etj. A 
nuk verteton kjo fjalen e Allahut ne Ku- 
ran: "I Cili krijoi dhe persosi. Dhe i Cili 
percaktoi e orientoi" (El-A 'ela, 2-3) 

Kur buburreci veren ndonje kokerr 
sheqer qe s'mund ta barte vete, atehere 
ai therret bashkepunetoret e tij per ta ba- 




rtur ate, gje qe e kane vertetuar edhe dij- 
etaret, kur thane: Nese pesha e atij sendi 
ushqimor qe veren nje buburrec, eshte 
jashte mundesise se tij per ta bartur, ate- 
here ai i therret shoket e tij per ndihme. 
E ata pyesin: Prej nga kjo mundesi e bu- 
burrecit qe te percaktoje dhe te njohe 
madhesine dhe peshen e sendeve? Si 
mund ta imagjinojme se si buburreci arr- 
in te beje dallimin ne mes dy sendeve te 
njejta per nga madhesia, por te ndrysh- 
me per nga pesha? Kjo verteton pa 
dyshim Fuqine absolute te Allahut, i Cili 
krijoi dhe persosi, percaktoi dhe e orien- 
toi cdo krijese. Pra, te gjitha krijesat 
zhvillojne thuajse jete te njejte me ate te 
njeriut, si ne angazhim per furnizim, ne 
pune e mjeshteri, adhurim e bindje, per- 
fundojne me vdekje etj. A nuk jane keto 
disa nga argumentet qe vertetojne bind- 
shem Fjalen e Allahut xh.sh.: "Nuk ka 
asnje gjallese ne toke dhe as shpende 
qe fluturojne me dy krah'e e qe te mos 
jene te ndare ne grupe (te ndryshme), 
sikurse edhe ju (Zoti i krijoi, i pajisi si 
ju). Asgje nuk kemi len'e pas dore nga 
evidenca... " 7 

Thenia kuranore: "Asgje nuk kemi 
len'e pas dore nga evidenca", verteton 
se Dija e Allahut eshte absolute ndaj cdo 
gjeje ne gjithesi, qofte edhe sendi me i 
imet, dhe se cdo gje qe ndodh, zbulohet 
dhe paraqitet, eshte e evidentuar, parala- 
jmeruar dhe e regjistruar ne Kuran qysh 
para me shume se 14 shekujsh, ne kohen 
kur njerezit ishin ne erresire dhe injo- 
rance te plote. Shume prej komentuesve 
te Kuranit mendojne se vendi - libri ne te 
cilin jane evidentuar te gjitha 9eshtjet, 
ka te beje me Levhi Mahfudhin, por nje 
numer i tyre thone se ka te beje me Ku- 
ranin, nje mendim te cilin e perkrah 
edhe komentuesi bashkekohor Muteveli 



Sharavi. Cdo gje ne gjithesi, qe ka ndo- 
dhur dhe qe do te ndodhe, eshte nen Di- 
jen e Allahut xh.sh. dhe e evidentuar ne 
Kuran qysh heret, e vertetuar edhe ne 
ajete te tjera: "Nuk ka gjallese ne toke 
se ciles Allahu te mos i kete garantuar 
furnizimin, Ai e di vendbanimin dhe 
vendstrehimin e saj (pas vdekjes). Te 
gjitha (keto) jane ne librin e njohur 
(Lehvi Mahfudh) ". (Hud, 6) 

Keshtu, Kurani si Fjale hyjnore, ka 
perfshire bazat e te gjitha aspekteve jete- 
sore dhe zhvillimore si: dispozitat e 
udhezimit hyjnor, normat e shoqerise se 
shendoshe, bazat e ekonomise, te politi- 
kes cilesore, etj. Kurse fundi i ajetit kon- 
firmon edhe nje here ringjalljen ne boten 
tjeter, mundesi qe e ka vetem Allahu Fu- 
qiplote. 

Keto te verteta te shprehura ne Kur- 
an, vertetojne dhe argumentojne Fuqine 
absolute te Allahut ndaj cdo gjeje ne gji- 
thesi, saktesine ne shkallen me te larte 
ne krijimin e te gjitha krijesave, dhe Di- 
jen gjitheperfshirese te Tij ndaj cdo se- 
ndi ne gjithesi. 



Fusnotat: 

1. Tefsir El- Bejdavi, Envaru Et-Tenzil ve Esraru 

Et-Te'vil, veil, i pare, faqe 299, viti i bot.1999, 
Bejrut. 

2. Iben Kethiri, Tefsir El-Kur'an El-Adhim, veil, i 

dyte, faqe 133, viti i bot. 1991, Kajro. 

3. Tefsiri i Muhammed Muteveli Esh-Sharavit, 
veil, i gjashte, faqe 2603-2604, pa vit.bot. 
Kajro. 

4. Sejjid Kutb, Fi Dhilalil Kur'an, veil, i dyte, faqe 

1079, viti i bot. 1996, Kajro. 

5. Muhamed Mahmud Hixhazi, Tefsir El-Vadih, 
veil, i pare, faqe 607, viti i bot. 1992, Kajro. 

6. Tefsiri i Muteveli Esh-Sharavit, faqe 3606. 

7. Po aty, 3607-3610. 



14 



dituria islame / 203 



Nga trashegimia e shkruar 



^'ASHT KUR-ANI? 

Naltesija dhe Shenjtri e Kur-anit te Madhnueshem 

Prej fort te pershndritshmit Zotni Vehbi Dibres 



Vehbi Dibra 

Ketu due me pershkrue mejtimet e 
mija mbi naltesin dhe shenjterin e 
te Madhnueshmit «Dekret Hyjnu- 
er» qi asht vete Dielli i horizontit te 
dituris. Por, ku asht ajo pende kompetente qi 
mundet me shprehun e me pershkrue mad- 
heshtin dhe hapsinen shum te nalte' te ketij 
Oqeani pa fund te dituris e te filosofis? Me 
gjith kete te mete e mungese burimi qi gjej 
ne vetvehten t'ime, nuk mundem as me he- 
sht perpara fakteve e mbresave shpirtnore qi 
ndjej tash ne kete minute, kur bije nder mend 
profesionin t'em. Pra, po e shtrengoj dhe po 
e detyroj penden qi te me pergjigjet ne kete 
nevoje te ngushte dhe te me ndihmoje me 
gfaqe mejtimet e mija mbi kete subjekt te 
nalte e te shenjte, abolla qi te na shoqnohet 
hiri e bekimi i te Naltit Zot. 

/ dashtun lezues! 

Kur-ani i madhnueshem asht nji liber hyn- 
juer qi shperndan e perhap drite gjithkah; aj 
mbeshtjell gjith naltesinat, perfshin krejt bu- 
rimet e virtuteve te larta te njerzis. 

Aj shpjegon dobit edhe damet e atyne qi 
ju shtrohen dispozitave te tija shum te shenj- 
ta. Aj merr nden mbrojtje dhe garanton te 
drejtat e te gjith kombeve dhe te krejt popuj- 
ve musliman e jo-musliman. Per gjith keto 
nevoja asht nji liber i madhnueshem dhe i 
mastueshem. 

Kur-ani i Shkelqyeshem asht Dekerti Hyj- 
nuer dhe Akti kredencjal qi dokumenton der- 
gaten e Shenjtenueshme dhe misjonin e Nalt 
te Atij Profeti te stolisun me mirsit Perendijo- 
re te pa numrueshme, i cili u dergue nga Krij- 
uesi i Amshueshem i ngarkuem Fuqiplote 
per te thirre tansin e krijesave mendore ne 
«Njitim te Zotit» e per t'u kumtue urdhnat e 
ndalimet qi ka caktue edhe per t'i u spiegue 
premtimet e verejtjet. Ky asht Kur-ani i ma- 
dhnueshem, i cili, qysh tash tremedhet she- 
kuj e sa, ka dale ne shesh te burrave dhe 
thrret krejt boten njerzore e xhinnore ne kon- 
kurs e ne prove, i u proponon artisteve letrar 
me hartue nji veper kso dore, qi t'i shem- 
bulleje se pakut edhe kaptines (sures) ma te 
vogel te tij. Sadnqi disa tru fantastike kane 
pase guximin me derdhe kritikat e tyne ne 



disfavor te ketij Statusi te Hyjnueshem, me 
qellim qi t'a nxojne vleren e tij te amshuesh- 
me, letraret ma te famshem te botes s'kane 
munde me hartue as edhe nji fraze te shku- 
rte fare qi te krahasohet me naltesin letrare 
te kesaj vepre, qi s'asht veper, por fjala e 
Amshueme e teMadhit Krijues. Ky asht Kur- 
ani i Madhnueshem qi ia lane me gisht« ne 
goje, ka habite krejt Gjenit letrare, te cilet, 
perpara ketij fakti te pakundershtueshem, 
natyrisht ata qi i shtrohen arsyes e jo fanati- 
ket e nxete por sa t'a studjojne, prulen me 
reverence te devogme dhe pohojne se «Ky 
liber i nalte nuk asht krijesa e mendes njerz- 
ore, por asht drejt per drejt Fjala e Mrrekullu- 
eshme qi ka burrue nga Selija e padukshme 
e Unitetit t'Amshuem, si nji dhurate e meshi- 
res se Nalte, e si nji drite e mrrekullueshme 
e se vertetes se Plote per me forcue e verte- 
tue Profetin e te Madhit Muhammet Alejhis- 
selam. 

Kur-ani i Shenjte pa parapa ndonji intere- 
st e shperblim, ka caktue ne nji menyre jo te 
rande e jo te thjeshte, ne nji trajte ma pergji- 
thsore, ma te kullueme e ma te kethjellet 
gjith bazat shoqnore te organizates njerzore, 
qytetnimin, drejtesin, administraton, arsimin, 
industrin, tregtin, ekonomin, rllaznin e 
mkralin. Qytetnimi qi predikon Kur-ani shef e 
qellon lumterin e te dy jetave edhe neverit 
qytetnimin falso qi rbef me perhape argtimet 
e padobishme, luksin, mundimet e kota dhe 
te palogjikeshme, ambicjet e yryshet epsho- 
re te mishit. 

Kur-ani i bekuem njeriut ja meson njerzin( 
nahtesit dhe ja mjekon semundjet shpirtno- 
re. 

Ne nji kohe kur ishte shkatrue rregulli i 
shoqnis njerzore, ne nji kohe kur vogjlia e 
mjere po lengonte dhe po shtypesh nden 
kethetrat e tortures barbare, ne nji kohe kur 
popujt dhe kom"et msyjshin pa meshire njani 
tjetrin vetem per plagke e per gjak, ne nji 
kohe kur njersve nuk u njihesh barazimi para 
Drejtesis, ne nji kohe kur ne bote sundonte 
vetem Kaosi, a nuk qe Kur-ani i Madhnuesh- 
em qi thhrrri njerzin ne «Unitet» e ne 
«Barazim», a nuk qe ky liber hyjnuer qi me 
normat e Drejtesis se Nalte e Ibeshtuell nje- 
rzin nden balacen e se Drejtes e kejo drite e 
vetetimte e Kur-anit shkelqeu ne kater anet e 




botes ne nji menyre qi cuditi krejt mendet e 
larta te njerzis? 

Kur-ani, ajo pasqyre e se vertetes Hyjnu- 
eshme, me dispoziten e Madhnueshme, ur- 
dhnon e porosit ne fkrme kategorike «me 
dorzue emanetin (detyren) ne dore te afte 
e me gjykue me drejtesi...» e me ket meny- 
re ka caktue nji here e pergjithmon detyret e 
Shtetit dhe te shtetasve dhe ka vendose ne 
forme te preme «Kushtuten e Shteteve 
Demokratike». Sa baze e Nalte! Sa udhehe- 
qes i fuqishem per rregullimin e problemeve 
shtetnore te popujve! 

«Me zgjedhe te aftin e te meritueshmin 
dhe me e vu ne krye te detyres, e pastaj, ky 
i afte i zhgjedhun me arsye e me drejtesi» a 
nuk asht nji «Doktrine filisofike» shum me 
randesi e me vlefte te nalte? Jeta dhe nalte- 
sija e nji Kombi bazohet ne keto dy kondita: 
1) Nepunes te afte, 2) Gjyq te drejte. Ata 
shtete qi rrespektojne keto kondita, ata shte- 
te qi rrespektojne urdhnin e Nalte te Zotit dhe 
mbajne ne sherbim Nepunes te afte, me te 
cilet shperdajne Drejtesin e Hyjnueshme, 
jane te disponuem per te perparue e per t'u 
naltesue ne gdo pikpamje. Perkundrazi i pret 
dekadenca e shkatrimi. 

Pra, Kur-ani i madhnueshem me kete 
verset te nalte, na meson se «Njerzit e afte e 
te drejte, njerzit qi zotnojne nji ndergjegje 
morale te kulluar e nji kulture te mbaruar, ja- 
ne krijue per t'u vu ne krye te detyrave Shte- 
tnore.)) Kesi dispozitash kumton Kur-ani i 
nalte, i cili nuk asht kufizue e permbledhe 
vetem nder problema dogmash e kulti, por 
ka perfshi krejt fazat e jetes shoqnore dhe 
keto i ka forcue dhe rregullue me norma e 
ligje te patunduna e te pajtueshme per gdo 



dituria islame / 203 



15 




shekull edhe te fuqishme dhe te garantueme 
deri sa te kete fuqi Dielli. 

Ky liber i shenjet Zotnon mbi gjith diturit 
shoqnore e Theologjike e asht rrjedha e ke- 
saj se vertete te pakontestueme qi mbare 
bota u mbush me rreze e ndritshme te virtytit 
e te persosmenise. Theologet e Fes se She- 
njte kane qene edhe Filozofe te sterholle e 
shkenctare te mbaruem. Drejtesia universale 
dhe absolute vazhdon dhe rregullohet prej 
Administrates se gjyqeve te mbeshtetun ne 
themelin e qendrueshem te «Friges se Zotit» 
qi asht shtylla me e nalte e ketij Ligji i qytet- 
nimit te gjithmbarshem te njerzis; po Zotni, 
«Friga e Zotit» asht shtylla esanciale e Kur- 
anit te madhnueshem, i cili asht drita qiellore 
dhe hyjnore qi udheheq njerzin ne rruge te 
mbare. Kur-ani, balanca e drejtesis, celesi i 
thesareve te diturise e te kultures, asht kap- 
itali i pavdekun i lumteris. E si mos te jete 
kapital i pavdekun i lumteris ky liber, qi s'asht 
toksuer, s'asht veper njeriu, s'asht product 
menduer, s'asht i goditun me doren e paafte 
te njeriut, s'asht i ndrequn me gjykime te 
shkurtra, por asht i nalte, hyjnuer qielluer, i 
drejte, i plote, fakt e mbeshtetje e arsyes se 
nalte, dan te drejten prej se shtremtes, asht 
prues i qetsis njerzore e xhinnore; asht Kur- 
ani i nalte qi do te mbretnoje sa te mbretno- 
je koha. 

Sa naltesi! Sa Shenjteri! 

Veshtroni njihere edhe dispozitat politike 
te tij: Aj qi derdh e shperdan miresft e veta 
pa kursim, Aj qi din te msheftat e tinzit ur- 
dhnon ne Kur-an: 

Hollsinat politike qi permbledh ky urdhen 
plot madheshti, formojne nji fushe te pa ku- 
fishme te habitjes. 



Ajeti i nalte urdhenon: «Shtro iu-ni All- 
llahut edhe Profetit te Tij, Muhammedit, 
(alejhisselam), kryeni detyrat fetare dhe 
gjurmoni veprat e shenjta te Profetit, mos 
u ngatroni shoq me shoq, mos u grindeni, 
mos u zini, e mos u dani ndermjet; se po 
te coptoheni e te perfyteni shoq me shoq, 
demoralizoheni e ju ligeshtohet zemra 
edhe atehere nuk ju fryn ma era-qi shtyn 
anine shtetnore d.m.th. E humbni sovran- 
itetin t'Uaj; pra duroni injorantetet e 
plangprishesit». 

Q'insruksion politik, c'propagande e shke- 
Iqyeshme per mbarevajtjen e Kombit e te 
Atdheut! Padyshim po te vazhdojne e po te 
vijne tue u shtue antagonizmat, ngatresat e 
zihjet, Kombi do te percahet, e do te ligesh- 
tohet e do te demoraljzohet edhe nuk do ti 
mbetet fuqi me i ba ball rrezikut te anmikut e 
keshtu Shteti kishte me ra poshte e me u 
shkatrue. Anmikut t'Atdheut i pritet hovi e 
guzimi ne qofte se na shef te bashkuem e te 
lidhun per nji qellim te nalte. 

Prandaj i Madhi zot urdhnon ne Kur-an: 

«Lidhuni ne terkuzen e Zotit (Xh.Sh.) 
Shtrengojuni ne Kur-anin e All-llahut 
edhe mos u coptoni ndermjet, mos u dani 
parti parti; se atehere i gelni rruge anmi- 
kut t'uaje». Edhe ky urdhen i Kur-anit pra 
asht nji parim politik shum i nalte. 

Ne nji vend tjeter urdhnon Kur-ani i She- 
njte: 

Ky urdhen asht Doktrine tjeter qi udheheq 
Shtetet perte rregullue administraten politike 
te mbrendshme. Te gjith Shtetet e qytetnu- 
em kane pranue si parim politik se «Naltesi- 
mi e perparimi i nji vendi varet ne sigurimin e 
qetsis se mbrendeshme. Atje ku mungon qe- 



tsija, nuk mund te perparoje industrija, tregti- 
ja e burimet tjera ekonomike qi lumterojne nji 
popull. Nji kete te vertete te pakundershtue- 
shme ajeti i siperme e permbledhe ne nji for- 
me te shkurte e te thjeshte: «0 i dashtuni 
Muhammed! Kallzoja popullit t'and lutjen e 
devogme te Ibrahimit, i cili ne kete lutje pat 
thane «0 i Madhi Zot, Siguro qetsin e ketij 
qyteti edhe ushqe popullin e tij...» 

Veshtroni me shum kujdes se si, Profeti i 
nalte i Zotit (Xh. Sh.) ma pare asht lute per 
qetsi e pastaj per burimet ekonomike. Shte- 
tet tregtar e indusrial s'kane jete te gjate po 
nuk e garantuen qetsin e tyne. Perparimi e 
naltesimi ekonomik i nji vendi zhvillohet me 
qetsi. Sa pershembull permendem kete ver- 
set te Kur-anit, i cili edhe ne shum vende tje- 
ra paraqet parime te nalta politike qi na 
mesojne menyren e administrates Shtetnore 
e qi terthuras garantojne qetsin e berbotsh- 
me. Kjo asht arsyja qi Kur-ani spiegon gjat e 
gjane edhe shum ngjarje historike qi te merr- 
en per shembull e te analizohen dhe te nxi- 
ren bazat e verteta te qetsis nderkombetare 
dhe t'i pritet parakohes hovi i gdo ngatrese. 

Sa per Arsim, Industri, Tregti, Vellazni e 
Moral Kur-ani ka vu baza shum te forta. Per 
Arsim urdhnon: 

«A jane baraz ata qi dijne me ata qi 



Per Industri e per Tregti urdhnon: 
«Mbassi te kryhet adhurimi shperda- 

huni neper toke dhe perfitoni nga dhu- 

ratat e Zotit ...» 

Per vellazni muslimane urdhnon: 

«Muslimanet veg vllazen jane». 

Per vellazni me gjith elementet urdhnon: 

«Kur i u tha atyne i vellau Nuh-u; Kur i 
u tha atyne i vellau Hud-i; Kur i u tha 
atyne i vellau Salih-u». 

Krejt kta versete te ndrigme a nuk formo- 
jne baza dhe parime te shendosha per vella- 
znimin e lumterin e gjith njerzis? 

Sa per bazat morale nuk asht nevoja me 
u zgjanue shum, por po kujtojme keto kater 
versete te Kur-anit: 

«Nuk barazohen e mira e e keqja». 

«Largoje te keqen me nji gja te mire». 

«Sjellja e urte e ban mik te nxehte edhe 
anmikun». 

«Ti u pajove me moralet ma te nalta». 

Shkurt Kur-an' i bekuem asht garanti i pe- 
rsosmenis morale e materjale te tansis njer- 
zore, asht nji Ligj i Hyjnueshem, tek i cili ka 
shkelqye sekreti i urdhnit te nalte te Perendi- 
se: 



16 



dituria islame / 203 




«S'ka as te' njome, as te thate qi mos te 
perfshin Kur-ani i qarte». 

E pra ky liber i Madhnueshem asht gurra, 
prej kah dikon paqi e shpetimi i Bestareve, 
asht permbledhesi i Diturive te kohes se ka- 
lueme dhe te kohes se ardheshme, asht libri 
i pashembull i artit letrar qi me fuqin elokue- 
nte te mrekullueshme ka posaqite e ka shta- 
nge letraret e Adnanit edhe Poetet e 
Kahtanit. 

Nuk mud t'a permbajme gudin t'one qi 
shkakton guximi i disa mendeshkurteve qi 
mundohen me e perkethye ne nji gjuhe tjeter 

kete Liber te cilin vete vullneti i te 

Naltit Zot e shprehu nepermjet te gjuhes se 
nalte te Resulit te vet shum te dashtun e me 
versetin: 

«Kur-ani asht kumtue ne gjuhen ara- 
bisht shum te shkoqiteshme». 

Urdhenon nevojen e domosdoshme me e 
rruejte ashtu si asht kumtue. 

Nuk mund te parafytyrohet gabim ma te 
pafalshem, tradhti ma te poshter e shperdo- 
rim ma trashanik se sa «me i thane Kur-an 
nji perkethimit te ketille qi prish e shkatron 
Shpirtin e Kuptimit te Fjales Hyjnore edhe 
vleften e randesin e nalte te Kur-anit qi s'mu- 
nd te shqyrtohen ne tjeter gjuhe. 

Shkoqitjen e kesaj gashtjeje te madhe po 
e la per t'a zhvillue posagerisht me disa 
artikuj tjere e ketu sa per shkurt po them se: 



Nuk asht e drejte dhe e arsyeshme ze- 
vendsimi i Kur-anit me nji gjuhe tjeter; sepse 
gdo ajet, gdo fraze e Kur-anit ka permbajtjet 
e shtjellimet e nenkuptueshme qi formojne 
lokusionin e frazeologjin e Kur-anit qi rrjedh- 
in nga sistemi i mberthimit logjik, mbas te cilit 
jane rrjeshtue pjeset e ligjerates per te for- 
mue relasionet logjike, figurat e nryshme si 
mbas rregu-letrare shum te gjana te gjuhes 
arabe. 

Kuptimi qi napin fjalet vete formon perm- 
bajtjet e shtjellimet themelore e kryesore te 
Kur-anit e perkthimi duhet t'a perfshin vetem 
kete kuptim e aspak permbajtjet e nenkuptu- 
eme, te cilat duhet te nenkuptohen vetiut prej 
perkethimit vete e jo te shkoqiten veganrisht; 
se po te shkoqiten; atehere s'asht ma Kur-an 
i perkethyem, por interpretim «Tefsir» i Kur- 
anit. 

Tash mbetemi ndermjet dy rrugve pa 
krye. 

Me e perkethye fjale per fjale kane per t'u 
spiegue vetem permbajtjet kryesore e do te 
gduken shtjellimet e nenkuptueme qi dikojne 
vetiut nga trajta e hartimit logjik me te cilin 
mberthehet periudha atehere ky perkethim 
mbetet i mete dhe nuk i pergjigjet qellimit e 
pra s'mund te quhet «Kur-an» e ne qofte se 
zhvillohen e plotsohen edhe permbajtjet e 
nenkuptueme perseri s'mund t'i themi «Kur- 
an» por «interpretim». 



Si shifet kah do qi te mbajme ne keto dy 
rruge «Kur-ani» vdiret e prandaj insistojme 
dhe kemi te drejte me insistue se «Kur-ani 
s'asht e mundun te perkthehet ne gjuhe tje- 
ter*. Pra s'ka tjeter Kur-an ne bote, veg atij 
qi ka shqyptue vete Hazreti Muhammeti Ale- 
jhisselam. 

Mbi kete problem insha-all-llah do te ke- 
thehemi perseri e prandaj tash ma po e lame 
kete pike. 

Vllazen! 

Me pershkrue Naltesin dhe Shenjterin e 
Kur-anit asht jashta kapazitetit te asaj krijese 
qi quhet njeri. Ne pra, ketu nuk na rehet fare 
mendja se me kete artikull kemi dashte te 
flasim per nji problem kaqe te nalte, por 
deshira e jone ka qene, me gfaqe ndjenjat, 
me te cilat Shpirti i jone respekton e lavderon 
Fjalen e Larte te All-llahut te Madhnueshem, 
abolla qi neper kete mjet te mund te fitojme 
Shefaatin e pasosun te Kur-anit e neper te, 
Meshiren e Fuqishmit Krijues, te cilit i pa- 
raqesim lutjet t'ona qi mos t'a kurseje She- 
faatin e Kur-anit per gjith ata qi e besojne. 
Amin. 

Pergatiti: 
Rrustem Spahiu 



dituria islame / 203 



17 



Hadith 



Vlera e klasifikimit te haditheve 

- Mirrni nga ajo qe u ofron Pejgamberi - 



Prof. Dr. Hamdi Donduren 

Allahu i Madheruar, boten nje- 
rezore e ka krijuar ne menyre 
qe njerezit ta kalojne nje 
periudhe sprove ne kete bote 
dhe atyre u ka derguar Pejgamber per ta 
gjetur rrugen e vertete. Duke filluar nga 
Ademi a. s. per ta perfunduar kete me 
Muhammedin a.s., te gjithe emrat e tjere 
te 28 pejgambereve, ngjarjet, periudhat 
dhe misionet e tyre per ta vendosur bes- 
imin ne Allahun, jane permendur ne 
Kuran. Qdo pejgamber ka paralajmeruar 
per pejgamberin tjeter i cili do te vinte 
pas tij, dhe me ne fund Isai a.s. ka tre- 
guar se pas tij do te vinte edhe nje i der- 
guar duke u shprehur: 

"Dhe, kur Isai, biri i Merjemes tha: 
"O beni Israile, une jam i derguar i All- 
llahut tek ju, jam vertetues i Tevratit qe 
ishte para meje, dhe jam pergezues per 
nje te derguar qe do te vije pas meje, 
emri i te cilit eshte' Ahmed!" E kur ai u 
erdhi atyre me argumente te qarta, ata 
thane: "Kjo eshte magji e hapet" 1 Pervec 
kesaj, lidhur me emrin Ahmed, eshte ce- 
kur edhe ne kete hadith: "Une posedoj 
shume (lloj-lloj) emra. Une jam Muha- 
mmed, Ahmed, Une jam permbledhes... 
Une jam i fundit." 2 Te Krishteret, ne 
Ungjillin e tyre perdorin fjalen "para- 
kletus", qe e ka kuptimin "i lavderuar 
(Muhammed), prijes, imam". Keshtu Ju- 
hanna ne kapitullin 16/13 tregon se 
eshte paralajmeruar nga vete Isai a.s. ar- 
dhja e nje te derguari: "Kur te vije prijesi 
i vertete i shpirtit, ai do t'ju udheheqe ju. 
Sepse ai nuk do te flase nga vetja (ha- 
mendja)". Historiani i njohur islam, Ibni 



Is'haku ka regjistruar kete kapitull te 
Juhannes (16/13) dhe ka treguar se fjala 
"paraklitus" ose "Biriklitus" ne greqish- 
te ka kuptimin "Muhammed". Mirepo 
eshte e mundshme qe kjo fjale -perakle- 
tus- ne kohen e Ibni Is'hakut pra ne 
shekullin VII, te jete lexuar ne formen 
"periklytos". 3 

Fjalet, veprat dhe pelqimet 
e Pejgamberit si argumente 

£do fjale e thene nga Pejgamberi me 
permbajtje fetare, 9do pune qe ka bere 
dhe aprovuar, i lidh apo kushtezon besi- 
mtaret. Sepse 9do fjale, veper apo pel- 
qim i Pejgamberit jane argumente krye- 
sore pas Kuranit. Shumica e syneteve te 
tij, jane thene gojarisht (kavli). Si: "Kur 
ta shihni hilalin (henen e plote) ne 
Ramazan, agjeroni. Kur ta shihni hilalin 
e Shevvalit, lini agjerimin." 4 "Nese di- 
kujt i iken namazi per shkak te gjumit 
apo harreses, le ta fale kur t'i kujtohet!" 5 

Si synet te veprave (fiili) te tij, mund 
ta japim shembullin e faljes se namazit 
dhe haxhxhit nga Pejgamberi. Ai falte 
pese kohet e namazit dhe ua ka falur te 
tjereve nje vit e gjysme ne Meke dhe 
dhjete vjet ne Medine. Ne vend qe ta 
shpjegonte formen e faljes se namazit 
me fjale, ai ka thene: "Faluni edhe ju ne 
ate menyre sic po me shihni mua." 6 Pej- 
gamberi, i cili kater here e ka bere um- 
ren dhe nje here haxhxhin e lamtumires, 
duke sinjalizuar synetin e tij fiili, thote: 
"Ibadetet qe kane te bejne me haxhxhin, 
merrni nga une." 7 

Kurse syneti i tij i pelqyer (takriri) 
eshte kur Pejgamberi ka pare apo ka de- 
gjuar nje gje e ai e ka pelqyer dhe pra- 




nuar ate. Ndonjehere ai ka pranuar apo 
heshtur, kurse ashabet ate e kane kuptu- 
ar si vertetim apo aprovim nga Pejgam- 
beri. Psh. Kur Pejgamberi a.s. kishte 
degjuar se nje person kishte falur nama- 
zin me tejemmum per shkak se nuk 
kishte gjetur uje, dhe kur me vone pati 
gjetur ujin, nuk e kishte perseritur nama- 
zin, kete e kishte pranuar apo vertetuar. 
Me tutje, njehere kur kishte degjuar se 
nje komandant nuk kishte mundur te 
merrte abdest, edhe pse kishte pasur uje, 
sepse ishte frikesuar se do te semurej 
nga te ftohtet, dhe kishte falur namazin e 
sabahut me tejemum, Pejgamberi e kish- 
te pare te arsyeshme dhe vepren e ketij 
ashabi e kishte aprovuar. 

Sipas kesaj verejme se hadithet jane 
aq shume te vlefshme dhe te rendesish- 
me per te dhene norma, saqe ndonjehere 
japin norma me shume se Kurani. Sepse 
Pejgamberi ka urdheruar, ndaluar, terhe- 
qur verejtjen dhe pergezuar. 8 Ne nje ha- 
dith urdherohet: "A dikush nga ju me 
mendjemadhesi duke u mbeshtetur ne 
kolltuk, po mendon se Allahu nuk ka 
ndaluar asgje pervecse me Kurani. Kini 
kujdes! Edhe une urdherova, vura norma 
dhe ndalova. Keto jane te ngjashme me 
Kuranin. Allahu nuk jua ka bere hallall 
juve qe te hyni ne shtepite e pjesetareve 
te ehli kitabit, t'i rrihni grate e tyre, t'i 
hani frutat e tyre, gjersa t'ua paguajne 
borxhet dhe xhizjen. 9 

Syneti eshte plotesuesi dhe ndihme- 
tari i Kur'anit ne aspektin e sqarimit te 
normave. Lidhur me kete Shatibiu thote: 
"Nuk eshte ne rregull qe kur te nxjerrim 
nje norme te shikojme vetem ne Kur'an 
dhe synet, sepse ne Kur'an ka norma te 
pergjithshme. Kurse per ibadetet si na- 
mazi, agjerimi zekati dhe normat e tyre, 
syneti eshte nje burim i pashmangsh- 
em. 10 

Syneti eshte nje burim i pavarur per 
nxjerrjen e normave. Ka edhe shume ar- 
gumente te tjera se syneti eshte burim 
argumentues (huxhxhet). Si: 

"Ate ?ka t'ju jape Pejgamberi, merre- 
ni, e cka tju ndaloje, qendroni larg saj" 11 

"Kush i bindet Pejgamberit, ai i eshte 
bindur Allahut" 12 

"Ai (Pejgamberi) nuk flet nga deshira 
e tij. Ajo (qe flet ai), eshte vetem Shpa- 
llja (vahji) qe i ka ardhur atij" 13 



18 



dituria islame / 203 




Syneti ka kater funksione: a) Sqaron 
ajetet qe jane te' paqarta (mubhem) dhe 
te padetajizuara (muxhmel). b) Specifi- 
kon ajetet e pergjithshme (amm) ne te 
posacme (hass). c) Shpjegon kuptimin 
anulues (nasih) dhe te anuluar (mensuh). 
d) Vendos disa norma qe nuk jane ne 
Kuran. 

Hadithet, sipas numrit te transmetue- 
sve te tyre, ndahen ne tri pjese, ne mute- 
vatir, mesh'hur dhe ahad. Haberi ahad 
ndahet ne sahih, hasen dhe daif 4 . 

Hadithi Mutevatir; Jane hadithet qe 
jane transmetuar nga nje grup personash 
qe nuk mund te mendohet se ata mund te 
genjejne per kete. Sikurse me shume se 
100 ashabe e kane transmetuar hadithin: 
"Ai qe shpif per mua me qellim, le ta 
pergatite vendin nga zjarri" 15 , po ashtu 
edhe 12 ashabe te tjere e kane transmet- 
uar hadithin: "Mjere per ato thembra te 
kembeve te cilat mbesin pa u lagur me 
uje gjate abdestit" 16 . Nga synetet mute- 
vatire ka shume, si ato te vepruara nga 
vete pejgamberi (amelijj) si: abdesti, na- 
mazi, kryerja e haxhxhit etj. Kur te jete 
norma e hadithit mutevatir e prere (ka- 
t'ijj), atehere eshte farz te veprohet me 
te. Keto lloje te haditheve, ajetet me 
kuptim te pergjithshem (amm) i speci- 
fikojne (hass), kurse ajetet qe jane me 
kuptim te pergjithesuar / te papercaktuar 
(mutlak) i perforcon. 

Hadithi Mesh'hur; Jane hadithet qe 
jane transmetuar prej disa personave nga 
Pejgamberi a.s. dhe qe ne shekullin e 
dyte apo te trete hixhrijj kane arritur 
shkallen e tevaturit. P.sh. hadithin "Ve- 
prat cmohen sipas qellimit te tyre", ne 



fillim vetem Omeri r.a. e ka transmetuar 
nga Pejgamberi a.s., mirepo me vone 
kete e kane transmetuar edhe ravij/trans- 
metues te tjere, te cilet e kane ngritur ne 
shkallen e tevaturit. Syneti mesh'hur 
siguron njohuri afer se vertetes/te saktes. 
Edhe ky ka mundesi qe ajetet me kuptim 
te pergjithshem (amm) t'i specifikoje 
(hass), kurse ajetet qe jane me kuptim 
mutlak, t'i perforcoje. P.sh. tek ajeti i 
trashegimise (mirath) nuk eshte dhene 
ndonje perkufizim per sasine e pasurise 
e cila do te lihet me testament (vasijjet) 
dhe se kujt do t'i lihet si testament kjo 
pasuri. Kurse Pejgamberi, duke thene: 
"Nuk ka testament per trashegimtarin" 
ne hadithin sikur e ka perkufizuar kufi- 
rin e testamentueseve, ai ka treguar se 
nga pasuria qe posedohet, vetem 1/3 
mund t'u lihet me testament te tjereve. 
Pra, ketu shihet se Pejgamberi ka bere 
perkufizimin e testamentit. Keshtu Sa'd 
ibni Vekkas, kur ishe i semure ne shtrat, 
kishte vene re se ishte shume e madhe 
pasuria per t'ia lene se bijes, qe ishte tra- 
sheguesja e vetme, dhe ne kete menyre 
ai kishte dashur qe shumicen e pasurise 
t'ia linte tjeterkujt, mirepo kur Pejga- 
mberi degjoi per kete, atij i tha qe vetem 
nje te treten e pasurise mund t'ia jepte 
tjeterkujt. Dhe ka thene se edhe nese 
eshte vajze, me mire eshte qe shumicen 
t'ia lere asaj (vajzes) sesa ta lere ate te 
nevojshme e t'i jepet tjeterkujt. 17 Keto 
hadithe jane hadithe mesh'hur dhe shi- 
het se kane prure perkufizimin e normes 
se testamentit. 

Haberi Ahad; Jane haberet/hadithet 
qe transmetohen nga nje dy apo me shu- 



me ashabe dhe te cilat arrijne shkallen e 
haditheve mesh'hur. Shumica e synetit 
te Pejgamberit a.s. eshte transmetuar ne 
kete menyre. 

Per te qene argument haberi ahad, si- 
pas Ebu Hanifes, pervecqe transmetuesi 
(raviu) duhet te jete i besueshem dhe i 
drejte, duhet ta njohe edhe fikhun, po 
edhe te veproje ai vete me hadithin e tra- 
nsmetuar. Kurse Imam Maliku kete lloj 
te hadithit e pranon vetem nese eshte ne 
perputhshmeri me traditat e pjesetareve 
te Medines (ameli ehli Medine). Syneti 
ahad, nuk shpreh ceshtje te prere (katijj), 
por te paprere (dhannijj). Per kete shkak 
nuk mund te bazohemi ne keto hadithe 
per ceshtje te besimit (imanit), por ve- 
tem nese nxirren norma te tjera (qe nuk 
kane te bejne me imanin) nga hadithi 
ahad, te cilat i plotesojne kushtet e siper- 
permendura. 

Kerkojme nga Allahu qe te na mu- 
ndesoje qe gjate jetes sone te veprojme 
sipas Kuranit dhe Synetit, qe te fitojme 
kenaqesine e Tij. Amin! 

Perktheu: 
Zymer Ramadani 



Fusnotat: 

1. Saff, 6. 

2. Buhari, Tefsiru's Sure, 61/1, Menakib, 17; Tir- 

midhi, Edeb, 67; Darimi, Rikak, 59; Muvatta, 
Esmau'n Nebi, 1; Ahmed Ibni Hambel, IV, 80, 
81, 84. 

3. Muhammed Hamidullah, Aziz Kur'an, Saff, 6. 

4. Buhari, Sav, 11; Muslim, Sija, 4,18. 

5. Ebu Davud, Salat, 11; Darimi, Salat, 26. 

6. Buhari, Ezan, 18, Edeb, 27, Ahad, 1. 

7. Ahmed Ibni Hanbel, III, 318, 366. 

8. Shih, Ahzab, 44, 45; Sebee, 28. 

9. Ebu Davud, Dare Kutni, transmetojne nga Irbaz 

Ibni Sarijje. 

10. Shatibi, El-Muvafakat, botim nga Ticariye, III, 
369. 

ll.Hashr, 7. 
12. Nisa, 80. 
13.Nexhm, 3, 4. 

14. I vertete, i mire dhe i dobet. 

15. Buhari, Urn, 38; Xhenaiz, 33, Enbija, 50, Edeb, 
109; Muslim, Zuhd, 72; Ebu Davud, Ilm, 4; Ti- 
rmidhi, Fiten, 70, Ilm, 8, 13; Tefsir, 1. Mena- 
kib, 19; Ibni Maxhe, Mukaddime, 4; Darimi, 
Mukaddime, 25, 46; Ahmed ibni Hanbel, II, 
47, 83, 125, 150, 159, 171, 202, 214. 

16. Buhari, Ilm, 3, 30; Vudu', 27, 29; Kete thenie 
Pejgamberi a.s. e ka thene kur e ka pare nje 
grup i cili gjate abdesit nuk i ferkonte mire 
thembrat. 

17. Buhari, Xhenaiz, 37, Menakib, 49, Merda, 16; 
Muslim, Vasijje, 5; Ibni Maxhe, Vesaja, 5; Ma- 
lik, Muvatta, Vasijje, 4. 



dituria islame / 203 



19 



Me shkas 



Dita nderkombetare per luftimin 
e lendeve narkotike 



Dr. Jusuf El Kardavij 

Per nder te dites nderkombetare 
per luftimin e lendeve narkoti- 
ke, do te flas per lendet narko- 
tike. E tere bota e luftone kete 
epidemi mbytese e shkaterruese, per se 
perkujdesen bandat dhe rrjetet e rrezik- 
shme te disa njerezve qe posedojne pas- 
uri e arme, dhe ata ne disa vende jane 
shtet brenda shtetit, i rrezojne qeveritar- 
et dhe i mbajne ata, me ndikimin qe ka- 
ne, me pasurine qe posedojne, me 
ndergjegjet qe i blejne, dhe me menyrat 
qe i perdorin e qe nuk respektojne asgje 
me vlere e as te moralshme. Qellimi i 
tyre eshte dashakeqes, dhe menyrat jane 
shume' te liga. 

Ata njerez deshirojne shkaterrimin e 
njerezise, shkaterrimin e jetes se njeriut, 
qe me pastaj te posedojne miliona e bili- 
ona. 

E tere bota ankohet nga kjo epidemi, 
ankohemi ne myslimanet; ne te kaluaren 
ka hyre me emertimin Hashish, dhe e 
kane kundershtuar dijetaret e myslima- 
neve, qe ka hy me Tataret, me shpaten e 
Tatareve ne vendet e myslimaneve, dhe 
myslimanet besonin se sundimi i Tatare- 
ve ishte per shkak te perhapjes se kesaj 
epidemie te keqe. 

Ne kohen kur u shfaq kjo epidemi 
dhe hashishi, dijetaret myslimane ishin 
unanime per cilesimin e tij: e ndaluar 
(haram). Nuk kishte ndonje anomali 
(shkelje) nga teologet (fukahenjte), e as 
nga ndonje medh'heb, te gjithe kane the- 
ne per ndalesen e saj, ajo eshte haram, 
dhe konsiderohet prej mekateve te me- 
dha, e kane thene teologet (fukahenjte): 
ai qe e konsideron te lejuar (hallall) 
ngrenien a pirjen e saj apo perdorimin e 
saj, patjeter duhet te pendohet, nese pen- 
dohet - atehere mire, perndryshe do te 
ndeshkohet ashtu sic ndeshkohen rene- 
gatet, sepse ai ka mohuar nje ceshfje qe 
eshte e ditur ne fe domosdoshmerisht. 

Per fat te keq, ne kohen tone gjejme 
njerez qe gjykojne me te paverteta, dhe 
diskutojne ne tema qe s'ka nevoje per di- 



skutim, thone: nuk gjejme argument nga 
Kur'ani e as nga hadithet per ndalimin e 
ketyre narkotikeve! Ata genjejne, sepse 
ajetet e Kur'anit dhe hadithet e Pejga- 
mberit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) i 
ndalojne keto lende narkotike, pa kurr- 
fare dyshimi. 

Ata deshirojne qe Kurani te thote: u 
eshte ndaluar (u eshte bere haram) juve 
hashishi, ose u eshte ndaluar uiski apo 
konjaku, apo shampanja! Kurani nuk 
vjen me detaje, hadithet s'vijne me deta- 
je, mirepo i vene principet, rregullat dhe 
tekstet e pergjithshme, qe hyne nen te 
me mijera detaje dhe ceshtje. Keshtu 
vjen Kurani dhe hadithet e Pejgamberit 
(sal-lall-llahu alejhi we sel-lem). 

Kurani e ka ndaluar alkoolin, dhe 
thote: 

"O ju qe besuat, s'ka dyshim se vera, 
bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetes 
(per fall) jane vepra te ndyta nga shejta- 
ni. Pra, largohuni prej tyre qe te jeni te 
shpetuar. Shejtani nuk deshiron tjeter, 
perve9se nepermjet veres dhe bixhozit te 
hedhe armiqesi ne mes jush, t ju pengo- 
je nga te permendurit e Zotit dhe tju la- 
rgoje nga namazi. Pra, a po i jepni fund 
(alkoolit e bixhozit)?" 1 . 

Keshtu kane zbritur dy ajetet nga su- 
reja El Maide, e kur Allahu xh.sh. tha: 
"a po i jepni fund?" Thane: i dhame fu- 
nd, o Zot, i dhame fund. 




Disa burra mbanin gota ne duart e ty- 
re (te mbushura me alkool), pine ca dhe 
mbeti dicka, i derdhen gotat. Pastaj 
shkuan ne shtepite e tyre, i moren fucite 
me alkool dhe i derdhen neper rruget e 
Medines dhe thoshin: i dhame fund, o 
Zot. 

Fjala "pra, largohuni" s'eshte sic pre- 
tendojne disa njerez se eshte fjale e lehte 
qe nuk e argumenton ndalimin, vecse 
eshte fjale e forte qe e argumenton ndal- 
imin e rrepte, prandaj kjo fjale vjen me 
shirkun (besimin ne me shume se ne Nje 
Zot) dhe me mekatet e medha, sig thote 
Allahu xh.sh.: 

"...Pra, largohuni nga ndytesite e 
idhujve dhe largohuni nga fjale shpife- 
se" 2 . 

"Ne derguam ne cdo popull te der- 
guar, qe t'u thone: Adhuroni vetem 
Allahun e largojuni djajve (adhurimit te 
tyre)!" 3 . 

"Nderkaq, ata qe u larguan prej adhu- 
rimit te idhujve" 4 . 

"Dhe ata qe u shmangen mekateve te 
medha e te shemtuara, dhe kur hidhero- 
hen, ata falin" 5 . 

Keshtu, pra, fjala "pra, largohuni" 
nuk vjen vecse me shirkun (besimin ne 
me shume se ne Nje Zot), idhujt dhe 
mekatet e medha e te keqija. 

Kuptimi i fjales "pra, largohuni" do te 
thote: beni ndermjet jush dhe ndermjet 
kesaj gjeje nje ane. E njejte si kjo eshte 
fjala e Allahut xh.sh.: 

"Dhe mos iu afroni imoralitetit (zi- 
nase)" 6 , kuptimi i saj s'eshte vetem "mos 
beni zina", por largohuni nga cdo gje qe 
i afrohet imoralitetit (zinase): vetmia, 
stolisja, zhveshja, shikimi me epsh, deri 
ne fund te ketyre gjerave. 

Feja islame e ka ndaluar alkoolin dhe 
me te ka mallkuar 10 persona. Ne nje 
hadith te Pejgamberit (sal-lall-llahu ale- 
jhi we sel-lem) qe transmetohet nga 
Enes iben Maliku, thuhet: 

"I Derguari i Allahut xh.sh. me alko- 
olin i ka mallkuar 10 persona: prodhue- 
sin e tij, kerkuesin per prodhimin e 
alkoolit, konsumuesin, bartesin (trans- 



20 



dituria islame / 203 



portuesin), ate per te cilin bartet, shitesin 
e tij, shfrytezuesin e fitimit prej tij, ble- 
resin dhe ate per te cilin eshte blere" 7 . 
Cdokush qe merr pjese ne te nga afer a 
edhe se largu. C'eshte alkooli? 

Umer ibn Hattabi (radijallahu anhu) 
nga minberi i Pejgamberit (sal-lall-llahu 
alejhi we sel-lem) thot: Alkooli eshte 
ndaluar, dhe ajo eshte prej pese gjerave 
(keto jane gjerat qe gjendeshin ne ate 
kohe ne Hixhaz dhe ne Medine): rrushi, 
hurma, mjalti, gruri dhe elbi. Pastaj ka 
thene: alkool eshte cdo gje qe e pushton 
mendjen, alkool konsiderohet cdo gje qe 
e pushton mendjen. 

Keto pese gjera jane ato qe ekzistonin 
ne ate kohe, mirepo Umeri e ka vene ke- 
te' rregull: alkool konsiderohet 9do gje 
qe pushton mendjen apo qe e perzien 
mendjen dhe e nxjerr (njeriun) nga naty- 
rshmeria qe di, dallon dhe sundon, pasi, 
po t'i perzieje gjerat me njera-tjetren, e 
sheh te largeten te afert, te aferten te tar- 
get, e sheh te pamunduren te mundshme, 
dhe nuk mund ta dallosh te drejten nga 
gabimi, e as te dobishmen nga demi, e as 
te miren nga e keqja. 

"Cdo gje qe e nxjerr mendjen nga na- 
tyrshmeria dhe e pushton (e ze) ate, kon- 
siderohet alkool", keshtu tha Umeri para 
ashabeve (shokeve te Pejgamberit sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem) dhe askush 
prej tyre nuk e refuzoi ate, ky eshte una- 
nimitet nga ashabet. 

Kjo ka te beje edhe me lendet narko- 
tike: Hashishi, Opiumi, Kokaina, Heroi- 
na, te gjitha keto gjera e pushtojne 
mendjen dhe e bejne njeriun te pavetedi- 
jshem per veten dhe te tjeret qe i ka afer, 
i imagjinon gjerat ashtu sic nuk jane. 
Njerezit thone per te: i dehur, i trullosur, 
njeri i hutuar e i humbur, nuk e di oblig- 
imin e tij, nuk e di te drejten e tij, nuk e 
njeh veten e tij, nuk e di Zotin e tij, nuk 
e di familjen e tij, nuk e di atdheun e tij, 
njeri qe e ka humbur vetedijen. 

Si kjo, konsiderojme se ai e ka per- 
dorur alkoolin sipas konceptit te Umerit 
(radijall-llahu anhu), s'ka dallim nderm- 
jet alkoolit te njohur dhe ketyre gjerave, 
vetemse alkooli eshte lende e lenget, 
ndersa keto gjera jane lende te ngurta, 
ngurtesia dhe lengshmeria nuk ndikojne 
ne dispozitat. Me rendesi eshte ndikimi 
qe ben ne mendjen e njeriut. 



Ata qe perdorin Hashishin, Opiumin, 
Heroinen apo dicka te ngjashme, jane 
njerez qe e kane humbur vetedijen, jeto- 
jne per epshet e tyre sikur thuhet. 

Ata s'vlejne as per fe e as per kete bo- 
te, nuk vlejne as per mbrojtjen e familjes 
e as te shoqerise. Ata jane viktima te ke- 
tyre lendeve narkotike. 

Kurani e ka ndaluar alkoolin, hadithet 
e Pejgamberit (sal-lall-llahu alejhi we 
sel-lem) e kane ndaluar alkoolin, e ata 
jane prej konsumuesve te ketij alkooli, 
dhe alkool konsiderohet cdo gje qe e 
pushton mendjen. 

Nga aspekti tjeter: Kurani i ka ndalu- 
ar te pakendshmet (te keqijat). Prej cile- 
sive te Pejgamberit (sal-lall-llahu alejhi 
we sel-lem) ne librat e ithtareve te libra- 
ve (ithtaret e Tevratit dhe Inxhilit) ishte 
se ai: 

"E qe i urdheron ata per 9do te mire 
dhe i ndalon nga cdo e keqe, u lejon 
ushqimet e kendshme dhe u ndalon ato 
te pakendshmet, dhe heq nga ata barren 
e rende te tyre dhe prangat qe ishin mbi 
ta" 8 . 

Hebrenjve (jehudive) u jane ndaluar 
disa ushqime te kendshme si ndeshkim 
per ta, sic thote Allahu xh.sh.: 

"Dhe per shkak te mizorise se atyre, 
qe ishin jehude, dhe per shkak se pen- 
guan shume nga rruga e Allahut, Ne ua 
ndaluam (ua beme haram) disa (lloje 
ushqimesh) te mira qe u ishin te lejuara. 
Edhe per shkak te marrjes se kamates, 
edhe pse e kishin te ndaluar ate, dhe 
ngrenies se pasurie se njerezve ne meny- 
re te padrejte"'. Ua ndaloi Allahu atyre 
disa ushqime te kendshme per shkak te 
ketyre te keqijave dhe mekateve. 

Ndersa Muhammedi (sal-lall-llahu 
alejhi we sel-lem) erdhi qe t'i lejonte 
umetit te tij te gjitha ushqimet e kendsh- 
me, dhe t'ia ndalonte (t'ia bente haram) 
te pakendshmet. Gjerat e demshme dhe 
te keqija nuk jane bere haram vetem per 
demin dhe te keqijat e tyre, 9do gje qe e 
ka bere haram Island, eshte per shkak te 
demit: demi material ose moral (shpirte- 
ror), demi i ndodhur ose i ardhshem, de- 
mi per veten ose per shoqerine, demi per 
trupin ose per mendjen, ndalesa ne Islam 
perfshin te keqen dhe demin. 



Kush thote se keto lende narkotike 
jane te dobishme dhe te kendshme? Pa 
dyshim ato jane prej te keqijave dhe te 
demshmeve, prandaj e gjejme se e tere 
bota i lufton ato. 

Per fat te keq, shume shtete i lejojne 
pijet alkoolike, mirepo i ndalojne lendet 
narkotike dhe i luftojne ato, sepse te gji- 
the jane te sigurt se ato jane prej te keqi- 
jave dhe te demshmeve per personin dhe 
shoqerine. 

Nga nje aspekt tjeter: e gjejme se Ku- 
rani thote: 

"E mos e vini veten ne rrezik" 10 . 

Po ashtu Allahu thote: 

"O ju qe besuat, mos e hani mallin e 
njeri-tjetrit ne menyre te palejuar, per- 
veg tregtise ne te cilen keni pajtueshmeri 
ne mes jush, dhe mos mbytni veten tuaj, 
vertet, Allahu eshte i meshirshem per 
ju"". 

Ata qe i shesin dhe i perhapin keto 
lende narkotike, hane pasurine e njere- 
zve ne menyre te palejuar, ata i humbin 
njerezit pa kurrfare te drejte, e ata qe i 
konsumojne mbysin veten e tyre. Mund 
te mos jete mbytje e shpejte, por eshte 
mbytje dhe vetevrasje e ngadalte. 

Ai qe i perdor keto lende narkotike, e 
mbyt veten, ndersa dijetaret kane thene: 
nuk i lejohet myslimanit te perdore dig- 
ka nga ushqimi apo pija qe e demton ve- 
ten e tij, se ky trup nuk eshte prone jotja, 
ai eshte prone e Allahut xh.sh., ta ka be- 
suar Allahu xh.sh. ty, nuk lejohet qe ta 
tradhtosh kete besim dhe ta lesh pas do- 
re, qe ta demtosh veten dhe trupin tend. 
Per kete ka thene Pejgamberi (sal-lall- 
llahu alejhi we sel-lem): 

"Askujt (as vetes e as te tjereve) nuk 
i lejohet t'i behet dem" 12 , mos e demto 
veten tende, e mos u bej dem as te tjere- 
ve". 

Ne nje fete prej cetave myslimanet 
ishin nen udheheqjen e Amr ibn Asit, 
dhe ne nje nate te ftohte ejakuloi sperma 
nga Amr iben Asi e u be i papaster, mori 
tejemum e u priu shokeve te tij ne na- 
maz. Disa e refuzuan ate qe beri ai dhe u 
ankuan tek Pejgamberi (sal-lall-llahu 
alejhi we sel-lem). Pejgamberi (sal-lall- 
llahu alejhi we sel-lem) e pyeti Amrin: 
"O Amr, a u prive shokeve te tu ne na- 
maz derisa ishe i papaster"?! I tha: O i 



dituria islame / 203 



21 



Derguar i Allahut, nata ishte shume e 
ftohte, e m'u kujtua fjala e Allahut 
xh.sh.: 

"Dhe mos mbytni veten tuaj, vertet, 
All-llahu eshte i meshirshem per ju" 13 , 
buzeqeshi Pejgamberi (sal-lall-llahu ale- 
jhi we sel-lem) 14 , qe do te thote se ai e 
pohoi (pranoi) mendimin e Amrit, dhe 
ky eshte synet i pranuar. 

Nuk i lejohet njeriut qe ta mbyse ve- 
ten qofte edhe me adhurim, e si ta mbyte 
njeriu vetveten duke i konsumuar keto 
helme. 

Kjo eshte ajo me te cilen ka ardhur 
Kurani dhe Syneti i Pejgamberit (sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem). 

Transmetohet nga Umu Selemeja: 
"Ka ndaluar Pejgamberi (sal-lall-llahu 
alejhi we sel-lem) nga cdo gje qe eshte 
dehese dhe qe shkakton molisje (keput- 
je, qe ia humb mendjen njeriut)" 15 . Le- 
ndet qe jane dehese, jane te njohura, 
ndersa ato qe shkaktojne molisje, jane 
ato qe e godasin trupin me keputje dhe 
qe shkaktojne mpirje. Pejgamberi (sal- 
lall-llahu alejhi we sel-lem) i ka kraha- 
suar me pijet dehese ne nje kontekst, dhe 
i ka ndaluar keto dhe ato. Per sa u perket 
pijeve dehese, s'ka dyshim per ndalesen 
e tyre, njesoj edhe ato lende qe shkakto- 
jne molisje e keputje, sepse jane kraha- 
suar te dyja ne nje kontekst. 

Dijetaret e te gjitha medh'hebeve jane 
unanime per sa i perket dispozites se 
lendeve narkotike: jane te ndaluara (ha- 
ram). Ne kohen e tyre lendet narkotike 
shfaqeshin me emrin Hashish dhe Opi- 
um. Ndersa ne kohen tone jane bere shu- 
me me te rrezikshme dhe qe lene pasoja 
e shkaktojne shkaterrime shume me te 
medha. Keto helme te bardha, qe jane 
shfaqur ne kohen tone e qe jane si plu- 
hur, emertohen me terma te ndryshem, 
si: Kokaine, Heroine etj., e qe u eshte 
pakesuar pesha e u eshte rritur cmimi, 
disa grame apo kilograme kushtojne mi- 
liona. 

Jane bere keto gjera qe i sulmojne 
njerezit, me nje nuhatje njeriu behet nar- 
koman, mberrin tek te rinjte, burrat, dhe 
grate ne menyra te ndryshme. Ata ban- 
dite qe tregtojne lendet narkotike, jane 
nga ata qe e kane luftuar Allahun xh.sh. 
dhe te Derguarin e Tij, angazhojne nje- 
rez per t'i perhapur keto helme tek nje- 



rezit, nese ndonjeri behet viktime e tyre, 
atehere ka mbaruar jeta e tij, ai behet 
narkoman, nuk mund ta zoteroje vetve- 
ten, nuk mund ta posedoje deshiren e tij, 
nuk mendon per vetveten. 

Kur te mbaroje ndikimi i kafshates se 
pare apo i injeksionit te pare ose nuhatja 
e pare, behet si i cmenduri, vrapon per te 
gjetur kush e ushqen perseri me kete gje 
lende. 

Nese ka para, do t'i shpenzoje parate 
e tij deri sa t'i harxhohen, pastaj do te 
detyrohet te vjedhe nga: babai i tij, vell- 
ai i tij, i afermi i tij, shoku i tij, te vjedhe 
nga pasuria e kompanise ne te cilen pu- 
non apo nga qeveria me te cilen punon. 

Vjedh si te mundet dhe prej nga te 
mundet, derisa te' permbushe kete epsh 
te madh e shkaterrues, derisa te shuaje 
kete zjarr qe del nga brinjet e tij, nuk 
mund te permbahet qe te punoje ndonje 
gje, derisa t'i qetesoje nervat e tij dhe ta 
permbushe qejfin e vet. 

Ai behet i dobet e i lire per armiqte e 
ymetit tone, ashtu qe mund ta shfryte- 
zojne per te miren e tyre, qe te punoje 
spiun per ta, te spiunoje kunder atdheut 
te vet ose familjes ose njerezve me te 
aferm te tij, dobesohet rezistenca e tij 
dhe i shkaterrohet deshira e tij, nuk po- 
sedon me asgje, eshte bere mbeturine e 
njerezve. 

Prandaj jane armiqte e fese, armiqte e 
Allahut xh.sh., armiqte e atdheut, armi- 
qte e umetit, qe mundohen t'i perhapin 
keto lende narkotike ne mesin e umetit. 




Izraeli, ashtu sikur mundohet te per- 
hap siden ne mesin e te rinjve tane, po 
ashtu mundohet t'i perhape keto lende 
narkotike dhe t'i kontrabandoje ne mesin 
e umetit tone, ne menyre qe t'i mbyse 
deshirat e femijeve tane, te mbyse ndje- 
njen e rezistences, te mbyse forcen shpi- 
rterore qe eshte burim i rezistences. 

Kjo eshte ajo qe bejne armiqte e um- 
etit. 

Patjeter duhet t'i perballojme keto 
epidemi, t'i perballojme me cdo gje qe 
mundemi, me te gjitha mediet: gazeta, 
radioja, televizioni, xhamia, shkolla, 
universiteti, edukatoret, keshilltaret, po- 
licia, dhe t'i perballoje e tere popullata. 

Lendet narkotike jane bere nje pjese e 
luftes agresive qe zhvillohet kunder 
Islamit dhe myslimaneve, - duhet te jemi 
te pergatitur e te zgjuar per kete beteje. 

Duhet t'i ruajme femijet tane, duhet 
qe cdo baba dhe cdo nene te jene te ve- 
mendshem ndaj levizjeve dhe sjelljeve 
te femijeve te tyre, dhe ta dine se me ke 
rrine e shoqerohen, sepse shohim ne 
filma se 9' bejne ata per te arritur tek te 
rinjte, ndersa familjet jane te pakujde- 
sshme dhe nuk dine se c'po ndodh me 
femijet e tyre. Femija shkon tek shoku 
per te qendruar zgjuar tere naten ose per 
t'i perseritur mesimet, shkon ne ate vend 
te ndyre, dhe behet viktime e tyre, e ko- 
mandojne ate ashtu sig deshirojne. 

Duhet te zgjohemi dhe t'i marrim 
pergjegjesit tona: 

"Te gjithe ju jeni rojtare dhe te gjithe 
ju jeni pergjegjes per kopene tuaj. Prijesi 
eshte rojtar, ai eshte pergjegjes per ko- 
pene e tij. Njeriu ne familjen e vet eshte 
rojtar dhe ai eshte pergjegjes per kopene 
e tij. Gruaja ne shtepine e burrit te saj 
eshte rojtare dhe ajo eshte pergjegjese 
per kopene e saj. Sherbetori ne pasurine 
e zoterise se tij eshte rojtar, dhe ai eshte 
pergjegjes per kopene e tij. Njeriu ne pa- 
surine e babait te tij eshte rojtar, dhe ai 
eshte pergjegjes per kopene e tij. Te gji- 
the ju jeni rojtare dhe te gjithe ju jeni 
pergjegjes per kopene tuaj" 16 . 

Patjeter duhet ta rezistojme kete epi- 
demi, ta luftojme me ndeshkim. Konsu- 
muesi duhet te ndeshkohet, edhe pse ai 
eshte viktime, mirepo ai eshte pergjegjes 
para Allahut xh.sh., para Sheriatit dhe 
ligjit; patjeter duhet te ndeshkohet, te 



22 



dituria islame / 203 



ndeshkohet ashtu sic ndeshkohet konsu- 
muesi i pijeve alkoolike, te' ndeshkohet 
me rrahje me kamxhik ose me burg. 

Ate qe behet narkoman dhe e dorezon 
veten e tij, duhet ta sherojme, dorezimi 
qe ben narkomani, eshte nje lloj pendi- 
mi, kush pendohet, Allahu ia pranon pe- 
ndimin e tij. Duhet t'i hapim zemrat tona 
per pendimtaret, dhe t'u ndihmojme 
atyre kunder epsheve dhe djajve te tyre. 

Ndersa ata qe bejne tregti me keto le- 
nde narkotike, me keto helme te gjelbra, 
te bardha apo te verdha dhe i perhapin 
ato, s'duhet te brengosemi fare per ta e 
as te kemi meshire ndaj tyre, duhet t'ua 
zeme priten dhe t'i ndeshkojme rrepte. 

Para disa vitesh kam thene se nde- 
shkimi i tyre duhet te mos jete me pak se 
denimi me vdekje, nese hyjne ne burgje 
- me milionat qe posedojne, mund te 
lirohen brenda disa castesh, bile shumi- 
ca e tyre i bejne burgjet strofull te kont- 
rabandave te ketyre gjerave, bien ne ujdi 
me te tjeret per t'i perhapur ato derisa ata 
te jene brenda ne burgje, e kontrollojne 
banden dhe tregtine ne shumicen e ve- 
ndeve gjersa ata jane mbrenda ne burgje. 
Burgu nuk eshte ndeshkim per ta, as me- 
sim e as permiresim, ndeshkimi meritor 
per ta eshte denimi me vdekje. 

Islami e ka nxjerre ligjin e denimit 
per ate qe mbyt nje person, ashtu sic po- 
hon Kurani: 

"Kush mbyt nje njeri (pa te drejte), pa 
pase mbytur ai ndonje tjeter dhe pa pase 
bere ai ndonje shkaterrim ne toke, ate- 
here (krimi i tij) eshte si t'i kishte mby- 
tur gjithe njerezit" 17 . 

Kush merr guximin per mbytjen e 
ndonje njeriu, merr guximin per mbytj- 
en edhe te ndonje tjetri: 

"O ju qe besuat, ju eshte bere obligim 
gjurmimi per denim per mbytje" 18 . 

Mbytesi sulmues me qellim, duhet te 
mbytet, nese mbytet mbytesi, kemi 
ngjallur shpirtra te tjere, kjo eshte ajo qe 
e ka pohuar Kurani, qe thote: 

"O ju te zotet e mendjes, kjo mase e 
denimit eshte jete per ju, ashtu qe te ru- 
heni (nga mbytja e njeri-tjetrit)" ll> . 

Nese duhet te mbytet mbytesi qe ka 
mbytur nje person, atehere si do te jete 
ceshtja e atyre qe mbysin shoqeri, mby- 
sin popuj, shkaterrojne ekzistimin e tyre 
me keto lende narkotike, me se ata te pa- 



surohen, behen milionere e bilionere?! 

Ata deshirojne te fitojne pasuri ne llo- 
gari te jeteve te njerezve, deshirojne te 
ndertojne pallate nga jarget e njerezve 
dhe t'i zbukurojne ato me gjakrat e nje- 
rezve. Nuk ka sherim e as ndeshkim per 
ata kriminele vecse denim me vdekje. 

Ne legjislaturen islame (ne Sheriat) 
ekziston ndeshkimi "ta'zir", qe ndonje- 
here arrin deri tek denimi me vdekje, ke- 
shtu eshte cekur ne disa hadithe se disa 
ndeshkime mberrijne deri tek denimi me 
vdekje, qe nuk jane prej krimeve te njo- 
hura qe sipas Sheriatit duhet te ekzeku- 
tohet denimi me vdekje, per shembull: 
kush spiunon ne te mire te armiqve te 
myslimaneve, ose thirresi per prishjen e 
mendjeve me risi te turbullta, ose ai qe i 
perserit krimet e njejta si homoseksu- 
aliteti per te bere crregullime ne toke, 
edhe ai qe i komercializon keto lende 
narkotike, pa dyshim eshte crregullim ne 
toke dhe duhet te mbytet. 

Afer nesh ne Mbreterine e Arabise 
Saudite, dijetaret kane vendosur se kush 
dhunon nje grua dhe prek nderin e saj 
me force ose nen kercenimin e armes, 
ndeshkimi i tij eshte denimi me vdekje, 
edhe nese eshte i ri i pamartuar. Po ashtu 
edhe per kete krim te shemtuar qe fut 
friken tek njerezit, duhet te jete ndeshki- 
mi i njejte, kjo eshte nje dispozite e fik- 
hut e shendoshe, qe e perkrahin rregullat 
dhe qellimet e Sheriatit. 

Po ashtu edhe autori i ketij krimi, kri- 
mit te tregtise me keto lende narkotike, 
dhe pasurimit ne llogari te shendetit, 
mendjeve dhe jeteve te njerezve, - per 
ata nuk ekziston ndeshkim tjeter perve- 
cse denimit me vdekje. 

Nga nje aspekt tjeter: Ata jane prej 
atyre qe e kane luftuar Allahun xh.sh. 




dhe Pejgamberin (sal-lall-llahu alejhi we 
sel-lem), bejne 9rregullime ne toke, per 
keta njerez zbatohet fjala e Allahut 
xh.sh. ne suren El -Maide: 

"Denimi i atyre qe luftojne (kunder- 
shtojne) Allahun e te Derguarin e Tij 
dhe bejne shkaterrime ne toke, nuk eshte 
tjeter vetemse te mbyten ose te gozhdo- 
hen, ose (te gjymtohen), t'u priten duart 
e kembet e tyre te aneve te kunderta, ose 
te debohen nga vendi. Kjo (mase nde- 
shkuese) eshte poshterim ne dynja, dhe 
ne boten tjeter ata do te kene denim te 
madh" 20 . Ata jane luftetare, dhe per ata 
duhet te zbatohet ndeshkimi i luftetare- 
ve, imami ose gjykatesi duhet te zgjedhe 
njeren nga keto ndeshkime, i cili eshte 
me i pershtatshmi per ta, dhe sipas mad- 
hesise se krimeve te tyre. 

Vellezer, patjeter duhet te qendrojme 
perballe atyre qe mundohen t'i shkater- 
rojne shoqerite tona dhe femijet tane. 
Ata mbytes e vrases nuk mbysin nje per- 
son, po mbysin popullin, populli duhet 
te bashkohet dhe t'i luftoje ata. 

Ka edhe dicka qe kam harruar te them 
per sa i perket ndalimit te ketyre gjera- 
ve: keto lende narkotike jane kunder pe- 
se domosdoshmerive per mbrojtjen e te 
cilave ka ardhur Sheriati islam, qe jane: 
feja, vetja, mendja, pasardhesit dhe pa- 
suria. 

Sheriati islam ka ardhur per t'i mbro- 
jtur keto pese domosdoshmeri, sepse te 
gjitha dispozitat e legjislatures islame si- 
llen rreth mbrojtjes se ketyre pese do- 
mosdoshmerive dhe cdo gje i ploteson 
ato ose u takon atyre. 

Keto lende narkotike jane kunder pe- 
se domosdoshmerive: 

Jane kunder fese, sepse ato zmbrap- 
sin nga permendja e Allahut dhe nga na- 
mazi. Ai qe ka rene viktime e ketyre 
narkotikeve, nuk ngrihet per namaz, as 
nuk agjeron, nuk e kryen as haxhin dhe 
as umren, as Kuran nuk lexon, as 
Allahun nuk e permend, as nuk ben te 
mira, eshte shkaterruar, ka mbaruar jeta 
dhe deshira e tij; 

Jane kunder vetes, sepse ato shkater- 
rojne veten e njeriut, jeten dhe shendetin 
e tij, dhe ndonjehere bejne qe te mbaro- 
je njeriu me vdekje. Disa narkomane 
mbarojne me vdekje, e kush nuk vdes 
prej tyre, vdes normal. Q'eshte vlefta e 



dituria islame / 203 



23 



jetes kur njeriu e humb deshiren e tij, 
nuk eshte i zoti te prodhoje di9ka e as te' 
shpike di9ka, as s'ka sukses, - ai eshte i 
gjalle si i vdekur; 

Pastaj ato jane kunder mbrojtjes se 
mendjes, sepse ato shkaterrojne mendj- 
en, dhe njeriu e humb vetedijen e tij. As- 
gje nuk e dallon njeriun nga shtaza 
pervecse mendja, sepse obligimet ne 
Sheriatin islam jane te varura nga mend- 
ja; 

Pastaj ato jane kunder mbrojtjes se 
pasardhesve, sepse ato jane te rreziksh- 
me per pasardhesit e njeriut. Narkomani 
qe ka rene ne rrjetin e narkomaneve, 
s'mund ta mbikeqyre familjen e tij: as 
djemte, as vajzat e as gruan e tij. Keshtu 
atij i humbin femijet e tij e ai s'e din kete 
gje, sepse ai eshte i pavetedijshem per 
pergjegjesine qe ka; 

Po ashtu ato jane kunder mbrojtjes se 
pasurise, sepse njeriu e humb pasurine e 
tij per to, ndoshta edhe e vjedh pasurine 
e tjeterkujt, e humb pasurine per ate qe i 
ben dem e prej se ciles s'ka dobi, per ate 
qe e shkaterron e s'e nderton. 

Ata, pra, jane kunder te gjitha ketyre 
domosdoshmerive. 

Per kete arsye, askush s'duhet te dy- 
shoje per ndalesen e tyre. 

Cilat jane masat mbrojtese prej ketyre 
gjerave, dhe cili eshte sherimi i kesaj 
epidemie? 

O vellezer, realiteti eshte se s'ka she- 
rim nga kjo pervec ndalimit te kontrab- 
andimit te tyre ne vendet tona, dhe duke 
u bere rezistence atyre qe e perhapin, 
duke i denuar me vdekje tregtaret e tyre, 
qe te behen shembuj per te tjeret, e eshte 
shume veshtire te arrijme tek ata, sepse 
ata fshihen pas mureve ose pas njerezve 
te medhenj ! 

Mirepo mund te mbrohemi prej tyre, 
sepse masat mbrojtese jane me te mira 
se sherimi, nje derhem mbrojtje eshte 
me mire se nje kuintal sherim. Masa 
mbrojtese me e mira nga keto lende na- 
rkotike dhe kjo epidemi, eshte edukata 
fetare e drejte. 

Feja eshte masa mbrojtese e pare, ar- 
ma e pare dhe strehimi i pare, tek e cila 
duhet te kthehemi, ne menyre qe t'i luf- 
tojme keto epidemi shkaterruese e mby- 
tese. 



Nese i edukojme femijet tane me edu- 
kate fetare, i leme te jetojne ne nje ambi- 
ent te mire, dime se si t'ua zgjedhim 
shoqerine e mire, dhe nuk e leme shoqe- 
rine e keqe t'ua shkaterroje jeten e tyre, 
nese mund t'i rrisim femijet tane ne nje 
shoqeri te mire, qe u respekton mendjen 
dhe deshiren e tyre, shoqeri qe ua meson 
friken e Allahut dhe mbikeqyrjen e Tij, 
besimin ne boten tjeter, llogarine, Xhe- 
nnetin dhe Xhehennemin, nese arrijme 
t'ua mesojme atyre se si te vetepermba- 
hen dhe ua mesojme keto cilesi morale 
ne vetjet e tyre, kur t'i ngjallim keto nde- 
rgjegje fetare ne vetvetet e tyre, atehere 
kemi vene nje ndalese te forte ndermjet 
tyre dhe ndermjet ketyre epidemive. 

I riu fetar, qe i permbahet fese, vler- 
ave dhe moraleve te fese, eshte njeriu 
me i larget per te rene viktime e tyre, 
sepse ai nuk e konsumon as duhanin, te 
cilin e sheh te ndaluar dhe te urryer, epi- 
demia e pare eshte duhani, nga duhani 
fillojne crregullimet dhe prej saj mund 
ta marrin thirresit e crregullimeve-treg- 
taret e te keqijave me gjerat e tjera, dhe 
te urryerat e medha. 

I riu fetar nuk e konsumon duhanin, 
dhe as ndonje gje te ndaluar apo te dy- 
shuar ne 9do menyre, nuk konsumon as- 
gje prej ketyre gjerave as me goje dhe as 
me nuhatje, e as merr injeksione, asgje 
nga keto gjera. Plotesisht i ndalon vetes 
deshiren per keto gjera, dhe jeton ne nje 
ambient te mire. 

Femija i xhamise, i Kuranit dhe i Isla- 
mit i kundershton hapur ata, ata nuk 
mund te arrijne tek ai ne asnje menyre, 
sepse Allahu e ka mbrojtur ate me be- 
sim, Allahu e ka ruajtur me perqendrim, 
djajte qe jane nga lloji i njerezve, s'mund 
te arrijne tek ai, sikurse s'kane mundur te 
afrohen tek ai as djajte nga xhinet: 

"Ne te vertete, ti nuk ke kurrfare fu- 
qie ndaj roberve te Mi. Mbrojtja e Zotit 
tend eshte e mjaftueshme (per ata)" 21 . 

Vellezer te nderuar, mbroni femijet 
tuaj me edukaten e tyre, edukaten isla- 
me, duke i vene ata ne ambient te mire, 
qe te jene nen perkujdesjen e dijetareve, 
thirresve dhe edukatoreve te mire; mos i 
leni te humbin dhe te shkrihen ne sho- 
qerine e atyre qe shkaktojne 5rregullime 
ashtu si? shkrihet kripa ne uje, sepse kjo 



eshte me e rrezikshmja. Ne kohen tone 
po luftohemi nga te gjitha anet, ne te 
djathte e ne te majte, me mjete te ndry- 
shme, - femijet tane duhet t'i mbrojme 
patjeter. 

Ruaje femijen tend, mesoji namazin, 
mesoji moralin, mesoji obligimet e fese, 
mesoji obligimet e bamiresise, mesoje 
qe ta rezistoje te keqen, kontaktoje me 
njerezit e zgjedhur, pastaj, me leje te 
Allahut, rri i sigurt per te, sepse e ke 
vene ne rrugen e shpetimit. 

Vetem me keto gjera mund t'i rezisto- 
jme keto epidemi mbytese, keto lende 
narkotike shkaterruese, e t'i mbrojme fe- 
mijet tane, te rinjte tane, shoqerite tona, 
prej cdokujt qe ua deshiron te keqen. 



(Perkthimi dhe pershtatja e ketij artikulli 

eshte bere nga libri "Ligjeratat e Shejh El 

Kardawit", pergatitur nga Halid Essa'd, 

mektebetu vehbeh, Kajro, 2001, vellimi IV, 

faqe: 106-120). 

Perktheu dhe pershtati: 
Mr. Faruk Ukallo 



Fusnotat: 

1. El Maide, 90-91. Perkthimin e ajeteve kuranore 

nga gj.arabe ne gj.shqipe e huazova prej perk- 
thimit te Kur'anit nga H.Sherif Ahmeti, Prish- 
tine, 1988. 

2. El Haxhxh, 30. 

3. En-Nahl, 36. 

4. Ez-Zumer, 17. 

5. Esh-Shura, 37. 

6. El Isra, 32. 

7. Hadithin e transmeton Iben Maxheja nga Enesi. 

8. ElA'raf, 157. 

9. En-Nisa, 160-161. 

10. ElBekare, 195. 

11. En-Nisa, 29. 

12. Hadithin e transmetojne: Ahmedi dhe Iben 
Maxheja nga Iben Abbasi. 

13. En-Nisae, 29. 

14. Hadithin e transmeton Ebu Davudi. 

15. Hadithin e transmetojne: Ahmedi dhe Ebu Da- 
vudi. 

16. Hadithin e transmetojne: Buhariu, Muslimi, 
Ahmedi, Ebu Davudi, dhe Tirmidhiju nga Ab- 
dullah iben Umeri (radijall-llahu anhuma). 

17. El Maide, 32. 

18. ElBekare, 178. 

19. ElBekare, 179. 

20. El Maide, 33. 

21. El Isra, 65. 



24 



dituria islame / 203 



Histori 



Aspektet polilike-juridike 
te fundamentalizmit islam ne Jugosllavi 



Dr. Halid gausheyig 

Duke e lene menjane rrafshin 
historik ose sociologjik te 
shfaqjeve relevante ne sho- 
qerine tone te pasluftes 
(Luftes se Dyte Boterore, NI), une po 
kufizohem me paraqitjen e gjenezes se 
fundamentalizmit (islam), te vezhguar 
ekskluzivisht nga aspekti politiko-ju- 
ridik. 

Pas mbarimit te luftes se fundit shu- 
me' dukuri, te cilat me arsye apo pa te - i 
kemi konsideruar shoqerisht te papranu- 
eshme, jane quajtur me nje emer te per- 
bashket, qe ishte tipik kryesisht per 
proveniencen religjioze. Nuk mund te 
vihet ne dyshim se ne periudhen ndermj- 
et dy lufterave myslimanet (boshnjaket - 
NI) dhe pergjithesisht pjesetaret e fese 
islame ne hapesirat tona - ne varesi nga 
konstelacioni politik - u qene nenshtruar 
trysnive te shumta verbale, te shkruara 
ose te tjera me permbajtje te ndryshme, 
ne te cilat kercenimet zinin vendin krye- 
sor. Ne kohen e pasluftes kritikat e disa 
dukurive te grupimeve shoqerore mysli- 
mane, ne truallin e Jugosllavise, krye- 
sisht jane standardizuar nga pikepamja 
terminologjike dhe u jane pershtatur ko- 
hes, hapesires dhe rrethanave. Ne kete 
rast edhe sot thuhet shpesh se keto kriti- 
ka ose, nese deshironi, diskualifikime 
burojne nga teoria e simetrise, perkate- 
sisht e teorise se balances politike, e cila 
ne mjediset perkatesisht multikonfesion- 
ale, multinacionale niset nga aksioni se 
te gjitha grupet e ndryshme fetare ose 
nacionale ne nje territor duhet t'i ekspo- 
zohen gjithnje kritikes simultane (ne 
menyre qe te shmanget cfaredo zilie!), 
natyrisht krahas aplikimit te terminolo- 
gjise perkatese te kritikes. (Kjo aksiome 
sot nuk vlen vetem per grupimin na- 
tional fetar shqiptar!). 

Qendrimi i ketille mbase vetem kush- 
timisht eshte i arsyeshem dhe i lejuar ne 
rastet perjashtuese. Kritika ben efekt ve- 
tem nese perqendrohet drejtpersedrejti 
ne dukurine e caktuar, sepse cdo degez- 
im e zvogelon efikasitetin e saj. Eshte 



me mire te ruhet baraspesha per shper- 
ndarjen e drejte te benificioneve. 

Problem edhe me te madh paraqet te- 
rminologjia kritizere, e cila eshte formu- 
luar shpeshhere gabimisht dhe nga ky 
shkak nxit revolten e shtresave te gjera 
dhe jep efekte te kunderta. 

Ne shqyrtimin e gjenezes se fundam- 
entalizmit islam, ne vendin tone ndoshta 
do te veme re se paku njefare arsyeje per 
verejtjet e theksuara. 

Menjehere pas perfundimit te luftes e 
deri me 1947, shfaqja e myslimaneve te 
rinj , te cilen e karakterizon kembengul- 
ja e sjelljes sipas rregullave rigoroze isl- 
ame ne jeten publike dhe private - si dhe 
perpjekjet agresive te qarta te perpunu- 
ara ne menyre programore, kishin emer- 
tim relativisht adekuat ne terminologjine 
tone legjislative dhe shoqerore. 

Pasi kjo levizje, qe ne vete permbante 
ende aditive mjaft te paperpunuar dhe te 
patheksuar fundamentalists, u thye mba- 
se me shume ashpersi, - filloi pushimi i 
shkurter, qe ne vitet gjashtedhjete panis- 
lamizmi te behej percaktimi terminolo- 
gjik i shfaqjeve te caktuara ne shoqerine 
myslimane. 

Pra, derisa kombet e tjera ne BH (dhe 
ne hapesirat me te gjera) mund t'i nen- 
shtroheshin zjarrit te kritikes per shkak 
te nacionalizmit real ose ireal, ne ate ko- 
he per myslimanet boshnjako-hercego- 
vas te papercaktuar, kjo trysni kritike do 
te ishte krejtesisht pa vend. Se kendejmi 
u gjet si zgjidhje jo aq fatlume ne panis- 
lamizmin, term i cili madje edhe sot, si- 
pas ligjit te inercise, perdoret me gjithe 
paralajmerimin publik te punonjesve 
mjaft autoritative shkencore, se kjo levi- 
zje ishte konsumuar qysh ne vitet tri- 




dhjete pas debaklit te te ashtuquajturit 
kongresit gjithislam ne Jerusalem, ne 
vitin 1930. 

Qendron fakti se panislamizmi para 
Luftes se Pare Boterore ka pasur jehone 
te madhe nder myslimanet boshnjako- 
hercegovas (te cilet ne te shihnin njefare 
rezistence kunder administrates austro- 
hungareze) nen ndikimin e propagandas 
se shkathet te sulltaneve - kalifeve turq. 
Madje edhe ne gazetarine myslimane ne 
mes dy lufterave hasim reflekse te qarta 
te panislamizmit, derisa disa vjet para 
Luftes se Dyte Boterore nuk dominoi 
mendimi se panislamizmi - i cili ishte 
paraqitur ne gjysmen e dyte te shekullit 
XIX si program i luftes kunder forcave 
kolonialiste - eshte vetem nje shprese e 
pasendertueshme dhe utopi e embel. 

Per shkak te krahasimit historik, po 
veme ne dukje se pothuajse ne te njejten 
kohe eshte zmbrapsur ne prapavije te 
thelle te historise edhe ideja e pansllavi- 
zmit, e cila u ushqente dikur shume pre- 
mtime popujve sllave, me bekimin e 
Rusise cariste, qe, me ne fund, kongresi 
i fundit pansllav, i mbajtur ne Beograd, 
ne vitin 1946, te tregonte qarte se kjo 
levizje i perkiste vetem historise". 

Vetem konfirmimi i nacionalitetit 
mysliman ne vitet shtatedhjeta ia hapi 
dyert shfaqjes se nje nacionalizmi real 
apo vetem te supozuar mysliman, qe 
tash ne gjuhen dhe veprat e kritikeve te 
tij paraqet nje miksture te shpeshte dhe 
paradoksale, por per nevojat e politikes 
ditore mjaft te perdorur te aditiveve ul- 
tranacionaliste, panislamiste (pra inter- 
nacionale!), ultrakonfesionaliste e te 
tjera. Procesi i ashtuquajtur i nacional- 
isteve myslimane i vitit 1983, i zhvilluar 
ne nje menyre qe nuk perkon me shtetin 
juridik, shenoi nje triumf te kritikeve te 
nacionalizmit mysliman, te cilet tash e 
kishin ne dore judikatin si prove se te 
gjykuarit kane kerkuar - incredibile di- 
ctu! - deri edhe "Bosnjen etnikisht te 
paster", pikerisht ne menyre te njejte si? 
e paralajmeronin kete para procesit disa 
politikane myslimane e te tjere ne dekla- 
ratat e tyre te shumta dhe ne fjalimet 
agjituese. 



dituria islame / 203 



25 



Ne ate kohe asnje pergjegjes ne BH 
nuk ua vinte veshin qortimeve serioze 
qe vinin nga jashte BH, se aktgjykimi 
ishte juridikisht trashanik, logjikisht i 
pakuptimte dhe shoqerisht absurd, sido- 
mos ne raport me inkriminimin per "Bo- 
snjen e paster etnike". Duhej te kalonin 
me shume se pese vjet qe kompetentet - 
ne rrethana te ndryshuara - ta mesonin te 
verteten e ketij procesi, i cili ishte i qarte 
qe nga fillimi. Mirepo, ky proces beri 
nje kthese te rendesishme per t'ia vene 
emrin kritikes se shoqerise myslimane 
brenda dhe jashte BH-se. Qysh gjate 
zhvillimit te procedures penale, e sido- 
mos pas mbarimit, u paraqit gjithnje e 
me haptazi termi fundamentalizmi islam 
(shkencerisht qemoti i njohur, kurse i 
popullarizuar vetem pas revolucionit 
iranian!), i cili ishte mjaft elastik per te 
thithur te gjitha shfaqjet e deriatehersh- 
me te kritikuara ne shoqerine myslima- 
ne, madje per t'i pasuruar me permbajtje 
me te gjera. 

Per shkak te emrit te vet atraktiv dhe 
per faktin qe te kujtonte revolucionin 
iranian, duke qene njekohesisht gjithnje 
i shoqeruar me xhihadin si nje lufte e 
"shenjte", fundamentalizmi islam fitoi 
shume shpejt permasa pandemike ne 
opinionin tone publik. 

Por, askush nuk e hetoi tragjiken e 
ketij fenomeni, qe dinte vetem adresan- 
tin dhe adresatin, por jo edhe permbajt- 
jen e tij, keshtu qe fundamentalizmi is- 
lam ne mjedisin tone u shnderrua mjaft 
thjesht ne sprej, me te cilin secili, per 
shkaqe te veta dhe sipas deshires se vet, 
mund te ngjyroste me ngjyren funda- 
mentaliste cdo dukuri ne shoqerine mys- 
limane, madje edhe individet, nese 
deklaratat e tyre nuk i pergjigjeshin. 

Ne kete menyre nje fundamentalizem 
i paperkufizuar paraqitet si instrument 
politik propagandues, i cili - i bazuar fu- 
qimisht po ashtu ne xhihadin e paperku- 
fizuar - mund te sherbente dhe praktik- 
isht tashme sherbeu ne qarqet e caktuara 
per ta kritikuar me mjaft sukses cilendo 
dukuri ne shoqerite tona myslimane ne 
tere territorin e Jugosllavise, nese duku- 
ria perkatese, per ndonje arsye, nuk u 
pelqen kritikeve. Nuk mund te thuhet se 
kjo kritike eshte e parendesishme as e 
shperfillshme, pasi shfrytezon ligjet e 
njohura te psikologjise sociale: p.sh. pe- 
rseritjen e vazhdueshme, nderkohe qe 
duket se genjeshtra e perseritur njeqind 
here, behet lehte e vertete. 




Per shkak te kohes dhe per shkak te 
struktures se ketij tubimi, nuk eshte e 
domosdoshme te shtrohen shembujt e 
shumte te nje propagande te qellimte, 
sidomos te nje pjese te shtypit revyal, te 
mbeshtjelle me ambalazhin e fundamen- 
talizmit islam. 

Ne kete veprimtari propaganduese 
roli i vecante u eshte dhene diletanteve - 
"islamologeve", ambicia e te cileve 
eshte qe se paku me ane te gazetarise 
revyale te imponohen si eksperte, dhe te 
vendosin ne menyre kompetente per cdo 
dukuri ne shoqerine myslimane, ne Ju- 
gosllavi ose ne bote. 

Te varfer nga njohurite deri edhe te 
bazave te gjuhes arabe dhe te doktrines 
sheriatike-juridike (pa njohjen e te cila- 
ve eshte e pamundur te flitet per funda- 
mentalizmin islam) dhe te mbeshtetur 
vetem ne kukezat e orientalistikes pere- 
ndimore dhe te gazetarise sone ditore, 
keta perfaqesues te islamologjise dile- 
tante - duke qene vete te ngarkuar me 
fundamentalizmin e tyre mitik nacional 
- i gjejne ne Islam, ashtu sic mund te 
pritet, shkaktaret themelore te te gjitha 
dukurive negative ne shoqerine mysli- 
mane, sidomos ne shoqerine myslimane 
shqiptare. 

Per shkak te papajtueshmerise, qe 
eshte tipike per diletantet, me ta eshte i 
pamundur ffaredo diskursi shkencor, 
prandaj eshte e kote t'u vesh ne pah ga- 
bimet esenciale, si9 jane: 

- Se Islami eshte shkaktar i lindshme- 
rise se larte te shqiptareve (sepse keto 
shfaqje i hasim edhe ne shoqerite e lar- 
geta jomyslimane te nje shkalle te caktu- 
ar te zhvillimit, se deri para 150 vjetesh 



edhe ne Serbi, per shkak te menyres ko- 
operativiste te ekonomizimit rekomand- 
ohej shtimi i popullsise fshatare, ndersa 
kenga popullore shpreh kultin e "9 Ju- 
govi9eve"); 

- Ose se Islami eshte shkaktar i drejt- 
perdrejte i separatizmit dhe i irrenden- 
tizmit shqiptar (nese pranohet kjo "teze" 
mbetet e hapur ceshtja e shkakut te hegj- 
emonizmit gjenocidal bullgar -pra joisl- 
am- kunder turqve bullgare, perkatesisht 
e irrendentizmit kunder maqedonaseve); 

- Ose se myslimanet boshnjako-her- 
cegovas jane pasardhes te tradhtareve, 
te cilet e kane braktisur fene e vet dhe 
kane kaluar ne Islam, sepse ky pohim 
nxit aty per aty pyetjen tjeter: a jane tra- 
dhtare ata qe fill pas Betejes se Kosoves, 
krah-perkrah me akinxhinjte turq (kalo- 
resia e lehte), kane luftuar kunder armi- 
qve te turqve, ose a jane tradhtare ata qe 
e kane mbytur mizorisht udheheqesin e 
Kryengritjes Serbe te vitit 1804 dhe ko- 
ken e tij ia kane derguar si dhurate pa- 
dishahut turk? 

Duke i lene numerimet e metejme, 
themi se eshte e qarte qe diletantet "isla- 
mologe" nuk mund te kuptojne se histo- 
ria e te gjithe popujve tane eshte plot me 
faqe te ndritshme, po edhe te erreta, dhe 
se ato duhet t'i shfletojme se bashku dhe 
ne menyre krahasuese e te mesojme se 
asnje popull ne truallin jugosllav nuk 
eshte as per nje grime me i mire as per 
nje grime me i keq se tjetri. 



Fenomenin shoqeror dhe juridik te 
fundamentalizmit dhe shoqeruesin e tij 
logjik xhihadin ne Boten Islame, siguri- 



26 



dituria islame / 203 




sht qe nuk mund ta mohojme, per me te- 
per qe e dime se dukuri te ngjashme ose 
pothuajse identike ekzistojne edhe ne 
shoqerite e tjera joislame. 

Problemi themelor qendron ne te per- 
caktuarit e elementeve se paku fondam- 
entale te permbajtjes se ketij fenomeni, i 
cili, ne varesi nga koha dhe hapesira, 
spikat ngjashmeri te shumta, por edhe 
ndryshime te shumta. 

Nese heqim dore se paku perkohesi- 
sht nga qellimi qe fondamentalizmin ta 
shpallim sekt (sepse ne vete permban 
shume' elemente te nje sekti religjioz), 
ndoshta do te gabojme me se paku nese 
e percaktojme si nje doktrine mjaft hete- 
rogjene dhe jokompakte, synimi themel- 
or i se ciles eshte konstituimi i shoqerise 
islame (shtetit) mbi burimet e Sheriatit. 

Vecse Sheriati eshte ambivalent, se- 
pse rregullon dy relacione qenesore: 

- njeriu - Zoti (besimi) 

- njeriu - shoqeria - njeriu (e drejta). 

Pasi besimi ne mbinatyroren eshte 
element themelor i religjionit, Islami ne 
kete aspekt eshte eo ipso fondamentalist 
(sepse besimi gjithnje bazohet ne burim- 
et e nje religjioni) dhe si religjion duhet 
te mbese i tille. Shikuar nga ky aspekt, te 
gjitha religjionet monoteiste jane funda- 



mentaliste, sa as levizjet reformiste nuk 
kane mundur t'i trandin qenesisht. 

Meqe besimi islam nderhyn edhe ne 
jeten e kesaj bote te besimtarit (p.sh. ne 
menyren e veshjes, te ushqimit etj.), ke- 
tu mund te paraqiten mosmarreveshje te 
caktuara, ndonese ne nje shoqeri demo- 
kratike nuk do te duhej te kete dilema ne 
kete aspekt, meqenese behet fjale per li- 
rite thjesht vetjake te njeriut, qe nuk 
prekin fare ne jeten shoqerore. (Sa per 
krahasim, po permend se edhe pjesetaret 
e sekteve, qe refuzojne te mbajne arme 
ne vendet demokratike ne sherbimin 
ushtarak, kane trajtim te vecante). 

Elementet e tjera konstitutive - sipas 
pikepamjes sone - te fundamentalizmit 
ne Boten Islame, jane: 

- Futja e se drejtes se Sheriatit ne 
formen e saj primordiale (krahas konce- 
sionit eventual qe, me ixhtihad te ri, dis- 
pozitat e tij mund t'i pershtaten kohes se 
re!) dhe 

- Reforma themelore politike-sociale, 
qe do t'i eliminonte - madje edhe me ane 
te xhihadit - despotite islame dhe dalli- 
met tmerruese sociale ne Boten Islame, 
dhe keshtu do te konstituonte doktrinen 
sociale te Islamit, qe si sistem komplet 
nuk ekziston sot, prezantojne per sho- 
qerite (shtetet) ekzistuese islame objekt 



te deshtimeve me te medha, sidomos kur 
gjenden ne daret e dispozitave te patri- 
fikuara te se drejtes se Sheriatit dhe te 
synimeve te reja ne shoqerine e inxhini- 
eringut gjenetik, te protetikes dhe te 
mikroprocesoreve. 

Ne shkathtesine e politikes dhe ne di- 
turite sociologjike, ekonomike dhe isla- 
mologjike, ne kete pikepamje qendron 
nje detyre e rende qe te gjejne zgjidhje 
perkatese. 

Ne hapesirat tona gjeografike keto 
probleme nuk shtrohen, se paku jo ne 
kete forme akute. 

Tashme kemi thene se besimet mono- 
teiste levizin shume veshtire nga shtrati 
i tyre dhe eshte per te shpresuar se ne 
kete aspekt, se bashku me evolucionin e 
shtetit juridik, do te evoluojne edhe pi- 
kepamjet e besimtareve, por pa hequr 
dore nga besimet e tyre themelore. 

Nga ana tjeter, fakti qe Islami prek 
dhe eshte i pranishem ne mjedisin eko- 
nomiko-shoqeror dhe politiko-juridik, - 
qe do te paraqiste nje aspekt te paster te 
fundamentalizmit - sipas mendimit tone 
ne hapesiren jugosllave qemoti dhe kre- 
jtesisht pa dhembje eshte menjanuar ne 
prapavijen e larget historike pervec te 
tjerash - mbase kjo do t'ju befasoje - 
edhe per shkak se normat e menjanuara 
sheriatiko-juridike kane qene ne pjesen 
me te madhe, te aferta me sistemin e ri 
juridik. 

Per kete arsye konsideroj se per fund- 
amentalizmin islam ne truallin jugosllav 
mund te flitet vetem ne ato hapesira qe 
shoqeria ia ka lene religjionit, d.m.th. ne 
hapesirat e besimit (ku heqja dore nga 
burimet fundamentale te cilitdo religji- 
on, eshte e pamundur me nje kufizim 
perkatesisht me kushtin qe normat e bes- 
imit te mos jene ne kundershtim me pa- 
rimet themelore te shtetit juridik, qe tek 
ne eshte ende ne lindje). 



Perktheu: 
N. Ibrahim i 



Behet fjale per ish-Jugosllavine, - shen. i perk- 
thyesit. 



dituria islame / 203 



27 



Aktualitete 



Islami shqiptar, zgjidhje per zhvillim 



Ndrigim Ademaj* 

Jemi deshmitare te transformimeve 
dhe trysnive te ndryshme, qe kryesi- 
sht vitet e fundit, rinise sone po i 
adresohen te mbeshtjella e te pake- 
tuara bukur. Keto alternative 'moderne' jo 
rralle kane tendence degjenerimi dhe 'plak- 
jeje intelektuale' te kesaj pjese delikate te 
shoqerise sone. Po keto jane edhe qendra 
graviteti, te cilat po na terheqin drejt vetes 
duke bere qe t'i leme anash traditat tona te 
vlefshme kombetare, e jo me pak edhe is- 
lame, tradita keto qe na kane cilesuar jo pa 
te drejte, si rinia me e paster e me e shend- 
oshe ne Evrope. Keto vlera qe paraardhe- 
sit tane na i kane ruajtur me nje xhelozi dhe 
krenari te larte, na e tregojne shembullin 
me te larte e te ndritshem te moralit te bu- 
kur dhe kultures se pasur shqiptaro-islame. 
Po ta ruajme pak nostalgjine per te kalu- 
aren dhe po te shohim pak ne realen aktu- 
ale, do te shohim nje largim jo te vogel nga 
keto vlera te arta. Do te verejme se si ndiki- 
mi i 'trendeve' evropiane e boterore ne 
shoqerine tone po behet gjithnje me i ndje- 
shem e me i absorbueshem. Pa tendenca 
qe fajin t'ia veme njeres apo tjetres pale, do 
te kisha guxuar te mendoj se ky transform- 
im dhe kjo perzierje eshte si pasoje e tre fa- 
ktoreve qe une i shoh si me te fuqishmit ne 
kete drejtim: situata jostabile e pasluftes, 
ndikimi i medieve ne hedhjen 'hi syve' te 
rinjve tane dhe faktori shqiptar-mysliman. 

1. Situata jostabile 
e pasluftes ne Kosove 

Kosova e brishte dhe e derrmuar nga 
kthetrat dhjeteravjegare te komunizmit dhe 
nga gjenocidi u shpalos ndaj saj gjate luft- 
es ne vitet '97-'99, u ndodh e papergatitur 
perballe nje realiteti te panjohur me pare 
per ne. Ajo u be arene e maratones se 
organizatave e rrymave te shumta qe po 
garonin se cila do ta vendoste me e para 
ndikimin e saj ne Kosove per qellime qe 
atehere nuk i ditem mirefilli, por qe tani po 
e shohim rezultatin punes se tyre. 

Keto rryma e paten me se te lehte te 
vepronin lirshem dhe pa kontroll ne kete 
gjendje te mjegullt ne vendin e paorgani- 
zuar mire, ne vendin pa pushtetare. Stru- 
kturat e tyre u formuan me kohe dhe rren- 
jet e veta u munduan t'i mbillnin sa me thel- 
le ne token ende te njome. Kjo me ben qe 
per cdo 9ast te me sillet neper koke thenia: 
"Ujku mjegull do!". 

Duhet te mos u mbetem borxh edhe aty- 
re qe erdhen ne Kosove per qellime te 
mira, por, pasi nuk jane me te shumtet, nuk 
po i theksoj. Duhet te mos u mbetem borxh 
as atyre vellezerve tane qe nuk i mbyllen 
syte dhe nuk i thithen keto ide destruktive, 
por edhe keta jane minorance nga numri 
dhe nuk po i permend me shume ze. 



2. Ndikimi i medieve 

Jo pak ndikim paten edhe mediet, si te 
shkruarat edhe ato elektronike, ne "moderniz- 
imin" e rinise. Jemi shume te vetedijshem se 
c'na ofrojne ore e cast mediet tona me te me- 
dha dhe sa kontribuojne ato ne kete drejtim. 
Po shohim dhe po degjojme gjithnje ideologji 
te vetequajtura perparimtare, te cilat as ata qe 
na i kane sjelle, nuk i praktikojne dhe nuk ia 
lejojne per konsum popullit ne vendet e tyre, 
por e kane paketuar dhe e kane ambalazhuar 
vecanerisht per ne. 

Si mund te mendohet qe media kosovare 
te jete edukuese kur emisionet e tilla mungo- 
jne ose nuk ekzistojne fare, po nuk mund te 
mendohet qe keto medie te jene me hapin e 
shkences, nese emisionet shkencore jane ja- 
vore, ndoshta edhe mujore. E assesi nuk mu- 
nd te na shkoje mendja se keto do te jene 
shkolla morale, te cilat do te na ofronin vlera 
te shendosha qe do te mund te ishin hapat e 
pare te zhvillimit te mirefillte shoqeror ne 
Kosove. 

Duke pare se si telenovelat degjeneruese 
latino-amerikane jane bere zoteruese te tele- 
vizioneve tona, sa kohe qe ne shume vende 
te zhvilluara evropiane jane te ndaluara te 
shfaqen ne mediet shteterore, mund te kupto- 
jme me nje matematike te thjeshte se kjo nuk 
eshte kultura qe Perendimi e do per vete, por 
eshte 'dhurata e dasmes se lirise' per Koso- 
ven tone ende te brishte. 

Me te vertete kjo situate le per te deshiru- 
ar dhe per te menduar me seriozisht per te 
ardhmen e afert, e po ashtu duhet te jete 
shtytje per hartimin e planeve afatgjate. 

3. Faktori shqiptar-mysliman 

Te them te drejten, me nje turp te madh, 
me nje keqardhje te madhe, me duhet te thek- 
soj se barren me te madhe per kete gjendje 
qe jetojme, dhe per rrezikun qe po na kanos e 
perkeqesimin e vazhdueshem te saj, pergje- 
gjesine e bartim edhe ne si shqiptare e si 
myslimane. Edhe ne qe rrahim gjoks neper 
tubime dasmash e varrimesh, ne qe mbajme 
leksione morali e nderi kur jemi me shoqeri, 
japim nje kontribut jo te vogel per kete para- 
doks pa shije. 




Sa jemi te kujdesshem dhe sa jemi te forte 
ne idealet dhe qendrimet tona burrerore, kete 
e tregon me se miri situata aktuale. 

U munduam te shtronim kalimthi faktoret e 
jashtem dhe ndikimet e jashtme, por duhet te 
shohim se pari gjendjen brenda nesh. Jemi ne 
ata qe nuk kujdesemi se ku shkon djali apo 
vajza ne oret e vona te nates; jemi ne ata qe 
nuk e dime se nga cili rreth ndikohen familja- 
ret tane. 

Nuk na i marrin me dhune femijet shkollat 
dhe organizatat katolike apo edhe pseudois- 
lame, - vecse ne i dergojme aty, ose nga mo- 
sinformimi i bollshem, ose nga verberia e 
shfaqjes droguese - "ardhmeri moderne". Ne 
te vertete atyre po u ofrojme rinine e paster 
kristal ne "laboratorin e eksperimenteve" te 
tyre. 

Vetevrasja intelektuale 

"Dikur ishte ndryshe, tregjet tona gumezhi- 
nin nga zhurmat gazmore, ndrigoheshin nga 
drita e hallallit, ishin per lakmi. Dikur xhamite 
u ngjanin koshereve te bleteve nga femijet qe 
vraponin drejt dijes, vraponin drejt edukates, 
sepse vendin me te dashur dhe shtepi te dyte 
ata kishin shtepine e Zotit. Nostalgjia per Spa- 
njen myslimane; gerdhe e qyteterimit evrois- 
lam, malli per Ibn Sina-in, - gjeniun me koke 
ne sexhde; deshira e kohes se Salahudin 
Ajub-it, - rojtar i paqes; gjaku i Ymer Prizrenit, 
- simbol i urtesise shqiptare, - a nuk na e zgjo- 
jne nga gjumi krenarine dhe mendjen?" 

Ne vend te mbylljes 

Te ndershem vellezer! 

Deshira per perparim e zhvillim nuk eshte 
shkas per ndjekjen e pseudomodernizimit dhe 
pseudozhvillimit. Te mos e kerkojme ndjenjen 
evropiane diku tjeter, kur ne vete jemi palca e 
Evropes, kur morali, shembull per evropianet 
ka qene dhe shpresojme se do te jetoje ne 
shtepite tona. Te mos e kerkojme "nenen Ev- 
rope", kur nena e saj eshte kjo toke jona. Dhe, 
per me teper, te mos vrapojme pas kulturave 
"moderne", kur kulturen me moderne, ate isla- 
me, e kemi mbjelle dhe e kemi kultivuar ne 
breza; nje kulture qe nuk do te na shpjere ne 
humbje, po, perkundrazi, do te jete nje katal- 
izator i rendesishem ne punen tone te vazhd- 
ueshme drejt zhvillimit dhe prosperitetit te 
vetvetes. 

Me nje bindje dhe nje shprese te madhe, 
mendoj se rikthimi yne ne vlerat e mirefillta 
eshte i pashmangshem dhe se identiteti yne 
kombetar e fetar do te rikthehet ne binaret e 
trenit te perparimit dhe te permiresimit te 
kesaj gjendjeje aktuale! 



mk 



Ndrigim Ademaj eshte nxenes i kl .XI I ne 
gjimnazin "Gjon Buzuku" te Prizrenit. 



28 



dituria islame / 203 



29 



dituria islame / 203 



Qasje 



Ndalimi nga ekstremi ne fe 



Fitim Flugaj 

Transmetohet nga Buhariu i ba- 
zuar ne zinxhirin e transme- 
tuesve ose bartesve te' sakte te 
haditheve te Pejgamberit a.s., 
qe kesaj radhe lidhet per Enes Bin Mali- 
kun, i cili thote: Erdhen nje grap prej tre 
personave te shtepite e grave te Pejga- 
mberit s.a.w.s. dhe pyeten se si falet e si 
lutet Pejgamberi. Pasi u njohen me te 
verteten, atyre iu duk vetja se kane bere 
shume pak dhe thane: Ku jemi ne nga i 
Derguari i Allahut, ate e ka falur Allahu 
prej mekateve te kaluara dhe te ardhme. 
Njeri prej tyre tha: Sa me perket mua, 
une do te falem gjate gjithe netve. Tjetri 
tha: Une do te agjeroje tere vitin dhe nuk 
do ta braktis aspak agjerimin. Kurse i 
treti tha: Une do te heq dore nga grate 
dhe nuk do te martohem me asnje prej 
tyre. U erdhi i Derguari i Allahut (Paqja 
dhe bekimi i Allahut qofshin per te) dhe 
u tha: A jeni ju ata qe keni thene keshtu 
dhe keshtu? Per Allahun, une kam frike 
Allahun per ju. Dhe kerkoj qe t'i frike- 
soheni. Edhe une agjeroj dhe ushqehem, 
falem dhe thellohem ne lutje (perkulem 
para Krijuesit) dhe martohem me gra. 
Kush largohet nga synetit (trasimi i rru- 
ges sime) tim, ai nuk eshte prej meje." 

Ekstremi eshte nje dukuri mjaft e rre- 
zikshme ne shoqerine bashkekohore, e 
cila gjithnje e me shume po e rendon 
shoqerine njerezore. Shkaqet jane te 
ndryshme lidhur me shfaqjen e kesaj du- 
kurie, por megjithate nuk mund te arsy- 
etohet si nje dukuri e arsyeshme, edhe 
nese kemi te bejme me sabotimet dhe 
abuzimet e spekulimet e ndryshme qe 
behen nga sherbime te ndryshme sekrete 
dhe josekrete ne drejtim te nje grupi ose 
populli qe i perkasin nje besimi ose ide- 
ologjie. 

Ekstremi eshte shfaqur qe me njeriun 
e pare dhe eshte nje dukuri qe lidhet dre- 
jtpersedrejti me natyren e njeriut, pa ma- 
rre parasysh se ne cfare aspekti paraqitet 
kjo dukuri. 

Kur e kemi fjalen per ekstremin fetar, 
aty duhet te ndalemi dhe te shqyrtojme 
hollesisht shkaqet, se pse ne kete rast 



I I I I I I 



Ml 



^F 



IDDDDDDDD 

3DDDDDD, 

SQDODQ 

anr 




^<>i^Aall l*a^ll\%S\abajV\**^ 




ekstremi eshte si dukuri e injorances dhe 
njeanshmerise se njohjes se gjerave. 

Ekstremin fetar, para se te paraqitej 
tek myslimanet, e shohim si shume te 
fuqishem tek cifutet para krishtereve 
dhe tek krishteret para myslimaneve, tek 
hinduset dhe budistet para se te paraqitej 
tek cifutet. Lidhur me kete kemi shume 
argumente historike, duke filluar nga pe- 
rsekutimi i Isait a.s. nga cifutet me ndih- 
men e romakeve pagane, komplotet e 
tyre kunder Muhamedit a.s., me vone 
kryqezatat, e para ketyre, kemi pasur ra- 
ste te masakrimit te misionareve te kri- 
shtere nga hinduset e budistet dhe kon- 
fu?ionistet, e te tjera raste kemi shume. 

Ne si besimtare te denje gjithnje duh- 
et te mbeshtetemi ne praktiken islame te 
Pejgamberit a.s. dhe ashabeve te ndersh- 
em. Ashabet (shoket e Pejgamberit a.s.) 
benin perpjekje qe ta ndiqnin te Dergua- 
rin a.s. dhe te vepronin ashtu si? vepro- 
nte i dashuri i Allahut. Ne te vertete 
ashtu ishte porosia e Madhniplotit Allah, 
kur u tha: 

"Ju e kishit shembullin me te larte ne 
te derguarin e All-llahut, kuptohet, ai qe 
shpreson ne shperblimin e All-llahut ne 
boten jeter, ai qe ate shprese e shoqeron 
duke e permendur shume shpesh All- 
llahun." (Ahzab, 21) 

Mirepo ne kete rast kemi te bejme me 
tre shoke te Pejgamberit a.s., te cilet de- 
shiruan qe te dinin di?ka me shume se sa 



shoket e tjere rreth lutjeve dhe adhurim- 
it te Pejgamberit a.s., per se shkuan te 
grate e Pejgamberit a.s. dhe moren te 
dhena te detajuara per te cilat nuk dinte 
askush tjeter perve? grave te Pejgambe- 
rit a.s.. 

Nga tregimet e grave te Pejgamberit 
a.s., ata krijuan pershtypjen se i Dergua- 
ri i Allahut asnjehere nuk pushon nga 
adhurimi, po vazhdimisht eshte ne adhu- 
rim. Ata nuk arriten te shihnin ne shte- 
pine e Pejgamberit a.s. mesin qe ruante 
ai ne familje dhe kujdesin qe tregonte 
per familjen e tij te bekuar e fisnike. Ata 
menjehere filluan te mendonin se si i 
Derguari i Allahut lutet dhe e adhuron aq 
shume Allahun, e ne kemi nevoje me 
shume se ai, sepse neve nuk na falen 
mekatet sikur atij, thane ata dhe filluan 
te kalonin ne veprime ekstreme. 

Kur degjoi Pejgamberi s.a.w.s. per ra- 
stin e tyre, shkoi dhe ua beri te qarte aty- 
re se si duhet t'i permbahen mesatares 
dhe te shmangit ekstremi ne fe. 

Pejgamberi a.s. u tha atyre se ai vete 
agjeron po edhe ha e pi, falet naten po 
edhe fie normalisht, martohet dhe kryen 
te gjitha proceset fiziologjike dhe obligi- 
met familjare qe i takojne. 

Ne Musnafin (koleksionin e hadithe- 
ve) te dijetarit Abdu Rrazik, pershkru- 
hen edhe emrat e tre ashabeve, qe jane: 
Ali Bin Ebi Talib, Abdullah Bin Amru 
Ibnul-As dhe Uthman bin Madh'uun. 



dituria islame / 203 



29 




V £ 

Shkaku i themes se ketij hadithi: 
Pasi u kishte folur Pejgamberi a.s. 
njerezve dhe ua kishte permendur cesht- 
jen e frikes ndaj Allahut, ishin mbledhur 
dhjete shoke te' Pejgamberit a.s. ne shte- 
pine e Uthman bin Madh'uunit dhe ki- 
shin marre vendim unanimisht qe te 
agjeronin diten vazhdimisht, te faleshin 
naten, te mos flinin ne shtrat, te mos ha- 
nin mish dhe te mos u afroheshin grave 
te tyre e ta shtonin permendjen e 
Allahut. 

Muslimi r.a. transmeton nje hadith 
nga Said bin Hisham, se kur ai kishte 
shkuar ne Medine, kishte deshiruar t'i 
shiste te gjitha pasurite e tij dhe t'i shpe- 
nzonte per hir te Allahut; t'i luftonte bi- 
zantino-romaket deri ne vdekje. Mirepo 
njerezit ne Medine e ndaluan dhe i tre- 
guan per rastin qe kishte ndodhur sa 
ishte gjalle Pejgamberi a.s., kur nje grup 
ashabesh kishin vepruar ne ate menyre, 
derisa i kishte ndaluar Pejgamberi a.s. 
per te cilin shkak edhe e kishte thene 
hadithin ne fjale. 

Perfitimi nga hadithi 

Nga ky hadithi sherif ka perfitime te 
shumta, sidomos sot, kur po hasim ne 
nje ekstrem te papare ne gjithe boten 
dhe nga pjesetaret e te gjitha besimeve, 
qofte ata te besimeve me baze hyjnore 
dhe qofte te besimeve te sajuara. Neve 
na intereson te pengojme cdo tentative e 
cila paraqitet nga pjesetaret e konfesion- 
it islam ketu tek ne. Ky hadithi sherif jep 



shume dhe na ben te vetedijshem se feja 
Islame eshte jete dhe nuk pranon kurr- 
fare ekstremi ose murgerie, qe bie ne ku- 
ndershtim me natyren e paster te njeriut. 
Vete ky hadith flet qarte se si na po- 
rosit shembulli me i larte i njerezimit, 
Muhamed Mustafa s.a.w.s., qe te kemi 
kujdes per mbarevajtjen e jetes individu- 
ale dhe familjare. 

- Ta respektojme jeten bashkeshorto- 
re dhe patjeter t'i japim rendesi marte- 
ses. 

- Hadithi na meson qe sa me shume te 
interesohemi per jeten e Pejgamberit 
dhe nga ajo qe na takon, duhet ndjekur 
rruga e tij por jo deri ne ate shkalle sa te 
perpiqemi te behemi me te mrrime se ai 
dhe shoket e tij. 

- Nga perfitimet e tjera eshte: qe te 
punojme pune te mira dhe te mos i per- 
mendim ato. 

- Ndalohet qe besimtari te futet ne ek- 
strem, ta denoje vetveten duke u larguar 
nga te mirat qe i ka dhuruar Allahu, se- 
pse mund te bjere ne shkallen e atyre per 
te cilet flet ajeti 20 i sures El-Ahkaf, 
edhe pse ky ajet flet per dukurine e ku- 
ndert, po perfundimi eshte i ngjashem. 
Pabesimtaret i shfrytezojne te mirat, por, 
me mendjemadhesine e tyre, nuk respe- 
ktojne urdhrat e Allahut, sa kohe qe be- 
simtaret ekstreme, nga perpjekjet e tyre 
per te treguar shkalle me te larte se te 
tjeret, kalojne ne mendjemadhesi, largo- 
hen nga te mirat e Zotit qe jane te leju- 
ara, dhe faktikisht nuk i zbatojne urdhrat 



e Allahut. Kete gje e thote edhe Tabariu 
ne tefsirin e tij, i cili me tej thote: Per te 
mos rene ne dyshim besimtari myslim- 
an, duhet t'i permbahet mesatares dhe 
ajetit kuranor, qe thote: 

Thuaj: "Kush i ndaloi bukurite dhe 
ushqimet e mira qe All-llahu i krijoi per 
robet e vet?" Thuaj: "Ato jane ne kete 
bote per ata qe besuan, e ne diten e kia- 
metit jane te posa?me per ta. Keshtu ia 
sqarojme argumentet nje populli qe kup- 
ton". (El-Earaf, 32). 

- Gjithashtu kjo vlen edhe per adhuri- 
met, besimtari mysliman duhet te kete 
kujdes qe te mos e teproje ne adhurim 
duke lend anash obligimet familjare dhe 
te tjera, sepse,si? thote nje shprehje e ur- 
te ne Islam: "Mesi eshte alternativa me e 
mire". 

- Sikur na jep te kuptojme ky hadithi 
sherif, njohja e Allahut ka vlere me shu- 
me sesa adhurimi fizik i tepruar. 

Te gjitha keto dobi qe nxjerrim nga 
ky hadithi sherif, japin nje mesazh te fu- 
qishem se ?do gje ekstreme te shpie dre- 
jt ndrydhjes se arsyes dhe largimit te saj. 
E largimi i arsyes te shpie ne degjenerim 
dhe shkaterrim. I Derguari s.a.w.s. ne 
nje hadith tjeter na tregon se te gjithe ata 
qe kane kaluar ne ekstrem, jane shkate- 
rruar, kane gjetur shkaterrimin me duart 
e tyre. Per kete kemi edhe ajete kurano- 
re, te cilat flasin per disa popuj qe shke- 
len mesin e arte dhe u hodhen ne 
ekstrem e degraduan vetveten. 

Sikurse marrim nje mesazh te fuqish- 
em nga Muhamed Mustafai s.a.w.s., 
Islami nuk ka ardhur qe njeriun ta orien- 
toje vetem ne adhurim dhe ta pengoje 
nga jeta normale, por, perkundrazi, Isla- 
mi e meson njeriun se si te jete i ekuili- 
bruar dhe personalitet stabil, qe nuk e 
tepron ne asgje. 



Literatura e referuar: 

- Kurani, perkthim me komentim H. Sherif Ahmeti 
i sajuar ne programin kompjuterik Word. 

- Sahih Bukhari. 

- Sahih Muslim. 

- Tefsiri i Tabariut. 

- Musnaf Abdu Rrazik. 

- www.altafsir.com. 

- www.islamweb.net. 

- Menaru es-Salikiin ila sunneti sejjidil-murseliin, 
Dr. Muhamed Ahmed Es-Senhurij, 1990, Kajro. 



30 



dituria islame / 203 



Portret 



Delegati i Dragashit 

ne Lidhjen e Dyte te Prizrenit 

Mulla Bahtijar ef. Qafleshi* (1905- 1979) 



Mr. Sadik Mehmeti 



1 . Lidhja e Dyte e Prizrenit 
dhe delegate! e saj 

Lidhja e Dyte Prizrenit pa dyshim 
ishte organizata me e rendesishme poli- 
tike-ushtarake ne Kosove dhe ne trevat 
e tjera shqiptare, e krijuar gjate Luftes se' 
Dyte Boterore. Ajo qe organizuar sipas 
shembullit te Lidhjes Shqiptare te Priz- 
renit dhe qe angazhuar deri ne fund per 
clirimin dhe bashkimin e trojeve etnike 
shqiptare ne nje shtet te perbashket. 1 

Kjo organizate themelet e saj i vuri ne 
shtator 1943 me angazhimin e 45 
perfaqesuesve nga Ohri, Struga, 
Gostivari, Dibra, Shkupi, Tetova. 
Prizreni, Dragashi, Suhareka, Kolesjani, 
Rahoveci, Gjilani, Prishtina, Ferizaj, 
Mitrovica, Rugova, Peja, Istogu, 
Drenica, Jeni-Pazari, Zenica, Rozhaja, 
Plava, Gucia, Gjakova dhe Malesia e 
Gjakoves. 2 

Ajo u formua jo rastesisht ne qytetin 
Prizrenit, per te jetesuar amanetin e dre- 
jtuesve te Lidhjes se Pare Shqiptare te 
Prizrenit. Ideatore te kesaj organizate, 
ne themel me aspirata fisnike kombe- 
tare, ishin Xhafer Deva dhe Asllan (Isa) 
Boletini dhe patriotet e shquar: Musa 
Shehzade, Sheh Hasani, Luke Simon 
Mjeda, Kemal Karahoda (Prizren) Sylej- 
man Kryeziu, Hasan ef. Dashi, Halim 
Spahija e Tahir Zajmi (Gjakove), Bejtu- 
llah Haxhiu (Rahovec), Nuredin ef. Haliti 
dhe Qazim Bllaca (Suhareke), Bahtiar 
ef. Qafleshi (Dragash), Haxhi Xheladini 
(Shkup), Nexhip Basha, Xhevat Begolli e 
Bedri Pejani (Peje), Bajram Gashi (Is- 
tog), Sali Rama (Rugove), Shemsi Ferri 
(Plave), Rexhe (Mete) Ulaj (Vuthaj), 
Adem Kurtaga (Rozhaje), Muhamet 
Shaban Pasha e Jusuf Agushi (Prishti- 
ne), Mehmet Devaja e avokat Esat Beri- 
sha (Gjilan), Asllan Boletini, Bedri Gjinaj, 
Xhafer Deva, Rexhep Mitrovica, Xhelal 
Mitrovica (Mitrovice), Aqif Blyta (Jeni-Pa- 
zar), Hasan Zvezdiqi e Vehbi Hamzagaj 
(Senice), Lutfi Spahija (Kolesjan), Baj- 
ram Haziri (Kolgecaj), Cafo Beg Ulqini 



njjflflE^fifffi-j 




Ndertesa ku u mbajt Lidhja e Dyte e Prizrenit 



(Ulqin) Rrustem Ymeri, Shahin Cami e 
Mentor Coku (Oher), Ahmet Luzha e Ja- 
hja Jusufi (Tetove), Remzi Ragipi (Gosti- 
var), Jahja Fusha e Hysen ef. Statovci 
(Podujeve) dhe Masar Sopoti (Tirane). 

Kuvendi zgjodhi Komitetin Qendror te 
organizates me shtate veta: Rexhep Mi- 
trovica, kryetar, Musa Shehzade nenkry- 
etar, Tahir Zajmi, Asllan Boletini, Sheh 
Hasani, Qazim Bllaca dhe Kol Margjini, 
anetare. 3 Ky Kuvend miratoi edhe proce- 
dure^ e zgjedhjes se delegateve qe do 
te perfaqesonin Kosoven dhe trevat e 
tjera shqiptare ne Asamblene Kombeta- 
re, qe do te thirrej ne Tirane me 16 tetor 
1943 dhe shtroi nevojen e hartimit te 
Statutitte Organizates. Kuvendi autorizoi 
po ashtu Xhafer Deven, Aqif Blyten dhe 
Ibrahim Lutfiun per te koordinuar punen 
e Lidhjes me ate te Qeverise Shqiptare 
per Ceshtjen e Kosoves. 4 

Ne Kuvendin Themelues, - i cili u 
mbajt ne shkollen fillore "Bajram Curri" te 
Prizrenit, ne nje atmosfere entuziaste 
dhe duke u pershendetur nga nje mase 
e madhe e banoreve te Prizrenit e te rra- 
fshit te tij, te cilet ishin veshur solemnisht 
me kostume kombetare, - u proklamua 
bashkimi i Kosoves, Dibres, Tetoves, 
Struges, Ulqinit dhe Tuzit me Shqiperine, 
si pjese integrale te saj, dhe u kerkua 



bashkimi me Shqiperine edhe i Qarkutte 
Mitrovices, qe i takonte zones gjermane 
te pushtimit. Me nje fjale, u vendos qe te 
luftohej per mbrojtjen e teresise se 
trojeve shqiptare, per ngritjen e vetedijes 
kombetare, per bashkimin e trojeve shqi- 
ptare, zgjimin kulturor te kombit etj. 5 

Kuvendi i Dyte i Lidhjes u mbajt ne 
janar 1944 dhe zgjeroi KQ te organizates 
ne 14 anetare, kurse Bedri Pejanin e 
zgjodhi kryetar, sepse Rexhep Mitrovica 
qe ngarkuar me formimin e qeverise ne 
Tirane. Kuvendi i Trete i Lidhjes se Dyte 
te Prizrenit u mbajt ne qershor 1944 dhe 
shkarkoi Bedri Pejanin nga detyra e kry- 
etarit te Komitetit Qendror te organizates 
dhe ne vend te tij zgjodhi Xhafer Deven. 
Ky i fundit njeheresh ishte edhe minister 
i Brendshem ne Qeverine e Tiranes. 

Aspiratat e Lidhjes se Dyte te Prizre- 
nit, me gjithe masat e egra qe ushtroi 
pushteti i eger komunist jugosllav, nuk u 
shua kurre. Perkundrazi, atdhetaret 
shqiptare gjeten forca te vazhdonin lu- 
ften perclirimin dhe bashkimin kombetar 
prej ripushtimit te Kosoves me 1944 e 
deri ne organizimin e Luftes Clirimtare te 
viteve 1998-2001 ne Kosove, ne Lugin- 
en e Presheves dhe ne Maqedoni. 



dituria islame / 203 



31 



2. Jeteshkrim per Mulla 
Bahtijar ef. Qafleshin 

Ne mesin e ketyre burrave te shquar 
te kombit te cilet moren pjese ne Kuve- 
ndin Themelues te Lidhjes se Dyte te 
Prizrenit dhe ne Asamblene e Pergjith- 
shme ne Tirane, sikurse u tha, ishte 
edhe perfaqesuesi nga Sharri (ish-Dra- 
gashi), Mulla Bahtijar ef. Qafleshi, per te 
cilin, pake shqiptare te brezave te rinj, 
qofte ne Opoje nga vinte Mulla Bahtijari, 
qofte me gjere, dine se kush ka qene ky 
personalitet. 



htijari), - delegati i Sharrit (ish-Dragashit) 
ne Lidhjen e Dyte te Prizrenit dhe dele- 
gat ne Asamblene Kombetare ne Tira- 




Mulla Bahtijar ef. Qaflesh 



Keshtu, sa here qe na ka ndodhur te 
degjojme a te lexojme per Lidhjen e Dyte 
te Prizrenit dhe perfaqesuesit e saj, 
vemendjen tone posacerisht e ka terhe- 
qur emri i delegatit nga Sharri - Mulla 
Bahtijar ef. Qafeleshit. Por, me gjithe 
interesimin tone te shtuar qe te dinim me 
shume per kete personalitet te 
rendesishem te kesaj ane, nuk kemi 
arritur te gjenim ndonje te dhene sado te 
vogel biografike, pervec disa te dhenave 
te zbehta gojore, here-here, te mjegullu- 
ara. 

Mirepo, kohe me pare, ndersa po hu- 
lumtonim ne Arkivin e Kosoves ne fondin 
e Gjyqit te Qarkut te Prizrenit, kemi 
gjetur dosjen e Bahtijar Qafleshit, lenda 
penale nr. 48/53. 

Andaj, mbi bazen e ketyre dokume- 
nteve dhe disa kujtimeve te pasardhe- 
sve 6 te Mulla Bahtijarit, per here te pare 
po i japim disa te dhena biografike, me 
shprese se keshtu do ta shlyejme, deri 
ne njefare mase, borxhin ndaj ketij na- 
cionalisti shqiptar qe punoi dhe u sakri- 
fikua per Shqiperine Etnike. 

Valle, kush ishte Mulla Bahtijar ef. Qa- 
fleshi (ne disa dokumente Bahtijar Ba- 




/ ati i Mulla Bahtijarit, 
Mulla Nezir ef. Qafleshi (1 



ne? 

Mulla Bahtijar Qafleshi lindi me 23 
mars 1905 ne fshatin Bellobrad te Opo- 
jes nga babai Neziri dhe nena Huma. Ai 
kishte mbaruar kater klase te shkolles 
fillore, mejtepin ne fshatin Brrut tek mulla 
Asllan ef. Selimi, kurse nga viti 1924- 
1928 kishte ndjekur mesimet ne medre- 
sene e Bresanes tek myderrizi i shquar 
Haxhi Rexhep ef. Ismaili. 7 Babai i Bahti- 
jarit, mulla Neziri, 8 kishte qene imam per 
shume vjet ne fshatin Bellobrad dhe per- 
sonalitet me ndikim ne Opoje e rrethine. 
Pas vdekjes se t'et me 1938, mulla Ba- 
htijar Qafleshi do te emerohej ne vend te 
tij - imam, detyre te cilen, me disa nde- 
rprerje te vogla, do ta kryente deri me 
1953, d.m.th. deri atehere kur u arrestua 
nga UDB-ja. 

Ne te vertete, Mulla Bahtijari, para vitit 
1953 do te arrestohej edhe here te tjera. 
Keshtu pas nje aksioni qe kishte nder- 
marre pushteti i asaj kohe per arrestimin 
e personaliteteve me me ndikim ne 
Opoje dhe ne Gore, ne vitin 1947, do ta 
arrestonin mulla Bahtijarin, per shkak se 
i qene gjetur nje flamur kombetar dhe nje 
pistolete, te cilat mulla Bahtijari i kishte 
blere si kujtim gjate kohes sa kishte qen- 
druar si delegat ne Tirane. 9 Por, meqe 
kishin nderhyre bashkevendesit dhe 
xhemati i tij, ai do te lirohej, per t'u arre- 
stuar me vone perseri. Ne ate kohe qe 
arrestuar edhe atdhetari i shquar nga 
Rapca e Gores, mulla Sinan I. Sinani, 



sepse kishte kerkuar qe te hapeshin 
shkolla ne gjuhen shqipe edhe ne Gore. 
Mulla Sinani pas atij arrestimi me nuk qe 
kthyer kurre. Kurse vellai i mulla Bahti- 
jarit, Hilmiu, qe vrare mbi Kalane e Pri- 
zrenit nga forcat komuniste. 

Ne vitin 1941 Opoja qe formuar ko- 
mune ne vete dhe kryetar i pare i kesaj 
komune qe zgjedhur mulla Bahtijari, i cili 
me pastaj, meqe ishte mik dhe bashke- 
punetor i Reshat Kajragdiut te mirenjoh- 
ur 10 , qe asokohe ishte prefekt i komunes 
se Dragashit, do te emerohej nenkryetar 
i komunes se Dragashit. Gjate kesaj ko- 
he, mulla Bahtijari do te bashkepunonte 
edhe me aktivistin tjeter Xhemil Ceren 
qe kryente detyren e nenprefektit te 
komunes se Dragashit. 

Mulla Bahtijari me 1953 ishte akuzuar 
se gjate dhe pas Lufte's se Dyte Boterore 
nuk kishte pushuar se propaganduari ku- 
nder pushtetit komunist, i cili sapo kishte 
filluar t'i ngulte kthetrat e tij ne Kosove. 

Dhe, vertet ishte keshtu, sepse mulla 
Bahtijari, duke qene nje atdhetar i desh- 
muar, kudo qe i jepej mundesia dhe 
rasti, i shfrytezonte per te shpjeguar gje- 
ndjen reale ne te cilen ndodhej Kosova, 
pavaresisht nga pasojat vetjake dhe fa- 
miljare, te farefisnise dhe te miqve te tij. 
Natyrisht, nje veprimtari e ketille nuk ki- 
shte mbetur pa u hetuar nga pushteti ko- 
munist, i cili qe me pare kishte themeluar 
nje komision te rinjsh, te cilet do te sher- 
benin per ndjekjen dhe likuidimin e nje- 
rezve me autoritet qe ishin kundershtare 
te regjimit komunist. Keshtu keta pushte- 
tare, duke i ndersyer disa lakenj te tyre, 
kishin mbledhur te dhena per veprimta- 
rine e mulla Bahtijarit, ne menyre qe ato 
t'i perdornin si argumente me rastin e 
gjykimit te tij. 

Mulla Bahtijari, sikurse u tha, kishte 
qene delegat i Opojes dhe Gores ne Li- 
dhjen e Dyte te Prizrenit, e cila luftonte 
per bashkimin e Kosoves me Shqiperi- 
ne, si dhe delegat i Asamblese Kombe- 
tare ne Tirane. Ai, duke qene nje djathtist 
i shquar, kishte nje qendrim percmues, 
madje deri ne urrejtje per komunistet, 
andaj ai nuk kishte ngurruar qe publikisht 
te deklarohej: "Ju komunistet i sherbeni 
ketij shteti si vegla dhe askush per asgje 
nuk ju pyet, andaj kot vraponi neper 
fshatrat qe t'i kryeni detyrat". " 

Ai, shpeshhere kishte deklaruar dhe 
ne kete kishte qene i bindur se "Shqi- 
peria edhe pse eshte nje vend i vogel, 
kurre nuk do ta lere te qete Jugosllavine, 
derisa kjo Via kthente territoret e saj".'' 2 

Mulla Bahtijari nuk kishte aspak iluzi- 



32 



dituria islame / 203 



one dhe ishte shume i bindur se pushteti 
qe po instalohej, nuk do te kishte jete te 
gjate dhe se patjeter do te ndodhnin 
kthesa te medha, sepse: "Keshtu, sig e 
kane nisur keta komunistet, te cilet nuk 
kane fe e atdhe, veshtire se do t'ju shko- 
je gjate".' 3 - thoshte ai. 

Keshtu mulla Bahtijari qe akuzuar per 
vepren propaganda armiqesore nga neni 
118 alineja 1 e ligjit penal dhe qe denuar 
me tete vjet burg. Gjykimi qe mbajtur me 
18 e 26 shtator 1953. Denimin do ta vua- 
nte ne kazamatet e burgut famekeq te 
Nishit, ku do te njihej edhe me disa per- 
sonalitete te tjera te shquara, qe ishin 
burgosur per veprimtari kunder pushtetit 
komunist, sig ishin Ibrahim (Rame) Blla- 
ca nga Bllaca e Suharekes, Arif Hoxha 
nga Randobrava (i denuar me 12 vjet), 
Nezir Hoti nga Krusha (i denuar me 15 
vjet) etj. 14 , me te cilet, edhe pas daljes 
nga burgu, do te ruante miqesine. 15 Te 
theksojme edhe se ne konakun e njohur 
per zemergjeresi e bujari te mulla Bahti- 
jarit, pervec ketyre patrioteve dhe njerez- 
ve te tjere, kishte bujtur edhe atdhetari i 
shquar dhe asokohe prefekti i Suhare- 
kes, Mehmet Frasheri. K 

Pas daljes nga burgu, mulla Bahtijari, 
si te thuash, ishte i burgosur shtepiak. 
Presionet dhe padrejtesite ndaj mulla 
Bahtijarit nuk kishin te ndalur deri me 
1979, kur edhe nderroi jete ne fshatin e 
tij te lindjes ne Bellobrad te Opojes, ku e 
ka varrin. 

Mulla Bahtijar ef. Qafleshi kaloi nje 
jete te tere ne sherbim te permbushjes 
se misionit dhe aspiratave qe kishte ni- 
sur dekada me pare opojari tjeter, Myde- 
rriz Ymer ef. Prizreni; ai mision ishte ba- 
shkimi i trojeve shqiptare dhe berja e 
Shqiperise Etnike. 

3. Perfundim 

Sikurse dihet, nga tradita rendom me- 
rren vlerat e qendrueshme, ndersa lihen 
ne heshtje (por jo ne harrese) ato qe nuk 
jane ne pajtim me aspiratat dhe idealet e 
brezave te tjere qe kane trasheguar ko- 
mbin. 

Jane figurat e shquara te kultures, te 
historise e te jetes se kombit, ato shtylla 
qe e mbajne ne kembe krejt ngrehinen e 
qenies kombetare. Ne rast se nuk do te 
ekzistonte nje vetedije per rendesine e 
ketyre figurave, ne rast se ato figura nuk 
do te nderoheshin, atehere sigurisht qe 
do te shfaqej nje gjendje e turbullt e ve- 
tedijes kombetare. Vakuumi qe krijohet, 
do te filloje te mbushet me personalitete 
te importuara nga historia dhe kultura e 



te tjereve, qe si rrjedhoje do te krijonte 
kompleksin e inferioritetit dhe te zbehte 
identitetin tone kombetar. 

Ne fushen e historise na kane ndod- 
hur manipulime, te thuash, tragjike. Per 
pesedhjete vjet i kemi mbajtur per idhuj e 
kenduar per heronj, ata qe nuk e kane 
merituar, kurse ata qe kane mbrojtur me 
jeten e tyre Kosoven dhe tokat e tjera 
shqiptare nga thikat cetnike, - i kemi qu- 
ajtur kuislinge, e tradhtare, i kemi shper- 
fillur, anatemuar e denuar. 17 Keshtu ka 
ndodhur edhe me mulla Bahtijar ef. Qa- 
fleshin. 

Per fat te keq, edhe sot e kesaj dite, 
ka njerez me prirje te papermiresuara 
komuniste-majtiste, te cilet veprimtarine 
kombetare te se Djathtes Shqiptare mu- 
ndohen jo vetem ta margjinalizojne, por 
edhe ta etiketojne me epitete te ndrysh- 
me antikombetare, ashtu sig e kishin tra- 
dite t'i etiketonin komunistet pothuaj te 
gjitha fytyrat me te ndritura te kombit 
shqiptar. Keshtu, kohe me pare ndodhi 
edhe me nje gazete ditore (gazete i the- 
ncin!) 18 , qe botohet ne Kosove, e njohur 
per shkrimet e saj skandaloze dhe per- 
carese qe i kane hije vetem shtypit te 
verdhe; ne ate gazete u be perpjekje te 
etiketohen disa personalitete te shquara 
te kombit me prirje djathtiste-nacional- 
iste. 

Mbase, kjo edhe eshte e kuptuesh- 
me, kur dihet se deri me sot, nuk eshte 
degjuar ndonjehere qe te majtet t'ua ke- 
ne falur te djathteve; qe komunistet t'ua 
kene falur nacionalisteve. Dhe s'kemi 
perse t'u kerkojme nje gje te tille, kur ke- 
to jane dy antipode, jane dy skaje te nje 
drejteze. Por, megjithekete, funksioni i 
gazetave duhet te jete i tille qe se paku 
te mos i lendojne idealet dhe vlerat subli- 
me te njerezve. Kurse mashtrimi eshte 
pjese e projektit te shejtanit, nderkaq 
mashtruesit jane argate dhe bashkepu- 
netore te tij. 



Fusnotat: 

* Kumtese e lexuar ne sesionin shkencor "E 
Djathta Shqiptare drejt Shqiperise Etnike 
(Sesioni VI shkencor), Burim (Istog), 20 
maj 2007. 

1 . Tahir Zajmi, Lidhja e Dyte e Prizrenit, Brux- 

selles, 1965, f. 40. 

2. Po aty. 

3. Prof. Dr. Muhamet Shatri, Perpjekjet e Li- 
dhjes se Dyte te Prizrenit per jetesimin e 
aspiratave jetike te kombit shqiptar, E Dja- 



thta Shqiptare ne Mbrojtje te Shqiperise 
Etnike, vellimi 1, Prizren - Hamburg, 2005, 
f. 14. 

4. Po aty. 

5. Fazli Hajrizi, Bedri Gjinaj - mesues dhe pa- 
triot i shquar, Prishtine, 2001, f. 126. 

6. Bisede e zhvilluar me Haxhi Nexhip Qafle- 
shin (65 vjec), Bellobrad, 10 maj 2007. 

7. Me gjeresisht per aktivitetin e medresese 
se Bresanes dhe myderrizin e saj haxhi 
Rexhep ef. Ismailin shih: Ismail Rexhepi, 
H. Rexhep Ismaili (1871-1956), "Dituria Is- 
lame", nr. 77, Prishtine, 1996, f. 50; Sadik 
Mehmeti, Te dhena arkivore per medrese- 
ne e Bresanes dhe aktivitetin e saj me 
1919-1921, "Vjetari i Arkivit te Kosoves", 
nr. XXV-XXVI, Prishtine, 2001, f. 351-363. 

8. Nezir (Veli) Bahtijari, u lind me 14 korrik 
1881 ne Bellobrad te Opojes. Kishte mba- 
ruar kater vjet te mektebit iptidai ne Bello- 
brad, dhe tete vjet te Medresese "Mehmed 
Pasha" ne Prizren. Ka zoteruar gjuhen tu- 
rke, arabe dhe serbe. Nga viti 1901 ka 
kryer detyren e imamit ne fshatin e tij te 
lindjes ne Bellobrad, kurse nga viti 1919 
ka kryer edhe detyren e imamit ofiqar te 
imamatit te Bellobradit. Ka vdekur me 5 
mars 1938. 

9. Arkivi i Kosoves - fondi Gjyqi i Qarkut Pri- 

zren, kutia, 7, P. nr. 48/53. 

10. Reshat Kajragdiu nga presionet e pushte- 
tit komunist, me 25 gusht 1946 se bashku 
me 56 forca nacionaliste te Lumes, Hasit e 
Kosoves, te udhehequr nga Muharrem Ba- 
jraktari, kishte udhetuar drejt Greqise, mi- 
repo, gjate rrugetimit kah Maqedonia ne 
perpjekjen e me forcat policore maqedo- 
nase ai ishte vrare se bashku me 21 shoke 
te tjere. Me gjeresisht sish: Petrit Palushi, 
Refuzimi dhe reagimi ndaj diktatures ko- 
muniste (rasti Muharrem Bajraktari), E 
Djathta Shqiptare ne Mbrojtje te Shqiperi- 
se Etnike, vellimi 1, Prizren-Hamburg, 
2005, f. 132-142. 

11. Arkivi i Kosoves - fondi Gjyqi i Qarkut Priz- 
ren, kutia, 7, P. nr. 48/53. 

12. Po aty. 

1 3. Po aty. 

14. Qazim Kabashi, Rezistenca e te Djathtes 
Shqiptare ne regjionin e Prizrenit kunder 
ripushtimit te Kosoves dhe konsolidimit te 
pushtetit te ri komunist, E Djathta Shqip- 
tare ne Mbrojtje te Shqiperise Etnike, velli- 
mi 3, Prizren- Shkoder, 2006, f. 405-416. 

15. Bisede e zhvilluar me Haxhi Nexhip Qa- 
fleshin (65 vjeg), Bellobrad, 10 maj 2007. 

16. Bisede e zhvilluar me Haxhi Nexhip Qafle- 
shin (65 vjeg), Bellobrad, 10 maj 2007, i 
cili, si te thuash, asokohe kishte qene oda- 
tar i konakut te Mulla Bahtijarit. 

17. Milazim Krasniqi, Horrat ne krye te dety- 
res, Prishtine 1998, f. 57. 

18. Gazeta "Infopress", Prishtine, prill, 2007. 



dituria islame / 203 



33 



Veshtrim 



Barazia gjinore sipas besimit islam, 
dhe barazia gjinore ne Ballkan 



Emine Vezaj 



Hyrje 

Duke ndeshur cdo dite e me shume 
nocionin bihejviorist, aq te alarmuar ne 
medie si te shkruara, ashtu dhe elektron- 
ike, e pashe te udhes te provoj t'i bej nje 
analize kesaj gjendje qe perjetojne grate 
ne decenien e fundit, gjithnje duke insis- 
tuar per te drejta te barabarta me burrat. 
Islami nuk e konsideron gruan "semund- 
je joshese" dhe nuk e fajeson si "cytje 
mekati" te pare. Gruaja ne Islam merr 
pjese ne te gjitha format e adhurimit si- 
kurse edhe burri. Ne te vertete, e drejta 
qe i dha Islami gruas para 1400 vjetesh, 
(kur, me ardhjen e Muhammedit a.s. dhe 
misionit te tij, u pezulluan disa praktika 
te tmerrshme qe kishin te benin me gje- 
ndjen shoqerore te saj), ne Perendim ka 
qene pothuaj e panjohur deri ne vitin 
1900. Edhe pse mendohet se Islami ne 
kete aspekt ka mungesa ne kuptimin e 
kesaj te drejte te gruas, ne e shpjegojme 
kete si rezultat te keqinformimit dhe te 
qendrimit jo te drejte ndaj Islamit, pari- 
misht shohim se ne hadithin qe pason, 
ne vijim, Pejgamberi a.s. te dy bashke- 
shortet i ngarkon me pergjegjesi: 
"Cdonjeri prej jush eshte bari dhe cdo- 
njeri eshte pergjegjes per kopene e vet. 
Burri eshte bari per familjen e vet dhe ai 
eshte pergjegjes per kopene e vet, e po 
ashtu edhe gruaja eshte bareshe ne shte- 
pine e burrit te saj, dhe ajo do te pyetet 
per kopene e saj". 

Statusi juridik islam 
rreth te drejtave te gruas 

Sipas besimit islam, gruaja kon- 
siderohet e barabarte me burrin ne 
marredheniet bashkeshortore; Kurani 
cdonjerin prej tyre e quan bashkeshort. 
Keshtu edhe burri eshte bashkeshort, 
edhe gruaja eshte bashkeshorte, sepse 
secili - edhe pse paraqet nje individ - 
perkrah preokupimet dhe nevojat e 
tjetrit. Andaj, shikuar realisht, ai eshte 



"Grate tuaja ju jane dorezuar ne bese te Zotit. Respektoni, o 
besimdrejte, ate amanet te Zotit". 

Muhammedi a.s. 




bashkeshort - partner. Keto i gjejme ne 
ajetet: "Dhe nga faktet (e madherise se) 
e Tij eshte qe per te miren tuaj, Ai krijoi 
nga vete lloji juaj palen (grate), ashtu qe 
te gjeni prehje tek ato dhe ne mes jush 
krijoi dashuri e meshire." Dhe Allahu 
krijoi per ju bashkeshorte nga vete lloji 
juaj, e prej bashkeshorteve tuaja femije e 
nipa, dhe ju furnizoi me (ushqime) te 
mira." Sic shihet ne keto ajete fjalet e 
permendura u drejtohen si burrave, 
ashtu dhe grave. 

E drejta e arsimimit 
sipas besimit islam 

Qe ne fillim vlen te theksohet se as- 
kund ne literaturen islame, duke filluar 
nga Kurani, pastaj tradita e Profetit Mu- 
hamed a.s., por edhe ne te gjithe librat e 
autoreve islame, nuk do te mund te ha- 
sim ndonje tekst fare te vogel qe do te 
cenonte te drejten e femres per edukim 



dhe arsimim. Dijetaret islame si citat te 
pare te shpallur nga Zoti, radhisin fjalen 
"Lexo, meso, studio" , ndersa si mjet te 
pare te permendur ne Kuran, radhisin 
"Penen". Fjala e pare e Kuranit - "lexo", 
e udhezon njeriun drejt kerkimit te vazh- 
dueshem te diturise, te zbulimit te se ve- 
rtetes dhe te te gjithe asaj qe ka krijuar 
Zoti i Madherishem. Mesazhet e Kuranit 
u jepen edhe burrave edhe grave njelloj: 
Mesimi i diturise dhe njohja me kalue- 
shmerine dhe perfundimet e popujve te 
mehershem, eshte farz (obligim). Pra, 
sikur te shkoni me tutje, Islami ne analet 
e historise ka ruajtur emra qe edhe sot 
kujtohen nga gjeneratat e reja si guxim- 
tare dhe te vyeshme ne te gjitha sferat e 
jetes; kujtojme ketu Hz. Hatixhen, pastaj 
Ajshen r.a., e cila mbushi te gjitha anet e 
botes me dituri, edhe pse ne nje moshe 
shume te re kur ende nuk kishte mbu- 
shur 19 yjec. Tregohet se prej saj jane 
transmetuar 1100 hadithe. Besimi islam 



34 



dituria islame / 203 



si shpallje e fundit e Zotit xh.sh., u per- 
mend edhe ne vitin jubilar te Kombeve 
te' Bashkuara, si nje doktrine qe i krijoi 
gruas nje epoke te re ne arsimimin dhe 
edukimin e saj. Ne studimin e njohur te 
E. Faure-se, "Apprendre etre", i cili ka 
pasur nje ndikim te fuqishem ne refor- 
men boterore te arsimimit, per Islamin 
flitet me nje respekt te madh ne aspektin 
e qendrimeve te tij mbi edukimin dhe 
arsimimin e njeriut. 

E drejta e lirise se te 
shprehurit sipas besimit islam 

Tashme, meqe ajo konsiderohej si cy- 
tje e gabimit te pare dhe kinse besimi 
islam nuk i jep te drejta gruas, ne argu- 
mentojme se besimi islam jep te drejta te 
ngjashme e jo te drejta te njejta, drejtesi 
gjinore e jo barazi gjinore. Megjifhate, 
detyrat qe i urdheron besimi islam nuk 
jane te njejta, sepse ka qene deshire e 
Allahut qe aftesite ne mes dy gjinive te 
jene te ndryshme, dhe rrjedhimisht dety- 
rat apo obligimet, jane bazuar ne keto 
aftesi. Marre ne pergjithesi, te gjitha ato 
te drejta qe ne fakt kerkohen sot (une 
konsideroj se eshte pak vone), besimi 
Islam ia ka njohur gruas qysh para 1400 
vjetesh. Duke u nisur nga fakti se ajo 
kerkon sot lirine e te shprehurit, kete Is- 
lami e ka pohuar shume me heret dhe 
ketu do te doja te citoja rastin e Hz. 
Omerit, qe tashme eshte i njohur ne lite- 
raturen islame. Flitet ne nje rast se kali- 
fi i dyte, Hz. Omeri r.a., para nje mase te 
madhe njerezish, kishte deklaruar nga 
mimberi: 

"O ju njerez, mos shtoni mehrin e 
gruas me shume se 400 derheme, pasi 
shtesa do te derdhet ne arken e shtetit 
mysliman (bejtul - mal)." Njerezit u 
ngriten t'i pergjigjeshin, ndersa nje grua 
me ndikim deklaroi: " Si mund te thuash 
di9ka te tille, kur Kurani ne suren Nisa, 
ajeti 20, thote: 

"Ne qofte se deshironi te nderroni (te 
merrni) nje grua ne vend te nje gruaje (te 
leshuar), e asaj (te leshuares) i keni pase 
dhene shume te madhe, mos merrni prej 
saj asnje send. A do ta merrni ate pa te 
drejte e ne menyre mizore?" Omeri r.a. 
nuk mund ta mohonte akuzen dhe terho- 
qi deklaraten e tij me fjalet: "Gruaja e 
tha te verteten, ndersa burri gaboi." 



E drejta ekonomike 
sipas besimit islam 

Island si shpallje hyjnore nga Allahu 
xh.sh., hodhi poshte te gjitha zakonet e 
meparshme te arabeve pagane dhe te tje- 
reve, te cilet ndalonin gruan nga shume 
te drejta, si ajo e arsimimit qe u permend 
me lart, pastaj e te shprehurit, duke perf- 
shire ketu edhe te drejten e pronesise. 
Rrjedhimisht, kujtojme se gjeja e pare 
specifike e gruas eshte mehri (dhurata e 
kurores), qe eshte enkas per te. Allahu 
xh.sh. me te obligon burrin. Nga mehri 
askush nuk mund te marre asgje pa vull- 
netin dhe pelqimin e saj. Shkojme me 
tutje, ajo qe vene ne shenjester te gjithe 
armiqte e Islamit, ka te beje me trashegi- 
min qe i jepej asaj ne perputhje me afte- 
site e saj per posedim, dhe qe ne nje 
menyre eshte e barabarte me burrin. 
Allahu xh.sh. thote: "Allahu ju urdheron 
per (ceshtjen e trashegimit) femijet tuaj: 
per mashkullin hise sa per dy femra..." 
Rregulli i pergjithshem i ajeteve kura- 
nore qe flasin per kete teme, eshte: "me- 
shkujve u takon sa dyfishi i femrave". 
Urtesia pas ketij rregulli eshte se Islami 
e ka obliguar burrin qe te shpenzoje per 
gruan e tij. Ne kete menyre, pjesa e gru- 
as behet e barabarte me ate te burrit. 
Shkaqet pse mashkulli merr me teper ne 
keto raste te vecanta, mund te klasifiko- 
hen edhe keshtu: Se pari, burri eshte e 
vetmja qenie qe pergjigjet personalisht 
per mbrojtjen e bashkeshortes dhe te 
farefisit te tij. Se dyti, gruaja nuk ka kur- 
rfare pergjegjesie fmanciare... ajo eshte 
financiarisht e sigurt dhe e furnizuar. 
Nese eshte bashkeshorte, ate e furnizon 
bashkeshorti; nese eshte nene, e furniz- 
on djali; nese eshte moter, e furnizon 
vellai etj. 

Pozita juridiko-publike 
sipas besimit islam 

Besimi islam femres i njohu menje- 
here personalitet te plote njerezor, duke 
i siguruar asaj statusin juridik, me te 
cilin ajo do te siguroje dhe do te ruaje te 
drejtat e veta. Zoti xh.sh. ne Kuran u 
drejtohet njesoj meshkujve dhe femrave. 
Veganerisht per femrat flitet ne dhjetera 
sure. Kurani nuk la asnje ceshtje pa pre- 
kur, kur behet fjale per personalitetin e 
femres, duke perfshire edhe funksionet 
qe mund te zoteroje ajo. Me arritjen e 



moshes se rritur dhe te pjekurise, asaj i 
eshte dhene pavaresia e plote ne afariz- 
em. Askujt nuk i eshte dhene e drejte 
ekskluzive e mbikeqyrjes se femres ne 
lidhje me keto ceshtje: as babait, as bur- 
rit dhe as kujdestarit te familjes. Kjo, 
duke u mbeshtetur mbi faktin se Allahu 
ne disa ajete kuranore na informon se 
urdhri per te mire dhe ndalimi nga e ke- 
qja duhet te vihen ne dispozicion edhe 
nga gruaja. Ne nje ajet kuranor Allahu 
xh.sh, na urdheron keshtu: "Besimtaret 
dhe besimtaret jane te dashur per njeri- 
tjetrin, urdherojne per te mire, e ndalo- 
jne nga e keqja..." 

Barazia gjinore dhe 
te drejtat e gruas ne Ballkan 

"Thelle ne zemer, une e di se (do 
grua ka vet'em dy zgjedhje: te behet 
feministe, ose te behet mazokiste". 

Gloria Steinem 
Megjithese mund te kishim pritur qe 
avancimi i shkencave teknologjike dhe 
informative ne nje shoqeri qe kerkon 
perpjekje fizike ne nje numer gjithnje e 
me te vogel te vendeve te punes, do te 
sillte nje permiresim te ndjeshem te te 
drejtave te grave, statistikat jane mjaft te 
qarta: qe ne vitet 1970, pabarazia ekono- 
mike ndermjet vete vendeve te botes, 
gjinise dhe grupeve te tjera - eshte ne nje 
rritje konstante. Edhe pse kane kaluar 60 
vjet nga Deklarata boterore e te Drejtave 
te Njeriut dhe 31 vjet nga Konferenca e 
pare e Kombeve te Bashkuara per Grate, 
edhe pse gjate ketyre viteve jane arki- 
vuar perpjekje te pandalshme per eman- 
cipim real te shoqerise ne mbare boten, - 
prapeseprape statusi dhe pjesemarrja e 
gruas mbetet nder problemet qe kerkoj- 
ne zgjidhje me efektive dhe nje vemend- 
je te vegante nga ana e cdo shoqerie dhe 
qeverie. Disa rajone, fale avancimeve te 
tyre qe kane ne zhvillimin ekonomik, 
kane arritur rezultate te mira, por kjo pe- 
rgjithesisht nuk eshte e mjaftueshme dhe 
nuk vlen gjifhmone. Ato qe sot shohim 
ne medie, si nje forme perparimi, neper- 
mjet shoqatave te ndryshme qe kane te 
bejne kryesisht me problemet e grave qe 
kerkojne te drejtat e tyre ne sfera te ndr- 
yshme te jetes, si? jane: e drejta e lirise 
per te levizur, liria per t'u shprehur, e 
drejta per edukim, e drejta per te pasur 
prone, e drejta per te punuar dhe lufta 



dituria islame / 203 



35 




per barazi te plote gjinore ne te gjitha 
shtresat e shoqerise, - a thua valle perk- 
rahen nga dikush, apo, thene ndryshe, a 
kane nje zbatim te pershtatshem apo 
kane hasur ne vesh te shurdhur dhe nuk 
deshiron te degjohet askush per to. Se sa 
eshte duke u punuar dhe mbeshtetur ky 
projekt i grave feministe ne Kosove, 
Shqiperi, Maqedoni, Bosnje e Hercego- 
vine dhe Serbi, po japim ne vazhdim sta- 
tistikat, prej te cilave do te nxjerrim nje 
perfundim me te mire rreth kesaj gjend- 
jeje qe po kalon gruaja e shekullit 21. 

Kosova 

Perpara viteve 1990 praktikisht ne 
Kosove nuk kishte levizje te grave. Kur 
filluan bombardimet ne 1999, sidoqofte 
kishte rreth 10 organizata grash qe ishin 
aktive. Pas luftes, numri i organizatave 
eshte rritur ne menyre te ndjeshme duke 
arritur ne 600 organizata dhe shoqata te 
regjistruara. Rritja e numrit te organiza- 
tave eshte gjithashtu nje rezultat i ndih- 
mes se huaj, qe eshte kanalizuar edhe ne 
projekte per fuqizimin e grave ne Koso- 
ve. Shume organizata sot punojne per 
mbeshtetje psikologjike per grate dhe 
ceshtjet qe lidhen me shendetin e grave. 
Fokusi tjeter eshte mbi edukimin, mbi te 
drejtat e njeriut ose permiresimin e mu- 
ndesive per grate, per te marre nje pune 
nepermjet trajnimeve te ndryshme pro- 
fesionale. 

Kjo do te thote qe te drejtat e grave ne 
Kosove njihen vetem ne baze ligjore, 
kurse ne praktike ato nuk respektohen 
dhe jane shume larg standardeve nder- 



kombetare. Amide Latifi, udheheqese e 
organizates joqeveritare "Grate per gra- 
te", pohon se ligjet jane te pamjaftuesh- 
me, nese nuk zbatohen ne praktike. "Ne 
mesin e krejt ligjeve te cilat jane shume 
pozitive dhe jane ligje shume te mira, 
eshte edhe ligji per barazi gjinore, i cili 
nenkupton dhenien e mundesive te bara- 
barta te dy grupeve te shoqerise, burrave 
dhe grave, pavaresisht nga gjinia. Me- 
gjithese ky ligj eshte ne leter dhe i shkr- 
uar mire, une nuk jam e sigurt qe edhe 
njerezit te cilet e kane merituar, e kupto- 
jne se cka eshte barazia gjinore". Edhe 
Ibrahim Makolli nga Keshilli per Mbro- 
jtjen e te Drejtave dhe Lirive te Njeriut, 
thote se Kosova ka ndertuar nje infra- 
strukture te kenaqshme ligjore per te 
mbrojtur dhe realizuar te drejtat e grave, 
por, sipas tij, ne realitet te drejtat e grave 
jane ne gjendje diskriminuese. Por ako- 
ma me keq dhe te fyera ndihen grate, kur 
kane nje ligj te miratuar, dhe ai nuk vihet 
ne praktike. Per kete s'do te duhej te ha- 
bitemi, sepse tek ne ende mbisundon 
fryma patriarkale, qe gruas nuk i ofron 
mundesi per te marre kete liri te saj. Nuk 
sundon ende matriarkati, qe do ta nxirrte 
gruan nga kjo krize. 

Shqiperia 

Shqiperia ka qene nen totalitarizmin 
komunist dhe per kete arsye, ne kete fu- 
she ka pasur shume veshtiresi. Me ardhj- 
en e demokracise ne Shqiperi, shqiptaret 
filluan te ndryshonin mentalitetin, sepse 
ato kishin mjetet per te pare boten e huaj 
dhe mundesi me te mira. Eshte e vertete 
qe ndryshimet politike influencuan ne 
ndryshimin e sjelljes ndaj ceshtjeve te 
grave. Gjate viteve te fundit, grate shqi- 
ptare filluan gradualisht te fitonin 
kontrollin e jetes se tyre dhe gjithashtu 
filluan te behen te pavarura ekonomik- 
isht. Sipas kesaj reference te fundit, 
shohim se gruaja ne Shqiperi ka pare 
driten, ate qe e kerkon prej kohesh, por 
ne referimet qe posedoj une, gjej kunde- 
rthenie me keto qe jane paraqitur me 
lart, dhe kjo nga vete udheheqja e Shqi- 
perise. Ne nje seance debatesh parla- 
mentare, pas vitit 1997, ish-presidenti, 
lideri i opozites, Sali Berisha, iu drejtua 
nga podiumi nje zonje kundershtare - qe 
nuk e lejonte respekti per nenat dhe gra- 
te shqiptare qe ta etiketonte ate me epit- 



etin qe ajo meritonte. Gjithashtu, sipas 
nje artikulli te gazetes "Panorama", me 
titull "Barazia gjinore", shohim se De- 
kreti i Presidentit per projektligj "per ba- 
razine gjinore"nuk ka gjetur miratimin e 
komisionit te ligjeve. Deputetet anetare 
te ketij komisioni, kane dale kunder ker- 
keses se kreut te shtetit per te ndryshuar 
projektligjin, pas nje votimi pese me 
kater. Edhe keshilli i BE-se perfundon se 
Shqiperia s'ka barazi gjinore. Barazia 
gjinore nuk mbrohet sa duhet ne sho- 
qerine shqiptare. Kjo ka qene nje kritike 
e Keshillit Evropian, e shprehur ne rapo- 
rtin e fundit te tij. Ngritja e komuniteti 
per mundesi te barabarta dhe miratimi 
nga ana e qeverise e platformes gjinore 
per grate, bazuar ne platformen per ve- 
prime te Pekinit (1995), nuk jane te mja- 
ftueshme, sipas zyrtareve te Brukselit 

Pra, edhe pse barazia gjinore (apo 
shanset e barabarta, si do te duhej te qu- 
heshin per trendin e kohes) dhe fuqizimi 
i grave, konsiderohet si nje ceshtje e re- 
ndesishme sociale ne Shqiperi, kjo pra- 
pe se prape nuk ka hasur ne mirekupti- 
min e ndonje institucioni vendor. Sepse 
nga ajo qe mesojme ne media, lexojme 
ne revista te shumta, rreth mundesive 
per punesim, - grate kerkohen ne profe- 
sionet, si: pastruese, kameriere, shume 
rralle sekretare apo ndonje profesion qe 
do te mund ta terhiqte femren per pune. 

Maqedonia 

Grate ne Maqedoni kane nje pozicion 
mbreterimi te barazise gjinore, megji- 
these barazia eshte me shume de jure 
sesa de facto. Megjithate, per sa i perket 
ceshtjes se barazise gjinore, Maqedonia 
mund te klasifikohet ndermjet vendeve 
me tradite "te gjate". Sidoqofte, ashtu si 
edhe ne vendet e tjera te rajonit, nivelet 
e arritura te barazise u detyrohen avanci- 
meve te shpejta te emancipimit te grave 
gjate periudhes socialiste, e cila, me 
shume ne menyre deklarative sesa prak- 
tike, garantonte te drejtat e grave maqe- 
donase. 

Bosnje e Hercegovina 

Te drejtat njerezore te grave ne Bos- 
nje e Hercegovine jane larg se qeni plo- 
tesisht te njohura. Grate perbejne me 
shume se gjysmen e popullsise (51%) se 
Bosnje e Hercegovines, por ato nuk jane 



36 



dituria islame / 203 



as afer per te pjesemarrese ne sferen e 
punes dhe lidhjeve sociale (perqindja e 
punesimit te grave eshte rreth 44%), ne 
jeten politike (rreth 14,2%), ose ne par- 
tite politike (rreth 18,5%). Nje perqindje 
me te larte grave te punesuara ka ne 
fushen e arsimit, shendetit dhe perkujde- 
sjes sociale, rreth 62%. Ligji mbi Bara- 
zine Gjinore u adaptua ne maj 2003, por 
zbatimi i tij filloi vetem tri jave me pare 
dhe Qendrat Gjinore u formuan brenda 
agjencise shteterore per barazi gjinore. 
Nder detyrat e pergjegjesive te ketyre 
qendrave jane mbledhja dhe sigurimi i 
informacionit dhe ceshtjeve te lidhura 
me gjinine brenda shtetit. Ky ligj pro- 
movon, rregullon dhe mbron barazine 
gjinore dhe garanton mundesi te baraba- 
rta per te gjithe qytetaret, ne te dy sferat 
si publike ashtu dhe private, dhe paran- 
dalon diskriminimin e pandermjetshem 
e te ndermjetshem ne ceshtjet gjinore, 
vecanerisht ne fushat e edukimit, ekono- 
mise, punesimit dhe punes, perkujdesjes 
sociale dhe shendetit, sportit, kultures, 
jetes publike dhe medies, si dhe statusit 
familjar. Raporti mbi te drejtat e grave 
ne BeH per vitin 2003, i bere nga Komi- 
teti i Helsinkit per te drejtat e njeriut ne 
Bosnje e Hercegovine, deklaron se pro- 
ceset e vonuara te implementimit te Li- 
gjit mbi barazine gjinore ne Bosnje e 
Hercegovine perbejne probleme dhe 
riprodhojne lidhjet qe shtypin grate dhe 
anashkalojne te drejtat e tyre ne vendim- 
marrje, privatizim, punesim, prodhojne 
dhune dhe diskriminimin ne familje dhe 
ne shoqeri ne pergjithesi. Edhe pas gji- 
the kesaj rremuje rreth te drejtave te gru- 
as, ajo nuk ndryshon poziten e saj, por 
me e keqja eshte qe ajo perbuzet edhe 
me shume, bile-bile nga ata qe me se pa- 
ku do te pritej. Shembull konkret kemi 
faktin qe edhe pse Parlamenti kroat ki- 
shte aprovuar unanimisht politiken per 
perkrahje ne ceshtjet e barazise gjinore, 
porsa qe perkrahur ky projekt, aty mer- 
ren shembuj te ketij projekti vetem te 
imagjinuar, qe shpesh gruaja behet e 
perqeshur dhe e perbuzur. Le te perme- 
ndim dy shembuj: l.Qendrimin e depu- 
tetit te se djathtes ekstreme, Anto 
Kovacevic, nje emer i njohur per partine 
e tij kristian-demokrate, i cili e cilesoi ri- 
valen Vesna Pusic, udheheqese e Partise 
Popullore, si "te afte per shtrat, por jo 
per te gjykuar", - dhe 2) Nje gjykates i 



sugjeroi njehere Djurdja Adlesicit, tani 
zyrtare e larte e Partise Social-Liberale 
ne pushtet, "te fliste me pak dhe te bente 
me teper lemije". 

Serbia 

Fillimi i levizjeve te grave dhe leviz- 
jeve feministe ne Serbi daton qe para fil- 
limit te Luftes se Dyte Boterore, si pjese 
e grave social-demokrate qe vepronin ne 
partite e punetoreve ose ne organizatat 
sindikaliste. Me ndalimin qe i beri partia 
komuniste, filluan te shfaqeshin organi- 
zatat e studenteve vajza. Ne vitet e par- 
aluftes, shume gra moren pjese ne greva 
dhe levizje antifashiste (Fronti Antifa- 
shist i Grave). Pas luftes, ne Beograd, 
ashtu si edhe ne qytete te tjera, levizjet e 
grave filluan te misheronin vetveten ne 
iniciativa qe kishin te benin me feshtjet 
ekonomike, politike dhe te barazise gji- 
nore te grave. Ne zonen e ish-Jugoslla- 
vise, levizjet feministe dhe grupet fillu- 
an te zhvilloheshin nga fundi i viteve 
'70. Ese kerkimore mbi ceshtjet sociolo- 
gjike dhe antropologjike me baze nder- 
kombetare, perbenin nje impuls fillestar 
per komunikimin ndermjet grave studi- 
uese qe merren me permasat e diskrim- 
inimin ndaj grave. C'te thuhet ne fund, 
nese jo barazi gjinore per grate, atehere, 
drejtesi gjinore per to; nese jo te drejta te 
njejta, se paku te drejta te ngjashme; 
nese jo kuantitet, atehere kualitet. Grate 
jane te barabarta se bashku me burrat ne 
humanizem dhe dinjitet. Ne pergjegjes- 
ine e tyre para Zotit, ne pergjegjesine e 
tyre per kryerjen e obligimeve te percak- 
tuara dhe qe detyrimisht do te gjykohen 
sipas kesaj. 

Ne qofte se grate dhe burrat jane te 
barabarte, atehere ate qe ben burri, dety- 
rimisht duhet ta beje edhe gruaja si ri- 
vale e pashmangshme, si, fjala vjen, ajo 
duhet te jete e pashmangshme ne te gji- 
tha detyrimet dhe obligimet e jetes. Bu- 
rri duhet te jete nje mjek gjinekolog i 
suksesshem, gruaja duhet te jete e suk- 
sesshme si muratore e nje ndertese, gji- 
thashtu ajo duhet te jete edhe nje roje 
burgu, por edhe nje komandante lufte. 
Por shembulli i komandantit te ushtrise 
eshte nje shembull mjaft i mire. Kjo 



pozite gjithmone u eshte besuar burrave, 
edhe pse ka raste kur edhe femrat t'u 
kene prire lufterave. Eshte fakt mjekesor 
se gjate kohes se menstruacioneve dhe 
gjate kohes se shtatzenesise, gruaja per- 
jeton ndryshime te rendesishme fiziolo- 
gjike dhe psikologjike. Ndryshime te 
tilla nuk mund te ndodhin ne kohen e si- 
tuatave te sfidave te medha, prandaj ve- 
ndimi i saj mund te jete nen ndikimin e 
tronditjes. Shtrengimi i tepert gjate ko- 
hes se ketyre cikleve do te kete efekt tje- 
ter nga ai qe deshirohet. Megjithekete, 
disa vendime kerkojne men9uri maksi- 
male, nevoje kjo qe nuk mund te perpu- 
thet me instinktin natyror te gruas. 

Duke perfunduar kete shkrim, dua te 
theksoj perfundimin e Dragosh Kalajifit 
ne librin "Islamski ustanak protiv mode- 
rnog svijeta", qe te behet sa me e qarte 
se a ka mundesi apo jo qe gruaja te jete 
a barabarte me burrin, apo kjo eshte ve- 
tem nje parulle corientuese: "Po ashtu, 
edhe ceshtja e barazimit absolut nderm- 
jet burrit e gruas, eshte absurde. Barazia 
eshte e pakuptimte, po ne ate menyre si- 
kurse edhe diskutimi mbi barazine e tre- 
ndafilit dhe jaseminit. Cdonjeri ka 
aromen e vet, formen e vet, dhe bukuri- 
ne e vet. Burri dhe gruaja nuk jane te 
njejte; cdonjeri ka funksione dhe karak- 
teristika te ndryshme. Femrat nuk jane te 
barabarta me meshkujt pikerisht per 
shkakun qe as meshkujt nuk jane te 
barabarte me femrat. Islami i koncepton 
funksionet e tyre ne shoqerine myslima- 
ne jo si antagoniste, por si perplotesuese 
(komplementare). Cdonjeri ka detyrat e 
caktuara, qe jane ne pajtim me natyrat 
dhe konstitucionet specifike. 

Sipas gjithe asaj qe kam mundur te 
gjurmoj lidhur me kete ceshtje, e gjithe 
kjo rremuje e krijuar nga feministet e re- 
ja, ka nje synim te vetem, - qe edhe gru- 
aja te marre boten ne duart e saj. Une 
kam nje zgjidhje te vetem per veten ti- 
me: Sikur te me ofrohej mundesia e 
zgjedhjes ne mes udheheqjes se botes 
dhe premtimit "xheneti eshte nen kem- 
bet e nenes", une me shume dashuri do 
te kerkoja kete te fundit. 



dituria islame / 203 



37 



Me shkas 



Mevlcma Xhelaluddin Rumiu - 
jeta dhe veprat 

Me rastin e 800-vjetorit te lindjes se ketij kolosi te misticizmit, 
UNESKO vilin 2007 e shpall Vit te Rumiul 

Dr. Abdullah Hamiti ^Hi^^M^S Jeta e 

Mevlana Xhelaluddin Rumiut 



Perkufizimi i misticizmit 

Misticizmi islam fillimisht paraqitet qe 
nga shek. VII ne Siri, pastaj ne Egjipt, i 
cili me vone nga ana kuptimore barazoh- 
et me sufizmin, natyrisht duke e mbesht- 
etur edhe asketizmin, shenon teresine e 
gjendjeve shpirterore te ekzaltuara, te ci- 
lat ne kulm mundesojne njohjet religjioze 
te rendit me te larte, metafizik. Dhe kjo, 
sipas misticizmit, nuk mund te arrihet ve- 
tem me aktivitetin e vetedijshem e te 
vullnetshem te besimtarit, por me vetem- 
ohim dhe me meshire te vegante te Zotit. 
Pavaresisht nga te gjitha veshtiresite qe 
kane hasur udheheqesit dhe ithtaret e 
tyre, kjo fryme e te menduarit mistik ne 
shek. X-XII perjeton fazen e zhvillimit te 
theksuar kur edhe tashme ishin themelu- 
ar teqete dhe ishin themeluar radhet su- 
fiste, filluan te lindnin edhe tarikatetet* 
islame te organizuara mire si: kaderijte, 
rufaijte, kalenderijte mevlevijte dhe tash- 
me pas Sirise e Bagdadit, misticizmi isl- 
am kalon ne Iran, Turqi, Indi e me pastaj 
edhe ne vise te tjera, prej nga ne sheku- 
jt vijues kemi perhapje te papermbajtur 
te degezimeve nga rendet e vjetra ne te 
cilat perfshihen gjithnje e me shume be- 
simtare, saqe keto organizata rriten ne 
fuqi shoqerore, te cilat ne periudha te 
ndryshme historike kane qene nder fak- 
toret dinamike te rrjedhave shoqerore, 
shpeshhere te perzier edhe ne lufterat 
politike te Botes Islame. Keshtu, pasi 
ishte perhapur kaq shume dhe kishte 
depertuar ne jeten e perditshme, tesavu- 
fi nuk ka mundur ta lere anash letersine. 
Per kete Koprulu shkruan: "Letersine 
sufiste se pari e kane zbuluar arabet, por 
ajo shpejt ka dominuar ne letersine per- 
siane. Me Hakim es-Saniun dhe Feridu- 
ddin Attarin ne letersine e Iranit ka filluar 
periudha e mutesavifeve te medhenj. 
Ndersa poezia sufiste ka arritur shkallen 
e vet me te larte me Mevlana Xhelalud- 
din Rumiun, e ndermjet tij dhe poetit te 
madh mistik persian Abdurrahman 
Xhami jane shfaqur nje sere poetesh te 
shkelqyeshem, prej te cileve me shumti 
shquhet Kasim el-Enveri. Kjo poezi ka 
lene vepra te medha si: Mesnevia, Ma- 
ntiku t-tayr, llahiname, Pendname, Gul- 
shen-i raz, te cilat jane shkruar me qellim 
qe nder popuj te popullarizonin dhe t'i 
zgjeronin bazat e sufizmit 1 . 




Kjo qe u tha, na sherben te shpjego- 
jme kompleksin e realitetit historik e fetar 
nga te cilat do te dale tesavufi, pra misti- 
cizmi islam, i cili ekzistimin e vet e ka 
mbeshtetur ne interpretimin ezoterik te 
Islamit, pra te rruges islame te persosjes 
morale te njeriut. Ne perkufizimet e shu- 
mta per Tesavufin ai eshte percaktuar si 
nenshtrim ndaj vullnetit absolut te 
Allahut xh.sh. dhe se nenshtrimi i plote 
ndaj Allahut xh.sh. mund te sendertohet 
vetem nepermjet "sejr-i sulukut" (rruges- 
udhetimit shpirteror) 2 . Dhe sipas per- 
faqesuesve te misticizmit, te njohesh te 
verteten absolute (hakikat), domethene 
te njesohesh me te, te jesh nje me 
Allahun. E per te arritur kete, rendesi te 
vegante ka perpjekja mistike ne kultivim- 
in e dashurise ndaj Zotit (ashk) si ne fu- 
qine themelore levizese (shtytese) per 
rrugen nga bashkimi me pafundesine e 
Tij. Dhe pikerisht ky nocion i dashurise 
hyjnore ka shkaktuar mosdurimin sheku- 
llor midis Islamit zyrtar dhe sufizmit, mo- 
sdurim ky qe shfaqej here me i ashper e 
here me i permbajtur, por kurre nuk 
eshte shuar. Ne kete proces te dashurise 
metafizike ndaj Zotit jane me interes te 
vecante aventurat shpirterore te vuajtjes 
se mistikeve si metoda e afrimit ndaj 
Zotit, te cilat edhe me se shumti kane 
terhequr vemendjen e studiuesve. Da- 
shuria, tek mistiku si nje mjet jomaterial 
gjitheperfshires dhe energji e takimit te 
njeriut dhe Zotit, nuk nenkupton bashki- 
min e tyre substancialisht, por me ane te 
dashurise, ne udhetimin shpirteror misti- 
ku, pasi t'i kaloje etapat (makamet) dhe 
gjendjet psikologjike (hal-et) te parapara, 
te cilat kalohen me kujdes te vegante 
dhe me mbikeqyrje te udhezuesit (mesu- 
esit) shpirteror (murshidit/rehberit), te ci- 
litduhett'i nenshtrohesh bindshem, arrin 
ne ate kulmoren kur mistiku, duke vete- 
mohuar ekzistencen e vet, shkrihet, nje- 
sohet ne ekzistencen e pambarim te 
Zotit. 



Mevlana Xhelaludini eshte gjeniali me 
i larte bashke me J. Emrene, i lirizmit 
dhe mendimit qe ne letersine e tesavufit 
ka dhene Anadollia. Eshte nje krijese e 
rralle qe ne te njejten mase duhet (res- 
pektohet) ne Boten Islame dhe ne rrethin 
e tesavufit dhe me fame boterore. Atri- 
buti mevlana, eshte nje llakab qe u eshte 
dhene personaliteteve te larta, me kupti- 
min figure e madhe fetare dhe zoteri i 
njerezimit. Ndersa Rumi, eshte nje atrib- 
ut qe atij i eshte dhene me kuptimin 
"Anadollas" per shkak se ky poet qe ne 
moshe te re, me babane kishte migruar 
nga Belhi dhe ishte formuar, pra kishte 
arritur kulmin ne Karaman dhe Konja 3 . 
Ky ishte poet, mendimtar dhe sufi i jash- 
tezakonshem i Botes Islame, fama e te 
cilit tash e tete shekuj jehon si ne Lindje 
ashtu edhe ne Perendim. Ishte nje kriju- 
es qe nuk eshte kufizuar as ne kohe e as 
ne hapesire dhe, fale sistemit te shkel- 
qyeshem artistik-mendor te tij, person- 
aliteti dhe vepra e tij prore jane atraktive. 

Kishte lindur ne vitin 1207 ne qytetin 
Belh te Harizmit, qe sot eshte ne territo- 
rin e Afganistanit. I ati i tij ka qene Muha- 
med Behauddin Veled b. Hysejn, alim 
/shejh mjaft i njohur i Belhit, i quajtur 
edhe Sulltanu-I ulema. Babai i Rumiut, 
Bahauddini ishte kritikuar ashper nga di- 
jetaret Fahreddin-i Razi dhe Zejn-i Kishi, 
te ndikuar nga filozofia greke, dhe ne 
vazet (ligjeratat) e Harizmshah Alaeddin 
Muhammedit. 

Sipas burimeve, kur t'u shtohet ketyre 
kritikave fakti se ne debate e mundi Fa- 
hreddin Raziun, ndaj Bahauddinit lind 
nje armiqesi e madhe dhe si rezultat i ke- 
saj ne vitin 1212 ai braktis Belhin, kur 
Rumiu ishte ne moshen pese vjeg. 

Bahauddin Veledi bashke me familjen 
e tij, duke ndaluar ne vendbanimet qe 
ishin gjate rruges, qe takuar me dijetare 
dhe njerez te ndershem te atyre vende- 
ve. Se pari shkoi ne Nishabur ku qe ta- 
kuar me Attarin. Keshtu studiuesit thone 
se Attari atje, Rumiut i dhuroi Esrarna- 
mene dhe sinjalizoi se ai ne te ardhmen, 
ne njefar kuptimi, do te behej sultan. 4 
Dhe keshtu pastaj arrijne ne Bagdad e 
me pastaj nepermjet Kufes, shkuan ne 
Hixhaz. Pas nje qendrimi te shkurter aty, 
Bahauddini vazhdon udhetimin e tij. Se 
pari kalon ne Sham dhe atje takohet me 
Ibni Arabiun. Me 1217 arrijne ne Mallat- 
ja, me 1219 ne Sivas dhe prej andej ne 



38 



dituria islame / 203 




Akshehir. Atje ne medresene e ndertuar 
ne emer te tij, Bahauddin Veledi jep me- 
sim kater vjet. Prej atje kalojne ne Kara- 
man (Larende). Rumiu ne ate kohe ishte 
katermbedhjete vjec. Emir Musa, meke- 
mbes i sundimtarit selxhuk Alaeddin 
Kejkubad ne Karaman, e luti Bahauddin 
Veledin qe te qendronte aty dhe te mba- 
nte mesime. Bahauddini e pranoi ate 
oferte dhe aty mbajti mesime plot shtate 
vjet. Rumiu ne kete qytet ne moshen te- 
tembedhjetevjegare martohet me Gevh- 
er Hatunen te bijen e Sherefuddin Lala's, 
njerit nga dijetaret e Semerkandit. 

Rumiu arsimimin ne medrese e mori 
ne Karaman dhe aty i vdiq e ema. Sull- 
tan Alaeddin Kejkubadi pati ftuar babane 
e tij ne Konja. Familja, ne Konje qe vend- 
osur ne medresene Alltun Aba, ku babai 
i Rumiut mbajti mesime derisa vdiq, re- 
spektivisht me 1231. 

Pas vdekjes se babait, Rumiu filloi te 
jepte mesim ne medrese ne vend te tij. 
Rumiu tashme ishte njezet e kater vjec. 

Pas vdekjes se Bahauddin Veledit, 
babait te Rumiut, ne boten shpirterore i 
shfaqet kalifit te tij Burhanedddin Muha- 
kkaki Termizi-ut qe gjendej ne Kajseri, e 
urdheron qe menjehere te shkonte ne 
Konja dhe birin e tij Mevlanan, ta perga- 
tiste ne diturite shpirterore. Burhaned- 
dini, i cili shkoi menjehere ne Konja, 
Mevlanan e kontrolloi ne diturite e jasht- 
me (zahiri ilimlerde). Pasi e kuptoi se ki- 
shte marre formim (arsim), i thote: "Ne 
dije nuk ke shok (konkurrent), je nje dije- 
tar i shquar, por ama per te qene njohes 
i gjendjeve shpirterore sikur babai yt, le- 
re fjalen dhe merru me gjendjen e tij, 
behu trashegimtar i tij, ndricoje boten 
shembull dielli". 5 

Dhe pas ketyre fjaleve, me 1231 Ru- 
miu formalisht filloi sejri sulukun (udhe- 
timin shpirteror) dhe kete arsimim te tij 
shpirteror me ziqer, halvet, muxhahede 
(me perpjekje te pareshtur) e kompletoi 
per nente vjet. 



Ne vitin 1233 Burhaneddini, me qellim 
qe t'i shtonte edhe me shume dijet e pe- 
rkryerjes shpirterore, Rumiun e dergoi 
ne Halep. Rumiu atje i vazhdoi mesimet 
ne medresene Hallavije, ku merr mesim 
nga Kemaluddin Ibnu'l Adim-i. Rumiu me 
pastaj kalon ne Sham (Damask); atje ve- 
ndoset ne medresene Mukaddemijje, ku 
merr mesime per kater vjet me rradhe. 
Rumiu gjate jetes takohet me person- 
alitetet me te njohura fetare, sidomos te 
misticizmit, si: Ibn Arabi, Osman-i Rumi, 
Sadreddin Konevi, Evhaduddin-i Kirma- 
ni, Sa'deddin Hamevi. Neper medrese 
nga hoxhallaret e ndryshem merr diplo- 
ma ne fushe te hadithit, retorikes (bela- 
gat), gjuhes dhe letersise arabe. 

Mevlana prej andej kthehet ne Kaj- 
seri, ku tri here radhazi Shejh Burhaned- 
dini e fut ne halvet. Pas kesaj, se bashku 
shkojne ne Konja. Pas ketij arsimimi te 
mundimshem Sejjid Burhanedini, Rumi- 
ut i jep ixhazetin per t'i udhezuar njerez- 
it, dhe kthehet vetem ne Kajseri, ku pas 
nje kohe do te vdiste. 

Pas vdekjes se Burhanedinit, ne fillim 
te viteve 1240 Rumiu, sic tregon biri i tij 
Sulltan Veledi, mbetet vetem. Edhe pese 
vjet digjet ne asketizem dhe nga ai shfa- 
qen shume keramete. 

Takimi me Shemsi Tibrizin 

Shemsi Tibrizi ishte nje alim i njohur i 
cili ne jeten shpirterore te Rumiut pati 
bere kthese te madhe. Eflaki regjistron 
se Shemsi qendronte ne hanin Sheker- 
xhiler ne Konja, dhe nje dite paskesh 
ndaluar Rumiun i cili kishte dale nga me- 
simi nga Medreseja Pamukcullar dhe i 
paskesh shtruar nje pyetje. Ky ishte taki- 
mi i tyre i pare.Ky takim pastaj do te 
shnderrohej ne nje miqesi te thelle shpi- 
rterore. Rumiu e filloi sohbetin me She- 
msin. Me kalimin e kohes kjo behet pune 
e vazhdueshme. Rumiu ndpreu teresisht 
kontaktin me medresene, me nxenesit, 



me mbajtjen e mesimit, me popullin. Dhe 
ata qe ishin perreth, kjo situate i bren- 
goste shume. Si rezultat i kesaj u krijua 
armiqesi ndaj Shemsit. Kur kjo armiqesi 
arriti kulmin, Shemsi befasisht e braktisi 
Konjan dhe u zhduk. Mirepo, brengosja 
e Rumiut shtohej edhe me shume dhe ai 
u mbyll ne vete dhe verejti se inspirimi 
tij poetik ishte i pamundshem pa Shemsi 
Tibrizin. Muridet merziten per kete gjend- 
je dhe kerkojne falje nga Rumiu. Pa ka- 
luar shume kohe, mesohet se Shemsi 
ishte ne Sham. Rumiu me largimin e 
Shemsit, kishte veshur rrobat e matemit 
dhe kishte filluar mexhliset e semase. 

Rumiu dergoi ne Sham te birin, Sullt- 
an Veledin, dhe insistoi qe Shemsi te 
kthehej ne Konja. Ne fund Shemsi, duke 
mos i thyer keto lutje me zemer, kthehet 
ne Konja. Pas ketij kthimi Rumiu dhe 
Shemsi ne dhomen e vogel te medrese- 
se benin sohbet (bashkebisedoni) rreth 
marifetullahit (njohjes se Zotit). Gjate atij 
sohbeti ne ate dhome nuk mund te hynte 
askush pervec Sulltan Veledit dhe Sala- 
haddin Zerkubit, pert'u sherbyer. Nderk- 
ohe shqetesimi i njerezve serish shtohet 
dhe Shemsi i thote Sulltan Veledit se 
njerezit donin ta ndanin ate nga Rumiu, 
porse kesaj here, pasi te zhdukej, nuk do 
te mund t'i binte ne gjurme askush; dhe 
ne vitin 1247 nje nate Shemsi papritmas 
zhduket. Sipas gojedhenave, kishte shk- 
uar kurban i nje atentati. Varri i tij eshte 
ne xhamine me emrin e tij, qe vizitohet 
shume. Zoti e meshirofte. Dhe pas kesaj 
zhdukjes se dyte te Shemsit, sig tregon 
Sulltan Veledi, babai i tij, Rumiu, kishte 
filluar te shkruante poezi dhe te bente 
sema (vallezim me muzike) panderpre- 
re. Pra, nga ky boem mistik e mori ate 
dhe e futi ne tarikatin e tij, dhe keshtu ky 
mistik joshes, mahnites, u be murshidi i 
tij ne rruge te Dashurise ndaj Allahut. 

Pikerisht ne ate kohe, Rumiu filloi t'i 
shkruante kenget, te cilat kane qene dhe 
mbeten krijimtaria e tij me e suksessh- 
me. Ato kenge, me perjetimin e tyre te 
drejtperdrejte, me parandjenjen e tyre te 
thelle dhe gjeniale, mbi te verteten e je- 
tes dhe botes, te dhena ne simbolizmin 
mistik, paraqesin kulmin e lirikes mistike, 
jo vetem ne letersine tesavvufe te Persi- 
se, por edhe ne tere letersine tesavvufe 
te Botes Islame. Shemsi Tibrizi ishte mi- 
stik poetik i njohur dhe pati ndikim te 
cuditshem tek Rumiu dhe ishte person- 
ifikim per Xhelaluddin Rumiun, ai pra qe 
udherrefyesi mistik (murshid) i Mevlan- 
as. Kjo afri e Rumiut me Shemsi Tibrizin 
pati shkaktuar pakenaqesi dhe urrejtje si 
tek adhuruesit, ashtu edhe tek familja e 
ngushte e Xhelaluddin Rumiut. 

Pas kesaj dhembjeje Rumiu mbeshte- 
tjen qe e kishte pasur tek Shemsi, e gjen 
tek Salahaddin Zerkubi. Dhe deri ne vitin 
1258 do te qante hallet dhe do te bente 
sohbet. Pas vdekjes se tij, Rumiu soh- 



dituria islame / 203 



39 



betin do ta vazhdonte me Qelebi Husa- 
meddinin. Qelebi Husameddini behet nje 
shok shume besnik, me te cilin do t'i qa- 
nte hallet Rumiu. Dhe tashme nuk ishte 
e mundur qe Mevlana Xhelaluddin Ru- 
miun ne sohbet e tij ta shihje te lumtur e 
entuziast, pa ate. Mevlana Xh. Rumiu 
Mesnevine e tij te njohur e ka shkruar si 
rezultat te kerkesave te pareshtura te 
ketij shoku te tij te dashur, Qelebi Husa- 
meddinit. 

Ne Mesnevine e tij si shkak te shkrua- 
rjes shpesh e paraqet Qelebi Husamed- 
dinin. Kurse Sulltan Veledi shkruan se 
babai i tij Shemsi Tibrizin e krahasonte 
me Diellin, Salahaddin Zerkubin me He- 
nen, kurse Qelebi Husameddinin me 
yllin. 

Mesnevija qe perfunduar ne vitin 
1273, kur Rumiun e kaplon nje semund- 
je e zjarrte. Me 17 dhjetor 1273 diten e 
diel, ne shtrat, derisa bente sohbetin 
keshilldhenes ne perendim te diellit, ai 
braktisi kete dynja figurative dhe arriti (u 
ribashkua) tek Zoti i tij, Qe e donte shu- 
me. Ky mistik i madh, i cili ushtroi ndikim 
shpirteror tek intelektualet e medhenj te 
kohes dhe tek figurat e medha te shtetit, 
te fese e te tesavufit, pra vdiq ne vitin 
1273 dhe eshte varrosur ne Konje, res- 
pektivisht ne Jeshil Tyrbe. Jeshil Tyrbe, e 
cila sot sherben si muze, eshte vend qe 
frekuentohet gdo vit nga vizitoret qe vijne 
nga te kater anet e botes (myslimane, te 
krishtere dhe budiste) dhe nga populli i 
Turqise. Sig shkruan A. Kabali, mbi kall- 
kan te tyrbes eshte ky shkrim (nuk dihet 
nese eshte i tij apo jo): 
Yine de gel. . . Yine de gel! Ne olursan ol, 

yine de gel! 
Hiristiyan, Mecusi, putperest olsan yine 

de gel. . . 
Bu bizim dergahimiz umutsuzluk der- 

gah? degildir 
Yuz kere tovbeni bozmus bile olsan yine 

gel... 
Perseri eja... Perseri eja! Qkado qe te 

jesh, perseri eja! 
I krishtere, adhurues zjarri, idhujtar 

qofsh, perseri eja... 
Ky dergjah yni nuk eshte dergjah pes- 

imizmi 
Edhe sikur njeqind here ta kesh 

prishur pendimin, perseri eja... 

Qe ne menyren me te bukur tregon 
tolerancen e tij, dashurine dhe meshiren 
qe ndiente ndaj races njerezore, dhe ne 
te njejten kohe simbolizon atributet Ga- 
ffar (ai qe fal) dhe Rrahim (meshirues) te 
Allahuf. Ketu pra del ne shesh se Rumiu 
eshte universal, u drejtohet te gjithe nje- 
rezve, te gjitha koheve, te gjitha besime- 
ve dhe te gjithe popujve. Dhe qellimi i tij 
eshte qe njerezimin ta nxjerre tek Rruga 
e vertete, tek Zoti. 

Pas vdekjes se Rumiut, shejh i pare i 
tarikatit Mevlevij behet Qelebi Husamed- 
dini dhe kete detyre e kryen per dhjete 



vjet. Pas vdekjes se tij, do ta zevende- 
sonte i biri i Rumiut, Sulltan Veledi. 

Muridet e Rumiut ishin nga te gjitha 
shtresat, edhe nga intelektualet e pu- 
shtetaret, por kryesiht ishin nga populla- 
ta e thjeshte, si esnafe e punetore. Sot 
rruga mevlevilik eshte ne siperfaqe te 
gjere gjeografike. 

Veprat e Rumiut: 

Mevlana Xhelaluddin Rumiu, i nxitur 
nga Qelebi Husamedini, ka shkruar Me- 
snevine e njohur, poeme e gjate prej 
26000 bejtesh, ne te cilen ai argumenton 
moralin, ceremonine dhe idene e tarikatit 
te tij, d.m.th. ketu behet fjale per ceremo- 
nine e tarikatit MEVLEVI. Kjo pra eshte 
veper didaktike ekskluzivisht si udhezim 
se si te sillen dervishet. Perderisa Me- 
snevija eshte vepra me e njohur e Me- 
vlanas, Divan-i Kebir eshte vepra me e 
cmuar, e cila e tregon individualitetin e tij 
dhe talentin artistik te tij. 

Mesnevija kishte lene gjurme te the- 
lla ne Indi e Iran dhe kishte filluar te ush- 
tronte ndikim te madh edhe tek turqit 
anadollas qysh nga koha kur eshte 
shkruar. "Ne te nuk mund te hasen xixat 
te cilat godasin ne sy, te gjitha ato alu- 
zionet e bukurite dhe mendimet e thella, 
si p. sh. ne Divan-i Kebir, jane per faktin 
se eshte shkruar me qellim qe te jete 
mesim, udhezim i thjeshte per dervishet, 
e pershtatur me nivelin e mases se thje- 
shte. Kjo veper ka mjaft mangesi edhe 
nga aspekti gjuhesor edhe nga ai poetik, 
po edhe nga pikepamja e vete metodes 
se te shkruarit, mund te kritikohet. Me- 
vlana si edhe Senai e Attari, gdo mend- 
im dhe keshille zakonisht e shpjegon me 
nje hiqaje (tregim, anekdote) te pershtat- 
shme, por te shumten e herave pa e per- 
funduar ate tregim, kalon ne tjetrin, pa e 
perfunduar as ate, kalon ne te tretin, qe 
ne fund t'i kthehet te parit dhe ta perfun- 
doje" 7 . 

Mesnevija eshte thurur ne forme tre- 
gimesh me diskutime, urtesi, ndjenja fe- 
tare e filozofike e didaktike, ne vargjet qe 
dalin njeri prej tjetrit. Meqenese poeti 
mendimet e tij i ka mbeshtetur ne ajete, 
tregime te marra nga Kurani dhe me ha- 
dithe te Pejgamberit, eshte e natyrshme 
qe Mesnevia ne rrethet e caktuara te 
konsiderohet, pothuaj si nje liber i shen- 
jte. Eshte veper qe eshte perkthyer ne 
shume gjuhe te botes 8 , dhe rreth kesaj 
vepre jane bere shume studime e kome- 
ntime qe nga koha e autorit e deri sot. 
Ne Boten Islame, sidomos ne shekujt 
15-19, kjo veper ne qarqet e tarikateve, 
vecmas te atij Melamije, ka qene liber i 
paevitueshem, dhe gjithmone eshte deb- 
atuar dhe studiuar. Po ashtu qysh heret 
ka zgjuar interesim edhe ne Boten Pe- 
rendimore. Keshtu shkencetari bashke- 
kohor boteror Nikolson (Reynold A. 



Nicholson), i cili ka punuar shume mbi 
Mesnevine dhe e ka perkthyer ne gjuh- 
en angleze, ne parathenie thote: "Mevla- 
na me teper i flet (i drejtohet) zemres se 
kokes. Asnjehere nuk perdor gjuhe filo- 
zofike. Lexuesve te vet, pasi u tregon 
rrugen e Njeshmerise (se Zotit), pikturon 
nje panorame per te arritur tek Allahu e 
per t'u bashkuar me Te, dhe tere fsheh- 
tesite e tij i shpjegon. Tek Rumiu kena- 
qesia tesavufe kishte gjetur kulmin e vet. 
Ai eshte si nje koder e poeteve te te- 
savufit ne fushe te gjere" 9 . 

Divan-i Kebir - Eshte veper e madhe 
qe perfshin gazelet dhe rubairat e Rumi- 
ut. Kete liber, qe permendet si Divan-i 
Shemsi Tebriz, per shkak se ne shu- 
micen e gazeleve te tij ka perdorur mah- 
lasin (pseudonimin) Shemsi Tibriz, e 
perbejne 2073 gazele dhe 1791 rubaira, 
te cilat jane argument qe tregojne fuqine 
e vertete poetike te Rumiut. Me se shu- 
mti ne Divan ai deshmon fuqine e tij te 
madhe imagjinative, mendimin dhe the- 
llesine e tij, pasionin e tij ndaj Njesh- 
merise se Qenesise (Vahdeti mutlak), 
entuziazmin ndaj ashkut. 

Vecantia e vertete e Mevlana Xhelalu- 
ddin Rumiut shfaqet ne gazele me titull 
Divan-i Shems-i Hakaik, i dedikuar 
Shemsi Tibrizit, i shkruar me dashuri dhe 
inspirim te jashtezakonshem. Keto ken- 
ge te lira, sado qe te kene mangesi nga 
aspekti gjuhesor dhe ne pergjithesi nga 
aspekti poetik, jane dokumenti me i gja- 
lle i cili ne teresi shpjegon jeten senti- 
mentale te Mevlanas, vijat kryesore te 
shpirtit te tij mistik dhe ndjenjat e sinqer- 
ta e te trazuara. Per Mevlanan tesavufi 
eshte dicka qe ndihet, jeton, digka qe 
mund te kuptohet vetem me frymezim 
dhe me dashuri. Lirizmi fetar ne vjershat 
e tij, te cilat e tregojne shpirtin e tij, sin- 
qeritetin e plote, thellesine, zhveshjen 
nga esenca, eshte i mjaftueshem per ta 
konsideruar si me te madhin, te cilin ne 
Mesnevi e shohim ne rolin e murshidit 
serioz dhe te ftohte, ne Divan eshte plo- 
tesissht i frymezuar me dashuri 10 . 

Studiuesit ne menyre te vegante vle- 
resojne vepren e tij Divan-i Kebir, per te 
cilen thone se eshte prodhim i kohes se 
pjekurise se poetit, qe ne krahasim me 
Mesnevine eshte me mahnites, me ima- 
gjinate me te theksuar, eshte perplot me 
hove dhe mendime. Ne te dyja veprat 
kendohet dashuria hyjnore, mirepo ato 
qe i ka thene ne Divan-i Kebir, te cilat te 
bejne te luash mendsh, ne Mesnevi i ka 
thene me nje mjeshteri dhe qetesi qe te 
pushojne mendjen. Per kete arsye Niko- 
lson thote: "Mesnevia, qe eshte nje ve- 
per didaktike, edhe pse eshte nje veper 
qe ndrigon, gdo lloj muridi e sekelldis, 
kurse nje pjese e madhe e Divanit per- 
behet nga poezite personale dhe te 
ndjenjave" 11 . 



40 



dituria islame / 203 



Mecalis-i Seb'a (Shtate kuvendet) - 
Jane hutbet e Mevlanas qe ka mbajtur 
arabisht dhe persisht. Keto A. Golpinarli 
i ka perkthyer turqisht dhe i ka botuar me 
1965. Mecalis-i Seb'a eshte nje veper e 
karakterit fetar, tesavuf qe eshte perm- 
bledhur nga shenimet e marra nga vazet 
qe Mevlana kishte mbajtur ne shtate tu- 
bimet (kuvendet). Ne kete veper midis 
pjeseve te prozes gjejme te perziera 
edhe pjese poetike, lutje, disa nasihate, 
komentime te ajeteve e haditheve, disa 
tregime edukative, legjenda. 

Sic dihet, Mevlana Xhelaluddin Rum- 
iu, para se Shemsi te vinte ne Konja, 
mbante vaz dhe jepte mesime. Kur erdhi 
Shemsi ne Konja, Rumiu nderpreu lidhj- 
et e tij qe kishte me popullin dhe nxe- 
nesit e tij. Kabakli shprehet se, sipas 
supozimeve, keto vargje (Meclis-i Se- 
b'a) jane fjalimet qe gjate ligjerimit, ne 
forme shenimesh, jane marre nga Sull- 
tan Veledi ose nga dikush tjeter i afert, 
dhe pastaj (ndoshta edhe pas vdekjes se 
tij) jane rregulluar e jane botuar si liber 12 . 

FThi Mafih - Eshte veper qe eshte kri- 
juar duke permbledhur disa mendime 
dhe fjale te Mevlanas. Pra eshte nje trak- 
tat ne proze qe ia ka kushtuar Muhjuddin 
Pervanit. Ne kete veper prezantohen 
edhe disa personalitete te asaj kohe. 
Perkthyer nga Meliha Ulker Anbarcioglu, 
eshte botuar ne turqishte me 1966. 
Studiuesit mendojne se FThi Mafih eshte 
vepra qe e prezenton me se miri Mevla- 
nan "si njeri" me sjelljet e tij, me fjalet e 
tij, dhe rrethin ne te cilin ka jetuar. 

Mevlana ka pasur disa pasues ne le- 
tersine persiane, por ndikimi i tij ne lete- 
rsine turke ka qene i vazhdueshem qe 
nga shek. 13 deri ne shek. 19. Per kete 
gjithsesi ka kontribuar edhe hartimi i qi- 
ndra veprave qe e komentojne ate. Per 
ndikimin e gjere te ketij murshidi te madh 
ne mendimin, moralin dhe letersine tur- 
ke, po edhe ne letersite e popujve te 
tjere myslimane, hise te madhe kane de- 
rgjahet mevlevije, meqe tarikati mevlevij 
rreth emrit te tij kishte krijuar nje klime te 
shenjterise. Dhe ky ndikim do te vihet ne 
pah edhe gjate trajtimit te periudhave 
dhe individeve te vecante. 

Ai, derisa ishte gjalle, mundi te vere- 
nte zhvillimin e tarikatit te tij, te quajtur 
"Tarikati MEVLEVI" te cilin e kishin them- 
eluar ithtaret e tij. Ky tarikat ka luajtur rol 
mjaft te madh si tarikat ortodoks, ne mbr- 
ojtje te Islamit te vertete dhe shkolles 
hanefite. Rreth ketij tarikati, jane tubuar 
perfaqesues te medhenj te klases feuda- 
le, shtresa e tregtareve te mesem e te 
larte. Teoria e panteizmit mistik, e cila 
shtrihet ne themel te gdo tarikati tesavu- 
fian, patjeter duhej te ndikonte edhe ne 
tesavufin popullor, i cili kryesisht eshte 
perputhur me tesavufin heterodoks. "Me- 
snevia e tij (edhe veprat e tjera) jane nje 
simbol i islamizmit madheshtor, i pejga- 




mberit dhe i kendveshtrimit islam, saqe 
mund te thuhet se jane "Esenca dhe per- 
mbledhja e Kuranit". Ne fakt, ne nje 
rubaire te tij keto pikepamje jane nje ar- 
gument per ata te pamaturit qe rreken ta 
interpretojne si nje "humanist" jashte 
shpirtit islam, jane nje pergjigje e dhene 
ne menyre te mrekullueshme per te gja- 
lle te tij, madje nje mallkim: 
"Perderisa ta kern shpirtin, une jam qole 

e Kuranit, 
Une jam toke (dhe) e kembes se hazreti 

Muhamedit, 
Nese dikush nga fjala ime te pakten 

digka transmeton, 
Nga ai dhe nga fjala e tij lendohem, ne- 

veritem". 

Pra domethene qe Mevlana, ne poe- 
zite e tij perfaqeson myslimanllekun e 
vertete, esencen permbajtesore te Kura- 
nit dhe kuptimin e vertete te Haditheve 
(me Mesnevine dhe veprat e tjera). Duke 
bere lufte te udhezimit kunder mendime- 
ve te ngushta dhe me ata qe jane me 
pak inteligjente e qe nuk mund ta kupto- 
jne Islamin, ai thoshte mendime te gjera, 
te cilat nuk kishte guxim t'i thoshte 
askush. Ne te vertete, Mevlana qendron 
ne balle te mistikeve te ngritur qe na de- 
shmojne edhe me veprat e veta dhe me 
menyren e tyre te jetuarit, se Islami do te 
kuptohet vetem ne horzont te gjere dhe 
se me shikim te ngushte e me kulture te 
brishte, nuk mund te kuptohen Kurani e 
Hadithi, qe i drejtohen ardhmerise se te 
gjitha boteve" 13 . 

Mevlana Xhelaludin Rumiu, si njeriu 
qe kishte tretur pra tere dijen dhe filozofi- 
ne qe ishte ne periudhen e tij, ne poezi- 
te e tij kishte reflektuar cdo dije/shkence, 
dhe sado qe do t'i kete shkruar disa 
vepra filozofike e tregime ne vargje (tab- 
ula, tregime didaktike), fuqine e vertete 
te tij te paarritshme e kishte shfaqur ne 
poezi. Studiuesit mendojne se stili i te 
shkruarit te poezite dhe te prozat e Mev- 
lanas paraqet llojet nga oratoria me bo- 
mbastike e deri tek te folurit krejtesisht te 
paster popullor. Kur te doje, ai paraqet 
artizem, saqe do te perdore te gjitha 
artet letrare, kur te doje, e perdor persi- 
shten me te thjeshte. Nga stili i tij kupti- 



mgjere humoristik ka kaluar deri tek tra- 
gjedia me e rende, qe te lendon. Eshte 
nje mjeshter arti me shumedimensio- 
nalitetin ne stilin e tij. 

Ne veprat e tij, Mevlana se pari i jep 
rendesi permbajtjes, domethene esenc- 
es, mendimit, ndjenjes, imagjinates, 
metafores. Kishte zbuluar nje dynja 
imagjinative qe nuk e kishte njohur asnje 
poet i botes para tij dhe pas tij. Sa me 
shume qe plakej, kishte shkruar poezi 
gjithnje e me te qarte ne te menduar. 

Nga poezite e Mevlanas perhapet nje 
kenaqesi dhe lumturi qe te qeteson. Esh- 
te ndoshta i vetmi mistik qe ndikon thelle 
ne psikologjine e njeriut. Vargjet e tij jane 
perplot optimizem, dashuri madheshtore 
qe deshmojne pjekurine e tij shpirterore. 
Shumica e poezive te tij jane kenduar ne 
nje gjendje ekstaze (dalldie) duke bere 
sema. Pra, si ne mbare poezine mistike 
islame, edhe ne ate te Rumiut, mbizote- 
ron orientimi nga e brendshmja e persh- 
krimit, pra nga ana shpirterore duke 
injoruar anen e jashtme, pra anen reale. 
Keshtu, ne letersine islame-mistike, nga 
ana e qendrimit, formes, mendjes ose fi- 
lozofise, ne menyre sistematike eshte 
paraqitur bota e brendshme dhe eshte 
mohuar e jashtmja. 



Fusnotat: 

* Tarikat eshte shumes i fjales tarik, qe do te 
thote rruge per te njohur Zotin, respektivi- 
sht zhvillimi praktik i jetes sipas rregullave 
dhe principeve te percaktuara te asaj rru- 
ge. Qdo tarikat / rend ka themeluesin e vet 
sipas te cilit edhe eshte emertuar. 

1. Dr. Fuad Koprulu, Historija Turske Knjizev- 

nosti, ne: Islamska Misao, br. 76, Saraje- 
ve, 1985, s. 29. 

2. Shih: Dr. Selguk ERAYDIN, Tesavvufi dhe 
Tarikatet, Tetove, 2001, fq. 31. 

3. Ahmet Kabakli, Turk Edebiyati II, Istanbul, 

1994, s. 280. 

4. Prof. Dr. Ethem CEBECIOGLU, Mevlana 
Celaleddin-i Rumi, ne: Altinoluk, Ocak 
2007, s. 9. 

5. Prof. Dr. Ethem CEBECIOGLU, mevlana 
Celaleddin-I Rumi, ne: Altinoluk, Ocak 
2007, s. 10. 

6. Ahmed Kabakli, Turk Edebiyati II, Istanbul, 

1994, s. 281. 

7. Dr Fuad Keprulu, Historija turske knjizev- 
nosti, ne Islamska Misao, br. 82, Sarajevo, 
1985, s. 29. 

8. Ne shqipe eshte perkthyer nga boshnjaki- 
shtja: Xhelaluddin Rumiu - Hazreti Mevla- 
naja, Mesnevija, (perktheu Shejh Jahjaja), 
Gjakove, 1997, Pjesa e pare fq. 479; Pjesa 
e dyte, fq. 445. 

9. Cituar sipas: Ahmet Kabakli, Turk Edebiya- 

ti, II, Istanbul, 1994, s. 286. 

10. Dr. Fuad Koprulu, Historija turske knjizev- 
nosti, ne: Islamska Misao, br. 82, Saraje- 
ve, 1985, s. 29. 

11. Cituar sipas: Ahmet Kabakli, Turk Edebi- 
yati II, Istanbul, 1994, s. 287. 

12. Ahmet Kabakli, Turk Edebiyati II, Istanbul, 
1994, s.287. 

13. Ahmet Kabakli, Turk Edebiyati II, Istanbul, 
1994, s. 282. 



dituria islame / 203 



41 



Veshtrim 



Graf anica ka qene vendbanim shqiptar 



Dr. Jusuf Osmani 

Kushtet e pershtatshme 
klimatike, pozita e mire 
gjeografike qe ze Kosova 
ne Ballkanin Qendror, e 
mbi te gjitha begatite natyrore, kane 
kushtezuar qe territori i Kosoves, por 
edhe me gjere ai shqiptar, te hyje ne 
radhen e zonave me te rendesishme 
arkeologjike, ku jane perfaqesuar 
vendbanime e eksponate qe zene fill 
qe ne periudhat me te hershme his- 
torike, krahas vazhdimesise shekull- 
ore. 

Popullsia, vendbanimet dhe ne te- 
resi trevat shqiptare gjate se kalua- 
res historike, nga pushtuesit e 
ndryshem pesuan mjaft. U vrane, u 
masakruan, u debuan nga vendlind- 
ja etj. me mijera banore. Shume ve- 
ndbanime u shkaterruan, u rrenuan, 
u dogjen etj. Mirepo, perhere popu- 
llata e kesaj treve ne menyre dinjito- 
ze i beri rezistence gdo pushtuesi, 
okupuesi e sulmuesi. Ajo tregoi he- 
roizem te vertete. Pavaresisht nga te 
gjitha ato sulme, pushtues e sundu- 
es barbare, e ruajti identitetin kom- 
betar deri ne ditet e sotme. 

Kjo treve, sikurse pjeset tjera te 
Ballkanit, banoheshin nga fise Hire. 
Pushtimet romake shkaktuan pasoja 
te shumta, jo vetem nga aspekti poli- 
tik, por edhe ekonomik. Pasoje ne 
kete drejtim pesuan sidomos vend- 
banimet, posagerisht ato te fortifiku- 
ara, qe ishin te njohura ne ate kohe, 
dhe fortifikata mbrojtese te populla- 
tes iliro-dardane. Pas sundimit ro- 
mak, perkatesisht bizantin, pastaj 
nje kohe edhe bullgar, tokat shqip- 
tare, ne fund te shek. XII, u pu- 
shtuan nga serbet. Serbet, me forma 
te ndryshme te dhunes dhe te terror- 
it, shkaterruan shume vendbanime, 
popullates ne forme te dhunshme u 
munduan t'ia nderronin fene dhe te 
benin serbizimin e saj. 

Popullata e Kosoves, para su- 
ndimit osman i takonte besimit te 
krishtere. Fillimet e krishterimit tek 
iliro-shqiptaret datojne qe nga koha 
apostolike. Ne shekujt e pare te me- 
sjetes se hershme u ndertuan disa 



monumente te kultit te krishtere 
edhe ne treven e Kosoves. Dardania 
ishte qender e ipeshkvise. Pothuajse 
ne gdo vendbanim te asaj kohe u 
ndertuan kisha. Gjurmet e tyre jane 
te ruajtura ne viset kodrinore, pak te 
ngritura, ne ato fushore, afer lumen- 
jve, neper municipiume - qytete etj. 
Kjo deshmohet me mikrotoponimet e 
shumta te ruajtura deri ne ditet e so- 
tme, si p.sh. Kodra e Kishes, Lugu i 
Kishes, Kroni i Kishes, Te kisha, Bre- 
gu i Kishes, Prroni i Kishes, Shpati i 
Kishes dhe shume e shume te tjera. 
Ato kisha ishin shqiptare dhe toponi- 
mi i ruajtur eshte shqip. Po te ishin 
serbe, do te quheshin "crkvishte". 

Edhe per sa i perket Krishterimit 
dihet se populli shqiptar mori ate fe 
para dy mije vjetesh, ndersa push- 
tuesit serbe te Kosoves, Krishterimin 



e perqafuan shume vone, andej nga 
fundi i shek. IX. 

Nje nder ato lokalitete ku u nder- 
tuan kishat e vjetra, ishte edhe 
vendbanimi i sotem Graganice afer 
Prishtines. 

Ne lokalitetin e ketij vendbanimi 
jane gjetur shume mbishkrime latine 
te kohes iliro-dardane nen sundimin 
romak, si p.sh. M. Pontio M. f(ilio) 
Vara (no Sabion v(iro) c(larisiomo) 

trib(uno) leg(ionis) III Aug(ustae) ; 

l(ovi) o(optimo) m(aximo) et dis de- 
abusq(ue) omnibus M. Cocceius 
Eros...; C(e)le)r (duum)v(i-) ralis po- 
suit; ... dinu /TRHL/ (E?) nuis EU- 
/nuis ER/R et /Seve-/(r)us Eu....; si 
dhe shume mbishkrime te tjera. 

Per zanafillen romake - katolike 
(shqiptare) te Graganices, flasin disa 
te dhena shkencore. Se pari, Kishen 




42 



dituria islame / 203 



e Graganices e qet te mirefillte ro- 
make - katolike, pra edhe shqiptare, 
nje leter e Papes, Benediktit XI, e fi- 
llimit te shek. XIV. Ne ate leter, per- 
veg te tjerash, shkruan se ne vitin 
1303, me kerkesen e arqipeshkevit 
te Tivarit, Marinit, Benedikti XI, e ca- 
kton mbikeqyres kete arqipeshkev, 
qe t'i caktoje dhe t'i nderroje udhe- 
heqesit e kishave ne Berskove, ne 
Rudnik, ne Rogozne, ne Trepge dhe 
ne Graganice ("de Briscouia, de Ru- 
denico, de Rogosna et de Trepze et 
de Grazaniza"). 

Sipas studiuesit te mirenjohur, 
prof. dr. Jahja Drangolli, i cili eshte 
marre me studimin e kesaj geshtjeje, 
thuhet se mbi themelet e vjetra te 
disa kishave krishtere iliro-shqiptare 
te periudhes se antikes se vone dhe 
te mesjetes se hershme, gjate sundi- 
mit, periudhes Nemanjide (decenia e 
fundit te shek. XII dhe fillimi i shek. 

XIII, deri ne vitin 1371), u ndertuan 
kishat ekzistuese te shekullit XIII- 

XIV, te cilat i perdomin banoret e ritit 
ortodoks, si shqiptaret ashtu edhe 
serbet. Keto kisha te periudhes ne 
fjale i takojne stilit te njohur bizanti- 
no-shqiptar. Ja disa kisha te njohura 
mesjetare: Patrikana e Pejes; Gra- 
ganica afer Prishtines; te Ngriturit e 
Zonjes se Bekuar ne Prizren; kisha 
Kushtimit te Zonjes se Bekuar ne 
Vaganesh; Manastiri "Burgu" ne Ha- 
jnofc, Manastiri ne Sokolice te Mi- 
trovices si dhe kisha Kushtimit te 
Zonjes se Bekuar ne Lypian. 

Si element krishter shqiptar i Kish- 
es se Graganices do theksuar se: 
Nga fundi i shek. XIV ose fillimi i 
shek. XV, duhej te percaktoheshin 
kufijte kontestues te tokave te katu- 
ndit Konjuh te Kosoves. Ne komisi- 
onin e perbere prej tete anetaresh, 
permendet edhe Ivani i biri i Leshit 
nga Graganica. Sipas kesaj del se 
Kisha ose Manastiri i Graganices, jo 
vetem ne zanafille, por edhe deri vo- 
ne, ka mundur te jete edhe e ritit 
katolik, sepse Leshi, banori i Graga- 
nices, ne fund te shek. XIV nuk mu- 
nd te ishte serb, po shqiptar. Edhe 
tradita e ruajtur shqiptare dhe fakti 
se disa banore te moshuar shqiptare 
te Mramorit deklarojne se ne fshatin 
Mramor se te paret e tyre kane ardh- 
ur nga Graganica, - e deshmojne 
kete. 



Ne ate kohe mbreterit serbe ki- 
shin okupuar nje numer te madh ki- 
shash katolike shqiptare, dukuri kjo 
te cilen e pati demaskuar dhe denu- 
ar edhe Papa i Romes, Klementi V, 
qe i ishte drejtuar mbretit serb, Millu- 
tinit, duke kerkuar prej tij, qe t'i liron- 
te kishat katolike, te cilat i kishin 
uzurpuar mbreterit serbe dhe vete 
perandori serb, Millutini. 

Do theksuar edhe fakti se Kisha e 
Graganices, kjo e sotmja, te cilen 
pseudoshkenca serbe e ka shpallur 
ekskluzivisht si kishe "pravosllave 
serbe" (per shkaqe politike), qe gjen- 
det disa metra afer germadhes Hire 
Ulkianum, ne kohen romake Ulpia- 
num, eshte vazhdimesi, mbase edhe 
zevendesim i qendres se fuqishme 
kishtare dardane te Ulpianes se 
shekujve te pare, kur shfaqen edhe 
martiret e pare dardane te Ulpianes, 
Flori dhe Lauri. 

Graganica eshte nje nder objektet 
sakrale me te bukura te artit mesje- 
tar, te periudhes Nemanide, ne Ko- 
sove e me gjere. Ndertimi me vlere 
monumenti i takon stilit bizantino-ko- 
sovar. Objekti sakral eshte ndertim i 
realizuar mbi rrenojat e nje kishe te 
vjeter iliro-dardane nga shek. IV-VI. 
Edhe ne vete shkrimet serbe, si 
p.sh. ne "Letopis Gracanicki" te bo- 
tuar ne vitin 1995 ne Graganice, 
shkruan se manastiri i Graganices 
eshte ndertuar ne fillim te shek. 
XIV, ne germadhat e nje kishe te 
vjeter, kuptohet iliro-shqiptare, kishe 
e ndertuar mbi nje bazilike te vjeter 
te kohes se antiktitetit te vone, qe 
konsiderohet si ndertim sakral kato- 
lik. Ndersa, kisha e sotme e rindertu- 
ar ne Graganice u ndertua ne 
dekaden e dyte dhe te trete te she- 
kullit XIV 

Ne dokumentet e shkruara, fshati 
permendet ne karten e Graganices 
te mbretit Millutin te vitit 1321. Ne 
defterin kadastral te Sanxhakut te 
Vushtrrise te vitit 1566-74 ishin te 
regjistruar 115 shtepi e 43 beqare. 

Gjate historise ketu nderrohet po- 
pullata here shqiptare, serbe, shqi- 
ptare dhe ne fund serbe e shqiptare. 
Sipas nje burimi historik -\Godisnjica 
Nikole Cupica, Beograd, 1894, fq. 
318-332\, thuhet se para vitit 1759 
manastiri i Graganices ishte i lene 
shkret ne mes te fshatit shqiptar, se- 



pse atehere ne Graganice nuk kishte 
asnje shtepi serbe, por te gjitha shqi- 
ptare.... Mirepo me vone, per shkak 
te nje semundjeje, kur gjysma e fsh- 
atareve kishin vdekur, banoret e tje- 
re shqiptare, sepse frikesoheshin, u 
shperngulen, perveg tri shtepive 
shqiptare, te cilat, edhe ato me vone 
do te shpernguleshin, si dhe nje ro- 
me. Keshtu, ne fshatin e zbrazet, fill- 
ojne te vendosen serbet nga fshatrat 
perreth. Edhe sot jane ruajtur ende 
disa mikrotoponime ne gjuhen shqi- 
pe ne treven e fshatit Graganice, 
ndonese ka pasur shume, dhe ato 
qellimisht do te jene zevendesuar 
me asosh sllave. 

Pas vitit 1878, ne kete vendban- 
im, ishin vendosur edhe disa familje 
shqiptare muhaxhire, te debuara 
nga sanxhaku i Nishit, por ato ishin 
shperngulur. Deshmohet se ne vitin 
1905 ishin regjistruar 5 familje shqi- 
ptare muhaxhire dhe 5 familje rome 
muhaxhire. 

Duke bere falsifikimin e historise, 
duke pervetesuar kishat iliro-shqip- 
tare, politika serbomadhe edhe sot 
mundohet qe keto para opinionit pu- 
blik nderkombetar te painformuar, t'i 
paraqese kinse kishat qe kane 
ekzistuar ne shume vendbanime 
iliro-shqiptare, si serbe. Per kete ka 
botuar me qindra vellime, ka pergat- 
itur harta te shumta edhe ne gjuhe 
boterore dhe i ka shperndare ne bib- 
lioteka e arkiva te botes, por edhe 
diplomacive te shumta boterore. Ke- 
to teza te tyre antishkencore, pa kur- 
rfare baze shkencore, kane sherbyer 
dhe ende sherbejne si "deshmi" per 
mbrojtjen e Kosoves kinse djep i ser- 
bizmit, e drejte e tyre legjitime histo- 
rike, si arsyetim i agresionit serb ne 
vitet 1998-99, pastaj si arsyetim per 
formimin e zonave te mbrojtjes te ki- 
shave dhe te manastireve dhe, ne 
fund, kinse Kosova ka qene dhe 
eshte serbe. Por faktet flasin ndry- 
she, e verteta eshte se kishat ne Ko- 
sove, sikurse edhe kjo e Graganices, 
ishin shqiptare. Edhe tradita shqipta- 
re keto i ka ruajtur dhe mbrojtur, 
sepse i ka konsideruar dhe i konsi- 
deron edhe te vetat. 



dituria islame / 203 



43 



Histori 



Disa shtetare shqiptare ne jeten politike e 
te Afrikes Veriore ne kohen e 



Osmane 



Nuridin Ahmeti 

Perandoria Osmane lindi nga nje 
fis (bajrak) i vogel turk ne Ana- 
dolline Veriperendimore dhe u 
rrit e u zhvillua me kontributet e 
shume popujve (kombeve) etnike te 
Azise se Vogel, Ballkanit, Kaukazit, Li- 
ndjes se Mesme dhe Afrikes Veriore. 

Dihet mirefilli se pjese' e kesaj Pera- 
ndorie ka qene edhe populli shqiptar, 
shume pjesetare te te cilit, gjate pese 
shekujve te perandorise, derdhen gjakun 
dhe djersen e tyre ne te kater anet e 
perandorise. 

Shume nga bijte e Shqiperise u inku- 
adruan ne Perandorine Osmane dhe ata, 
fale vitalitetit, aftesive, burrerise dhe tri- 
merise, arriten te beheshin figura te 
shquara e personalitete te medha ne stru- 
kturat e perandorise. Si dhe pse u ngriten 
shqiptaret ne qarqet me te larta te hiera- 
rkise se Perandorise Osmane, ka qene 
dhe mbetet objekt i analizave e studime- 
ve te vecanta, por ky nuk eshte qellimi 
yne ne keta rreshta. 

Qellimi yne eshte qe te paraqesim di- 
sa te dhena per kontributin e disa perso- 
naliteteve shqiptare dhene ne Afriken 
Veriore ne kohen kur kjo pjese e botes 
qeverisej nga Perandoria Osmane. 

Tashme eshte vertetuar kater?iperisht 
se shqiptaret kane kontribuar me shume 
se gjithe popujt e tjere per themelimin, 
zhvillimin, administrimin dhe mbrojtjen 
e Perandorise Osmane. Kufomat e shqi- 
ptareve te rene ne Bagdad e Jemen (Ara- 
bistan), Sudan e Tripoli (Afrike), Tebriz 
(Kaukaz) dhe ne dhjetera vise te tjera 
aziatike... pushojne bashkerisht, krah 
per krah, ne varre monumentale te per- 
jetshme. 




Situata politike ne Afriken Veriore 
para clirimit osman pershkohej nga luf- 
tera dhe ndryshime ndermjet fisesh e 
shtetesh, duke filluar nga Halifati Fati- 
mij ne Marok e deri tek memaluket turq, 
berberet, spanjollet etj. Vendi i pare qe 
cliroi Perandoria Osmane ne Afriken 
Veriore, ishte Algjeria (1516), pastaj Li- 
bia (1516), Egjipti (1517) etj. 

Nje rol vendimtar per clirimin e ke- 
tyre vendeve nga osmanet kane luajtur 
vellezerit me prejardhje shqiptare: - Haj- 
redin, Uruxh, Iljas dhe Isak Barbarosa. 

Vellezerit Barbarosa 
1. Hajredin e Uru<: Barbarosa 

Hajredini ishte djali i spahiut Jakub, i 
cili pas pushtimit te Midillise, qe vendo- 
sur aty nga Ferixheja e Vardarit. Hajre- 
dini mendohet te kete lindur ne vitin 
1478. Edhe pse quhej Hazer, ai u be i 
njohur me emrat: Hajredin dhe Barba- 
rosa, per shkak te ngjyres se mjekres 
(ngjyre karote). Edhe vellai i Hajredinit, 
Uruci, nga perendimoret eshte quajtur 
Barbarosa, e me pastaj edhe Hajredini 
eshte quajtur me kete emer, kurse emrin 
Hajredin ia kishte vene sulltan Selimi. 

Hajredini kishte qene nje tregtar qe 
bente tregti ne Midilli, Selanik dhe Egri- 
baz. Mirepo, pas shpetimit te Uru9it nga 
ushtaret e Rodosit, keta dy vellezer do te 
hynin nen mbrojtjen e Shehzade Karku- 
tit. Shperngulja e detyrueshme e mysli- 
maneve nga Spanja per shkak te tiranive 
te spanjolleve, me qellim qe te merrnin 
perendimin e detit Mesdhe, i kishte pri- 
shur marredheniet e meparshme me os- 
manet. Per kete shkak, Uruci dhe Hazeri 
ishin drejtuar nga pjesa perendimore e 
detit Mesdhe keshtu, qe pas vitit 1504 
ata filluan te paraqiteshin ne brigjet e 
Afrikes Veriore. Dy vellezerit kishin 
kerkuar nje liman (port detar) te sigurt 
per arsyet e veta dhe bene marreveshje 
me Sulltanin e Tunizise, Ebu Abdullah 
Muhamed b. Hasan (1495-1526) dhe me 
pastaj u vendosen ne Kolkulvadi (La 
Galetta). Atehere kur iu shtua numri i ar- 
syeve, ata u zgjeruan deri ne brigjet e 
Italise. Pasi nuk ia dolen te merrnin Po- 
rtin Baugie Bigjaje, vellezerit Barbarosa 
ne vitin 1503 pushtuan Djidjellin, i cili 
eshte mbi nje siujdhese. Banoret e ketij 
vendi Urucin e shpallen sulltan. Keshtu 
u vune themelet e shtetit qe do ta for- 
monin vellezerit Barbarosa ne Afriken 
Veriore. 

Ne nje kohe vellezerit Barbarosa 
kthehen ne Midillia per te hyre nen 
mbrojtjen e sulltan Selimit dhe me ane 
te Muhidelinit i derguan sulltanit nje 



dhurate ne Stamboll ne vitin 1515. Pasi 
vellezerit Barbarosa hyne nen mbrojtjen 
e osmanlinjve, pas vdekjes se krishterit 
Ferdinand (1516), e shfrytezuan kete ra- 
st dhe shkuan te ndihmonin popullin e 
Algjerise dhe te Celorese, e cila ishte ne 
perendim. Uru9in e shpallen sulltan te 
Celorese dhe Algjerise. Ne vitin 1517 
ata moren edhe Teresin dhe Tiensenin. 
Por, banoret e Tiensenit bene marreve- 
shje me spanjollet dhe e rikthyen Tien- 
senin ne vitin 1518, kur ne kete lufte ra 
deshmor Uruci. Pas Uru?it do te vije ne 
fron i vellai, Hajredini. Lufta ne Nise 
ishte e ashper dhe e fundit per Barbaro- 
sen. Barbarosa me 5 korrik 1546, pas nje 
semundjeje te shkurter, vdiq dhe u varr- 
os ne turben prane medresese, te cilen e 
kishte ndertuar ne Beshiktash (Stam- 
boll). 

Poetet e asaj kohe kane thurur elegji 
historiografike per vdekjen e tij; ne fund 
te njeres prej tyre thuhet: "Ka vdekur 
sunduesi i detit". 

Ne kohen e Hajredinit detaria ka arri- 
tur kulmin ne shtetin osman. Sipas bu- 
rimeve thuhet se Barbarosa ka qene 
shtatmadh, biond. Floket, mjekra, vetu- 
llat dhe qerpiket i kishte te dendur. Ko- 
hen me te madhe te jetes e kaloi neper 
det. Ai dinte gjuhet: italiane, arabe, 
spanjolle dhe franceze. E pelqente edhe 
muziken. Ne shkrimin ne xhamine qe ka 
ndertuar ne Algjeri ne vitin 1520 (prill), 
shkruante: 

"Es-Sultanul Mucahid mevlana Haj- 
reddin ibn el-Emir es-sehir el-mucahid 
Ebi Yusuf Ya'kub et-Turki". 

"Sulltani i luftetareve, zoteria yne 
Hajredini, i biri i prijesit te qytetit lufte- 
tar, Ebu Jusu, Jakub Turkut". 

Per perkatesine nacionale 
te vellezerve Barbarosa 

Filip Hiti dhe Hammeri, jane te me- 
ndimit se vellezerit Barbarosa ishin me 
origjine greke, i ketij mendimi eshte 
edhe Skender Rizaj. 

Kurse Dr. Munamed Mufaku, thote: 
"Ata (vellezerit Barbarosa-N.A,) zakon- 
isht permenden si "turq" ose si "grek", 
por ne realitet ata jane prej nje ishulli ne 
Greqi te banuar me shqiptare. Pra, auto- 
ret qe konsiderojne se vellezerit Bar- 
barosa ishin greke a turq, nuk e kane te 
qarte se elementi shqiptar perbente nje 
baze te konsiderueshme te ishujve te 
Greqise, si dhe te Greqise kontinentale." 

Dy vellezerit te tjere te Hajredinit dhe 
Uru9it, ishin Iljasi dhe Isaku, te cilet se 
bashku dhane nje kontribut te madh ne 
Afriken Veriore. 



44 



dituria islame / 203 



Sinan Pasha (1520-1596) 

U lind ne Shqiperi (1520) kurse vdiq 
ne Stamboll (1596). 

Ishte pese here kryevezir-sadriazem: 

1. 1580-1582, dy vjet e dy muaj, 

2. 1586-1591, dy vjet, tre muaj e njezet 
e nente dite, 

3. 1593-1595, nje vit, njembedhjete mu- 
aj e trembedhjete dite, 

4. 1595, kater muaj, 

5. 1595-1596, kater muaj e dy dite. 

Ne kohen e sulltan Sulejman Hanit 
doli nga oborri i sulltanit me graden 9a- 
shnegir. 

Me vone u emerua sanxhakbej ne Tri- 
poli, e pastaj vali ne elajetin e Egjiptit. 
Sinan Pasha ka lindur ne fshatin Topajan 
te' Lumes. 

Duke qene ne pozite te sadriazemit, 
Sinan Pasha, me 1596, ne moshen 90- 
vje9are vdiq dhe u varros ne turben ne 
lagjen Sedefijeler te Stambollit. 

Dhjete here ka qene ne pozita te larta 
shteterore. 

Ndertoi kalane dhe xhamine ne Ka- 
9anik. Si duket, la vakefe edhe ne Priz- 
ren. Ka gjasa te kete qene me origjine 
nga Kosova. Ka ndertuar medrese edhe 
ne Jenishehir-Ajdin, ne Malacara, ne 
Stamboll etj.. 

Merre Hysein pasha 

U lind ne Peje dhe u vra ne Stamb- 
oll(1624). Merre Hysein pasha ka qene 
sadriazem dy here: 

Nje here midis viteve 1622-1622 dhe 
heren tjeter gjate vitit 1623. 

Njembedhjete muaj pas shkarkimit 
nga posti i sadriazemit, u vra ne kohen e 
sundimit te sulltan Muratit IV, sepse au- 
toriteti i tij i madh, si9 njoftojne burimet 
osmane, perbente rrezik per shtetin. 

Me 1619 u be vali i Egjiptit, me 1626, 
pas Daut Pashes, iu dha pelqimi te behej 
sadriazem. Ishte i afte per te kontribuar, 
por pas 24 ditesh ne krye te ministrise 
(sadriazem), u largua, iku dhe u fsheh. 

Per personat qe do te burgoseshin dhe 
do te denoheshin, njerezve te vet zakoni- 
sht ne gjuhen shqipe u thoshin: "merre", 
prandaj u be i njohur me kete ofiq. 

Per Merre Hysein pashen e dime sak- 
tesisht se ishte me origjine nga Peja. Ka 
lene shume institucione dhe vakefe. Ne 
Peje ngriti xhamine e Merre Hysein pa- 
shes, hamamin, ndertuar me 1485, me- 
jtepin, mullirin etj. 

Tarhonxhiu Ahmet pasha 
(1652-1653) 

U lind ne Shqiperi (1590). Para se te 
zgjidhej sadriazem, zuri poste te ndry- 
shme te larta ne administraten osmane. 
Ne postin e sadriazemit ka qene 9 muaj. 



Per here te pare beri buxhetin e shtetit 
osman dhe kete sherbim e pagoi me ko- 
ke, - e varen ne litar. Rridhte nga nje fa- 
milje matjane. Me ardhjen e tij ne 
pushtet, gezoi nje autoritet te madh, ku- 
rse Hammeri per kete njeri thote: "Ishte 
njeri i fuqishem dhe qe nuk mund te 
mashtrohej, as me te holla dhe as me ry- 
shfete te tjera". 

Pasi qeverisi nje kohe ne Egjipt, pas 
largimit nga puna, u burgos nga ana e 
Abdurrahman pashes. Edhe kur erdhi ne 
Stamboll, u nen9mua shume nga sadri- 
azemi kurd Mehmet pasha. 

Ibrahim pasha 

Ky qendroi ne Egjipt gjate viteve 
1662-1663. Ne kohen e qendrimit te tij 
ne Egjipt, memluket pesuan edhe nje 
goditje te forte nga vrasja e udheheqesit 
te tyre Ahmet beu Boshnjaku, per se ata 
u shpartalluan me kohe. 

Meli Mansur-Hain 
Ahmet pasha (1490-1524) 

Me prejardhje kopshtari, ushtarak i 
zoti, per shkak se ne Misir shpalli pava- 
resine e vendit, u quajt "Hain" (tradh- 
tar), punoi si sadriazem gjate viteve 
1523-1524. 

Mehmet pashe Dukagjini 
(?-1554) 

Biri i Ahmet pashe Dukagjinit, ishte 
martuar me bijen e sulltan Selimit, sher- 
beu si vali i Misirit (Egjiptit - N.A.), 
vdiq ne Stamboll. 

Muhi pasha 

U be bejlerbe i Tripolit me 1594. 
Ndonese nuk qendroi ne krye te vilajetit 
me shume se nje vit, la gjurme te thella 
ne kete vend. Ne te vertete, me ardhjen 
e tij, u nderpre pla9kitja e banoreve nga 
ana e jeni9ereve, per se edhe kadiu i Tri- 
polit e informoi sulltanin per kenaqesine 
e banoreve te vendit me drejtesine e ke- 
tij shqiptari. 

Bali (Jaushi 

Ishte nga Janina. U dallua per qendri- 
min e tij te gjate ne krye te pushtetit. 
Bali £aushi ishte i ashper ndaj te krish- 




tereve, sidomos ndaj grekeve. Ai shka- 
terroi nje kishe te grekeve dhe ndaloi 
kultivimin e ritualeve jashte shtepive, 
kurse disa te dhena te tjera thone se ishte 
qeveritar i guximshem e i drejte dhe ki- 
shte kujdes te vazhdueshem per ndjek- 
jen e njerezve qe shkelnin ligjin. 

Halil pashe Arnauti 

Halil pasha arriti ne Tripoli ne prill te 
vitit 1673. Mirepo, Bali Qaushi, si djale 
i zgjedhur nga divani (keshilli i ushtara- 
keve), nuk ishte ne gjendje te pajtohej 
me deshiren e sulltanit qe pushtetin ne 
vend ta merrte perseri bejlerbeu i ardhur 
nga Stambolli. 

Prandaj ai e priti mire Halil pashen, 
por i kufizoi shume levizjet e tij, sa 
pothuaj mbeti ne burg shtepiak. 

Si perfundim 

Nga sa u tha me lart, mund te perfu- 
ndojme se shqiptaret kane luajtur nje rol 
me rendesi jo vetem ne pushtimin e trev- 
ave te Afrikes Veriore, por edhe ne 
vendosjen e nje administrate te qendrue- 
shme. Fale aftesive udheheqese te ketyre 
prijesve qe u permenden, kjo administ- 
rate do te vazhdonte deri atehere kur ke- 
to vende te pushtoheshin nga Franca dhe 
Italia (1830). 



Pjese nga punimi i diplomes i mbrojtur ne Fakultetin 
Filozofik - Dega e Historise - te Universitetit te Pri- 
shtines. 



Literatura 

1 . Joseph von Hammer, Historia turskog (osman- 

skog) carstva, I, II, III, Zagreb, 1976. 

2. Filip Hiti, Histortija Arapa (Od najstarih vrem- 

ena do danas), II izdanje, Sarajeve, 1973. 

3. Stranford J. Shaw, Historia e Perandorise Osma- 

ne dhe Turqise Moderne, JSC, Tirane,2006. 

4. Skender Rizaj, Kosova gjate shekujve XV, XVI, 

XVII, Prishtine, 1982. 

5. Halil Inallxhik, Perandoria Osmane (periudha 

klasike 1300-1600), Gjilan, 2002. 

6. Dr. Muhamed Mufaku, Shqiptaret ne boten ara- 

be, Rilindja, Prishtine, 1990. 

7. Nexhip P.Alpan-Nesip Kaci, Shqiptare ne pera- 

ndorine osmane, Tirane, 1997. 

8. Taha Mudevver, Andaluzia dhe perandoria osm- 

ane", Shkup, 1999. 

9. Sami Frasheri, Personalitetet shqiptare ne Kam- 

us Al-alam", Shkup, 2002. 

10. Dr. Hasan Kaleshi, Najstariji vakufskih doku- 
menti u Jugoslaviji na arapskom jeziku, Pri- 
shtine, 1972. 



!; p.s. 



Ky punim perseritet sepse ne num- 
rin e kaluar per shkak te nje leshimi 
teknik eshte botuar i pergjysmuar. 
Kerkojme mirekuptim nga lexuesit 
dhe autori i shkrimit. 

Redaksia 



dituria islame / 203 



45 



Opinion 



Kosova 8 vjet pas 



Me 12 qershor 2007 mbushen 
plot 8 vjet qe kur trupat e 
KFOR-it hyne ne Kosove' , pas 
bombardimeve te vazhduesh- 
me per plot 77 dite panderprere te Aleances 
Veriatlantike -NATO-s, ne misionin e tyre te 
quajtur humanitar, per te ndaluar ndjekjen 
dhe spastrimin etnik te shqiptareve nga Ko- 
sova. 

Ne historine e mijevjecarit te dyte te Ko- 
soves, ushtrine serbe dhe pushtetin shteteror 
serb mbi Kosoven e shporren, per here te 
pare Perandoria Osmane ne vitin 1389, per 
here te dyte Perandoria Austrohungareze ne 
vitin 1915, per here te trete Perandoria Gjer- 
mane ne vitin 1 94 1 , dhe per here te katert, te 
fundit dhashte Zoti, "Perandoria Amerikane" 
-ne vitin 1999. 

8 vjet pas, ne diten e 12 qershorit, me bien 
ndermend kujtimet e hidhura te periudhes 
me te veshtire te luftes ne Kosoves, koha prej 
24 marsit e gjer me 12 qershor 1999, si nje 
nga shqiptaret e shumte, qe perjetuam vete 
dhe pame me syte tane kete tmerr e terror te 
papare ne Kosove - nga forcat paramilitare e 
ushtarako-policore serbe. Me te vertete ato 
77 dite te perjetuara ne ankth, me sillen ne 
koke, cdohere kur afrohet 12 qershori, nje 
dite me rendesi te madhe historike per Koso- 
ven. Shpeshhere mendohem, valle a thua do 
te ishte me mire te ishim larguar ne ate kohe 
nga Kosova, sesa patem mbetur te ngujuar 
dhe ne ankthin e pritjes se vdekjes, qe mund 
te vinte nga dita ne dite. Tani, pas kesaj dista- 
nce kohore te kaluar, me duket qe me te ve- 
rtete kemi qene te "cmendur", pse qendruam 
dhe perjetuam ne ate kohe tere presionin psi- 
kologjik te luftes se Kosoves. Me mire do te 
ishte sikur te ishim ne nje prej kampeve te re- 
fugjateve ne Shqiperi, Maqedoni, Malin e Zi, 
apo gjetke ne bote ose me pushke ne dore ne 
radhet e UCK-se diku ne mal., ndonese, fale 
aktivitetit pacifist te strukturave te atehersh- 
me politike qe, ne vend te masivizimit dhe 
favorizimit te luftes, propagandonin edhe me 
tej rezistencen pacifiste, qe beri qe te zbehej 
dhe te dobesohej kjo rezistence e armatosur e 
UCK-se. Prizreni, ne krahasim me qytetet e 
tjera te Kosoves, gjate luftes ne Kosove ka 
perjetuar me pak deme materiale dhe humb- 
je ne njerez. Me siguri, kjo ishte dhunti nga 
Zoti i Madh, por edhe nje karakteristike tje- 
ter e Prizrenit ka qene se gjate tere periudhes 
se bombardimeve ne vitin 1999, ka vepruar 
me plot sukses, me sulmet e befasishme gue- 
rile komandant Hoxha me njesitin e vet, i cili 
i shkaktoi humbje te medha ne njerez armi- 
kut serb dhe shkaktoi deme materiale dhe 
solli kokecarje te medha ne radhet e tyre. 
Gjate gjithe kohes sa ishim te ngujuar ne qy- 
tet, peshperitej me te madhe se ne qytet po 
vepronte nje komandant me pseudonimin 
"Hoxha", pa e ditur se ai ishte shoku dhe 



kolegu qe nga studimet e kaluara ne Mitro- 
vice - Samidin Xhezairi, per mua nje befasi e 
kendshme, pasi kisha mesuar se per shume 
kohe gjendej me pune larg Kosoves, ne Pere- 
ndim. Me te vertete takimi im me te, pas shu- 
me vitesh, ne namazin e pare te xhumase ne 
xhamine e Bajraklise, ne Prizrenin e sapocli- 
ruar, ashtu me uniforme dhe me arme ne do- 
re, ka lene pershtypje dhe mbresa te thella, 
qe do t'i kem ne kujtim perhere. U pershen- 
detem dhe iu drejtova ne shaka me fjalet:" a 
ti qenke ai "Hoxhe" fantazma i Prizrenit, a? 
Po pse ore, nuk ja cove selamin shokut tend 
dhe kolegut ne studime, qe te te bashkohej"? 

Cast me te pakendshem gjate gjithe kohes 
se bombardimeve ka qene dita kur ushtria 
dhe policia bene bastisjen e shtepive per t'i 
mbledhur te rinjte shqiptare dhe per t'i der- 
guar per te hapur kanale dhe istikame ne afe- 
rsi te kufirit shqiptaro-shqiptar. Vetem nje 
Zot i Madh na shpetoi per te mos rene ne du- 
art e tyre, se bashku me nipat e mi, qe ishim 
strehuar ne nje vend prapa shtepise; edhe pse 
u afruan shume afer, nuk na diktuan. Pas 
ketij aksioni plot 30 dite te tjera kam kaluar 
ne burg shtepiak, pa dale fare gjer ne muzgun 
e 12 qershorit 1999. 

13 qershor 1999, ka qene nje dite e cila do 
te mbetet e shenuar me shkronja te arta ne 
historine me te re te qytetit te Prizrenit, dite 
kur trupat e KFOR-it gjerman hyne ne Pri- 
zren; ka qene nje dite qe vetem mund te per- 
jetohet dhe assesi te pershkruhet, ai erupsion 
i shperthimeve te vullnetit te qytetareve pri- 
zrenas pas plot 77 ditesh te ngujimit dhe te 
pritjes ne ankth te lirise. Gjate gjithe jetes si- 
me, kane qene tri ngjarje qe me kane mbetur 
ne kujtese dhe kane lene mbresa te perhersh- 
me: e para, dita kur kam kryer sherbimin 
ushtarak ne ish-armaten jugosllave; e dyta, 
dita kur kam diplomuar ne fakultet dhe, e tre- 
ta, dita kur kam perjetuar clirimin e qytetit 
tim dhe te Kosoves ne pergjithesi. Kjo dite, 
1 3 qershori 1999, per baben tim ishte gezimi 
dhe casti i dyte i perjetimit te clirimit te qy- 
tetit te Prizrenit nga ushtria gjermane - hera e 
pare ka qene viti 1941, kur Qazim Bllaca se 
bashku me trupat gjermane nga Ferizaj, ki- 
shin hyre dhe kishin cliruar Prizrenin nga 
ushtria serbe, e cila kishte nisur ta digjte qy- 
tetin, dhe - hera e dyte ishte perjetimi i tij ne 
moshe te shtyre i clirimit te Prizrenit, me 1 3 




qershor 1999, perseri nga ushtria gjermane. 
Si sot me kujtohen fjalet e babait tim, per 
ngjarjen e rrefyer ne fillim te vitit 1944 ne 
Prizren. Ate dite ne Shatervan te Prizrenit 
para mases se tubuar te popullates se qytetit, 
kishte dale me nje fialim koloneli Shmithu- 
ber i divizionit "Skenderbe": "Degjoni keto 
fjalet e mia, te dashur qytetare shqiptare te 
Prizrenit, le ta dini, gjersa te jete e pranishme 
ketu kemba e gjermanit, ketu do te jete Shqi- 
peri, ate dite qe kemba e gjermanit do te 
largohet prej ketu, do te kthehet prape Serbia 
(Jugosllavia)". Me te vertete ashtu ndodhi, 
nuk kaluan as 6 muaj, ne nentor te vitit 1944, 
perseri u kthye Serbia (Jugosllavia). Ketu 
nuk mund te mos permend as hoxhen dhe 
atdhetarin e dalluar prizrenas - Hafez Abdu- 
llah Sagdat, ish-major per ceshtje fetare ne 
divizionin "Skenderbe", i cili gjate gjithe je- 
tes se tij, nuk ka folur per te kaluaren e tij, 
pasi ka qene perhere i anatemuar nga komu- 
nistet, dhe, fale fshatareve te Kabashit te Pri- 
zrenit, te cilet e kishin fshehur dhe strehuar, 
ka arritur te shpetoje dhe me vone, pas amni- 
stise se pergjithshme te asaj kohe, eshte lene 
te jetonte i qete. Ne nje cast, pak para se te 
nderronte jete, ne nje te pame, e kerkuan nga 
hafezi i nderuar, i cili ka jetuar plot 80 vite, 
t'u tregonte, castet me te lumtura te jetes. 
Hafezi i nderuar qe pergjigjur me keto fjale: 
"Gjate jetes sime 80- vjeteshe, vetem gjate 3 
vjetve kam perjetuar castet me te lumtura, 
dhe kjo ne periudhen e viteve 1941-1944, 
kur kane qene gjermanet, dhe kur kemi qene 
se bashku me Nenen Shqiperi". 

Ne shqiptaret ne pergjithesi do te jemi 
perhere falenderues per ndihmen e ofruar te 
aleateve tane dhe asnjehere nuk do te harro- 
jme castet me te veshtira ne historine me te 
re te Kosoves si dhe misionin humanitar te 
tyre qe ndermoren per shpetimin e popullit 
shqiptar te Kosoves. 

Ne perfundim te ketij shenimi te pervjeto- 
rit, shkrimin dua ta permbyll me fjalet e ish- 
Presidentit amerikan - Bill Klinton, njeriut 
me te merituar per ndihmen dhene popullit 
shqiptar, nen udheheqjen e te cilit u ndermor 
aksioni humanitar ne Kosove per ndaljen e 
spastrimit etnik te shqiptareve te Kosoves: 
"Nuk do te lejojme me qe ne Evrope njeriu te 
vritet vetem per shkak te menyres se si I lutet 
Zotit. Njeriu nuk do te vleresohet vetem per 
shkak te perkatesise etnike, racore, fetare, 
por per karakterin dhe devotshmerine ndaj 
Zotit dhe humanitetin e treguar ndaj popujve 
te tjere". 



Faik Miftari 



46 



dituria islame / 203 



Neper Keshillat tane 



Keshilli i Bashkesise Islame ne Kamenice 



Keshill qe premton 
konsulidim te shpejte 



Disa te dhena per historikun e Kamenices 

Komuna e Kamenices ka nje pozite te rendesishme gje- 
ografike. Rendesia e saj manifestohet ne funksionin e lidhj- 
eve qe ka kjo komune me pjeset tjera te Kosoves dhe 
jashte saj, sidomos me Serbine. 

Territori i kesaj komune shtrihet ne pjesen lindore te Ko- 
soves. Ajo ka nje siperfaqe prej 532 km ku perfshin 76 qen- 
dra banimi: 39 vendbanime shqiptare, 9 vendbanime te 
perziera dhe 28 vendbanime me popullate serbe qe gjithsej 
popullata e pergjithshme eshte afro 60.000 banore. 

Komuna e Dardanes ne perendim dhe jugperendim kufi- 
zohet me komunen e Prishtines, te Artanes (Novoberden) 
dhe te Gjilanit. Ndersa anet tjera te saj kufizohen me disa 
komuna te Serbise, ne veri me komunen e Medvegjes, ne 
verilindje me komunen e Vranjes dhe ne lindje dhe juglind- 
je me komunen e Bujanocit. 

Distanca e qendres se komunes nga qendra rajonale- 
Gjilani eshte 30 km, ndersa nga qendra e Kosoves-Prishti- 
na eshte rreth 75 km, por ne drejtim te Prishtines mund te 
shkohet edhe rruges me te shkurter, neper Artane (Novobe- 
rde) - Llabjan, ne te dy drejtimet rruga shkurtohet per 50 
km. 

Neper territorin e kesaj komune kalon edhe rruga ma- 
gjistrale Bujanoc-Gjilan. 









■ » " 




3 






f mmmm 


'iiiUJw 




Xhomio me e mac/he ne komunen e Kamenices eshte xhamia e 
vjeter e Kamenices e ndertuar me 1981, qe ka permasat 15x75 
metra. Minarja eshte e gjate 35 metro. 



Ne territorin e kesaj komune bejne pjese edhe krahinat 
etnogjeografike si Gallapi, Hashania dhe pjesa e Moraves 
se Poshtme etj. 

Konfiguracioni i territorit ka me shume tiparet e relievit 
malor dhe disa pjeseve te uleta, kryesisht luginave te lume- 
njve dhe ndonje rrafshnalte. 

Territori i saj ka nje klime te mesme kontinentale te ger- 
shetuar me elementet e klimes malore ne viset me te larta. 

Disa te dhena per historiku 
e Keshillit te Bl-se te Kamenices 

"Megjitheqe jeta dhe aktiviteti fetar ne rrethin tone eshte 
i hershem apo qe nga ardhja e Perandorise Osmane ne 
keto troje, e kjo deshmohet me se miri me xhamite qe ne 
kete rreth jane mjaft te hershme (dy xhamite e para ne ko- 
munen tone jane te shekullit XVII - xhamia e Hodonocit 
(1686), xhamia e Topanices (1700), keshilli i Bashkesise Is- 
lame te Kamenices eshte themeluar me 1952. Deri ne kete 
kohe territori i keshillit tone ka qene i administruar nga Ke- 
shilli i Bashkesise Islame te Gjilanit - na tha ne fillim kryetari 
i KBI-se te Kamenices, Bejtullah ef. Hashani, i cili vazhdoi: 

"Tani Keshilli i Bashkesise Islame veprimtarine e vet e 
zhvillon ne territorin administrativ te komunes se Kameni- 
ces, ku kemi 26 xhami. 

Ne 20 xhami zhvillohet aktiviteti fetar normalisht, ndersa 
6 jane pasive, nuk punojne ne mungese xhematit, pasi pop- 
ullata e ketyre lokaliteteve eshte e shperngulur neper qend- 
rat tjera me te banuara, kryesisht neper qytete. Xhamite 
pasive jane ne fshatrat rurale nga te cilat fshatra banoret 
sidomos pas luftes ne kerkim te nje jete me te mire kane 
migruar ne qendrat urbane, kryesisht ne Gjilan, Kamenice 
po edhe ne lokalitete tjera". 



dituria islame / 203 



47 



Prona e vakefit 

Lidhur me interesimin tone per vakefet e KBI-se, Bejtu- 
llah efendiu thote: 

"Ne si keshill nuk kemi prona qe na sjellin te hyra. Keshi- 
lli i Bashkesise Islame i Kamenices, ne pronesi kemi 22 
hektar toke ne te gjitha xhamite, qe kryesisht jane oborre te 
xhamive dhe vende te varrezave. Keto prona nuk sjellin fa- 
re te hyra per KBI-ne". 

Me tutje, Bejtullah efendiu sqaron: "Mirepo mendoj qe ne 
te ardhmen te krijojme vakefe qe sjellin te hyra, qe te krijo- 
hen mundesi per te zhvilluar aktivitetin tone ne kushte me 
normale. 

Pronat e xhamive ne KBI-se te Kamenices 

- Xhamia e Topanices 1 hektar e 55 are; 

- Xhamia e Hodonocit 1 hektar e 85 are; 

- Xhamia e Rogagices 58 are; 

- Xhamia e Hogoshtit 2 hektar e 24 are; 

- Xhamia e Zajqecit 9 hektar e 58 are; 

- Xhamia e Busavates 2 hektar e 16 are; 

- Xhamia e Krileves 1 hektar e 55 are; 

- Xhamia e Tuxhecit 1 hektar e 35 are; 

- Xhamia e Zhujes 1 hektar e 10 are. 

Centralizimi sfida e pare e keshillit 

Pyetjes sone per anetaresine, kryetari i KBI-se te Ka- 
menices, Bejtullah efendiu iu pergjigj: 

"Duke u bazuar ne udhezimet e Kryesise se Bl dhe ne 
nevojen qe edhe keshilli yne te hyje ne sistemin unik te pa- 
geses se anetaresise pas shume takimeve qe kemi pasur 
me imame Keshilli i Bl kete vit ka vendosur qe te filloje me 
sistemin unik te pagese se anetaresise. Eshte e kuptuesh- 
me qe nje hap i tille ne fillim eshte pare me skepticizem por 
ne fund ka mbizoteruar mendimi qe nje vendim i tille eshte 
paksa i vonuar. Kur jemi tek sistemi unik i anetaresise duhet 
potencuar faktin se nje kontribut te jashtezakonshem ka 
dhene imami i fshati Karaceve e Poshtme Bujar ef. Fera, i 
cili njeheresh eshte edhe anetare i Keshillit te Bl. Bujari 
eshte angazhuar pa asnje hezitim qe sa me pare ta marrim 
kete vendim dhe te fillojme me zbatimin e tij. Bujari jo vetem 
ne kete rast por eshte nje nder aktivistet me te medhej te 
keshillit i cili angazhohet per zbatimin e vendimeve te orga- 
neve te BIK." 

Me tutje duke folur per rendesine e centralizimit Bejtullah 
efendiu thote: 

"Mendojme se me centralizimin i anetaresise, do te per- 
miresohet sado pak gjendja e rende financiare. Prandaj, 
centralizimi i anetaresise eshte sfida e pare e keshillit me te 
cilin do te perballemi se shpejti dhe presim te dalim me 
sukses, sepse ne me kete edhe e faktorizojme rolin e 
imamit, te ridimensionojme raportet imam - xhemate, dhe 
imame -Keshill e anasjelltas. Me gjithe veshtiresite qe kemi 
ne fillim shpresojme qe do ja dalim mbar, madje ne ne kete 
drejtim presim edhe ndihmen e organeve te Bashkesise 
Islame te Kosoves". 

Keshilli aktual i Bashkesise Islame i Kamenices 

(drejtuesit) 

- Bejtullah Hashani; 

- Bujar Fera; 

- Mehmet Morina; 

- Remzi Kastrati; 

- Muhamed Dermaku; 



Keshilli i Bashkesise Islame 
ka bashkepunuar ngushf me Kuvendin komunal 

Ajo qe duhet potencuar si nje zhvillim pozitiv eshte se 
pas luftes eshte se Keshilli i Bashkesise Islame ka bashke- 
punuar ngusht me Kuvendin komunal. E themi kete ngase 
pushteti komunal ne regjimet e mehershme sidomos kur ka 
qene Kamenica ka pas nje qendrim armiqesor ndaj fese 
islame. Per ne jane ende te fresketa peripecite per nderti- 
min e xhamise ne Kamenice. Ate kohe as qe deshironin te 
degjonin. Ndersa tani Kuvendi komunal pos qe ka qendrim 
konstruktiv eshte interesuar qe te kuptoj drejt nevojat e 
Keshillit e Bl. Kuvendi komunal ne si keshill na ka perkrah 
duke na nda troje per ndertimin e xhamive ashtu edhe ne 
ndarjen e trojeve per ndertimin e xhamive aty ku eshte e 
nevojshme. 




Bejtullah ef. Hosfian 



Ketu duhet te permendim kontributin e kryetarit te asam- 
blese komunale z. Shapi Surdullit i cili ka dhene nje kon- 
tribut te gmuar ne bashkepunim nderinstitucional. 

Ketu duhet permendur faktin qe ne Kamenice pas lufte 
Kuvendi komunal ka ndare truall per ndertimin e xhamise, 
xhamia tash vec eshte ndertuar vetem presim inaugurimin 
e saj zyrtare, pastaj ndarjen e truallit per ndertimin e selise 
se keshillit si dhe ndarjen e truallit ne Shipashnicen e Ulte 
etj. 

Shpresoj qe ky bashkepunim do te vazhdoj edhe ne te 
ardhmen. 

Bejtullah ef. Hashani 

- Nazmi Sylejmani; 

- Eshref Cakolli; 

- Xhemush Bigku; 

- Hamdi Morina; 

Punonjes te administrates: 

- Milaim Behluli - sekretar dhe arketar 

Organizimi i keshillit 

"Keshilli i Bashkesise Islame i Kamenices edhe pse funk- 
sionon si keshill qe nga viti 1952 ende nuk ka arritur te 
marre veten ne aspektin e organizimit te duhur sidomos kur 
eshte fjala per administraten e Keshillit. Kjo ka ndodhur per 
shkakun se ne si Keshill nuk kemi pasur pasuri qe sjell te 



48 



dituria islame / 203 




Milaim ef. Behluli - sekretar 



hyra dhe nuk kemi pasur te centralizuar anetaresine. Per- 
derisa xhamite ne keshillin tone kane qene te mbuluara me 
imame dhe ate me pergatitje profesionale te mire, per ad- 
ministraten e keshillit kjo nuk mund te thuhet. Kete e argu- 
menton me se miri e dhena qe ne ne keshill ende nuk kemi 
kryeimam e as arketar. Pra ata qe e njohin mire realitetin ne 
Keshillin e Kamenices kjo eshte e kuptueshme ngase ne 
deri ne vitet e 80 te shekullit te shkuar nuk kemi pasur as 
xhami ne Kamenice. Pas shume peripecive arritem qe te 
bejme xhamine ne vitet e 80 te shekullit te shkuar." - na tha 
sekretari i Keshillit Milaim Behluli dhe vazhdoi: 

"Me kete dua te beje te qarte se kompletimi i adminis- 
trates se keshillit me gjithe vullnetin e mire deri tash thuajse 
ka qene i pa mundur per shkak te mungese se mjeteve fina- 
nciare. Por shpresojme qe me fillimin e centralizimit te ane- 
taresise dhe me krijimin e bazes materiale edhe ne si 
keshill do te bejme kompletimin e administrates, ku do te 
angazhojme kryeimamin dhe arketarin."- thote sekretari i 
KBI-se te Kamenices, Milaim ef. Behluli. 

Ne interesim tone per numrin e xhamive dhe numrin e te 
punesuarve ne Keshill Milaim efendiu na tha: "Nga 26 xha- 
mi sa kemi ne keshillin e Bl te Kamenices 20 sosh jane 
aktive dhe kane imame te rregullt, ndersa 6 jane pasive per 




Xhamia e Zajqecit 

Xhamia me e v/'efer 

Xhamia e pare e ndertuar ne komunen e Kamenices i perket 
shekullit XVII dhe kjo eshte xhamia e Hodonocit, e ndertuar ne 
vitin 1686, pastaj vjen xhamia e Topanices (1700) dhe me tutje 
xhamia e Zajqecit (1790) dhe xhamia e Desivojces (1816) ef/. 



shkake te shpernguljes se popullates nga viset rurale. My- 
ezin te rregullt nuk kemi; detyren e myezinit e kryejne vull- 
netare, kryesisht xhematlinj vendes. Keshtu, ne keshillin e 
Bashkesise Islame te Malisheves kemi te punesuar gjithsej 
21 punetore: 

- 20 imame 

- 1 punetor administrate" 

Xhamia e Zajqecit objekt monumental 

Xhamia ne fshatin Zajqec e ndertuar me 1790, eshte 
nder objektet e rralla ne komunen e Kamenices qe ka sta- 
tusin e objektit monumental. Per vlerat qe ngerthen ne vete 
kjo xhami nga Instituti rajonal per mbrojtjen e Trashegimise 
Kulturore ne Gjilan, eshte evidentuar si monument me vlera 
kulturore e historike. 

Meqenese objekti i xhamise eshte demtuar nga dhembi 
i kohes sepse nuk eshte trajtuar sig duhet ne organizim te 
xhematit te fshatit Zajqec, parashihet qe kete vit te kryhet 
meremetimi dhe restaurimi i kesaj xhamie. 

Demet e shkaktuara 
gjate luftes ne KBI-ne e Kamenices 

Per demet e shkaktuara ne luften e fundit, sekretari 
Milaim ef. Behluli thote: 

"Sa i perket demeve te shkaktuara gjate luftes ne fatba- 
rdhesisht krahasuar me keshillat tjere kemi pasur deme 
shume me pak. 

Keshtu gjate luftes forcat serbe dogjen xhamine ne Petrit 
(ish-Petroc) dhe nga granatimet e forcave serbe eshte de- 
moluar xhamia ne Kranidell. 

J eta f eta re 

Per zhvillimin e veprimtarise fetare ne territorin e KBI-se 
te Kamenices, kryetari Bejtullah ef. Hashani thote: 

"Me gjithe veshtiresite, jeta fetare dhe organizimi i jetes 
fetare, ne keshillin, ka njohur rezultate fillestare, 

Aktiviteti dhe jeta fetare ne Keshillin e Bashkesise islame 
te Kamenices zhvillohet ne 20 xhami, ne 1 6 xhami falen pe- 
se kohe te namazit, kurse ne kater xhami te tjera falet ve- 
tem namazi i xhumase. 

Ne te gjitha xhamite aktive imamet, krahas faljes se na- 
mazit dhe mbajtjes se derseve e hytbeve, kohet e fundit nje 
vemendje e posacme i eshte kushtuar mbajtjes se mesim- 
besimit me grupmosha te reja." 

Bejtullah efendiu me tutje thote: "Ndersa ne xhamite e 
tjera mesimbesimi mbahet gjate stines se pushimeve vero- 
re dhe gjate muajit te Ramazanit, kur interesimi i nxenesve 
eshte me i madh". 

Ndersa duke folur per aktivitetet tjera ne kuader te Ke- 
shillit sekretari Milaim Behluli shprehet: "Edhe tek ne, me 
rastin e festave fetare, sig jane mevludi, hixhreti-viti i ri i 
myslimaneve, israja e miraxhi dhe sidomos Ramazani - ke- 
mi organizuar aktivitete kushtuar ketyre ngjarjeve te rende- 
sishme te fese islame. Perveg organizimeve solemne, kemi 
mbajtur edhe ligjerata e tribuna tematike, per te cilat intere- 
simi i xhematit dhe i besimtareve ka qene i mire". 

Ai me tutja thote: "Eshte me rendesi te ceket se vitin e 
kaluar u ndertua edhe xhamia tjeter ne qytetin e Kamenices 
fale angazhimit te Kryesise se Bashkesise Islame dhe do- 
natoreve nga Arabia Saudite. Xhamia ka qene me se e do- 
mosdoshme per kete qytet pasi xhamia e vjeter nuk mund 
te perfshinte gjithe xhematin diteve te xhumase, pasi dita e 
xhuma eshte dite tregu. 



dituria islame / 203 



49 




Bujar ef. Fera - aktivist i dalluar i Keshillit 



Ne kete xhami perfshihen dy lagje mjaft te banuara, lagj- 
ja "Malsia" dhe "lliria", qe ka ndikuar dukshem ne zbutjen e 
situates dhe eshte pritur kenaqshem nga xhemati". 

Xhamite qe mbajne mesimbesim te rregullt 

Xhamia Numri i vijuesve te mesimbesimit 

- xhamia ne Topanice 40 

- xhamia ne Koretin 25 

- xhamia ne Petrit 25 

- xhamia ne Karageve te Poshtme 25 

Xhamite ku mesimbesimi 
mbahet gjate veres dhe gjate Ramazanit 

- xhamia e madhe ne Kamenice 

- xhamia ne Karageve te Eperme 

- xhamia ne Hodonoc 

- xhamia ne Mugiverc 



Kuranit (hatme) 



Xhamite ku mesohet leximi 

- xhamia ne Rogagice 

- xhamia ne Hogosht 

- xhamia ne Shipashnice te Eperme 

Xhemati me i organizuar 

Per organizimin e xhematit ne KBI-ne e Kamenices, zyr- 
taret na thane: 

"Eshte veshtire te dallohen xhematet per sa i perket or- 
ganizimit te tyre, per shkak se gdo xhemat ben perpjekje qe 
te organizohet brenda mundesive te veta. Megjithekete, 
vlen te vegohet xhemati i xhamise ne Kamenice, pastaj 
xhemati i Topanices, i Petritit, Mugivercit etj. 

Imamet ne xhemat 

"Ne pergjithesi, pothuaj te gjithe imamet e KBI-se te Ka- 
menices, jane te pranishem ne xhemat, aty ku e kerkon ne- 
voja, si ne raste gezimi, dhe pikellimi. Ne kete drejtim me 
aktiv dhe me te dalluarit jane Nazim ef. Sylejmani, Bejtullah 
Hashani, Hamdi Morina etj - thone zyrtaret e Keshillit". 



Nazmi ef. Sylejmani 
eshte shembull per te gjithe 

Ne pyetjen tone per imamin e dalluar zyrtaret e KBI u 
pergjigjen: "Te gjithe imamet jane te angazhuar ne misionin 
e tyre dhe kane dhene nje kontribut te gmuar, por imami i 
fshatit Topanice Nazmi ef. Sylejmani me perkushtimin ne 
kryerjen e misionit te imamit eshte shembull per te gjithe. 
Nazmi efendiu ka dhene nje kontribut te gmuar ne mesim 
besim me grup mosha te reja, pastaj Nazmi efendiu eshte 
edhe organizator i mire i xhematit, njihet si nje aksionist i 
madh i cili me angazhimin e tij dhe me perkrahjen e 
xhematit ka bere meremetimin e xhamise. Mulla Nazmia 
eshte i pranishem edhe ne xhemate". 




Imami veteran 

Abdurrahamn Basha (1939) nga fshati Hodonoc, 

i cili detyren e imamit e ka kryer pre] vitit I960 deri ne pension. 



Bamiresi 

- Haxhi Gani Sermaxhaj, i cili ka dhene nje kontribut te 
jashtezakonshem ne ndertimin e pare ne Kamenice. 

Te arriturat e ketij Keshilli 

Nder te arriturat e keshillit zyrtaret e KBI-se permendin 
keto: 

- ndertimi i xhamise ne Kamenice; 

- ndertimi i xhamise ne Petrit; 

- marrja e vendimit per centralizimin e anetaresise. 

Sfidat 

- Krijimi i vakefeve te reja, te cilat do ta permiresonin gje- 

ndjen e rende financiare te ketij keshilli. 

- Ndertimi i selise se keshillit. 

Angazhimet per te ardhmen 

- centralizing ne mbare territorin e keshillit te Bl-se te Kame- 

nices, 

- inkuadrimi i kuadrove me arsim te larte, 

- angazhimi ne ngjalljen e jetes fetare, 

- aktivizimi i forumit te gruas. 



50 



dituria islame / 203 



Pasqyre permbledhese per xhamite e KBI te Kamenices 



Nr. 


Emri i xhamise 


Viti i ndertimit 


Emri e mbiemri 
i imamit 


Pergatitja profe- 
sionale e imamit 


Sa kohe te namazit 
falen brenda dites 


1 


xhamia ne Hodonoc 1 


1686 


Burhan Morina 




5 


2. 


xhamia ne Topanice 2 


1700 


Nazmi Sylejmani 


e mesme 


5 


3. 


xhamia ne Zajqec 


1790 




e mesme 


5 


4. 


xhamia ne Desivojce 3 


1816 


Faik Murati 


e mesme 


vetem xhumaja 


5. 


xhamia ne Zhuje 4 


1816 








6. 


xhamia ne Vriqec 5 


1826 








7. 


xhamia ne Rogacice 6 


1839 


Fehmi Leci 


superiore 


5 


8. 


xhamia ne Krileve 


1846 


Nezir Fetiu 




vetem xhumaja 


9. 


xhamia ne Karaceve e Ulte 7 


1880 


Bujar Fera 


e mesme 


5 


10. 


xhamia ne Koretin 8 


1880 


Mehmet Morina 


superiore 


5 


11. 


xhamia ne Karaceven e Eperme 9 


1883 


Remzi Kastrati 




5 


12. 


xhamia ne Hogosht 10 


1885 


Xhemush Bigku 


superiore 


5 


13. 


xhamia ne Meshine" 


1886 








14. 


xhamia ne Svirce 12 


1890 








15. 


xhamia ne Tuxhec 13 


1890 


Ekrem Kosumi 


e mesme 


5 


16. 


xhamia ne Shipashnicen e Eperme 14 


1900 


Ferid Dermaku 


e mesme 


5 


17. 


xhamia ne Policke 15 


1908 


Besim Vokshi 




vetem xhumaja 


18. 


xhamia ne Kranidell 


1928 


Fikret Mujaj 




vetem xhumaja 


19. 


xhamia ne Muciverc 16 


1935 


Bejtullah Hashani 


e mesme 


5 


20. 


xhamia ne Dajkoc 


1935 








21. 


xhamia ne Busavate 17 


1938 


Abdulfetah Beqiri 






22. 


xhamia ne Kopernice 18 


1938 


Ismet Avdiu 


e mesme 


5 


23. 


xhamia ne Kamenice 19 


1981 


Hamdi Morina 


superiore 


5 


24. 


xhamia ne Petrit 20 


2002 


Jonuz Ramadani 


superiore 


5 


25. 


xhamia ne Shipashnicen e Poshtme 21 


2002 


Fatmir Bunjaku 


e mesme 




26. 


xhamia e re ne Kamenice 


2006 


Eshref Cakolli 


superiore 


5 



Fusnotat: 

1 . Xhama eshte rindertuan me 1 978, nder eshte meremetuar me 2003. 

2. Eshte rindertuar me 1970, ndersa eshte meremetuar me 2005. 

3. Minarja i eshte ndertuar me 1972. 

4. Xhami eshte jo aktive. 

5. Xhamia eshte joaktive. 

6. Eshte rindertua me 1979 ndersa eshte meremetuar me 2005. 

7. Eshte rindertuar dy here me 1958 dhe 1990 ndersa eshte mereme- 
tuar me 2005. 

8. Eshte rindertuar me 1967. 

9. Me 1964 i eshte ndertuar minarja, ndersa me 1998 eshte rindertuar. 

10. Eshte rindertuar me 1968. 




1 1 . Xhami eshte jo aktive. 

12. Xhami eshte jo aktive. 

13. Xhami eshte meremetuar 2005. 

14. Eshte rindertuar me 1966 ndersa eshte meremetuar me 2003. 

15. Eshte rindertuar me 2005. 

16. Eshte rindertuar me 2001. 

17. Eshte rindertuar me 1977. 

18. Minarja i eshte ndertuar me 1963. 

19. Eshte meremetuar me 2005. 

20. Xhamia eshte jo aktive. 

21. Minarja i eshte ndertuar me 2006. 



Pergatiten: S. Bajgora 
R. Shkodra 

(Ne numrin e ardhshem bejme prezantimin 
e KB Islame te Vitise) 



Xhamia e re ne Kamenice 



dituria islame / 203 



51 



Pervjetor 



Ne Prizren 



U mbajt tryeza shkencore 
Mesazhet e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 
ne raport me realitetin shqiptar sot" 



Ne kuader te shenimit te 129 vjetorit te Lidhjes 
Shqiptare te Prizrenit, Kryesia e Bl te Kosoves 
me 12 qershor 2007, ne Prizren ka mbajtur 
Tryezen shkencore " Mesazhet e Lidhjes Shqi- 
ptare te Prizrenit ne raport me realitetin shqiptar sot", ne 
te cilen me kontribute u paraqiten studiues te fushave te 
ndryshme nga Kosova e Shqiperia, te cilet sollen te dhe- 
na te reja per Lidhjen e Prizrenit si dhe per personalitetet 
kryesore te Lidhjes qe lane emer te paharruar ne histor- 
ine e populli shqiptare. 

Ne kuader te Tryezes, u lexuan 17 kumtesa shkenco- 
re nga historiane qe kishin ardhur nga vende te ndry- 
shme te Kosoves e Shqiperise, si dhe nje himnizim nga 
poeti yne i njohur Enver Gjerqeku te cilet ne dy seanca 
paraqiten rezultatet me te reja kushtuar LSHP nga kend- 
veshtrime te ndryshme duke ndricuar keshtu edhe disa 
segmente deri tash te panjohura per Kuvendin e LSHP- 
se. 

Pas fjales pershendetese qe e mbajti Myftiu i Kosoves 
Mr. Nairn Ternava i cili i pergezoj studiuesit per punen e 
tyre u shprehu perkrahje ne misionin e tyre, duke u 
premtuar se edhe ne te ardhmen Bl do te organizoj e do 
te mbeshtes aktivitetet shkencore e kulturore. 

Seanca e paradites u hap me kumtesen e Dr. Pajazit 
Nushit: "Lidhja Shqiptare e Prizrenit pas 129 viteve" i cili 
ne fillim te kumteses se tij duke folur per ndikimin e kesaj 
ngjarjeje te rendesishme per historiografine tone tha: 
"Realiteti shqiptar 129 vjet pas Lidhjes Shqiptare te Pri- 
zrenit eshte nje teme, e cila ka te beje ne rend te pare 
me zhvillimin e mendimit politik. Ne kuadrin e zhvillimit te 
mendimit politik shqiptar ne relacionin kohor prej vitit 
1878 deri ne vitin 2007 me te drejte parashtrohet pyetja: 
"cfare jane raportet ndermjet mesazheve te LSHP dhe 
realitetit shqiptar sot"? Natyrisht, harku kohor prej 129 
vjetesh eshte i larget dhe pergjigja ne kete pyetje nuk do 
mund te gjendej sikur t'i bejme veshtrim kronologjik zhvi- 
llimeve politike, ekonomike, sociale, kulturore e psiko- 
logjike te shqiptareve, sepse shqiptaret gjate gjithe kesaj 
kohe kane krijuar historine e kombit te tyre dhe realiteti i 
tyre sot eshte produkt i historise se nderlikuar kombetare 
dhe nderkombetare. Por, edhe ky produkt i vene ne pozi- 
cion te rende dhe pak te cuditshem edhe gjurmuesit e 
zhvillimit te mendimit politik e historik te shqiptareve gja- 
te kesaj kohe prej 129 vjetesh. Ne kete vazhde te mendi- 
mit edhe autori i ketyre rreshtave, sikur edhe gjurmuesit 
e tjere, u gjend ndermjet te vdekurve, te cilet para me 
shume se nje shekull kishin perpiluar historine e LSHP 
dhe kishin lene per pasardhesit mendime, qendrime dhe 
vizione te gjalla dhe te gjalleve, te cilet edhe pas kaq 
shume kohesh nuk kishin arritur qe te realizojne plote- 
sisht mesazhin per pavaresi politike te kombit shqiptar, 
per te drejten e tij per te jetuar dhe zhvilluar ne shtetin e 
vet dhe per emancipim kulturor te shqiptareve ne kua- 
drin e shtetit te perbashket te tyre. Keto tri mesazhe kry- 
esore te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit edhe sot e kane 




ruajtur aktualitetin e tyre. Prandaj, sa i larget eshte viti 
1878 i LSHP, aq i afert eshte veshtrimi i raportit nderm- 
jet mesazheve te kesaj organizate politike e ushtarake te 
pare te shqiptareve dhe perpjekjeve e lufterave te shqip- 
tareve per te drejten e tyre per pavaresi politike, per 
zhvillim te pavarur dhe sovran dhe per emancipim kultur- 
or te pergjithshem dhe kombetar". 

Ndersa historiani i njohur nga Tirana, dr. Gazmen 
Shpuza u paraqit me kumtesen "Permasat historike te 
LSHP" nder te tjerat ne fillim te kumtes se tij ve?oi: 

"Tema e Tryezes "Mesazhet e Lidhjes Shqiptare te 
Prizrenit ne raport me realitetin shqiptar sot" eshte mjaft 
e qelluar per vete momentet vendimtare qe po kalon 
geshtja jone kombetare. Per t'u lexuar ne te gjithe thel- 
lesine dhe gjeresine e vet kumtet qe na vine nga vitet 
1878-1 881 duhet te kemi nje perfytyrim te plote rreth per- 
masave te Lidhjes se Prizrenit ne rrafsh gjeografik, ne 
rrafsh ideor dhe ne rrafsh shoqeror, duke filluar nga ditet 
e para te Kuvendit te Prizrenit dhe nga qendrimet poli- 
tike te pjesemarresve qe ne vendimet me te para te mi- 
ratuara ne te. Ne studimet tona keto permasa deri me 




52 



dituria islame / 203 




tani jepen jo pak te cunguara. Per t'u bindur lidhur me 
kete fakt mjafton t'u drejtohemi vendimeve, qe u morren 
ne Kuvend, vendime te injoruara deri vone dhe tash se 
fundi te kaluara kalimthi. Ndihmesen qe ka dhene Ko- 
sova ne zhvillimin e ketyre ngjarjeve ata e ngushtojne 
vetem ne kontributin e banoreve te ketyre trevave vecse 
ne rrafsh luftarak. Ndersa per rolin e intelektualeve isla- 
me, kryesisht, klerike, as qe behet fjale. 

Venia ne qarkullim keto dite ne menyre te permbled- 
hur e burimeve egjyptiane na mundeson te zbulojme 
dhe te vejme ne pah dhe nje' permase tjeterte Lidhjes se 
Prizrenit, te paverejtur deri me tash: Jehonen e saj ne 
boten arabe, ndikimin e Levizjes Kombetare Shqiptare 
ne Perandorine Osmane dhe me gjere. Besohet se mu- 
nd te pranohet pa e tepruar, qe nacionalizmi shqiptar ka 
luajtur aso kohe nje rol pararoje ne ato ane. 

Delegatet e Kosoves kishin ardhur ne Prizren, me 10 
qershor 1878, te merrnin pjese ne tubimin e organizuar 
jo per hir te interesave te vecanta dhe lokaliste, por, 
ashtu sikurse nenvizon autori i librit "Shqiptaret ne his- 
torine osmane)" Sulejman Kylce, "per mbrojtjen e te drej- 
tave te Shqiperise". 

Kuvendaret, edhe pse perfaqesues vetem te nje pjese 
te viseve shqiptare, kryesisht te atyre verilindore arriten, 
sic deshmojne vendimet qe u morren ne Prizren qe ne 
ditet e para, ne te njejtin mendim per formimin e nje or- 
ganizate kombetare te njesuar mbareshqiptare, per kri- 
jimin e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit" - tha dr. Gazmend 
Shuza. 

Ne seancen e paradites referuan edhe: Akad. Jashar 
Rexhepagiq "Vlerat pedagogjike te LSHP-se", dr. Masar 



Rizvanolli - "LSHP dhe politika serbe ndaj saj", dr. Mu- 
hamet Mufaku -" Figura e Ismail Qemajlit ne shtypin egji- 
ptian 1878 - 1912", Nehat Krasniqit "Te dhena te reja per 
Ymer Prizrenin". 

Ndersa ne seancen e pasdites u paraqiten" Prof. dr. 
Muhamet Pirraku "Roli i myderriz Jusuf efendi Podgori- 
ces ne afirmimin e ceshtjes shqiptare ne periudhen e 
LSHP-se", Mexhid Yvejsi "Roli i Ulemave ne Lidhjen 
Shqiptare te Prizrenit (1878-1881)", Olsi Jazexhiu "Lidh- 
ja Shqiptare e Prizrenit dhe politika panislamiste e 
Sulltan Abdylhamidit II", Nexhat S. Ibrahimi "Dimensioni 
poliform i Lidhjes se Prizrenit me 1878", Parim Kosova 
"Objektet fetare islame ne sherbim te Lidhjes Shqiptare 
te Prizrenit", dr. Jusuf Osmani "Dokumentet arkivore per 
Lidhjen Shqiptare te Prizrenit", Adrian Muhaj: "Autono- 
mia e territoreve shqiptare ne kontekstin ballkanik", Mr. 
Menduh Bamja "Pozita e myslimaneve ne Serbi, Mai te 
Zi dhe ne Bosnje dhe Hercegovine pas Kongresit te Ber- 
linit (1878)", Dr. Riza Sadiku "Lidhja Shqiptare e Pri- 
zrenit, ne shtypin e mergates shqiptare", Mr. Qemajl 
Morina: Faktori fe ne kohen LSHP dhe sot. 

Pas leximit te kumtesave u zhvillua nje debat i frytsh- 
em per permasat dhe refleksione e LSHP-se, ne te cilin 
moren pjese 12 pjesemarres 

Tryeza u mbajt ne seline e Keshillit te Bl ne Prizren, 
ndersa organizatori premtoi botimin e shpejt te materi- 
aleve. 




dituria islame / 203 



53 



Aktuale 




Myftiu Ternava u prit nga zonja Ulta Zapf 



Nga vizita e myftiut Ternava ne Gjermani 

Me ftese te Ministrise se Puneve te Jashtme te Gjermanise, nga data 1 7-25 qershor 2007 nje delegacion i Kryesise se Bashkesise 
Islame te Kosoves i kryesuar nga myftiu Nairn Ternava - kryetar, Resul Rexhepi - keshilltar dhe Ejup Ramadani - shef i kabinetit 
qendroi per vizite pune ne Gjermani. Viziten e kishte aranzhuar Zyra Gjermane ne Prishtine, kurse per realizimin e saj ishte 
kujdesur Instituti Gete (Goethe). 

Nga momentet e para te arritjes ne aeroportin e Bonit, delegacionin e shoqeroi bashkepunetori i Institutit, zoteri Jens Bakkeri, i cili, 
me nje dashamiresi te madhe, ishte ne dispozicionin tone per tri dite me radhe. 

Ne Bon, sipas programit, fillimisht ishte parapare vizita e Radios Dojce Vele (Deutsche Welle), ketij gjiganti te mas-medies me renome 
boterore. Me kete' rast, delegacionin e pershendeti dhe i uroi mireseardhje z. Catherine Beckmann-pergjegjese e sherbimit per vizitore, 
e cila me pas, permes nje filmi dokumentar, pasqyroi punen dhe pervojen e madhe qe posedon kjo shtepi radiodifuzive dhe TV, per te 
vizituar me pas edhe nje pjese te teknikes kompjuterike, e cila e mundeson percjelljen e valeve. Nje rast i vecante ishte edhe vizita e 
redaksise shqipe, me c'rast Myftiu, duke iu pergjigjur kerkeses se redaktores se emisionit ne gjuhen shqipe, zonjes Vilma Filaj-Ballvora, 
per degjuesit e radios dha nje interviste. Me interes ishte edhe vizita e Akademise per trajnime te po kesaj shtepie, e cila per cdo vit 
organizon trajnime disajavore per gazetare profilesh te ndryshme. Nga 
pergjegjesi i kesaj akademie, zoteri Jochen Walter u njoftuam se tash- 
me edhe nga Kosova shume gazetare e kane kryer kete kurs-trajnim 
nga qendra te ndryshme te medieve te Kosoves. 

Po ate dite, nga ora 16,00 delegacioni vizitoi Institutin per te Drejten 
Shteterore te Kishes te Dioqezave te Gjermanise, ku u prit nga Prof. 
Wolfgang Rufner, i cili i njoftoi mysafiret per punen qe ben ky institut ne 
raport me Qeverine Gjermane per t'i realizuar te drejtat e besimtareve te 
tyre. Nikoqiri i njoftoi mysafiret se Instituti eshte plotesisht i pavarur, se 
merret me hartimin e plan-programeve per lenden fetare (dy ore ne jave) 
ne shkollat fillore e te mesme, se kujdeset per rregullimin e infrastruk- 
tures ligjore te institucioneve te tjera vartese, sic jane kopshtet e femije- 
ve, shkollat, strehimoret per te moshuarit, spitalet etj. 

Diten e marte, me 19 qershor delegacioni vizitoi Unionin Mysliman te I 
Evropes, dhe ne bisede te ngrohte e miqesore me nikoqirin Abu Bekr 
Rieger, kryetar, kembyen mendime dhe informacione me interes te per- 
bashket. Qe konstatim i perbashket se ka mjaft fusha ne te cilat mund te 
bashkepunojme, madje u propozua organizimi i festivaleve per te rinj 
nga Kosova dhe nga Gjermania, pavaresisht nga perkatesia fetare, i cili, 
s'do mend se do te ishte i dobishem. 

Nderkaq, ne Keln, Myftiu takoi sekretarin e pergjithshem te Keshillit 
Qendror te Myslimaneve te Gjermanise, zoteri dr. Ayyub Axel Kohler, i 
cili e njoftoi Myftiun per angazhimin e Keshillit ne fjale dhe per problemet 
me te cilat ballafaqohen per edukimin e brezit te ri, sidomos atij mysli- 
mane. 

Gjate qendrimit treditor ne Berlin, delegacioni i Bashkesise Islame te 
Kosoves ne Ministrine Federale te Puneve te Jashtme u prit nga zoteri 
Joachim Bleicker- pergjegjes per Ballkanin Perendimor, i cili shoqerohej 
nga keshilltari i tij politik. Me kete rast, te dy palet shfaqen mendimet e 
tyre per gjendjen aktuale ne Kosove dhe ishte mendimi i bashkebise- 
duesve se pavaresia e Kosoves nuk ka alternative dhe se cdo zvarritje 
e metutjeshme mund te kete edhe pasoja. Zoteri Bleickeri me theks te 
vecante vuri ne dukje se qetesia dhe stabiliteti gjate kesaj kohe deri ne j 
zgjidhjen definitive te statusit final te Kosoves, eshte teper e rende- 
sishme. "Ishte pikerisht qendrimi dinjitoz dhe paqesor i shumices der- 1 
rmuese te kosovareve, qe ndikoi madje edhe tek ato shtete qe deri dje 
ishin kunder pavaresise se Kosoves dhe sot te jene perkrah jush" - thek- 
soi ai. Zoteri Bleickeri madje kerkoi nga Myftiu te ushtroje tere ndikimin 
e tij per ruajtjen e qetesise dhe stabilitetit tek te gjithe qytetaret e 
Kosoves. 

Delegacioni i Bl-se, gjithnje sipas programit, pati edhe dy takime te 
ndara ne Bundestagun Gjerman. Ne takimin e pare, gjegjesisht ne ko- 
misionin per geshtje te jashtme, Myftiu u prit nga zoteri dr. Andreas 
Schockenhoff, anetar i Bundestag-ut, koalicioni qeverises CDU/CSU, i 
shoqeruar nga keshilltari i tij i larte per politike te jashtme, zoteri Joa- 
chim Felenski. 

Kurse, ne takimin e dyte nikoqire e Myftiut ishte zonja Uta Zapf, ane- 
tare e Bundestag-ut, nga partia SPD, kryesuese e Qarkut bisedues per 
Evropen Juglindore. Ne kete takim moren pjese edhe pese anetare te 
tjere te Bundestag-ut Gjerman. 

Ne te dy keto takime, krahas kembimit te informacioneve si per gje- 
ndjen aktuale ne Kosove, ashtu edhe per poziten e myslimaneve ne 
Gjermani, qe aktualisht jane afro kater milione, vemendje e posagme iu 
kushtua zhvillimeve me te reja dhe zgjidhjes se statusit te Kosoves. 
Edhe me kete rast, Myftiu theksoi se zvarritja e pavaresise se Kosoves 
eshte teper e demshme per qytetaret e saj, te cilet tashme jo vetem 
ekonomikisht, po edhe politikisht jane te lodhur dhe te zhgenjyer. Me Joachim Bleicker ne Ministrine e Puneve te Jashtme 




Muftiu Ternava ne studion e Radios Dojqe Vele 




54 



dituria islame / 203 




Kisha Evangjeliste - Berlin 




Falja e xhumase ne xhamine "Shehitlik" - Berlin 




Union! i Myslimaneve te Evropes "EMU 




Myftiu para besimtareve ne xhamine e Vjene 



Ne Ministrine e Puneve te Brendshme delegacionin tone e priti Wail El-Gayyar, 
pergjegjes perceshtje islame prane Ministrise, i cili, pasi falenderoi Myftiun per viziten 
dhe interesimin e tij per myslimanet, kryesisht u perqendrua ne poziten e myslimaneve 
aktualisht ne Gjermani dhe gjetjen e mundesive per integrimin gjithnje e me te mire- 
fillte te tyre ne shoqerine gjermane. Ai, gjithashtu, theksoi se tashme prane kesaj 
Ministrie funksionon Konferenca Islame e Gjermanise, e cila ne menyre shkencore i 
qaset integrimit te myslimaneve. Nga ana e tij, Myftiu, pasi falenderoi per pritjen e 
perzemert dhe vellazerore, e njoftoi ate per qendrat shqiptare islame dhe organizimin 
e tyre ne unionin e sapoformuar ne shkalle te Gjermanise, gje qe u prit me kenaqesi. 

Ne vazhdim te qendrimit ne Berlin, delegacioni vizitoi edhe Institutin Gjerman te Po- 
litikes dhe Sigurise Nderkombetare, nje institucion shume i rendesishem, i cili ne gjirin 
e tij ka 150 bashkepunetore dhe 80 praktikante nga fusha te ndryshme, te cilet krye- 
sisht ne menyre te pavarur i ofrojne keshillime, udhezime dhe informacione Qeverise, 
Bundestag-ut dhe sidomos Ministrise se Jashtme. Edhe me kete rast, Myftiu u perqen- 
drua ne zgjidhjen sa me te shpejte te statusit te Kosoves duke konstatuar se pavaresia 
e saj eshte pa alternative. 

Ne bisede' me te ngarkuarin e Senatit te Berlinit per ceshtje te integrimit dhe migrim- 
it, delegacioni u njoftua per gjendjen aktuale te te huajve ne kete metropol evropian, 
ne te cilin, krahas vendesve, jetojne edhe 180 kombe te tjera me me shume se 100 
perkatesi fetare. Ne Berlin momentalisht funksionojne 76 xhami, prej tyre tri me mina- 
re. Duke qene se shumica e emigranteve jetojne ne lagje te caktuara te qytetit (nje 
numer i konsideruar i emigranteve jeton ne qender te qytetit, kurse 6-7 % e te huajve 
jetojne ne pjesen lindore, sakaq 16-17% ne ate perendimore), kjo ka bere qe ata ta ru- 
ajne gjuhen amtare dhe te mos e mesojne sa duhet ate gjermane, gje qe ka krijuar 
veshtiresi ne integrimin e tyre. Eshte e vertete se emigrantet ne Gjermani paraqesin 
edhe probleme, mirepo, ata njekohesisht jane edhe begati e kesaj shoqerie, sepse mo- 
zaikun kulturor dhe fetar e pasurojne edhe me shume. 

Para se te largohej nga Berlini, delegacioni u takua ne nje dreke pune me Sekre- 
tarin e Pergjithshem te Keshillit Qendror te Qifuteve ne Gjermani, zoteri Stephan J. 
Kramer, e me pas delegacioni vizitoi edhe Komesariatin Gjerman te Peshkopeve dhe 
perfaqesuesin e Kishes Evangjeliste te Gjermanise. 

Gjate qendrimit ne Gjermani delegacioni vizitoi edhe disa qendra (xhami) shqiptare 
dhe takoi imamet e tyre. Qe ne fillim te qendrimit ne Bon, Myftiu u takua me disa ima- 
me qe per nje kohe relativisht te gjate jetojne dhe veprojne ne Gjermani. Ai i njoftoi 
imamet e nderuar per angazhimin e Bashkesise Islame ne kryerjen e amanetit qe ka 
mbi supet e saj karshi besimtareve si dhe per gjendjen aktuale ne prag te pavaresise 
se Kosoves. 

Ne Berlin vizituam Qendren Islame Shqiptare "Isa Beu" dhe ne bisede me imamin 
Remzi Xhaferi mesuam per punen dhe aktivitetin qe zhvillon kjo xhami. Me kete rast, 
me nje fjale pershendetese xhematlinjve te tubuar per ta falur namazin e akshamit iu 
|j drejtua Myftiu. 

Nderkaq, ne Hamburg ku qendruam vetem disa ore, nga imami i Qendres dhe nje- 
kohesisht Kryetari i Unionit te Qendrave Islame Shqiptare ne Gjermani, h. Zulhajrat 
Fejzullahu, u njoftuam per aktivitetet e kesaj qendre. Ate mesdite te se shtunes, taku- 
am nje grup femijesh te bashkeatedhetareve tane (30 sish), te cilet ndiqnin mesimbes- 
imin dhe edukaten fetare. Ishte kenaqesi e papershkruar kur degjoje se si femijet tane 
kane arritur te mesojne permendsh pjese nga Kurani. Edhe Forumi i te Rinjve prane 
kesaj qendre eshte mjaft aktiv dhe organizon manifestime te ndryshme, si ligjerata, tri- 
buna, kurse, ekspozita, konferenca, programe per rinine e te ngjashme. 

Pas Hamburgut dhe ne rruge per ne Vjene, delegacioni i beri nje vizite edhe imamit 
te Munihut, Jukup ef. Muhamedit, dhe atij te Inglshtatit, Xhelal ef. Kaloshit. 

Viziten e fundit gjate ketij udhetimi, delegacioni i Bl-se te Kosoves ia beri Qendres 
Islame Shqiptare (lagjja 16) ne Vjene, me c'rast takoi imamin shume te vyer Mahir ef. 
Hasanin dhe disa xhematlinj te xhamise. Me kete rast, pas faljes se namazit te aksha- 
mit, per te pranishmit Myftiu mbajti nje ligjerate, ne te cilen kryesisht u perqendrua ne 
zhvillimet e fundit ne Kosove si dhe ne angazhimin e bashkatedhetareve tane per rua- 
jtjen e identitetit fetar e kombetar ne mjediset ku ata jetojne. Imami Hasani falenderoi 
Myftiun per viziten dhe per gatishmerine e Bashkesise Islame te Kosoves per te thel- 
luar edhe me shume bashkepunimin me te gjitha qendrat si ne Austri ashtu edhe me 
gjere ne Evrope. Ai e njoftoi gjithashtu Myftiun se aktualisht ne Austri funksionojne 12 
Qendra Islame Shqiptare te organizuara ne Unionin e QISH per Austri, se gjate vitit vi- 
jues shkollor mesimet e lendes se edukates fetare i kane ndjekur rreth 45.000 nxenes 
myslimane. Qendra ISh e Vjenes, ku veprojne edhe dy te tjera, eshte blere nga xhe- 
matlinjte tane ne vitin 2002 me leje nga organet kompetente te komunes, e ku mund 
te falen njekohesisht 500 veta, dhe ne gjirin e saj ka edhe nje si cajtore, zyren e Foru- 
mit te te Rinjve, nje banese dydhomeshe dhe ambiente te tjera shoqeruese. 

Ne fund duhet theksuar se gjate kesaj vizite, delegacioni i BIK-se eshte shoqeruar 
nga Donika Gervalla dhe Gazmend Rushiti, te cilet kane kryer detyren e perkthyesit 
me shume pergjegjesi, per se edhe i falenderojme sinqerisht. 

Kryesisa e Bashkesise Islame falenderon, gjithashtu, edhe Shefin e Zyres gjermane 
ne Prishtine zoteri Eugen Eollfarth dhe tere stafin e saj per pergatitjen e kesaj vizite. 

R. Rexhepi 



dituria islame / 203 



55 




Akademi kushtuar Gjenerates se pare (1961/62-1966/67) te medresese se mesme 
"Alaudin" te Prishtines me rastin e 40- vjetorit te maturimit 1967-2007 

Ne ambientet e bukura te medresese se mesme "Ala- 
udin" te Prishtines te shtunen u shenua me nje akademi 
solemne 40- vjetori i maturimit te gjenerates se pare te me- 
dresese se mesme "Alaudin" (1962-1967) dhe 30-vjetori i 
gjenerates se 10 te kesaj shkolle. 

Ne kete manifestim pos ish maturanteve merrnin pjese 
edhe dy profesore te gjenerates se pare, hfz. Muharrem 
Adili dhe Haki Krasniqi. Ne kete pervjetor te rendesishem 
per historine e medresese qe i pranishem edhe myftiu i Ko- 
sves, Mr. Nairn ef. Ternava dhe nikoqiri - drejtori i Medre- 
sese Ekrem ef. Simnica. 

Pas mbajtjes se ores perkujtimore ish-maturantet evo- 
kuan kujtime nga jeta si nxenes te medresese, perkujtuan 
ish-mesimdhenesit e tyre dhe koleget qe kane nderruar je- 
te. 

Me pas dy gjeneratat e ish maturanteve mbajten nje 
Akademi solemne kushtuar 40-vjetorit te gjenerates se 
pare, qe e udhehoqi ish-maturanti tani doktor i shkencave 
filologjike dr. Feti Mehdiu pasi falenderoi myftiun, drejtorin 
dhe ish-mesimdhenesit e kesaj gjenerate nje falenderim te 
vecante ia adresoje kolegeve te tij qe e ndihmuan ne organizimin e kesaj akademie. 

Duke i pershendetur ish-maturantet e gjenerates se pare Myftiu i Kosoves, mr. Nairn Ternava tha: 

"Eshte kenaqesi dhe nder qe jam ne mesin tuaj, ketu kam sot para vete profesoret e pare te medresese, gjeneraten e pare 

dhe pese profesore te mi. 

Nje prej dhuratave me te medha ne shekullin e kaluar per 
popullin tone eshte hapja e medresese ne vitin 1951 per kete 
falenderojme Allahun xh. sh. dhe te gjithe ata qe u angazhuan 
per kete, qe moren nje hap te madh per te ardhmen tone. 
Ngase sic po shihet rezultatet nuk kane munguar". 

Me tutje Myftiu duke folur per rezultatet e gjenerates se 
pare tha "Gjenerata e pare e medresese me punen dhe suk- 
seset e saja ka arritur qe te jete shembull per ne me te rinjte. 
Medreseja edukoi gjenerata te shumat dhe per kete jemi kre- 
nar, edukoi nxenes nga te gjitha viset shqiptare". 

Ndersa drejtori i medresese Ekrem ef. Simnica dha nje pa- 

I sqyre te shkurt te sukseseve te medresese ku nder te tjerat 

vecoi: "Krahas ndihmes qe jep Kryesia e Bl tani pas lufte 

| Medresene e ndihmon dhe Ministria e Arsimit. Ne si shkolle e 

pergjithshme normalisht me specifikat tona kete vit per here 

te pare edhe maturantet tane kane hyre ne testin kombetar te 

njohurive te organizuar nga Ministria e Arsimit dhe nxenesit 

tane kane arritur rezultat shume te mire gje qe ne na bene te 

'jemi krenar." 

Ne emer te mesimdhenesve pershendeti ish - profesori Haki Krasniqi i cili nder te tjerat tha: "Nga te gjithe profesoret e ateher- 
shem sot ketu jemi vetem dy te tjeret kane kaluar ne jeten tjeter. 

Ne medrese kam qene mesimdhenes, kam krye edhe detyren e sekretarit dhe te edukatorit, gjate asaj kohe kam punuar me 
perkushtim, sot jam i kenaqur qe nxenesit e mi kane arritur shume, une nxenesit i kam konsideruar si vellezer e mi". 

Ndersa ne emer te gjenerates se pare te ish-maturanteve foli Enver Bahtiu: "Keto jane momente solemne eshte veshtire te 
flasesh mirepo me sukseset qe kemi arritur pas kryerjes se medresese na bejne qe sot te jemi krenar dhe sot jemi ne gjendje 

te jemi nje shembull edhe per gjeneratat e reja". Me tutje Enver 
Bahtiu tha: Me kete rast pershendes e pergezoj koleget e gjen- 
erates sone qe me punen e tyre na bene qe te ndihemi krenar, 
ketu duhet dalluar koleget tane, dr. Feti Mediun, dr. Ismail Ah- 
medin, dr. Qazim Qazimin." 

Ndersa ne emerte gjenerates se dhjete kolonel Fetah Bego- 
lli i cili para te pranishmeve u shpreh: "Medreseja ne na ka dhe- 
ne vend te merituar, na ka dhene poziten qe te na lakmojne te 
tjeret, na ka mbrojt nga gjerat e goroditura, na ka dhene krenar- 
ine e personalitetin e nje njeriut te formuar". 

Pas Akademise solemne ish-maturantet e medresese vizitu- 
an Prekazin ku kenduan Fatiha tek varret e deshmoreve, vizitu- 
an Kompleksin Memorial, ndersa ne Kulle u priten ngrohtesish 
nga Murat Jashari. 

(R. Shkodra) 





56 



dituria islame / 203 



SHBA: 

Mbulesa nuk eshte arsye per perjashtim (nga puna) 

Gjykata e Arizones vlereson rast te diskriminimit fetar. Gruas se demtuar 
i dhurohet nje demshperblim i madh 

Nje firme e veturave ne SHBA, nje punetoreje muslimane te perjashtuar me pare nga puna, duhet t'i paguaj nje demshper- 
blim me vlere prej 287.640 dollaresh (gati 214.000 Euro). 

Atebote 22 vjecarja ishte perjashtuar, ne fillim te vitit 2002, per arsye se, ajo kishte refuzuar qe ne pune gjate muajit te Rama- 
zanit ta hiqte mbulesen. 

Ne nje gjykate ne Phoenix ne US shtetin Arizona, vleresuan te premten ne mbremje ,qe Alomo Rent A Car, ne kete rast ka 
bere diskriminim fetar.Komisioni ka gjykuar per sjellje jo te barabarta ne vend te punes. Ajo vleresoi qe, muslimanja eshte 
diskriminuar si rjedhoje e sulmeve terroriste te 11 Shtatorit 2001. Perjashtimi ndodhi kater muaj pas ketyre sulmeve. 



Sharr 

Dua e Hatmes ne fshatin Zaplluzhe te Sharrit 

Me 23 Qershor 2007, ne xhamine e fshatit Zaplluzhe te Komunes se Sharrit, 22 nxenes bene dua hatme Kur'anin tek imami 
i tyre Nail ef. Sinani, i cili eshte mjaft aktiv gjate ketyre viteve si imam, dhe kete vit ishte gjenerata e 7 qe bene Kur'anin hatme 
ne kete xhami. 

Ne kete solemnitet perpos xhematlinjeve dhe prinderve te vijuesve te mesimbesimit ishte i pranishem edhe perfaqesuesi i 
Bashkesise Islame te Kosoves Fitim ef. Flugaj ku nder te tjera theksoi: "Jam i nderuar qe gjindem sot para jush dhe para ketyre 
femijeve qe lexojne Kur'anin, me punen e imamit tuaj sikur eshte bere tradite duaja e hatmes ne kete xhemat, Pejgamberi a.s. 
thote:" Me i miri prej jush eshte ai i cili e meson Kur'anin dhe ua meson te tjereve". 



F o t o I a j m 



Myftiu Ternava mbajti hytben ne xhamine e Klines 

Te premten me 29 qershor 2007, ne xhamine e Klines myftiu i Kosoves mr. Nairn 
Ternava mbajt Hytben ne xhamine e Klines, para xhematlinjeve klinas myftiu Ternava 
foli per rolin qe ka xhamia ne edukimin shpirterore te popullates. "Xhamite i ndertoje ata 
qe kane drone e Allahut" - ka than myftiu Ternava. Ai me tutje ka kerkua qe xhamia te 
jete vend orientim i te rinjve te kesaj ane. 




Ndersa ne emer te Keshillit te Ba- 
shkesise Islame Sharr, per kete dua 
hatme pershendeti sekretari Nail ef. 
Halimi, si dhe u be shpemdarja e ce- 
rtifikatave per nxenesit, kurse duan e 
hatmes e beri kryeimami i Keshillit 
Xhafer ef. Fejziu. 

Nxenesit qe bene hatme: 

Agnesa (Fehmi) Zejneli 

Abidin (Nevzat) Nuhiu 

Arbesa (Samet) Veliu 

Besart (Shefajet) Mehmeti 

Blerina (Samet) Kamberi 

Basri (Muhamed) Mehmeti 

Beqir (Sevim) Ahmeti 

Bajram (Afrim) Selimi 

Djellza (Tahir) Tahiri 

Dorina (Tahir) Tahiri 

Egzona (Besim) Hyseni 

Eldina (Arsim) Sinani 

Natyra (Afrim) Myrtezani 

Omer (Fexhri) Hamzaj 

Pranvera (Sejfi) Veliu 

Samire (Xhelal) Zejneli 

Sebehate (Xheladin) Avdiu 

Shefkinaze (Hajriz) Avdiu 

Valmire (Xhevdet) Halili 

Valon (Ridvan) Beqiri 

Vetim (Hasan) Halimi 

Xhejlane (Mefail) Sinani 

Xhafer Fejziu 



dituria islame / 203 



57 





1 ^ 


± t J 


■ 




1 ^toB^^L '* *"*^H 



Myftiu i Kosoves Mr. Nairn ef. Ternava vizitoi KBI ne Gjakove 

Me daten 31.05.2007 ne ora 16:00 Myftiu i Kosoves Mr. Nairn ef. 
Ternava, me bashkepunetoret e vet, Prof. Ahmed ef Sadriun, Rexhep 
ef. Lumen, Nexhmedin ef Hoxhen, kryetar i KBI-se ne Peje, Ali ef. 
Vezaj kryetar i KBI-se ne Prizren, Hasan ef. Salihu nepunes adminis- 
trate i KBI-se ne Prizren, Eshref ef. Draga, bene vizite pune ne KBI- 
se ne Gjakove - ne Institutin per memorizimin e Kur'anit "Medreseja 
e Madhe" ne Gjakove. 

Myftiu Ternava, ne fillim u prit nga kryetari dhe kryeimami i KBI-se 
Fatmiref. Iljazi, me stafin e tij te' administrates, sekretarin Esat ef. Re- 
xha, kryeredaktorin e bibliotekes Bedri ef. Kida, Visar ef. Koshi dhe 
Pleurat ef. Krasniqi. 

Pasi qe e pershendeti dhe i uroi mireseardhje Myftiut te Kosoves, 
kryetari i KBI-se ne Gjakove e njoftoi shkurtimisht per te arriturat dhe 
pengesat qe e percollen KBI-se gjate vitit 2006. Me tutje, kryetari i 
KBI-se Fatmir ef. Iljazi, e njoftoi me fusheveprimin e jetes fetare ne 
komunen e Gjakoves, duke cekur se me punen e palodhshme te te 
gjithe stafit te KBI-se ka arritur qe ne vitin paraprak te mos mungojne sukseset. Gjate vitit 2006 KBI ne Gjakove, ne bashkepunim 
me Departamentin e Gruas te Kryesise te Bl-se te Kosoves, ka organizuar tribune fetare ne pallatin e kultures „A. Vokshi" ne 
Gjakove, me motrat, nenat dhe grate gjakovare, per here te pare ne Kosove, kjo ka pasur sukses shume te madh gje qe eshte 
reflektuar me pjesemarrjen e nje numri te konsideruar te femrave, mbi 500 veta. Jane organizuar kurse verore me te rinj. Pas 
perfundimit te kurseve jane organizuar vikende me femije. Ndertimi i dy komplekseve banesore, njera ne qender te qytetit dhe 
tjetra ne lagjen Sefe 2. Hapja e librarise Islame. Perfundimi i punimeve ne rindertimin e xh. se Hadumit, hapja e qendres per hife, 
fillimi i ndertimit te xhamise ne fshatin Lipovec, rindertimi i minares se shkaterruar gjate luftes se fundit ne fshatin Rogove te 
Hasit, kerkimi i donacioneve per rindertimin e xhamise se Fetah Ages dhe xhamise Qyl ne Gjakove etj. 

Pervec sukseseve te cekura ka pasur edhe veshtiresi gjate punes fetare te vitit paraprak. Keto veshtiresi nuk jane manifes- 
tuar vetem ne KBI-se te Gjakoves, por edhe ne KBI-te tjera ne Kosove, per kete dihet se per momentin Kosova ende nuk e ka 
fituar Statusin e pavaresise, e me kete kuptohet se kemi pengesa ligjore per realizimin e te drejtave tona, kur themi kete e kemi 
fjalen te mosfunksionimi i ligjit, mosefikasiteti i gjyqit, kriza ekonomike, mungesa e kuadrit, mosrealizimi i qeranave etj. Muftiu 
Ternava tha se e sotmja eshte me e mire se e djeshmja, e nesermja do te jete me e mire se e sotmja. Eshte punuar, por nuk 
duhet te kenaqemi me kete qe kemi arritur. Na duhet pune shume e madhe per t'i perballuar sfidat e jetes. Jemi deshmitar se 
kohet e fundit e kemi nje sukses sa i perket rritjes se numrit te xhematit me te rinj, te cilet i mbushin xhamite. Kjo eshte nje 
kenaqesi edhe na jep elan qe te punojme edhe me teper, jo vetem ne qytetin e Prishtines, por edhe ne qendrat tjera te Kosoves. 

Myftiu Nairn ef. Ternava ne vizite Institutit per memorizimin e Kuranit - Hifzit "Medreseja e madhe ne Gjakove 

Kryetari i KBI-se ne Gjakove, Fatmiref. Iljazi, e shoqeroi Myftiun 
Ternava ne nje vizite te shkurte ne qendren per hifz "Medreseja e 
Madhe", ku u prit nga koordinatori i shoqates kulturore "Istambull" 
nga Turqia hfz. Idriz Keskin, me personelin e Qendres, mesimdhe- 
nesit, Visar. Ef. Koshi, Pleurat ef. Krasniqi, Enes ef. Koshi, Muniref. 
Salkurti. 

Myftiu Ternava u njoftua per punen qe behet ne kete qender, e 
cila eshte e vetmja e ketij lloji ne Ballkan. Numri i nxenesve eshte 
28, shumica prej tyre jane nga Drenica. Ne kete qender mesohen 
te gjitha lendet fetare sipas programit te Medresese se Mesme 
"Alaudin ne Prishtine". Mesimet e lendeve fetare mbahen nga per- 
soneli - imamet e KBI-se, kurse lendet shkencore dhe shoqerore 
nga profesoret e shkollave te mesme. Nxenesit kane te rregulluar 
fjetjen, ushqimin, udhetimin ne vikend ne shtepi. lu mundesohet 
dhenia e provimeve private ne Medresene e Mesme "Alaudin" ne 
Prishtine, pa kompensim. Ne vazhdim delegacioni vizitoi objektin e 
Medresese, dhomat e fjetjes, klasat e mesimit, mesxhidin, kabinetin e informatikes, objektet tjera percjellese dhe prezantoi ne 
oren e mesimit te Kur'anit, me g'rast disa nga nxenesit lexuan nga nje pjese te Kur'anit. 

Myftiu u nda shume i kenaqur me punen dhe organizimin e puneve ne kete qender dhe i porositi nxenesit qe te angazhohen 
ne maksimum per te arritur suksese sa me te mira dhe njeherit per te mos e guar mundin kot te institucionit i cili me mund te 
madh arrin qe t'i siguroi mjetet per punen normale te Institutit. Myftiu Ternava dhe zevendeskryetari i BIK Sadriu edhe njehere 
deklaruan se Instituti ne fjale eshte dhe do te mbetet pjese e Kryesise se Bashkesise Islame te Kosoves duke pas parasysh se 
kjo e fundit ishte ajo qe e kishte dhene pelqimin dhe kishte kontribuar per hapjen e saj si dhe ne menyre te vazhdueshme kishte 
percjelle punen dhe rezultatet e dala nga ky institut. Ne te njejten kohe myftiu siguroi nxenesit se BIK do te vazhdoje te angazho- 
het ne ruajtjen e identitetit te objektit te "Medresese se Madhe" e cila nder shekuj me radhe ishte vater arsimi dhe kulture ne tere 
trevat shqiptare. Ne vazhdim Myftiu i siguroi edhe njehere nxenesit se nuk kane nevoje te brengosen, dhe i nxiti ata qe te vazh- 
dojne te mesojne ne menyre qe ky institut te prodhoje kuadro te pergatitura profesionale cfare me te vertete i duhen shtetit tone 
te ardhshem. 

Pas vizites, koordinatori i shoqates kulturore Hfz. Idriz Keskin bashke me kryetarin e KBI-se ne Gjakove, kishin pergatitur nje 
dreke solemne per mysafiret. Ne fund Myftiu Ternava duke u pershendetur me stafin e KBI-se dhe te Institutit, iu uroi sukses ne 
te ardhmen. 

Esat Rexha 




58 



dituria islame / 203 



Podujeve 



Nis ndertimi i selise se Keshilli te Bl 

NS nje manifestim solemn te hSnSn me 11 qersh- 
or 2007 ne Podujeve ne prani te imameve e xhema- 
tlinjeve llapjan nisi ndertimi i selise se Keshilli te 
Bashkesise Islame te PodujevSs. Ne kete manifes- 
tim qe i pranishem edhe Myftiu i KosovSs, Nairn ef. 
Ternava i shoqSruar nga bashkSpunStorSt, pSrfaqS- 
suesit e shoqates "Mersy Internacional" nga Kuvajti, 
drejtori Abdylaziz Xhinan dhe zv. drejtorin per Ko- 
sovS, Rashid Xharun, shoqate kjo qe ka marrS per- 
siper financimin e ndertimit te selise se Keshillit, si 
dhe udhSheqSsit e KBI te Podujeves me ne krye 
Osman ef. Kurtollin kryetar i Keshilli. 

Myftiu Ternava para te pranishmeve pasi ka fale- 
nderuar te pranishmit per pjesSmarrje ka falenderu- 
ar popullin dhe qeverine kuvajtiane per ndihem dhe 
perkrahjen Kosoves dhe popullin tone ne momente 
me te veshtira. Me tutje myftiu tha: "Investimi ne 
infrastrukture do te krijohen kushte te mira per pune. 
Ne u jemi mirenjohes donatoreve vellezerve nga Kuvajti ngase per ne tani eshte e veshtire qe me buxhetin e varfer te Bl-se se 
Kosoves te ndertohet ky objekt". 

Perfaqesuesi i shoqates "Mersy Internacional" nga Kuvajti Abdylaziz Xhinan, u shpreh se shoqata qe ai e perfaqeson edhe 
ne te ardhmen do te ndihmoj Kosoven ne krijimin e infrastruktures per nje jete me te mire per qytetaret e Kosoves. 

Sipas zyrtareve te keshillit i tere projekti do te kushtoje 140 mije euro. 




Xhematlinjte e Drenasit protestuan para Kuvendit komunal 

Keshilli i Bashkesise Islame ne Drenas me 29 qershor2007 ne ora 14 organizoi protests para Kuvendit komunal te Drenasit. 
Protesta u organizua per shkak te injorimit te vazhdueshem te kerkesave te Keshilli te Bl ne Drenas nga ana e Kuvendit 
Komunal per te ndare truall apo hapesire per nevojat e keshillit te Bl ne Drenas. 

Ne kete protests pos shumS xhematlinjve nga xhamite e territorit tS Keshilli tS Bl tS Drenasit qenS te pranishSm edhe 
imamet e xhamive si dhe udhSheqSsit e KBI tS Drenasit me ne krye Osman ef. Musliun - kryetar. 

Duke iu drejtuar tS pranishmSve Osman efendiu ndSr tS tjera tha: 

"Ne sot jemi tubuar qe tS shprehim pakSnaqSsine tone lidhur me injorimin e vazhdueshSm qS na bShet nga drejtuesit e 
Kuvendit Komunal. 

KSsaj radhe jemi tubuar qS deputeteve te kuvendit tone t'ua parashtrojmS njS kSrkesS legjitime, qS t'i njohim ata me 
shqetesimet tona legjitime. Me kStS protests ne duam qS edhe deputetSt tS shohin qS edhe ne jemi shtresS qS duhet tS ndero- 
hemi, se edhe ne jemi pjesS e kSsaj shoqSrie. Kuvendi komunal duhet tS ketS mirSkuptim ndaj kSrkesave tona. Nuk jemi duke 
kSrkuar dig qS nuk na takon dhe nuk jemi duke kSrkuar dig tS paarritshme, ne duam njS strehS pSr KBI. Nuk mund tS vepro- 
jmS normalisht nS 20 metra katror. 

Kemi kSrkuar nga komuna qe disa vjet qS tS na bSjS njS zgjidhje, dhe tS na mundSsohet t'i kryejmS obligimet dhe detyrat 
tona karshi qytetarSve, sepse ne jemi imamS edhe tS tyre, pra tS kuvendarSve tanS tS nderuar. Keshilli i Bl do trajtim tS njSjtS 
sikur tS gjitha institucionet tjera tS KomunSs tons". 

MS pas njS delegacion i Keshillit tS Bl i kryesuar nga kryetari takoi udhSheqSsit komunal dhe mori pjesS nS seancSn e Ku- 
vendit komunal. Pas debatit nS kuvend u arrit marrSveshja qS nS seancSn e ardhshme plenare tS Kuvendit komunal tS disku- 
tohen edhe kSrkesat e Keshillit tS Bl. 



dituria islame / 203 



59 



M 



Kryeimami Sabri el. Bajgora, 
mban ligjerate ne Vjene 



e ftese te Forumit te te ri- 
njve muslimane shqiptare 
te Vjenes, qe vepron ne 
kuader te Bashkesise 
islame Shqiptare te Vjenes, prej dates 
31.05-04.06.2007, me rastin e Nje vjeto- 
rit te themelimit te ketij Forumi, ne Vjene 
mori pjese edhe Kryeimami i Bashkesise 
Islame te Kosoves - Sabri ef. Bajgora, i 
cili para te pranishmeve mbajti nje ligje- 
rate per "Rolin e Rinise ne edukimin e 
shoqerise islame". 

Ne kete manifestim qe u mbajt me 2 
qershor 2007, me ligjerate perveg Kryei- 
mamit tone u paraqit edhe Doc. Dr. Mu- 
hamed Arugi, ndersa pjese nga Kur'ani 
famelarte kenduan Hfz. Aziz Alili dhe 
Xhelal ef. Kaloshi. 

Ne kete mbremje ishin te pranishem 
mbi 1000 besimtare, te tubuar nga te gji- 
tha anet e Austrise si dhe shteteve pe- 
rreth. 

Njevjetorin e ketij Forumi, me nje tele- 
gram urimi e uroi edhe myftiu i Kosoves 
Mr. Nairn ef. Ternava. 

Ligjeraa e Sabri ef. Bajgores u mirep- 
rit dhe u vleresua larte nga te pranishmit 
dhe mysafiret e ftuar ne kete mbremje, 
meqe kishte te bente me rinine dhe mi- 
sionin qe ka rinia islame-shqiptare per 
edukimin e mirefillte te shoqerise, sido- 
mos ne diaspore. Z. Bajgora nder te tjera 
gjate ligjerates se tij potencoi faktin se: 
"Ne Islam, te rinjte kane peshe dhe re- 
ndesi te vegante. Ata konsiderohen 
shpresa e Ymetlt, pasuria e Ymetit dhe 
fshehtesia e forces se tij. Prandaj nuk 
thuhet kot: "Nese doni te dini te ardhmen 
e nje populli se si do tejete, shikoni se si 
jane te rinjte e tij sot". 

Pastaj Z. Bajgora iu drejtua te rinjve 
me disa mesazhe nder te cilat vecuam 
kete: "Rini e nderuar! Per te qene pjese 
e sukseseve, ne te cilat Ymeti dhe pop- 
ulli yt pret nga ti ne te ardhmen, duhet ta 




kuptosh drejt dhe seriozisht barren e 
pergjegjesise sate ne kete jete. Ne kete 
kohe te destruktivitetit te madh dhe degj- 
enerimit, i cili eshte duke e sulmuar va- 
zhdimisht rinine tone, duhet te flasim per 
rikthim te vlerave tona te mirefillta qe ne 
origjine jane fetare dhe pa te cilat nuk 
mund te kete zhvillim te shendoshe te 
popullit tane. Prej ketyre vlerave dhe ci- 
lesive qe doemos duhet t'i posedoje rinia 
jone perte na garantuar nje ardhmeri me 
te begatshme jane edhe keto: 



1. Moralin e larte. 

2. Nderin. 

3. Virtutin dhe 

4. Deliresine 

Per kete qellim ka ardhur Islami dhe 
eshte derguar Pejgamberi, s.a.v.s., qe 
t'u pastroje njerezve shpirtin dhe ai qe 
punon per pastrimin e shpirtit te tij, ai i 
siguron vetes shpetim. ". 

Z. Bajgora, gjate qendrimit ne Vjene 
mbajti edhe ligjeraten ne diten e xhuma 
ne Qendren islamike shqiptare ne Vjene, 
dhe krahas ketyre aktiviteteve, ai pati ko- 
ntakte edhe me udheheqesit me te larte 
te Bashkesise Islame te Austrise. 

Ishte mendim i pergjithshem se kon- 
taktet ne te ardhmen do te jene edhe me 
te shpeshta, sidomos u bisedua per nje 
kooperim te ndersjelle ne mes te Forumit 
te te rinjve muslimane shqiptare te Au- 
strise dhe Departamentit perte rinj prane 
BIK-ut, i cili pritet te filloje aktivitetin e tij 
ne fillim te shtatorit te ketij viti. 

Di press 




60 



dituria islame / 203 



Promovim 



U promovua libri "Lidhja Shqiptare e Prizrenit ne shtypin egjiptian (1878 - 1881)'' 

e studjuesit te njohur mr. Qemajl Morina 

Sihariq per studiuesit e historise 



Dr. Feti Mehdiu: Mr. Qemajl Morina qysh ne vitin 1978 i dha 
sinjal publikut shkencor shqiptar se ne Egjipt fshihej nje 
lende me interes per historine shqiptare, kurse tash, pas tri 
dekadash, me perkrahjen e Bl vjen para publikut shkencor e 
kulturor shqiptar me nje veper te rralle: "Lidhja Shqiptare e 
Prizrenit 1878-1881"). 



Ne vigjilje te 129- vjetorit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 
me 11 qershor 2007 ne Prishtine, ne ambientet e BKUK- 
se, Mr. Qemajl Morina ka peruruar librin "Lidhja Shqiptare 
e Prizrenit ne shtypin egjiptian 1878-1881", i cili njeheresh 
paraqet punen studimore te ketij studiuesi te vyer ne arkivat e Egji- 
ptit. 

Libri i peruruar eshte vleresuar lart nga referuesit dr. Muhamet 
Mufaku (Jordani), dr. Agim Zogaj dhe dr. Feti Mehdiu, te diet kane 
porositur studiuesit e historise qe te hulumtojne edhe me shume 
ne arkivat e Egjiptit, sepse atje ka shume materiale qe flasin per 
shqiptaret dhe historine e tyre. 

Te pranishmit, ne emerte Bashkesise Islame te Kosoves, e cila 
eshte edhe botuese e ketij libri, i pershendeti myftiu i Kosoves, Mr. 
Nairn Ternava, i cili tha se botimi i ketij libri nga Sh.B. "Dituria Isla- 
me", lexuesit shqiptar i ofron informacione te konsiderueshme per 
jehonen e Lidhjes se Prizrenit ne Boten Arabe ne pergjithesi si dhe 
ne Egjipt, ne vecanti. 

"Dihet se Lidhja Shqiptare e Prizrenit per here te pare ne histo- 
rine tone arriti t'i mobilizonte ne menyre institucionale energjite e 
shqiptareve dhe t'i orientonte drejt programit madhor te Rilindjes 
Kombetare dhe afirmimit te kombit shqiptar ne arenen nderkombe- 
tare dhe per mbrojtjen e teresise territoriale dhe formimin e shtetit 
shqiptar"- tha myftiu Ternava, sipas te cilit Lidhja Shqiptare e Pri- 
zrenit vazhdon te jete aktuale edhe sot, kurse nga aspekti politik, 
sot jemi me afer se asnjehere me pare per te realizuar disa nga 
aspiratat e lidhjes per pavaresine e vendit tone te shtrenjte. Terna- 
va tha se autori i librit ka qendruar ne Egjipt per disa vjet dhe me 
perkushtim te madh eshte angazhuar duke shfletuar me qindra e 
mijera faqe shtypi dhe te tubuara e te sistematizuara t'ia sjelle le- 
xuesit. Vepren e bejne edhe me komplete faksimilet origjinale te 
artikujve dhe kronikave te botuara ne shtypin egjiptian, te cilat 
vetem sa ia shtojne vleren kesaj vepre. 

Lidhja Shqiptare e Prizrenit - 
kthese e madhe ne arenen boterore 

Ishin mjaft domethenese fjalet e dr. Muhamet Mufakut, i cili ka 
bere nje pune kolosale ne hulumtimin e dokumenteve dhe arkiva- 
ve ne Boten Arabe. Mufaku me kete rast ka rikujtuar momente te 
njohjes e te punes me Mr. Qemajl Morinen qe ne vitin 1979, kohe 
kur ai pati shkuar atje per te gjurmuar ne arkivin e shtypit egjiptian 
ne lidhje me disertacionin per lidhjet shqiptare. Mufaku rikujtoi se 
pas ketij gjurmimi, ishte kthyer ne Kosove, kurse Mr. Qemajli kish- 
te vazhduar edhe me tej hulumtimet duke u perqendruar ne hulu- 
mtimet e shtypit egjiptian per Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. "Ne te 
vertete, e dime se ka shume shqiptare qe kane shkuar per studime 
ne Boten Arabe, ka edhe te atille qe i kane kryer studimet atje, por 
shume pak, ndoshta numerohen me gishta ata qe jane marre me 
shkence. Vertet autori Qemajl Morina eshte prej atyre qe kane va- 
zhduar te merren edhe me studime si dhe kontributet e tij studi- 
more ne lidhje me shqiptaret e Egjiptit" - tha dr. Mufaku, duke e 
vleresuar larte librin dhe punen e Mr. Morines. 

Sipas tij, libri ka nje vlere, sepse paraqet rendesine e Lidhjes se 
Prizrenit per paraqitjen e ceshtjes shqiptare ne Boten Arabe dhe 
arenen boterore. 

"Me Lidhjen e Prizrenit kemi nje kthese te madhe ne skenen 
boterore, sepse me kete paraqitje te fuqishme te popullit shqiptar 
ne kete program te ri kombetar dhe politik, shqiptaret kane artiku- 
luar geshtjen e tyre ne skenen boterore" - potencoi dr. Mufaku du- 
ke spikatur lajmet e shumta per jehonen e kesaj lidhjeje ne shtyp. 

Paraqitja e Lidhjes se Prizrenit ne shtypin egjiptian ka nje rend- 
esi te vecante, sepse me shpalljen e programit kombetar per zgji- 
dhjen e ceshtjes kombetare shqiptare, kemi njefare ndikimi ne 
vetedijen vendase, sepse arabet u distancuan me vone ne kraha- 
sim me shqiptaret. Ata jane paraqitur me kerkesat e tyre kombe- 
tare me vone, do te ishte nje paralele shume interesante, nese 




krahasohet programi i lidhjes shqiptare me ato te arabeve, te cilat 
jane paraqitur 20 vjet me vone, per levizjen e re arabe ne fund te 
shekullit XIX dhe fillim te shekullit XX. Shtypi egjiptian eshte intere- 
suar edhe per figura te tjera te popullit tone, per levizjen shqiptare 
per pavaresi", - theksoi nder te tjera Dr. Muhamet Mufaku. 

Shqiptaret faktor qeverisjeje 
ne Egjipt ne fillim te shekullit XIX 

Kurse referuesi Dr. Feti Mehdiu tha se Mr. Qemajl Morina, qysh 
ne vitin 1978 i dha sinjal publikut shkencor shqiptar se ne Egjipt 
fshihej nje lende me interes per historine shqiptare, kurse tash pas 
tri dekadash, me perkrahjen e Bl vjen para publikut shkencor e kul- 
turor shqiptar me nje veper te rralle: "Lidhja Shqiptare e Prizrenit 
1878-1881". Kjo vonese ka ndodhur si me porosi. Rastisi te reali- 
zohet ne nje moment kyc per Kosoven. Ne kete veper hulumtuesit 
e historise kombetare gjejne nje pasqyre te shkurter se si eshte 
reflektuar nje ngjarje shume e madhe ne nje vend shume te larget 
gjeografikisht per shqiptaret, por te afert per shume aspekte te 
tjera. "Ketu vetem do te theksoj nje fakt nga i cili del edhe nje pyet- 
je: Shqiptaret qysh ne fillim te shekullit 19 u bene faktor ne qeveri- 
sjen e Egjiptit. Ne kohen e tyre fillon shtypi i perditshem ne gjuhen 
arabe, ne Egjipt - pikerisht ne Aleksandri, dhe tash hulumtuesve 
tane u mbetet te pergjigjen, a thua ne ato gazeta mos ka vepruar, 
ne prapavije ndonje Sami Frasher, sikur kishte ndodhur me gaze- 
tat e Stambollit Terxhuman - shark dhe Terxhuman-i hakikat" - tha 
dr. Mehdiu. Sipas tij. Vepra e Mr. Qemajl Morines "Lidhja Shqiptare 
e Prizrenit ne shtypin egjiptian 1878-1881" eshte veper e rralle, nje 
sihariq per studiuesit e historise, sidomos per historianet e periud- 
hes se gjysmes se dyte te shekullit 19, dhe jo vetem per histori- 
anet. 

Dr. Mehdiu ne fund te fjales se tij tha se kjo veper mund dhe du- 
het t'u sherbeje edhe qarqeve diplomatike shqiptare - sidomos sot 
kur ne qendrat e vendosjes boterore luhet loje e ngjashme si ne vi- 
tin 1878, per zgjidhjen perfundimtare te statusit te Kosoves, nga e 
cila zgjidhje varet jo vetem e ardhmja e popullit shqiptar, por edhe 
e tere rajonit. 

Kurse, sipas referuesit Agim Zogaj, ky liber eshte i rendesish- 
em per te ndriguar historine dhe per te mesuar nga e kaluara jone, 
por edhe nga pesimet etj. Libri "Lidhja Shqiptare e Prizrenit ne 
shtypin egjiptian (1878-1881)" i autorit Mr.Qemajl Morina shtron 
keto geshtje: ku ishim dje, ku jemi sot dhe ku do te jemi neser. Kjo 
e ka edhe domethenien e vetedijesimit tone. Behet fjale per ngjarj- 
en me kulmore, me te madhe qe nga koha e Skenderbeut, qe u 
organizua ne vigjilje te Kongresit te Berlinit e te Paqes se Shen- 
Stefanit. Organizim unik per glirimin nga Perandoria Osmane. 

Krijese autentike e popullit shqiptar, tha Agim Zogaj, ishte vlere- 
suar nga shtypi egjiptian organizimi i Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. 

Ne fund, me nje fjale rasti, u paraqit edhe autori i librit. 



(R. Shkodra) 



dituria islame / 203 



61 



Merhum - Konkurs 



Nje trendafil me plot arome 

Mulla Selman Muzaqi (20.03.1928 -04.06.2007) 



Me daten 04.06.2007 nderroi jete Mulla 
Selman Muzaqi ne moshen 79-vjegare. Mulla 
Selman Muzaqi i takoi plejades se imameve qe 
mbi supet e tyre per dekada barten emanetin 
me te shtrenjte per Islamin duke i kushtuartere 
jeten Islamit dhe edukimit fetar te brezave te 
rinj. 

Mulla Selman Muzaqi lindi ne fshatin 
Brusnik te Vushtrrise me 20.03. 1 928. Ai, si i ri, 
qe nga mosha 9-vjegare filloi mesimet e para 
tek daja i tij mulla Ahmet ef. Mehana. 

Lufta e Dyte Boterore perkohesisht e nder- 
preu nga vijimi i mesimeve. Pas perfundimit te 
luftes, i etshem per dije fetare, mesimet i vazh- 
doi tek myderrizet e njohur te asaj kohe, tek 
imami i xhamise Gazi Alibeg, mulla Ibrahim 
Maxhuni, dhe tek haxhi Sabit ef. Zajmi. 

Me perkushtim perte nxene dije, fati e deshi qe mulla Se- 
lman Muzaqi te ishte nje prej nxenesve te myderrizit te Sta- 
mbollit, mulla Mustafe Bares nga Mitrovica, emri i te cilit 
ishte i njohur ne mbare Kosoven. Mulla Selman Muzaqi u 
inkuadrua ne Keshillin e Bashkesise Islame te Vushtrrise me 




Mulla Selman Muzaqi 



01 .05.1 965, imam per 6 fshatra te Vushtrri- 
se per 1 4 vjet rresht. Me vone kaloi imam ne 
Xhamine e Carshise dhe pas nje kohe te 
shkurter kaloi ne detyren e imamit ne xham- 
ine "Gazi Alibeg" per 33 vjet me radhe, deri 
ne pensionim. 

Meritat e shumta te ketij imami, i cili 47 
vjet ia kushtoi Islamit, e gjeten ne pozita te 
ndryshme funksionesh perbrenda Bashkesise 
Islame: 21 vjet kryetar i KBI-se te Vushtrrise, 
20 vjet anetar i Kuvendit te Bl te Kosoves, 6 
vjet anetar i Kryesise se Bl te Kosoves dhe 4 
vjet anetar i Kuvendit Suprem te Bl-se te 
Sarajeves. 

Hoxha i nderuar doli ne pension te ple- 
qerise me 30.09.1997. 
Vdekja e ndau nga te afermit dhe miqte 

me 04.06.2007. 

Ne shenje respekti per vepren e tij, E lusim Allahun e 

Madherueshem qe ta shperbleje hoxhen tone me Xhenet. 

Pergatlti kryeimami 
Basri Zekolli 



Bashkesia Islame e Kosoves 
Keshilli i Bashkesise Islame 
Skenderaj 

Ne baze te mbledhjes se rregullt te mbajtur me daten 04/06/2007 Keshilli 
Bashkesise Islame ne Skenderaj vendosi te shpall kete: 



Konkurs 



Per plotesimin e ketyre vendeve te lira te punes: 

- Arketar prane KBI-se; 

- Hatib dhe Mualim ne xhamine e Skenderajit; 



Imam, 
Imam, 
Imam, 
Imam, 
Imam, 
Imam, 
Imam, 
Imam, 
Kurir - 



Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 
Hatib, Vaiz dhe Mualii 



im ne xhamine e Klines se Eperme; 

im ne xhamine e Burojes; 

im ne xhamine e Kllodemices; 

im ne xhamine e Runikut; 

im ne xhamine e Surigones; 

im ne xhamine e Baksit; 

im ne xhamine e Qirezit; 
Hatib, Vaiz dhe Mualim ne xhamine e Abrise se Ulte; 
mirembajtes. 

Kandidatet duhet t'i plotesojne keto kushte: 

Per plotesimin e vendit te punes sipas pikes 1 . duhet te kete te kryer Fakultetin 

e Studimeve Islame ose ndonje fakultet tjeter islam. 
Ndersa per plotesimin vendeve te punes sipas pikave: 2-1 0, duhet te kene per- 

gatitje superiore(FSI, Fl) ose se paku Medresene e mesme. 
Ndersa per plotesimin e vendit te punes sipas pikes 11. Te kete te kryer se 

paku nje shkolle te mesme. 

Kushte te veganta: 

Personat qe konkurrojne per vendet e punes sipas pikave 2-10 duhet te dine 
se obligohen te bejne faljen e pese koheve te namazit ne xhami. 

Duhet te punojne sipas Kushtetutes se BIK-ut 

Te ardhurat personale per te gjitha pikat rregullohen sipas rregullores se KBI- 
se ne Skenderaj. 

Dokumentet: 

Kerkesa. 
Diploma. 

Certifikata e lindjes. 

Konkursi mbetet i hapur 15 dite nga data e publikimit zyrtar ne revisten "Dituria 
Islame". 



Bashkesia Islame e Kosoves 
KESHILLI I BASHKESISE ISLAME 
Nr. 199/07 
Dt. 03.07.2007 
Prishtine 

Keshilli i Bashkesise Islame ne Prishtine, 
ne baze te nenit 22, al. 1 te Rregullores 
se vet, te verifikuar nga Bashkesia 
Islame e Kosoves me nr. 145/06, 
shpalle 



Konkurs 



Per plotesimin e vendit te punes, imam- 

hatib dhe mualim ne xhamine e re ne 

fshatin Mat (ish-Matiqani). 
Kandidati duhet t'i plotesoje keto kushte: 
T'i permbahet Kushtetutes te 

Bashkesise Islame te Kosoves; 
- Te posedoje aftesi komunikimi me 

bashkebisedues. 

Kerkeses t'i bashkangjitet kete doku- 
mentacion: 

1. Diplomen e pergatitjes superiore; 

2. Certifikaten e lindjes; 

3. Certifikaten e mjekut. 

Konkursi mbetet i hapur 15 dite, prej 
dites se shpalljes ne revisten tone 
"Dituria Islame". 

Dokumentet e pakompletuara nuk mer- 
ren parasysh. 

Dokumentet dorezohen ne Keshillin e Bl- 
se ne Prishtine. 



62 



dituria islame / 203